Interpersoonlijke psychotherapie in een ambulante groep
Interpersoonlijke psychotherapie in een ambulante groep Een behandelprotocol voor depressie
Dina Snippe
Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009
© Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij 2009 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 j° het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. ISBN 978 90 313 6927 0 NUR 777 Ontwerp omslag: Anita Amptmeijer Illustratie: Joost van Woerden Ontwerp binnenwerk: Studio Bassa, Culemborg Automatische opmaak: Crest Premedia Solutions (P) Ltd., India
Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus 246 3990 GA Houten www.bsl.nl
Geacht somber gevoel, Hoe gaat het met u? Hoe het met mij gaat weet u vast wel. Kan ik misschien iets voor u doen? Toon Tellegen (uit: De genezing van de krekel, 2000)
Inhoud
Voorwoord
11
1
Inleiding
13
2 2.1 2.2 2.2.1 2.2.2 2.2.3 2.2.4
Interpersoonlijke psychotherapie (IPT) De concepten van individuele IPT De vier focussen in IPT De focus rouw De focus interpersoonlijk conflict De focus interpersoonlijke rolverandering De focus interpersoonlijke sensitiviteit
15 15 16 16 17 17 18
3 3.1 3.2 3.3
Werkwijze bij individuele IPT Introductie van het ziektemodel Interpersoonlijke inventarisatie Het tijdsperspectief
19 19 19 21
4
Korte termijn groepstherapie
23
5 5.1 5.2 5.3 5.4 5.5 5.6
Interpersoonlijke psychotherapie in een groep (IPT-G) Inleiding Diagnostiek en indicatiestelling De voorbereiding op de groep Voorbereidende individuele gesprekken De samenstelling van IPT-G Individuele gesprekken tijdens IPT-G
25 25 26 29 29 31 32
6 6.1 6.2
De werkwijze bij IPT-G Beginfase: 1e-3e groepszitting Behandelfase: 4e-11e groepszitting
33 33 35
8
Interpersoonlijke psychotherapie
6.3 6.4
Eindfase: 12e-14e groepszitting Follow-up: 15e-16e groepssessie
38 39
7 7.1 7.2 7.3 7.4
De behandeling bij de vier focussen in IPT-G De focus rouw De focus interpersoonlijk conflict De focus interpersoonlijke rolverandering De focus interpersoonlijke sensitiviteit
42 42 43 45 46
8 8.1 8.2 8.3 8.4 8.5 8.6 8.7
Technieken in IPT-G Inleiding Verhelderen van gevoelens Aanmoedigen tot het uiten van gevoelens Analyseren van de communicatie Verbinden van de probleemgebieden Verbinden van algemene thema’s met de focus Experimenteren met verschillende copingstijlen
48 48 49 49 50 52 53 53
9 9.1 9.2 9.3 9.4 9.5 9.6
De ontwikkeling van het groepsproces in IPT-G Inleiding Parallelfase Differentiatiefase Wederkerigheidsfase Eindfase Follow-upfase
55 55 55 57 58 59 60
10 10.1 10.2 10.3
Diverse aandachtspunten De rol van de therapeuten Co-therapie Omgaan met suïcidaliteit in IPT-G
61 61 62 64
11 11.1 11.2 11.3 11.4 11.5 11.5.1 11.5.2 11.6
Pilotonderzoek naar de effecten van IPT-G Inleiding Deelnemers Vragenlijsten Afname van de vragenlijsten Statistiek Data analyse Statistische analyses Resultaten en discussie
66 66 66 67 70 70 70 70 72
12
IPT-G in een GGZ-instelling
75
13
Opleiding
77
Inhoud
14
9
Nieuwe ontwikkelingen in het toepassen van IPT-G in Nederland
78
Literatuur
81
Bijlage 1 Informatie over interpersoonlijke psychotherapie in een groep voor mensen met depressieve klachten
85
Bijlage 2 Format van het groepsverslag van de therapeuten
89
Bijlage 3 Informatie voor verwijzers
91
Personalia
93
Voorwoord
Vanaf 1998 worden in GGZ Delfland (Circuit Volwassenen Kortdurende Behandeling) patiënten met een depressie behandeld volgens het behandelprotocol voor interpersoonlijke psychotherapie (IPT). Als groepspsychotherapeut zag ik het als een uitdaging om deze individuele psychotherapie toe te passen in een ambulante groep (IPT-G). In 2000 is de eerste IPT-G gestart. Al werkende is de Nederlandse variant op het groepsmodel van Wilfley, MacKenzie, Welch, Ayres en Weissman (2000) ontwikkeld. Hierbij zijn de vier focussen van de IPT toegepast in een ambulante kortdurende groepstherapie voor de behandeling van volwassen patiënten met een depressie. Dit boek is een vervolg op het artikel: ‘Interpersoonlijke psychotherapie in een ambulante groep’ (Snippe, 2003), na negen jaar ervaring met deze vorm van groepspsychotherapie en het systematisch afnemen van vragenlijsten bij de deelnemers. De wijzigingen in het behandelprotocol zijn mede tot stand gekomen door de kritische vragen van de deelnemers aan de cursussen over IPT-G. Ook de discussies met enthousiaste supervisanten, met wie ik vaak dvd’s van groepszittingen heb bekeken, hebben een waardevolle bijdrage geleverd aan de herziening van het behandelprotocol. Speciaal noem ik de supervisanten van de afdeling Depressie van PsyQ, Den Haag voor hun bereidheid om de vragenlijsten voor het pilotonderzoek bij hun patiënten af te nemen. Er is voor gekozen om geen IPT-G-behandelprotocol per zitting te beschrijven, zoals in sommige vormen van psychotherapie usance is geworden. Bij een protocol per zitting legt men zich zo vast dat de vrijheid van patiënten om op elkaar te reageren wordt beperkt en het groepsdynamische proces te weinig zichtbaar kan worden. Mijn dank gaat uit naar Marc Blom, psychiater, voor zijn commentaar op het IPT-deel in dit boek. Als opleider heeft hij, samen met Kosse Jonker, klinisch psycholoog, IPT in Nederland op de kaart gezet.
12
Interpersoonlijke psychotherapie
Verder bedank ik Hans Snijders, klinisch psycholoog en opleider groepsdynamica, voor zijn zeer bruikbare commentaar op het groepstherapeutische deel in het boek. Op deze plek bedank ik ook allen die als co-therapeut met mij hebben samengewerkt: GZ-psychologen en arts-assistenten in opleiding bij GGZ Delfland.
