Een patiënt met stress en burnout
Een patiënt met stress en burnout in de huisartspraktijk
Bart Verkuil Arnold van Emmerik Roelf Holtrop
Houten 2010
© 2010 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet j° het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. ISBN 978 90 313 8260 6 NUR 870 Ontwerp omslag: Nanja Toebak, Den Bosch Ontwerp binnenwerk: Studio Bassa, Culemborg Redacteur: H. Haakman, Utrecht Automatische opmaak: Cross Media Solutions - Ten Brink, Alphen aan den Rijn
Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus 246 3990 GA Houten www.bsl.nl
Inhoud
Over de auteurs 7
7
Woord vooraf 9
9
1
Wat is er met de patiënt aan de hand? 11
11
2
26 kan de huisarts stress en burnout herkennen en Hoe behandelen?
26
3
Hoe heeft het zo ver kunnen komen? 38
38
4
56 betekenen ongezonde stress en burnout voor Wat patiënt en omgeving?
56
66 kan de patiënt doen tegen ongezonde stress en Wat burnout?
66
84 kan de patiënt zijn weerbaarheid tegen ongezonde Hoe stress en burnout vergroten?
84
Literatuur 93
93
Adressen en websites 96
96
99 Bijlage Hulpmiddelen voor de patiënt
99
5
6
Register 106
106
Over de auteurs
Bart Verkuil is psycholoog en universitair docent bij de Universiteit Leiden, faculteit Sociale Wetenschappen, sectie Klinische, Gezondheids- en Neuropsychologie. Hij is gepromoveerd op de effecten van piekeren op stressgerelateerde psychologische en lichamelijke klachten, waaronder burnout. Tevens is Verkuil als behandelaar werkzaam voor Skils te Den Haag. Arnold van Emmerik is psycholoog en cognitief gedragstherapeut. Momenteel is hij universitair docent bij de programmagroep Klinische Psychologie van de Universiteit van Amsterdam, waar hij onder meer leiding geeft aan de onderzoekspolikliniek UvA PsyPoli. Van Emmerik promoveerde in 2005 op de preventie en behandeling van de posttraumatische stress-stoornis en is kaderlid van de Vereniging voor Gedragstherapie en Cognitieve therapie (VGCt). Roelf Holtrop studeerde psychologie en geneeskunde aan de Vrije Universiteit te Amsterdam. Na het artsexamen was hij werkzaam als arts-assistent gynaecologie. Aansluitend volgde hij in Leuven de huisartsopleiding. Vanaf 1992 is hij huisarts te Ermelo (duopraktijk). Gedurende de periode 2000-2006 was Holtrop actief in de kerngroep van het DiHAG. Daarnaast was hij vanaf 2002 tot 2010 voorzitter van de wetenschappelijke redactie van Patiënt Care en is hij vanaf 2006 redactielid van EADV-magazine. Hij publiceerde over diabetes mellitus in Modern Medicine en Diabetes Specialist en Acute ontregelde diabetes op de huisartsenpost (2008). Daarnaast is Holtrop inhoudelijk adviseur voor diabeteszorg voor Medicamus. Als hospice-arts en palliatief consulent is hij eveneens regionaal actief op het vlak van de palliatieve zorg.
Woord vooraf
Deze titel in de reeks Een patiënt met gaat over patiënten die kampen met stress en burnout. Iedereen krijgt in zijn of haar leven te maken met stress. Met gezonde stress is niets mis; gezonde stress kan zelfs nuttig en prettig zijn. Dat geldt niet voor ongezonde stress, dat wil zeggen, gezonde stress die te lang aanhoudt. Ongezonde stress is vervelend en kan leiden tot ernstige klachten zoals overspannenheid, burnout en zelfs depressie. Vaak zorgt ongezonde stress ook voor problemen in het privéleven van de patiënten of op hun werk. Ongezonde stress komt veel voor. Om te voorkomen dat deze klachten zich ontwikkelen tot een forse psychische aandoening, zoals een depressie, is het tijdig herkennen van de symptomen van ongezonde stress uiterst belangrijk. De huisarts is vaak het eerste aanspreekpunt voor mensen die merken dat ze last hebben van ongezonde stress. Dit boek is bedoeld voor huisartsen die hun kennis over ongezonde stress willen opfrissen of verdiepen. Naast informatie over de meest recente inzichten in het stressonderzoek beschrijven we een aantal korte oefeningen die behulpzaam zijn bij een eerstelijnsbehandeling van ongezonde stress. De tekst is gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek, aangevuld met oefeningen en voorbeelden uit de praktijk. Dit boek is een bewerking van Omgaan met stress en burnout (2007), dat de patiënt en zijn directe omgeving als doelgroep heeft. In de tekst spreken we overigens voor het gemak vaak over ‘hij’, terwijl daar ook ‘zij’ gelezen kan worden. In hoofdstuk 1 beschrijven we de lichamelijke en psychische veranderingen die met gezonde en ongezonde stress kunnen samengaan. Hoofdstuk 2 geeft een overzicht van de symptomen waaraan huisartsen ongezonde stress en burnout kunnen herkennen. In hoofdstuk 3
10
Een patiënt met stress en burnout
zetten we uiteen hoe gedachten en ideeën over situaties tot ongezonde stress kunnen leiden. We bekijken hoe ongezonde stress ontstaat en waardoor het lastig kan zijn om die kwijt te raken. In hoofdstuk 4 bespreken we wat ongezonde stress betekent voor de omgeving van de patiënt, zoals diens werk en vriendenkring. Hier geven we ook een aantal tips en adviezen hoe de omgeving kan omgaan met mensen die last hebben van gezonde stress. We belichten de rol die leidinggevenden en de bedrijfsarts kunnen spelen in het herstellen van ongezonde stress en burnout. In hoofdstuk 5 zetten we op een rij hoe de patiënt zelf met ongezonde stress kan omgaan. Hoofdstuk 6 bevat een aantal adviezen om de weerbaarheid tegen ongezonde stress en burnout te verhogen. Het boek besluit met een overzicht van nuttige websites, boeken en instanties en een bijlage met hulpmiddelen voor de patiënt. We bedanken de uitgever en redactie van Van A tot ggZ en de reeks Een patiënt met voor de gelegenheid om dit boek te schrijven. Heeft u tips of ideeën? Laat het de uitgever weten. Bij een herdruk maken we daar graag gebruik van. Bart Verkuil, Arnold van Emmerik en Roelf Holtrop april 2010
