EUROPESE HOGESCHOOL BRUSSEL
EINDPROEF CAMPUS NIEUWLAND • NIEUWLAND 198 • 1000 BRUSSEL • TEL: 02-512 32 59 • FAX: 02-512 80 14
Onderwijsgroep Vorming & Welzijn Studiegebied Gezondheidszorg
Zijn de gebruikers tevreden met het digitaliseringproces in de medische beeldvorming?
Eindproef aangeboden door
Bruno Oppeel tot het behalen van de graad van Bachelor in de medische beeldvorming
Interne promotor: Renaat Van den Broeck Externe promotor: ir. Tony Voet
Academiejaar 2006 – 2007
Woord vooraf De reden waarom ik voor dit onderwerp heb gekozen is, dat het mij tijdens mijn stages in mijn opleiding tot Technoloog Medische Beeldvorming opviel, dat elk ziekenhuis druk doende was met de digitalisering van de dienst medische beeldvorming. Hierbij ondervond men blijkbaar toch telkens problemen of werden er ergernissen veroorzaakt. Dit bracht mij op het idee om met dit eindwerk na te gaan of de verschillende gebruikers eigenlijk wel tevreden zijn met die digitalisatie. Dit was allemaal goed te doen, maar door enkele tegenslagen op zowel familiaal als educatief vlak ben ik er toch langer aan bezig geweest dan oorspronkelijk verwacht. Gelukkig heb ik veel hulp gekregen van Tony Voet, Project Manager Digitalisatie van het UZ Gent, als externe promotor en van mijn interne promotor Renaat Van den Broeck. Deze heren wil ik graag hiervoor bedanken. Hierbij ook nog dank aan psycholoog Bram Pynoo van het UZ Gent, die mijn enquête heeft verbeterd. Ik wil nog alle personen bedanken van de ziekenhuizen waar ik een interview heb afgenomen en vooral de PACS verantwoordelijken Tony Voet, Dirk Pluquet en Peter Van Brussel voor het regelen van de interviews met radiologen en medisch beeldvormers. Die laatste wil ik ook bedanken voor hun tijd. Ook zou ik graag nog mijn familie willen bedanken omdat ze me steeds zijn blijven steunen en helpen.
Inhoudsopgave WOORD VOORAF INHOUDSOPGAVE .........................................................................................................................1 LIJST GEBRUIKTE AFKORTINGEN .........................................................................................4 INLEIDING.......................................................................................................................................5 1
DIGITALISERINGPROCES ....................................................................................................6
1.1 UITEENZETTING DIGITALISERING ...........................................................................................6 1.1.1 WORKFLOW ............................................................................................................................7 1.1.2 NETWERK ................................................................................................................................7 1.1.3 DICOM ...................................................................................................................................8 1.1.4 PACS ......................................................................................................................................8 1.1.5 WERKSTATIONS ......................................................................................................................9 1.1.6 EPD.......................................................................................................................................10 1.1.7 RIS ........................................................................................................................................11 1.2 PROJECT DIGITALISERING .....................................................................................................11 1.2.1 PROJECTONTWIKKELING .......................................................................................................11 1.2.1.1 Analyse ..............................................................................................................................12 1.2.1.2 Budget................................................................................................................................13 1.2.2 KOSTENPLAATJE ...................................................................................................................14 1.3 VERSCHILLENDE GEBRUIKERS DIGITALISERING .................................................................14 1.3.1 PACS VERANTWOORDELIJKE ...............................................................................................14 1.3.2 MEDISCH BEELDVORMER ......................................................................................................15 1.3.3 RADIOLOOG ..........................................................................................................................15 1.3.4 DE KLINISCHE EINDGEBRUIKER, WAARONDER DE HUISARTS ...............................................15 2
DE ENQUÊTE “TEVREDENHEID MET HET DIGITALISERINGPROCES“ ..............17
2.1 ENQUÊTE IN ZIEKENHUIZEN ..................................................................................................17 2.1.1 METHODOLOGIE....................................................................................................................17 2.1.1.1 Doel....................................................................................................................................17 2.1.1.2 De interviewvragen............................................................................................................17 2.1.1.3 Verspreiding interviews.....................................................................................................18 2.1.1.4 Verwerking ........................................................................................................................18 2.1.2 RESULTATEN INTERVIEWS ....................................................................................................18 2.1.2.1 Interview PACS verantwoordelijke ...................................................................................19 2.1.2.2 Interview radioloog............................................................................................................21 2.1.2.3 Interview medisch beeldvormer.........................................................................................22 2.1.2.4 Conclusie enquêtes ziekenhuizen ......................................................................................22
1
2.2 ENQUÊTE BIJ DE HUISARTSEN................................................................................................23 2.2.1 METHODOLOGIE....................................................................................................................23 2.2.1.1 Doel....................................................................................................................................23 2.2.1.2 De enquêtevragen ..............................................................................................................23 2.2.1.3 Verspreiding enquête .........................................................................................................24 2.2.1.4 Verwerking ........................................................................................................................24 2.2.2 RESULTATEN ENQUÊTE .........................................................................................................24 2.2.2.1 Verspreiding ......................................................................................................................24 2.2.2.2 Privé-radioloog t.o.v. ziekenhuizen ...................................................................................25 2.2.2.3 Verschil tussen röntgenonderzoek en CT en MRI .............................................................27 2.2.2.4 Beschikbaarheid van de nodige software om beelden te bekijken.....................................32 2.2.2.5 Heeft men de nodige tijd tijdens een consultatie om beelden te bekijken .........................33 2.2.2.6 Algemene tevredenheid over digitalisering .......................................................................34 2.2.3 CONCLUSIE ENQUÊTE HUISARTSEN.......................................................................................34 3
ALGEMEEN BESLUIT...........................................................................................................35
4
REFERENTIELIJST ...............................................................................................................37
4.1 4.2
LITERATUURLIJST ..................................................................................................................37 REFERENTIE AFBEELDINGEN.................................................................................................37
5
AFBEELDINGENLIJST .........................................................................................................38
6
BIJLAGEN.................................................................................................................................. I
6.1 INTERVIEW UZ GENT............................................................................................................... I 6.1.1 INTERVIEW PACS VERANTWOORDELIJKE (TONY VOET) ....................................................... I Hoe was de pre-PACS situatie? .......................................................................................................... I Welke soort PACS is er in uw ziekenhuis gebruikt? ....................................................................... IV Implementatie in x aantal stappen.................................................................................................... IV Hoe verliep de implementatie?...........................................................................................................V Wat zijn nu nog de grootste problemen?.......................................................................................... IX 6.1.2 INTERVIEW PACS RADIOLOGEN ............................................................................................X Hoe gebeurt de evaluatie van negatieven? .........................................................................................X Hoe gebeurt het uitschrijven van de PACS verslagen?......................................................................X Gemak om eventuele veranderingen aan te brengen bij fout in de naam en dergelijke.....................X Verbetering ten opzichte van de vroegere situatie? ......................................................................... XI Verhoging workflow? (hoe verloopt de goedkeuring van een foto) ................................................ XI Mogelijkheid tot evaluatie van thuis uit? ......................................................................................... XI Aanvragers? Direct akkoord met digitaal of nog liever film en hoe werd dit geregeld? ................. XI 6.1.3 INTERVIEW PACS MBVER.................................................................................................. XII Hoe wordt het merendeel van de röntgenonderzoeken gedaan? ..................................................... XII Is werken met PACS gemakkelijk?................................................................................................. XII Mogelijkheid bepaalde gegevens te veranderen?............................................................................ XII
2
Hoe gebeurt de aflevering van het beeld aan de radioloog? Foto, digitaal of beide?.....................XIII 6.2 INTERVIEW AZ SINT-LUCAS GENT ................................................................................... XIV 6.2.1 INTERVIEW PACS VERANTWOORDELIJKE (DIRK PLUQUET) ............................................ XIV Hoe was de pre-PACS situatie? .................................................................................................... XIV Welke soort PACS is er in uw ziekenhuis gebruikt? ......................................................................XV Implementatie in x aantal stappen...................................................................................................XV Hoe verliep de implementatie?...................................................................................................... XVI Wat zijn nu nog de grootste problemen?.........................................................................................XX 6.2.2 INTERVIEW PACS RADIOLOGEN ....................................................................................... XXI Hoe gebeurt de evaluatie van negatieven? .................................................................................... XXI Hoe gebeurt het uitschrijven van de PACS verslagen?................................................................. XXI Gemak eventuele veranderingen aan te brengen bij fout naam in de en dergelijke? .................... XXI Verbetering ten opzichte van de vroegere situatie? ..................................................................... XXII Verhoging workflow? (hoe verloopt de goedkeuring van een foto) ............................................ XXII Mogelijkheid tot evaluatie van thuis uit? ..................................................................................... XXII Aanvragers? Direct akkoord met digitaal of nog liever film en hoe werd dit geregeld ............... XXII 6.2.3 INTERVIEW PACS MBVER..............................................................................................XXIII Hoe wordt het merendeel van de röntgenonderzoeken gedaan? .................................................XXIII Is werken met PACS gemakkelijk?............................................................................................XXIII Mogelijkheid bepaalde gegevens te veranderen?........................................................................XXIII Hoe gebeurt de aflevering van het beeld aan de radioloog? Foto, digitaal of beide?..................XXIV 6.3 INTERVIEW AZ SINT-ELIZABETH IN ZOTTEGEM............................................................XXV 6.3.1 INTERVIEW PACS VERANTWOORDELIJKE (PETER VAN BRUSSEL) .................................XXV Hoe was de pre-PACS situatie? ...................................................................................................XXV Welke soort PACS is er in uw ziekenhuis gebruikt? ...................................................................XXV Implementatie in x aantal stappen...............................................................................................XXVI Hoe verliep de implementatie?....................................................................................................XXVI Wat zijn nu nog de grootste problemen?.................................................................................. XXVIII 6.3.2 INTERVIEW PACS RADIOLOGEN .....................................................................................XXIX Hoe gebeurt de evaluatie van negatieven? ..................................................................................XXIX Hoe gebeurt het uitschrijven van de PACS verslagen?...............................................................XXIX Gemak eventuele veranderingen aan te brengen bij fout in de naam en dergelijke? ..................XXIX Verbetering ten opzichte van de vroegere situatie? .....................................................................XXX Verhoging workflow? (Hoe verloopt de goedkeuring van een foto) ...........................................XXX Mogelijkheid tot evaluatie van thuis uit? .....................................................................................XXX Aanvragers? Direct akkoord met digitaal of nog liever film en hoe werd dit geregeld? .............XXX 6.3.3 INTERVIEW PACS MBVER..............................................................................................XXXI Hoe wordt het merendeel van de röntgenonderzoeken gedaan? .................................................XXXI Is werken met PACS gemakkelijk?.............................................................................................XXXI Mogelijkheid bepaalde gegevens te veranderen?........................................................................XXXI 6.4 VOORBEELD ENQUÊTE HUISARTSEN .............................................................................XXXII
3
Lijst gebruikte afkortingen CT DICOM EPD LAN MBver MRI NAS PACS RAID RIS Rö SAN UTP ZIS
Computerized Tomography Digital Imaging and Communication in Medicine Elektronisch patiënten dossier Local Area Network Medisch beeldvormer Magnetic Resonance Imaging Network Attached Storage Picture Archiving and Communication System Redundant Array of Independent Disks Radiologie Informatie Systeem Klassieke röntgenonderzoeken Storage Area Network Unshielded Twisted Pair Ziekenhuis Informatie Systeem
4
Inleiding In dit eindwerk wou ik nagaan of men wel tevreden is met de digitalisatie van de dienst medische beeldvorming. Eerst geef ik een korte beschrijving hoe de digitalisatie er op een dienst medische beeldvorming zou kunnen uitzien. Hierna heb ik de verschillende belangrijke termen die in deze beschrijving voorkwamen wat dieper toegelicht, dit om een duidelijk beeld te scheppen wat de digitalisatie inhoudt. Aanvullend heb ik kort het realiseren van een digitaliseringproject besproken en de financiële kant van het verhaal ook eens toegelicht. Daarna ben ik gaan kijken wie allemaal te maken krijgt met de digitalisatie. Ik kwam tot de vaststelling dat ik een goed idee zou krijgen over de impact van de digitalisatie als ik vier verschillende groepen gebruikers zou bevragen. Namelijk: de PACS verantwoordelijke, de medisch beeldvormer, de radioloog en de aanvragende arts. Na dit theoretische gedeelte ben ik begonnen met mijn studie. Deze heb ik in twee delen opgesplitst. Deel één in het ziekenhuis en het tweede deel voor de eindgebruiker, namelijk de aanvragende artsen (in dit geval de huisartsen). Deel één was een interview van het ziekenhuispersoneel waar ik dan de verschillende gebruikers van de dienst medische beeldvorming een vragenlijst heb voorgelegd. Hiervoor heb ik drie ziekenhuizen van verschillende grootte geïnterviewd om een beter zicht te krijgen of het verschil in grootte ook doorwoog op de uiteindelijke werking. De drie ziekenhuizen waren: Het UZ Gent, AZ Sint-Lucas te Gent en AZ Sint-Elisabeth te Zottegem. In het tweede deel heb ik de eindgebruiker bevraagd over hoe hij al te maken heeft gehad met de digitalisatie en of hij hierover tevreden is. De beste manier waarop ik dit kon doen was door aan alle studenten van de richting medische beeldvorming een enquêteformulier mee te geven en te vragen om dit door hun huisarts te laten invullen. Deze enquêtes waren zo opgesteld dat deze niet al te lang waren, zodat dit gemakkelijk op het einde van een consultatie kon worden ingevuld. Door deze aan alle medestudenten mee te geven, kreeg ik antwoorden vanuit gans Vlaanderen. Dit komt omdat het EHSAL de enige hogeschool is in Vlaanderen die de opleiding Medische Beeldvorming in Vlaanderen organiseert. Uit de resultaten van deze twee delen heb ik dan eerst voor elk deel een afzonderlijk besluit gemaakt en daarna een algemeen besluit over gans mijn eindwerk geformuleerd.
5
1
Digitaliseringproces
Het digitaliseringproces van een radiologische dienst is eigenlijk een automatisering. Men wil alles zo goed mogelijk laten verlopen en alle papier en films laten verdwijnen. Hiervoor geef ik een zo volledig mogelijke beschrijving van een geheel geautomatiseerde dienst. Daartoe heb ik het algemene verloop gevolgd vanaf de aanvraag tot aan het verslag en facturatie.
1.1
Uiteenzetting digitalisering
We beginnen bij een aanvraag. Deze wordt bij de automatisering elektronisch gedaan en het liefst door de aanvragende arts via het netwerk. Zo komt dit dan ook dadelijk in het elektronisch patiënten dossier (EPD). In deze aanvraag worden steeds de naam van de patiënt en zijn gegevens geplaatst alsook het soort onderzoek, het te onderzoeken lichaamsdeel en de klinische gegevens. Bij de aanvraag ziet de arts ook dadelijk wanneer en hoe laat de patiënt voor zijn afspraak aanwezig zal moeten zijn. Op de dag en uur van de afspraak komt de patiënt zich aanmelden aan de balie. Hier wordt aangevinkt dat de patiënt aanwezig is. De relevante gegevens worden daardoor naar de desbetreffende onderzoekzaal gestuurd. Op het werkstation ziet de medisch beeldvormer (MBver) dat de patiënt aan zijn werklijst is toegevoegd en dat deze dus in de wachtzaal zit. Klikt de MBver op zijn scherm deze patiënt aan, dan krijgt hij de elektronische aanvraag te zien. Op dat ogenblik stelt het toestel zich automatisch in naar de juiste procedures. Hierna worden de beelden genomen die direct gekoppeld worden aan de patiënten gegevens. Als de onderzoeken afgerond zijn, stuurt de MBver de beelden naar PACS waarna de radioloog deze op zijn werkconsole kan consulteren. Deze laatste bekijkt de beelden en spreekt het verslag in dat via spraakherkenning in tekst wordt omgezet. Hij leest dit verslag na en het wordt daarna automatisch naar het EPD van de patiënt verstuurd. De beelden en het verslag worden dan gebrand ofwel op cd ofwel op dvd (afhankelijk van de hoeveelheid beelden) voor de externe artsen of kunnen door de interne artsen geconsulteerd worden via het intranet in het ziekenhuis. Nadat het verslag door de radioloog is gemaakt, worden de nodige gegevens ook doorgestuurd naar de facturatiedienst waar automatisch een factuur wordt opgemaakt. Deze wordt afgedrukt en via de post opgestuurd naar de patiënt.
6
1.1.1 Workflow De digitalisering van de workflow op een dienst medische beeldvorming gebeurt ondermeer door een automatisering van het vroegere papierwerk. Dit kan enkel door: met digitale agenda’s te werken, een Radiologie Informatie Systeem (RIS) te plaatsen, een Picture Archiving and Communication System (PACS) te implementeren, de verslagen in te spreken met spraakherkenning, enz. Door al deze aanpassingen kan er normaal gezien sneller en efficiënter gewerkt worden omdat het verplaatsen van papier door een snelle elektronische gegevensstroom wordt vervangen. De radiologen kunnen nu alles van op gelijk welke werkconsole bekijken. Door deze automatisering kan men een optimale workflow bekomen. [Huang, 2004] en [Dreyer, 2006]
1.1.2 Netwerk In het digitaliseringproces speelt een goed en degelijk netwerk een belangrijke rol. Netwerken kunnen ongelooflijk verschillend zijn en er bestaan tal van verschillende mogelijkheden om een degelijk netwerk op te bouwen. Hoe groter een dienst of ziekenhuis hoe ingewikkelder en uitgebreider het netwerk zal zijn. Een netwerk in een ziekenhuis is een verzameling van aan elkaar gekoppelde en datauitwisselende apparatuur (LAN). Een LAN (Local Area Netwerk) komt tot stand doordat toestellen met elkaar verbonden worden door verschillende soorten kabels (UTP1, glasvezel) die dan elk ook hun eigen bandbreedte hebben waarmee informatie kan verplaatst worden (100 Mbit/s, 1 Gbit/s). Afhankelijk van hun plaats in het netwerk moeten ze ook meer informatie verwerken en dus daardoor aan hogere snelheden werken. Om dit alles aan elkaar te koppelen worden verschillende tussenstations gebruikt (switch, hub, router, repeater) om de volle draaglast van het netwerk te halen en om de soms grote afstanden te overbruggen. [Huang, 2004] en [Dreyer, 2006] In een netwerk heeft men ook plaatsen nodig voor de opslag van de beelden en de gegevens. Deze worden opgeslagen en bewaard in een NAS (Network Attached Storage) of een SAN (Storage Area Network). In beide gevallen wordt gebruik gemaakt van een systeem met meerdere harde schijven die vrijwel altijd in RAID (Redundant Array of Independent Disks) staan. Bij een RAID worden twee of meerdere harde schijven gebruikt om een systeem op te bouwen dat tegen fouten en dataverlies bestand is en/of hogere data doorvoersnelheden kan leveren. Dit wordt bekomen door de harde schijven op een bepaalde manier aan elkaar te koppelen met een RAID controller.
1
UTP Unshielded Twisted Pair = type netwerkkabel
7
1.1.3 DICOM DICOM (Digital Imaging and Communication in Medicine) is een globale informatietechnologische standaard die wereldwijd toegepast wordt door de medische industrie en uiteraard gebruikt wordt door alle ziekenhuizen. Deze standaard is in zijn huidige structuur voor het eerst ontwikkeld in 1993. Hij werd ontworpen om interacties tussen de verschillende toestellen mogelijk te maken. Daardoor kunnen medische beelden en hun afgeleide documenten door de verschillende apparaten (afhankelijk van zijn functie) worden geproduceerd, opgeslaan, weergegeven, verwerkt, verzonden, terug opgehaald en/of afgedrukt. [Huang, 2004] en [Dreyer, 2006]
1.1.4 PACS Het begrip Picture Archiving and Communication System is reeds ontstaan in 1988. Als concept kon dit toen nog niet ten volle van de grond komen vooral door de fysische beperkingen van de toenmalige hardware. Heden is PACS een groot en belangrijk onderdeel van de digitalisering in de medische wereld. Het is niet echt één enkel softwareprogramma. Er is een resem programma’s en hardware nodig om alles rond beeldopslag en administratie te koppelen en te regelen. [Huang, 2004] en [Dreyer, 2006] PACS is dus een beeldverwerkend systeem (bestaande uit beeldapparatuur, computers en servers in een netwerk met specifieke software, zoals te zien op Figuur 1). Hierdoor is het mogelijk om de digitale beelden met verslag, aangemaakt op een radiologische dienst, te verwerken, te archiveren en te verspreiden aan de aanvragende artsen. Het PACS is bovendien volledig geïntegreerd in het Ziekenhuis Informatie Systeem (ZIS) en RIS. De juiste patiëntengegevens (uit het ZIS) en het voorschrift voor radiologie worden door het baliepersoneel gekoppeld aan de werklijsten (RIS). Hierdoor is er een vlotte doorstroming van alle informatie naar de beeldgenererende toestellen, radiologen en medisch beeldvormers. [Huang, 2004] en [Dreyer, 2006] Hierdoor worden: • Vergissingen praktisch uitgesloten. • Wachttijden voor de patiënten beperkt door vlotte doorstroming van informatie op de juiste plaats en tijd. De beelden van onderzoeken zijn tevens direct beschikbaar op het netwerk, waar deze door de aanvragers (soms enkel intern) kunnen geraadpleegd worden. Indien de beelden mee
8
moeten naar een andere locatie, dan kunnen deze gebrand worden op een cd of dvd, eventueel samen met het verslag. Door de integratie van spraakherkenning in het PACS en RIS is het verslag, horende bij de onderzoeken, daardoor ook onmiddellijk beschikbaar voor de verwijzende arts. Indien de patiënt al eerdere röntgenonderzoeken heeft gehad, kunnen ook deze afbeeldingen opgevraagd worden. Hierdoor kunnen deze vergeleken worden met vorige onderzoeken of kunnen meerdere onderzoeken bij dezelfde patiënt samen bekeken worden ter vergelijking. Het systeem voorziet uiteraard in strikte beveiliging van informatie en databasebeheer, waardoor de verwijzende artsen alleen de beelden en verslagen kunnen zien van hun patiënten.
Figuur 1: Schematische voorstelling van PACS op een dienst medische beeldvorming
1.1.5 Werkstations Het werkstation is de interactieve component van de digitalisering. dit is het medium waarmee men de beelden bekijkt en relevante patiënteninformatie opvraagt. Een
9
werkstation moet in staat zijn om de beelden even goed (of beter) en gedetailleerd weer te geven dan vroeger op de film en negatoscoop. Hiervoor heeft men speciale hoge resolutie schermen en specifieke software op de werkstations staan. Ook gebruikt men meestal twee schermen aangesloten op één pc zodat men ruimte heeft om gemakkelijk de beelden te vergelijken, zoals dit vroeger met een negatoscoop het geval was. Enkel is nu alles vereenvoudigd omdat de gebruiker, zeker als het over veel beelden gaat, veel simpeler en ordelijker alle beelden kan bekijken. Bij vergelijking op de twee schermen kan men gelijktijdig door de beelden bladeren zodat men alles goed kan zien zoals in Figuur 2.
Figuur 2: Voorbeeld werkstation
1.1.6 EPD Het elektronisch patiënten dossier (EPD), ook wel centraal patiënten dossier (CPD) of elektronisch medisch dossier (EMD) genoemd, is een vervanging van het papieren dossier van de patiënt. Dit dossier kan overal in het ziekenhuis opgevraagd, bekeken en aangevuld worden zodat men altijd en overal kan beschikken over alle informatie van de patiënt. Dit proces staat bij de meeste ziekenhuizen nog een beetje in zijn kinderschoenen. Het is hun droom er toe te komen dat men steeds en direct alle informatie over de patiënt in zijn EPD zal kunnen verwerken. Het medisch personeel zal dan uiteindelijk met een PDA op zak lopen en zonodig alles in het dossier van de patiënt kunnen bijwerken of bekijken. 10
Momenteel worden hiervoor vaak nog laptops met draadloze verbinding gebruikt. [Huang, 2004] en [Dreyer, 2006]
1.1.7 RIS Een RIS is zodanig ontwikkeld dat het zowel administratieve als klinische gegevens van een radiologische dienst kan ondersteunen. Het verbetert de kwaliteit van de administratie en de aflevering van radiologische onderzoeken. Een RIS beheert ook de demografische gegevens van de patiënten van radiologie. De verslagen worden er ook gegenereerd en ten slotte via tarifering wordt een factuur opgemaakt. Men kan er ook de procedures van de verschillende onderzoeken in stoppen, de dienstregeling van het personeel opmaken, de voorraad beheren en de afspraken en de onderzoekzaal voor de patiënten boeken. Ook is het mogelijk om met een RIS de locatie van films (indien er nog met films gewerkt wordt) te bepalen en hun verplaatsingen aan te duiden. [Huang, 2004] en [Dreyer, 2006]
1.2 Project digitalisering De digitalisering van een dienst medische beeldvorming heeft dus veel meer om handen dan enkel de aankoop van wat software en hardware. Dit is een grootscheeps project dat meestal zelf nog deel uitmaakt van de grote automatisering van het ganse ziekenhuis. Hieronder heb ik enkele punten besproken waar men echter rekening moet mee houden.
1.2.1 Projectontwikkeling Een digitaliseringsproject kan door zijn complexiteit het best ontwikkeld worden door iemand die voldoende inzicht heeft in de al aanwezige structuren, bovendien de verschillende procedures kent en notie heeft van de bestaande systemen om alles in goede banen te leiden. Deze persoon kan iemand van het ziekenhuis zelf zijn of men kan hiervoor ook een specialist inhuren. Meestal doet men de beide en wordt er een projectgroep gevormd. Voor men echter tot de aankoop van alle benodigdheden kan overgaan, moet men dit project eerst voorleggen ter goedkeuring (bijvoorbeeld aan de raad van bestuur van het ziekenhuis). Eerst maakt men een planning op met tijdschema, waarin alle verschillende stappen worden verwerkt.
11
Hierna zal men een marktonderzoek uitvoeren. Hiervoor kan men best bij verschillende firma’s preoffertes laten maken en onderzoeken welk systeem de beste prijs/ kwaliteitsverhouding heeft voor zijn ziekenhuis. Vervolgens maakt men een ontwerp van hoe dit alles er zal uitzien. Pas dan maakt men een lastenboek en op deze basis worden nieuwe, nu volledige offertes, aangevraagd. Deze worden gebundeld in een vergelijkend dossier. Hierin weegt men alle kosten en baten tegen elkaar af en voorziet men eveneens de integratie in andere systemen van het ziekenhuis. Na analyse wordt een keuze gemaakt om in zee te gaan met één of meerdere industriële partners en wordt het project in de fase van implementatie gebracht. Voor het project kan opstarten, moet het systeem nog eens uitvoerig getest worden en kan ondertussen een opleiding worden gegeven aan het personeel dat hier mee zal moeten werken. In het project dient er een go-live en upgrade strategie verwerkt te worden zodat het niet te snel verouderd geraakt. De digitalisering van de radiologie wordt in de meeste ziekenhuizen opgenomen in het project van de totale automatisering. Zo wordt het ook gekoppeld aan en geïntegreerd in de ZIS, RIS en spraaktechnologie. De uiteindelijke bedoeling van de automatisering is om film en papier af te bouwen. Tegelijk kan het maken van de afspraken op de dienst radiologie vergemakkelijkt worden.
1.2.1.1 Analyse De projectgroep maakt voor het plaatsen en aankopen wel eerst een analyse. Deze omvat de planning, een marktonderzoek en diverse ontwerpen om te komen tot een eindontwerp. Hierbij gaat de groep vooral kijken naar de al aanwezige infrastructuur en afleiden wat men kan bereiken met de digitalisatie. Eens dit bepaald is, kan verder alles naar de wens van het ziekenhuis eventueel aangepast en uitgebreid worden. Ook kan het nodig zijn, naar gelang de wensen, bijkomende hard- en software aan te schaffen.
12
1.2.1.2 Budget Na analyse wordt het lastenboek opgesteld. Hieruit kan dan blijken wat de verschillende kosten en baten zullen zijn. • Kosten - Investering: Dit is aankoop van de nodige software en het gepaste materiaal om deze software op te draaien (pc’s, schermen, servers, enz.). - Personeel: De kosten voor het opleiden van het al bestaande personeel om te leren werken met deze nieuwe technologie en het aanwerven of opleiden van enkele deskundigen om dit geheel te ondersteunen en draaiende te houden. - Verbruik: Dit is de kostprijs van het gebruik van de toestellen: elektriciteit, onderhoud en eventueel verbruik van cd’s, papier of films. •
Baten Baten kunnen we in twee delen verdelen, namelijk de harde en zachte voordelen. De harde voordelen zijn deze die met zekerheid bewezen zijn en dus berekend kunnen worden. Zachte voordelen zijn voordelen waarvan men met zekerheid kan zeggen dat deze plaats zullen vinden maar men niet duidelijk de opbrengst kan berekenen of die niet helemaal bewezen kunnen worden. -
Harde voordelen. De besparing op de films. Als men dit goed aanpakt kan men op een jaar tijd het filmverbruik afbouwen van 100% naar 10%. Dit moet dan wel met een goede informatieverstrekking en het ter beschikking stellen van de nodige software naar de aanvragende artsen toe. Besparingen op chemicaliën. Indien men nog met ontwikkelmachines werkt kan men, door de omslag naar het digitaal werken, berekenen hoeveel winst men haalt uit het niet meer verbruiken van de chemicaliën nodig voor de ontwikkeling van de foto’s. Opslagmedia. Door de digitalisering van de dienst kan men de grote opslagruimtes inkrimpen. Er wordt hier ook tijd gewonnen omdat foto’s makkelijker kunnen worden opgevraagd. Echter, enkel de grote ziekenhuizen hebben uitgebreide filmarchieven. Kleine ziekenhuizen hebben eerder een beperkt archief daar ze de meeste beelden aan de patiënt of hun arts bezorgen. Aankoop/onderhoud printers. Door het filmloos werken hoeft men geen nieuwe printers, die instaan voor het afdrukken van de foto’s, meer aan te kopen en is het onderhoud hiervan ook niet meer nodig. Tijdwinst door tiksecretariaat. Dit is enkel in het geval waar men tevens met spraaktechnologie gaat werken. Hierbij wordt de tekst van de
13
radioloog, direct bij het inspreken, automatisch uitgetypt. Deze dient enkel nog nagelezen te worden, waardoor veel tijd gewonnen wordt. -
Zachte voordelen Er is tijdwinst mogelijk voor het radiologisch personeel. Vluggere filmafhandeling door medisch beeldvormer. Ontstaan van een hogere beschikbaarheid van de zware apparatuur, zoals CT en MRI. De clinicus krijgt hierdoor ook tijdswinst. Vermindering van het filmarchief van de clinicus. Door de tijdswinst stijgt de productiviteit. Er is een hogere kwaliteit van beelden voor zowel radioloog als clinicus. Er is een hogere kwaliteit in diagnosestelling mogelijk: er kan steeds een vergelijkend onderzoek uitgevoerd worden.
1.2.2 Kostenplaatje De kostprijs van een digitalisering is dus vooral afhankelijk van de uitgebreidheid van het systeem, de al aanwezige netwerkinfrastructuur en het al bestaande beeldarchief (analoog of digitaal). Een investering in een digitale werkwijze geeft enerzijds een vermindering van de werkingskosten en anderzijds een grotere kost aan onderhoudsmateriaal en opleiding van het personeel.
1.3 Verschillende gebruikers digitalisering Het is de bedoeling de verschillende gebruikers door te lichten en zo hun aparte kijk op het digitaliseringproces te bepalen, elk werkt op een ander niveau en gaat hier op een andere manier mee om.
1.3.1 PACS verantwoordelijke De PACS verantwoordelijke is één van de belangrijkste spilpersonen van digitalisatie. Hij moet er voor zorgen dat alles in goede banen loopt en alles blijft werken. Hij is ook degene die al van in het begin van de implementatie moet meewerken om te zien wat men hier juist van verwacht.
14
De PACS verantwoordelijke is de persoon die instaat voor het goed draaien van de PACS en meestal ook van de hele digitale omgeving. Hij is degene dat men raadpleegt als er zich een probleem stelt dat men zelf niet kon oplossen. Meestal is deze persoon onder andere medeverantwoordelijk voor het beheer van de data, consistency controle en back-up.
1.3.2 Medisch beeldvormer De medisch beeldvormer zorgt er voor dat de beelden van de onderzoeken in de PACSomgeving terecht komen. Hij vervaardigt de beelden, controleert dat deze onder de juiste patiëntengegevens komen en stuurt alles door. Hier is het zeer belangrijk om juist en aandachtig te werken. Indien hier een fout wordt gemaakt vindt men de beelden misschien nooit meer terug.
1.3.3 Radioloog De radioloog vraagt de beelden op vanuit de PACS, of deze worden automatisch voor hem opgehaald via een werklijst, en maakt hier een verslag bij. Dit verslag wordt meestal met spraaktechnologie ingesproken. Hiervoor heeft hij speciale software op zijn werkstation. Er is steeds een try-out periode nodig. De radioloog heeft ook de mogelijkheid om beelden uit het archief op te halen. Zijn bevoegdheden op het systeem laten hem toe om zowel oude als nieuwe beelden te raadplegen. Dit is nodig bij het vergelijken van deze verschillende beelden. Na het bespreken van de beelden worden deze als gerapporteerd opgeslagen in het PACS. Ze worden samen met het verslag bekijkbaar door de interne arts die deze beelden heeft aangevraagd.
1.3.4 De klinische eindgebruiker, waaronder de huisarts Deze eindgebruikers kunnen we eigenlijk in twee verschillende groepen splitsen. Enerzijds de interne artsen die nauw samenwerken met of werken voor het ziekenhuis en anderzijds de externen die geen echte banden met het ziekenhuis hebben. Deze laatste zijn bvb de meeste huisartsen. Het verschil is vooral, de manier waarop men met de digitalisering van de dienst radiologie wordt geconfronteerd.
15
Een interne arts kan op zijn bureau in het ziekenhuis of via een speciale verbinding vanuit zijn eigen praktijk, naar de aangevraagde beelden kijken. Deze arts kan na de verslaggeving van de radioloog, de beelden met verslag consulteren via het netwerk in het ziekenhuis. De externe arts daarentegen moet over het algemeen nog wachten tot de beelden bij hem toe komen onder de vorm van een set films of op een cd of dvd. Hierbij zit dan ook een getypt verslag. Dit verslag wordt nu wel meer en meer via email doorgestuurd naar de aanvragende arts.
16
2
De enquête “Tevredenheid met het digitaliseringproces“
2.1 Enquête in ziekenhuizen 2.1.1 Methodologie 2.1.1.1 Doel De bedoeling is om via interviews de PACS implementatiegraad in een paar ziekenhuizen te onderzoeken. Dit gebeurt door drie verschillende mensen te ondervragen: de PACS verantwoordelijke, een radioloog en een MBver. Deze personen kregen vooraf een lijst met vragen waarop ze dan tijdens een interview hebben geantwoord.
2.1.1.2 De interviewvragen Eerst wou ik van de PACS verantwoordelijke horen, hoe de situatie was vóór men de PACS had geïnstalleerd en hoe ver men al staat sinds de digitalisering is begonnen. Hierna had ik graag gehoord hoe men de PACS heeft geïmplementeerd en in hoeveel stappen dit gebeurde. Hierbij werd vooral gekeken naar vier verschillende aspecten van de implementatie namelijk: • Welk materiaal heeft men hiervoor nodig gehad? • Welke software? • Hoe heeft men iedereen die hiermee moest werken voorzien van de kennis en benodigdheden om dit alles te kunnen doen? • Is er een interactie met een ander systeem in het ziekenhuis? • Wat waren de grootste problemen die men tot nu toe al met de PACS ondervonden heeft? Het tweede deel waarbij de radioloog aan het woord kwam, was om eens hun kijk op volgende zaken te kennen. • • • • • • •
Hoe en waar men nu naar de beelden kijkt? Hoe hun verslag wordt uitgeschreven? Of het makkelijk van eventuele veranderingen in patiënteninformatie op een beeld aan te brengen? Of ze over de mogelijkheid beschikken om van thuis uit te werken? Hun mening of een PACS systeem een verbetering is ten opzichte van de vroegere situatie? Er een verbeterde workflow te merken was? Of de aanvragende artsen ook direct akkoord waren met de digitalisering van het aanbod?
17
In het derde en laatste deel bevraag ik een medisch beeldvormer om eens te zien hoe ze deze verandering hebben doorstaan. • Het eerste wat ik wil vernemen is of het werken met een PACS systeem voor hen gemakkelijker is? • Hebben ze hiervoor een opleiding gekregen en wie heeft die gegeven? • Of zij de mogelijkheid hebben om patiënteninformatie op een beeld zelf te wijzigen? • Als laatste wou ik graag van hen weten, hoe ze beelden tot bij radioloog krijgen en hoe men weet dat deze beelden kwalitatief goed zijn? Hiervoor heb ik de vragen opgesteld samen met mijn interne promotor Renaat Van den Broeck. Deze werden nagelezen door mijn externe promotor Tony Voet.
2.1.1.3 Verspreiding interviews Voor de verspreiding van deze interviews heb ik besloten deze zelf in drie ziekenhuizen af te nemen. Hiermee wou ik graag een groot, een middelgroot en een kleiner ziekenhuis vergelijken om eventuele verschillen tussen deze te kunnen vaststellen.
2.1.1.4 Verwerking De interviews worden met toelating opgenomen en nadien uitgeschreven. Per soort van geïnterviewde personen werden de antwoorden met elkaar vergeleken en werden de belangrijkste verschillen en gelijkenissen uitgediept en besproken. De volledig uitgeschreven interviews zijn terug te vinden in de bijlage pagina I tot XXXI
2.1.2 Resultaten interviews Qua interviews heb ik drie verschillende ziekenhuizen gekozen. Namelijk: UZ Gent, AZ Sint-Lucas van Gent en het AZ Sint-Elisabeth van Zottegem. In elk ziekenhuis heb ik drie personen geïnterviewd: de PACS verantwoordelijke, een radioloog en een MBver. Laat me beginnen met de drie ziekenhuizen even kort aan u voor te stellen: • Het UZ Gent is een groot universitair ziekenhuis met meer dan 1000 bedden, waar een 4800 mensen werken, waaronder 600 artsen en een 1700 verpleegkundigen en paramedici. Op een jaar zijn er gemiddeld 365000 consultaties. Er bevinden zich 35 verschillende soorten diensten in dit ziekenhuis. 18
Hier is men al van in 2000 begonnen met het digitaliseringsproject van de dienst en het ziekenhuis. In Tabel 1 staat hoever men alles met elkaar al geïntegreerd heeft. •
Het AZ Sint-Lucas te Gent is een middelgroot algemeen ziekenhuis met bijna 900 bedden. Er werken een 2000 mensen, waaronder 190 artsen. Het ziekenhuis beschikt over 26 diensten verdeeld over twee campussen. Hier is de aankoop van het PACS systeem in het jaar 2005 gebeurd en staat men nu zoals te zien in Tabel 1 al tamelijk ver met de integratie van alle systemen.
•
Het AZ Sint-Elisabeth te Zottegem is een regionaal ziekenhuis met een 350 bedden. Er werken 650 mensen, waaronder 70 artsen. Deze werken gespreid over 11 verschillende diensten. De digitalisatie staat hier nog in de beginfase. Hier is men nog maar een jaar bezig met de implementatie van een PACS systeem welke, zoals in Tabel 1 te zien is, al bepaalde dingen heeft geïntegreerd. Zo was men op de dag van mijn interview net begonnen met het filmloos werken voor de gehospitaliseerde patiënten. ZIS/RIS
ZIS/EPD
RIS/EPD
ZIS/PACS
RIS/PACS
EPD/PACS
UZ Gent
Zijn met elkaar gelinkt
Staan in communicatie met elkaar
Zijn geïntegreerd
Niet verbonden
Staan met elkaar in verbinding
Staan met elkaar in communicatie
St.-Lucas
Staan in communicatie met elkaar
Zijn met elkaar gelinkt
Staan niet met elkaar in verbinding
Staan in communicatie met elkaar
Zijn geïntegreerd
Niet verbonden
St.Elisabeth
Zijn geïntegreerd
EPD niet aanwezig
EPD niet aanwezig
Zijn geïntegreerd
Zijn met elkaar gelinkt
EPD niet aanwezig
Tabel 1: Voorstelling van wat er in de ziekenhuizen met elkaar in verbinding staat.
2.1.2.1 Interview PACS verantwoordelijke 2.1.2.1.1 Verschillen Men had in de drie ziekenhuizen nog een toestel staan dat niet compatibel was met DICOM. Maar één ziekenhuis had wel een optie bijgekocht, de ander niet. Dit hing meestal af van de leeftijd van hun toestel en de kostprijs van deze optie.
19
Over de manier waarop men de medische onderzoeken plant is er een verschil vast te stellen. St.-Elisabeth gebruikt hiervoor het volledig geïntegreerde RIS, de andere twee ziekenhuizen moeten nog steeds papieren agenda’s gebruiken. Dit is waarschijnlijk te wijten aan het feit dat St.-Elisabeth een kleiner ziekenhuis is en daardoor minder last heeft van de grote verscheidenheid die grotere ziekenhuizen wel hebben. In alle drie de ziekenhuizen heeft men wel wat problemen ondervonden bij de implementatie. De problemen waren natuurlijk allen verschillend van aard maar waren in principe makkelijk oplosbaar. Zo heeft men in St.-Lucas door recente verbouwing, stof in één van de RAIDs gekregen waardoor deze was stil gevallen. Dit gaf geen ernstige gevolgen voor de dienst, daar deze gewoon kon verder draaien op de andere RAID. In het UZ daarentegen had men tijdens de implementatie een probleem met de twee verschillende leveranciers van RIS en PACS die in een onderling dispuut waren en daardoor alles extra lieten wachten. In St.-Elisabeth is dan het grootse probleem de conversie van beelden van de oudere systemen zodat deze zouden bewaard en nog bekeken kunnen worden. Telkens betrof het uiteenlopende problemen die men tamelijk gemakkelijk het hoofd heeft kunnen bieden.
2.1.2.1.2 Belangrijkste gelijkenissen De eerste gelijkenis die ik tegenkwam, was in verband met de veiligheid rond dataverkeer. Hier viel het op dat men toch overal goed beveiligd was, zeker de verbindingen naar buiten toe. Enkel St.-Elisabeth heeft de mogelijkheid om van thuis uit te werken nog niet in gebruik gesteld. Er was dus eigenlijk naast de verbinding met het ZIS nog geen mogelijkheid om van buitenaf inbraken te krijgen. Voor de interne artsen werkt men overal filmloos. Voor externen worden, indien gevraagd, nog beelden op film gezet (anders steeds op cd of dvd). Alleen in St.-Elisabeth wordt voor externe artsen nog alles op film afgedrukt omdat men hier nog niet het punt heeft bereikt om volledig filmloos te werken. Voor de opslag van de beelden gebruikt men steeds een NAS of een SAN waar men dan de beelden voor een paar jaar opslaat. Het enige verschil is dat men in het UZ wel twee toestellen heeft staan om vroegere films in te scannen, waar men in de twee ander ziekenhuizen dit dan vergelijkt met filmmateriaal op lichtkast. Over het algemeen heeft men iedereen die met het PACS moet werken een opleiding gegeven. Dit gebeurde vanuit de dienst zelf of werd georganiseerd door de leverancier. Maar telkens heeft men zowel radioloog, MBver als clinici een uitleg bezorgd of een korte opleiding gegeven over hoe men, elk op zijn niveau, met het PACS moet werken.
20
2.1.2.2 Interview radioloog 2.1.2.2.1 Verschillen Het eerste verschil dat hier kon vastgesteld worden was de plaats waaruit men naar de medische beelden kijkt. Allen doen ze dit natuurlijk op een werkstation maar de plaats waar dit kon was verschillend. In het UZ Gent zijn er speciale verslagruimtes waar het werkstation zo geplaatst is, dat de beelden optimaal kunnen bekeken worden en dat er een goede akoestiek is voor optimale spraakherkenning. De radiologen in St.-Lucas bekijken de beelden daa rentegen in een “klare kamer” en in St.-Elisabeth werken de radiologen elk in hun eigen bureau. In het UZ en in St.-Lucas bestaat de mogelijkheid voor de radiologen om thuis de beelden te bekijken. Ze kunnen er wel geen verslag aan toevoegen. In St.-Elisabeth kunnen ze dit niet, want men zag er tot op heden het nut niet van in. De radioloog voert daar tijdens de wachtdiensten zelf de onderzoeken uit en maakt uiteraard dan onmiddellijk een voorlopig verslag. De visie, dat de digitalisatie een verbetering was, bleek over het algemeen gelijklopend. Enkel in St.-Elisabeth vond de radioloog dat men er nu veel meer zijn hoofd moest bij houden dan vroeger. Dit geldt vooral voor de MBver, omdat er nu bij de minste verstrooidheid een fout kan optreden. Het oplossen van een foutief gegeven vraagt een grotere rompslomp waardoor je meer tijd verliest en er meer werk aan hebt dan vroeger.
2.1.2.2.2 Belangrijkste gelijkenissen De beelden worden nu steeds bekeken op de werkstations en niet meer op de negatoscoop. Overal is de mogelijkheid tot spraaktechnologie aanwezig. In het St.-Elisabeth is men wel nog in het beginstadium en dicteren de radiologen nog volop hun verslagen op tape en moet het secretariaat deze nadien uittikken. Het aanbrengen van eventuele veranderingen in patiënteninformatie op de beelden doen de radiologen nergens zelf. Daarvoor bellen ze naar de verantwoordelijke die dit in orde maakt. Er wordt door de drie radiologen wel een verbeterde workflow opgemerkt. Er kan nu sneller en efficiënter gewerkt worden. De aanvragende artsen waren ook overal direct akkoord met de digitalisering van de dienstverlening. Er was maar een kleine minderheid die nog steeds om films vroeg.
21
2.1.2.3 Interview medisch beeldvormer 2.1.2.3.1 Verschillen Hier kon vastgesteld worden dat de manier, waarop de opleiding en aan wie deze wordt gegeven, sterk verschillend is van ziekenhuis tot ziekenhuis. In het UZ kreeg iedereen een algemene opleiding. In St.-Lucas werden slechts vijf mensen opgeleid door de leverancier en deze hebben dit dan moeten doorgegeven aan de rest. In het St.-Elisabeth kreeg amper één persoon een opleiding van de firma. Deze gaf dan een korte opleiding aan de rest van het personeel. Als de patiënteninformatie op een beeld zelf moet gewijzigd worden, gebeurt dit in het UZ en het St.-Elisabeth door de MBvers zelf. In St.-Lucas dient men één van de vijf hiervoor opgeleide keyusers te raadplegen.
2.1.2.3.2 Belangrijkste gelijkenissen Wat ik uit de vragen heb afgeleid is, dat het werken met een digitaal systeem voor de MBver een groot gemak is ten opzichte van vroeger. Men heeft minder werk met de verschillende onderzoeken: geen afdrukken meer te maken, geen typwerk meer met namen van patiënten ed.. De beelden worden nu wel overal digitaal tot bij de radioloog gebracht. Indien deze niet op zijn bureau is en men de radioloog dient op te bellen, dan kan hij op het dichtstbijzijnde werkstation naar de beelden kijken.
2.1.2.4 Conclusie enquêtes ziekenhuizen Uit dit alles valt te besluiten dat: - Het digitalisatieproces eigenlijk overal ongeveer van op dezelfde lijn gestart is. - In een groter ziekenhuis is er een ruimere structuur nodig om het digitalisatieproces aan te vangen. Er wordt ook meer en beter gepland bij de implementatie. Kleinere ziekenhuizen plannen minder strak en beperken de personeelsinzet. - Om de digitalisering tot een goed einde te brengen moet het ganse ziekenhuis er bij betrokken worden. Indien men dit niet doet dan zal men nooit het grote potentieel van de digitalisatie kunnen bereiken. - Iedereen herkent en erkent de voordelen van het proces. - In geen enkel van de drie ziekenhuizen zijn ze al aan het eind van de geplande implementatie.
22
-
Uit de drie verschillende niveaus van ondervraagden kwamen per ziekenhuis steeds dezelfde antwoorden terug, natuurlijk op hun niveau uitgedrukt.
2.2 Enquête bij de huisartsen 2.2.1 Methodologie 2.2.1.1 Doel Door middel van deze enquête was het de bedoeling om de invloed van de digitalisering bij de huisartsen te polsen. Dit gebeurde door middel van zes eenvoudige meerkeuzevragen omdat deze, vlug na een consultatie, zouden kunnen worden beantwoord.
2.2.1.2 De enquêtevragen De meerkeuzevragen dienden zo opgesteld dat we toch een aantal verschillende punten verder zouden kunnen toelichten. Ze bevragen echter slechts een klein segment van het aspekt, juist om de tijd kort te houden en aldus zeker antwoorden te krijgen. Eerst en vooral wou ik uitzoeken of privé-radiologen reeds gebruik maken van de digitalisering en welk aandeel ze hierin hebben. Op de tweede plaats wou ik het verschil onderzoeken tussen de manier waarop men de onderzoeken aflevert en op welk medium men deze dan overhandigd krijgt bij klassieke röntgenonderzoeken (Rö) en MRI en CT. Ook wou ik controleren of iedereen wel beschikt over de nodige software om deze beelden te bekijken. Ik wou ook nagaan of men tijdens een consultatie de tijd heeft om deze beelden te bekijken en te evalueren. Als laatste stap wou ik hun algemene tevredenheid over deze digitalisering nagaan. De enquêtevragen heb ik opgesteld in samenspraak met mijn interne promotor Renaat Van den Broeck. Deze werden bijgestuurd door mijn externe promotor Tony Voet en psycholoog Bram Pynoo, die in het UZ Gent instaat voor verwerking van verschillende enquêtes en dus op dat gebied heel wat praktijkervaring heeft. Een afgewerkt voorbeeld vindt u in de bijlagen (XXXII).
23
2.2.1.3 Verspreiding enquête Om deze enquête toch over Vlaanderen te kunnen verspreiden, heb ik deze meegegeven aan mijn medestudenten. Onze Hogeschool is de enige in Vlaanderen die medische beeldvorming doceert, zodat er dus studenten van over heel Vlaanderen aanwezig zijn. Dit is een steekproef om eventuele verschillen tussen provincies te kunnen ontdekken en tevens antwoorden op mijn vragen te verkrijgen. Hiervoor deelde ik 120 enquêtes uit, bijna gelijk verdeeld over heel Vlaanderen. De enquêtes waren anoniem maar door een volgnummer onderaan het blad, kon ik wel nagaan aan wie ik deze enquête had meegegeven en zo de herkomst van de antwoorden lokaliseren. Daarom had ik gevraagd, indien ze naar een huisarts gingen, die niet binnen hun gemeente woonde, de postcode van zijn woonplaats te noteren.
2.2.1.4 Verwerking De verwerking van de enquêtes is gebeurd met Microsoft Excel®. Zo kon ik ook de cijfers gemakkelijk vergelijken en deze ook per provincie rangschikken. Er werden met het programma ook grafieken gemaakt.
2.2.2 Resultaten enquête 2.2.2.1 Verspreiding Van de 120 enquêtes heb ik 44 ingevuld teruggekregen. Uit het volgnummer op de antwoordbladen kon afgeleid worden dat het laagste aantal verkregen enquêtes uit Limburg (zeven) kwam. Het hoogst waren deze uit Oost- en West-Vlaanderen (beide tien). Met de andere provincies, Brabant met negen en Antwerpen met acht kwam ik tot een bijna gelijke demografische verdeling tussen de vijf provincies. Dit is ook te zien in Grafiek 1.
24
Aantal teruggekregen enquêtes
Brabant 9 20%
Oost-Vlaanderen 10 23%
West-Vlaanderen 10 23%
Antwerpen 8 18% Limburg 7 16%
Grafiek 1: Demografische verdeling van het aantal terug gekregen enquêtes
2.2.2.2 Privé-radioloog t.o.v. ziekenhuizen Uit de verkregen antwoorden is gebleken dat het grootste deel van de artsen zijn foto’s ontvangt uit een ziekenhuis en niet van een privé-radioloog (Grafiek 3). Grafiek 2 toont dat 57% van de beelden afkomstig is van een radiologische dienst van een ziekenhuis. Dit is niet zo in Oost-Vlaanderen waar 70% van de klassieke röntgenopnames door een privéradioloog gebeuren. Ik heb geprobeerd op het internet het aantal privé-radiologen in OostVlaanderen terug te vinden, om zo dit grote percentage te verklaren, maar ik heb dit nergens kunnen vinden. Hier heb ik de digitalisering bekeken en vergeleken op wat voor modaliteit (drager) een Rö meestal bij de huisarts toekomt. Hieruit blijkt dat men in de privé toch nog 50% films gebruikt, daar waar men in ziekenhuizen maar 38% films gebruikt. Het gebruik van zowel film als cd is echter gelijklopend. Bij de privé-radioloog is dit 45%, bij de ziekenhuizen 48%. Het verschil ligt hem in het gebruik van enkel een cd. Hier gebruikt slecht 5% van de privé-radiologen dit medium daar waar het bij de ziekenhuizen toch drie maal zoveel is namelijk 15%. Dit alles is ook te zien in Grafiek 4.
25
Van waar onvangt u de meerderheid van de klasieke röntgenonderzoeken? 100% 90% 80% 67%
70%
67% 63% 57%
60%
57%
privé
50% 40%
70%
43%
43%
Ziekenhuis
38% 33%
33%
30%
30% 20% 10% 0% Brabant
Antwerpen
Limburg
WestOostVlaanderen Vlaanderen
Totaal
Grafiek 2: Van waar ontvangt de huisarts de meerderheid van de röntgenonderzoeken
Van waar ontvangt u de meederheid van de klassieke röntgenoderzoeken?
ziekenhuis 57%
privé 43%
Grafiek 3: Verschil in gebruik privé-radioloog of ziekenhuis
Gebruik van films in ziekenhuizen
Enkel cd 15% Film+cd 47%
Film 38%
Gebruik films bij privé-radiologen
Enkel cd 5% Film+cd 45%
Film 50%
Grafiek 4: Vergelijking gebruik films bij privé-radiologen en ziekenhuizen
26
2.2.2.3 Verschil tussen röntgenonderzoek en CT en MRI Hier heb ik het verschil voor röntgenonderzoeken en CT en MRI uitgewerkt zowel wat betreft de vraag, hoe men de beelden ontvangt als wie deze bezorgt. Eerst de vergelijking van hoe men de beelden ontvangt. In Grafiek 5 is te zien dat de Rö toch nog voor een groot deel op film of zowel op film en cd worden afgedrukt. De lezer kan er ook vaststellen dat “enkel op cd” nog bijna nergens is ingeburgerd. Bij CT en MRI beelden neemt “enkel op cd” het overwicht en “enkel film” komt hier bijna niet meer voor. Hieruit blijkt dat toch nog veel, zowel film als cd meegegeven wordt. Hierdoor wordt er nog geen efficient gebruik gemaakt van PACS. In plaats van de kosten van de film uit te sparen zal men nu dubbel betalen doordat de kost van de cd hier extra bijkomt. Het grote verschil tussen klassieke radiologie en MRI en CT is waarschijnlijk ook te wijten aan de grootte en het aantal van de beelden. Waar men bij de klassieke röntgenopnames met een gemiddelde van twee films zal toekomen, zijn dit er bij CT en MRI veel meer. Men moet bij MRI en CT ook meer tijd steken in het rangschikken en duidelijk maken van de beelden. Als deze op een cd worden gezet is dit van minder belang. Want de radioloog kan dan, voor het gemak van het bekijken van de beelden door de aanvrager, enkele keybeelden aanduiden. Hierdoor kan de radioloog de aanvrager heel wat tijd doen besparen, omdat deze niet door alle beelden moet op zoek gaan naar het eigenlijke letsel. Als tweede punt vergelijk ik, door wie deze beelden bij de huisarts gebracht worden. Hier is er een mooi verschil te zien tussen Rö en CT en MRI. Zoals er in Grafiek 6 te zien is worden bij klassieke röntgenopnames de foto’s meestal met de patiënt meegegeven (66%). Bij MRI en CT worden deze meestal met de post of koerierdienst ter bestemming gebracht (50%). Dit verschil kan verklaard worden door het feit dat men bij de Rö, na het nemen van de beelden, deze niet echt meer moet “verwerken” maar enkel nog door de radioloog dienen geprotocolleerd te worden. Als de patiënt even wil wachten kan men hem de beelden meegegeven. Bij CT en MRI zijn toch nog heel wat verwerkingen te doen. Bovendien moet de radioloog heel wat beelden bekijken, zodat dit toch wel enig tijd in beslag kan nemen. Hier wacht de patiënt dan liever niet op. Daarom worden deze dan meestal met de post verstuurd. Toch neemt de patiënt nog tamelijk veel zelf zijn beelden terug mee naar de huisarts (42%). Ofwel blijven de mensen toch wachten ofwel komen ze gewoon terug om deze af te halen. Op die wijze geraken de beelden wel vlugger bij de dokter ter plaatse. Wat wel blijkt is dat men zeer weinig de beelden via digitale weg verkrijgt (slechts 10% bij Rö en 8% bij MRI en CT). Ik dacht dat men de beelden, vooral bij Rö, gemakkelijk via digitale weg tot bij de huisarts zou kunnen krijgen, omdat er niet veel beelden door te sturen zijn. Een mogelijke verklaring heb ik gevonden in de antwoorden van mijn
27
interviews met de ziekenhuizen. Hieruit blijkt dat de ziekenhuizen eigenlijk wel graag digitaal de beelden bij de huisarts zouden willen brengen, maar ofwel kunnen ze het nog niet, ofwel durven ze dit niet uit schrik voor inbreuken op de veiligheid en privacy. Als laatste heb ik de vier stellingen met elkaar vergeleken in Grafiek 7. Hieruit blijkt dat de manier waarop men de beelden krijgt, nauw samen hangt met wie deze bezorgt. Daar bij Rö de film toch nog altijd in trek is, zal de patiënt deze meestal zelf meebrengen. Een extra argument kan zijn dat het versturen van clichés van groot formaat met de post duur uitvalt. Bij MRI en CT gaat het grote overgewicht naar enkel een cd. Het grote aantal beelden is de oorzaak dat deze vooral op cd worden gezet. Daardoor zullen deze meestal iets later beschikbaar zijn en worden ze met de post bezorgd.
28
Hoe ontvangt de huisarts de meerderheid van de klassieke röntgenonderzoeken? 100% 90% 80%
78%
70% 60%
60% 50%
film film+cd enkel cd
45% 43%
38%
40% 30%
50%
43% 43%
50%
30%
30% 22%
20%
20%
14%
13%
11%
10%
10% 0%
0% Brabant
Antwerpen
Limburg
WestOostVlaanderen Vlaanderen
Totaal
Hoe ontvangt de huisarts de meerderheid van de MRI en CT onderzoeken? 100% 89%
90% 80% 70%
61%
60%
57%
60% 50%
film
50%
50%
film+cd
40%
11%
13%
enkel cd 30%
29%
30% 20%
40%
38%
14% 10%
10%
27%
11%
10% 0%
0% Brabant
Antwerpen
Limburg
WestVlaanderen
OostVlaanderen
Totaal
Grafiek 5: Verschil hoe men de beelden ontvangt, demografische uitgewerkt.
29
Wie bezorgt de huisarts de meerderheid van de klassieke röntgenonderzoeken? 100% 90% 80%
75% 70%
67%
70% 60% 50%
66%
patiënt
57%
56%
post 44%
digitaal
43%
40% 30%
24%
17% 17%
20%
20%
17%
10%
10%
8%
10% 0%
0%
0% Brabant
Antwerpen
Limburg
WestVlaanderen
OostVlaanderen
Totaal
Wie bezorgt de huisarts de meerderheid van MRI en CT onderzoeken? 100% 90% 80%
71%
70%
67%
70%
64%
60% 50%
50% 40%
30% 30%
30%
post
42%
40%
30%
digitaal
36% 29%
patiënt
25%
20% 8%
10% 0%
0%
8% 0%
0% Brabant
Antwerpen
Limburg
WestVlaanderen
OostVlaanderen
Totaal
Grafiek 6: Verschil demografisch uitgewerkt “wie bezorgt het onderzoek”
30
Film of cd bij klasieke röntgenopname
enkel cd 11% film 43%
film+cd 46%
Film of cd bij CT en MRI onderzoeken
enkel cd 62%
film+cd 27%
film 11%
Wie bezorgt de röntgenfilms
post 24%
digitaal 10%
patiënt 66%
Wie bezorgt de CT en MRI onderzoeken
digitaal 8% post 50%
patiënt 42%
Grafiek 7: Vergelijking tussen hoe de beelden worden bezorgd en door wie
31
2.2.2.4 Beschikbaarheid van de nodige software om beelden te bekijken. Uit de antwoorden kan ik afleiden dat deze vraag duidelijker geformuleerd moest worden. Het doel van mijn vraag was kijken of de huisartsen zelf software hadden aangekocht om deze beelden te kunnen bekijken en eventuele verwerkingen op uit te voeren. Maar doordat de meeste ziekenhuizen een DICOM viewer op de cd plaatsen, kan de arts de beelden zelf bekijken en hebben de meeste artsen daarom ja op deze vraag geantwoord. Het zou me toch enigszins verbazen dat, zoals te zien is op Grafiek 8, 86 % van de huisartsen zich “DICOM software” zou hebben aangeschaft.
Beschikt u zelf over de nodige software om de onderzoeken van CD te bekijken?
nee 14%
ja 86%
Grafiek 8: Beschikt de huisarts over de nodige software.
32
2.2.2.5 Heeft men de nodige tijd tijdens een consultatie om beelden te bekijken Uit dit onderzoek blijkt dat, zoals te zien is op Grafiek 9, de huisartsen in 38% van de gevallen toch niet de tijd namen om naar de beelden te kijken tijdens de consultatie. Dit kan eventueel doordat ze geen pc in hun consultatieruimte staan hebben. Als de patiënt de beelden zelf meebrengt, kan hij deze dus niet op voorhand of tijdens de consultatie zelf bekijken. Het kan ook gelegen zijn aan de grote hoeveelheid beelden die men tegenwoordig, bij een MRI en CT onderzoek, op deze cd vindt. Men verliest daardoor teveel tijd tijdens de consultatie om voldoende lang naar al deze beelden te kijken. Om dit te vermijden zouden de radiologen telkens enkele key-beelden kunnen aanduiden tijdens de verslaggeving. Dit zijn de belangrijkste beelden waarop de pathologie te zien is. Deze worden dan ook steeds als eerste geopend bij het kijken naar de beelden en dan kan men, indien men het wenst, toch nog eens door de rest van de beelden bladeren. Op deze manier kan men in minder tijd naar de belangrijkste beelden kijken en de patiënt aantonen wat er juist mis is aan de hand van deze key-beelden. Het probleem is wel dat men niet altijd deze beelden aanduidt waardoor de huisartsen op voorhand al afknappen om tijdens een consultatie digitale beelden te bekijken.
Als u de onderzoeken digitaal aangeleverd krijgt, heeft u dan voldoende tijd om deze tijdens een consult te raadplegen?
nee 38% ja nee ja 62%
Grafiek 9: Is er voldoende tijd om tijdens een consultatie beelden te bekijken.
33
2.2.2.6 Algemene tevredenheid over digitalisering Als laatste heb ik de algemene tevredenheid van de huisartsen bevraagd om te zien of ze tevreden zijn met de “digitalisering van de radiologie”. Hieruit bleek, zoals te zien op Grafiek 10, dat het overgrote deel tevreden (34%) tot zelfs zeer tevreden (27%) is. Slechts enkelen waren ontevreden met deze gang van zaken (9%) maar er was niemand “zeer ontevreden”. De laatste 30% blijft neutraal bij deze veranderingen.
Hoe tevreden bent u dat beelden meer en meer digitaal geleverd worden?
ontevreden 9%
zeer ontevreden 0% zeer tevreden 27%
neutraal 30%
tevreden 34%
Grafiek 10: Algemene tevredenheid over de digitale beelden
2.2.3 Conclusie enquête huisartsen Uit mijn bevindingen kan ik concluderen dat: - De meeste huisartsen tevreden zijn over de digitalisering. - Het opvalt dat er toch soms grote verschillen te zien zijn tussen de gebruiken in de verschillende provincies. - Er nog onvoldoende gebruik gemaakt wordt van de voordelen van de digitalisering, vooral op het gebied van de distributie van de beelden. - Radiologen nalaten om key-beelden aan te brengen tijdens het digitaal verslag, zodat men het de huisarts niet makkelijker maakt in het gebruik van de digitale omgeving.
34
3
Algemeen Besluit
Uit mijn enquêtes en interviews mag ik besluiten dat men op de goede weg is met de digitalisatie, maar dat men overal nog druk bezig is met verdere ontplooiing hiervan. Zo hoopt men ooit helemaal zonder film te kunnen werken en de beelden samen met het verslag te kunnen verspreiden via de digitale wegen. Het gebruik van cd en dvd zou dan ook kunnen verdwijnen. Ik merk overal dat men meestal wel tevreden is met de digitalisering. Uit de interviews in de ziekenhuizen kon ik vooral besluiten dat de digitalisatie overal ongeveer op dezelfde lijn zit. Toch is er een onderscheid tussen grotere en kleinere ziekenhuizen op gebied van uitgebreidheid van planning en structuur, die gebruikt wordt bij de implementatie. Om een goede digitalisatie te kunnen doorvoeren moet het volledige ziekenhuis hierbij betrokken worden en niet enkel de dienst medische beeldvorming. Indien men dit niet doet zal nooit het grote potentieel van de digitalisatie worden bereikt. Ook wordt telkens door iedereen de voordelen van een digitalisatie erkend maar dan bij elk geïnterviewde op zijn eigen niveau natuurlijk. Het laatste wat ik uit deze interviews kon besluiten was dat geen enkel van de drie ondervraagde ziekenhuizen reeds volledig klaar was met de geplande implementatie. Uit de enquêtes van de huisartsen kon ik concluderen dat de meeste onder hen tevreden zijn over de digitalisering. Ook valt het op dat er soms grote verschillen te zien zijn tussen de verschillende provincies. Verder merk ik dat er bij de verdeling van de beelden nog niet ten volle gebruik wordt gemaakt van de mogelijkheden van het PACS, maar dit wel al de goede weg op gaat. Als laatste heb ik opgemerkt dat de radiologen tijdens het maken van een verslag geen gebruik maken van de mogelijkheid key-beelden aan te duiden. Deze beelden zouden het de huisarts gemakkelijker maken bij het gebruik van de digitale mediums. Mijn enquêtes en interviews zijn door hun kleinschaligheid in feite slechts steekproeven. Een grootschaliger onderzoek kan een meer gedetailleerd beeld geven om mijn conclusies met zekerheid te kunnen aantonen. Hierbij kunnen dan enkele bizarre antwoorden van mijn enquêtes bevestigd worden of vervallen. Ik denk vooral aan het feit dat zoveel patiënten in Oost-Vlaanderen naar privéradiologen gaan en de vraag over het bezitten van de nodige software bij huisartsen wel degelijk verkeerd begrepen is. Toch blijven er nog enkele huisartsen die deze digitalisering minder zien zitten. Maar dit is een kleine minderheid. Al is men nu al tevreden, men heeft toch nog een grote weg af te leggen tot de digitalisering overal volledig zal gebeurd zijn.
35
Dit onderzoek kan daarom best over een aantal jaar herhaald worden om een volledig nieuw beeld te krijgen. Liefst ook op een grotere schaal (met meer middelen en tijd) om een duidelijker en vollediger beeld te krijgen van het proces dat niet meer te stoppen is en waarvan de voordelen nu al overduidelijk zijn. Het kan zeker nuttig zijn om de valkuilen van de implementatie en de eventuele nadelen beter in kaart te brengen.
36
4
Referentielijst
4.1 Literatuurlijst Huang,H.K.(2004).PACS and imaging informatics, basic principles and applications. New York:Wiley-liss. Dreyer, K.J., Metha,A.,& Thrall,J.H.(2006).PACS: A guide line to the digital revolution. New York: Springer. Van den Broeck, R.Cursus Technologie III. Onuitgegeven Van Ooijen, P.M., Bongaerts, A.H.,& Witkamp,R.(2004). Multi-dedector computed tomography and 3-dimensional imaging in a multi-vendor picture archiving and communications systems (PACS) environment. Academic radiology, 11(6), 649-660. Ralston, M.D., Coleman, R.M.,& Beaulieu, D.M.(2004). Progress toward paperless radiology in the digital environment: planning, implementation, and benefits. Journal of digital imaging: the official journal of the Society for Computer Applications in Radiology, 17(2), 134-143 Bramson, R.T.,& Bramson, R.A.(2004). Overcoming obstacles to work-changing technology such as PACS and voice recognition. AJR: American Journal of Roentgenology, 184,1727-1730 http://www.uzgent.be http://www.azstlucas.be http://www.sezz.be
4.2 Referentie afbeeldingen Figuur 1: “PACS project 1 globaal plan” uit de onuitgegeven cursus “Digitaal Beelbeheer” van Renaat Van den Broeck, Brussel, Europese Hogeschool Brussel Figuur 2: “Opstelling van een werkstation met dubbele monitoren”, publiciteitsmateriaal Barco nv, Kortrijk
37
5
Afbeeldingenlijst
Figuur 1: Schematische voorstelling van PACS op een dienst medische beeldvorming ......9 Figuur 2: Voorbeeld werkstation .........................................................................................10 Tabel 1: Voorstelling van wat er in de ziekenhuizen met elkaar in verbinding staat. .........19 Grafiek 1: Demografische verdeling van het aantal terug gekregen enquêtes ....................25 Grafiek 2: Van waar ontvangt de huisarts de meerderheid van de röntgenonderzoeken ....26 Grafiek 3: Verschil in gebruik privé-radioloog of ziekenhuis .............................................26 Grafiek 4: Vergelijking gebruik films bij privé-radiologen en ziekenhuizen......................26 Grafiek 5: Verschil hoe men de beelden ontvangt, demografische uitgewerkt. ..................29 Grafiek 6: Verschil demografisch uitgewerkt “wie bezorgt het onderzoek”.......................30 Grafiek 7: Vergelijking tussen hoe de beelden worden bezorgd en door wie .....................31 Grafiek 8: Beschikt de huisarts over de nodige software. ...................................................32 Grafiek 9: Is er voldoende tijd om tijdens een consultatie beelden te bekijken. .................33 Grafiek 10: Algemene tevredenheid over de digitale beelden.............................................34
38
6
Bijlagen
6.1 Interview UZ Gent 6.1.1 Interview PACS verantwoordelijke (Tony Voet) Hoe was de pre-PACS situatie? Een tien jaar terug zaten we hier met een sterk verouderd machinepark. Dit vooral, omdat gedurende de geschiedenis, het financieel niet gemakkelijk was om dure toestellen te kopen of een sterke lobby voor de nodige budgetten te kunnen krijgen. Eerst werden modaliteiten digital gemaakt. Voor film (conventionele) gebeurde dit op twee manieren • Fosforplaten (CR technologie) in voeren. Dit is een snelle manier voor bestaande toestellen te digitaliseren. • Een aantal digitale zalen aangekocht met beeldversterkers. Vb. Digitale bucky zaal met digitaal wandstatief en digitale plaat in de tafel. MR en CT waren al DICOM conform.
Welke modaliteiten waren er aanwezig? DICOM Er was voor gezorgd dat alle toestellen voor het begin van “de PACS” DICOM waren. Niet enkel beeld versturen maar ook de werklijsten. Bij nieuwe toestellen is er nu ook “DICOM modality performer procedure state” bij gevraagd. Dit zorgt er voor dat het toestel informatie terugstuurt omtrent het onderzoek dat uitgevoerd is bvb. stralingsdosis.
Non DICOM Waren deze te integreren Eén toestel had geen dicom werklijst maar door optie bij te kopen was dit opgelost. Toestellen die nog op film werken zijn mammografie en één toestel op neonatologie. Dit is de kleine minderheid.
I
Printers Op twee plaatsen van de campus is er een toestel geplaatst die films kan inlezen, cd’s kan branden en cd’s kan lezen. Dit zijn de uitgiftes van vroeger. Afdrukken gebeurt daar dan ook. DICOM printers zijn zo rap mogelijk verwijderd. Er is nog slechts één dicom server om films af te drukken. Maar dit gebeurt bijna niet meer, meestal zet men alles op cd.
Werkplaats Wat waren de verschillende werkplaatsen voor het personeel? MBver Deze zijn gelokaliseerd in de zaal en werken eigenlijk niet echt veel met de PACS maar meer met de toestellen. Het enige wat ze wel met de PACS moeten doen is het verifiëren (eens kijken of alle foto’s aanwezig zijn, foto’s draaien of contrast regelen) om het hierna dan door te sturen naar de radiologen. Ook slechte reeksen bvb op MRI, de bewogen beelden uit de beelden halen, is één van hun taken. Hiervoor heeft men verificatie werkstations geplaatst die niet in de zaal zelf te vinden zijn, omdat deze per modaliteit gebeurt. Deze verificatie gebeurt op sommige diensten zelf door 1 persoon die fulltime bezig is met alle beelden te bekijken en verifiëren. Radiologen Bij elk werkstation dat geplaatst is, hoort een tafel die in hoogte verstelbaar is en een goede bureaustoel. Deze zijn zodanig opgesteld dat men ook geen last heeft van licht inval op het scherm, geen negatoscoop aanwezig is in de plaats waar een werkstation staat. Er zijn minder werkstations dan radiologen. Dit is gedaan omdat de radiologen anders elk een werkstation in hun bureau zouden hebben. In dit geval zouden ze misschien niet meer echt op de dienst rond lopen en nog enkel in hun bureau zitten. De werkstations staan in goed ingedeelde protocolruimtes. Ook moet bij plaatsing gelet worden op een goede akoestiek, zodanig dat er een goede spraakherkenning kan gebeuren.
II
Was er probleem met locatie waar deze gehuisvest waren? MBver Deze werkplaatsen moesten niet echt aangepast worden waardoor er dan ook niet echt problemen waren.
Radiologen Enkele ruimtes zijn aangepast of verhuisd. Het grote probleem was op spoedopname, omdat de ruimte door latere plaatsing van CT werd gehalveerd. Ook was er hier nog een tijd een dubbel systeem van zowel analoog als digitaal, waardoor het bezichtigen van de foto’s moeilijk werd. Als oplossing is er dan plaats gemaakt om alle nodige apparatuur goed te plaatsen. Zodat er efficiënt kan gewerkt worden.
Hoe heeft men gezorgd voor de veiligheid? In Amerika gebruikt men de HIPAA reglementering (Health Insurance Portability and Accountability Act) men verwacht deze op Europees niveau ook. Deze regeling is zeer strikt. Dit betekent dat wachtwoorden een bepaalde lengte moeten hebben, dat men automatisch wordt afgelogd, enz. Wij houden hier rekening mee. We hebben een fabrikant die hier goed in scoort (GE). Deze zijn al uit Amerika afkomstig en hebben zo ook al rekening gehouden met de HIPAA. Men logt dus in met een wachtwoord. De radiologen hebben ook USB sleutel waarmee ze in alle applicaties kunnen. Voor andere artsen in het ziekenhuis staat de toegang tot het PACS samen met de toegang tot het elektronische patiëntendossier. Pacs wordt enkel naar buiten toe aangeboden voor artsen die hier tewerk gesteld zijn, zodat deze in hun privépraktijk via VPN, op basis van hun elektronische identiteitskaart, kunnen inloggen in het elektronische patiëntendossier en dan zo naar de PACS beelden kijken die bij de patiënt horen. Voor externen zal dit later via het GZO geregeld worden als dit opgestart wordt. Er is in dit ziekenhuis ook een chief security officer ( burgerlijk ingenieur) die zich enkel met de veiligheids aspecten bezighoudt.
III
Welke soort PACS is er in uw ziekenhuis gebruikt? Er is 1 zeer gecentraliseerde PACS. Men werkt met 1 SAN en men houdt maar 1 kopie van elk beeld. Dit beeld wordt dan direct voor iedereen beschikbaar.
Implementatie in x aantal stappen Men is overgestapt op een meer digitale werkwijze. Enkel PACS zal niet goed werken want men moet er een administratief systeem en toestellen aankoppelen, wat wel vrij duur is. Terwijl men bij een digitalisering van gans de dienst alles kan stroomlijnen aan elkaar. Men heeft er alle niet noodzakelijke stappen proberen uit te halen. Dit heeft invloed op de implementatie. We zijn begonnen met de planning om te zien wat hier allemaal voor nodig was. De start was in 2000 en begon met het schrijven van een lastenboek. Dit duurde een aantal jaar om deze goedgekeurd te krijgen. Ondertussen werden de toestellen digitaal gemaakt. In 2001 heeft er een verhuis plaats gevonden, waardoor we dan een andere workflow hebben ingevoerd. Na een paar jaar werd dan de RIS geïntroduceerd en hierna komt pas de PACS. De versie voor de rest van het ziekenhuis werd geïntroduceerd in juli 2005, drie maand na de start van PACS. Men is dan met film gestopt op 14 februari 2006. Dus op zes maand is men van 100% film naar 1% gegaan. PACS wordt meestal als de beginstap aanzien, maar is eigenlijk de laatste stap van een gans voorafgaand proces. Dit ganse proces is gebeurd op een jaar of vijf. Totale implementatie geschiedde in tien maanden, maar de eerste maanden zijn raar verlopen. In mei was er kick-off meeting en die werd al een maand uitgesteld. Dan is men de volledige dienst gaan bekijken om te zien wat er zou kunnen veranderen zonder iets te doen. Uiteindelijk is het materiaal geleverd in augustus. Hierna is het materiaal drie maand in een ruimte geplaatst zonder er iets mee te doen. Men is dan pas in november effectief begonnen met het plaatsen. In maart was alles klaar om mee te beginnen werken.
IV
Hoe verliep de implementatie? Materiaal Film Film + cd, enkel film of enkel cd voor röntgenonderzoeken? Alles is filmloos, enkel nog film voor een externe arts die film vraagt. Voor mammo en voor de orthopedie heupen op 100% worden de beelden ook op film afgedrukt. Ook cd’s hoopt men te verminderen door GZO project. Dan enkel nog verslag afdrukken met toegangscode. Protocollen worden enkel voor externen afgedrukt.
Film + cd, enkel film of enkel cd voor CT ( MRI)? Dit werkt helemaal filmloos.
-> Filmloos in hoeveel tijd? Na installatie van de PACS voor clinici heeft het nog ongeveer 6 maand geduurd om filmloos te werken.
Servers Opslag hoe? 1 groot archief voor, naar schatting, 3 jaar opslag ( 10 TB). Dit zit in een SAN. Er wordt op de gegevens 3/1 verliesloze compressie gedaan. De jaarproductie is ± 10 TB maar door compressie komt men 3 jaar toe. Men heeft op dit ogenblik ook nog een back-up op dvd jubbox, maar deze zullen worden vervangen door een back-up SAN of NAS.
Wat met vroegere films? Films zijn eigendom van de patiënt. Deze worden enkel ingescand als de patiënt deze terug mee heeft en deze van belang zijn.
V
Printers Printen per zaal of gezamenlijke? De printers staan op twee verschillende plaatsen. Dit zijn de uitgiftes van vroeger om de verpleegkundige hier niet mee lastig te vallen.
Software Software werkplaatsen Er is een dicomwerklijst bij sommige toestellen bijgekocht. Op al ons toestellen hebben we een procedure mapping voorzien. Hierdoor komen de basisinstelling al goed te staan. Waardoor men bij een normale patiënt de waarden niet meer moet vervangen.
Hoe gebeurt het uittypen van een protocol? Dit gebeurt met spraakherkenning. Hierdoor wordt het verslag automatisch uitgetypt. Enkel nog voor bepaalde proffen die zeer gespecialiseerde protocols moeten maken, bvb gerechtelijke expertises en bepaalde studies, worden manueel uitgetypt. Hiervan worden er niet genoeg gemaakt om dit eigenlijk goed te kunnen trainen en deze werken dan nog met het tiksecretariaat. De teksten moeten ze zelf verbeteren.
Planning
Hoe wordt de planning opgesteld? Door verpleegkundigen zelf. Graag zouden ze het digitaal en vol automatisch hebben, waar de clinicus zelf de afspraak boekt en direct vastlegt met de patiënt. Geen enkel systeem, op dit ogenblik, kan alle regels aan om deze boekingen in goede banen te laten verlopen.
Hoe wordt deze doorgestuurd naar de zaal zelf? De planning wordt gedaan via een papierenagenda in de zaal zelf. Dus moet dit niet echt nog naar de zaal gaan.
VI
Mensen Gebruiker MBver Opleiding? Ze hebben allen een login en paswoord voor de PACS en allen hebben een opleiding gehad. Deze opleiding is goed gelukt voor de mensen die het direct nodig hadden. Over het algemeen zijn er niet echt problemen, men helpt elkaar om problemen op te lossen.
Benodigdheden? Alle benodigdheden staan in één lokaal in het ziekenhuis zelf. Eén lokaal was omgebouwd tot oefenlokaal. Er werd een E-learning pakket opgesteld dat voor iedereen ter beschikking staat.
Radioloog Opleiding? Alle radiologen hebben ook een opleiding gehad. Hier was een probleem om alle stafleden naar de opleiding te krijgen. Dit is door een kleine truc omzeild. Ook waren ze te rap bezig met de moeilijkere oefeningen, terwijl ze de basis nog niet onder de knie hadden. Hierdoor kan de één al iets beter met PACS werken dan de ander.
Benodigdheden? De opleiding vond plaats in een lokaal in het ziekenhuis zelf. Eén lokaal was omgebouwd tot oefenlokaal. Ook heeft iedereen een ppp meegekregen, deze zijn ook te zien op de werkstations.
VII
Eindgebruiker Hoe komt deze bij hem terecht (in ziekenhuis zelf of naar externe arts)? Voor interne arts zit dit in het elektronisch patiëntendossier. Voor externe arts wordt het de bedoeling dat hij dit op een dergelijke manier zal kunnen inkijken via een patiëntendossier die voor hem toegankelijk is. Maar nu wordt het nog opgestuurd per cd.
Direct akkoord met digitaal of nog liever film en hoe geregeld? In het ziekenhuis is dit goed aanvaard. Er zijn enkel nog twee dokters die film boven digitaal verkiezen. Dit wordt geregeld in de uitgifte. Hier weet men wat en hoe moet afgeleverd worden, zodat de MBver zich hier niet mee moeten bezig houden.
Verstrekken nodige software? Er staat een viewer op de cd die automatisch opstarten met basisverwerkingen voor de beelden.
Implementator Firma zelf Er werd zowel vanuit de firma een projectmanager aangesteld als van het ziekenhuis zelf.
Systeem administrator Speciaal voor dienst MB of globale? Gebeurt door Database medewerkers. Deze staan dan in voor het beheer van RIS en PACS. Ze zorgen ook voor het oplossen van fouten, zoals verkeerde patiënt, foutief onderzoek, enz.
VIII
Wat waren de grootste problemen bij implementatie? Door goede relatie met de dienst ICT en de firma zijn deze tot een minimum beperkt. Er was wel één probleem dat eerder een politiek probleem was omdat de RIS en de PACS van verschillende firma’s waren. De PACS leverancier wachtte op de RIS en deze bleef wachten omdat ze in Duistland juist het tegenovergestelde probleem hadden. Daar was de RIS leverancier op de PACS leverancier aan het wachten. Hierdoor ging dit niet vooruit. Eens dit was uitgeklaard, ging alles terug vlot. Hierdoor was er een 6 maand vertraging maar dit werd gecompenseerd door in deze tijd zelf heel wat te maken.
Wat zijn nu nog de grootste problemen? Door het tekort aan personeel is het soms lastig voor de firma en voor de ziekenhuizen om hun gewenste verder uitbouw mogelijk te maken. Dit is afhankelijk van firma tot firma.
IX
6.1.2 Interview PACS radiologen
Hoe gebeurt de evaluatie van negatieven? Hier wordt vooral gewerkt met werkstations. Men gebruikt de negatoscoop enkel nog voor oude opnames, maar deze worden ook al veel ingescand, en om mammografieën te bekijken.
Metingen Deze gebeuren allemaal op het werkstation.
Verwerkingen Dit gebeurt vooral op de toestellen zelf, enkel nog basisverwerkingen op het werkstation (bvb window en level aan passen).
Plaats van verwerking Dit kan overal gebeuren. Er zijn een aantal werkstations over het ziekenhuis verspreid.
Hoe gebeurt het uitschrijven van de PACS verslagen? Men gebruikt spraaktechnologie. Secretaressen komen er eigenlijk niet meer aan te pas.
Gemak om eventuele veranderingen aan te brengen bij fout in de naam en dergelijke. Er gebeuren bijna geen fouten meer en als deze toch gebeuren dan worden deze opgelost door de systeembeheerder.
X
Verbetering ten opzichte van de vroegere situatie? Het is een goede verbetering. Voor de patiënt is het grootste voordeel dat men nu simultaan naar vorige beelden kan kijken en deze vergelijken, wat een grote winst in het protocolleren geeft. Het heeft ook een verhoogd comfort. Er is een grote snelheidsverhoging ten opzichte van het oude filmscherm systeem. Door het gebruik van spraaktechnologie is het nu mogelijk het onderzoek bijna ogenblikkelijk beschikbaar te zetten op het netwerk.
Verhoging workflow? (hoe verloopt de goedkeuring van een foto) Door de laatste vooruitgang nu hebben we steeds meer beelden zowel op CT als op MRI. De PACS zorgt er wel voor dat dit verhoogde aantal beelden makkelijker zal verwerkt kunnen worden. Wat dan leidt tot een verhoogde workflow. De evaluatie van de foto’s bij de conventionele radiologie geschiedt door een MBver die speciaal wordt ingezet om de kwaliteit van iedereen zijn foto’s te controleren. Op CT en MRI gebeurt dit door de radioloog zelf.
Mogelijkheid tot evaluatie van thuis uit? Ja, dit is mogelijk. Men kan enkel maar de beelden van thuis uit bekijken. Het protocol inspreken lukt nog niet. Dit zal normaal bij de volgende upgrade wel mogelijk zijn.
Aanvragers? Direct akkoord met digitaal of nog liever film en hoe werd dit geregeld? Een aantal had toch nog liever films ( bij dokters van in de kliniek zelf schiet er maar 1 iemand meer over). Bij ons blijkt precies dat jongere artsen makkelijker open staan voor de digitalisering dan de oudere artsen.
XI
6.1.3 Interview PACS MBver Hoe wordt het merendeel van de röntgenonderzoeken gedaan? CR.
Is werken met PACS gemakkelijk? Eventuele opleiding moeten volgen? Niet echt . De Rö wel denk ik, omdat zij veel frequenter met PACS werken dan wij. Wij komen op CT in principe aan de PACS niet. De beelden die wij maken worden automatisch doorgestuurd. We maken zelf wel wat reconstructies maar moeten die niet nazien of zo, Rö wel. Het zou interessant zijn mocht er nog een kleine opleiding zijn.
Korte uitleg gekregen? We hebben een kleine map gekregen met aantal zaken zoals Qdoc, maar van PACS niet echt.
Filmloos? ->werkstations Er wordt filmloos gewerkt.
Mogelijkheid bepaalde gegevens te veranderen? Hoe? Zelf, PACS verantwoordelijke, firma,… Als we de verkeerde naam hebben ingegeven kunnen we dit zelf op het toestel veranderen en dan doorsturen naar PACS. Stel dat ze al doorgestuurd zijn op die naam. Dan verbeteren we de beelden op ons toestel met de juiste naam en sturen het nog eens door naar PACS. Dan heeft men in feite 2 namen. Van zodra deze op de goede naam staan, wordt de foute geschrapt. Altijd eens bellen om te zien of juiste naam bij de juiste beelden blijven.
XII
Hoe gebeurt de aflevering van het beeld aan de radioloog? Foto, digitaal of beide? Intern via PACS. Er wordt niets meer meegegeven zoals cd, alles via PACS. Extern op cd of digital. Normaal wordt er niets meer afgeprint. Heel af en toe moet men toch nog iets afprinten, maar over het algemeen dus nooit meer films.
XIII
6.2 Interview AZ Sint-Lucas Gent 6.2.1 Interview PACS verantwoordelijke (Dirk Pluquet) Hoe was de pre-PACS situatie? Pacs implementatie is in twee fasen gebeurd . Eerst heeft men werkstations geplaatst zodat de radiologen konden leren protocolleren op digitale beelden. Hierbij stuurde elke modaliteit de beelden door naar een apart werkstation. Hierbij hadden de MRI en de CT elk twee aparte werkstations. Men gebruikte hetzelfde principe voor het CR systeem in de klare kamer, die dan de beelden naar een aantal werkstations in de klare kamer doorstuurde. Hierdoor werd men gewoon van op beeld te protocolleren. Deze fase heeft twee jaar geduurd.
Welke modaliteiten waren er aanwezig? DICOM Er was een zaal die niet Dicom conform was. Hiervoor is wel een prijsofferte gevraagd om deze via een mergbox® toch digitaal te maken. Dit bleek te duur en daardoor hebben we dit maar niet gedaan. Men kan in deze zaal ook met het CR systeem werken waardoor deze toch nog kon gebruikt worden. De rest van de zalen hadden allemaal een DICOM conformancie statement.
Printers Deze waren er al voor de PACS er was en waren allemaal DICOM conformant. Er zijn enkel zalen die wel een digitale printuitgang hadden maar deze waren geen DICOM uitgangen. Hier wordt dan een PC tussen gestoken, die voor de omvorming van digitaal naar DICOM print formaat zorgt. Dit systeem staat er nu wel nog steeds maar wordt inmiddels niet meer gebruikt. De ander printers zijn allemaal DICOM conformant en geven dus geen enkel probleem. Voor echo wordt alles op papier afgedrukt. Bij de klare kamer, CT en MRI gebruiken we dryview printers. Bij CT en MRI stond ook nog een CD printer.
XIV
Werkplaats Waren er problemen met de locatie waar deze gehuisvest waren? Er zijn twee aparte campussen. Deze twee zijn verbonden met een glasvezel kabel. De dienst staat eigenlijk op een apart netwerk ten opzichte van het ziekenhuis systeem, die niet echt inmenging met elkaar hebben.
Hoe heeft men gezorgd voor de veiligheid (netwerk/internet)? Voor de veiligheid gedraagt het PACS systeem zich als een virtueel IP adres. Hierdoor heeft men geen echt contact met de buitenwereld en waardoor men dan moeilijk kan binnen komen. Enkel met een speciale tool kan men dan via VPN tunnels, die met drie servers de wereldverbinding maken, er voor zorgen dat de beelden buiten het ziekenhuis te bekijken zijn. Men moet ook voor de toegang tot de PACS, telkens een paswoord per gebruiker geven. Dit passwoord moet dan aan enkele vereisten voldoen. Er moeten namelijk cijfers inzitten en er worden hoofdletters en leestekens in gebruikt. Aan elke gebruiker wordt ook een rol toegekend, die er dan voor zorgt wat men allemaal juist op het systeem kan doen.
Welke soort PACS is er in uw ziekenhuis gebruikt? Fysiek is deze gecentraliseerd.
Implementatie in x aantal stappen. Aantal stappen? De aankoop was gebeurd in januari 2005. Toen is men begonnen met de implementatie in februari. Voor de implementatie zelf hebben we per modaliteit gewerkt. Dit nam telkens een paar weken in beslag. Hierbij was eerst MRI aan de beurt, daarop volgde CT, CR en echo. Op april was alles aan het draaien. Op 1 juni zijn we dan filmloos beginnen werken. Tijdens deze implementatie zijn we ook overgeschakeld van het secretaressen werk naar een on-line spraakherkenning systeem.
XV
Over hoeveel jaar gespreid? De eerste stap, het beginnen digitaliseren van de Radiologie, is gebeurd twee jaar voor de implementatie van de PACS. De eigenlijke “in werking stelling” van het PACS gebeurde dan op drie maanden. De aankoop was gebeurd in januari 2005. Toen is men begonnen met de implementatie in februari en in april was alles aan het draaien. Op 1 juni zijn we dan filmloos beginnen werken. De implemantatie zelf hebben we per modaliteit veranderd, dit nam telkens een paar weken in beslag. Hierbij was eerst MRI aan de beurt daarop volgde CT, CR en echo.
Hoe verliep de implementatie? Materiaal Film Film + cd, enkel film of enkel cd voor röntgenonderzoeken? Voor externe artsen kunnen de beelden meegegeven worden op cd of op film. Voor de interne artsen is dit filmloos.
Film + cd, enkel film of enkel cd voor CT ( MRI)? Voor externe artsen worden op MRI de beelden meegegeven op cd en voor interne artsen gebeurt dit via het netwerk.
-> Filmloos in hoeveel tijd? Men is bijna direct filmloos gegaan. Wel geeft men, voor de Rö, de beelden mee op film. Bij MRI en CT onderzoeken geeft men alles mee op cd. Voor in het ziekenhuis zelf werken we volledig filmloos.
Servers Opslag hoe? Dit zijn twee locaties waar telkens twee kasten staan. Deze twee zijn met een glasvezel kabel met elkaar verbonden. Deze twee kasten gedragen zich als een geheel, met er boven load-balancers die er voor zorgen dat de werkdruk op deze gelijk blijft. Hierdoor kan er
XVI
aan de apparaten worden gewerkt zonder dat alles moet plat gelegd worden. De twee NASen bevinden zich telkens in RAID5 configuratie waarbij deze nog eens over elkaar gekopieerd worden. Deze twee NAS systemen bezitten elke 6,4 TB, welke dan telkens nog eens gelijk over de twee kasten worden verdeeld. Alle beelden, die dertig dagen niet geconsulteerd zijn geweest, worden automatisch losless gecomprimeerd indien er een bepaalde trashhold van opslag is bereikt. Deze trashhold is er als 90% van de opslagcapaciteit is ingenomen. Hierna wordt alles gecomprimeerd tot men terug maar 70% vol meer staat.
Wat met vroegere films? Deze worden niet ingescand. De films worden telkens meegegeven aan de patiënt, deze is dan zelf het archief.
Software Hoe gebeurt het uittypen van een protocol? Dit gebeurt via spraakherkenning. Hier komt geen secretaresse meer aan te pas . De radioloog spreekt zijn protocol in en dit wordt direct uitgetypt. Hij kan dit nalezen en hierna moet hij dit valideren. Na validatie heeft hij nog drie minuten waarin hij een aanpassing kan doen, anders moet hij dit via een bijlage er nog aanhangen. Na deze drie minuten is dit protocol beschikbaar over gans het ziekenhuis.
Planning Hoe wordt de planning opgesteld? De planning wordt opgesteld via een papieren agenda. Maar eens men toekomt wordt het onderzoek ingegeven in het RIS en wordt via een HL7 bericht doorgestuurd naar de Pacs. In een volgende fase van het PACS wenst men om via een elektronische agenda en workflow alles te kunnen plannen. Men zal waarschijnlijk een RIS aankopen waar deze agenda dan zal bij zitten in het RIS pakket. Hiermee wil men dan tot een volledig papierloze workflow komen. Deze workflow manager zou dan ook moeten samen kunnen hangen met een elektronisch patiënten dossier.
XVII
Mensen Gebruiker MBver Opleiding? Dit was het principe van “train de trainer”. Hierbij hebben 5 mensen een opleiding gekregen van de firma. Deze 5 mensen staan ook in, om de eerste lijn problemen op te lossen. Voor grotere problemen gaan ze uitleg vragen aan de PACS verantwoordelijke. Zij hebben dan de rest een opleiding gegeven.
Radioloog Opleiding? De radiologen hebben allemaal apart een opleiding gekregen om te leren werken met de interface en dergelijke.
Benodigdheden? Om te kunnen werken met de spraakherkenning hebben zij elk hun eigen profiel moeten laten bepalen. Hiervoor moesten ze een basisprofiel opmaken, wat een 15 min in beslag nam en om het ganse profiel op te stellen was men toch ongeveer een uurtje bezig. Hierna werkt de spraakherkenning 99% zeer goed.
Eindgebruiker Hoe komt deze bij hem terecht (in ziekenhuis zelf of naar externe arts)? Voor de interne artsen zijn de beelden en het protocol te bekijken 3 min na de valideering van het protocol. Hier komt dus geen papier aan te pas. Men kan enkel via aanvraag om klinische reden toch nog alles op papier verkrijgen. De laatste fase is nu bezig om via een beveiligd systeem de beelden consulteerbaar te maken voor de artsen van thuis uit. Dit zal gebeuren via een web server die zich bevindt in de DMZ (demilitarized zone) zone. Hiervoor krijgt de arts een RSA token, waarmee de aanloging zal verwerkt worden. Van hieruit zal de DMZ zone dan contact maken met de PACS en zo de gevraagde beelden aan de arts bezorgen.
XVIII
Hiervoor wordt nu ook het GZO gemaakt. Dit staat voor het portaal voor Gentse ziekenhuizen. Hierop zou men met toestemming van de patiënt, zijn resultaten kunnen bekijken over de verschillende ziekenhuizen heen. Dit zit wel nog in een opstart fase. Op termijn zal men op deze site ook beelden proberen te laten komen. Deze beelden zouden wel JPEG beelden zijn.
Direct akkoord met digitaal of nog liever film en hoe geregeld? Hiervoor is er geen probleem geweest.
Verstrekken nodige software? Voor de interne artsen is er ook nog een speciale trainingssessie geweest. Enkel als ze deze volgende, kregen ze hun aanlog en paswoord. Hierdoor werd dit wel door iedereen gevolgd.
Implementator Dit was een combinatie van de PACS verantwoordelijke zelf en de firma. Er is wel een externe consultatie gebeurd voor zowel het maken van de keuze en de implementatie.
Systeem administrator Er zijn twee administratoren voor gans het ziekenhuis voor de PACS, maar het grootste deel toch voor MB. Deze zorgen voor alles waar beelden bij gebruikt worden zoals radiotherapie en digitaal OK. Men schrijft ook nog software voor toegangscontrole en gebouwen beheer.
Interactie ZIS (HIS) en eventueel EPD Er is al een interactie tussen de ZIS, dit staat in verbinding met het RIS en het server systeem van de PACS. Het is de bedoeling dat er een EPD zou worden aangekocht en deze dan ook in verbinding te stellen met het PACS.
XIX
Wat waren de grootste problemen bij implementatie? Weinig problemen.
Wat zijn nu nog de grootste problemen? Nu is er een klein probleempje geweest met een van de NAS, omdat er door de verbouwingen stof in terecht was gekomen en deze hierdoor was uitgevallen. Doordat er twee steeds actief zijn bleef alles toch nog goed door draaien. De webviewer maakt gebruik van active X componenten, wat problemen geeft voor de installatie doordat men niet de lokale rechten heeft.
XX
6.2.2 Interview PACS radiologen Hoe gebeurt de evaluatie van negatieven? Hier wordt vooral met de werkstations gewerkt. Er wordt enkel nog met negatoscoop gewerkt voor expertises en mammo.
Metingen Op werkstation.
Verwerkingen De verwerking gebeurt op CT of MRI station niet op Pacs. Op de werkstations verwerkt men dit nooit meer.
Plaats verwerking In de klare kamer of naast CT of MRI console zodat men steeds in de buurt zou zijn moest er iets gebeuren. Beelden bekijken van thuis uit gaat ook.
Hoe gebeurt het uitschrijven van de PACS verslagen? Door spraakherkenning. Dit wordt ingesproken en nagelezen door radioloog en dan bij de beelden opgeslaan. Het wordt nog eens afgedrukt voor huisartsen.
Gemak eventuele veranderingen aan te brengen bij fout naam in de en dergelijke? Dit gebeurt door 4 medische beeldvormers en 1 administratief verpleegkundige die hiervoor opgeleid zijn.
XXI
Verbetering ten opzichte van de vroegere situatie? Goede verbetering. Sneller dan vroeger. Er kan gewerkt worden met snelteksten ( dit zijn vooraf bepaalde protocollen voor als er niets te zien is). Het is veel makkelijker om te vergelijken met vorige beelden, doordat deze gemakkelijk opgeroepen kunnen worden. Het is niet meer zo sukkelen met de films op negatoscoop -> vooral voor oncologie is dit heel gemakkelijk door een goede mogelijkheid tot vergelijking van de grootte van tumoren. Geen verlies van films meer. ’s Nachts is er mogelijkheid om van thuis uit foto’s te bekijken. We hebben wel niet de mogelijkheid om te dicteren.
Verhoging workflow? (hoe verloopt de goedkeuring van een foto) Verhoging van de workflow. Goedkeuring van foto’s gebeurt door MBer zelf. Indien deze twijfelt, kan hij het vragen aan de radioloog die toch in klare kamer zit. Indien er toch een foute foto tussen zit, kan men de patiënt terug laten komen.
Mogelijkheid tot evaluatie van thuis uit? Ja, maar dicteren is wel niet mogelijk.
Aanvragers? Direct akkoord met digitaal of nog liever film en hoe werd dit geregeld Ja, over het algemeen geen probleem. Wel nog 2-3 dokters die nog steeds films willen bij CT en MRI. Röntgen voor buiten het ziekenhuis worden nog steeds op film afgedrukt.
XXII
6.2.3 Interview PACS MBver Hoe wordt het merendeel van de röntgenonderzoeken gedaan? Men werkt vooral met CR en voor sommige contrastonderzoeken gebruikt men ook nog RF.
Is werken met PACS gemakkelijk? Eventuele opleiding moeten volgen? Ja.
Korte uitleg gekregen? Vijf mensen ( key users) op dienst hebben een opleiding gekregen van de firma, dit duurde twee dagen. Dit waren twee mensen van de MRI, twee van de klassieke röntgen en één iemand van de administratie. Deze hebben dan aan de rest van de mensen diavoorstelling en bundel gegeven om hen het werk met de Pacs aan te leren.
Filmloos? ->werkstations Nog niet volledig filmloos maar binnen het ziekenhuis wel. Voor externe vragers zet men röntgenonderzoeken nog steeds op film. CT en MRI worden meestal in dicom formaat op cd of dvd geplaatst, samen met software om deze te bekijken en de kleine verwerkingen te doen( window - level), tenzij de arts specifiek om een film vraagt.
Mogelijkheid bepaalde gegevens te veranderen? Hoe? Zelf, PACS verantwoordelijke, firma,… Veranderingen worden dus door de key users gedaan. Zij kunnen vooral data van patiënt veranderen moest deze fout zijn. Dit slaat vooral op drie verschillende data punten namelijk: patiënten nummer, acquisitie nummer en naam patiënt.
XXIII
Hoe gebeurt de aflevering van het beeld aan de radioloog? Foto, digitaal of beide? Dit gebeurt digitaal.
XXIV
6.3 Interview AZ Sint-Elizabeth in Zottegem 6.3.1 Interview PACS verantwoordelijke (Peter Van Brussel) Hoe was de pre-PACS situatie? Pre PACS was als volgt: Er was een patiëntenarchief met kaartsysteem, dit was voor de protocollen. Er werden geen films op de dienst bewaard. Voor interne dokters werden de foto’s ‘s avonds met de interne post tot bij de aanvragende arts gebracht. Voor huisartsen kregen de patiënten de foto’s en het verslag mee. Hierbij gebeurde de verslaggeving via een dictafoon en werd alles hierna uitgetypt.
Modaliteiten Er zijn twee digitale zalen met elke een eigen beperkt geheugen archief. Deze zijn wel niet dicom compatibel. Hoe deze dan in verbinding staan met de printers weet ik niet echt. Er staan drie kodak dry view printers. Deze zijn dicom compatible en hierop wordt alles afgedrukt. In een volgend stadium zal de verslaggeving via spraakherkenning gebeuren.
Veiligheid Hiervoor is een firewall die via de ICT dienst van het ziekenhuis geregeld wordt.
Welke soort PACS is er in uw ziekenhuis gebruikt? Deze is centraal voor het ziekenhuis. Deze gaat naar alle interne dokters en zal in een later stadium via het internet naar de huisartsen opengesteld worden. Mits enkel beperkingen voor hen.
XXV
Implementatie in x aantal stappen De implementatie is na een jaar, nog steeds bezig.
Aantal stappen Het begon met een inventarisering van wat dicom wel en niet was. Hierna werd de offerte gemaakt van de nodige soft- en hardware. Hierop volgde het aanstellen van een project manager. Daarna een voorbereidende vergadering. Na deze start wordt er nog regelmatig vergaderd over de projectevolutie en eventuele problemen. Toen heeft de ICT dienst gezorgd dat er overal netwerk aansluitingen werden voorzien. Waarna de hardware werd geïnstalleerd. Hierna is men begonnen met de vervanging van de oude PACS en back-up door de nieuwe. Hierbij worden de oude gegevens overgezet naar de nieuwe opslagplaats. Dit heeft wel problemen die men tot op de dag van vandaag niet heeft kunnen wegwerken.
Hoe verliep de implementatie? Materiaal Film Eerst heeft men verder filmgebruik gedaan zoals dit voorheen gebeurde. Dit wil zeggen dat de CR beelden door de dryview werden afgedrukt en de mammo’s via een daglichtsysteem werden ontwikkeld. Voor de CT worden de beelden via een CD brander afgedrukt. De bedoeling is om met der tijd filmloos te gaan werken. De eerste stap wordt nu juist ondernomen. Men gaat voor de gehospitaliseerde patiënten niet meer de foto’s afdrukken. Deze moeten de interne artsen raadplegen op hun pc.
Servers Vroeger werkten we met een WGS en een S3000. Deze hadden een respectievelijke opslagcapaciteit van 100 GB en 600 GB, wat goed was voor een opslag van 6 maanden. Nu wordt er gewerkt met het Kodak systeem CS10, welke een opslagcapaciteit van ongeveer 4TB heeft en zodoende goed zal zijn voor enkele jaren opslag.
XXVI
Printers Drie Kodak Dryview Printers.
Software Hoe gebeurt het uittypen van een protocol? Nu nog steeds met dictafoon en uitgetypt door secretaresse. Al één radioloog werkt reeds met spraaktechnologie, in de toekomst zullen ze er allemaal mee werken.
Planning De planning en workflow worden geregeld via het RIS.
Mensen Gebruiker MBver Opleiding? Hiervan heeft één iemand een opleiding gekregen van Kodak zelf. De rest heeft de uitleg gekregen van deze MBer. Het “train de trainer” principe.
Radioloog Opleiding? De radiologen hebben allen een opleiding gekregen van Kodak zelf.
Eindgebruiker Hoe komt deze bij hem terecht (in ziekenhuis zelf of naar externe arts)? De interne artsen kunnen elk via hun eigen pc in het ziekenhuis inloggen op het PACS systeem en zo hun beelden bekijken. We hopen dit met der tijd ook zo te kunnen doen voor huisartsen. XXVII
Implementator Firma zelf.
Systeem administrator Speciaal voor dienst MB of globale? Dit is iemand speciaal voor op radiologie.
Wat waren de grootste problemen bij implementatie? De conversie van de beelden is het grootste probleem waar we nu nog steeds mee kampen.
Wat zijn nu nog de grootste problemen? Zie vorige vraag.
XXVIII
6.3.2 Interview PACS radiologen Hoe gebeurt de evaluatie van negatieven? Alles gebeurt op het werkstation enkel mammo gebeurt nog op negatoscoop.
Metingen Metingen gebeuren op het werkstation.
Verwerkingen Gebeurt op het werkstation door de radiologen.
Plaats verwerking Gebeurt op een bureau. Elke radioloog heeft zijn eigen pc waar hij alles op verwerkt.
Hoe gebeurt het uitschrijven van de PACS verslagen? Het overgrote deel gebeurt door inspreken op cassette, dan uitgetypt door secretaresse en dan op de Pacs gezet. Er is 1 radioloog die al met spraakherkenning werkt. Hierna komt het dan automatisch op PACS.
Gemak eventuele veranderingen aan te brengen bij fout in de naam en dergelijke? Dit doet iedereen zelf. Maar gebeurt niet door de radiologen maar door de MBver
XXIX
Verbetering ten opzichte van de vroegere situatie? Het wordt, als alles goed gaat, wel een verbetering. Maar de workload verhoogt als er iets mis gaat. De kans op een menselijke fout verhoogt. Men moet maar een knop vergeten in drukken en men krijgt de foto’s niet meer door. Men heeft dus een grotere concentratie nodig in vergelijking met vroeger. Een PACS systeem vereist dus een vergrote intellectuele inspanning van de MBver.
Verhoging workflow? (Hoe verloopt de goedkeuring van een foto) Er is, als alles goed gaat, een verhoogde workflow.
Mogelijkheid tot evaluatie van thuis uit? Dit is mogelijk maar dit gebeurt niet. Omdat, als er toch iets is, men steeds zelf moeten komen om het onderzoek bij te wonen of het gaat om een onderzoek dat nog wat kan wachten.
Aanvragers? Direct akkoord met digitaal of nog liever film en hoe werd dit geregeld? Op dit ogenblik wordt er juist omgeschakeld tot het filmloos werken voor gehospitaliseerde patiënten. Hier kan op vraag van een dokter wel nog een cd meegegeven worden maar er worden geen films meer naar boven gestuurd. Het had wel beetje tegenstand maar uiteindelijk hadden ze er niet echt iets op te zeggen .
XXX
6.3.3 Interview PACS MBver Hoe wordt het merendeel van de röntgenonderzoeken gedaan? CR.
Is werken met PACS gemakkelijk? Heeft u eventuele opleiding moeten volgen? 1 MBver heeft een opleiding van de firma gekregen. En hij heeft de rest uitleg gegeven. In het volgende deel van de implementatie zullen nog twee MBver een opleiding krijgen.
Korte uitleg gekregen Van degene die opleiding heeft gekregen.
Filmloos? ->werkstations Er wordt wel al met de werkstations gewerkt binnen de dienst MB, maar naar buiten is het enkel nog maar voor gehospitaliseerde patiënten.
Mogelijkheid bepaalde gegevens te veranderen? Hoe? Zelf, PACS verantwoordelijke, firma,… Ze moeten alles zelf veranderen. Dit hebben ze aangetoond gekregen hoe dit moet, dus iedereen kan dit veranderen.
XXXI
6.4 Voorbeeld enquête huisartsen EUROPESE HOGESCHOOL BRUSSEL
Medische Beeldvorming C AMPUS NI EUW LAND • NIEUW LAND 198 • 10 00 BRUSSEL • T EL.: 02- 512 32 59 • FAX: 02-512 80 14
Verklaring Informatievergaring voor een eindproef Bachelor Technoloog Medische Beeldvorming met als onderwerp: “Impact van digitaal beeldbeheer op de gezondheidszorg”. Dit is een korte bevraging. De resultaten van de enquêtering worden anoniem verwerkt. Indien gewenst, kunnen de resultaten beschikbaar gesteld worden, mits opgave van emailadres voor de verzending.
Onderdeel De huisarts als eindgebruiker
Enquête A) Van waar ontvangt u de meerderheid van de klassieke röntgenonderzoeken? Privé Radioloog Ziekenhuis B) Hoe ontvangt u tegenwoordig de meerderheid van de klassieke röntgenonderzoeken die u aanvroeg? Röntgenfilms Röntgenfilms én een CD Enkel een CD
Wie bezorgt de meerderheid van de röntgenfilms? Met de patiënt Met de post / met een koerier Via digitale weg / mailbox
C) Hoe ontvangt u tegenwoordig de meerderheid van de CT en MRI onderzoeken die u aanvroeg? Op films Op films én een CD Enkel een CD
Wie bezorgt de meerderheid van deze films? Met de patiënt Met de post / met een koerier Via digitale weg / mailbox
D) Beschikt u zelf over de nodige software om de onderzoeken van CD te bekijken? Ja Nee E) Als u de onderzoeken digitaal aangeleverd krijgt, heeft u dan voldoende tijd om deze tijdens een consult te raadplegen? Ja Nee F) Hoe tevreden bent u dat beelden meer en meer digitaal geleverd worden? zeer tevreden
tevreden
neutraal
ontevreden
zeer ontevreden
G) Vrije opmerkingen: ............................................................................................................................ ............................................................................................................................ ............................................................................................................................ Facultatief: emailadres: .................................................................................................
XXXII
