Een boeiende route | 24 km
Fietsen in de Ooijpolder
Staatsbosbeheer Gelderse Poort Ooijse Bandijk 36b | 6576 JE Ooij T 024 - 6632470 www.staatsbosbeheer.nl
Een boeiende route
De polder maakt deel uit van het natuurontwikkelingsgebied de Gelderse Poort. In dit gebied, dat ligt tussen Arnhem, Nijmegen en Emmerich, werkt Staatsbosbeheer
Hartelijk welkom bij deze fietstocht door een van de meest fraaie landschappen van Nederland.
samen met andere organisaties aan het ontwikkelen van de natuur en het vergroten van de oppervlakte van het natuurgebied. Bij natuurontwikkeling wordt geprobeerd de van nature in dit gebied voorkomende planten en dieren en natuurlijke processen terug te krijgen. De mens geeft de natuur een zetje door bij-
De Ooijpolder kent een grote
voorbeeld uiterwaarden opnieuw in te richten, al dan
verscheidenheid aan natuur- en land-
niet met nevengeulen waarna de natuur alle ruimte
schapswaarden: de Waal met haar oude rivierlopen, de uiterwaarden, wielen, zandwinplassen, tichelgaten, moerasgebieden, akkers en weilanden.
krijgt om zich spontaan verder te ontwikkelen. De Ooijpolder is een paradijs voor vogelliefhebbers, plusminus 260 verschillende soorten zijn hier in de loop der jaren waargenomen. Maar ook botanisch gezien is het gebied van belang. Er komen ongeveer 500 wilde plantensoorten in voor. Voor u verder fietst: de route is 24 kilometer lang. De letters A t/m M op de routekaart geven aan op welke punten u zou kunnen stoppen om de routebeschrijving te lezen.
Konik
I J
H
K
F
G
A C B
E D
Start
Het Circul
De fietsroute start en eindigt onder de
In het open weidegebied zijn de heggen, die
Waalbrug bij Nijmegen. U fietst richting de
belangrijk zijn voor plant en dier, helaas bijna
polder en neemt de eerste weg links. Daarna
verdwenen. Hierdoor vormt het Circul samen
moet u meteen rechtsaf langs het water.
met de Rijksweg en de bebouwing een ecologische barrière tussen de bossen op de stuwwal en de natuurgebieden in de Gelderse Poort.
Start: A. Het Hollandsch-Duitsch Gemaal. Dit gemaal is gebouwd in 1932. Het voert voornamelijk water van de landbouwgebieden in het Duitse achterland af. Voordat het gemaal er stond was er nogal eens onenigheid tussen Duitsland en Nederland over de waterhuishouding in de polders. Bij hoge waterstanden van de Waal liet men vroeger via overlaten water in de polders stromen. Dit deed men om tegendruk te verkrijgen ter voorkoming van dijkdoorbraken en om een nieuw vruchtbaar kleilaagje te krijgen. Omdat de Nederlanders langer gebruik
Roerdomp
maakten van dit systeem, hebben de Duitsers in 1855 de zogenaamde Querdamm aangelegd om
C.
het Duitse deel van de Ooijpolder, de Duffelt, droog
voor 1600) aan de Kerkdijk gereden. Kolken, waayen
te houden. Na de verbouwing (in 1999) van het
of wielen zijn ontstaan door een dijkdoorbraak.
Hollandsch-Duitsch Gemaal is er tevens een ecologi-
Bij zo’n dijkdoorbraak stort het water zich met kracht
sche verbinding (vistrap) tot stand gebracht tussen
door de opening, waardoor een diep gat wordt
de Waal en het polderwater (Meertje). U volgt nu de
uitgeschuurd. U ziet hier ook een paalnest voor
weg met aan de rechterkant ‘het Meer’. Het Meertje
ooievaars. Deze werden vroeger door bewoners
is tot in de 17e eeuw bevaren. Langs deze weg ziet
neergezet om te voorkomen dat de vogels met het
u een voet en fietsveertje dat het mogelijk maakt
riet van de daken hun nest bekleedden. Nu zitten
van de polder naar de stuwwal te gaan.
er vaak nijlganzen op. De laatste jaren worden hier
U bent zojuist langs enkele wielen (daterent van
steeds meer ooievaars gezien. Misschien maken zij
B.
Persingen. Hiervan wordt gezegd dat dit het
binnenkort ook weer gebruik van dit nest.
kleinste dorp van Nederland is. De stuifzandrug waarop het dorp is gebouwd, is door de wind aan
D. De heggen die u rechts ziet zijn karakteristiek
het eind van de laatste ijstijd gevormd met zand van
voor dit landschap. Zij dienden voornamelijk als
de stuwwal die toen onbegroeid was. Het vroegere
veekering en vormden een leefgebied voor kleine
(grotere) dorp is door overstromingen en kruiend ijs
zoogdieren, vogels, vlinders en insecten. Niet alleen
(1799, 1809 en 1920) bijna geheel weggevaagd.
als leefgebied maar ook als verbinding tussen leef-
Het kerkje stamt uit de 15e eeuw. De vroegere
gebieden zijn ze belangrijk, omdat ze bescherming
herberg ‘de Bonte Os’, iets verderop gelegen, is
bieden. Zelfs planten kunnen zich langs de heggen
duidelijk herkenbaar aan de naam op zowel de
verplaatsen. Links ziet u een gevlochten heg. Op deze
pannen als op het rieten dak.
manier hield men het vee binnen de eigendoms-
grenzen. Met de komst van prikkeldraad (1890) zijn
F.
vele hagen in ons land verdwenen. Mede dankzij de
gelegen in de Erlecomse uiterwaard, de Erlecomse
stichting wAarde (gevestigd in Beek-Ubbergen) is de
waard wordt beheerd door en is eigendom van
kennis van dit ambacht niet verdwenen en staan er
Staatsbosbeheer. De plas heeft haar naam te danken
op diverse plekken weer traditionele (gevlochten)
aan de zandzuiger ‘Kali’. Er wordt nog regelmatig
veekerende hagen.
zand gezogen. Als dit niet zou gebeuren, dan zou de
De zandwinplas Kaliwaal is 14 meter diep en
plas verzanden. De verhoging, waar nu nog bedrijfs-
E.
De Ooijse Graaf is een oude rivierarm (ook wel
gebouwen op staan, kan in de toekomst een belang-
strang genoemd) van de Waal. Ze werd de laat-
rijke hoogwatervluchtplaats voor de dieren uit de
ste jaren gebruikt als afwatering van de polder.
uiterwaarden vormen. Geprobeerd wordt het bedrijf
Het water uit de landbouwgebieden is echter van
te verplaatsen. Deze uiterwaarden vormen een
slechte kwaliteit door o.a. bemesting en bedreigde
belangrijk broedgebied voor vogels. Verschillende
de natuur in dit gebied. Door het aanlegen van een
eenden- en ganzensoorten, de grutto en zelfs de
nieuwe watergang, die het landbouwwater recht-
kluut broedt hier. In de winter is het een pleister-
streeks naar de Waal voert, hoeft het niet meer door
plaats voor duizenden kol- en rietganzen die hier in
de Ooijse Graaf. Dit blijft hierdoor een bijzonder
grote aantallen overwinteren.
natuurgebied. Het beheer van Staatsbosbeheer is erop gericht de grote rietvelden in stand te houden want er broeden bijzondere rietvogels, zoals de roerdomp en de bruine kiekendief, een grote roofvogel die nestelt op de grond. Ook de zeldzame zwarte stern komt hier voor, omdat Staatsbosbeheer
Millingerwaard
voor broedgelegenheid - drijvende vlotjes - zorgt. Vroeger zaten ze op krabbescheer, maar deze is
Ten oosten van de Kekerdomschewaard ligt de
verdwenen door de slechte waterkwaliteit.
Millingerwaard, een schitterend natuurgebied. Staatsbosbeheer werk hier met andere partijen aan de realisatie van nieuwe riviernatuur. De natuurontwikkeling is hier al een aantal jaren stormachtig aan de gang. De wilde rivier vormt weer natuurlijke rivierduinen. Deze schrale zandduinen hebben van nature een soortenrijke plantengroei (stroomdalplanten). Soorten die al vele jaren verdwenen zijn komen nu weer terug. In de Millingerwaard lopen konikpaarden en gallowayrunderen vrij rond. Door
Slobeend
te grazen zorgen zij voor een afwisselend landschap.
Om de route verder te vervolgen moet u vanaf
I.
punt F een klein eindje terug en dan rechts de
achter een naar de zandzuiger ‘de Bison’ genoemde
Erlecomsedijk op. Deze dijk is een aantal jaren geleden
diepontgronding. Deze plas is o.a. van belang voor
op ‘Deltahoogte’ gebracht, maar tegenwoordig is
vogelwaters zoals de kuifeend en de aalscholvers.
men van mening dat de dijken wat lager mogen
Het is de grootste plas in de Ooijpolder. In de zomer
(commissie Boertien) als daaraan gekoppeld de
wordt het als recreatieplas gebruikt door vooral
uiterwaarden verlaagd worden.
zwemmers en zonaanbidders. ’s Winters is het een
Rechts ligt een oude rivierarm (strang) met daar-
rustgebied voor de vele trekvogels, zoals de kleine
G. Op de slikranden van de uiterwaarden komen
en wilde zwaan. De Bisonbaai is sinds 1995 in eigen-
duizenden vogels foerageren. U staat hier bij één
dom van Staatsbosbeheer. De grote grazers, de
van de laatste werkende steenfabrieken van de
konikpaarden en gallowayrunderen, grazen het hele
Ooijpolder. Hier worden de waalstenen gemaakt.
jaar in dit gebied. Het gebied is vrij toegankelijk.
Vroeger waren er hier wel acht bedrijven. Ze hebben
Houdt rekening met de grote grazers. Houdt afstand
door de ontkleiing een groot aandeel gehad in de
van 25 meter en aai de dieren niet. Het voeren van
vorming van het landschap. Door de modernisering
de dieren is strikt verboden.
in de baksteenindustrie zijn vele fabrieken gesloten
Een opvallend gebouw is de duiventoren onderdeel
en vaak gesloopt. Hier en daar zijn nog de bijhorende
van het Kasteelse Hof. Het stalgebouw en de duiven-
arbeidershuisjes te zien. Vanuit hier zijn de kribben
toren stammen uit circa 1700. De geschiedenis van
te zien die de rivier in haar bedding houden. Aan
het hof begint echter al in 1100 en werd vermeld als
de overkant ligt de Gendtse Waard. Sinds 1900 is
een leengoed.
de loop van de rivier niet meer veranderd. Het ziet er naar uit dat de mens de rivier in bedwang heeft. Toch kan de afvoer van regenwater en smeltwater nog steeds voor grote problemen zorgen. Zoals in 1995 toen het water zo hoog kwam dat o.a. de gehele Ooijpolder geëvacueerd moest worden.
H. Hotel Oortjeshekken is een hotel-huiskamercafé zoals ze vroeger vaak voorkwamen in Nederland. Op kaarten staat het al sinds 1650 vermeld als ‘ort en ecke’ wat zoveel betekend als hoge plaats op een hoek aan de rivier, later verbasterd tot Oortjeshekken. Binnen is een vogellogboek aanwezig waarin talloze vogelaars hun waarnemingen en ervaringen hebben opgeschreven dat door iedereen in te zien is.
Rietgors
K.
De Oude Waal is een oude bedding van de Waal.
Rond 1650 heeft de rivier deze verlaten. Sindsdien is er een proces van verlanding aan de gang. Er zijn verschillende plantengordels, van nat naar droog. De strang is een belangrijk broedgebied voor watermoeras- en rietvogels (o.a. zwarte stern en slobeend). Het grootste deel van het gebied dat u hier ziet is na de landinrichting van 2005 in eigendom van Staatsbosbeheer gekomen, zo ook de meeste graslanden. IJsvogel
Dit geeft Staatsbosbeheer de mogelijkheid meer water vast te houden. Meer water ten behoeve van de riet en moerasplanten die hier leven. De Stads-
J.
Ook de Groenlanden is een natuurgebied van
waard lig naast het gebied de Oude Waal enkel door
Staatsbosbeheer, hier grazen konikpaarden en
de Vlietbergweg gescheiden. Dit natuurgebied grenst
gallowayrunderen. Op de wegen en in de dijk zijn
aan de stad Nijmegen en loopt door tot haast onder
passages (zebrapaden voor grote grazers) gemaakt
de brug, gescheiden door een smalle strook water
zodat de gallowayrunderen en de konikpaarden vrij
‘het Meertje’ dat daar uitmondt in de Waal.
door het gebied kunnen zwerven. Ze kunnen zelfs de dijk oversteken en zodat ze met hoogwater van uit de Bisonbaai (een uiterwaard) naar het binnendijks gelegen gebied de Groenlanden kunnen gaan. De grote grazers kunnen dus vrij door beide gebieden zwerven. Links van de klinkerweg liggen zogenaamde ‘tichelgaten’ (kleiputten), ontstaan door ontkleiing voor de steenfabricage. Het water in de tichelgaten is kwelwater uit de Waal. Het stijgt of zakt met enige vertraging met het waalwater mee. Het is schoon en helder waardoor ijsvogels en aalscholvers hier kunnen vissen, omdat zij zichtjagers zijn. Naast een grote variatie aan moeras- en zangvogels leven hier bevers die door Staatsbosbeheer zijn uitgezet. Door bomen en struiken om te knagen ontstaat een gevarieerd
Informatie U vindt uitgebreide informatie over de Gelderse Poort en natuurontwikkeling in het natuurinformatiecentrum van Staatsbosbeheer. Adres: Natuurinformatiecentrum Grenspost Gelderse Poort | Rijndijk 5-6 Millingen a.d. Rijn T 0481-434176 of www.staatsbosbeheer.nl Correspondentieadres: Staatsbosbeheer de Gelderse Poort, Ooijse Bandijk 36b | 6576 JE Ooij T 024-6632470
bos, waardoor andere plant- en diersoorten een kans krijgen. Het bos dat u ziet is overigens niet aangeplant, maar heeft zich spontaan ontwikkeld.
©8 Staatsbosbeheer auteursrechten voorbehouden | Tekst: Staatsbosbeheer | Fotografie: Jeanne Stoop | Illustraties: Eke van Mansvelt | Vormgeving: My-Concept
