Fel debat om gengewas Thema: gentech

Fel debat om gengewas Thema: gentech Februari 2009 „ Nieuwe rubriek: In het hooi met...

Kijk oo www.ab k op riko.nl Vroeg véél tonnen met een topverteerbaarheid, dat is

Dat levert u beduidend meer op en bespaart u op

en blijft de kracht van Nederland’s meest verbouwde

voerkosten! U bent gewaarschuwd! cijfers ontleend aan Rassenlijst 2009

VEM/hectare (102)* én een hoog zetmeelgehalte (103)* én een hoge celwandvertering (103)* komt de maximale hoeveelheid energie uit kolf, stengel en bladeren voor uw koeien beschikbaar. Uit eenzelfde hap maïs produceren zij dus nog méér melk (of vlees).

een product van Limagrain Nederland

Abriko, krachtvoer voor uw melkvee!

Advanta® is a registered trademark of Advanta Netherlands Holdings BV

maïsras Abriko. Door de unieke optelsom van én veel

„ IN DIT FEBRUARINUMMER

Í

In het hooi met… jager Reint 13

Í

Drie jonge boeren over gentech 16

Í

Eng idee? Oud & Nieuw: broer en zus willen beiden boer worden 20

Messen worden geslepen in gendebat „ 4 Gemeente, Lobby & Geld afgerond „ 7 NAJK in het nieuws „ 8 Bedrijfsovername „ 11 NAJK Internationaal „ 15 René Tolboom volgde Opvolgers Perspectief „ 19 Boer en schaatser Freddie Vloedgraven „ 26 Strip en Sudokoe „ 29 Uit alle hoeken „ 30

„ colofon BNDR wordt uitgegeven onder verantwoordelijkheid van het Nederlands Agrarisch Jongeren Kontakt en verschijnt vijf keer per jaar. Abonnementen op BNDR kosten 18 euro en lopen per kalenderjaar. Opzegging voor 1 december. Het blad is gratis voor NAJK-leden. Losse nummers zijn verkrijgbaar door storting van 5 euro op bankrekening 36.92.01.353 t.n.v. PJS te Utrecht, onder vermelding van het gewenste nummer van BNDR. Artikelen of illustraties kunnen alleen na overleg met de redactie worden overgenomen. Vragen of opmerkingen over de adressering? Neem contact op met één van de onderstaande organisaties: Provinciale AJK’s: Friesland 0512-305280, Groningen 0512-305283, Drenthe 0512-305281, Flevoland 0512-305282, Overijssel 026-4421942, Utrecht 026-4421942, Gelderland 026-3846233, Hollanden 023-5162274, Zeeland 0113-247729, Brabant 013-5821891, Limburg 0475-381777 of NAJK: 030-2769869. Redactie: Marije Wenneke, “Citaat”. Redactie-adres: Postbus 39, 6800 AA Arnhem, tel. 026-3241138, e-mail [email protected]. Omslagfoto: Reint van Nieuwenhuijzen, foto: Anton Dingemanse Advertenties: Sander Bon, tel. 06-15071784, e-mail [email protected] Vormgeving: www.duo-ontwerp.nl. Druk: Drukmotief bv, Apeldoorn

Í

Een kip die vijftig eieren op een dag legt. Vierkante aardappels van twee kilo, waaruit het makkelijk frietjes snijden is. Een veld met planten waarvan je de biefstukjes zo af kunt plukken. Met genetische manipulatie is veel mogelijk. Je fantasie zou ervan op hol slaan. Er wordt volop geëxperimenteerd met gentech. Bij planten, dieren, wie weet: misschien zelfs wel met mensen. Best wel een eng idee, eigenlijk. Wie zit er te wachten op een kloon van Geer en Goor? Of, nog veel enger, foute lui zoals Stalin en Hitler? En een met gentech gemaakt mens met superieure eigenschappen lijkt me ook helemaal niet gezellig. Maar natuurlijk zitten er twee zijdes aan de medaille. Gentech heeft ook voordelen, zeker in de tuin- en akkerbouw. Als jij nog niet goed weet wat je van al die genetische ontwikkelingen moet vinden, helpt het lezen van het artikel op pagina 4 misschien. Op pagina 16 geven drie jonge boeren hun mening. Zij zien vooral de kansen die genetische manipulatie de landbouw kan bieden. Natuurlijk is het niet alleen maar gentech wat de klok slaat in deze eerste BNDR van 2009. De buitenlandrubriek heeft plaats gemaakt voor In het hooi met… Daarin worden mensen stevig aan de tand gevoeld in de hooiberg. Mensen die iets te vertellen hebben over hun werk, passie of zienswijze. In deze eerste aflevering is dat Reint. Hij vertelt over zijn grote passie, de jacht. In Oud & Nieuw dit keer een broer en zus aan het woord. Beiden willen boer worden, maar hoe doe je dat op een niet al te groot melkveebedrijf in Friesland? Nog iemand die graag boer wil worden is Freddie. Hij reed vorige maand het Nederlands Kampioenschap marathoschaatsen op natuurijs in Flevoland. Bijzonder, want dat NK was dertien jaar niet verreden in Nederland. De natuur werkte niet mee. Die laat zich niet sturen, zoals gentech. Misschien maar goed ook… Marije Wenneke, Hoofdredacteur

BNDR februari 2009

„3

„ THEMA GENTECH Europa schichtig over genetische manipulatie

Fel debat over g Grootschalige teelt van genetisch gemanipuleerde gewassen is tot nu toe in Europa niet toegestaan. Wel worden experimenten gedaan op proefvelden. Ook in Nederland. De tegenbeweging is echter sterk. Aan de andere kant van de oceaan telen boeren volop gengewassen. Door Aart van Cooten

E

Eén ding is zeker: als het gaat over genetische manipulatie worden de messen geslepen. Voor- en tegenstanders gaan rollebollend over straat. Op alle niveaus trouwens. De ministers van landbouw van de 27 EU-landen konden het onlangs niet eens worden over de toelating van een violette anjer, die is gemaakt door anjergenen te mengen met DNA van petunia’s. Even daarvoor ontstond over dezelfde gen-anjer een heftig debat in de Tweede Kamer. Een motie om minister Verburg met een ‘nee’ naar Brussel te sturen, haalde het niet. Verburg stemde in Brussel voor. Met weinig effect dus. Trouwens, ook onder boeren en tuinders zijn voor- en tegenstanders. LTO Nederland huldigt het voorzichtige ‘ja, mits…’ standpunt. Veel akkerbouwers zijn uitgesproken voorstanders. Want waarom zouden we hier de teelt van transgeen veevoer tegenhouden, als de veevoerfabrieken massaal gemanipuleerd soja uit Brazilië verwerken? De consument drinkt de melk zonder klagen op. Daarom niet zeuren, stelt de akkerbouw. Biologische boeren zetten juist de hakken in het zand. De consument wil het niet, zeggen ze. En voordat je het weet, verspreiden de zaden van transgene gewassen zich over heel Nederland. Tijdens de onlangs gehouden biologische vakbeurs gingen de bioboeren hierover fel in debat met voormannen van LTO.

Eiland Het laatste woord over een grootschalige introductie van genetisch gemanipuleerde gewassen in Europa is nog niet gezegd. Wat dat betreft lijkt Europa een eiland in de wereld te worden. Het totale areaal transgene gewassen op de wereldbol omvat inmiddels zo’n honderd miljoen hectare. Dat is 27 keer de omvang van Nederland. Het gaat hierbij vooral om soja, mais, koolzaad en katoen. Boeren in landen als Verenigde Staten, Brazilië en Argentinië weten bijna niet beter. In Europa worden overigens wel gengewassen geteeld. In Spanje bijvoorbeeld (maïs) en Roemenië (soja). In veel landen worden op kleine schaal proeven genomen. In Friesland doet Avebe onderzoek op proefvelden met een nieuwe fabrieksaardappel. 4

„ BNDR februari 2009

Genen Bij genetische manipulatie, ook wel modificatie genoemd, worden de erfelijke eigenschappen van organismen handmatig en gericht veranderd. Er worden genen ingebracht of verwijderd. Kort door de bocht: knip- en plakwerk. Dat is dus een groot verschil met de klassieke wijze van het kruisen van gewassen of dieren, dat erg lang duurt. De voordelen kunnen groot zijn. Slimme biotechnologen kunnen hoogproductieve gewassen maken, die resistent zijn tegen schimmels en insecten, die kunnen groeien op zilte grond en minder water en stikstof nodig hebben. Goed voor het milieu (minder bestrijdingsmiddelen en mineralen) en voor de mens (meer en beter voedsel), stellen de onderzoekers. Door de inzet van biotechnologie kan de opbrengst per hectare de komende jaren met tientallen procenten toenemen, roepen concerns als BASF en Monsanto. Zij hebben inmiddels

foto peter maas, naturalis

engewas Heibel om Herman Ook de genen van dieren gaan soms onder het mes. Wereldberoemd was stier Herman, die in 1990 werd geboren. In het erfelijk materiaal van Herman was een stukje menselijk DNA ingebouwd. Zijn vrouwelijke nakomelingen moesten zo melk met een ontstekingsremmer produceren. Zonder veel succes. Maar het gaf wel een hoop heibel. Even bekend was in die tijd schaap Dolly. Hier ging het niet om genetische manipulatie maar om klonen. Klonen levert genetisch identieke dieren op. Hierdoor ontstaat de mogelijkheid om superieure genen in de veestapel te houden. illustratie henk van ruitenbeek

Voordelen van genetische manipulatie bij dieren zijn de verhoging van ziekteresistentie, toevoeging van medicinale eigenschappen en de productie van meer voedsel (zalm die twee keer zo groot wordt als normaal). Nadelen zijn er ook. Dan gaat het vooral om ethische aspecten. Nederland heeft strenge regels als het om biotechnologie gaat. Met planten en zeker met dieren. Er wordt een ‘nee, tenzij…’ beleid gevoerd. In bijvoorbeeld Amerika is de weerstand tegen genetische manipulatie en het klonen van dieren veel minder groot. Í

geteeld. Met deze biet hoeven de telers minder te spuiten, wat goed is voor het milieu en voor hun portemonnee. Het zaad van deze speciale biet is wel twee keer zo duur als zaad van de gewone biet. Het is dus maar de vraag of Nederlandse akkerbouwers op de innovatieve biet zouden overschakelen als dat in Europa wordt toegestaan.

Etiket

miljarden geïnvesteerd en zien lijdzaam toe dat politici in Europa beslissingen over toelating voor zich uit schuiven.

Zetmeel De onderzoekers zitten niet stil. Voorbeeld: er is inmiddels een transgene zetmeelaardappel (Amflora) gemaakt die alleen amylopectine produceert in plaats van een mix van verschillende soorten zetmeel. Avebe experimenteert met deze aardappel. Voordeel is dat minder kosten gemaakt hoeven worden om het hoogwaardige amylopectine uit de aardappel te halen. Dat verstevigt de positie van de coöperatie op de wereldmarkt van zetmeel. Voor de teler een aanlokkelijk idee, omdat hij uitzicht heeft op een betere prijs. Commerciele teelt van deze aardappel is echter nog niet toegestaan. Een ander voorbeeld is de suikerbiet die resistent is gemaakt tegen roundup. Die wordt in de Verenigde Staten volop

Gentechnologie is op andere plekken in de voedselketen zeer aanwezig. Veel vitamines, smaak- en kleurstoffen zijn gemaakt van behulp van genetisch gemanipuleerde organismen. Een groot aantal levensmiddelen bevat bestanddelen van gengewassen. Dat is te lezen op het etiket. Maar op melk en vlees van dieren die gemanipuleerd soja hebben gegeten, hoeft dat niet vermeld te worden. Wat dat betreft is de regelgeving een beetje vreemd. Vooralsnog wordt in agrarisch Nederland vooral gediscussieerd over het gevaar van ‘vervuiling’ door teelt van gemanipuleerde landbouwgewassen in de directe omgeving. Eind vorig jaar zijn daarover – na vijf jaar discussie! – afspraken gemaakt tussen LTO, het ministerie van landbouw en de biotechnologiesector. De minimale teeltafstanden en de contouren van een schaderegeling staan nu op papier. Ook is vastgelegd dat de afspraken drie jaar na het begin van de eerste commerciële teelt van gengewassen wordt geëvalueerd. Dat moment kan, gezien de tegenstellingen in de samenleving, nog wel een hele tijd voor ons liggen.

Í

BNDR februari 2009

„5

1$-.

678',(5(,=( 1

All-Round Vision in Milking Veehouders kiezen van generatie op generatie voor de melkwinningen voersystemen van SAC. Natuurlijk zijn we sterk in ‘traditionele’ melkstallen, zoals carrousels en Rapid Exit, maar ook voor de FutureLine melkrobot en de Pellon voerrobot moet je bij SAC zijn! Wie kiest voor de toekomst, kiest voor SAC. SAC: voor dier, melk en de melker! 1

3

6

2 4

5 7

8

9

SAC Service Centers: 1. SAC Center Castelein - Scharnegoutum +31 (0) 515 42 50 42 2. Holland-Utrecht - Woerden +31 (0) 348 41 20 44 3. LMB Van Leeuwen - Benthuizen +31 (0) 79 331 93 11 4. LMB Giessenburg - Giessenburg +31 (0) 184 65 14 71 5. De Bruijn - Achtmaal +31 (0) 76 598 56 51 6. Rijnvallei - Barneveld +31 (0) 342 40 48 50 7. Schout - Heikant +31 (0) 114 31 38 41 8. LIMKO - Edingen (B) +32 (0) 2 395 85 00 9. Felten Sárl - Weicherdange (L) +352 (0)92 16 12

SAC Nederland BV • Postbus 422 • 7400 AK DEVENTER Tel. +31 (0)570 62 17 00 • [email protected] • www.sac.eu

*DLQ  PHW 1$-. PHH QDDU QDDU 0$52..2 +21*$5,-(  %(*,1-81,

IHEUXDUL IHEUXDUL WPPDDUW WPPDDUW

7XLQERXZ 7XLQERXZ 6LHUWHHOW  6LHUWHHOW  9ROOHJURQGV 9ROOHJURQGV JURHQWHQ JURHQWHQ

0HONYHH 0HONYHH $NNHUERXZ  $NNHUERXZ  ,QWHQVLHI ,QWHQVLHI

0HHULQIR" ZZZQDMNQOLQWHUQDWLRQDDO

„ GEMEENTE, LOBBY & GELD

‘Interessant, leuk gebracht én het levert wat op’ Hartstikke leuk, een jongerenvereniging. Maar om de club gezond te houden en leuke of leerzame dingen samen te doen, is geld nodig. Heel vaak zijn er mogelijkheden om bij de gemeente geld los te krijgen hiervoor, alleen weten weinig jongerenverenigingen hoe ze daar ook echt gebruik van kunnen maken. NAJK draaide daarom vorig jaar het project Gemeente, Lobby & Geld. Jongeren 19NU (J19NU) uit Dronten maakte dankbaar gebruik van de trainingen en haalde in een mum van tijd een mooie subsidie binnen.

Gemeente, Lobby & Geld Het project Gemeente, Lobby & Geld is door NAJK ontwikkeld omdat bleek dat jongerenorganisaties en gemeenten elkaar vaak niet goed weten te vinden. Daardoor zijn gemeenten niet op de hoogte van wat jongerenorganisaties doen en welke knelpunten ze tegenkomen. Jongerenorganisaties op hun beurt zijn niet betrokken bij besluitvorming die hen aangaat en lopen subsidies mis. In het project konden drie trainingen worden gevolgd.

“Leuk, leerzaam en interessant gebracht”, zegt Astrid Groot, bestuurslid van J19NU afdeling Dronten, over de twee trainingen die zij en haar medebestuursleden vorig jaar volgden. “De ene training ging over het lobbyen richting gemeente, de andere over het aanvragen en krijgen van sponsorgeld en subsidies.” Beide trainingen wierpen hun vruchten af. Astrid: “Op de ene avond waren er twee ambtenaren van gemeente Dronten bij. Het was goed om hen te leren kennen en we konden de ideeën die we als Jongeren 19NU hebben, tegen ze aan laten stuiteren. Zij konden ons ook vertellen of die ideeën echt toepasbaar waren of niet. Dat bleek wel zo te zijn.”

L

Plannen De jongeren leerden bovendien hoe je kritisch kunt kijken naar de plannen die je hebt, hoe je een goed plan op kunt stellen, welke punten erin moeten en wie je moet benaderen om het uit te kunnen voeren. “We hebben toen ook daadwerkelijk een plan opgesteld en uitgewerkt. Het idee was om een

muziekfestival in Cultus Inn te houden. In het verleden is al eens zo’n festival geweest en toen waren de ervaringen positief”, vertelt Astrid. Doordat er nog veel andere dingen op stapel staan bij de plattelandsjongeren, is het er nog niet van gekomen om het festival ook daadwerkelijk te organiseren. “Maar het is een hartstikke goed idee, dus misschien komt het er nog van”, aldus Astrid.

Jij en jouw gemeente, waarin duidelijk wordt hoe een gemeente werkt en functioneert; Laat die pegels maar komen, over hoe en waarvoor je subsidie aan kunt vragen en Flirten met jouw gemeente, waarin het belang van netwerken naar voren komt. Inmiddels is het project met succes afgerond. Er zijn in totaal 20 trainingen gegeven, waardoor 200 jongeren

Kom maar op

bekend zijn gemaakt met hun gemeen-

J19NU heeft ook concreet wat aan de trainingen overgehouden, namelijk extra geld. “De ambtenaren van de gemeente tipten ons dat je in Dronten heel makkelijk een subsidie kunt krijgen als vereniging met vrijwilligers. Daar hebben we ons voor aangemeld en het leverde vierhonderd euro op. Dat is toch mooi meegenomen”, klinkt het tevreden. De plattelandsjongeren houden zich dan ook van harte aanbevolen voor komende trainingen. “NAJK benaderde ons voor dit project. We zijn nogal

te, hoe die werkt en wat ermee kan. Niet alleen AJK’s hebben de trainingen gevolgd, ook scoutinggroepen, plattelandsjongeren en Jong Nederland maakten gebruik van de kennis van NAJK. Í

leergierig en het kost niets, dus zeiden we: kom maar op!”, lacht Astrid. Serieus: “We vonden het echt interessant, het werd leuk gebracht en het heeft ons ook nog wat opgeleverd. Als NAJK nog eens met een goed voorstel komt, doen we zeker weer mee.”

Í

Over Jongeren 19NU J19NU is jongerenvereniging uit Flevoland. De vereniging bestaat uit drie onderdelen; Noordoostpolder, Lelywolde (Lelystad en Zeewolde) en Dronten. De afdeling Dronten is in 1970 opgericht door een aantal plattelandsjongeren. Doordat Dronten veel agrarische ondernemers kent, is het plattelandskarakter altijd bewaard gebleven. De afdeling heeft ongeveer 500 leden, waarvan 80 mensen actief zijn in verschillende commissies en besturen. Thuisbasis is clubhuis Cultus Inn. Hier worden veel activiteiten voor de leden georganiseerd, zoals een talentenjachtavond (foto). Í

BNDR februari 2009

„7

„ NAJK IN HET NIEUWS om een eigen hyvespagina op te richten is om meer interactie tussen leden mogelijk te maken. Iedereen kan en mag zijn of haar mening kwijt via dit platform. Om discussies aan te wakkeren, maar ook om simpelweg te kijken wie er lid is in de eigen omgeving, provincie of in heel Nederland. Ook krabbels aan medeleden, foto’s en video’s van AJK-besturen, gadgets over bijvoorbeeld georganiseerde schuurfeesten, polls, alles kan je met NAJK en haar leden delen. Voeg NAJK toe als vriend op je hyves. Let’s Hyve!

∏ Update Health Check Spruitjes blijven in Nederland NAJK is tevreden met de ontwikkelingen rond de nieuwe wetgeving over gewasbeschermingsmiddelen. Het Europees Parlement stemde medio januari in met de wet, waarover vorig jaar veel discussie ontstond. Er leek een drastische verscherping van de toelating van bepaalde middelen aan te komen. Die zou sommige teelten in Nederland, zoals spruitjes, komkommers en tulpen, in gevaar brengen. Besloten is nu tot een geleidelijk verbod op middelen die de gezondheid ernstige schade kunnen toebrengen. Er is daarbij ruimte voor uitzonderingen in noodsituaties zoals grote plagen in de landbouw, waarbij geen alternatieven beschikbaar zijn. “In die gevallen is een toelating voor vijf jaar mogelijk”, zegt Joris Baecke, bestuurslid NAJK met de portefeuille Internationale Zaken. “Het is jammer dat nu toch nog zo’n 6 procent van de stoffen van de markt verdwijnt, maar uiteindelijk is het wel een beter resultaat dan waar het in eerste instantie op leek uit te draaien.”

Europees landbouwcommissaris Mariann Fischer Boel heeft met de Europese ministers van landbouw een compromis bereikt over de Health Check, de tussentijdse evaluatie van het Europese landbouwbeleid. Er zijn onder meer afspraken gemaakt over de ‘zachte landing’ van het melkquotasysteem, dat in 2015 verdwijnt. Door het quotum tot die tijd jaarlijks met 1 procent te verhogen, ontstaat meer productieruimte dan kan worden ingevuld. Hierdoor maakt het systeem zichzelf uiteindelijk overbodig. Verder is bepaald dat de modulatie (afroming van landbouwsubsidies ten behoeve van plattelandsontwikkeling) wordt verhoogd van 5 naar 10 procent. NAJK is gematigd positief over de uitkomsten van de onderhandelingen. Gehoopt werd dat het melkquotum met minimaal 3 procent zou worden verruimd. Aan de andere kant vindt NAJK het gunstig dat het modulatiepercentage op 10 procent is vastgesteld, terwijl Fischer Boel 13 procent had voorgesteld.

∏ NAJK: daar zit muziek in! Op de allereerste editie van de Landbouw Vakbeurs Assen medio januari was NAJK ook present. Met de actie ‘Er zit muziek in NAJK’ werden vele potentiële leden benaderd. Door het beantwoorden van vragen over boerenrockmuziek maakten bezoekers van de agrarische jongeren stand kans op dagkaarten voor de Zwarte Cross, een DVD van Mooi Wark en een T-shirt van zijn of haar favoriete band. Er namen 180 beursbezoekers deel aan de actie. De uitslag wordt gepubliceerd op www.najk.nl.

∏ Let’s Hyve! Hyves. Een begrip dat niet meer weg te denken is uit de digitale wereld. Deze gratis profielensite is opgericht in 2004 en telt inmiddels vele miljoenen leden. Nederlands Agrarisch Jongeren Kontakt heeft sinds eind 2007 ook een eigen publieke hyves, namelijk najk.hyves.nl. Eén van de redenen 8

„ BNDR februari 2009

NAJK-er Joris Baecke in gesprek met Mariann Fischer Boel.

∏ NAJK maakt zich sterk voor tuinbouw De Nederlandse tuinbouwsector is wereldwijd voorloper op het gebied van energiegebruik en innovatieve ontwikkelingen. Dat moet zo blijven, stelt NAJK. De dalende gasprijs, lage opbrengstprijzen en de gevolgen van de kredietcrisis mogen de positieve ontwikkelingen die de afgelopen jaren tot stand zijn gekomen in de tuinbouwsector dit nieuwe jaar niet gaan benadelen. De agrarische jongeren pleiten voor een actieve inzet van ondernemers, sectorvertegenwoordigers en overheid om de tuinbouwsector voorloper te laten blijven op haar vakgebied. Naast kennisontwikkeling is ook kennisoverdracht van groot belang om de aankomende

generatie tuinders te voorzien van kennis en kunde. NAJK hoopt dat er een betere kennisaansluiting tussen de sector en het agrarisch onderwijs op dit gebied tot stand komt. Ook moet minister Verburg haar beloften voor innovatietoepassingen en –ontwikkelingen komend jaar nakomen. NAJK roept haar op om samen met de sector te strijden voor een sterke afzetkracht. Want alleen met gezamenlijk optreden kan de tuinbouwsector haar voorsprong en voorbeeldfunctie in de toekomst behouden.

∏ Leer Remmen met Gassen! Hoeveel broeikasgassen stoot jouw melkveebedrijf eigenlijk uit? Ontdek hoe klimaatneutraal (of niet!) jij bent tijdens een avondje ‘Remmen met Gassen’. Misschien kom je er wel achter dat een intensief melkveebedrijf veel minder CO2 uitstoot dan jij had verwacht… In dit project van NAJK gaan jonge boeren, na een pittige quiz, in groepen de strijd aan om de laagste uitstoot van broeikasgassen te realiseren op een gemiddeld melkveebedrijf. Daarvoor draaien ze letterlijk aan de knoppen van hun bedrijf, op een dashboard. Voorbeelden van knoppen om aan te draaien zijn grasland scheuren, krachtvoer en maïs voeren en de kunstmestgift wel of niet splitsen. De spelleider voert de instellingen in een rekenprogramma in en in één oogopslag wordt duidelijk welke groep de beste broeikasgasscore heeft. Natuurlijk moet de bedrijfsvoering nog wel uitvoerbaar zijn, daar mogen de groepen elkaar ook op beoordelen. Inmiddels zijn er zeven avonden gehouden in het kader van het project Remmen met Gassen. Op die avonden zijn 105 jonge boeren te weten gekomen hoeveel gassen ze uitstoten én hoe ze klimaatneutraler kunnen produceren. Ook leren Remmen met Gassen? Dat kan, er zijn nog zeven avonden beschikbaar waar je je als afdeling of werkgroep voor in kunt schrijven. En… de postzegels, zaalhuur, koffie, biertje en zelfs de bitterballen na afloop zijn gratis! Neem voor meer info of het inplannen van een datum contact op met Nicolaas van Everdingen, 030-2769863, [email protected].

∏ Nog meer water bij WTO-wijn In de onderhandelingen van de Wereldhandelsorganisatie (WTO) is in het afgelopen jaar geen overeenstemming bereikt. “Jammer, want er werd ingezet op een akkoord in de periode waarin president Bush nog aan de macht was. Dit jaar kan er veel veranderen. De VS heeft een nieuwe president en bovendien komen de Europese verkiezingen eraan. Dat bemoeilijkt het proces omdat er weer nieuwe mensen aan de onderhandelingstafel komen zitten”, vertelt Joris Baecke, bestuurslid NAJK met de portefeuille Internationale Zaken. Het heetste hangijzer in de onderhandelingen is markttoegang. Kort gezegd willen rijkere landen meer toegang voor hun producten in armere landen, terwijl die hun eigen boeren willen beschermen. Volgens Joris was het met name voor de Nederlandse zuivel-, suiker- en varkensvleessector gunstiger geweest als al wel eind 2008 een akkoord was gesloten. “De voorwaarden die er toen lagen, waren acceptabel. Het risico bestaat nu dat je in de toekomst alleen maar meer water bij de wijn moet doen.”

Ben je gentech geworden?

Í

Gentechnologie staat al zolang zij bestaat ter discussie. De één claimt veel voordelen, terwijl de ander net zoveel of nog grotere nadelen ziet. Hoe kun je hier als jonge agrarische ondernemer over oordelen? Fokkerij, kunstmest, gewasbeschermingsmiddelen en intensief produceren waren de afgelopen decennia de manieren om meer en betaalbaar voedsel te produceren. Ook hieraan kleven nadelen. Vaak niet eens praktisch, maar wel milieutechnisch en maatschappelijk. Uiteindelijk is de agrarische sector eindverantwoordelijk en wordt ze aangekeken op gemaakte keuzes. De politiek wil de wereldvoedselproductie graag verhogen en commerciële partijen willen hun ontwikkelde producten met alleenrecht in de markt zetten. Zij hebben ons nodig om dat te bereiken. Maar wat hebben wij nodig? Gentechnologie inzetten voor het versnellen van de vooruitgang binnen een soort om milieuvriendelijker en duurzamer te produceren, daar kan ik me in vinden. Ga je plant of diervreemde genen inbrengen om nieuwe eigenschappen te ontwikkelen, dan wijs ik dat af. Binnen de EU wil men maar op zeer beperkte schaal genetisch gemodificeerde organismen toelaten vanwege de onbekende risico’s. Je kunt het ook maar één keer goed doen, want het is een onomkeerbaar proces. Nederland heeft zoveel kennis en ontwikkeling in huis, dat het jammer is dat we niets met gentech mogen doen. We hebben hier de mogelijkheden om de technologie gecontroleerd toe te passen, waardoor we beter weten wat de risico’s werkelijk zijn. Nu laten we het afhangen van de VS, Zuid-Amerika en andere exoten. Ik stel me wel eens voor dat we door gentechnologie gras rechtstreeks omzetten in melk en dat we alleen nog koeien houden omdat ze er zo leuk uitzien in de wei. De koe die overigens zo is samengesteld, dat ze de mest in de juiste verhouding en natuurlijk zonder broeikasgassen produceert. Gek of niet? Wilco de Jong, voorzitter NAJK BNDR februari 2009

„9

De ondernemende mens

centraal

Bedrijfsovername in beeld? Alfa begeleidt je bij het overnametraject.

Kijk voor meer informatie en adressen op www.alfa-accountants.nl

MEER WETEN OVER ONZE OPLEIDINGEN? BEZOEK DE VOORLICHTINGSDAGEN:

bacheloropleidingen 4 april 2009 | masteropleidingen 17 april 2009

WWW.WAGENINGENUNIVERSITEIT.NL

Agrotechnologie | Dierwetenschappen | Plantenwetenschappen

„ BEDRIJFSOVERNAME

Minder geld voor steunmaatregel in 2009 Voor de steunmaatregel 2009 is 8,8 miljoen euro beschikbaar. Dat is minder dan vorig jaar, toen er nog 10,6 euro verdeeld kon worden onder jonge boeren met investeringsplannen. Dit jaar hebben zowel het rijk als de provincies het bedrag dat ze aan de steunmaatregel beschikbaar stellen, naar beneden geschroefd. Het rijk stelt nu 7,2 miljoen euro beschikbaar, provincies reserveerden tot nu toe 1,6 miljoen euro. In 2008 schreven 652 jonge boeren zich in voor de steunmaatregel. Van de aanvragen voldeden er 80 niet aan de eisen en werden 21 aanvragen ingetrokken. 457 kregen subsidie uit het rijksbudget en 56 van hen kregen geld van de provincie. Het verzoek om steun van 38 jonge boeren werd afgewezen omdat het geld op was. Het aantal aanvragen, het beschikbare bedrag en het aantal afwijzingen vanwege onvoldoende budget waren in 2008 ongeveer gelijk aan het jaar daarvoor.

AANTAL AANVRAGEN PER PROVINCIE 2008: Provincie Groningen Friesland Drenthe Overijssel Gelderland Flevoland Utrecht Noord-Holland Zuid-Holland Zeeland Brabant Limburg Totaal:

Ingediend 27 64 37 101 109 20 28 43 68 21 103 31 652

Toegekend 23 61 29 88 88 13 26 36 55 15 90 27 551

Afgewezen 2 2 7 11 17 5 2 6 11 5 10 2 80

Ingetrokken 2 1 1 2 4 2 0 1 2 1 3 2 21

Eerder open Let op! Aanvragen voor de steunmaatregel 2009 moeten eerder worden ingediend dan gebruikelijk. Dit jaar kunnen jonge boeren met investeringsplannen zich vanaf 1 juni tot en met 15 juli inschrijven voor de investeringssubsidie. “Voorheen was de inschrijftermijn in september. LNV heeft dit tijdstip naar voren gehaald omdat ze denken dat de zomer beter aansluit bij het moment waarop jonge boeren investeringen willen doen”, licht Dirk Anco Albada, NAJK-bestuurslid met de portefeuille bedrijfsovername, toe.

∏ NAJK wil verruiming Tante Agaath lening NAJK vindt dat de Tante Agaath regeling verruimd moet worden. De bedragen die je kunt lenen zijn alleen maar aangepast aan de inflatie en nooit aan de steeds hoger wordende overnamesommen ten gevolge van de groeiende bedrijven. Momenteel mag een ouder 52.000 euro aan de bedrijfsopvolger lenen in de Tante Agaath constructie. Dat bedrag is maar een schijntje van de overnamesom en dus veel te weinig, redeneert NAJK. Als er minder geld geleend hoeft te worden bij de bank is dit bovendien gunstig voor de ontwikkeling van het bedrijf na de overname. Zeker nu banken terughoudender worden met financieringen. In samenspraak met NAJK heeft Bas van der Vlies van de SGP inmiddels vragen gesteld aan staatssecretaris Jan Kees De Jager van Financiën over mogelijkheden voor verruiming van de Tante Agaath lening. De Jager was hier echter geen voorstander van. NAJK probeert nu van verschillende andere politieke partijen steun te krijgen om de Tante Agaath lening alsnog verhoogd te krijgen.

Tuinderszoon Arjan Boers (27) uit het Zuid-Hollandse Monster is lid van HAJKafdeling Tuinbouw Jongeren Westland. Hij is zelf geen tuinder, maar voelt zich wel betrokken bij de sector. Hij werkt voor een bedrijf dat kabels en leidingen aanlegt op tuinbouwbedrijven.

Í

GENiaal

Schrijf eens een column over Gentech. Daar heb ik dus echt niets mee. Dat is toch een beetje knippen en plakken met DNA? Of we spreken over genetisch manipuleren of genetisch modificeren boeit niet echt. Het blijft sturen, beïnvloeden, manipuleren. Zoek bij Google en je vindt een schat aan (gemanipuleerde) informatie: van marktleiders Monsanto, Dupont, Syngenta en Bayer tot de rel van klokkenluider Pusztai. Hij werd ontslagen omdat hij te vroeg (on)juiste uitspraken deed over het effect van gemanipuleerde piepers op ratten. Er wordt wat (on)zinnig gediscussieerd. Lost GenTech het voedselprobleem op of is er ‘alleen’ een voedsel verdeelprobleem? Gaan we na het manipuleren van DNA bij planten ook het DNA van kids manipuleren, is dat ethisch verantwoord? Maar weet je, met elkaar zijn we kanjers in manipuleren. Het is tijd voor een nieuwe verkiezing: ‘beste manipulator 2009’. Wordt het iemand uit de politiek? Mister Tjakka of Yes we can, een crisistopman bij de bank of een BNDR lezer? Jij misschien? Wij manipuleren wat af. Ik doel niet op de sterke verjaardagsverhalen, meer op het beïnvloeden van situaties in je eigen voordeel. Nooit gedaan? Nooit bewust van geweest? Onderzoek wijst uit dat 85 procent van ons gedrag onbewust is. Een voorbeeld van (on)bewust manipulatief gedrag: pas riep ik mijn collega’s op om te stemmen, omdat we voor een award genomineerd waren. Met mensen oproepen is niet mis. Maar ik schreef er bij: je kunt met meerdere mailadressen stemmen. Hup, manipuleren die stemming! Het argument dat anderen dat ook doen, is klinkklare onzin. Een voorbeeldje van mijn gen-manipulatie. Manipulatie is onze genetisch geboren afwijking. Als Gentech dat oplost, dan is er een wereld te winnen. En dan win ik de volgende keer de award! GENiaal. BNDR februari 2009

„ 11

Kijk naar de filmpjes van uw collega-veehouders! www.betervoerentrofee.nl / www.betervoerentrofee.be

Deelnemende bedrijven

Legenda varkens

legpluimvee

geiten

rundvee

vleespluimvee

gemengd

Op www.betervoerentrofee.nl staan filmpjes waarin uw collega’s laten zien hoe bijzonder hun bedrijf is. Ga kijken en stem op uw favoriet!

> beter voeren

van Bouwel, Tielen (Be) Direks-Hendrickx, Leunen Hoeven Varkens bv, Oirschot Melis, De Mortel v.d. Nieuwelaar, Roosendaal Sanders, Den Dungen Savelkouls, Empel Schrijver, Nieuw Heeten Ansems, Hoogeloon Mts. Arts-Hellegers, Merselo Beke, Hensies (Be) v.d. Heijden-Opsteen, America Hoefmans, Alphen Krol, Hengstdijk

Nooren, Zuidzande Poignie, Koolskamp (Be) Rebecca Hoeve, De Heen Simons-Schoenmakers, Vught Gerrekens, Reijmerstok Hendrickx, Neerpelt (Be) Galina NV, Minderhoud (Be) Vloet, Wanroij van Zeeland, Gemert v.d. Pas-Ebbers, Heeswijk-Dinther Tolboom, Hoogland Hannen-Mevissen, Heibloem Prickingshof, Haltern am See (Dld) Veltkamp, Diepenheim

Akkerbouwer en jager Reint van Nieuwenhuijzen

‘Jagen is veel meer dan dieren doden’ Reint van Nieuwenhuijzen (26) is akkerbouwer in het Zeeuwse Nieuw en Sint Joosland. Al twaalf jaar lang is de jacht zijn grote passie.

H

Hoe kom je erbij om jager te worden?

Toen had je de akte. Dus meteen het veld in?

“Mijn ouders jagen niet, maar toen ik een jaar of 14 was, mocht ik mee met mijn oom. Vanaf toen was ik elke week van de partij. De jagers zagen dat ik een echte liefhebber was en vroegen of ik niet écht wilde jagen. Dus ook het schieten met een jachtgeweer. Dat wilde ik graag, dus heb ik de jachtakte gehaald.”

“Ik was wel heel blij dat ik het had gehaald. Ik ben opgenomen in de jachtcombinatie hier. Die bestaat uit zes jagers en twee drijvers. Dat kon, omdat ik grond van het bedrijf in de combinatie inbreng. Jagen doen we van 15 oktober tot 31 december elke week. Op fazanten en hazen. Ook jagen we op eenden en duiven. Per jachtdag schieten we twintig tot dertig stuks wild.”

Dat kan zomaar? Het lijkt me niet fijn als iedereen met een geweer gaat rondlopen… “Nee, natuurlijk niet. De opleiding is echt pittig. Je moet een dikke theoriemap doorspitten. Je leert dieren en vogels herkennen, over hun gedrag, leefwijze en ziektes, ecologie en wildstand, de flora- en faunawet, jachthonden, jachtveldbeheer, noem maar op. Daarnaast heb je de praktijk: kleiduivenschieten, schieten met een kogelbuks en omgaan met je wapen, zodat je gevaarlijke situaties kunt voorkomen. Als je dat allemaal hebt gedaan, mag je de jachtakte op het politiebureau ophalen. Natuurlijk mag je dan geen strafblad hebben.”

Hoofdredacteur Marije Wenneke stelt prikkelende vragen. Aan boeren en burgers. In het hooi. Gedrevenheid, passie, boude beweringen. Het komt allemaal aan bod.

En wat is er nu precies zo leuk aan dat jagen? “Het is het hele plaatje. In de natuur bezig zijn, een stuk wildbeheer uitvoeren, de traditie en niet te vergeten de gezelligheid.”

Maar als je niets raakt heb je een baaldag? “Helemaal niet. Dan kun je toch een mooie dag hebben gehad. Ik kan ook genieten van een gedreven fazant die door een andere jager mooi zuiver wordt geschoten.”

Veel mensen vinden jagen zielig en onnodig… “Die mensen weten niet zoveel van de natuur, denk ik. Een dier raakt door een hagelschot meteen in shock. Het lijdt dus niet voordat het doodgaat. Bovendien jagen we alleen op dieren die een kans hebben om te ontsnappen. Als een haas bijvoorbeeld stil in zijn leger blijft liggen, schieten we er niet op. Jacht is zeer zeker nodig. De natuur moet in evenwicht blijven, maar dat gaat niet vanzelf in Nederland. Daar is wildbeheer voor nodig. Het is wel eens gebeurd dat we een jaar heel weinig hazen hadden geschoten. Het jaar erop waren er heel veel hazen, maar deze werden prompt ziek door onder meer inteelt.”

Maar is er geen andere manier om de wildstand te beheren? “Nee, de natuur doet het niet zelf. Er is wel regelgeving vanuit de overheid, maar die is ook niet altijd goed. Zo is er jarenlang een verbod geweest om vossen te schieten. Daardoor is de populatie gegroeid en komen ze nu zelfs hier voor. Vossen eten fazanten, patrijzen en weidevogels. Van de laatste komen er steeds minder en dat is heel jammer. Jagen is ook veel meer dan alleen maar afschot plegen. Je bent er het hele jaar door mee bezig. Als boer ben je toch al in het veld, dus dat is extra handig. Zo tellen we in het voorjaar de hazen en fazanten, zodat we weten hoeveel we er kunnen schieten om de populatie op niveau te houden.”

Het klinkt alsof jagers weten waar ze mee bezig zijn… “Als het goed is wel, ja. En je moet elk jaar opnieuw naar het politiebureau om je jachtakte te halen, dus als je bijvoorbeeld bijziend wordt, krijg je echt geen geweer meer in handen.”

Veel jagers zijn ook boer, toch? “Dat wordt wel minder, er zijn ook steeds minder boeren. Bij ons is het nog wel echt een boerenclubje. Er zijn ook veel overeenkomsten: Je bent op hetzelfde stuk grond bezig. De één teelt producten, de ander houdt het wild in stand. Samen ben je de natuur aan het beheren.”

In het hooi met...

Í

BNDR februari 2009

„ 13

THEMA: DE NIEUWE GENERATIE

CRV Koe-Expo dochtergroepen: UÊ,œ««> UÊ ÕÀ̈à UÊ-ÕÀ«ÀˆÃi UÊ iÀ̈ UÊ-Õ««œÀÌ UÊ/܈ÃÌiÀÊ + kruislingengroep UÊ/iµÕˆ> + mrij-groep + Toystory-groep UÊœÀÌ՘i

œ˜âiʓˆœ˜>ˆÀÃÊÛ>˜ÊÓään ̅i“>«>ÀŽ iÝÌiÀ˜iÊLi`ÀˆÛi˜

DINSDAG 3 ÉN WOENSDAG 4 MAART -- 
 ]Ê<7" iʅ>Ê}>>Ìʜ«i˜Êœ“ʣǰÎäÊÕÕÀÊ­Îʓ>>ÀÌ®Êi˜Ê䙰ääÊÕÕÀÊ­{ʓ>>ÀÌ® ˆŽÊœ«ÊÜÜÜ°VÀÛ{>°Vœ“ÊۜœÀÊՈÌ}iLÀiˆ`iÊi˜Ê>VÌÕiiʈ˜vœÀ“>̈i

GR A ENT TIS RE

PAR + E KER EN

FAJK-leden op bezoek bij Peruaanse collega’s

Armeense boeren bekijken een

Bestemming van de komende

Nederlands tuinbouwbedrijf

studiereis is Marokko

Overijsselse jonge boeren in Nicaraqua

NAJK Internationaal spint web tussen jonge boeren wereldwijd

Leren van elkaars ervaringen Melkverwerking en agrotoerisme in Brazilië of tuinbouw in Marokko een ver van je bed show? Helemaal niet! De wereld wordt kleiner. Grenzen vervagen, marktbescherming valt weg en boeren en tuinders produceren steeds vaker voor de wereldmarkt. Hoe meer je weet van internationale landbouwprocessen en over de verhoudingen tussen boeren wereldwijd, hoe beter je thuis je bedrijf kunt runnen. Daarom is er NAJK Internationaal.

E

Er speelt veel op internationaal landbouwgebied. Denk maar aan de WTOonderhandelingen of de afschaffing van het melkquotum. NAJK maakt zich sterk om de politieke besluitvorming in Brussel te beïnvloeden in het voordeel van jonge boeren. Maar belangenbehartiging is niet het enige internationale terrein waarop NAJK actief is. Ook voor internationaal ondernemerschap en internationale samenwerking is veel aandacht. Er zijn werkgroepen, uitwisselingen en studiereizen. Vaak in samenwerking met Agriterra en het ministerie van LNV. Ook provinciale AJK’s hebben vaak een internationale werkgroep en deze zitten bepaald niet stil.

Volle agenda In oktober gingen Overijsselse agrarische jongeren op werkbezoek in Nicaragua. OAJK heeft een samenwer-

Ga internationaal! Ben jij ook nieuwsgierig naar hoe landbouw bedreven wordt in andere landen en wil je graag praten en samenwerken met boeren uit het buitenland? Meld je dan aan bij NAJK Internationaal. Je kunt bellen of mailen Matilde van Ommen, 030-2769869 of mvanommen@najk. nl. Of kijk eens op de site www.najk.nl/internationaal, daar kun je je kko! Í meteen inschrijven voor de studiereis naar Marokko!

kingsverband met de Nicaraguaanse boerenorganisatie UNAG. In december bezochten Flevolandse AJK-ers Peru. FAJK en Peruaanse partnerorganisatie CNA werken samen aan het verwerken en vermarkten van de producten van de Peruaanse bergboeren, waardoor hun leefomstandigheden verbeteren. BAJK heeft al zes jaar een uitwisseling met de Filippijnse agrarische organisatie PASAKA. De Brabantse jonge boeren zetten zich, net als FAJK, in om het inkomen van hun Filippijnse collega’s te verhogen. Op de agenda voor dit jaar staan studiereizen naar Marokko en Hongarije. De inschrijving voor de 9-daagse studiereis naar Marokko eind februari is inmiddels geopend. Deze reis is speciaal bedoeld voor NAJK-leden die geïnteresseerd zijn in tuinbouw, sierteelt of vollegrondsgroenteteelt.

LAJK meets FAA-ULE Limburgs Agrarisch Jongeren Kontakt (LAJK) is onlangs gaan samenwerken met FAA-ULE. Dit is een nog vrij jonge boerenorganisatie in Armenië, waarin negentien regionale producentenorganisaties zijn verenigd. Zij verstrekt goedkope leningen aan boeren, organiseert trainingen en doet onderzoek. Met behulp van Agriterra werden de

contacten met FAA-ULE opgebouwd. Onlangs hebben de voorzitter en de jeugdcoördinator van FAA-ULE een bezoek aan Limburg gebracht. Om kennis te maken met de agrarische sector in Nederland en Limburg en om contacten te leggen met de Limburgse agrarische jongeren. De werkgroep Internationaal van LAJK gaat verder vorm geven aan de samenwerking met jonge boeren in Armenië. Ze zoeken daarvoor nog nieuwe werkgroepleden. Voorheen werkte LAJK samen met agrarische jongeren uit Brazilië. Een aantal enthousiaste LAJK-leden hebben er de afgelopen jaren voor gezorgd dat er, door middel van projecten op het gebied van melkverwerking en agrotoerisme, mooie resultaten zijn behaald.

Ervaringen delen Doel van de samenwerking tussen de Limburgse en Armeense jonge boeren – en eigenlijk van alle internationale werkgroepen – is om van elkaars ervaringen te leren. Denk aan belangenbehartiging, voorlichting en bewustwording. Maar ook kadervorming en ledenbetrokkenheid; onderwerpen waar jonge boerenverenigingen waar ook ter wereld mee te maken hebben. Door wederzijdse bezoeken te organiseren, kunnen de ervaringen worden gedeeld. Daarbij krijgen de Nederlandse jonge boeren een goed beeld van de jonge boeren in het buitenland en andersom. Daarnaast kunnen er, vaak door middel van projecten, ook echt concrete resultaten worden behaald.

Í

BNDR februari 2009

„ 15

„ THEMA GENTECH Aan de andere kant van de oceaan worden volop genetisch gemanipuleerde gewassen gekweekt en daar doet niemand moeilijk over. In Nederland is dat heel anders. Er zijn felle bezwaren tegen het geknip en geplak met DNA. Jonge boeren zien wel mogelijkheden voor genetisch gemanipuleerde gewassen, maar dan moeten er wel duidelijke randvoorwaarden worden gesteld. Door Agaath Timmerman

‘Wel gengewassen verbouwen’

G

Genetische manipulatie houd je niet tegen, stelt Gert Seubring uit Beilen. De 25-jarige Drent runt in maatschap met zijn ouders een akkerbouw en bloembollen bedrijf van 115 hectare, waarvan 45 hectare lelies. De overige gewassen zijn maïs, graan en suikerbieten. “De ontwikkeling van genetische manipulatie wereldwijd is niet tegen te houden. Zoals bij elke nieuwe ontwikkeling zijn er voors en tegens. Ik ben voor ontwikkeling van genetische manipulatie in de landbouw. Wij telen onder meer lelies. Deze worden niet geconsumeerd. Genetische manipulatie bij lelies en andere bloembolgewassen mag van mij zelfs worden gestimuleerd. Er kunnen positieve resultaten uitkomen, zoals een andere kleur voor een bloem. Zwart of paars bijvoorbeeld, die bestaan nog niet bij lelies. Met die kleuren kun je nieuwe markten aanboren. Ik ben sceptischer over genetische manipulatie als het over akkerbouw gaat. Die gewassen worden veelal wel geconsumeerd. Zowel door mens als dier. Het lijkt me daarom gevaarlijker. Maar in de akkerbouw zie ik ook mogelijkheden. Met name op het gebied van gewassen resistent maken 16

„ BNDR februari 2009

tegen ziektes en plagen. Daardoor zou het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen teruggedrongen kunnen worden. En dat is goed voor het milieu. Voor de gezondheid van consumenten ben ik niet bang. Mocht na onderzoek blijken dat het eten van genetisch gemanipuleerd voedsel schadelijk is, dan stopt de opgang van genetische gemanipuleerde producten met als doeleind consumptie vanzelf. Alleen ben ik bang dat de ontwikkelingen dan niet meer terug te draaien zijn. Als in dit land de gengewassen hun opmars vinden, dan ga ik deze ook verbouwen op het bedrijf. Ik zal hierin geen voorloper zijn, maar overstappen wanneer er voldoende ervaring mee is. De lelies zijn dan als eerste aan de beurt. Deze worden niet geconsumeerd. Op het gebied van gengewassen zou er een wereldwijd beleid moeten komen. Dit om te voorkomen dat er oneerlijke concurrentie ontstaat. Denk maar aan het vlees dat vanuit andere landen wordt geïmporteerd en geconsumeerd, terwijl Nederlands vlees onder veel betere condities is geproduceerd. Dat moeten we met gengewassen zien te voorkomen en daarom is wereldwijd beleid nodig.”

Í

‘Mooie kansen voor de tuinbouw’ In het Zuid-Hollandse Bleiswijk runt Arjan Vijverberg (30) samen zijn jongere broer, vader en oom een tomatenkwekerij op 2,7 hectare grond. De tomaten van hoge kwaliteit worden voornamelijk afgezet in Ierland. Arjan ziet zichzelf in de toekomst wel een genetisch gemodificeerde tomaat kweken.

I

“Genetische manipulatie heeft toekomstperspectief. Ik zie mooie kansen voor de tuinbouw. Neem de virussen die in tomaten voorkomen. Nu wordt de tomaat hiervoor resistent gemaakt door het inkruisen van rassen. Dit kost alleen erg veel tijd en heel veel geduld. Genetische manipulatie kan dit proces versnellen. Ik denk ook dat het tot een gezonder product leidt. Je hebt immers minder gewasbeschermingsmiddelen nodig. We gebruiken al zo min mogelijk, maar hoe minder hoe beter. Het probleem is alleen dat de consument er nog niet aan wil. Dat ligt aan de publieke opinie. Er worden onnozele ontwikkelingen getoond, zoals lichtgevende planten. Dit geeft een negatief beeld. De positieve ontwikkelingen worden hierdoor onderdrukt. Door goede voorlichting aan de consument, zou het imago van genetische manipulatie moeten verbeteren.

Het onbeperkt aan de slag gaan met genetische manipulatie gaat wel tegen mijn principes in. Dan krijg je van die Frankenstein ideeën. Dit kan ten koste gaan van de maatschappelijke acceptatie, en daar moeten we mee oppassen. Het duurt lang om een imago op te bouwen, maar je kunt het in één dag kapot maken. Toch moet je genetische manipulatie niet willen stop zetten. Het is een goede ontwikkeling. Wel is het belangrijk dat je het óf overal is toegestaan, of nergens. Anders kun je niet mee met de internationale concurrentie.”

Í

‘Weinig voordeel voor melkveehouder’ Jan Schouten (26) boert samen met zijn ouders op 60 hectare grond in Midwoud (N-H). Daar melken ze met 100 koeien een miljoen kilo melk vol. Hij is sceptisch over genetische manipulatie, maar wijst het niet direct af.

J

“Ik sta enigszins wantrouwend tegenover de ontwikkeling van gentechnologie. Als melkveehouder schiet ik er ook

minder mee op dan een akkerbouwer of tuinder. Maar dat wil nog niet zeggen dat ik tegenstander ben. Voor de ontwikkeling van medicijnen vind ik het wel aanvaardbaar. Op het bedrijf hebben we ook met gentech te maken. In de melkveehouderij is het bijna onmogelijk om aan genetisch ongemanipuleerd krachtvoer te komen. In brok zit soja en maïsmeel. Op het etiket staat dat hier genetische gemanipuleerde producten in kunnen zitten. We overwegen wel om vrij van deze genetisch gemanipuleerde producten te gaan werken, maar dat hangt ook af van het financiële plaatje en de haalbaarheid. Je kunt wel heel principieel zijn en zulke brok niet gebruiken, maar dat moet ook wel mogelijk zijn in de bedrijfsvoering. Genetische manipulatie staat nog in de kinderschoenen, vind ik. Er wordt wel volop getest, maar er kunnen altijd onverwachte dingen gebeuren. Dan is het te laat. Genetische manipulatie moet, nu en in de toekomst, onder streng toezicht gebeuren. Onder onafhankelijk toezicht! Ik ben bang dat miljardenbedrijven de markt in handen krijgen. Dit proces is al in gang gezet, die bedrijven betalen de onderzoeken. En kunnen daarmee de resultaten beïnvloeden. Maar zijn deze resultaten dan wel betrouwbaar? Het draait uiteindelijk toch allemaal om geld. Dat kan ten koste gaan van de gezondheid van mens en dier.”

Í

BNDR februari 2009

„ 17

-50
/PPSE
7FS[FLFSJOHFO
…
0OBGIBOLFMJKL …
%FTLVOEJH …
#FUSPVXCBBS

#FTQBBS
EVJ[FOEFO
FVSPµT
QSFNJF
PQ
VX
WFS[FLFSJOHFO
NFU
-50
/PPSE
7FS[FLFSJOHFO "SCFJETPOHFTDIJLUIFJETWFS[FLFSJOH NFU
SVJN

LPSUJOH -BOECPVXNBUFSJFFMWFS[FLFSJOH
PPL
RVBET
IFGUSVDLT
LSBOFO
FE
8"
QSFNJF
E 
FO
$BTDP
E 
QFS
E 
XBBSEF ;PSHWFS[FLFSJOH
NFU

LPSUJOH
PQ
EF
CBTJTWFS[FLFSJOH
FO

LPSUJOH
PQ
EF
BBOWVMMFOEF
WFS[FLFSJOH

6OJFLF
SFDIUTCJKTUBOEWFS[FLFSJOH WPPS
BHSBSJqST
JO
TBNFOXFSLJOH
NFU
(7,
"HSP
"EWPDBUFO

(SBUJT
2VJDLTDBO
EPPS
PO[F
BEWJTFVST

-50
/PPSE
7FS[FLFSJOHFO


1PTUCVT




31

)BBSMFN

5







'












&
WFS[FLFSJOHFO!MUPOPPSEOM


*
XXXMUPOPPSEWFS[FLFSJOHFOOM

Zelfbewuster dankzij Opvolgers Perspectief René Tolboom voelt zich nu veel zekerder. De melkveehouder uit Oudega volgde het Rabo Opvolgers Perspectief en leerde vooral veel over zichzelf. Wat je zelf wilt, is namelijk de basis van

Door Leonore Noorduyn

“Verbluffend”, vond René Tolboom het spiegelgesprek, dat de eerste stap vormde van het Rabo Opvolgers Perspectief. Thuis had hij via internet niet meer dan 24 vragen ingevuld over zichzelf. In het vertrouwelijke gesprek dat daarop volgde, kon de coach hem op basis van die vragen precies vertellen hoe hij in elkaar zat.

V

Bewustwording Niet dat het gesprek compleet nieuwe inzichten opleverden, maar het maakte hem wel weer bewust van zijn valkuilen. Dat hij wel eens moeite heeft zich te focussen op de dingen die hij echt wil doen. Of dat hij soms te enthousiast is. Hij weet bijvoorbeeld van zichzelf dat hij graag probeert de laatste kilo’s melk uit de koeien te halen. Door net even iets meer te voeren of wat meer aandacht aan een bepaalde koe te geven. Maar dat is vaak niet meer rendabel en past ook niet bij zijn doelstelling ‘om een gezond melkveebedrijf te krijgen, met gewaarborgde continuïteit en met een stal vol goede koeien’. Na het gesprek volgde een financiële scan van zijn bedrijf. Ook dit deed hij individueel, samen met zijn kredietadviseur. ‘Spelen’ met het reken-

Het beste uit jezelf én je bedrijf halen. Dat kan alleen als je weet waar je goed in bent, maar vooral ook waar je nog aan moet werken. Rabobank wil graag dat jonge boeren hun ondernemerskwaliteiten erkennen en waar nodig verbeteren, zodat ze succesvol het bedrijf over kunnen nemen. Daarom heeft de bank het Rabo Opvolgers Perspectief in het leven geroepen. Speciaal voor bedrijfsopvolgers in de agrarische sector. Wil jij ook investeren in jezelf? Kijk dan eens op www.rabobank.nl/opvolgeragrarisch. Í

programma brengt aan het licht wat er gebeurt met de bedrijfsresultaten als bijvoorbeeld de melkprijs onderuit gaat of als de overname een jaar later plaatsvindt. Zo kon René precies zien wat hij moest investeren om, volgens plan, het bedrijf over zeven jaar over te nemen. “Dat lijkt ver weg, maar de tijd is zo voorbij.” De scan leerde hem dat overname mogelijk is, maar wel heel moeilijk zal worden. Ook dat was geen nieuw inzicht, maar gaf de opvolger wel helderheid.

Sterke en zwakke punten Op naar het laatste onderdeel van het traject: de vijfdaagse training met andere opvolgers. Dat viel aanvankelijk tegen. Zeker de eerste opdracht. Die vond hij maar onzin en dat zei hij ook. Hij moest een poster in zijn stal hangen en aan iedereen die langs kwam vragen of die zijn sterke en zwakke punten op wilde schrijven. “Ik dacht dat de training over financiën zou gaan, niet over mijn persoonlijke ondernemersstijl.” Maar daarin vergiste de jonge melkveehouder zich. René voerde de opdracht niet uit, maar ging wel door met de cursus. En daar is hij blij om. Aan het eind van de training moest hij een presentatie houden over het bedrijf, wat voor strategie hij wilde volgen en wat voor doelstelling hij voor ogen had. “Toen viel het kwartje. Ik merkte dat het belangrijk is dat je weet hoe je in elkaar steekt. Anders formuleer je misschien een doelstelling die helemaal niet bij je past. Een grootschalig, commercieel melkveebedrijf zou ik bijvoorbeeld niet kunnen runnen.”

Zelfvertrouwen Uiteindelijk heeft de melkveehouder

foto alex j. de haan

de bedrijfsdoelstelling en bijbehorende strategie, merkt hij.

juist vooral veel over zichzelf opgestoken en hij praat over zijn eigen ondernemersstijl alsof hij nooit anders heeft gedaan. Keuzes maakt hij voortaan veel bewuster. Stel, de grond van de buurman komt te koop. Voor de cursus zou hij gedacht hebben: ‘Ik wil dat land wel’ en was naar de bank gegaan om geld los te krijgen. Nu pakt hij het financiële programma dat bij de financiële scan hoort en rekent uit wat de stap voor invloed heeft op de resultaten van zijn bedrijf. “Ik voel me nu veel zekerder, heb meer zelfvertrouwen. Ja, ik raad iedereen aan ook de cursus te volgen!”

Í

BNDR februari 2009

„ 19

„ OUD & NIEUW Twee kinderen die boer willen worden, wat doe je dan als ouder? Pieter de Vries (50) uit Ryptsjerk kwam voor dat dilemma te staan. “We geven de kinderen de kans, maar ze moeten ook in hun eigen onderhoud kunnen voorzien.” Harmen (23) en Egberdina (24) hebben er vrede mee. “We kunnen niet allemaal van het bedrijf leven.” Pieter de Vries hoopt dat zijn kinderen de ouderlijke melkveehouderij als opstap kunnen gebruiken naar een eigen boerenbedrijf voor beiden. “Met elkaar een bedrijf runnen is niet makkelijk. De kinderen moeten elkaar als broer en zus kunnen blijven benaderen.”

OUD

‘Beide kinderen een kans geven’ Door Marije Wenneke

20

P

Pieter: “Van oudsher is dit een familiebedrijf. Mijn overgrootvader is hier na de Tweede Wereldoorlog begonnen. In de jaren ’80 zat ik samen met mijn vader en broer in het bedrijf. In 1983 bouwden we al een stal voor 150 melkkoeien, maar met de superheffing konden we die niet vol krijgen. Daarom werd een loonbedrijf begonnen. Mijn broer is echt een loonwerker, ik een echte koeienboer. In 1999 is mijn vader uit het bedrijf gestapt, in 2003 heb ik mijn broer uitgekocht. Dat was niet makkelijk. Zowel het bedrijf scheiden niet, als financieel niet. Eigenlijk zit ik in dezelfde situatie als een jonge boer, met een zwaar gefinancierd bedrijf. Onlangs hebben we besloten om in maatschap te gaan. Dat is belastingtechnisch voordelig en we wilden de kinderen bij het bedrijf betrekken. We hebben ervoor gekozen om een maatschap te vormen met mijn vrouw en Harmen. Egberdina heeft de mogelijkheid om er later nog bij in te stappen. Dat Harmen in de maatschap is gekomen en Egberdina niet, is een hele bewuste keuze geweest. Egberdina heeft een HBO-opleiding en kan meer verdienen buiten de boerderij. Ook Harmen werkt trouwens nog buiten de deur. Het is belangrijk dat de kinderen ook in hun eigen onderhoud kunnen voorzien. Later, bijvoorbeeld als ik eruit ga, kan Egberdina alsnog in het bedrijf, als ze dat wil.”

„ BNDR februari 2009

Keuzes

&

Pieter: “De kinderen – we hebben nog twee jongere dochters – hebben altijd meegeholpen op het bedrijf. Dat vinden we ook niet meer dan normaal. Toen ze jonger waren, wisten Harmen en Egberdina niet of ze boer wilden worden. Nu zijn ze er zeker van. Ze hebben beiden hun eigen interesses. Egberdina is op veegebied heel sterk, daar kunnen Harmen en ik niet aan tippen. Harmen is juist technisch weer heel handig. Ik vind het belangrijk dat de kinderen lol hebben in het ondernemen. Ik laat ze dan ook hun eigen keuzes maken. Vorig jaar hebben we een nieuwe trekker gekocht. Harmen mocht het merk kiezen. De stierkeuze voor de koeien laat ik vaak aan Egberdina over. Misschien zou ik het zelf anders doen, maar daar leren ze van. Het samenwerken op het bedrijf gaat prima. Harmen is hier ’s middags en Egberdina op donderdag. Ik ben altijd gewend geweest om snel op nieuwe situaties in te spelen. Kalveren kopen of verkopen als de prijs gunstig is, bijvoorbeeld. De kinderen hebben die instelling meegekregen. Ik hoop dat ze dit bedrijf kunnen gebruiken als opstap naar een eigen bedrijf voor allebei. Met je broer in maatschap is niet altijd makkelijk, weet ik uit ervaring. Ik wil niet dat het onze kinderen zo vergaat. Dat is het niet waard. Familie is belangrijker. Als het nodig is, zou ik dan ook met straffe hand ingrijpen om problemen te voorkomen.”

Í

foto’s marije wenneke

‘Niet samen in maatschap later’

NIEUW

Í

Harmen de Vries zit inmiddels in de maatschap, zijn zus Egberdina werkt elke donderdag mee op het bedrijf. “We kunnen prima samen-

& E

Egberdina: “Ik heb een jaar MBO veehouderij gedaan. Daar ben ik mee gestopt omdat ik bedacht dat ik altijd nog boer zou kunnen worden. Toen ben ik de opleiding tot dierenartsassistente en later dierverzorging gaan doen, maar dat was ook niet echt wat voor mij. Dan krijg je ratten en muizen te verzorgen, terwijl dat voor ons op de boerderij gewoon ongedierte is. Daarom ben ik de HAS veehouderij gaan doen en daarna een half jaar naar Nieuw-Zeeland geweest. Daar heb ik ook op een boerderij gewerkt en toen was ik er uit; ik wil boer worden.” Harmen: “Ik had vroeger helemaal niet het idee om boer te worden, ik heb geleerd voor timmerman. Maar de boerderij begon steeds meer te trekken en sinds een paar jaar werk ik bij twee veehouderijen in de buurt. Nu ik in maatschap zit doe ik dat nog vier ochtenden in de week, de rest van de tijd ben ik thuis. Ik melk altijd ’s avonds en vader doet dan vaak de kalfjes. Dat werkt prima en dan zijn we om een uur of zes al klaar. Daarnaast doe ik ook het meeste landwerk, daarvoor hebben we vorig jaar nog een nieuwe trekker gekocht.”

Kansen

Egberdina: “Ik werk inmiddels op een agrarisch boekhoudkantoor. Vier dagen in de week. Langer krijg je me

werken, maar gaan waarschijnlijk niet samen in maatschap later. Je moet je eigen dingen houden.”

niet, heb ik tegen mijn baas gezegd. Op donderdag werk ik thuis op het bedrijf. Dat is toch het mooiste. Ik vind het best jammer dat ik niet fulltime kan boeren, maar we kunnen nu eenmaal niet allemaal van het bedrijf leven. Ik wil op mijn werk veel leren dat later van pas komt en kan nu mooi sparen. Ik hoop over een jaar of tien toch bij in het bedrijf te kunnen.” Harmen: “We zien wel hoe het in de toekomst gaat lopen. Waarschijnlijk gaan Egberdina en ik later niet samen in maatschap verder.” Egberdina: “We kunnen prima samenwerken, hoor. Maar het is wel belangrijk dat je je eigen dingen houdt. We hebben al eens een kleine melkgeitentak gehad en dat vond ik erg leuk. Dat is ook een mogelijkheid: mijn eigen bedrijfje hier op het erf.” Harmen: “We zitten ook niet per se vast aan dit bedrijf. Als er ergens anders mogelijkheden zijn, staan we daar ook voor open.” Egberdina: “Je moet inspelen op de kansen die langskomen, zo zijn we opgevoed. En door mijn tijd in het buitenland ben ik wel breder gaan kijken. Ik zou ook best een bedrijf over de grens willen. Alle opties liggen nog open.”

Bedrijfsgegevens Melkveebedrijf familie De Vries 80 melkkoeien 70 stuks jongvee 50 hectare grond 655.000 kilo melkquotum Gemiddelde productie per koe 8400 liter

Í

BNDR februari 2009

„ 21

www.cahdronten.nl

Agrarisch Ondernemerschap Jouw ontwikkeling als ondernemer staat centraal bij de CAH Dronten. Je studeert samen met 200 ondernemers. Je leert dus enorm veel van elkaar. De CAH Dronten heeft twee ondernemersprogramma’s:

Kort HBO, de Associate Degree In 1 of 2 jaar ontwikkel je jezelf tot een volwaardige ondernemer. Major Agrarisch ondernemerschap In 3 of 4 jaar ben je als topondernemer klaar voor het bedrijfsleven.

Meer weten? Kijk op www.cahdronten.nl of kom op 7 maart of 5 juni naar de voorlichtingsdag. De Drieslag 1, 8251 JZ Dronten 0321 - 38 61 00

mmm$ijeWi^e][iY^eeb$db

8be[ci_[hakdij

DWjkkh9ecckd_YWj_[

=he[dPeh][dEdZ[hm_`i

FWWhZ[d^ekZ[h_`

7]hej[Y^d_[a[d a[dd_icWdW][c[dj

Jk_dXekm%7aa[hXekm

L[[^ekZ[h_`

Jk_dBWdZiY^Wf

OOF[OB > @

/ " ( :BQGB LM'OLBK
Le[Z_d]9ecckd_YWj_[

H[Yh[Wj_[# =[p[biY^WfiZ_[h[d

IjeWi>e][iY^eeb_iZ„ b[hWh[defb[_Z_d]leeh^[j È]he[d[ÉedZ[hm_`i$ DW`[W\ijkZ[h[dakd `[WWdZ[ibW]_dpem[b ^[jedZ[hm_`iWbi ^[jX[Zh_`\ib[l[d$

;ZkYWj_[a[dd_icWdW][c[dj]he[d[i[Yjeh >8E#8WY^[behefb[_Z_d]

*B?BKQTBIHLJLM SLLOIF@EQFKDP>@QFSFQB LKWB FQBKFK C[[h_d\ehcWj_[5

mmm$ijeWi^e][iY^eeb$db

$OLKQBK

W>QBOA>DJ>>OQ

 RRO

$BK"LP@E

W>QBOA>DJ>>OQ

 

EdZ[hm_`iXekb[lWhZ(('"+(():;:[d8eiY^"j[b$&-)#,/()-+&š7]h_fWhaEeij(".(+'A>:hedj[d"j[b$&)('#).,'() cW_b6ijeWi^e][iY^eeb$db

RRO

Nederlands Agrarisch Jongeren Kontakt

Voor jonge boeren en tuinders met visie en lef!

Investeer in je toekomst

WWW.NAJK.NL

ÍÍ

Í

Wat zijn jouw vooruitzichten?

De hogeschool voor Agrarisch ondernemerschap! Je kunt kiezen uit de volgende majors: Agrarisch ondernemerschap, Agrarische bedrijfskunde, Foodmarketing & Retail, Melkveehouderij (voltijd of Associate Degree), Diergezondheidszorg, Tuin- en akkerbouw, Associate Degree Ondernemerschap en Stad- en Streekmanagement.

open dag: zaterdag 7 maart 2009 10.00 - 15.00 uur, Agora 1 Leeuwarden

Kijk voor meer info op www.vanhall-larenstein.nl

Acceptant Agrarisch (m/v):

mijn werk is mijn zaak

Ben jij iemand die graag zelf de verantwoordelijkheid neemt? Dan lijkt het erop dat je dezelfde mentaliteit hebt als Interpolis! Wil je het zeker weten? Doe de Glashelderscan op interpolis.nl en bekijk dan onze vacature voor Acceptant Agrarisch.

Interpolis. Glashelder

Boer en schaatser Freddie Vloedgraven

‘Een boer bijt l Schaatsen zit Freddie Vloedgraven in het bloed. Net zoals de wens om boer te worden. Voor dat laatste moet de 24-jarige Olstenaar nog even geduld hebben, maar schaatsen doet hij al jaren volop. Vorige maand, toen heel ijsminnend Nederland in de ban was van de schaatskoorts, nam Freddie deel aan het NK marathonschaatsen op natuurijs.

Wenneke

H

Het is een bekende combinatie: boer en schaatser. Vooral bij het marathonschaatsen. Wie kent niet Elfstedentochtwinnaars Evert van Benthem en Henk Angenent. Ook bij de jongere generatie zijn er schaatsers met een agrarische achtergrond, bijvoorbeeld de Friese broer en zus Bob en Elma de Vries, die dit jaar overwinning op overwinning aan elkaar rijgen. Wat is dat nu precies, die combinatie boer en schaatser? Freddie kan dat ook niet precies duiden, maar heeft wel een idee. “Bij het marathonschaatsen strijd je tegen de elementen. Misschien dat een boer net iets meer doorzettingsvermogen heeft dan een ander. Hij bijt langer door en geeft minder snel op. Een boer is natuurlijk ook gewend om in weer en wind aan het werk te zijn.”

foto marije wenneke

Door Marije

Het jongvee dat Freddie Vloedgraven opfokt, kijkt verbaasd op als hun baas in vol schaatstenue door de stal raast.

Druk leven Wat dat betreft heeft Freddie Vloedgraven een goede achtergrond. Zijn ouders hebben een fokzeugenbedrijven in Olst en een bijbehorend vleesvarkensbedrijf in Veendam. Varkens trekken de HBO-student Agrarisch Ondernemerschap helemaal niet. Veel liever zit hij tussen de koeien. In een paar leegstaande stallen op de boerderij in Olst fokt hij dan ook een twintigtal pinken op. “Voor veehouders in de buurt. Dat doe ik al een jaar of vier. Ook werd ik regelmatig gevraagd om te komen melken. Daarom ben ik sinds drie jaar in de vrije uren als ZZP-er (Zelfstandige Zonder Personeel, red.) werkzaam.” Met drie keer in de week schaatstraining en op zaterdag wedstrijden, heeft Freddie een druk leven. Een beetje te druk, vindt hij zelf. “Op het moment ben ik erg veel tijd kwijt met de studie. Met het jongvee erbij komt er eigenlijk te weinig van het trainen.” Dat is ook de reden dat de boerenzoon op 8 januari met niet al te hoge verwachtingen afreisde naar de Oostvaardersplassen voor het NK marathonschaatsen op natuurijs. “Ik ben bovendien ook al een 26

„ BNDR februari 2009

tijdje verkouden en dan presteer je niet optimaal. Ik hoopte van tevoren de wedstrijd uit te rijden en dat is gelukt”, klinkt het toch wel tevreden.

Happening Het zijn niet de minsten waarmee Freddie zich mocht meten tijdens het NK. Hij schaatste samen met bekende namen als Erik Hulzebosch, Henk Angenent, Jan Maarten Heideman, de eerder genoemde Bob de Vries en natuurlijk de uiteindelijke winnaar Sjoerd Huisman. “Zij rijden allen in de A-divisie, ik ben B-rijder”, legt de Olstenaar uit. “Maar op het NK reden de A- en B-rijders samen.” Een hele tijd kon Freddie mee met de grote jongens, maar op driekwart van de 100 kilometer lange wedstrijd ging het lampje uit, zo zegt hij zelf. “Dan begint de verzuring. Je wordt stijf en sloom in de benen, bent vermoeider en maakt vaker misperen, je kunt je ritme niet langer vasthouden waardoor je snelheid verliest”, somt de schaatser op. “Gelukkig waren er nog wat meer mensen die het tempo

anger door’

niet bij konden houden. Daarmee hebben we toen een tweede peloton gevormd.” Op de vraag of je nu echt kapotgaat in die laatste rondes, antwoordt Freddie ontkennend. Om er lachend aan toe te voegen: “Maar je gaat wel meetellen met de rondeborden. Nog vier rondes te gaan, nog drie… Dan ben je wel heel blij als je eenmaal over de finish komt.” Vorig jaar had Freddie bijna de overstap gemaakt naar de A-divisie. “Daarvoor moet je door een team worden gevraagd, of je moet zelf met een team de overstap maken. Dat laatste wilden we vorig jaar, maar we konden de mensen en het geld niet bij elkaar krijgen. Achteraf ben ik daar eigenlijk wel blij om. Ik zit nu te moeilijk met mijn tijd”, klinkt het nuchter. Desalniettemin was het rijden van het NK marathonschaatsen op natuurijs in eigen land – een evenement dat dertien jaar geleden voor het laatst plaatsvond – een hele belevenis. “Het was sowieso de eerste keer dat ik een wedstrijd op natuurijs schaatste in Nederland”, glundert Freddie. “Een

‘We willen met

hele happening hoor, met alle pers en zo. Mooi om mee te maken.”

de hele familie

Boerenambitie Mocht er ooit een Elfstedentocht komen, dan hoopt Freddie zeker mee te doen. De kans dat hij zijn andere ambitie, die om boer te worden, waar maakt, is echter groter. Freddie: “We hebben plannen om met de hele familie naar het buitenland te gaan. Ik wil graag melkvee houden en mijn broertje is gek van akkerbouw. Daar heb je grond voor nodig en dat is een schaars goed in Nederland. Waarschijnlijk wordt het Oost-Duitsland.” Voorlopig vertrekt de familie Vloedgraven nog niet uit Olst. Freddie zit in het laatste jaar van de opleiding Agrarisch Ondernemerschap en zijn broers van 20 en 16 jaar moeten hun opleiding ook nog afmaken. Maar dat het er nog een keer van komt, staat vast voor Freddie. En het schaatsen? Dat zet hij dan graag aan de kant voor zijn echte passie: boeren.

naar het buitenland om te boeren’

Í

BNDR februari 2009

„ 27

"-4
+&
#&%3*+' +&
-&7&/
*4 #&%3*+'40170-(*/(
*/
)&5
.,#
&/
%&
"(3"3*4$)&
4&$503

JS
+"
#SFFNCSPFL


JOH
+)+
WBO
EFS
)FJKEFO


NS
4'++
4DIFOL
'#


EST
.5.
;FNBOO

3TELDATJEERVOORKIESTHETBEDRIJFOVERTENEMEN7ATKOMTERDANALLEMAALBIJ KIJKEN$E')"/'ROEPHEEFTINSAMENWERKINGMET2EED"USINESS)NFORMATION HIEROVEREENBOEKGESCHREVEN(OEEERDERJEBEGINTMETDEVOORBEREIDING HOE MEERMOGELIJKHEDENJEHEBTDEOVERNAMEOPTIMAALTEREGELEN'RAAGLICHTENWIJ INEENGESPREKHETPROCESVANBEDRIJFSOPVOLGINGTOE4HUISKUNJEALLESNOGEENS RUSTIGNALEZENINHETBOEK@!LSJEBEDRIJFJELEVENIS

&
-&7&/
*4

+IJKOPWWWGIBOGROEPNLVOOREENVESTIGINGBIJUINDEBUURT

"-4
+&
# &%3*+'
+



"-4
+&
#&%3*+' +&
-&7&/
*4 #&%3*+'40170

-(*/(
*/
)&5


.,#
&/
%&


JS
+"
#SFFNCS PFL


JOH
+)+
WBO
EFS
)FJKEF O


NS
4'++
4D

"(3"3*4$)&


4&$503

IFOL
'#


EST
. 5.
;FNBOO

„ STRIP

„ SUDOKOE Vul de puzzel zo in dat in elke rij, in elke kolom en in elk blok van zes vakjes nooit dezelfde koeien staan. De oplossing is de naam van de koe in het gekleurde vakje. Stuur of mail je oplossing vóór 20 maart 2009 naar [email protected] of naar: Redactie BNDR Postbus 39 6800 AA Arnhem Vergeet niet je adres te vermelden, want wie weet win jij de heerlijke taart die wordt verloot onder de juiste inzendingen! Perry Klever uit Benschop puzzelde uit dat koe Heidi de oplossing was van de vorige Sudokoe. Hij heeft daarmee de taart gewonnen.

Gerda

Annie

Frans

Heidi

Wilco

Alice BNDR februari 2009

„ 29

„ UIT ALLE HOEKEN Kansen voor glastuinbouw Machtspositie of ketensamenwerking. Dat was het thema van de ledenavond van Tuinbouw Jongeren Westland op 26 januari. Er kwamen maar liefst 82 leden, dus de avond was in dat opzicht al bijzonder geslaagd. Als sprekers waren Willem Baljeu, directeur van Frugi Ventra en Arnold Kloostra, directeur van Superflora, uitgenodigd. Aan de hand van hun inleidingen over marktontwikkelingen in de glasgroentesector en de ontwikkelingen op de Engelse markt, ontstond een interessante discussie. Volgens Kloostra is er momenteel weinig tot geen ruimte om merken en nieuwe producten te introduceren. De tuinbouwjongeren waren het hier duidelijk niet mee eens! Zij vinden dat, juist door je te onderscheiden, meerwaarde voor je product kan worden gecreëerd. Aan het einde van de avond trokken sprekers en publiek samen een aantal conclusies, waarvan de belangrijkste is dat er nog meer dan voldoende kansen liggen voor de Nederlandse glastuinbouwsector.

∏ Ondernemen, meer dan trekker rijden Op 15 januari hebben de West-Brabantse AJK’s (Breda, Roosendaal en CUBAR) samen met enkele Rabobanken uit de streek een avond georganiseerd met de titel ‘Ondernemen, met trekker rijden alleen kom je er niet’. Sectormanager Hans de Bie van Rabobank Nederland heeft toekomstige bedrijfsopvolgers bijgepraat over ondernemerschap en beoordelingscriteria bij bedrijfsfinancieringen. Daarnaast heeft hij de toegevoegde waarde van het Rabo Opvolgers Perspectief toegelicht en opvolgers uitgenodigd om hier aan deel te nemen.

∏ Van geld uitgeven tot asfalt maken Het Limburgs Agrarisch Jongeren Kontakt (LAJK) richt haar pijlen dit seizoen op het jaarthema: ‘Hoe geef jij je geld uit?’. Een onderwerp dat na de prijsschommelingen in 2007/2008 en de recente recessie de spijker precies op zijn kop slaat. In navolging van de startavond, waarop het jaarthema werd gepresenteerd, gingen de LAJK30

„ BNDR februari 2009

ers op bezoek bij de asfaltfabriek van Janssen de Jong in Roermond. Iedereen kent asfalt, maar het werk dat erachter zit om het juiste asfalt te maken, is minder bekend.Er zijn grondstoffen nodig als gemalen keien, zand en bitumen. Deze ingrediënten worden gemengd en verwarmd tot asfalt. Er bestaan honderden soorten asfalt. Het ziet er allemaal hetzelfde uit, maar het verschil zit hem in de eindtoepassing. Asfalt voor in een sleufsilo heeft andere eigenschappen dan het asfalt op de provinciale weg. Kwaliteit en controle staan voorop. Om deze te waarborgen en te voldoen aan de Europese richtlijnen, beschikt Janssen de Jong over een eigen laboratorium. Onlangs is het laboratorium uitgebreid om meer onderzoek te kunnen doen. Dit is een gerichte investering in de toekomst en dus een voorbeeld van het jaarthema ‘Hoe geef jij je geld uit?’. Vooral innovaties op asfaltgebied vonden een aandachtig oor bij de AJK-leden. Binnen de agrarische sector groeit het gebruik van asfalt. Vooral in specifieke toepassingen zoals een vlakke ondergrond voor potplanten, lekdichte vloer in de sleufsilo en geluidsreduceerde vloer bij de bloemenveiling.

∏ Erfafspoeling en schaalvergroting De Friese agrarische jongeren hebben de komende maand twee interessante bijeenkomsten. Op vrijdag 20 februari is er een excursie naar praktijkcentrum Nij Bosma Zathe. Daar worden de jonge boeren bijgepraat over erfafspoeling en wat je daar zoal tegen kunt doen. Hiermee kunnen ze verontreiniging van het oppervlaktewater voorkomen. De excursie vindt plaats in het kader van het project ‘erfafspoeling’ dat AJF samen met Wetterskip Fryslân heeft opgezet. Op maandag 9 maart is de ledenavond. Het onderwerp ‘valkuilen van schaalvergroting en hoe aan te pakken’ staat dan centraal. Sprekers van Rabobank, AB Fryslân en Accon AVM gaan dieper in op het thema.

∏ Mieke nieuw bij HAJK Per 1 februari is Mieke Groot bij Hollands Agrarisch Jongeren Kontakt (HAJK) begonnen als regiocoördinator. Zij heeft de functie overgenomen van Petra Hink, die op 1 december vorig jaar aan een nieuwe baan en studie is begonnen. Mieke: “Ik ben 24 jaar oud en afkomstig uit Hoogwoud. Momenteel rond ik mijn Masterstudie Landschapsarchitectuur en Planning af aan de Wageningen Universiteit. Daarvoor heb ik vier jaar Plattelandsvernieuwing gestudeerd aan het Van Hall Instituut te Leeuwarden. Mijn interesse ging toen al uit naar de agrarische sector, vandaar dat ik gesolliciteerd heb voor deze functie. Met succes dus.”

Regiocoordinator GAJK Ook het Gelders Agrarisch Jongeren Kontakt (GAJK) heeft een nieuwe regiocoördinator, Jasper Nickmann (21) uit Drempt. Hij studeert Culturele Maatschappelijke Vorming. “Ik moet nog een half jaar studeren, dan ben ik klaar. Deze baan trekt me omdat ik ben opgegroeid op het platteland en het goed kan vinden met de mensen die er wonen. Je zou misschien denken dat mijn opleiding weinig raakvlakken heeft met dit werk, maar dat valt heel erg mee. Zo leer ik bijvoorbeeld heel goed organiseren”, vertelt Jasper.

∏ Meer inkomen met kokosvezel De internationale werkgroep van Brabants Agrarisch Jongeren Kontakt en de jongeren van de Filippijnse agrarische organisatie PASAKA wisselen sinds 2003 ideeën uit. Hierbij worden zij ondersteund door NAJK Internationaal en Agriterra. De afgelopen jaren zijn er wederzijdse bezoeken afgelegd om kennis te maken. Tijdens deze bezoeken gaven BAJK-leden ook trainingen aan de leden van PASAKA. Doel van de samenwerking was proberen om de leden van PASAKA te helpen meer inkomen te genereren. De jongeren kwamen tijdens een bezoek aan een Nederlands kassencomplex op het idee om kokosvezel te exporteren. De vezel was in de Filippijnen een restproduct en bleef altijd op de velden liggen. Beide jongerenverenigingen werkten het plan verder uit en ze zochten een afnemer in Nederland. Ze kwamen uit bij een Nederlands bedrijf met serieuze interesse en het plan voor het bouwen van een fabriek voor kokosvezel werd uitgewerkt. Het bedrijf dat de kokosvezel eventueel zou afnemen had echter het oog ook nog op enkele andere landen laten vallen. Na een bezoek aan alle locaties heeft het bedrijf besloten op dit moment niet verder te gaan met PASAKA. Dit was natuurlijk een hele strop voor de leden van PASAKA, maar ook voor de leden van de werkgroep van BAJK. Op dit moment kijkt de Brabantse jongerenorganisatie naar andere toepassingsmogelijkheden van de kokosvezel. Want het doel om het inkomen van de PASAKA leden omhoog te brengen is nog niet bereikt.

∏ AJF en Rabo opnieuw met elkaar in zee Agrarische Jongeren Friesland (AJF) heeft de samenwerking met Rabobank geïntensiveerd. Begin dit jaar werd in het kantoor van Rabobank Burgum – De Lauwers een nieuwe sponsorovereenkomst getekend. Hiervoor schoven Rabobankdirecteur Bauke K. Wijbrandi, AJFpenningmeester Durk Jappie Zwaagstra en AJF-bestuurslid Jouke op de Hoek (vlnr) aan. Rabobank is hoofdsponsor van de organisatie van agrarische jongeren, landelijk en in Friesland. Met de overeenkomst hoop de bank meer voor jonge boeren te kunnen doen dan alleen maar geld verstrekken. Te denken valt aan het overdragen van kennis die Rabobank in huis heeft.

Waar ga jij het liefst stappen of breng je veel tijd door? Keet, kroeg, discotheek, kermis, vereniging, festival of schuurfeest: laat ons weten op welke plek jij heel wat ontspannende uurtjes doorbrengt en misschien wordt die plek in de volgende BNDR wel ‘onder de lamp’ gelegd! Mail je naam, telefoonnummer en natuurlijk je favo-adres naar [email protected]. Wat? Carnavalswagen bouwen Waar? Schuur in Oploo Wie? Emiel Ebben (20)

Í

“Sinds een jaar of zes bouwen wij een carnavalswagen met een groep van vijftien vrienden. Allemaal jongens van rond de twintig jaar. Dat doen we bij mijn oom, een voormalig boer, in de schuur. Na de herfstvakantie beginnen we al. Het is veel werk. Gemiddeld zo’n vier uur per week. Als carnaval dichterbij komt, wordt het spannend of de wagen wel op tijd klaar is. Dan zijn we elke avond aan het bouwen. Onze wagen is twaalf meter lang en niet hoger dan vier meter. Anders kan hij de schuur niet meer uit. Tijdens carnaval doen we mee met acht optochten. Zaterdag twee, zondag drie, maandag twee en dinsdag één. ’s Avonds gaan we uit om carnaval te vieren. Wat er zo mooi is aan meedoen aan de optocht? Toch wel de bewondering die je krijgt van het publiek en de trots die je voelt bij het zien van je eigen wagen. Het contact met andere bouwgroepen is ook leuk. Het gaat tegen elkaar op wie de mooiste wagen heeft. In de periode dat we bouwen, hebben we trouwens ook al veel plezier met elkaar. Je bent samen met vrienden, maar ziet elkaar eens ergens anders dan in de kroeg. Bovendien leer je op deze manier ook nog met elkaar samenwerken.”

*OWFTUFFSUVOFU[PWFFMJOV[FMG BMTJOVXCFESJKG #SVTTFM MBBU EF UFVHFMT WJFSFO IFU FJOEF WBO IFU QSJKTCFMFJE FO EF NFMLRVPUFSJOH [JKO JO [JDIU %F MBOHF UFSNJKO WPPSVJU[JDIUFO PQ EF [VJWFMNBSLU [JKO HVOTUJH 7PMPQ OJFVXF LBOTFO EVT 7PPS NFMLWFFIPVEFST EJF TUSBUFHJTDI OBEFOLFO FO LFV[FT NBLFO EJF QBTTFO CJK IFO[FMG ½O IVO CFESJKG &O EJF [JDI WFSEFS XJMMFO POUXJLLFMFO BMT POEFSOFNFS )PF [JU EBU CJK V *OWFTUFFSU V XFM HFOPFH JO V[FMG PG TDIJFU EBU FS TUFFET CJK JO #FOU V PQ [PFL OBBS FFO CFUSPLLFO TQBSSJOHQBSUOFS .BBL FFO BGTQSBBL NFU VX BDDPVOUNBOBHFS WBO EF 3BCPCBOL )JK TQSFFLU VX UBBMFOJTUIVJTJOVXTFDUPS

,FV[FTNBLFO LBOTFOCFOVUUFO Het is tijd voor de Rabobank.

XXXSBCPCBOLOMBHSBSJTDI