FIETSEN IN ZUID-ITALIË

FIETSEN IN ZUID-ITALIË

LAND ZONDER GOD Tekst en fotografie Marjolein van Rotterdam

FIETSEN

Carlo Levi zat er een jaar als banneling en schreef het boek Christus kwam niet verder dan Eboli. Lees het en je wilt naar de Basilicata, in het zuiden van Italië. Kijken of het in de kale bergen nog steeds van god en iedereen verlaten is. En stiekem ook hoe het er staat met de vetes, de rituelen en de hekserij.

36

1 - 2011

OP1101_Zuid_Italië 36

23-12-2010 17:11:07

R

Tussen Grassano en Bernaldo steekt een herder zijn hoofd boven een grasbergje uit. ‘Bon giorno!’

1 - 2011

OP1101_Zuid_Italië 37

37

24-12-2010 13:33:09

Een vrouw, een boerin van middelbare leeftijd die getrouwd is en kinderen heeft en aan wie verder niets bijzonders te zien is, zou de dochter zijn van een koe

‘Er is een vrouw die niet op Biancchini wil!’ Nicola kan er niet over uit. Tegen alle dorpelingen van de Rabanata vertelt hij het. De onwillige is Katja, mijn reisgenoot. ‘Ik ga er echt niet op, hoor’, zei ze toen de 1.50 meter hoge Nicola haar op zijn ezel wilde helpen. ‘Veel te zielig voor die ezel.’ Ik twijfelde. De ezel keek heel lief, en Nicola ook. Voor ik het wist zat ik op Biancchini. ‘Nicola is een beetje gek.’ Corrie en Enzo, de Nederlands-Italiaanse buren van de oude ezelbezitter, vertellen wat ze in het dorp gehoord hebben. Nicola die overal rondbazuint dat er een weigerachtige vrouw is. ‘Hij is een schat, hoor’, zeggen ze. ‘Zevenentachtig jaar, maar gek op vrouwen. Het liefste zet hij ze allemaal op zijn ezel.’

EEN BANNELING De Rabatana is het oudste deel van Tursi, een dorpje in Zuid-Italië. Vanuit Tursi-Rabatana kijk je tot aan de zee. Het ligt in de Basilicata, de streek in de voetholte van Italië. Een prachtige, maar arme streek, waar vetes en rituelen het leven bepalen. En waar meisjes zwarte snorretjes hebben, kwaadwillende vrouwen menstruatiebloed in je drankje doen, en de mannen in Amerika zijn of teleurgesteld zijn teruggekeerd uit Amerika maar nog wel portretten van Roosevelt aan de muur hebben hangen. Ook de dieren zijn er niet helemaal normaal. ‘Alles is mogelijk in deze streken. Een vrouw, een boerin van middelbare leeftijd die getrouwd is en kinderen heeft en aan wie verder niets bijzonders te zien is, zou de dochter zijn van een koe. Alles heeft voor de boeren een dubbele natuur.’ De beschrijving is van Carlo Levi. De arts/ kunstschilder was communist en werd door Mussolini verbannen. Hij moest naar de Basilicata. De eerste paar maanden naar Grassano, ‘een klein denkbeeldig Jeruzalem’, de rest naar het nog kleinere Aliano. Levi wist niet wat hij zag, en schreef over zijn ervaringen een boek, Christus kwam niet verder dan Eboli, in de jaren zeventig meesterlijk verfi lmd door Francesco Rosi. De titel slaat op wat de mensen over zichzelf zeggen in de streek: Christus heeft de mensen voorbij Eboli vergeten. 38

Intussen is het precies 75 jaar later en fietsen wij door de bergen van de banneling. We zijn er dol op. Op die bergen en de cipressen en de parasoldennen, op de cactussen en de agaves, de geur van oregano en dille. En niet in het minst op de mensen. Don Carmine bijvoorbeeld, de pastoor van Grassano, is om direct verliefd op te worden. En hij heeft Carlo Levi nog gekend ook. ‘De heer Levi’, zegt hij, ‘was een bijzondere man. Hij heeft heel veel betekend voor deze streek. Als student ben ik bij hem op bezoek geweest, samen met een vriend die op Levi’s boeken promoveerde. Levi was nogal gesloten. Een echte weten-

schapper die niet veel zei.’ Hij stopt even, kijkt ons aan en zegt dan: ‘Maar heeft u nog even tijd?’ ‘Natuurlijk!’ ‘En houdt u van muziek?’ ‘Si si!’ Kom dan mee. Don Carmine wuift gedag naar de geestelijk gehandicapte die met zijn vader de kerk in komt en hupt ons voor, het trapje op naar het orgel. Een kleurig barokorgel waar nog geluid uit komt. De padre speelt een potpourri met vleugen Vivaldi en Stille Nacht. Prachtig.

Rabatana, het hooggelegen deel van Tursi.

1 - 2011

OP1101_Zuid_Italië 38

24-12-2010 13:33:18

De feiten

De laatste meters naar het agriturismo bij Grottole - omhoog natuurlijk.

Tussen Grassano en Bernaldo valt er nog meer te zwijmelen. Er zijn kale witte bergen, maar ook de puntige bergen van de Dolomiti Lucane en zelfs groene heuvels. ‘We rijden door een fi lmdecor’, gilt Katja. ‘Het is net nep.’ Precies als zij dat zegt, steekt een herder zijn hoofd boven een grasbergje uit. ‘Bon giorno!’ Ik stap af, wijs wat op de schapen, en hij glimt. ‘Bellissimo!’

IN LOVE Een ander hoogtepunt is het dorp van Carlo Levi, Aliano. Levi is er 75 jaar na zijn verblijf nog altijd een held. ‘Natuulijk kennen we die’, zeggen een oude heer en dame bij de begraafplaats bijna beledigd. ‘Weet u trouwens dat het bijna etenstijd is? Als u een uitstekend, maar dan ook echt picobello restaurant zoekt: vraag naar La Contadina Sessina.’ We zijn niet de enige buitenlanders die naar het restaurant zijn gedirigeerd. Kenneth en Ann-Sofie, twee leuke Zweden, zitten er ook. Op tafel ligt een boek. ‘I fell in love with this man’, zegt Ann-Sofie. Ze bedoelt Carlo Levi. Intussen wordt het eten op tafel gezet. Ongevraagd. ‘Je hebt geen keus’, fluistert Kenneth, ‘geef je maar over.’ Kloink, daar

staat de karaf wijn. Kloink, de fles water. En hier uw eten. We krijgen bitterballen van aardappel en kaas. Een schaaltje risotto. Meloen met rauwe ham. Gebakken aardappelblokjes met gerookte en geroosterde paprika (een uitvinding), en warm anijsbrood (geweldig). Genoeg om een week op te fietsen. Maar dat hadden we gedacht! Met een swing zet de ober de pasta op tafel, wat later gevolgd door de lamskoteletten met sla, een schaal fruit, taart en koffie. Als we weggaan, zien we pas het portret van de mevrouw en meneer die ons naar deze plek hebben gestuurd aan de muur: de ouders van de huidige eigenaren.

FORZA! Enigszins tollend staan we weer buiten. Fietsen? Alstublieft zeg. We gaan op zoek naar Carlo Levi’s huis. Dat is dicht, en de mevrouw met de sleutel is er pas weer om vier uur. Maar dan duiken de Zweden weer op. ‘Wij hebben de rondleiding al gehad, dus als jullie het geen bezwaar vinden om een authentiek Zweedse gids te krijgen…?’ Tuurlijk niet! De rest van de dag laat zich raden. We schieten niet meer op. De weg van Aliano naar Tursi is lang, en gaat omhoog. Een man langs de weg bekijkt ons

GEBIED De Basilicata, in het arme zuiden van Italië, met verlaten binnenland. Zeer afwisselend geaccidenteerd landschap met altijd mooie witte dorpen op de toppen van de heuvels. GEMAAKTE TOCHT 7-daagse fietsreis van ca. 300 km, incl. 2 rustdagen. Start en einde in Matera. ZWAARTE/MOEILIJKHEIDSGRAAD Redelijk pittig. De heuvels zijn niet heel hoog – de hoogste op de route ca. 1000 m – maar het voortdurende klimmen en dalen is wel vermoeiend. De wegen zijn goed. NAVIGEREN Met routebeschrijving en kaarten van ‘Onderweegs in Italië’ (zie kader lezersreis) is er geen kunst aan. Als je op eigen houtje gaat fietsen in de Basilicata kom je er ook wel: zo veel wegen zijn er niet. BESTE TIJD Vroege zomer of begin herfst. Midden in de zomer is het veel te heet. ER NAAR TOE Een gelukje: sinds kort vliegt Ryan Air op Bari, 50 km van het begin- en eindpunt van de tocht. Een alternatief voor het vliegtuig is de auto. Reken op twee dagen rijden. De trein is geen doen. OVERNACHTEN Hotels en agriturismo’s. MEER FEITEN download de pdf met uitgebreide praktische informatie van oppad.nl.

bewonderend en roept ‘Forza, bella!’, ‘Hup, schoonheid!’. Het helpt. Nu nog wel. Even later, als we na de afdaling naar Tursi voor het hotel nog weer vier kilometer omhoog moeten, zitten we er bijna doorheen. Het is ook wel echt donker nu. Bovendien zwermt een auto hinderlijk om ons heen. Als hij eindelijk stopt en het raampje open draait, blijkt het de eigenaar te zijn van het hotel waarnaar we onderweg zijn. Hij blijft in de buurt tot we bij het paleis zijn.

POETRY SLAM Aan het diner in het in deze tijd van het jaar uitgestorven hotel wacht een verrassing. Een soort poetry slam, uitgevoerd door de broer van de begeleider. ‘Dit is het huis van onze beroemdste dichter Albino Pierro’, vertelt hij, ‘die in het Tursitaans dichtte en toch bijna de Nobelprijs won.’ De dichtkunst is ook de hotelhouders zelf niet vreemd. De vader van de twee ei1 - 2011

OP1101_Zuid_Italië 39

39

23-12-2010 17:11:34

Lezersreis met korting voor Op Pad lezers

‘Onderweegs in Italië’ biedt twee fietsreizen in de Basilicata aan. Basilicata ‘De Luxe’, en Basilicata ‘Basic’. Op beide reizen krijgen lezers van Op Pad een korting van € 50 per boeking. Wie voor 1 april 2011 de ‘De Luxe’ reis boekt, krijgt het boek van Carlo Levi: Christus kwam niet verder dan Eboli cadeau. Het hier beschreven verhaal is gebaseerd op de Basilicata De Luxe tocht. Voor meer informatie en boekingen: www.onderweegsinitalie.nl.

Nicola met verleidingsezeltje Biancchini. Wilt u op mijn ezel? 40

1 - 2011

OP1101_Zuid_Italië 40

23-12-2010 17:11:43

Nicola is perplex. ‘Hebben jullie geen auto?!?’ Mijn nieuwe vriend kijkt alsof we ten dode zijn opgeschreven

genaren dicht, en de zoon die nu voor ons staat ook. Hij heeft de bundels van papa, Albino Pierro en hemzelf onder zijn arm. Met een stem van een operettezanger leest hij een gedicht. Toch jammer dat we geen Tursitaans verstaan. In de Rabatana, dat bestaat uit één hotel, één pizzeria en vijftig mensen, kennen we na een dagje ongeveer iedereen. Nicola natuurlijk, Corrie en Enzo, de hotelbazen, mevrouw Jansson, de Zweedse die hier in haar eentje woont, Pasquale, die zich opwerpt als gids. En niet te vergeten Suor Celeste. Zij is de baas in de Santa Maria Maggiore, de kerk met het beroemde drieluik van een leerling van Giotto. Tenminste, dat hadden we gehoord van de grafdelver van Aliano. ‘Je moet ernaar vragen’, had die gezegd, ‘het triptiek hangt achter een gordijn.’ Zuster Celeste speelt orgel als we binnenkomen. Ze glimlacht als we vragen naar Il Trittico en leidt ons naar het heilige der heiligen. Ze knipt een lampje aan en trekt het gordijntje weg. Het drieluik is veel kleiner dan we dachten, maar ook voor leken als wij behoorlijk indrukwekkend.

Dora. Ze leidt ons door de sassi, de bewoonde grotten van Matera, het begin- en eindpunt van de tocht. ‘Vooral de passage over zijn zuster, waarin zij vertelt dat de kinderen van de sassi niet bedelden om geld of eten, maar om kinine, sloeg in als een bom.’ Dora’s schoonmoeder heeft het nog meegemaakt. Zij woonde met familie

en paard in een grot. ‘Maar nadat zij en iedereen hier weggehaald waren en elders een woning kreeg, is ze nooit meer teruggekeerd. Ze vervloekt het! Ze is wel nieuwsgierig hoe het nu is, maar met geen stok krijg je haar er meer heen.’ Ons wel. Sterker nog: er zijn al plannen om terug te gaan (Ja, Nicola!; ja, Biancchini!)

Italië

ZOENEN De volgende ochtend zien we Nicola nog een keer terug. Toevallig (?) komt hij langs als we nieuwe remblokjes op Katja’s fiets zetten. Nicola is perplex. ‘Hebben jullie geen auto?!?’ Mijn nieuwe vriend kijkt alsof we ten dode zijn opgeschreven. ‘We gaan zo weg, Nicola’, zeg ik. Dan klopt hij me op mijn arm, kijkt me diep in de ogen en geeft me twee dikke zoenen. Zwaaiend fietsen we weg. Onderweg naar Bernalda hebben we het over de overeenkomsten en de verschillen met toen, de tijd van Carlo Levi. De conclusie: de Basilicata is nog even mooi, maar lang niet meer zo’n treurige streek als in die tijd. Niemand gaat meer dood aan de malaria - in de jaren vijftig was de laatste malariadode te betreuren - en er is geïnvesteerd in de economie. Volgens de bewoners is dat voor een niet onaanzienlijk deel te danken aan Carlo Levi. ‘Zijn boek bracht een schok teweeg’, zegt gids

Zelf fietsen in de Basilicata? Deze tocht is gebaseerd op een georganiseerde reis (zie kader ‘lezersreis’). Uitgebreide praktische informatie voor wie ook wil fietsen in de Basilicata, vind je op onze website.

oppad.nl

Download de pdf met praktische informatie

1 - 2011

OP1101_Zuid_Italië 41

41

23-12-2010 17:11:55