eHealth in de Achterhoek: kansen en uitdagingen
eHealth in de Achterhoek: kansen en uitdagingen Wat is eHealth in de praktijk? Misschien heeft u op een of andere manier al te maken gehad met eHealth. Misschien doordat u uw herhaalrecepten bij uw apotheek via de computer bestelt. Of omdat u uw afspraak met de huisarts via een online agenda maakt. Of misschien heeft u al beeldbellend contact met uw psycholoog, fysiotherapeut of wijkverpleegkundige. Feit is dat eHealth zich in hoog tempo ontwikkelt. Het zal de zorgsector sterk doen veranderen en daarmee ook de manier waarop u omgaat met zorg. Ontwikkelingen binnen de zorg De zorg in Nederland beweegt volop. De zorgkosten blijven stijgen en daarom wordt er gezocht naar manieren om zorg goedkoper te maken. Dat heeft gevolgen voor de wijze waarop zorg ingevuld wordt. De regie over zorg wordt steeds meer bij mensen zelf neergelegd. ‘Zorgen dat’ komt vaker in plaats van ‘zorgen voor’. Zo blijven mensen die zorg nodig hebben bijvoorbeeld vaker thuis wonen. En er wordt gezocht naar wegen om zorg efficiënter te maken. Een toenemend gebruik van internet en technologie binnen de zorg maakt dat ook mogelijk, eHealth genoemd. Wat betekent dit voor aandachtsgebieden zoals de Achterhoek? Ontwikkelingen in de Achterhoek In de Achterhoek daalt het aantal inwoners en verandert de samenstelling van de bevolking. De verwachting is dat in 2030 ruim een op de vier mensen ouder is dan 65 jaar. Daarnaast neemt de beroepsbevolking steeds meer af. Er zullen steeds meer mensen zijn die zorg nodig hebben tegenover minder mensen die deze zorg kunnen bieden. Oplossingen worden onder andere gezocht in eHealth. Het gebruik van internet en technologie dat de gezondheidszorg ondersteunt en verbetert wordt eHealth genoemd. Kansen en uitdagingen van eHealth in de Achterhoek Welke kansen en uitdagingen op het gebied van eHealth liggen er? In deze brochure kunt u lezen op welke manier eHealth een kans kan zijn om welzijn te verbeteren. Maar ook welke uitdagingen overwonnen moeten worden om gebruik te maken van eHealth.
1
Beeldbellen met mevrouw Vlasblom ”Het is ook gewoon fijn om contact te hebben, en niet alleen om vervelende dingen te delen, ook leuke.”, aldus mevrouw Vlasblom uit Vorden. Naast dat thuiszorg bij haar thuis komt om haar te helpen met aankleden heeft zij via skype contact met wijkverpleegkundige Anje Baas. Daarvoor heeft Sensire haar een tablet beschikbaar gesteld. Ze kan bij Anje terecht met haar zorgen over haar gezondheid, maar ook voor een praatje. En Anje houdt doordat ze mevrouw Vlasblom ook ziet nog beter de vinger aan de pols. Zorgorganisatie Sensire heeft sinds april 2012 deze dienst toegevoegd als aanvulling op de bestaande thuiszorg. De tablet kan ook gebruikt worden om cliënten van Sensire met elkaar in contact te brengen, door gemaksdiensten beschikbaar te maken of door een spelletje te spelen. Sensire spreekt met de cliënt af welke diensten beschikbaar zijn op de tablet. Sensire voorziet dat de diensten verder uitgebreid gaan worden. Bijvoorbeeld door beeldbellen mogelijk te maken met de huisarts of de ziekenhuisspecialist. Nu wordt de tablet ingezet bij verschillende doelgroepen, vertelt Anje Baas. “We kunnen de tablet onder andere gebruiken voor: begeleiding tijdens het oogdruppelen en als dubbelcheck tijdens het opdraaien van de insuline, als cliënten het zelf niet meer zo goed kunnen zien of voor cliënten met dementie. Op deze manier is er extra controle voor de mantelzorger die de insuline gaat spuiten. Ook wordt de tablet gebruikt bij wondzorg. Een collega die twijfelt of er een wondverpleegkundige bij moet komen kan mij dan een foto laten zien van de wond. Het is ook mogelijk deze foto te mailen naar onze wondverpleegkundige. Zij kan dan beoordelen wat er mee moet gebeuren. 2
De tablet wordt daarnaast gebruikt door gewoon contact te maken als een cliënt vragen heeft, bijzonderheden wil vertellen over onderzoeken of over het leven, of om een stukje eenzaamheid op te lossen.” Voor sommige cliënten is het moeilijk om de tablet te gebruiken, vertelt Anje Baas. Ondanks dat de tablet waar Sensire voor gekozen heeft makkelijk is in gebruik, is het voor mensen die er niet mee opgegroeid zijn nog wel moeilijk. Toch ziet ze bij iedereen die een tablet heeft een toenemend gebruik. Niet alleen voor het beeldbellen met de thuiszorg, maar ook voor allerlei andere dingen. “Cliënten staan ‘s morgens op en kijken wat ze gemist hebben op televisie. Hoe is het weer vandaag? Wat is er te doen in de regio? Ook heb ik cliënten die de dag beginnen met een spelletje Angry Birds.” “Dat je elkaar ziet is natuurlijk wel heel erg fijn” , vindt mevrouw Vlasblom. “Het beeldbellen geeft een meerwaarde aan het contact”, zegt ook Anje. “Ik zie mijn klanten en kan inspelen op de emoties op het gezicht en niet alleen de intonatie van de stem. Je communiceert toch veel directer en doelgerichter. “
Is eHealth een kans? Onmiskenbaar heeft eHealth veel voordelen voor de cliënt en de zorginstellingen. Het is mogelijk om 24 uur per dag 7 dagen per week zorg te krijgen. De cliënt kan zelf afspraken inplannen of hulp krijgen op het moment dat het goed uitkomt. Ook kan de cliënt thuis zelf bloed, suiker of andere waarden meten en doorgeven. De cliënt hoeft die rit naar een arts of ziekenhuis voor deze controle dan niet te maken. De cliënt heeft meer controle en zeggenschap over de aan hem geleverde zorg. Dit heeft weer tot gevolg dat de cliënt ook meer betrokken is bij zijn eigen gezondheid. De zorgverlener kan meer zorg leveren in minder tijd doordat het niet altijd nodig is cliënten te ontvangen of op te zoeken. Hierdoor kan de zorgverlener aan meer mensen zorg verlenen. Met digitale middelen is de informatie over de cliënt sneller bij de zorgverlener. Daardoor kan de verzorger of arts sneller op signalen reageren en ingrijpen. Kortom, de zorg kan doelgerichter ingericht worden.
”Het is ook gewoon fijn om contact te hebben, en niet alleen om vervelende dingen te delen, ook leuke.” 3
Niek Veldhuis en zijn digitale planbord Bij zorginstelling De Lichtenvoorden wordt sinds december 2012 gewerkt met een digitaal planbord. Op locatie Petershof in Winterswijk woont een aantal mensen met een beperking. Voor hen is het prettig dat zij hun dagplanning direct in kunnen zien. Het digitale planbord maakt dat mogelijk. Niek Veldhuis is een 29-jarige man met het syndroom van Down. In de woonkamer van Niek hangt een beeldscherm waar hij zijn dagplanning op kan bekijken. Hij ziet door middel van afbeeldingen welke activiteiten gepland zijn en welke begeleiders die dag aanwezig zijn. Ook kan hij vooruit kijken en kan hij een weekoverzicht bekijken. Voorheen werkten ze binnen Petershof met agenda’s en papieren planningen. Dat betekende bijvoorbeeld dat bij elke wijziging de begeleiding langs de woningen ging om de wijziging op te schrijven voor de cliënt. Begeleidster Riet Buijs vertelt welke voordelen het digitale planbord oplevert. “Nu er gebruik wordt gemaakt van het digitale planbord wordt elke wijziging op een centraal punt ingevoerd. Naast dat het meer rust en structuur geeft, voor ons als begeleiders maar ook voor de cliënten, om niet meer elke keer langs alle cliënten te hoeven lopen, is er meer tijd ontstaan voor de zorg.“ Het digitale planbord geeft door middel van afbeeldingen de dagplanning aan. Bij sommige cliënten wordt er ook gewerkt met een geluidssignaal. Dat geeft aan wanneer het tijd is om bijvoorbeeld naar het werk te gaan of naar een cursus. Riet Buijs: “We weten dat ze er nu aan gewend zijn om naar het planbord te kijken en dus hoeven we niet naar hen toe te lopen om te kijken of ze al weg zijn.”
inmiddels een half jaar met het systeem en er zijn nog steeds collega’s die nog moeten oefenen om het er goed in te zetten.“ Riet verwacht dat het systeem nog wel veel verder uitgebouwd gaat worden naarmate iedereen die er mee te maken heeft er meer ingegroeid is. De komst van een nieuw digitaal roostersysteem leverde Riet al zo’n acht uur tijdwinst op per maand. “Als dat straks gekoppeld is aan het planbord zal dat weer tijd gaan schelen. Tijd die dan gebruikt kan worden voor de zorg.“ Ondanks dat het wel wennen is aan de digitalisering is Riet erg enthousiast over het nieuwe systeem. “Ik denk dat we de kansen moeten grijpen die er zijn. Zodat de mensen steeds meer het gevoel hebben dat ze hun eigen leven leiden. In het verleden moesten wij hun alles zeggen, nu moet je dit doen en nu dat. Door het gebruik van de pictogrammen is het zo duidelijk; ze kunnen het nu zelf zien, en dat geeft hun het gevoel dat ze meer de regie over hun eigen leven hebben.”
1
Het invoeren van een nieuw digitaal systeem kost wel tijd. Riet Buijs: “Mensen in de zorg zijn niet zo vertrouwd met de digitale wereld, dus voor ons is het ook wennen aan hoe het allemaal werkt. We werken 4
5
Esmee Stapelbroek en haar tablet Esmee Stapelbroek zit op de school de Mariëndael in Arnhem. Dit is een school waar leerlingen met een aangeboren hersenafwijking, zoals Esmee heeft, onderwijs krijgen. Esmee communiceert door middel van gebaren. Ze traint bij logopedie haar spraakvermogen. Esmee heeft op school altijd gebruik gemaakt van een spraakcomputer totdat deze niet meer voldeed. Anita Stapelbroek, moeder van Esmee, vertelt: “Op een gegeven moment werd Esmee wat mobieler, ze ging meer lopen met de rollator of aan de hand en toen bleek de spraakcomputer te zwaar, ze kan hem moeilijk meenemen.” De ouders van Esmee stelden voor om over te stappen op een tablet. Deze is makkelijker mee te nemen en breder inzetbaar. Op deze tablet zit een spraakprogramma “My talk tools” dat Esmee helpt communiceren. Zo heeft ze de foto’s van klasgenoten op haar tablet staan. Als je erop tikt laat de tablet de naam van die klasgenoot horen. Esmee kan haar klasgenoten er mee roepen. “Ik geloof zelfs dat je bepaalde woorden of zinnen erin kunt typen die dan uitgesproken worden. Je kunt er heel uitgebreid mee communiceren. Eigenlijk gebruiken wij maar een klein deel van het programma, omdat Esmee het programma gebruikt ter ondersteuning van haar communicatie.” De tablet wordt ook gebruikt in het programma dat Esmee op school aangeboden krijgt. Bij logopedie worden filmpjes gemaakt van de oefeningen die Esmee dan later terug kan kijken. Ook zijn er woordjes ingezet die op school behandeld worden zodat Esmee ze thuis kan oefenen. Esmee had het gebruik van de tablet snel onder de knie. Ze gebruikt niet alleen haar spraakprogramma en de apps die voor school handig zijn. 6
Haar ouders hebben er ook allerlei andere apps op geïnstalleerd. Ze puzzelt, maakt foto’s en heeft er liedjes van K3 op staan. Ook kan ze beeldbellen met de tablet. Anita Stapelbroek vertelt; “Vorige week lag Esmee in het ziekenhuis. Ze kan daar dan verbinding maken via facetime, een beeldbel-app, met haar opa en oma. Ze ziet dan haar opa en oma op het scherm, zodat die er ook bij zijn. Dat is erg fijn voor haar.” Anita verwacht dat ze in de toekomst nog meer mogelijkheden zullen gaan gebruiken. Komend schooljaar gaat Esmee naar het Voortgezet Onderwijs op Mariëndael. Daar zal ze naar de behoefte van de school weer nieuwe toepassingen gaan gebruiken.
Of is eHealth een extra zorg? Er bestaat ook ongerustheid over het gebruik van internet binnen de zorg. Ook al wordt ICT steeds meer ingezet bij zorg, zowel in de zorginstelling als bij mensen thuis, er is nog veel onbekendheid met de digitale middelen. Daardoor heeft het tijd nodig om mensen om te laten gaan met de ICT toepassingen binnen de zorg. Zeker voor mensen die niet met computers en internet opgegroeid zijn is het omgaan met een computer of tablet niet zo snel vertrouwd. Ook bestaat de ongerustheid dat het gebruik van digitale middelen tot vereenzaming leidt, wanneer contact via de computer in de plaats komt van contact door bij elkaar te komen. Er is een groter risico dat een cliënt de hem aangeboden informatie verkeerd interpreteert. Als de techniek het laat afweten is communicatie niet mogelijk en dat kan ernstige gevolgen hebben. Omdat internet steeds meer gebruikt wordt is het risico op uitval door bijvoorbeeld virussen groter. Ook is toegang tot persoonlijke gegevens door onbevoegden een reeël risico.
“Ik geloof zelfs dat je bepaalde woorden of zinnen erin kunt typen die dan uitgesproken worden.”
7
Camera’s bij Thea en Harry Bouman Thea en Harry Bouman uit Doetichem hebben vier camera’s aangeschaft bij een particulier bedrijf dat handelt in electronische zorg in huis. De camera’s staan in verbinding met de smartphones van hun twee kinderen. Thea Bouman is wat slecht ter been. Als zij valt heeft ze hulp nodig om weer overeind te komen. Thea Bouman: ”We hebben dit systeem omdat we ons er wat veiliger bij voelen. Als mijn man weg is ben ik alleen en als ik zou vallen is er niemand om me te helpen overeind te komen. Nu met die camera word ik wel gezien, mocht ik vallen.” Dat zij de hele dag bekeken kunnen worden was in het begin wel wat wennen, vertelt Thea Bouman: ”In het begin dat we de camera’s hadden vond ik het niet prettig moet ik eerlijk zeggen. Vooral bovenop de slaapkamer niet. Maar na een paar dagen was ik er helemaal aan gewend en had ik niet meer in de gaten dat we ze hadden. Ik weet dat alleen onze kinderen mee kunnen kijken, en anderen niet.”
Tot slot, eHealth als kans en uitdaging In onze samenleving en zorg dringt eHealth steeds meer door. Voortkomend uit bezuinigingen, vergrijzing en technologische ontwikkelingen gaat de regie van zorg steeds meer naar de burger en betrokkenen. Feit is dat het traditionele beeld van de zorg verandert door de opkomst van eHealth. In krimpgebieden zoals de Achterhoek biedt eHealth zowel kansen als uitdagingen waar mee aan de slag moet worden gegaan. Een uitdaging zal het zijn om techniek toegankelijk, gebruiksvriendelijk en veilig toe te passen. Maar voorop staat dat wanneer er voldoende aandacht is voor een goede overgang naar deze nieuwe werkwijze en wanneer het menselijke aspect centraal staat, eHealth kansen schept. Een kans op een meer doelgerichte zorg en een kans om de kwaliteit van zorg te behouden en te verbeteren.
Zoon Bart Bouman vertelt dat hij zo’n 3 tot 4 keer per dag met zijn smartphone eens kijkt hoe het gaat met zijn ouders. “Vaak kijk ik nog even voor het naar bed gaan, als ik dan zie dat ze allebei in bed liggen stelt me dat gerust.” Bart ervaart de camera’s in huis last verlichtend. “Ik hoef niet continu te bellen of langs te gaan om te zien of het goed met ze gaat.”
“ Nu met die camera word ik wel gezien, mocht ik vallen.” 8
9
colofon Deze brochure is een eenmalige uitgave in opdracht van de provincie Gelderland. Met deze brochure wil Zorgbelang Gelderland beeldvorming en bewustwording tot stand brengen over eHealth. De mensen geportretteerd in deze brochure hebben ook meegewerkt aan de films. Deze films kunt u bekijken op www.zorgbelanggelderland.nl. tekst: Beatrijs Hoeven Desirée van Dijk
fotografie: Marjan Rosendahl
eindredactie: Marit van der Goot
film: Beatrijs Hoeven Joost Ooijman Victor Veringa
Niek Veldhuis Dorien Veldhuis Riet Buijs Wouter Hogenkamp De Lichtenvoorde
Esmee Stapelbroek Anita Stapelbroek Mariëndael
Thea en Harry Bouman Martijn Bouman PCZ Doetichem
vormgeving: Beatrijs Hoeven
met dank aan: Mevrouw Vlasblom Anje Baas Zorgorganisatie Sensire
mogelijk gemaakt door:
