FBE Utrecht (adviseur); vertegenwoordiging KNJV. FBE Utrecht; vertegenwoordiging TBO's

Voorwoord

Het thans voorliggende plan draagkracht reeën geeft een nadere uitwerking aan het onderdeel ree (hoofdstuk 11) van het Faunabeheerplan van 1 maart 2004. Dit plan geeft inhoud aan een duurzaam beheer, gericht op een gezonde populatie, op het voorkomen van onder andere landbouwschade en op maatregelen bij aanrijdingen. Het plan is gebaseerd op draagkrachtberekeningen conform de methode van Haaften. Daarmee houdt het plan rekening met recente wetenschappelijke inzichten op het gebied van duurzaam populatiebeheer. In het plan is ook een voorziening opgenomen ten behoeve van valwild in de vorm van een Meldpunt Valwild. In goed overleg met de Faunabeheereenheid Utrecht, de WBE’s en de provincie Utrecht is door de heer R. Schoon van het Bureau Terra Salica het plan opgesteld. Het planvormingsproces en de inhoud van het plan is begeleid door een begeleidingscommissie. De samenstelling van deze commissie was als volgt: Dhr. A. Chabot

FBE Utrecht; vertegenwoordiging KNJV

Dhr. J. Nuissl

FBE Utrecht; adj. secretaris

Dhr. R. Schuitemaker

Provincie Utrecht

Mw. M. Spaargaren

Vereniging het Reewild

Dhr. G. van Hout

FBE Utrecht (adviseur); vertegenwoordiging KNJV

Dhr. H. Davelaar

FBE Utrecht; vertegenwoordiging LTO Noord

Dhr. W. van der Klift

FBE Utrecht; vertegenwoordiging TBO's

De commissie is een drietal malen bijeengeweest om het plan te bespreken. Op grond daarvan mag verwacht worden, dat dit plan kan rekenen op maatschappelijk draagvlak en de basis vormt voor een verantwoord beheer van het Ree; zowel in het belang van de maatschappelijke functies in het buitengebied, alsook voor het Ree zelf.

Zeist, 31 oktober 2005

P.R. Smink, voorzitter FBE Utrecht

© Terra Salica, adviesbureau voor faunabeheer

1

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op andere wijze ook, zonder schriftelijke toestemming van de voorzitter van de faunabeheereenheid Utrecht 2


IHOUD Voorwoord..................................................................................................................................1 INHOUD ....................................................................................................................................3 Inleiding en leeswijzer................................................................................................................5 Wildmerkenregeling ...............................................................................................................7 Een plan gericht op de toekomst.............................................................................................7 Lijst van definities ..................................................................................................................8 1 Omvang en werkgebied van de FBE (a)...........................................................................11 2 Populatieontwikkeling en –aanwezigheid (c)...................................................................13 2.1 WBE de Schaffelaar .................................................................................................14 2.2 WBE Kromme Rijngebied/Heuvelrug Zuid .............................................................15 2.2.1. WBE Kromme Rijngebied................................................................................15 2.2.2. WBE Heuvelrug Zuid .......................................................................................16 2.3 WBE Vijfheerenlanden............................................................................................17 2.4 WBE Lage Vuursche ................................................................................................18 2.5 WBE De Vallei .........................................................................................................19 2.6 WBE de Eem ............................................................................................................19 2.7 WBE Noorderpark ....................................................................................................20 2.8 WBE Lopikerwaard .................................................................................................20 3 Voedselaanbod, populatiegrootte en uitwisseling (i) .......................................................21 4 Schadehistorie laatste 5 jaar (e) ........................................................................................22 Registratie valwild ................................................................................................................22 4.1 WBE de Schaffelaar .................................................................................................23 4.1.1 schade aan bos- en landbouw ...........................................................................23 4.1.2 schade aan verkeer / verkeersveiligheid ...........................................................23 4.2 WBE Kromme Rijngebied / Heuvelrug Zuid ...........................................................23 4.2.1 schade aan bos- en landbouw ...........................................................................23 4.2.2 schade aan verkeer / verkeersveiligheid ...........................................................23 4.3 WBE Vijfheerenlanden.............................................................................................23 4.3.1 schade aan bos- en landbouw ...........................................................................23 4.3.2 schade aan verkeer / verkeersveiligheid ...........................................................24 4.4 WBE Lage Vuursche ................................................................................................24 4.4.1 schade aan bos- en landbouw ...........................................................................24 4.4.2 schade aan verkeer / verkeersveiligheid ...........................................................24 4.5 WBE De Vallei .........................................................................................................24 4.5.1 schade aan bos- en landbouw ...........................................................................24 4.5.2 schade aan verkeer / verkeersveiligheid ...........................................................24 4.6 WBE de Eem ............................................................................................................25 4.6.1 schade aan bos- en landbouw ...........................................................................25 4.6.2 schade aan verkeer / verkeersveiligheid ...........................................................25 4.7 WBE Noorderpark ....................................................................................................25 4.7.1 schade aan bos- en landbouw ...........................................................................25 4.7.2 schade aan verkeer / verkeersveiligheid ...........................................................25 4.8 WBE Lopikerwaard ..................................................................................................25 4.8.1 schade aan bos- en landbouw ...........................................................................25 4.8.2 schade aan verkeer/verkeersveiligheid .............................................................25 5 Reeds verrichtte handelingen (h) ......................................................................................26 5.1 WBE de Schaffelaar .................................................................................................26 5.2 WBE Kromme Rijn / Heuvelrug Zuid......................................................................26 © Terra Salica, adviesbureau voor faunabeheer

3

5.3 WBE Vijfheerenlanden.............................................................................................26 5.4 WBE Lage Vuursche ................................................................................................27 5.5 WBE De Vallei .........................................................................................................27 5.6 WBE de Eem ............................................................................................................27 5.7 WBE Noorderpark ....................................................................................................27 5.8 WBE Lopikerwaard ..................................................................................................27 6 Gewenste stand (f) ............................................................................................................28 6.1 WBE de Schaffelaar .................................................................................................28 6.2 WBE Kromme Rijngebied........................................................................................29 6.3 WBE Vijfheerenlanden.............................................................................................30 6.4 WBE Lage Vuursche ................................................................................................31 6.5 WBE De Vallei .........................................................................................................32 6.6 WBE de Eem ............................................................................................................32 6.7 WBE Noorderpark ....................................................................................................33 6.8 WBE Lopikerwaard ..................................................................................................33 7 Onderbouwing duurzaam beheer (d) ................................................................................34 7.1 WBE de Schaffelaar .................................................................................................35 7.2 WBE Kromme Rijn (inclusief De Vallei) / Heuvelrug Zuid..................................37 7.3 WBE Vijfheerenlanden.............................................................................................39 7.4 WBE Lage Vuursche ................................................................................................41 7.5 WBE De Vallei .........................................................................................................43 7.6 De Eem .....................................................................................................................43 7.7 Noorderpark..............................................................................................................43 7.8 De Lopikerwaard ......................................................................................................45 7.9 Afschotsurplus ten behoeve van calamiteitssituaties................................................45 8 De te verrichten handelingen (g, l, m) ..............................................................................46 8.1 WBE de Schaffelaar .................................................................................................46 8.2 WBE Kromme Rijngebied........................................................................................47 8.3 WBE Vijfheerenlanden.............................................................................................47 8.4 WBE Lage Vuursche ................................................................................................47 8.5 WBE De Vallei .........................................................................................................48 8.6 WBE De Eem ...........................................................................................................48 8.7 WBE Noorderpark ....................................................................................................48 8.8 WBE Lopikerwaard ..................................................................................................48 9 Niet aangesloten jachthouders (k) ....................................................................................48 10 Resumé .........................................................................................................................50 10.1 afschotquota..............................................................................................................50 10.2 Wildmerkenregeling .................................................................................................50 10.3 Jaarlijkse telling........................................................................................................50 Bijlagen.....................................................................................................................................51 Bijlage 1: VORTEX gegevens per WBE .............................................................................51 De Schaffelaar ..................................................................................................................51 Kromme Rijngebied en De Vallei ....................................................................................53 Vijfheerenlanden ..............................................................................................................55 Lage Vuursche ..................................................................................................................57 Noorderpark......................................................................................................................59 Bijlage 2: Draagkrachtmodel volgens Dr. J.L. van Haaften.................................................61 Bijlage 3: Regeling afhandeling aanrijding met reeën (incl. provinciaal besluit) ...............64 Literatuurlijst ............................................................................................................................70

4


Inleiding en leeswijzer Alvorens ontheffing kan worden verkregen voor afschot van reeën moet voldaan worden aan een aantal eisen die gesteld zijn in de Flora- en faunawet. Een van die eisen is dat er een faunabeheerplan moet zijn. Dit is, zoals hieronder weergegeven, vastgelegd in artikel 30 van de Flora- en faunawet. Artikel 30 (Flora- en faunawet) 1. Voorzover krachtens de artikelen 67 of 68 faunabeheerplannen worden geëist, behoeven deze de goedkeuring van gedeputeerde staten, gehoord het Faunafonds. 2. Bij of krachtens algemene maatregel van bestuur worden regels gesteld waaraan faunabeheerplannen dienen te voldoen teneinde voor goedkeuring in aanmerking te kunnen komen. 3. De regels, bedoeld in het tweede lid, betreffen in ieder geval: a. de omvang en begrenzing van het gebied waarop het faunabeheerplan betrekking heeft; b. het duurzaam beheer van diersoorten in dat gebied; c. de aard, omvang en noodzaak van de te verrichten handelingen ten aanzien van die diersoorten en d. de wijzen waarop en de perioden waarin, onderscheiden naar die diersoorten, die handelingen worden verricht. 4. Faunabeheerplannen die de goedkeuring van gedeputeerde staten behoeven, worden door gedeputeerde staten voor een ieder ter inzage gelegd op het provinciehuis. Zoals in artikel 30 onder 2 is gesteld zijn er bij algemene maatregel van bestuur verder regels gesteld waaraan een faunabeheerplan moet voldoen. Deze algemene maatregel van bestuur is op 28 november 2000 afgekondigd in de staatscourant (Besluit van 28 november 2000, houdende regels ten aanzien van faunabeheereenheden en faunabeheerplannen (Besluit faunabeheer)) In het Besluit faunabeheer wordt in artikel 10 een dertiental punten opgesomd waaraan een faunabeheerplan moet voldoen alvorens deze kan worden goedgekeurd door Gedeputeerde Staten. Deze dertien punten zijn voorzien van de letters a tot en met m. In dit plan staan achter de relevante hoofdstukken de letters zoals deze in artikel 10 worden gebruikt. Zo verwijst hoofdstuk 3 voedselaanbod, populatiegrootte en uitwisseling (i) naar artikel 10 van het Faunabesluit onder i. Het relevante artikel uit het Besluit faunabeheer is hierna onverkort weergegeven. Vanwege de logica in volgorde is in dit plan afgeweken van de alfabetische volgorde zoals die in artikel 10 van het Besluit faunabeheer wordt gehanteerd.


5

Artikel 10 (Besluit faunabeheer) Het faunabeheerplan bevat ten minste de volgende gegevens: a. de omvang van het werkgebied van de faunabeheereenheid; b. een kaart waarop de begrenzing van het werkgebied van de faunabeheereenheid is aangegeven; c. kwantitatieve gegevens over de populatie van de diersoorten ten aanzien waarvan een duurzaam beheer noodzakelijk wordt geacht, met inbegrip van gegevens over de aanwezigheid van de populaties in het betrokken gebied gedurende het jaar; d. een onderbouwing van de noodzaak van een duurzaam beheer van de in onderdeel c bedoelde diersoorten, waaronder een onderbouwde verwachting van de belangen als bedoeld in artikel 68, eerste lid, van de wet die zouden worden geschaad indien niet tot beheer zou worden overgegaan; e. een beschrijving van de mate waarin de in onderdeel d bedoelde belangen in de vijf jaren voorafgaand aan het ter goedkeuring indienen van het faunabeheerplan zijn geschaad; f. de gewenste stand van de in onderdeel c bedoelde diersoorten; g. per diersoort een beschrijving van de aard, omvang en noodzaak van de handelingen die zullen worden verricht om de gewenste stand, bedoeld in onderdeel f, te bereiken; h. per diersoort en gewas een beschrijving van de handelingen die in de periode, bedoeld in onderdeel e, zijn verricht om het schaden van de in onderdeel d bedoelde belangen te voorkomen, alsmede, voorzover daarover redelijkerwijs kwantitatieve gegevens beschikbaar zijn, een beschrijving van de effectiviteit van die handelingen; i. voorzover het plan betrekking heeft op het beheer van edelherten, damherten, reeën of wilde zwijnen, een beschrijving van het voedselaanbod, de relatie tussen dit voedselaanbod en de grootte van de populatie van de betrokken dieren alsmede de mogelijkheden van uitwisseling met aangrenzende terreinen; j. een beschrijving van de plaatsen in het werkgebied van de faunabeheereenheid waar en de perioden in het jaar waarin de in onderdeel g bedoelde handelingen zullen plaatsvinden; k. de mogelijkheid en de voorwaarden om gebruik te maken van een aan de faunabeheereenheid verleende ontheffing op gronden van jachthouders die niet bij de faunabeheereenheid zijn aangesloten, mits die gronden binnen het werkgebied van de faunabeheereenheid vallen en voorzover die gronden plaatsen als bedoeld in onderdeel j omvatten waar planmatig beheer noodzakelijk is; l. voorzover daarover kwantitatieve gegevens beschikbaar zijn, een onderbouwde inschatting van de verwachte effectiviteit van de in onderdeel g bedoelde handelingen; m. een beschrijving van de wijze waarop de effectiviteit van de voorgenomen handelingen zal worden bepaald

6


Het hier voorliggende plan is onderhavig aan het Faunabeheerplan 2004 – 2008 van de Faunabeheereenheid Utrecht zoals dat op 9 maart 2004 is goedgekeurd door Gedeputeerde Staten van Utrecht conform artikel 30 van de Flora- en faunawet. Op onderstaande punten wijkt het voorliggende plan echter af van bovengenoemd Faunabeheerplan. •

Het voorliggend plan is geschreven op de erkenning dat populatiebeheer naast schadebestrijding een zelfstandig belang is in de wet (Staatsblad 27 september 2005).

•

Het aanvragen van een extra surplus van 10% van het totaal aantal reeën dat in het kader van populatiebeheer mag worden afgeschoten. Dit om te voorkomen dat door een afwachtende houding het afschot niet wordt gehaald. (afwijking hoofdstuk 14.12 lid B, derde aandachtspunt)

Wildmerkenregeling De Faunabeheereenheid zal als ontheffinghouder het gebruik van wildmerken conform de wildmerkenregeling van de Vereniging het Reewild verplichten. Hiertoe zal zij een passende administratie opzetten.

Een plan gericht op de toekomst Het voorliggende plan is gericht op de toekomst en gebaseerd op de huidige beschikbare gegevens. Die gegevens kunnen ondanks toepassing van de best uitvoerbare technieken (best practical means) op onderdelen, nog niet volledig blijken te zijn. Indien aanvullende gegevens beschikbaar komen, zullen deze gegevens in het plan worden geïncorporeerd conform de in het plan omschreven methodiek zijnde de bepaling van de ecologische en maatschappelijke draagkracht. Voorts zal in de komende jaren verder getracht worden om aanvullende gegevens te verzamelen omtrent het voorkomen van reeën, de populatiegrootte, de conditie, het aantal verkeersslachtoffers alsmede de noodzaak, aard, omvang en effectiviteit van de te verrichten handelingen. Tevens zal de uitvoering van het plan via monitoring worden gevolgd. Faunabeheer is echter niet statisch. Continue processen zoals weersinvloeden, voedselaanbod, ziekten, de beschikbaarheid aan rust en dekking en de omvang van schadegevoelige teelten hebben invloed op de populatieomvang en de mate waarin schade optreedt. Om op een adequate wijze in te kunnen spelen op deze zich wijzigende omstandigheden is flexibiliteit noodzakelijk. Deze flexibiliteit zal mede vorm worden gegeven door het gezamenlijk overleg tussen provincie en Faunabeheereenheid. Op deze wijze is een effectief en efficiënt faunabeheer gewaarborgd.


7

Lijst van definities Onderstaand staan voor de lezer de termen uitgelegd die vragen kunnen oproepen omdat ze óf niet gebruikelijk zijn in het maatschappelijk verkeer óf omdat er meerdere definities in omloop zijn. Het zei uitdrukkelijk gezegd dat met name bij die laatste categorie er hier sprake is van een verduidelijking van datgene wat er wordt bedoeld, maar het geenszins de bedoeling is om een wetenschappelijke discussie over de definities uit te lokken.

Cultural capacity De Engelstalige term voor maatschappelijke draagkracht Deterministisch Een term die we hier gebruiken als beschrijving van een model. In een deterministisch model liggen alle relaties tussen de beschrijvende variabelen vast en zijn ze bekend Het toeval speelt in tegenstelling tot een stochastisch model geen rol! Draagkracht In de context van management van dierpopulaties kan draagkracht in dit rapport worden gedefinieerd als die situatie waarin de hoeveelheid herbivoren , de biomassa in de vegetatie én de soortsamenstelling in de beschouwde levensgemeenschap langdurig stabiel is. Ecologische draagkracht De populatiegrootte die wordt bereikt onder de vigerende milieuomstandigheden waaronder een populatie leeft. Exponentiele fase De tweede te onderscheiden fase binnen de ontwikkeling van een populatie volgens het logistisch model, met als kenmerk een ogenschijnlijk explosieve groei. Extinctie Uitsterven Extinctierisico De kans op uitsterven. Jaarrondtelling Een inventarisatiemethode waarbij jaarrond de reeënpopulatie ruimtelijk wordt gevolgd. Veelal gebruikt als beheerinstrument door de jachthouder. Lange termijn levensvatbaarheid Die situatie waarin een populatie zich bevind en waarbij de kans op uitsterven binnen tijdsbestek van 100 jaar kleiner is dan een bepaald percentage. In dit rapport is het 5% criterium gehanteerd. Limitatie Beperking van de populatiegroei of –grootte.

8


Logistisch model Een model voor populatiegroei waarbij de uitkomsten in grafiek een S-vormige lijn vormen; De modelvergelijking luidt: 9 = K*(1+ea-rt)-1 (zie hoofdstuk 3). Maatschappelijke draagkracht De populatiegrootte die in overeenstemming is met door de mens op basis van maatschappelijke, economische dan wel ecologische normen vastgestelde doelstellingen. Methode Van Haaften Een methode ontwikkeld door prof. J. van Haaften om de maatschappelijke draagkracht voor het Ree te berekenen aan de hand van de ruimtelijke landschapsopbouw, de aanwezige landschapselementen, de bodem en het landgebruik in een gebied. Model Een vereenvoudigde voorstelling van een (imperfect) gedefinieerd systeem met als doel het beschrijven en begrijpen van de werking van het systeem en van de te verwachten respons als we veranderingen in de omstandigheden aanbrengen. Populatieschatting Een zo nauwkeurig mogelijke schatting van de grootte van een dierpopulatie. In praktijk is iedere telling (inclusief de wetenschappelijk toegepaste methoden als Capture – Mark – Recapture of DISTA9CE) een schatting. Regressielijn Een lijn die statistisch zo goed mogelijk wordt ingepast tussen een aantal waarnemingspunten. Schemertelling Een veelgebruikte telmethode waarbij gedurende de opeenvolgende avond – ochtend – avond wordt geteld. Deze methode is in het verleden door de toenmalige Directie Faunabeheer verplicht opgelegd. Deze verplichting bestaat niet meer, maar vanwege de gebruikersvriendelijkheid en het feit dat bijna iedereen deze methode goed kent, wordt hij in verreweg de meeste gevallen toegepast om een populatiegrootte te schatten. Sigmoïdale curve Een S-vormige lijn in een grafiek. Significantie Een term uit de statistiek, die aangeeft of aangenomen kan worden dat een verschil wel of niet door toeval is ontstaan. Men spreekt van een significante uitkomst als deze uitkomst in sterke mate de veronderstelling ondersteunt dat het verschil niet door toeval is ontstaan, maar door iets anders. Simulatie 9abootsing Sociale limitatie Beperking in populatiegroei of –grootte doordat dieren elkaar in sociaal opzicht onderling gaan belemmeren.


9

Stochastisch Door toeval bepaald. In een stochastisch model speelt i.t.t. een deterministisch model het toeval wél een rol. Telling Een, veelal gestandaardiseerde, methode om een populatiegrootte te schatten. Variabele Als men een bepaald onderzoek verricht zal men geïnteresseerd zijn in een bepaalde eigenschap of karakteristiek van de onderzochte objecten. Een dergelijke eigenschap noemt men een variabele. Vestigingsfase De eerste te onderscheiden fase binnen de ontwikkeling van een populatie volgens het logistisch model, met als kenmerk een ogenschijnlijk langzame groei. Voedsel-limitatie Beperking in populatiegroei of –grootte door voedseltekort. Voorzorgsprincipe Het voorzorgsprincipe stelt dat indien er twijfels bestaan over het effect van een nieuwe ontwikkeling, men altijd overeenkomstig het slechtst mogelijk denkbare scenario moet handelen.

10


1

Omvang en werkgebied van de FBE (a)

Bijlage kaart (b) Het werkgebied van de FBE Utrecht wordt begrensd door de provinciegrenzen van de provincie Utrecht. De wildbeheereenheden Schaffelaar, Vallei en Vijfheerenlanden zijn provinciegrens overschrijdend. Er zal overleg worden gevoerd met de betrokken aanliggende provincies ten aanzien van de uitvoering van de ontheffing.


11

12


2

Populatieontwikkeling en –aanwezigheid (c)

Het reewild heeft in de laatste eeuw in Nederland een opmerkelijk uitbreiding doorgemaakt; van een relatief zeldzaam dier in het oosten des lands in het begin van de vorige eeuw, tot een algemeen voorkomend dier in geheel Nederland. Deze ontwikkeling is trouwens niet exclusief geweest voor Nederland maar is op het hele continent doorgemaakt. De oorzaken van groei en succesvolle expansie in Nederland zijn met name gelegen in de introductie van een nieuwe jachtwet in1954, bebossing, ontginning en het veranderend agrarisch grondgebruik waardoor nieuwe kansen ontstonden voor de soort. Nadat het Ree aan het begin van de 19e eeuw buiten de Veluwe niet meer in Nederland aanwezig was, is deze soort in de periode na 1850 weer in staat geweest om de Utrechts heuvelrug te koloniseren. Deze start van rekolonisatie van Nederland is naar alle waarschijnlijkheid te danken aan de toenmalige verandering van de jachtwetgeving en toenemende bebossing. De rekolonisatie van de Utrechtse Heuvelrug is gestart vanuit de Veluwe. In de periode 1900 – 1910 is ook het Gooi bereikt. De populatiegrootte is grotendeels bepaald aan de hand van een drietal schemertellingen. Dit betekent dat de reewildstand wordt geteld in drie opeenvolgende schemerperiodes (veelal avond – ochtend – avond) met een correctie achteraf op dubbeltellingen. Daarnaast is er in een aantal WBE’s jaarrond geteld. De Faunabeheereenheid zal als ontheffinghouder het jaarlijks tellen middels deze schemertelling verplichten. Vanwege de grote standplaatstrouw is een populatieschatting voor het Ree goed uit te voeren. In de provincie Utrecht komt het Ree voor in de WBE’s de Schaffelaar, Kromme Rijngebied, Vijfheerenlanden, Lage Vuursche, De Vallei, De Eem, Noorderpark en Lopikerwaard. Het kerngebied wordt gevormd door de Utrechtse Heuvelrug waar van noord naar zuid de volgende WBE’s zijn gelegen: Lage Vuursche, de Schaffelaar , Kromme Rijngebied en De Vallei. gebied

minimumaantal

De Schaffelaar Kromme Rijngebied en Heuvelrug zuid Vijfheerenlanden Lage Vuursche De Vallei De Eem Noorderpark Lopikerwaard TOTAAL

605 565 302 266 20 34 167 14 1973

Het genoemde aantal moet als minimum worden beschouwd omdat: • Schattingen van de aantallen reeën in nagenoeg alle onderzochte gevallen die in de literatuur te traceren zijn onderschattingen bleken te zijn. • Met name de grotere terreinbeherende organisaties geen gegevens hebben aangeleverd; uitzondering hierop is de Directie Gebouwen, Wegen en Terreinen (DGW&T) van Defensie. Deze heeft wel de populatiegegevens aangeleverd via de WBE’s. © Terra Salica, adviesbureau voor faunabeheer

13

2.1

WBE de Schaffelaar

In onderstaand diagram is de ontwikkeling van de reeënpopulatie voor de periode 1993 – 2004 weergegeven. Onder de premisse dat de populatiegroei zich volgens het logistische model voltrekt, kan worden gesteld dat de groei een deel van de sigmoïdale curve weergeeft. Op basis van de “best fit” methode is de best passende regressielijn bepaald. De populatie is onder het huidige beheersregime nog licht groeiende maar lijkt zich op korte termijn te stabiliseren.

populatie-ontwikkeling WBE de Schaffelaar 700 600

populatiegrootte

500 400 300 200 100 0 1993

14

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001


2002

2003

2004

2005

2.2

WBE Kromme Rijngebied/Heuvelrug Zuid

2.2.1.

WBE Kromme Rijngebied

In onderstaand diagram is de ontwikkeling van de reeënpopulatie binnen de WBE Kromme Rijngebied voor de periode 1993 – 2004 weergegeven. De WBE telt tweejaarlijks zodat de tussenliggende periode geschat zijn als rekenkundig gemiddelde van de naastgelegen getelde aantallen. Onder het huidige beheersregime lijkt de populatie stabiel. De neiging om de populatie als licht afnemend te beschouwen wordt veroorzaakt door de uitbijter in 1995. De daling is echter statistisch gezien niet significant (P > 0,1) en de ontwikkeling kan dus ook vlak zijn. Er moet derhalve van worden uitgegaan dat het huidige beheersregime heeft geleid tot een stabiele populatie. Populatie-ontwikkeling Kromme Rijn 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000


2001

2002

2003

2004

15

2.2.2.

WBE Heuvelrug Zuid

De WBE Heuvelrug Zuid was tot in de loop van 1998 een zelfstandige WBE; in de loop van 1998 is zij gefuseerd met de WBE Kromme Rijn. Voor de populatiegroei van het ree in het gebied Heuvelrug Zuid geldt dat er te weinig telgegevens aanwezig zijn om een verantwoorde uitspraak te doen over de populatieontwikkeling aldaar. Op basis van het voorzorgsprincipe wordt uitgegaan van een bestendiging van het huidige beheer. Op basis van de komende beheerperiode zal moeten worden bezien of dit aanpassing behoeft. Volledigheidshalve is de groei in onderstaande diagram weergegeven.

Populatie-ontwikkeling vm. WBE Heuvelrug Zuid 400 350

Populatiegrootte

300 250 200 150 100 50 0 1999

16

2000

2001

2002


2003

2004

2.3

WBE Vijfheerenlanden

Onderstaande diagram van de populatieontwikkeling van de WBE Vijfheerenlanden laat een groeiende populatie zien. Populatie-ontwikkeling WBE VHL 350 300

Populatiegrootte

250 200 150 100 50 0 2000

2001

2002

2003


2004

2005

17

2.4

WBE Lage Vuursche

Blijkens onderstaande diagram zit de populatie reeën in de WBE Lage Vuursche nog steeds in de groeifase. Populatie-ontwikkeling WBE Lage Vuursche 300

Populatiegrootte

250

200

150

100

50

0 1997

18

1998

1999

2000

2001

2002


2003

2004

2005

2.5

WBE De Vallei

Blijkens onderstaand diagram van de populatieontwikkeling kan geconcludeerd worden dat de populatie reeën in de WBE De Vallei in de exponentiele groeifase zit. Deze populatie maakt echter deel uit van de populatie reeën waarvan de kern zich ophoudt binnen de grenzen van de WBE Kromme Rijngebied. Hierna worden beide genoemde deelpopulaties dan ook beschouwd als één populatie. Populatie-ontwikkeling WBE De Vallei 30

Populatiegrootte

25

20

15

10

5

0 1999

2.6

2000

2001

2002

2003

2004

2005

WBE de Eem

Voor de WBE De Eem ontbreekt een cijfermatige onderbouwing van de populatie; alleen voor 2005 zijn gegevens bekend. Vooralsnog is de populatie in 2005 geschat op 34 stuks reeën.


19

2.7

WBE Noorderpark

In de WBE Noorderpark is ogenschijnlijk sprake van een (sterk) teruglopende populatie. Oorzaken daarvoor zijn onder ander het verdwijnen van dekking doordat zodden weer worden opengegraven, veranderend landgebruik en openstelling en/of verbetering voor recreatieve mogelijkheden. Deze veranderingen zijn het gevolg van het feit dat het gebied Noorderpark in het stadium zit van landinrichtingsproject. Bovendien heeft er zich een verandering voorgedaan in de provinciale begrenzing, waardoor de oppervlaktes binnen de WBE zijn veranderd. Onderlinge gegevens zijn dus niet zondermeer onderling vergelijkbaar. Zie ook: 6.7 WBE oorderpark De ingezette daling is statistisch significant. Populatie-ontwikkeling WBE NP 300

Populatiegrootte

250

200

150

100

50

0 1998

2.8

1999

2000

2001

2002

WBE Lopikerwaard

De populatie wordt momenteel geschat op 14 dieren.

20


2003

2004

2005

3

Voedselaanbod, populatiegrootte en uitwisseling (i)

Het reewild kent onder Nederlandse omstandigheden een relatief hoge aanwas. Nagenoeg alle volwassen geiten worden tijdens de bronst bevrucht, en brengen vaak een tweetal kalveren ter wereld. Drielingen zijn in Nederland uitzondering, maar komen evenwel ook voor. Ook de geiten die voor het eerst meedoen in de reproductie (de vrouwelijke dieren in hun tweede levensjaar; de zogenaamde smalreeën) kennen een hoge reproductie waarbij er vaak één, maar onder gunstige omstandigheden ook wel twee, kalveren ter wereld worden gebracht. Uit onderzoek in de Amsterdamse waterleidingduinen is gebleken dat de reproductie ook bij hoge dichtheden onverminderd hoog blijft, en vermindering van de reproductie derhalve niet het mechanisme is gebleken voor stabilisatie van de populatie. De gevonden reproductie ligt met bijna 100% zwangerschappen bij de vrouwelijke dieren ook bij zeer hoge dichtheden nagenoeg op het biologisch maximale (Zie: Breukelen, L van, R. Schoon; 2000). De populaties reeën hebben in Utrecht alle de beschikking over voedsel uit zowel bos- en andere natuurgebieden, als een rijk geschakeerd aanbod aan cultuurgewassen op de omliggende landbouwgronden. Overigens rijst er steeds meer twijfel over het feit of er bij reeën sprake is van voedsel-limitatie als grote sturende factor. Er zijn steeds meer aanwijzingen die er op duiden dat sociale limitatie ook een belangrijke sturende factor binnen de populatie is. De uiteindelijk mogelijke populatiegrootte is bepaald onder de premisse dat de groei verloopt volgens het logistische model. Dit model kent een drietal fases: als eerste een vlakke vestigingsfase, gevolgd door een tweede fase met exponentiele groei, en als derde en laatste fase een afvlakking op het niveau van de ecologische draagkracht. Het resultaat is een sigmoïdale curve. Wiskundig ziet het model er als volgt uit: N = K*(1 + ea – rt)-1 e= N= r= a= K= t=

de natuurlijke logaritme ( = 2,718) de populatiegrootte het specifieke groeicijfer integratieconstante voor t = 0 de populatie op draagkrachtniveau tijdstip

Voor de verschillende WBE’s binnen de FBE Utrecht is de ecologische - en de maatschappelijke draagkracht bepaald. Deze gegevens zijn weergegeven in onderstaande tabel. Voor een grafische voorstelling van deze sigmoïdale curven per WBE wordt verwezen naar hoofdstuk 6 (gewenste stand). WBE

Telling 2005

De Schaffelaar Kromme Rijngebied/Heuvelrug Zuid Vijfheerenlanden Lage Vuursche De Vallei Noorderpark

605 KR: 343 HZ: 222 Tot: 565 302 266 20 167

Ecologische draagkracht 603 KR: 369 HZ: onbekend

Maatschappelijke draagkracht 583 KR: 324 HZ: 202

303 360

211 220

206

164


21

4

Schadehistorie laatste 5 jaar (e)

In het Handboek Faunaschade van het Faunafonds staat onderstaande tabel met betrekking tot de schade die door het ree kan worden veroorzaakt. PRODUCT Granen Suikerbieten Vollegrondsgroente algemeen Appels en peren

SCHADESOORT Vraatschade Vraatschade Vaatschade

Bramen en frambozen

Vraatschade Vrucht en blad

Bloemen, bloemzaden en bloembollen Bosbouw en boomteelt Landbouw huisdieren

Vraatschade

Vraatschade Veegschade

Vraatschade Veegschade Overbrenging ziektes

PERIODE Voorjaar Voorjaar Direct na uitplanten Winter en vroege voorjaar Voorjaar zomer en herfst Voorjaar

OPMERKINGEN Vruchtknoppen Door vegen van bastgewei worden bomen beschadigd/vernield. Regulering stand door afschot

Raster (elektrisch) of elektrisch netwerk

Winter en Vraat aan loofhout voorjaar Veegschade aan vers geplant Gehele jaar Mogelijk dragers/overbrengers van, MKZ,runderpest,miltvuur, rabiës, brucellose, IBR, bovine virus diaree, leptospirose, tuberculose en paratuberculose

De aantallen hectaren bedrijfsmatig geteelde gewassen voor de gehele FBE (bron: CBS, 2000) staan in onderstaande tabel. Let wel, het gaat hier om geregistreerde hectaren waarop de term “bedrijfsmatig geteeld” van toepassing is! Bos 15.404

Grasland 54.795

Graszaad 36

Fruit 2.089

Maïs 5.615

Granen 739

Bieten 287

Registratie valwild Valwildgegevens worden jaarlijks geregistreerd via het coördinatiepunt Valwild (zie bijlage 3). De lezer dient zich bij de hierna genoemde aantallen aanrijdingen realiseren dat het gaat om minimumgetallen omdat veel aanrijdingen bij het ontbreken van een coördinatiepunt niet zijn geregistreerd. Met de komst van bovengenoemde coördinatiepunt zal het aantal aanrijdingen door melding en registratie een realistischer beeld gaan geven. De FBE zal de vrijkomende gegevens gebruiken ten behoeve van de afstemming en inzet van ontheffingen.

22


4.1

WBE de Schaffelaar

4.1.1 schade aan bos- en landbouw Binnen het beheergebied van de WBE liggen een aantal belangen die gevoelig zijn voor schade door het ree. In het beheerplan 2000 – 2004 van de WBE zijn de volgende belangen onderscheiden: • • • • •

De teelt van rozen De fruitteelt Boomkwekerijen Aanplant van bosplantsoen Aanplant in het kader van bosverjonging

Jachthouders adviseren binnen het gebied van de WBE over voorkoming van schade. Hierdoor werd en wordt al verregaande rekening gehouden met bovengenoemde belangen door toepassing van groter plantsoen dan gebruikelijk, het aanbrengen van afrasteringen, direct fysieke bescherming van het individuele plantsoen en het gebruik van wildwerende middelen. In combinatie met minnelijke schikking van toch nog aangerichte schade, zijn verdere schadeclaims voorkomen.

4.1.2 schade aan verkeer / verkeersveiligheid In de periode 1995 – 2000 zijn er 409 meldingen geweest van aanrijdingen met reeën. Voor de periode 2000 – 2004 zijn dit 385 gemelde gevallen.

4.2

WBE Kromme Rijngebied / Heuvelrug Zuid

4.2.1 schade aan bos- en landbouw Binnen het gebied van deWBE is naast schade aan landbouwgewassen, ook schade mogelijk aan bosplantsoen, grienden rijshout en fruitteelt. Tot dusver is het vigerende beheer afdoende gebleken om schade te voorkomen of dermate binnen maatschappelijk aanvaardbare grenzen te houden dat schadeclaims zijn voorkomen.

4.2.2 schade aan verkeer / verkeersveiligheid De aantallen verkeerslachtoffers onder het Ree lijkt vrij constant voor de WBE Kromme Rijngebied. In de periode 2000 – 2001 zijn 80 reeën aangereden. Alleen binnen de grenzen van de voormalige WBE Heuvelrug Zuid is sprake van een stijging onder het valwild en de verkeerslachtoffers.

4.3


4.3.1 schade aan bos- en landbouw De schade die veroorzaakt werd binnen de grenzen van de WBE wordt met name gekenmerkt door schade aan bosbouwbelangen (gemakshalve wordt de teelt van grienden rijshout ook © Terra Salica, adviesbureau voor faunabeheer

23

tot de bosbouw gerekend) Met name ingestekte griendgebieden zijn schadegevoelig gebleken. Schade aan de fruitteelt is in den minne geschikt waardoor er geen schadeclaims zijn ingediend.

4.3.2 schade aan verkeer / verkeersveiligheid In de periode 2003 – 2004 zijn een 16-tal meldingen binnengekomen van aanrijdingen met reeën.

4.4

WBE Lage Vuursche

4.4.1 schade aan bos- en landbouw Er werd en wordt veel schade aangericht in boomkwekerijen en in de graszodenteelt. Door de WBE worden tuinders geadviseerd welke maatregelen zij dienen te nemen teneinde overmatige schade te voorkomen. Verder wordt schade aangebracht aan grasland en maïspercelen (net opgekomen maïsplanten). Door de goede verstandhouding met de grondeigenaren is er op tijd overleg geweest en zijn maatregelen getroffen om schade te voorkomen en/of te bestrijden. In zijn algemeenheid kan worden gesteld dat dankzij het reguleren van de reeënpopulatie onacceptabele wildschade is voorkomen, doordat de populatiegrootte in evenwicht werd gehouden met de draagkracht van het terrein.

4.4.2 schade aan verkeer / verkeersveiligheid Het veld wordt omsloten door wegen en er lopen veel wegen en een spoorlijn dwars door het beheergebied. Elk jaar vallen er meer verkeersslachtoffers onder het wild. Met name heeft het reewild het zwaar te verduren. De plaatsen waar verkeersslachtoffers onder de reeën werden gevonden zijn: Biltseweg, Hoge Vuurscheweg, Vuurschesteeg, Hilversumsesteeg, Soestdijkerstraatweg, Wieksloterweg, Embrandsementweg, Paltzerweg, langs de spoorbaan Soestduinen en aan de Van Weerden Poelmanweg. Dit ondanks het feit dat er over een afstand van vele kilometers wildspiegels zijn aangebracht. In de periode 2003 – 2004 zijn 62 reeën aangereden. Binnen de grenzen van het werkterrein ligt het vliegveld Soesterberg, met een oppervlakte van 550 ha. Ook hier laat het ree zich blijkens de gegevens moeilijk tegen houden. Ondanks het feit dat deze basis volledig is omheind, heeft het reewild zich hier een plaats weten te verwerven.

4.5

WBE De Vallei

4.5.1 schade aan bos- en landbouw Voor de WBE De Vallei geldt dat nu de populatie Reeën groeit, er ook sprake is van toenemende schade op boomkwekerijen. Deze bedrijfstak is erg toegenomen, wat in het kader van de voor het ree benodigde dekking positief uitvalt. Negatieve kant van deze medaille is echter wel dat de kans op economische schade nu sterk toeneemt.

4.5.2 schade aan verkeer / verkeersveiligheid In de periode 2000 - 2004 zijn is er een tweetal stuks reeën als verkeersslachtoffer gevonden.

24


4.6

WBE de Eem

4.6.1 schade aan bos- en landbouw Vooralsnog geen meldingen van claims, wel is er sprake van de aanwezigheid van kwetsbaar gewas: fruitboomgaarden, bos met natuurlijke verjonging, en hakhout.

4.6.2 schade aan verkeer / verkeersveiligheid Tot op heden geen problemen.

4.7

WBE Noorderpark

4.7.1 schade aan bos- en landbouw Binnen het werkgebied van de WBE komt, mede gezien de soort gewassen in het werkgebied, schade aan bedrijfsmatig geteelde gewassen door reewild vooralsnog niet vaak voor.

4.7.2 schade aan verkeer / verkeersveiligheid In de periode 1985 – 2004 zijn minimaal 12 reeën aangereden en 8 reeën verdronken. Het aantal genoemde reeën is het minimale aantal dat door aanwezigheid daadwerkelijk kon worden geverifieerd.

4.8

WBE Lopikerwaard

4.8.1 schade aan bos- en landbouw Vooralsnog geen meldingen van claims, wel is er sprake van de aanwezigheid van kwetsbaar gewas. Wel neemt het aantal klachten toe.

4.8.2 schade aan verkeer/verkeersveiligheid Vooralsnog geen meldingen.


25

5

Reeds verrichtte handelingen (h)

Inclusief de kwantificering daarvan en bereikte effecten

5.1

WBE de Schaffelaar

Percelen landbouwgrond zijn evenals ingeplant bosplantsoen tijdelijk ingerasterd. Ook zijn er wildakkers aangelegd in het kader van afleiding van schadegevoelige percelen, en is er beheersmatig afschot gepleegd ten einde de populatiegrootte in overeenstemming te brengen met datgene wat uit economisch en maatschappelijk perspectief wenselijk werd geacht. Langs probleemwegen zijn wildspiegels geplaatst. Gezien het feit dat er geen schademeldingen zijn binnengekomen, mag men er van uit gaan dat genoemde maatregelen afdoende zijn geweest om de doelstelling te behalen.

5.2

WBE Kromme Rijn / Heuvelrug Zuid

Binnen de WBE Kromme Rijn / Heuvelrug Zuid zijn preventief schadegevoelige gewassen ingerasterd, is snoeihout in het kader van afleidend voederen ’s winters lokaal blijven liggen, zijn in datzelfde verband ook wildakkers aangelegd en onderhouden, en is de stand middels afschot beheerd. De WBE heeft een Commissie Wildschade. Schade is tot op heden binnen de perken gebleven, waardoor schadeclaims achterwege zijn gebleven. In het kader van het voorkomen van een negatieve beïnvloeding van de verkeersveiligheid zijn met financiële bijdrages van diverse gemeenten, stichtingen en een aantal jachthouders langs een groot aantal wegen wildspiegels geplaatst. Daarbij zijn zelfs spiegels geplaatst buiten het werkgebied van de WBE. De WBE plaatst, beheert en onderhoudt de betreffende wildspiegels.

5.3


In de WBE Vijfheerenlanden is naast het reguliere afschot lokaal snoeihout blijven liggen en zijn percelen uitgerasterd om schade aan fruitboomgaarden te voorkomen. Ook zijn schadegevallen binnen de fruitteeltsector in den minne geschikt tussen de fruitteler en de jachthouder. Deze samenwerking heeft er toe geleid dat verdere schade voor beide partijen aanvaardbaar zijn gebleken. Voor schade aan ingestekte grienden en nieuwe bosaanplant is uitrasteren geen optie gebleken, daar dit dermate grootschalig dient te geschieden dat dit uit economisch oogpunt niet te realiseren is. In verband met tegengaan van verstoring in de rustgebieden zijn met verschillende terreineigenaren afspraken gemaakt om loslopende honden tegen te gaan. Verder wordt stroperij ontmoedigd door als jachthouder vaak in het veld te zijn. Activiteiten om de valwild in het verkeer zo veel mogelijk te beperken hebben geresulteerd in afspraken met de wegbeheerders. Zo is er bij de provincie Gelderland een vergunning aangevraagd om op een aantal locaties wildspiegels te mogen plaatsen, en zijn er met de jachthouders ter plaatse afspraken gemaakt over het onderhoud van reeds aanwezige wildspiegels.

26


5.4

WBE Lage Vuursche

Het streven vanuit het bestuur was en is om door middel van voorlichting aan jachthouders schade te voorkomen aan de land-, tuin- en bosbouw, en verkeersgevaarlijke situaties zo veel als mogelijk te voorkomen. Om die redenen zijn in winterse omstandigheden, wanneer het voedsel schaars werd, reeën zoveel als mogelijk van schadegevoelige percelen geweerd door afleidend voeren (b.v. door het aanleggen van voerakkers en met behulp van snoeihout) of het toepassen van andere preventieve maatregelen. Om het aantal verkeersslachtoffers onder het reewild te beperken heeft de WBE overleg gepleegd met gemeenten en terreinbeherende instanties om langs de openbare wegen, die het gebied doorsnijden, wildspiegels te plaatsen.

5.5

WBE De Vallei

Er is binnen de WBE De Vallei veelvuldig overleg geweest met grondgebruikers van schadepercelen teneinde schade te voorkomen en/of in den minne te schikken. Tot op heden is de populatie reeën niet onderhevig geweest aan afschot.

5.6

WBE de Eem

Geen

5.7

WBE Noorderpark

De WBE Noorderpark heeft grondgebruikers voorgelicht en geadviseerd ten aanzien van de inzet van schadebeperkende maatregelen. Daarnaast zijn er in het kader van populatiebeheer gedurende de gehele beheerperiode dieren uit de populatie verwijderd teneinde de dichtheid in overeenstemming te brengen met maatschappelijke en economische belangen. Bij een enkele kweker is gericht afschot gepleegd in de directe nabijheid van de schadegevoelige percelen (zwaartepuntbejaging) en is tevens een afrastering geplaatst. Ten aanzien van de verkeersveiligheid is er onderhoud gepleegd aan de reeds aanwezige wildreflectoren langs de weg.

5.8

WBE Lopikerwaard

Geen


27

6

Gewenste stand (f)

In Nederland wordt over het algemeen een tweetal modellen gebruikt om de gewenste stand te berekenen. Dit zijn de methode Poutsma en de methode Van Haaften. De FBE Utrecht gebruikt integraal het draagkrachtmodel van Van Haaften. Deze draagkrachtbepaling is gericht op het vaststellen van de zogenoemde “cultural carrying capacity” ofwel maatschappelijke draagkracht; een draagkracht waarbij de economische en maatschappelijke belangen zijn meegewogen in de bepaling.

6.1

WBE de Schaffelaar

De maatschappelijke draagkracht is bepaald op 583 dieren. In onderstaande grafiek staan de maatschappelijke draagkracht (Van Haaften) en de berekende sigmoïdale curve (Model) in één figuur ingetekend. De berekende ecologische draagkracht (K) is onder de vigerende omstandigheden 603 dieren. WBE de Schaffelaar 700 600 500 400

Model Van Haaften

300 200 100 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26

28


6.2


De populatie reeën op het grondgebied van de WBE Kromme Rijngebied komen biogeografisch gezien ook voor binnen de grenzen van de WBE De Vallei. Omdat beide deelpopulaties eigenlijk één geheel vormen zijn ze hier bij de draagkrachtberekening beschouwd als één populatie. De draagkracht volgens het model Van Haaften bedraagt 324 dieren en de ecologische draagkracht bedraagt 369 dieren. WBE Kromme Rijn (incl. De Vallei) 400 350

Populatiegrootte

300 250 Model

200

Van Haaften

150 100 50 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24

Voor de voormalige WBE Heuvelrug Zuid geldt dat er onvoldoende gegevens zijn om de sigmoïdale curve te construeren. In de vorige beheerperiode is deze verplichting ook niet opgelegd aan deze WBE, zodat deze omissie de WBE niet kan worden aangerekend. Op basis van het voorzorgsprincipe wordt het quotum voor de voormalige WBE Heuvelrug Zuid geconsolideerd op het gerealiseerde quotum uit de voorliggende beheerperiode (90 stuks Reeën).


29

6.3


De ecologische draagkracht is berekend op 303 stuks reeën, en de maatschappelijke draagkracht is berekend op 211 stuks reeën. In onderstaande diagram staat de sigmoïdale curve grafisch weergegeven. WBE Vijf heerenlanden 350 300

Populatiegrootte

250 200

model Van Haaften

150 100 50 0 1

30

2

3

4

5

6

7

8

9

10 11 12 13 14 15 16 17 18 19


6.4

WBE Lage Vuursche

De ecologische draagkracht is berekend op 360 dieren, en de maatschappelijke draagkracht is bepaald op 220 dieren. In Onderstaande diagram is een en ander grafisch weergegeven. WBE Lage Vuursche 400 350

250 model

200

Van Haaften

150 100 50


65

61

57

53

49

45

41

37

33

29

25

21

17

13

9

5

0 1

Populatiegrootte

300

31

6.5

WBE De Vallei

De populatie reeën in op het grondgebied van de WBE De Vallei maakt vanuit populatiedynamisch oogpunt en op basis van de biogeografie deel uit van de populatie reeën binnen de WBE Kromme Rijngebied. Hij is derhalve ook daar in de berekening meegenomen. De maatschappelijke draagkracht voor de WBE De Vallei is bepaald op 9 dieren.

6.6

WBE de Eem

Van de reeënpopulatie is alleen bekend dat deze in 2004 naar schatting 34 dieren groot was. Op basis van deze beperkte gegevensset kunnen geen draagkrachtberekeningen worden opgesteld.

32


6.7

WBE Noorderpark

De populatie Reeën in het gebied van de WBE Noorderpark vertoont op het eerste gezicht een negatieve trend. Deze daling wordt echter verklaard uit het feit dat sinds de provinciale herindeling, waardoor ruim 2000 hectare beheergebied niet langer deel uitmaakt van de WBE, en op het onttrokken gebied de Reeën niet langer worden geteld. Bovendien is gedurende een aantal jaren in de vorige beheerperiode leefgebied verdwenen doordat door recent uitgevoerde natuurbouwprojecten dekkingsrijke zodden weer zijn omgezet in open water. Indien daar voor wordt gecorrigeerd, is de ecologische draagkracht berekend op 206 dieren en is de maatschappelijke draagkracht bepaald op 164 Reeën. Ontw. WBE Noorderpark 250

Populatiegrootte

200

150 model van haaften 100

50

0 1

6.8

5

9 13 17 21 25 29 33 37 41 45 49 53 57 61 65 69 73 77 81 85 89

WBE Lopikerwaard

Van de WBE Lopikerwaard is bekend dat er een veertiental reeën is geteld. Op basis van deze beperkte gegevensset kunnen geen draagkrachtberekeningen worden opgesteld. Vooralsnog is er echter ook geen beheersnoodzaak die de berekening van een maatschappelijke draagkracht vordert. De FBE Utrecht beraadt zich nog over het toekomstige beheer van deze minipopulatie.


33

7

Onderbouwing duurzaam beheer (d)

Uitgaande van de modelberekeningen is op basis van de sigmoïdale curve de netto-aanwas bepaald. Indien dit wordt gevisualiseerd in een diagram zal duidelijk worden dat een populatie in principe twee punten kent met een nulgroei: bij een populatiegrootte van 0 dieren en bij een populatie op draagkrachtniveau. Het is van belang dat de lezer zich realiseert dat de berekeningen zijn gedaan onder de premisse dat de populatie zich heeft ontwikkeld onder de vigerende omstandigheden, inclusief het reeds structureel verrichtte afschot in voorgaande jaren. Het aantal te verwijderen Reeën in het eerste jaar bestaat derhalve uit: (De huidige populatie – de streefpopulatie) + aanwas huidige populatie + gemiddeld aantal dieren dat in de voorliggende beheerperiode reeds structureel werd verwijderd. Voor de jaren daarna bedraagt de bestandsreductie in getal de netto-aanwas van de streefpopulatie. Naast de betekenis van de term duurzaamheid zoals die uit de context van de Flora- en faunawet kan worden opgemaakt, is ook de ecologische duurzaamheid berekend op basis van de lange termijn levensvatbaarheid. Dit laatste is in de Flora- en faunawet opgenomen onder de terminologie “een gunstige staat van instandhouding van de soort” en is berekend met behulp van het programma VORTEX. Dit programma is een stochastisch simulatiemodel van het extinctieproces dat is ontwikkeld door dr. R.C. Lacy van de Chicago Zoological Society, en wordt gebruikt om Population Viability Analysis’s (PVA’s) uit te voeren. VORTEX wordt als zodanig gebruikt door de Captive Breeding Specialist Group (Species Survival Commission, IUCN). Shaffer heeft duurzaamheid (“viability”; lange termijn levensvatbaarheid) gedefinieerd als “an extinction risk that does not exceed a certain threshold within a certain time interval; typically 1 or 5% in 100 years are used. Then, a minimum viable population (MVP) in a given habitat is defined as the smallest isolated population which is viable”. Vrij vertaald komt het er op neer dat de lange termijn levensvatbaarheid is gegarandeerd als het extinctierisico voor een gegeven periode kleiner is dan een vooraf bepaald percentage. In dit beheerplan wordt de 5% -grens voor een periode van 100 jaar gehanteerd om te beoordelen of er al dan niet sprake is van duurzaam beheer in ecologische zin. Nadeel van het vortex-model is dat het gedurende de simulaties nagenoeg geen speling toelaat in de door de mens te plegen interventies. Mede daardoor is het VORTEX-model wel te gebruiken om de lange termijneffecten van beheer te berekenen, maar is het niet te gebruiken als beheermodel. De uitkomsten van het VORTEX-model verschillen bovendien van het logistische model omdat eerstgenoemde een stochastisch model is, terwijl het tweede model een deterministisch model is. De bij het VORTEX-model gebruikte variabelen staan in de bijlage vermeld. Er wordt per WBE een tweetal diagrammen uit VORTEX gepresenteerd: het beeld zoals dat er uit ziet na een honderdtal simulaties over een periode van 100 jaar, en het gemiddelde beeld dat diezelfde simulaties oplevert (Mean(N[all]). 34


7.1

WBE de Schaffelaar

De berekende aanwascurve is weergegeven in onderstaande figuur. Bij een streefpopulatie van 583 dieren is de jaarlijkse aanwas bepaald op een 10-tal dieren. Dit aantal dieren zal onder de vigerende omstandigheden jaarlijks moeten worden verwijderd om bij een stand van 583 dieren, de stand te consolideren. Omdat momenteel de populatie groter is dan de streefpopulatie, zal ook het verschil tussen de huidige populatie en de streefpopulatie moeten worden verwijderd; 605 minus 583 dieren plus de aanwas van 605 dieren (= 0 stuks), oftewel 22 dieren. Omdat de berekening van de aanwas gedaan is onder de vigerende omstandigheden, geldt dat dit dus de aanwas is bij het gepleegde beheerregime. Dit betekent dus een eenmalige bestandsreductie van 22 dieren plus het gemiddelde aantal dieren dat reeds structureel werd verwijderd uit de populatie (107 stuks); in totaal dus een eenmalige bestandsreductie van 22 + 107 dieren. Daarna dient de populatiereductie te bestaan uit een structurele jaarlijkse reductie van 10 dieren plus de structurele verwijdering: 117 dieren. Aanwascurve WBE de Schaffelaar 80 70

Netto-aanwas

60 50 40 30 20 10

600

575

550

525

500

475

450

425

400

375

350

325

300

275

250

225

200

175

150

125

100

75

50

25

2

0

Populatiegrootte

Zie ook onderstaande tabel. quota gem. berekend totaal

2006 107 22 129

2007 107 10 117

2008 107 10 117

2009 107 10 117

2010 107 10 117


35

De VORTEX simulatie geeft voor het voorgestelde beheer voor de WBE de Schaffelaar het volgende beeld zien.

Gedurende 100 simulaties met een constante verwijdering van 117 dieren over een periode van 100 jaar sterft de populatie geen enkele keer uit, en voldoet daarmee aan duurzaam beheer in ecologische zin.

36


7.2

WBE Kromme Rijn (inclusief De Vallei) / Heuvelrug Zuid

Onderstaande diagram geeft de aanwascurve weer van de WBE Kromme Rijn (incl. De Vallei). De aanwas bij een populatiegrootte van 324 dieren (de streefpopulatie) bedraagt afgerond 25 dieren. Dit aantal zal onder de vigerende omstandigheden uit de populatie moeten worden verwijderd om de stand op 324 dieren te consolideren. Het huidige beheerregime voorziet reeds in een verwijdering van gemiddeld 106 dieren op jaarbasis, zodat het structurele afschot uitkomt op 131 dieren. Het eerste jaar zullen evenwel 151 dieren uit de populatie moeten worden verwijderd. Aanwascurve WBE Kromme Rijn (incl. De Vallei) 70 60

Netto-aanwas

50 40 30 20 10

36 0

34 0

32 0

30 0

28 0

26 0

24 0

22 0

20 0

18 0

16 0

14 0

12 0

10 0

80

60

40

-10

20

2

0

Populatiegrootte

Uitgaande van bovenstaande aanwascurve en de berekende maatschappelijke draagkracht is berekend dat de reductie in het eerste jaar 151 dieren bedraagt, en in de jaren daarna 131 dieren bedraagt. (Let op: het onder 6.2 genoemde afschotquotum voor de voormalige WBE Heuvelrug Zuid is hierin níet meegenomen! Zie ook 10 Resumé) quota (324) gem. berekend totaal

2006 106 45 151

2007 106 25 131

2008 106 25 131

2009 106 25 131

2010 106 25 131

De VORTEX simulatie geeft het volgende beeld te zien bij een constante verwijdering van 131 dieren.


37

De populatie laat de berekende daling zien, sterft geen enkele keer uit en het beheer is daarmee ecologisch duurzaam.

38


7.3


In onderstaand diagram is voor de populatie reeën in de WBE Vijfheerenlanden de aanwascurve weergegeven. Bij de huidige geschatte stand van 302 stuks reeën hoort een aanwas van 1 stuks reewild. Bij het streven naar een stand van 211 dieren zullen er dus in het eerste jaar (302 – 211) + 1 + 61 (= reeds verricht jaarlijks afschot) = 153 dieren moeten worden verwijderd. In de jaren daarna zullen er jaarlijks 118 dieren moeten worden verwijderd. Aanwascurve WBE Vijfheerenlanden 80 70 60

Netto-aanwas

50 40 30 20 10

30 0

28 0

26 0

24 0

22 0

20 0

18 0

16 0

14 0

12 0

10 0

80

60

40

-10

20

2

0

Populatiegrootte

Dit resulteert in de volgende afschotquota. quota (211) gem. berekend totaal

2006 61 92 153

2007 61 57 118

2008 61 57 118

2009 61 57 118

2010 61 57 118

De VORTEX-simulatie bij dit beheer geeft het volgende beeld.


39

De populatie laat de brekende daling zien, sterft onder het voorgestelde beheerregime geen enkele keer uit en is daarmee als ecologisch duurzaam beoordeeld.

40


7.4

WBE Lage Vuursche

In onderstaande diagram is de aanwascurve voor de WBE Lage Vuursche weergegeven. Op basis van deze curve is berekend dat voor het behalen van de streefpopulatie van 220 dieren er in het eerste jaar 83 dieren moeten worden verwijderd, om daarna de populatie te consolideren middels een jaarlijkse verwijdering van 59 dieren. Aanwascurve WBE Lage Vuursche 14 12

Netto-aanwas

10 8 6 4 2

36 0

34 0

32 0

30 0

28 0

26 0

24 0

22 0

20 0

18 0

16 0

14 0

12 0

10 0

80

60

40

-2

20

2

0

Populatiegrootte

In onderstaande tabel is dit nogmaals weergegeven. quota gem. berekend totaal

2006 46 37 83

2007 46 13 59

2008 46 13 59

2009 46 13 59

2010 46 13 59

De VORTEX-simulatie bij dit beheerregime geeft het volgende beeld.


41

Ook binnen deze WBE sterft de populatie Reeën gedurende de simulatie geen enkele keer uit. Conclusie is derhalve dat er sprake is van duurzaam beheer in ecologische zin. Vortex voorspelt op basis van het voorgestelde afschotquotum zelfs nog een groei van de betreffende populatie.

42


7.5

WBE De Vallei

Omdat de reeën in de WBE DE Vallei behoren tot de populatie reeën in de WBE Kromme Rijngebied is de berekening voor het populatiebeheer daar ook opgesteld. Zie 7.2.

7.6

De Eem

De Eem heeft voor slechts 1 jaar gegevens. Op basis van deze beperkte gegevensset kan geen beheer worden vastgesteld.

7.7

Noorderpark

In onderstaande diagram is de aanwascurve voor de WBE Noorderpark weergegeven. Op basis van deze curve is berekend dat voor het behalen van de streefpopulatie van 164 dieren er in het eerste jaar 34 dieren meten worden verwijderd, om daarna de populatie te consolideren middels een jaarlijkse verwijdering van 31 dieren. Dit is derhalve een verlaging van het in de vorige periode toegekende quotum ( was 58 stuks). Deze verlaging is het gevolg van de verlaging van het aandeel dekking ten gevolge van natuurbouwprojecten, en het onttrekken van ruim 2000 hectare ten gevolge van de provinciale herindeling. Aanwascurve WBE Noorderpark 25

20

Netto-aanwas

15

10

5

0 2

10 20 30

40 50 60 70 80

90 100 110 120 130 140 150 160 170 180 190 200 210

-5

Populatiegrootte

In onderstaande tabel is dit nogmaals weergegeven. quota gemiddeld berekend totaal

2006 18 16 34

2007 18 13 31

2008 18 13 31

2009 18 13 31

2010 18 13 31


43

De VORTEX-simulatie bij dit beheerregime geeft het volgende beeld.

De populatie Reeën sterft gedurende de simulatie van het voorgestelde beheerregime geen enkele keer uit. Conclusie is derhalve dat er sprake is van duurzaam beheer in ecologische zin. Vortex voorspelt op basis van het voorgestelde afschotquotum zelfs nog een groei van de betreffende populatie.

44


7.8

De Lopikerwaard

Binnen de WBE Lopikerwaard komt een veertiental reeën voor. Beheer van deze startpopulatie uit oogpunt van populatiebeheer is vooralsnog niet aan de orde.

7.9

Afschotsurplus ten behoeve van calamiteitssituaties

Binnen het populatiebeheer van diersoorten is het van het grootste belang dat de aantallen te verwijderen dieren worden gehaald. De “keuze”van het dier, anders dan op basis van conditie, is daarbij van ondergeschikt belang. Door echter te stellen dat de dieren die in het kader van calamiteitsituaties dienen te worden verwijderd (verkeersveiligheid, dierenwelzijn etc.) getalsmatig onderdeel horen uit te maken van het berekende quotum beheersmatig te verwijderen dieren, is de kans aanwezig dat de quota door een afwachtende houding niet zullen worden gehaald. De faunabeheerder kan namelijk niet voorzien of zich in de (nabije) toekomst calamiteitsituaties zullen voordoen die ten laste zullen worden gebracht op zijn toegekende quotum, waardoor een niet toegestane overschrijding van dat quotum reëel is. Voor het doden van reeën in het kader van de verkeersveiligheid en/of om onnodig lijden van zieke of kreupele ree te beëindigen wordt derhalve een surplus van 10% bovenop het berekende quotum voor de gehele provincie aangevraagd.


45

8

De te verrichten handelingen (g, l, m)

Afschot van het Ree mag in het kader van populatiebeheer alleen worden uitgevoerd in onderstaande perioden. • •

Geiten en kalveren1 Bokken

1 december tot en met 31 maart 1 april tot en met 31 augustus

GESLACHT APR MEI JUI JULI AUG SEP OKT OV DEC JA FEB MRT bok X X X X X X X X X X geit & kalv. X X X X X X X X In de afgelopen periode is gebleken dat door de relatief beperkte perioden waarin het afschot van reeën kon worden uitgevoerd ertoe heeft bijgedragen dat het noodzakelijke afschot overwegend niet volledig kon worden gerealiseerd. Dit heeft mede bijgedragen aan de groeiende populaties en in een toename van het aantal verkeersslachtoffers. Om de betreffende reepopulaties in overeenstemming te brengen met de in dit plan bepaalde maatschappelijke en ecologische draagkracht is het van groot belang dat de noodzakelijk door te voeren beheersreductie daadwerkelijk wordt gerealiseerd. Het is in dit geval dus van het allergrootste belang om: 1. de beoogde aantalsreductie te realiseren (het “zahl vor Wahl” principe), en 2. de huidige geslachtsverhouding in stand te houden. Slechts in die gevallen waarin sprake is van zieke en/of kreupele reeën, bij dreigende belangrijke schade, en in het belang van de verkeersveiligheid, is afschot mogelijk buiten de genoemde perioden. Bij dreigende belangrijke schade is afschot buiten de genoemde tijden alleen mogelijk na toetsing en goedkeuring binnen 24 uur van de provincie Utrecht.

8.1

WBE de Schaffelaar

Voor WBE de Schaffelaar zal de huidige lijn van het beheer worden voortgezet, inclusief de inzet van preventieve maatregelen zoals omschreven in hoofdstukken 4 en 5. Daarnaast wordt de populatie middels afschot op een constant niveau gehouden van 583 dieren. Dit betekent dat er éénmalig een bestandsreductie zal worden doorgevoerd van 129 stuks reeën om daarna voor de rest van de duur van het faunabeheersplan een vast quotum van 117 dieren middels afschot uit de populatie te verwijderen. Verwacht wordt dat hiermee landbouwschade redelijkerwijs wordt voorkomen en een negatieve beïnvloeding van de verkeersveiligheid op een maatschappelijk aanvaard niveau wordt gehouden.

1

Kalveren: zijnde mannelijke en vrouwelijke kalveren

46


De effectiviteit zal worden bepaald aan de hand van ingediende cq. uitgekeerde schadeclaims, en bepaling van het aantal aanrijdingen en klachten over reeën op de openbare wegen. Dit laatste in overleg met de wegbeheerder, politie en het Meldpunt Valwild.

8.2


Voor de WBE Kromme Rijngebied ( inc. De voormalige WBE Heuvelrug Zuid) zal het beheer uit de vorige beheerperiode worden voortgezet (hoofdstuk 4 en 5). De populatie zal verminderd worden tot 3124 stuks, waarna de populatie op dit niveau zal worden gehouden. Dit zal gebeuren door in het eerste jaar 151 dieren uit de populatie te verwijderen, en worden geconsolideerd door 131 dieren in de jaren daarna uit de populatie te verwijderen. Verwacht wordt dat hiermee landbouwschade redelijkerwijs wordt voorkomen en een negatieve beïnvloeding van de verkeersveiligheid op een maatschappelijk aanvaard niveau wordt gehouden. De effectiviteit zal worden bepaald aan de hand van ingediende cq. uitgekeerde schadeclaims, en bepaling van het aantal aanrijdingen en klachten over reeën op de openbare wegen. Dit laatste in overleg met de wegbeheerder, politie en het Meldpunt Valwild.

8.3


Voor de WBE Vijfheerenlanden geldt dat zij haar beheer zal bestendigen (zie ook de hoofdstukken 4 en 5). Op basis van de ervaringen in de WBE wordt verwacht dat hiermee landbouwschade redelijkerwijs wordt voorkomen en een negatieve beïnvloeding van de verkeersveiligheid op een maatschappelijk aanvaard niveau wordt gehouden. De effectiviteit zal worden bepaald aan de hand van ingediende cq. uitgekeerde schadeclaims, en bepaling van het aantal aanrijdingen en klachten over reeën op de openbare wegen. Dit laatste in overleg met de wegbeheerder, politie en het Meldpunt Valwild.

8.4

WBE Lage Vuursche

Het streven vanuit het bestuur is om door middel van voorlichting aan jachthouders schade te voorkomen aan de land-, tuin- en bosbouw, en verkeersgevaarlijke situaties zo veel als mogelijk te voorkomen. Om die redenen worden in winterse omstandigheden, wanneer het voedsel schaars wordt, reeën zoveel als mogelijk van schadegevoelige percelen geweerd door afleidend te voeren (b.v. door het aanleggen van voerakkers en met behulp van snoeihout) of het toepassen van andere preventieve maatregelen. Om het aantal verkeersslachtoffers onder het reewild te beperken zal overleg gepleegd worden met gemeenten en terreinbeherende instanties om langs de openbare wegen, die het © Terra Salica, adviesbureau voor faunabeheer

47

gebied doorsnijden, wildspiegels te plaatsen. De WBE stelt voor om de provincie te moveren om te bezien of een aangepast bermbeheer de verkeersveiligheid ten goede kan komen. De effectiviteit zal worden bepaald aan de hand van ingediende cq. uitgekeerde schadeclaims, en bepaling van het aantal aanrijdingen en klachten over reeën op de openbare wegen. Dit laatste in overleg met de wegbeheerder, politie en het Meldpunt Valwild.

8.5

WBE De Vallei

Het in de toekomst te plegen afschot zal geschieden op het gehele grondgebied van de WBE. Daarnaast zullen er preventieve maatregelen moeten worden ingezet om verdere schade te vorkomen. De effectiviteit zal worden bepaald aan de hand van ingediende cq. uitgekeerde schadeclaims, en bepaling van het aantal aanrijdingen en klachten over reeën op de openbare wegen. Dit laatste in overleg met de wegbeheerder, politie en het Meldpunt Valwild.

8.6

WBE De Eem

Vooralsnog zal moeten worden volstaan met de inzet van preventieve maatregelen, totdat uit langjarige monitoring van de populatie iets zinnigs kan worden gezegd over de ontwikkeling.

8.7

WBE Noorderpark

Voor de WBE Noorderpark geldt dat zij haar beheer zal bestendigen (zie ook de hoofdstukken 4 en 5). Op basis van de ervaringen in de WBE wordt verwacht dat hiermee landbouwschade redelijkerwijs wordt voorkomen en een negatieve beïnvloeding van de verkeersveiligheid op een maatschappelijk aanvaard niveau wordt gehouden. De effectiviteit zal worden bepaald aan de hand van ingediende cq. uitgekeerde schadeclaims, en bepaling van het aantal aanrijdingen en klachten over reeën op de openbare wegen. Dit laatste in overleg met de wegbeheerder, politie en het Meldpunt Valwild.

8.8

WBE Lopikerwaard

Er is vooralsnog geen beheernoodzaak voor de populatie in de WBE Lopikerwaard uit oogpunt van populatiebeheer..

9

Niet aangesloten jachthouders (k)

De ontheffinghouder (i.c. de FBE Utrecht) kan het gebruik van de ontheffing schriftelijk toestaan aan jacht(akte)houders, ook als die niet zijn aangesloten bij de wildbeheereenheid 48


waarin de gronden zijn gelegen waar gebruik wordt gemaakt van de ontheffing. De betreffende wildbeheereenheid vervult evenwel een coördinerende en adviserende rol bij het toestaan van het gebruik van de ontheffing.


49

10

Resumé

10.1 afschotquota In onderstaande tabel staan de berekende quota aangegeven. WBE

Afschot eerste jaar

De Schaffelaar Kromme Rijngebied (incl. de Vallei) Heuvelrug zuid Vijfheerenlanden Lage Vuursche Noorderpark TOTAAL UTRECHT

129 151 90 153 83 34 640

Afschot daaropvolgende jaren 117 131 90 118 59 31 546

Calamiteit-situatie (jaarlijks)

64/55

Voor calamiteitsituaties wordt 10% surplus van het gehele quotum aangevraagd. Dit betekent in het eerste jaar 64 stuks en voor de daaropvolgende jaren van de vastgestelde beheerperiode 55 stuks.

10.2 Wildmerkenregeling De WBE’s zullen door de FBE Utrecht worden verplicht om deel te nemen aan een door de FBE in te stellen wildmerkenregeling. De wildmerkenregeling zal opgesteld worden conform de wildmerkenregeling van de Vereniging het reewild.

10.3 Jaarlijkse telling De WBE’s zullen door de FBE worden verplicht om jaarlijks een drietal opeenvolgende schemertellingen te houden. Geadviseerd wordt om dit te doen in de eerste periode rond nieuwe maan na het instellen van de zomertijd. Hierdoor is de kans op het waarnemen van Reeën het grootst.

50


Bijlagen Bijlage 1: VORTEX gegevens per WBE De Schaffelaar VORTEX 9.42 -- simulation of population dynamics De Schaffelaar Mon Jul 04 14:58:49 2005

1 population(s) simulated for 100 years, 100 iterations Extinction is defined as no animals of one or both sexes. No inbreeding depression EV in mortality will be concordant among age-sex classes but independent from EV in reproduction. First age of reproduction for females: 2 for males: 2 Maximum breeding age (senescence): 12 Sex ratio at birth (percent males): 50

Population 1: Population 1 Polygynous mating; % of adult males in the breeding pool = 100 % adult females breeding = (90-((90-90)*((N/K)^2)))*(N/(1+N)) EV in % adult females breeding: SD = 0 Of those females producing progeny, ... 29,00 percent of females produce 1 progeny in an average year 70,00 percent of females produce 2 progeny in an average year 1,00 percent of females produce 3 progeny in an average year % mortality of females between ages 0 and 1 = 19 EV in % mortality: SD = 5 % mortality of females between ages 1 and 2 = 15 EV in % mortality: SD = 2,5 % mortality of adult females (2<=age<=12) = 15 EV in % mortality: SD = 2,5 % mortality of males between ages 0 and 1 = 19 EV in % mortality: SD = 5 % mortality of males between ages 1 and 2 = 15 EV in % mortality: SD = 2,5 © Terra Salica, adviesbureau voor faunabeheer

51

% mortality of adult males (2<=age<=12) = 15 EV in % mortality: SD = 2,5 EVs may be adjusted to closest values possible for binomial distribution. Initial size of Population 1: 605 (set to reflect stable age distribution) Age 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Total 68 54 42 33 27 20 16 13 10 8 6 5 302 Males 68 54 42 33 27 20 16 13 10 8 7 5 303 Females Carrying capacity = 603 EV in Carrying capacity = 0 Animals harvested from Population 1, year 1 to year 100 at 1 year intervals: 29 females 1 years old 29 female adults (2 <= age <= 12) 29 males 1 years old 30 male adults (2 <= age <= 12) Modifier function of harvest = N>=583 Animals added to Population 1, year 1 through year 1 at 1 year intervals: In 100 simulations of Population 1 for 100 years: 0 went extinct and 100 survived. This gives a probability of extinction of 0,0000 (0,0000 SE), or a probability of success of 1,0000 (0,0000 SE).

52


Kromme Rijngebied en De Vallei VORTEX 9.42 -- simulation of population dynamics Kromme Rijngebied en De Vallei Mon Jul 04 14:49:35 2005


Population 1: Population 1 Polygynous mating; % of adult males in the breeding pool = 100 % adult females breeding = (90-((90-90)*((N/K)^2)))*(N/(1+N)) EV in % adult females breeding: SD = 0 Of those females producing progeny, ... 29,00 percent of females produce 1 progeny in an average year 70,00 percent of females produce 2 progeny in an average year 1,00 percent of females produce 3 progeny in an average year % mortality of females between ages 0 and 1 = 19 EV in % mortality: SD = 5 % mortality of females between ages 1 and 2 = 15 EV in % mortality: SD = 2,5 % mortality of adult females (2<=age<=12) = 15 EV in % mortality: SD = 2,5 % mortality of males between ages 0 and 1 = 19 EV in % mortality: SD = 5 % mortality of males between ages 1 and 2 = 15 EV in % mortality: SD = 2,5 % mortality of adult males (2<=age<=12) = 15 EV in % mortality: SD = 2,5 EVs may be adjusted to closest values possible for binomial distribution.


53

Initial size of Population 1: 368 (set to reflect stable age distribution) Age 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 41 33 26 20 16 13 9 8 6 5 4 3 41 33 26 20 16 13 9 8 6 5 4 3

Total 184 Males 184 Females

Carrying capacity = 369 EV in Carrying capacity = 0 Animals harvested from Population 1, year 1 to year 100 at 1 year intervals: 33 females 1 years old 32 female adults (2 <= age <= 12) 33 males 1 years old 33 male adults (2 <= age <= 12) Modifier function of harvest = N>=324 Animals added to Population 1, year 1 through year 1 at 1 year intervals: In 100 simulations of Population 1 for 100 years: 0 went extinct and 100 survived. This gives a probability of extinction of 0,0000 (0,0000 SE), or a probability of success of 1,0000 (0,0000 SE).

54


Vijfheerenlanden VORTEX 9.42 -- simulation of population dynamics Vijfheerenlanden Mon Jul 04 14:37:29 2005




55

Initial size of Population 1: 302 (set to reflect stable age distribution) Age 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 34 27 21 16 14 10 8 6 5 4 4 2 34 27 21 16 14 10 8 6 5 4 4 2

Total 151 Males 151 Females


56


Lage Vuursche VORTEX 9.42 -- simulation of population dynamics Lage Vuursche Mon Jul 04 14:11:03 2005




57

Initial size of Population 1: 266 (set to reflect stable age distribution) Age 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 30 24 18 15 11 9 8 5 5 3 3 30 24 18 15 11 9 8 5 5 3 3

12 Total 2 133 Males 2 133 Females


58


Noorderpark VORTEX 9.42 -- simulation of population dynamics Noorderpark Sat Aug 20 12:40:39 2005




59

Initial size of Population 1: 167 (set to reflect stable age distribution) Age 1 2 3 4 5 6 7 8 9 19 15 11 9 8 5 5 3 3 19 15 11 9 8 5 5 3 3

10 11 12 Total 2 1 2 83 Males 2 2 2 84 Females


60


Bijlage 2: Draagkrachtmodel volgens Dr. J.L. van Haaften De dichtheid van een populatie is afhankelijk van de grootte en de kwaliteit van het biotoop. Er moet dekking en voedsel aanwezig zijn, niet alleen in de zomer, maar ook in het slechte seizoen: de winter. Uitgaande van omstandigheden waarbij niet extra wordt gevoerd, hebben diverse auteurs in het verleden getracht een methode te ontwikkelen, waarmee men het biotoop kan waarderen. Door middel van deze waardering kan men aangeven hoeveel stuks Reeën per 100 ha. dekking aanwezig kan zijn zonder veel schade (enige schade is altijd aanwezig), waarbij het reewild de beste conditie heeft die voor het terreintype te verwachten is Deze methode om een biotoop te waarderen lijkt ingewikkelder dan zij in werkelijkheid is. Bovendien is het niet noodzakelijk ieder jaar opnieuw de berekening te maken, tenzij er grote veranderingen plaatshebben gevonden. Belangrijk in deze zijn het veldgrenspercentage (het percentage scheiding tussen dekking en en openveld ten opzichte van de totale revierlengte), de oppervlakten akkers en weiden, de boomsoortsamenstelling en de zuurgraad van de bodem. Wanneer men alle punten verkregen door toepassing van deze waarderingsmethode bij elkaar optelt en dit getal in de daarvoor aangegeven tabel opzoekt, dan vindt men het gewenste aantal Reeën per 100 ha. dekking. Een streefgetal in die zin dat er niet te veel schade wordt aangericht en zonder dat de Reeën in een slechte conditie geraken. Voorbeeld van het draagkrachtmodel Van Haaften KER LEEFGEBIED I 328 ha 978 ha 189 ha 534 ha

(16%) (49%) (9%) (26%)

heide akkers en weiden bebouwing dekking (bos)

15 punten 15 punten

Boomsoortenverdeling 71% naaldhout zonder ondergroei 29% gemengd bos met ondergroei

0,71 * 2 0,29 * 10

1,4 punten 2,9 punten

Veldgrenspercentage

173,7 %

15 punten

PH waarde 36% * 6,9 64% * 4,1

2,5 2,6 5,1

Per 100 ha dekking 10 Reeën Totaal 534 ha dekking

12 punten TOTAAL

61,3 punten

TOTAAL

53 Reeën


61

KERLEEFGEBIED II 1413 ha 2647 ha 583 ha 1827 ha

(23%) (41%) (9%) (27%)

heide akkers en weiden bebouwing bos

15 punten 15 punten

Boomsoortenverdeling 89% naaldbos zonder ondergroei 5% gemengd bos met ondergroei 6% loofbos met ondergroei

9/10 * 2 5/100 * 10 6/100 * 15

1,8 punten 0,5 punten 0,9 punten

Veldgrenspercentage

254,1%

15 punten

PH waarde 29% * 6,9 71% * 4,1

2,0 2,9 4,9

Per 100 ha dekking 9 Reeën Totaal 1827 ha dekking

62

8 punten

TOTAAL

56,2 punten

TOTAAL

164 Reeën


Vervolg Bijlage 2 WAARDERIGSMETHODE A: Veldgrenspercentage Hierbij wordt de grens tussen dekking en veld in procenten van de totale reviergrens uitgedrukt. 0% = 0 punten 61 – 80% = 11 punten 1 – 20% = 2 punten 81 – 100% = 15 punten 21 – 40% = 5 punten 101 – 200% = 20 punten 41 – 60% = 8 punten > 200% = 30 punten B: Oppervlakte weiden en akkers De oppervlakte wordt uitgedrukt in procenten t.o.v. het totale revieroppervlak 0% = 0 punten 11 – 20% = 10 punten 1 – 4% = 2 punten > 20% = 15 punten 5 – 10% = 6 punten C: Dekkingspercentage Dit is de oppervlaktedekking in procenten van de totale revieroppervlak 0% = 0 punten 61 – 70% = 30 punten 1 – 10% = 5 punten 71 – 80% = 20 punten 11 – 20% = 10 punten > 80% = 15 punten (omgeving: bos) 21 – 40% = 15 punten >80% = 20 punten (omgeving 41 – 60% = 20 punten weide,heide, akkers) D: Boomsoortenverdeling Naaldbos zonder ondergroei Naaldbos met ondergroei Gemengd bos zonder ondergroei Gemengd bos met ondergroei Loofbos zonder ondergroei Loofbos met ondergroei 30 – 50% eik > 50% eik E: Bodemsoort naar pH-gehalte < 4,0 = 4 punten 4,0 – 4,9 = 8 punten 5,0 – 5,9 = 12 punten

6,0 – 6,9 7,0 en meer

= = = = = = = =

2 punten 6 punten 6 punten 10 punten 8 punten 15 punten 15 punten 20 punten

= =

16 punten 20 punten

Na het optellen van de punten kan men in onderstaande tabel zien welke de meest gewenste dichtheid per 100 ha dekking voor het betreffende terrein is. Gewenste dichtheid per 100 ha dekking 0 – 25 punten 0 dichtheid

25 - 30 31 - 35 36 - 40 41 - 50 51 -60 2 4 6 8 9


61 - 70 71 - 80 81-100 10 11 12

63

Bijlage 3: Regeling afhandeling aanrijding met reeën (incl. provinciaal besluit) Probleemanalyse. Het territoriale gedrag van reeën, in combinatie met een hoge populatiedichtheid, zoals beschreven in het faunabeheerplan Utrecht leidt tot een toenemend trekgedrag en daardoor ook toenemende veiligheidsrisico’s voor het verkeer. (Pag. 62 en 63 faunabeheerplan Utrecht) In de periode 1999 tot 2003 heeft dat tot vele honderden verkeersslachtoffers geleid. (tabel pag. 61 faunabeheerplan Utrecht) Hierdoor is de openbare (verkeers)veiligheid als bedoeld in artikel 67 van de F&F-wet in gevaar. De huidige reeënontheffingen voorzien o.a. om die reden in een reductie van de populaties reeën. In de uitvoeringspraktijk van de laatste jaren is echter gebleken dat aanrijdingen met reeën nooit helemaal voorkomen kunnen worden. Meldingen van dergelijke aanrijdingen komen meestal binnen bij de meldkamer van de regiopolitie Utrecht. De regiopolitie had tot voor kort interne werkafspraken met de veldpolitie die altijd de beschikking had over een piketdienst. Genoemde veldpolitie deed veelal de afhandeling v.w.b. het aangereden ree en maakte daarbij gebruik van een netwerk van contactpersonen van BOA’s en andere vrijwilligers. Door een recente reorganisatie bij de regiopolitie Utrecht is de veldpolitie Utrecht als zelfstandige dienst opgeheven en deze regeling komen te vervallen. Niet alle aangereden reeën zijn onmiddelijk dood na de aanrijding. Dikwijls lijden deze dieren zichtbaar. Licht gewonde reeën verdwijnen na de aanrijding meestal gelijk uit het zicht en gaan zwerven. In bosgebieden met veel wegen – en daar gebeuren juist de meeste aanrijdingen – vormen deze zwervende gewonde dieren een gevaar voor de verkeersveiligheid. Zwaar gewonde reeën (al dan niet stuiptrekkend) of dode reeën blijven liggen op of in de nabijheid van de plek van de aanrijding. Hierdoor worden verkeersdeelnemers extra afgeleid hetgeen de risico’s voor de verkeersdeelnemers verhoogd. Het is dan ook een vaste regel bij de afhandeling van dergelijke aanrijdingen dat deze dieren, mede gelet op de algemene zorgplicht van de Flora- en faunawet (art. 2 lid 1), zo snel mogelijk buiten het zicht van de overige weggebruikers worden gebracht en uit hun lijden worden verlost. In het recente verleden werden deze dieren door de politie, een boa of de ter plaatse gerechtigde faunabeheerder uit zijn lijden verlost door het dier snel en vakkundig te doden waarna het dode ree werd afgevoerd conform de richtlijnen van de Officier van Justitie te Utrecht. Soms werd het aangereden ree gedood met wapens die vermeld zijn op een jachtakte. In andere gevallen gebeurde dit ook met dienstpistolen van de politie. Deze werkwijze was niet formeel geregeld. De politie beschikt veelal ook niet over de juiste deskundigheid op dit gebied. Vorig jaar is dit onderwerp ook in negatieve zin in de publiciteit (kranten) gekomen. Bovengenoemde feiten hebben de hoofdofficier van Justitie vorig jaar doen besluiten deze wijze van afhandeling voortaan te verbieden. Teneinde in de ontstane leemte te voorzien, heeft de Faunabeheereenheid Utrecht, in nauw overleg met Gedeputeerde Staten Utrecht, de regiopolitie Utrecht, de vereniging het Reewild afdeling Utrecht en het gewestelijk Utrechts jacht en faunabedrijf KNJV, een vervangende regeling ingesteld. Deze genoemde regeling is als volgt overeengekomen;

Door de Vereniging het Reewild afdeling Utrecht is een centraal meldpunt “aangereden reeën” ingesteld. Dit meldpunt is het gehele jaar, 24 uur per dag, telefonisch bereikbaar op 64


telefoon nummer 0622 636407. Dit meldpunt wordt bemenst door een reeëncoördinator, bijgestaan door een groep deskundige vrijwilligers. Deze deskundigen zijn voor het overgrote deel aangesteld als Buitengewone Opsporingsambtenaar (BOA’s) en/of faunabeheerder en functioneren als een netwerk in de gehele provincie Utrecht. De deelnemers aan dit netwerk zijn op een lijst geplaatst en als bijlage bij dit planonderdeel gevoegd. De meldkamer van de regiopolitie zal, naast de reguliere politiepatrouille, bij een melding van een aanrijding met een ree tevens het meldpunt “aangereden reeën” onverwijld in kennis stellen. Vanuit het meldpunt wordt één van de personen die op de deskundigenlijst staan vermeld, ter plekke gezonden voor de afhandeling van deze aanrijding voor wat betreft het aangereden ree. Afhandelprocedure. 1) Indien het ree is gedood tengevolge van de aanrijding zal de politie de benadeelde die het ree heeft aangereden vragen of hij het eigendom van het aangereden ree claimt. In dat geval zal ter plekke een speciaal wildmerk, bestemd voor valwild, aan het ree worden bevestigd en kan de benadeelde het ree direct meenemen. Hij is daarbij zelf verantwoordelijk voor het verantwoord afvoeren van het betreffende dode ree. 2) Ingeval het ree niet dood is zal de BOA/faunabeheerder het ree zo snel mogelijk adequaat uit het lijden verlossen door het te doden. Daarna zal de politie de benadeelde die het ree heeft aangereden vragen of hij het eigendom van het aangereden ree claimt. In dat geval zal ter plekke een speciaal wildmerk, bestemd voor valwild, aan het ree worden bevestigd en kan de benadeelde het ree meenemen. Hij is daarbij zelf verantwoordelijk voor het verantwoord afvoeren van het betreffende dode ree. 3) Ingeval de benadeelde weggebruiker die het ree heeft aangereden, af ziet van het eigendom van het ree kan het ree hetzij worden prijs gegeven aan de natuur (ingeval het te erg stukgereden is) danwel worden voorzien van een wildmerk valwild en worden afgevoerd naar een wildhandelaar. De opbrengst van het dode dier vervalt dan aan de “Vereniging het Reewild” ter dekking van de kosten van het meldpunt “aangereden reeën”. 4) Indien het ree kennelijk zwaar gewond is en niet ter plaatse of in de onmiddelijke nabijheid gevonden wordt (en dus nog Res nulius is) zal de BOA de plaats van de aanrijding doorgeven aan de jachtgerechtigde en/of de wildbeheereenheid van de plaats van de aanrijding. Deze zullen dan regelen dat er zo snel mogelijk een zweethond(geleider) ter plaatse komt die het spoor van het aangereden ree kan nazoeken. Bij het vinden van de ree zal het op deskundige wijze uit zijn lijden worden verlost. Daarna volgt dezelfde procedure als boven vermeld. 5) Indien er geen benadeelde meer op de plaats van aanrijding wordt aangetroffen en er wél een ree is aangereden dat gevonden wordt, wordt dit ook afgehandeld op de bovenomschreven wijze. 6) De Boa en/of de faunabeheerder/jachtgerechtigde ter plaatse melden via het model valwildformulier de kenmerken van het aangereden ree aan de Vereniging het Reewild ten behoeve van het faunabeheerplan. Deze informeert de Faunabeheereenheid en de betreffende wildbeheereenheid.


65

Wettelijk kader. Artikel 2 Flora- en faunawet. 1. Een ieder neemt voldoende zorg in acht voor de in het wild levende dieren en planten, alsmede voor hun directe leefomgeving. 2. De zorg, bedoeld in het eerste lid, houdt in ieder geval in dat een ieder die weet of redelijkerwijs kan vermoeden dat door zijn handelen of nalaten nadelige gevolgen voor flora of fauna kunnen worden veroorzaakt, verplicht is dergelijk handelen achterwege te laten voorzover zulks in redelijkheid kan worden gevergd, dan wel alle maatregelen te nemen die redelijkerwijs van hem kunnen worden gevergd teneinde die gevolgen te voorkomen of, voorzover die gevolgen niet kunnen worden voorkomen, deze zoveel mogelijk te beperken of ongedaan te maken. Artikel 67 Flora- en faunawet. 1. Gedeputeerde staten kunnen bepalen dat, wanneer er geen andere bevredigende oplossing bestaat, in afwijking van het bepaalde in de artikelen 9, 11, 12, 50, 51 en 53, door door hen aan te wijzen personen of categorieën van personen de stand van bij ministeriële regeling aangewezen beschermde inheemse diersoorten of andere diersoorten of verwilderde dieren op door gedeputeerde staten aan te wijzen gronden kan worden beperkt: a. in het belang van de volksgezondheid en openbare veiligheid; 2. Voorzover het beschermde inheemse diersoorten betreft, kan een bepaling als bedoeld in het eerste lid slechts worden getroffen indien geen afbreuk wordt gedaan aan een gunstige staat van instandhouding van de soort. 3. Gedeputeerde staten kunnen hun besluit, bedoeld in het eerste lid, afhankelijk stellen van een faunabeheerplan. 4. Gedeputeerde staten kunnen ten aanzien van één of meer van de door hen krachtens het eerste lid aangewezen personen of categorieën van personen bepalen dat zij toegang hebben tot alle krachtens het eerste lid aangewezen gronden. In dat geval zijn deze personen gerechtigd zich daartoe zonodig met behulp van de sterke arm toegang te verschaffen.

66


Met inachtneming van; Bovengenoemde zorgplicht, (art. 2 F&F-wet) - In combinatie met het voorkomen of beperken van risico’s voor de openbare veiligheid (verkeersveiligheid), (art. 67F&F-wet) - de wens van de FBE om haar vrijwilligers de bevoegdheid te geven om aangereden reeën na te kunnen zoeken en zonodig te kunnen doden zonder een zware administratie van grondgebruikersverklaringen - en dit ook met adequate verzekeringen af te dekken, (art. 54 F&F-wet) Vraagt de Faunabeheereenheid Utrecht, gelet op artikel 67 Flora- en faunawet, Gedeputeerde Staten van Utrecht van de Flora- en faunawet de vereniging “het Reewild” - en de door deze vereniging op een lijst voorgedragen personen – aan te wijzen als categorie van personen die gerechtigd zijn af te wijken van de verboden genoemd in de artikelen 9, 10,11, 12 en 13 van de F&F-wet en artikel 6 van het Besluit beheer en schadebestrijding Dieren t.a.v. de diersoort Ree (Capreolus capreolus) voor die gevallen dat zij via de regiopolitie en het centrale meldpunt “aangereden reeën” het verzoek krijgen een aanrijding met een ree af te handelen. Teneinde een ongehinderde en effectieve nazoek mogelijk te maken zonder een zéér omvangrijk en ingewikkeld systeem van schriftelijke grondgebruikerstoestemmingen, verzoekt de FBE tevens in deze aanwijzing op te nemen dat zij toegang hebben tot alle gronden in de provincie Utrecht voorzover zij deze redelijkerwijze moeten betreden voor het goed uitvoeren van deze taak en dat zij bij weigering van toegang, daartoe de hulp van de sterke arm kunnen inroepen. Verzekering. Genoemde BOA’s/faunabeheerders zijn allen in het bezit van een jachtakte en uit dien hoofde conform artikel 54 F&F-wet verzekerd voor Wettelijke Aansprakelijkheid. Hun aansprakelijkheid voor schade of letsel - veroorzaakt met het geweer - is hierdoor conform de F&F-wet verzekerd. Omdat dit samenwerkingsmodel in het faunabeheerplan ook overeengekomen is met de Koninklijke Nederlandse Jagers Vereniging en de wildbeheereenheden in Utrecht, zijn bovendien de risico’s van ongevallen voor de Boa’s en de jachtgerechtigden/zweethondgeleiders alsmede eventuele noodzakelijke rechtsbijstand, voldoende afgedekt.


67

Vervolg bijlage 3: Besluit van gedeputeerde staten van Utrecht van 28 Juni 2005, nr. 2005REG001285i, tot aanwijzing van personen die de stand van diersoorten kunnen beperken

Gedeputeerde staten van Utrecht, Gelet op artikel 67 van de Flora- en faunawet en artikel 10, eerste lid, van het Besluit beheer en schadebestrijding dieren

Besluiten: Artikel 1 De stand van de hierna genoemde diersoorten of verwilderde dieren kan, in afwijking van de artikelen 9, 11, 12, 50, 51 en 53 van de Flora- en faunawet, door de daarbij aangewezen personen of categorieën van personen worden beperkt als dat in het daarbij aangegeven belang is: a. - verwilderde duiven, - in het belang van de volksgezondheid of ter voorkoming van belangrijke schade aan gewassen, vee, bossen, bedrijfsmatige visserij en wateren, - alle jachtaktehouders en, voor zover het betrokken gemeentebestuur hen dat schriftelijk heeft toegestaan, alle beroepsmatige duivenbestrijders; b. - verwilderde katten, - ter voorkoming van schade aan fauna, - alle jachtaktehouders; c. - nijlganzen en verwilderde gedomesticeerde ganzen, - ter voorkoming van belangrijke schade aan gewassen, vee, bossen, bedrijfsmatige visserij en wateren, - alle jachtaktehouders; d. - muskusratten en beverratten, - in het belang van de openbare veiligheid of ter voorkoming van belangrijke schade aan gewassen worden beperkt, - muskusrattenbestrijders, aangesteld bij het Openbaar Lichaam Muskusrattenbestrijding Utrecht; e.

-

reeën, -

in gevallen dat de betreffende dieren gewond zijn ter voorkoming van verdere

schade, - buitengewone opsporingsambtenaren genoemd in de bijlage bij dit besluit en mits in het bezit van een geldige jachtakte.

68


Artikel 2 1.

De bevoegdheid van de bij artikel 1, onder a, b en c, aangewezen personen geldt slechts voor de gronden waartoe zij uit anderen hoofde toegang hebben. De bevoegdheid van de bij artikel 1, onder d en e, aangewezen personen geldt voor alle gronden binnen de provincie.

2.

Artikel 3 1.

De dieren genoemd in artikel 1, onder a mogen worden beperkt door middel van vangkooien. 2. De dieren genoemd in artikel 1, onder d mogen worden beperkt door middel van klemmen, vangkooien, al dan niet voorzien van aas, en geweren. 3.

De in dit besluit genoemde dieren mogen door jachtaktehouders worden beperkt met de volgende geweren

a) kogelgeweren met een kaliber vanaf 22 inch of 5,58 mm en een trefenergie van minimaal 980 joules op 100 meter; b) hagelgeweren in de kalibers 12, 16, of 20 met een maximale hagelgrootte van 3,5 mm. Artikel 4 Ter voorkoming van verspreiding van dierziekten worden bemachtigde dieren of de resterende delen daarvan zo spoedig mogelijk van het terrein verwijderd. Artikel 5 Het besluit van gedeputeerde staten van Utrecht van 16 juli 20022 tot aanwijzing van personen die de stand van diersoorten kunnen beperken wordt ingetrokken. Artikel 6 Dit besluit treedt in werking met ingang van de dag na de datum van uitgifte van het provinciaal blad waarin het wordt geplaatst.

Gedeputeerde staten B. Staal, voorzitter H.H. Sietsma, algemeen directeur

2

Prov. blad 30, gewijzigd bij besluit van 17 december 2002, prov. blad 2003, 2. © Terra Salica, adviesbureau voor faunabeheer

69

Literatuurlijst Andersen, R. et al; The European Roe Deer: The Biology of Success; 1998; Scandinavian University Press Anonymus; Journaal Flora en fauna. Actualiteiten over soorten- en gebiedsbescherming; 2004 - 2005; Koninklijke Vermande Ballou, J.; An overview of Small Population Biology; Department of Zoological Research Begon, M., et al; Ecology. Individuals, Populations and Communities; 1990; Blackwell Scientific Publications Boyce, M.; Population Viability Analysis; 1992; Annu. Rev. Ecol. Syst. Breukelen, L. van, R. Schoon; Project Experimentele beëindiging beheersjacht op reeën in de Amsterdamse Waterleidingduinen; 2000; Gemeentewaterleidingen Amsterdam Buckland, S., et al; Introduction to Distance Sampling. Estimating abundance of biological populations; 2001; Oxford University Press Denis, M., et al; Bioindicators and field roe deer in Berry, France; 1998; Game and Wildlife Dzieçiolowski, R., et al; Home ranges of roe deer inhabiting a fine-grained landscape; 1998; Game and Wildlife Gjertz, I., et al; Backcalculation of original population size for walruses in Franz Joseph Land; 1998; Wildlife Biology Gleick, J.; Chaos. Making a new science; 1994; Abacus Grimm, V., I. Storch; Minimum viable population size of capercaillie: results from a stochastic model; 2000; Wildlife Biology Groot Bruinderink, G.; Terreingebruik door pony’s, runderen, edelherten, reeën en wilde zwijnen in enkele Veluwse bos- en heidegebieden van de Vereniging Natuurmonumenten; 1996; IBN-DLO Guillet, C., et al; Size of winter home range of roe deer in two forest areas with artificial feeding in Sweden; 1996; Wildlife Biology Hespeler, B.; Rehwild heute; 1996; BLV Verlagsgesellschaft mbH Hespeler, B.; Wildschäden heute. Vorbeugung, Feststellung, Abwehr; 1999; BLV Verlagsgesellschaft mbH Hewison, A., et al: Modelling the effects of woodland fragmentation on roe deer distribution in agricultural landscapes; 1998; Game and Wildlife

70


Kjøstvedt, J.; Roe deer use of agricultural crops during winter in the Lier Valley, Norway; 1998; Wildlife Biology Kurt, F.; Das Reh in der Kulturlandschaft; 1991; Verlag Paul Parey Lacy, R.; Loss of Genetic Diversity from Managed Populations: Interacting Effects of Drift, Mutation, Immigration, Selection, and Population Subdivision; 1987; Conservation Biology Lacy, R.; VORTEX: A Computer Simulation Model for Population Viability Analysis; 1992; Wildl. Res. Lehnert, M., et al; Deer highway mortality: using models to tailor mitigative efforts; 1998; Game and Wildlife Lindenmayer, D., et al; A review of the generic computer programs ALEX, RAMAS/space and VORTEX for modelling the viability of wildlife metapopulations; 1995; Ecological Modelling Lindström, J., et al; Predicting population fluctuations with artificial neural networks; 1998; Wildlife Biology Lindström, J.; Harvesting and sex differences in demography; 1998; wildlife biology Linnell, J., et al; Selection of bed-sites by roe deer fawns in a boreal forest landscape; 1999; Wildlife Biology Linnell, J., et al; Who killed Bambi; the role of predation in the neonatal mortality of temperate ungulates; 1995; Wildlife Biology Loewer, Peter; Solving deer problems; 2003; The Lyons Press Loker, C., D. Decker; Changes in human activity and the “not-in-my-backyard” wildlife syndrome: suburban resident’s persepectives on wildlife; 1998; Game and Wildlife Madsen, A., et al; Factors causing traffic killings of roe deer in Denmark; 2002; Wildlife Biology Maillard, D., et al; Mortality, dispersion, home range size and reproduction of female roe deer introduced into a mediterranean habitat; 2002; European Journal of Wildlife Research Marchal, C., et al; Space and habitat use by field roe deer in mid-winter and mid-growing season; 1998; Game and Wildlife Mayle, B., et al; How many deer? A Field Guide to Estimating Deer Population Size; 1999; The Forestry Commission McShea, W., et al; The science of overabundance. Deer ecology and population management; 1997; the Smithsonian institution Meyden, mr. Drs. D van der; Flora- en faunawet.Teksten; 2004/2005; Koninklijke Vermande © Terra Salica, adviesbureau voor faunabeheer

71

Miller, Philip S., Robert C. Lacy; VORTEX: A Stochastic Simulation of the Extinction Process; 2003; Conservation Breeding Specialist Group (SSC/IUCN) Molinari-Jobin, A., et al; Significance of lynx predation for roe deer and chamois mortality in the Swiss Jura mountains; 2002; Wildlife Biology Moss, R., et al; The use and abuse of microsatellite DNA markers in conservation biology; 2003; Wildlife biology Mouron, D.; Recensement des collisions véhicules-grands mammifères sauvages. Évolution entre les inventaires de 1984-1986 et 1993-1994; 1998; Game and Wildlife Mowat, G., D. Paetkan; Roe deer fawns and mowing – mortality rates and countermeasures; 2002; Wildlife Biology Mysterud, A., E. Østbye; Roe deer feeding on yew in relation to bilberry density and snow depth; 1995; Wildlife Biology Mysterud, A.; Large male territories in a low-density population of roe deer with small female home ranges; 1998; Wildlife Biology Nys, R.; Ecologie. Theorie en praktijk; 1984; DNB/Uitgeverij Pelckmans Olsson, O., et al; Wolf predation on moose and roedeer in south-central Scandinavia; 1997; Wildlife Biology Oord, J.; Handboek Faunaschade; 2002; Faunafonds Postma, E.; Genetische variatie van de populatie reeën (Capreolus capreolus) in de Amsterdamse Waterleidingduinen en enkele andere populaties in Nederland; 1999; Wageningen Universiteit Putman, Rory; The deermanagers companion; 2003; Swan Hill Press Raesfeld, F. von, et al; Das Rehwild; 1985; Verlag Paul Parey Ratcliffe, P., B.Mayle; Roe Deer Biology and Management; 1992; Wildlife & Conservation Research Branch, Forestry Authority Schoon, C.; Verslag levendvangst ree- en damwild AWD 2000; 2000; Gemeentewaterleidingen Amsterdam Segonds-Pichon, A., et al; Body mass and parasite load in roe deer: towards the construction of a new biological indicator of the animal/habitat relationship; 1998; Game and Wildlife Sharov, Alexei a.; The life-system approach: a system paradigm in population ecology; 1992; ; in: Oikos 63:3 Smit, R.; The secret life of woody species; 2002; Wageningen University 72


Soons, drs. P., et al; Flora- en faunawet; 2004; Koninklijke Vermande Strandgaard, H.; Displacement of pregnancy in roe deer; 1997; Wildlife Biology Stubbe, C.; Rehwild. Biologie, Ökologie, Bewirdtschaftung; 1997; Parey Buchverlag Tivy, J., G. O’Hare; Human Impact on the Ecosystem. Conceptual Frameworks in Geography; 1981; Oliver & Boyd Unsgård, J., E. Hægeland; Rådyr & rådyrjakt; 1998; Landbruksforlaget Vincent, J., et al; Effects of human disturbance, woodland distribution, scrub and meadows on roe deer distribution in an agricultural area; 1998; Game and Wildlife Volman, Eva; Reeën & Damherten: Telemetrisch onderzoek naar de populatie reeën en damherten in de Amsterdamse Waterleidingduinen. Periode: januari – april 2005; 2005; Waterleidingbedrijf Amsterdam; Wahlström, L., O. Liberg; Contrasting dispersal patterns in two Scandinavian roe deer populations; 1995; Wildlife Biology White, Gary C.; Modeling Population Dynamics; draft may 6, 1998 Woldendorp, drs. H.; Wetgeving natuurbescherming. Teksten en toelichting; 2004; Koninklijke Vermande Wölfel, H., H. Reinecke; Grundsätzliche überlegung zu, und praktische Erfahrungen mit artangepassten Bejagungsmethoden; 1998; Game and Wildlife Worm, P.; Terreingebruik van hoefdieren op de Imbosch in het Nationaal Park Veluwezoom; 1998; IBN-DLO


73

FBE Utrecht (adviseur); vertegenwoordiging KNJV. FBE Utrecht; vertegenwoordiging TBO's

Recommend Documents