eHealth in de achterhoek Constateringen en aanbevelingen uit de praktijk
Auteur:
Desirée van Dijk Projectleider ‘eHealth in de Achterhoek’
1
Inleiding Zorgbelang Gelderland komt op voor vraaggestuurde zorg- en welzijnsvoorzieningen voor alle burgers in Gelderland. Dit wil zij bereiken door bijvoorbeeld ervaringskennis van zorggebruikers te verzamelen of knelpunten in het zorgaanbod te signaleren. In opdracht van de provincie Gelderland, voert Zorgbelang Gelderland een aantal projecten uit, o.a. op het gebied van eHealth. Onder eHealth wordt het gebruik van nieuwe informatie- en communicatietechnologieën verstaan en met name internet- technologie, om gezondheid en gezondheidszorg te ondersteunen of te verbeteren (definitie van de Raad voor de Volksgezondheid en Zorg in 2002). De opstellers van de Nationale Implementatie Agenda eHealth (NIA) gaan uit van vrijwel dezelfde definitie, namelijk 'het gebruik van ICT om gezondheid en gezondheidszorg te ondersteunen of te verbeteren. Zorgbelang Gelderland wil zich inzetten voor de betrokkenheid van patiënten, cliënten en zorgvragers bij de ontwikkeling en implementatie van ICT toepassingen in de zorg; eHealth. De opdracht die Zorgbelang Gelderland heeft uitgevoerd op het gebied van eHealth, betreft het ophalen van wensen en behoeften t.a.v. de toepassing van ICT in de zorg, in de regio de Achterhoek. Het zorglandschap verandert aanzienlijk zowel landelijk als regionaal, o.a. door steeds meer nieuwe toepassingen van ICT in de zorg. De effecten van de komst van eHealth in deze regio vraagt extra aandacht gezien de Achterhoek te maken heeft met aantal ontwikkelingen, waardoor eHealth als noodzaak, kans of extra zorg / uitdaging kan worden gezien. Eén van die ontwikkelingen is de zogenaamde ‘dubbele krimp’. Deze verwijst naar steeds kleinere financiële budgetten enerzijds, en steeds meer wegtrekkende (jonge) mensen uit deze regio anderzijds (‘de ontgroening’). Dit betekent dat er steeds minder mensen en middelen zijn om deze zorg goed uit te kunnen voeren. Daarnaast is sprake van het steeds groter worden aantal zorgvragen gezien de toenemende vergrijzing in dit gebied. Tot slot gaat de eigen regie steeds meer naar de cliënt en zijn omgeving, maar hoe ziet dit eruit in een krimpgebied als de Achterhoek? Wat wordt ervaren, waargenomen, en wat is nodig om knelpunten aan te pakken wanneer het eHealth betreft? Op de hiernavolgende pagina’s leest u het doel van het rapport en de wijze waarop het tot stand is gekomen. De sessies die hebben plaatsgevonden zijn uitgewerkt met de informatie die uit de bijeenkomsten naar voren is gekomen. Aan het eind vindt u de conclusies en aanbevelingen.
Doel & aanpak Het primaire doel van dit rapport is het in beeld brengen van de behoeften en ideeën van zorgvragers en / of directe betrokkenen rondom eHealth. Dit kunnen professionals, vrijwilligers en / of mantelzorgers zijn. Het secundair doel van dit rapport is het organiseren van de participatie, door bijvoorbeeld behoeften en ideeën te verzamelen en onder de aandacht brengen bij relevante partijen om deze mee te nemen in het ontwikkelproces rondom eHealth. Centraal staat het willen betrekken van zorgvragers, patiënten en cliënten bij nieuwe ontwikkelingen rondom eHealth. Het rapport wordt ter kennis gebracht aan o.a. innovatiebedrijven, gemeenten, zorginstellingen en
2
relevante bedrijven, zodat zij van input ‘van onderaf’ worden voorzien als het gaat om de ontwikkeling van eHealth en de toepassing daarvan. Het is van belang om gebruikers en / of betrokkenen (tijdig) te betrekken bij het ontwikkelen en implementeren van eHealth toepassingen. Om dit rapport tot stand te laten komen is een zogenaamde ‘denktank’ opgericht die tweemaal bij elkaar is gekomen in de vorm van een ‘panelgesprek’. Deelnemers voor deze denktank hebben zich vrijwillig gemeld na digitale en fysieke werving in de Achterhoek op diverse bijeenkomsten. Dit heeft een groep van tien deelnemers uit deze regio opgeleverd met wie tweemaal een intensieve werksessie heeft plaatsgevonden. De groep deelnemers was zeer divers samengesteld met uiteenlopende achtergronden en vanuit verschillende rollen (gebruikers van eHealth toepassingen, mantelzorger, professional, burger). Hun input komt voort uit ervaringen vanuit het werkveld alsook vanuit hun persoonlijke omgeving. De gemene deler binnen deze groep was de gezamenlijke interesse voor eHealth vanuit zowel vakgebied als vanuit praktijkervaringen in het veld als burger/mantelzorger, en de behoefte mee te denken en te doen (delen van ervaringen en ideeën) wanneer het gaat om de ontwikkeling en toepassing van eHealth in de Achterhoek. In de zomer van 2013 hebben de twee sessies plaatsgevonden op het gemeentehuis in Doetinchem, met dank aan PCZ Doetinchem. In de eerste sessie stond het bespreken van eHealth centraal, inclusief de kansen en uitdagingen. In de tweede sessie heeft een verdieping plaatsgevonden waarbij 3 overkoepelende thema’s verder zijn uitgewerkt die uit de eerste sessie naar voren kwamen. Er is actief gewerkt aan het ombuigen van de ‘zorgen’ naar ‘doe- punten’ die dienen als aanbeveling en uitkomst van het rapport om verder mee aan de slag te gaan. Middels het delen van handreikingen voortkomend uit dit rapport, wil Zorgbelang Gelderland bijdragen aan het stimuleren en benadrukken van het belang van burgerparticipatie rondom de ontwikkelingen van eHealth.
3
Sessie I Centraal in deze eerste sessie stond het bespreken van het thema ‘eHealth’. Wat is volgens de deelnemers de definitie van eHealth en welke beelden hebben zij hierbij? Wat is hoopgevend? Maar ook ‘waar maken wij ons zorgen om?’ Aan de hand van grote flip-overs heeft eerst een individuele brainstorm plaatsgevonden waarbij de deelnemers op ‘post- its’ eerst hun eigen associaties en ideeën kwijt konden. Die zijn vervolgens bij het passende thema geplakt en gebruikt als leidraad voor het plenair gesprek. Thema I: Wat betekent eHealth voor u? Uitkomsten individuele brainstorm: Deel uw definitie en beeldvorming bij dit onderwerp: ‘eHealth is digitale Digitaal infokanaal op het gebied van zorg en welzijn communicatie over Hulp bij gezondheidsvragen via internet gezondheidskwesties’ Contact met zorgverleners/ huisarts via internet Controle van de patiënt in de thuissituatie via internet Contact met mantelzorg/ familie via internet (Technologische) hulpmiddelen via internet die zorgen voor verbinding tussen mensen Geruststellende hulp op afstand voor zowel de zorgbehoeftige als de mantelzorger Het plenair gesprek: eHealth kan een oplossing zijn wanneer mensen alleen in een situatie zijn, er iets gebeurt en alarmering nodig is. Dit zou via digitale middelen gefaciliteerd kunnen worden. Een voorbeeld is het EZAH systeem dat een alarm afgeeft wanneer mensen bijvoorbeeld omvallen en hulp nodig hebben. Het systeem werkt dan als aandacht trekken voor hulp, maar heeft niet direct een medische link. Aandachtspunt bij alarmering: hoe ga je om met de ‘lege’ of geïsoleerde gebieden in de Achterhoek? Is GPS hier een oplossing? Bij het toepassen van eHealth is het belangrijk maatwerk te leveren; het aan te passen aan de persoonlijke behoeften, wensen en noodzaak.
Thema II: Wat baart u zorgen? Uitkomsten individuele brainstorm:
Er zijn teveel informatiekanalen waardoor informatie niet meer actueel en accuraat is De te grote complexiteit van het bedienen van apparaten/ hulpmiddelen Veiligheid in de ruimste zin (bijvoorbeeld alarmering). Lever hierin maatwerk Communicatie tussen cliënt en de mantelzorg; hoe houdt je als zorger / betrokkene goed zicht op de cliënt?
4
Anonimiteit / privacy Ouderen hebben moeite met nieuwe dingen aanleren. Er is (meer) begeleiding nodig. Ouderen worden nog teveel overvallen door het digitale tijdperk Niet iedereen is vaardig met internet ‘Hoe bereiken we de Het gaat ten koste van de persoonlijke aandacht cliënt die geen internet Het mag geen vervanger van het echte contact zijn/ het heeft?’ persoonlijk contact dreigt weg te gaan/ te verminderen
Het plenair gesprek: Ontwikkelingen rondom eHealth De ontwikkelingen rondom eHealth gaan snel. Het voelt alsof het niet meer bij te houden is. Hoe ga je zorgen dat je mensen meekrijgt in deze ontwikkelingen? Hoe maken we deze kanteling? En hoe gaan wij om met de weerstand die daarmee gepaard gaat? Naast de snelheid van de ontwikkelingen, wordt ook de hoeveelheid aan ontwikkelingen benoemd. Men geeft aan dat er al zoveel is wat eHealth betreft, maar dat er niet direct een overzicht is van wat waar te krijgen is. Er is behoefte aan overzicht, clustering en afbakening. Dit vereist dat ontwikkelbedrijven meer moeten samenwerken in plaats van met elkaar ‘Ga thuis kijken concurreren. De cliënt of gebruiker moet hier geen last van hebben. Halveer naar welke het aanbod en focus op dat wat nodig is. Er is behoefte aan een simpele en inventarisatie van het eHealth aanbod en dit vervolgens laagdrempelig en duidelijk aan te bieden. praktische oplossingen De toepassingen die er al zijn, zijn vaak te complex in gebruik of te duur. Ook mensen zelf al wordt weinig rekening gehouden met de mate van voorkennis die een hebben bedacht’ (potentiële) cliënt heeft om eHealth te kunnen toepassen. Hoe kunnen de complexiteit en kosten zoveel mogelijk beperkt worden? Hoe kun je met weinig geld simpele bruikbare eHealth toepassingen ontwikkelen? Een verdere zorg is dat er nog te veel bedacht wordt vanuit het perspectief van de techneut of zorgverleners. Men heeft het gevoel dat de (behoefte en ideeën van) de cliënt nog te weinig worden meegenomen, of niet tijdig worden ingezet. Wat wil en kan de cliënt? Ga met de cliënt om tafel en maak gebruiken van de creativiteit en ideeën van de cliënt. Laat inspiratie van onderaf komen (de gebruiker, ouderen en chronisch zieken). Cliëntperspectief in de ontwikkeling en implementatie van eHealth verdient meer focus. Toegang tot eHealth Om van eHealth gebruik te maken, moet ook gezorgd worden dat mensen dit zelf snel en gemakkelijk kunnen regelen, en niet allerlei bureaucratische procedures moeten doorstaan. Wie regelt dit met en voor de cliënt? Mogelijk een rol voor de wijkverpleegkundige/ coach?
5
Het perspectief van de professional & eHealth Er moet aandacht zijn voor de professional die mee moet in deze verandering. Denk met name de 50+ generatie waarvan niet automatisch mag worden aangenomen dat zij deze verandering vlekkeloos aangaan of doorstaan. Het gaat om een verandering in denkwijze en houding waarin geïnvesteerd moet worden. Wat is de motivatie van de hedendaagse professional? Hoe gaat deze mee in al deze veranderingen in het zorglandschap? De professional krijgt een andere rol en moet hiervan bewust gemaakt worden, evenals ondersteund worden. Er heerst het gevoel alsof organisaties nog niet goed zijn georganiseerd om met de ontwikkelingen rondom eHealth om te gaan. Organisaties moeten meer laten zien waar mensen zowel fysiek als digitaal terecht kunnen, zonder de tussenkomst van ingewikkelde instanties of het moeten toepassen van procedures. Stop bijvoorbeeld energie in de fase voorafgaand aan de indicatiestelling. De diverse gebruikers van eHealth Nu de overheid zich meer terugtrekt moet meer beroep gedaan (kunnen) worden op de directe leefomgeving. Hierop moet gestuurd worden. Hoe staat het met de belasting van de mantelzorger? Familie, buren, kennissen moeten meer betrokken worden wanneer dit mogelijk is. Pas wanneer dit niet kan wordt de professional ingeschakeld. Het lijkt op het oude ‘nabuurschap’. Mag dit zo genoemd worden? Het opzetten van zorgcorporaties lijkt hier een voorbeeld van. Er zou een campagne moeten komen om voor elkaar te moeten zorgen. Hoe ‘Hoe krijgen wij meer maken wij als burger de kanteling naar het meer voor elkaar aandacht voor mantelzorg zorgen? Het bewust maken van wederkerigheid staat centraal. Durven mensen nog wel om hulp te vragen? Iedereen kan wel en vrijwilligerswerk? Wie iets! Laten we elkaar om hulp (durven) te gaan de (eHealth) taken vragen. Er moet gewerkt worden aan de beeldvorming over mee uitvoeren?’ eHealth. Wat is het? Wat doet het? Houdt dit luchtig en laagdrempelig maar draag de juiste kennis over. eHealth kan een uitkomst zijn, maar het is ook belangrijk dat mantelzorgers en vrijwilligers in dit proces worden meegenomen. Hoe gaan wij om de ontgroening in de Achterhoek? Er zijn steeds minder jongeren bereid of beschikbaar voor vrijwilligerswerk? Hoe kunnen wij stimuleren tot participatie, en de intrinsieke motivatie beïnvloeden/ vergroten? Hoe zien mensen het nut van vrijwilligerswerk in? Als voorbeeld wordt Amerika genoemd waarbij vrijwilligerswerk onderdeel is van de verplichte maatschappelijke stage in het onderwijs. Eigen regie & eHealth Een aandachtspunt rondom eHealth is dat mensen niet lui gemaakt/ gehouden moeten worden. Stuur aan op zoveel mogelijk nog zelf doen, dus stuur op zelf mits het niet anders kan. Stuur op zelfregie, maar de cliënt moet dit wel zelf willen en kunnen. De balans tussen digitaal versus persoonlijk contact Men maakt zich zorgen over de balans houden met digitale zorg versus het persoonlijk contact. eHealth moet ingezet worden als ondersteuning en niet als vervanging. Soms zijn problemen niet op te lossen of hulpvragen niet (direct) te beantwoorden, maar gaat het ‘gewoon’ om persoonlijk contact.
6
Privacy & eHealth Een voorbeeld van eHealth dat vragen oproept, is het gebruik van camera’s. Het biedt zicht op de veiligheid van de cliënt en kan een uitkomst zijn voor de betreffende mantelzorger. Maar waar is de grens met privacy? Belangrijk is dat veiligheid het doel van het gebruik van deze camera’s is. Het is belangrijk hier onderling, met de juiste partijen, afspraken over te maken. Met betrekking tot internettoegang tot informatie over zorg is anonimiteit is een zorgpunt, gezien mensen zelf het heft in handen nemen en via het internet dokter kunnen ‘spelen’. Alles is vindbaar op het internet. Mensen kunnen daardoor op het verkeerde spoor of op een dwaalspoor raken. Toepassing van eHealth bij dementie Rondom het ziektebeeld Dementie levert eHealth nu nog veel vragen op. Hoe leer je deze doelgroep structureel nieuwe vaardigheden en kennis aan, als het ziektebeeld dat in een bepaalde fase niet toelaat? Hoe gaan wij daar mee om? Thema III: Wat is hoopgevend? Uitkomsten individuele brainstorm:
‘Het draagt bij aan langere Er is de mogelijkheid simpel contact te maken met wijk- / zelfstandigheid buurtgenoten van ouderen. Het is een snelle manier van informatie vergaren over gezondheid Ook is contact op Communicatie kan sneller, c.q. beter verlopen verre afstanden Ouderen kunnen meedenken over ins- en outs. mogelijk!’ Het kan zorgen dat de mantelzorger minder overbelast raakt, maar ook de verpleegkundige die steeds minder tijd heeft om de zorgvrager tijdig te bereiken/ te woord te staan (dit kan tevens een zorg zijn) De anonimiteit en de eigen regie men kan zelf dingen uitzoeken Er kan snel actie door zorgverleners worden verricht/ snel in contact komen met zorgverlener
Het plenair gesprek: Wanneer het gaat om zelfhulp bij bijvoorbeeld eetstoornissen, kan eHealth een goede toepassing zijn. Er wordt een voorbeeld uit de praktijk genoemd waarbij patiënten digitaal met elkaar in contact komen om hun problematiek en ervaringen uit te wisselen. Voordelen hiervan zijn het beperken van reisafstand en kosten, verbinden en inspelen op de digitale ontwikkelingen. Mensen kunnen vanuit een omgeving waarin ze zich prettig voelen, deelnemen aan een digitaal forum. Ook kan eHealth een hulpmiddel zijn als communicatiemiddel naar zorgverleners, maar ook familie en vrienden. Je bent in staat jouw netwerk op te bouwen, te onderhouden of uit te breiden. Het kan
7
mensen uit sociaal isolement halen en mensen zijn in staat zelf dingen te regelen wanneer bijvoorbeeld hun energieniveau of fysieke conditie hun niet in staat stelt de deur uit te gaan. Anonimiteit kan ook een voordeel zijn, als mensen zelf, snel en onzichtbaar aan informatie willen komen. eHealth werkt als de formule KIS wordt toegepast: Keep It Simple!
Sessie II Vanuit sessie I zijn 3 overkoepelende thema’s naar voren gekomen die verder zijn uitgediept in de tweede sessie. Dit zijn: 1. 2. 3.
De kanteling naar eHealth Het cliëntperspectief De rol van de professional / mantelzorger / vrijwilliger
Ook hier heeft eerst een individuele brainstorm plaatsgevonden waarbij de deelnemers eerst hun eigen ideeën bij het bijbehorende thema konden plakken. Op grote flipovers werd het thema genoemd, met daarbij een aantal triggerende vragen. Vervolgens heeft op basis van de output van de individuele brainstorm het plenair gesprek plaatsgevonden. In de uitwerking is direct toegewerkt naar het beschrijven van de ideeën die naar voren kwamen.
1. De kanteling naar eHealth Bijbehorende vragen voortkomend uit sessie I: Hoe maken en houden wij eHealth levend? Wat doen we aan de beeldvorming rondom eHealth? Hoe vindt de kanteling plaats bij zowel de burger als de professional? Hoe zorgen we dat eHealth een thema is dat bekend is bij de burger? Uitkomsten van het gesprek: a) Investeer in kennis en beeldvorming rondom eHealth - Organiseer 2- jaarlijks informatiemarkten over eHealth. Zorg dat men tips kan krijgen, op de hoogte is van de laatste ontwikkelingen. Er is veel onwetendheid over wat er allemaal mogelijk is en wat het (actuele) aanbod is. Denk bijvoorbeeld aan het bouwen van een fictief ‘ervaringshuis’ waar mensen doorheen kunnen lopen om het direct te zien en uit te proberen. Maak het laagdrempelig en beelden, dicht bij de praktijk. Geef presentaties met voorbeelden en verhalen uit de praktijk. Ondersteun organisaties in het organiseren van bijeenkomsten en stimuleer samenwerking. Blijf informeren via bijeenkomsten zoals de ouderenbijeenkomsten van PCOB. Mensen luisteren graag naar voorbeelden en sprekers. Bereid mensen voor op de kanteling, ook op de financiële aspecten ervan - Ontwikkel ‘promotieprogramma’s’ en / of start een campagne. Laat behoeften van mensen zien maar ook dat wat er al is. Laat ook de ‘best practices’ zien; wat werkt al? Voorbeeld: ‘plus je huis op’ in Doetinchem. - Maak een winkel /eHealth Experience. Zorg dat dit laagdrempelig is. Werk samen met studenten, om bijvoorbeeld om te leren gaan met een tablet. Maak een ‘oefencafé’, maak
8
-
-
het zichtbaar. Tastbaar en laat men terplekke een ervaring opdoen. Voorbeelden: Rijles met scootmobiel, cursus I-Pad, etc. Denk ook aan de proefwoning van Sensire in Vorden. Maak een loket, een trefpunt, waar je eHealth laat zien of zelfs apparatuur verhuurd (bv scootmobiel, beeldtelefoon, hulp bij tablet etc). Maak het levend en zichtbaar, niet alleen een theoretisch digitaal verhaal, laat mensen een kijkje nemen in de keuken van eHealth, voor zowel de cliënten, mantelzorgers als professionals. Een droombeeld zou zijn dat je een (oude SRV) bus om kunt bouwen tot mobiele eHealth winkel en ook naar de mensen toe kunt gaan in de Achterhoek die minder mobiel zijn of meer geïsoleerd leven. Blijf papieren en digitale nieuwsbrieven sturen om alle mensen te bereiken. Het PCOB blad is daar een voorbeeld van. Het is praktisch, beeldend en het gaat om ervaringsverhalen. Aandachtspunt: zorg dat je ook de minder mobiele en digibete ouderen bereikt. Zorg dat mensen de weg weten. Maak je zichtbaar en vergemakkelijk procedures en de weg er naar toe. Maak bijvoorbeeld een overzichtelijke kaart met procedures en waar ze naar toe leiden.
b) Actieve beïnvloeding van en dialoog met IT sector - Bereid leveranciers voor op de nieuwe doel / klantengroep. Leveranciers moeten bij klantcontact rekening houden dat dit een professional en/ of een cliënt kan zijn. Leveranciers moeten geïnformeerd worden en anticiperen op de kennis en het niveau van de cliënt (zowel de professional, mantelzorger als gebruiker). Maak internetproviders bewust van de nieuwe doelgroep en het (financieel) belang daar van. Het gaat om een lucratieve klantengroep (denk aan UPC, ZIGGO, KPN). Kijk of er speciale pakketten / abonnementen kunnen worden gecreëerd voor deze nieuwe doelgroep. - Stuur aan op 1 aanbieder die over de ICT contracten gaat i.v.m. eenduidigheid en coördinatie. Marktwerking mag niet leidend zijn. Screen op 1 aanbieder, vind de juiste aanbieder die in gaat spelen op deze markt en bereid is zich te verdiepen in de wensen, behoeften en de diverse niveaus van de ‘nieuwe klantengroep’. - Stuur aan op de ontwikkeling van gebruiksvriendelijke apparatuur (cliëntperspectief- en ervaring moet worden meegenomen). - Zorg dat de digitale infrastructuur werkt: : ‘het moet het doen met 1 druk op de knop’. Ga leveranciers spreken zoals internetproviders. - Voor de klant moet zelfredzaamheid het speerpunt zijn; voorkom ‘afhankelijkheid’ en stuur in de ontwikkeling van eHealth aan op eigen regie. - Maak een actuele inventarisatie (shortlist) en borg deze. Een partij moet zorg dragen voor de actualiteit van ‘shortlists’ die worden bijgehouden. Ga een shortlist maken d.m.v. gebruikservaringen ophalen in combinatie met theorie/ markt. Inventariseer het huidige aanbod. Wat is er nu allemaal op de markt? En wie moet dat weten? Zorg dat je iedereen updates kunt geven die dat nodig heeft. - Investeer in een gemeenschappelijke taal. Zorg dat alle partijen elkaar kunnen begrijpen en maak bruggen tussen de zorg en IT wereld. Informeer elkaar regelmatig. c) -
Betrek gemeenten i.v.m. de WMO. Verduidelijk de rol van de gemeenten en betrek deze meer bij dit proces en de ontwikkelingen rondom eHealth. Betrek gemeenten i.v.m. WMO, daar ligt geld. Dit rapport moet ook naar gemeenten en WMO- raden. Het is ook bedoeld om ongevraagd advies uit te brengen, en dit moet vertaald worden naar acties voor gemeenten.
9
d) Verbind jong en oud met elkaar. Maak gebruik van kennis van alle generaties. Denk aan ICT kennis van jongeren verbinden met vaardigheden/ kennis van ouderen. Ga jong en oud verbinden: creëer maatschappelijke stages om zowel de ouderen als je jongeren in de maatschappij te helpen. Ouderen vereenzamen niet, krijgen digitale kennis en jongeren kunnen werkervaring opdoen en vaardigheden leren. Laat bijvoorbeeld beide partijen gastcolleges aan elkaar geven over diverse onderwerpen, waarbij eHealth een gemene deler is. 2.
Het cliëntperspectief
Bijbehorende vragen voortkomend uit sessie I: Hoe zetten we cliëntperspectief centraal bij de ontwikkeling en implementatie van eHealth? Hoe kunnen we ideeën van cliënten / betrokkenen (tijdig) meenemen? a) -
Zoek de doelgroep actief op Bezoek cliënten en (toekomstige) gebruikers van eHealth toepassingen en haal behoeften en ideeën op. b) Gemak en gebruiksvriendelijkheid moet voorop staan Het cliëntperspectief moet centraal staan bij het ontwikkelen van eHealth. Ontwikkelbedrijven moeten ook bij mensen thuis langs gaan om waar te nemen hoe men omgaat met apparatuur, wat de voorkennis is, of welke behoeften er zijn. Neem ideeën en tips uit de directe praktijk mee in het ontwikkelproces. De eHealth systemen moeten als het ware werken als een ‘Blackbox’: 1 apparaat met 1 stekker of knop. Het streven moet zijn dat een (uitgebreide) handleiding overbodig is. Zet een pilot op met jong- gehandicapten die een testgroep worden en eHealth toepassingen gaan uitproberen. Gedacht kan worden aan Limez en Siza. c) Ga (preventief) informeren en ophalen via diverse kanalen Ga alvast preventief informeren, zodat mensen niet worden overvallen met eHealth wanneer het zo ver is. Ga cliënten vertellen welke mogelijkheden er zijn. Maak een digitaal prikbord om vragen en tips kwijt te kunnen, of om ervaringen te delen. Ontwikkel hier ‘apps’ voor. Open een laagdrempelige hulplijn (geen UPC) die als helpdesk fungeert. Deze helpdesk wordt bemand door iemand met kennis van zowel de doelgroep als IT toepassingen. 3.
De professional, de mantelzorger & vrijwilliger
Bijbehorende vragen voortkomend uit sessie I: Hoe stimuleren wij deze groep? Hoe het werken met E- health promoten? Hoe vrijwilligerswerk/ mantelzorg promoten? Hoe wordt deze groep ondersteund? a) -
Haal behoeften en kennis op bij deze groep Ga met deze groep mensen om tafel en haal hun ervaringsdeskundigheid op. Welke waardevolle informatie kunnen zij geven aan partijen zoals maakbedrijven(Limez / www.openidee.nl), gemeenten en de IT sector? Vraag naar waar de problemen en de
10
-
-
kansen zitten, en maak hier gebruik van in het ontwikkel – en implementatieproces van eHealth. Organiseer praatgroepen voor mantelzorgers, vrijwilligers en professionals op het gebied van eHealth. Denk aan keukentafelgesprekken of spiegelgesprekken die 1-2 maal per jaar kunnen worden georganiseerd om ervaringen en vragen uit te wisselen. Investeer in deskundigheidsbevordering van alle mensen die zorg verlenen als het om eHealth gaat.
b) Genereer aandacht voor eHealth en het belang van mantelzorg / vrijwilligerswerk Mantelzorg en vrijwilligerswerk moet met campagnes onder de aandacht worden gebracht. Maak men niet alleen bewust van het ontstaan van een dreigend tekort, maar zet in op de meerwaarde en positieve aspecten van mantelzorg en vrijwilligerswerk. Informeer op scholen en laat ervaringsdeskundigen presentaties geven over de zin en de mooie dingen van mantelzorg en vrijwilligerswerk.
Conclusies en aanbevelingen Uit de twee sessies is naar voren gekomen dat het duidelijk is wat eHealth behelst, maar dat het een mengeling van hoop, vragen en zorgen oproept. Het wordt als kans gezien om contacten op afstand mogelijk te maken, netwerken uit te breiden en gemakkelijker te onderhouden. Het kan gezien worden als ‘meer vrijheid’ en een snellere en efficiënte manier om te communiceren over zorg. Ook draagt het bij aan de eigen regie van de cliënt en kan het de zorgverlener ontlasten in zorgtaken. Waar men zich zorgen over maakt, is met name de snelheid en de hoeveelheid aan ontwikkelingen op het gebied van eHealth. Het is onduidelijk wat er allemaal is aan (actueel) aanbod op het gebied van eHealth, en daarnaast is het lastig bij te houden wat er allemaal is. Met heeft het gevoel dat eHealth nog teveel ‘iets’ van de zorginstellingen en IT bedrijven is, i.p.v. dat de cliënt centraal staat. Er wordt te weinig gebruik gemaakt van ideeën en behoeften van de cliënt. Daarbij komt dat de gebruiker (zowel de cliënt als hulpverlener) het soms ook nog aan kennis en vaardigheden ontbreekt wat de afstand tot efficiënt gebruik van eHealth toepassingen vergoot. Er is nog toch te weinig een brug tussen de zorgwereld en de IT- wereld, en zeker wanneer het om de cliënt gaat die centraal hoort te staan. Ook maakt men zich zorgen over wie die ‘nieuwe’ zorg straks uit gaat voeren. De kennis van de huidige professional is niet altijd voldoende, jongeren trekken weg, en vrijwilligers werk / mantelzorg trekt weinig nieuwe mensen. Tot slot is een grote aanwezig zorg dat de balans zoek gaat tussen persoonlijk versus digitaal contact. De eHealth toepassingen moeten een toevoeging zijn, geen vervangend middel van het persoonlijk contact.
11
Voor welke uitdagingen staan de burgers in de Achterhoek nu, als het gaat om een succesvolle ontwikkeling en inbedding van eHealth? In beide sessies zijn veel suggesties gedaan voor verbetering en actiepunten op dit gebied om mee aan de slag te gaan. De meest besproken aanbevelingen zijn: Maak een inventarisatie van wat er is en zorg dat deze up to date blijft. Deze ‘shortlist’ moet laagdrempelig aangeboden kunnen worden. Houd het overzichtelijk. Begin bij de gebruikers thuis / in de eigen omgeving; het cliëntperspectief staat centraal, en werk vraag- en dialooggericht. Laat bedrijven die het produceren en zorginstellingen (professionals) die er mee moeten werken, beginnen bij de cliënt. Haal ideeën en behoeften op bij de gebruiker (dus ook de zorgverlener) om de cliënt vanaf het begin te laten participeren in het ontwikkelproces. Maak gebruik van hun ervaring en creativiteit, en de vaak simpele praktische oplossingen die zij zelf al bedacht hebben. Blijf informeren aan alle betrokken partijen (de cliënt, de verzorgers, de instellingen, gemeenten en bedrijven). Vormen hiervoor zijn: markten, uitwisselingsbijeenkomsten. Laat verbindingen ontstaan, informeren over de nieuwste ontwikkelingen en uitwisselen van ervaringen. Wat zijn kansen en voordelen? Waar blijven we aan werken? Bied dit ook digitaal aan zodat mensen ervaringen en ideeën digitaal met elkaar kunnen uitwisselen. Werk aan de beeldvorming rondom eHealth. Denk aan campagnes, promotiemateriaal, oefenomgevingen, trefpunten opzetten etc. Men moet meer en beter weten wat eHealth is, om zorgen / angsten (deels) weg te kunnen nemen. Investeer in deskundigheidsbevordering van alle partijen. Zowel gemeenten, bedrijven als zorgnemers- en verleners moeten van elkaar op de hoogte blijven. Op het gebied van vaardigheden en kennis investeren, levert ook een bijdrage aan het spreken van een gemeenschappelijk taal als het eHealth betreft. Vraag aandacht voor mantelzorg en vrijwilligerswerk. Het is belangrijk mantelzorg en vrijwilligerswerk actief onder de aandacht te brengen in de Achterhoek. Mensen zijn nodig om dit werk te doen, maar ook de waarde en de mooie kanten moeten meer belicht worden. Verbind jong en oud. Jongeren kunnen bijdragen aan de deskundigheidsbevordering op het gebied van digitale communicatie en vaardigheden. Creëer mogelijkheden om in de Achterhoek te blijven wonen werken in de vorm van maatschappelijke stages en (werkervarings)banen. Sla bruggen tussen de IT- en de zorgwereld. De IT- wereld heeft baat bij ervaringen, behoeften en ideeën vanuit de praktijk, input van de cliënt zelf. Ook dienen zij om te kunnen gaan met het vaardigheids- kennisniveau op IT gebied van deze nieuwe doelgroep. Investeer in en focus op gebruiksgemak: eenvoudig, laagdrempelig en betaalbaar, waarbij zelfregie centraal staat. De zorgwereld is daarentegen gebaat bij deskundigheidsbevordering op het gebied van IT. Investeer in deze uitwisseling en zorg voor een efficiënte en eenvoudige samenwerking. Betrek gemeenten actief (WMO- raad). Informeer ook de gemeenten rondom de ontwikkelingen vanuit zowel de zorg- als bedrijven kant. Maak ook gemeenten bewust van ontwikkelingen rondom eHealth vanuit diverse perspectieven. Investeer in het vereenvoudigen van procedures.
12
Tot slot Dit rapport is mede mogelijk gemaakt door deelname van onderstaande personen die op vrijwillige basis hebben deelgenomen aan de panelgesprekken. In willekeurige volgorde speciale dank aan: Jan Brands, PCZ Doetinchem Jaap Flokstra, PCZ Doetinchem Jan Hartemink, PCZ Doetinchem Hans van Hese, lid WMO Raad Bronckhorst, Bestuurslid Steenderens Belang Jan Overdijk, Wijkplatform De Kom Didam Rob Cannegieter, Wijkplatform De Kom, Didam Maarten Veldhuis, Rijn Ijssel College Arnhem & Dorpsraad Wehl Olga Monshouwer, Buurtzorg Willem Wolters, Vereniging Leefbaar Nieuwdijk Myriam Crombach, SIZA de Liemers
13
Nawoord Conform de opdracht van de Provincie Gelderland heeft Zorgbelang Gelderland een rapport opgesteld met daarin de opgehaalde wensen, behoeften en ideeën van zorggebruikers in de Achterhoek rondom eHealth. Door in gesprek te gaan middels actieve werksessies met de burger in de Achterhoek, heeft het rapport tot een concreet aantal aanbevelingen geleid rondom eHealth waarmee vervolgstappen kunnen worden gezet. Zorgbelang Gelderland heeft als taak vanuit burger- en cliëntperspectief bij te dragen aan verbetering van de kwaliteit van de zorg. Dit betreft niet louter ophalen van wensen en behoeften, maar ook het maken van verbindingen tussen belanghebbende partijen, streven naar samenwerking, en te sturen op concrete acties ten behoeve van verbetering van de kwaliteit van de zorg. Naar aanleiding van dit rapport zullen wij zelf actief aan de slag gaan met het verspreiden en bieden van de handreikingen aan relevante en geïnteresseerde partijen. Aan u de oproep hetzelfde te doen in het belang van burgerparticipatie en innovatie van onderaf! Met dank,
Desirée van Dijk Zorgbelang Gelderland
14
15/15
