FILOSOFIE
Een andere wetenschap is mogelijk! Een pleidooi voor slow science Isabelle Stengers !"#"$%&'()*"$+,$'"$-".,-$/)0$""0$1"#+0*$+0$2"-$.)'"($/)0$'"$1""(,-3"1$4+115$6)1"7)"(-8$*"3(*)‑ 0+,""('$ '33($ '"9"0,:0;$ "0$ '"$ <)=;1-"+-$ >0*"0+";(,7"-"0,=2)??"0$ /)0$ '"$ @(&"$ A0+/"(,+-"+-$ B(;,,"1$3?$CD$'"="E%"($FGCC: -.%&//0%1/&2".&"#&"/3/0//4&5/364#/4&7$$0&894&7/010$92/4)&7$$06.&:/;"/4&8/1&&5/4$/=3/4)&2660%?8>4.>#&2"%1/4&361&"#&%$=%&4$:6.&//4&$409%1%1$#/0& 5/4@& A/4& ;$9& ;/.<%& #944/4& ;/::/4& 361& "#& =>4& 7/0B."?81"4:& 1$1& 70>& 3/4#/4& /4& 8/1& =$C$&764&92&94"7/0%"1/"1)&%?"/41"6&7"4?/0/&1/4/506%&D3$$0&2/1/4%?86B&3/&39"%1/04"%& $7/02"44/4)&0/3@E)&"/1%&1/&%/0"/9%&4//=@&F"1&=$C$&"%&7$$0&=>&/0:&7//./"%/43)&664:/;"/4& het inhoudt dat we nooit ophouden om zowel de wetenschap als de duisternis die /03$$0&7/0%.6:/4@&2$03/4)&"4&7066:&1/&%1/../4@&G/1&5/1/#/41&$$#&361&2/&3/&=64"/0& 2660$B&2/&3/&39"%1/04"%&:/2$$4.>#&5/4$/=/4&/4&664&3/B#&%1/../4&"4&7066:&%1/../4H& is dit niet een statische en al te geruststellende oppositie tussen licht en duisternis? Het als vanzelfsprekend zien van deze oppositie zou wel eens een deel van het probleem #944/4&;>4@ !43/0&643/0/&$=%1643":8/3/4&;$9&"#&3"1&18/=6&8/55/4ΰ/4&#"/;/4)&764&."?81&/4& 39"%1/04"%&/4&764&3/&=$:/.>#8/"3&1$1&8/1&I30$=/4&764&3/&39"%1/04"%J&$=&//4@%&764& 70/3/&1/&$412"##/./4&2644//0&$$0.$:&3/&.$:"%?8/&9"1#$=%1&.>#1&1/&;>4@&A>4&./;"4:&;$9& 364&8/55/4&$43/0;$?81&8$/&2>)&94"7/0%"16"0/&$43/0;$/#/0%)&8/1&10$1%/&0"19/./&:/5660& 764&$B%1643":8/"3ΰ/4&=>3/4)&2644//0&3/&2/1/4%?86B&361&261&8/1&6.%&39"%1/04"%& 3/K4"//01)&6647/?81)&5>7$$05//.3&3/&F602"4"%1"%?8/&/7$.91"/@ L?81/0)&1$/4&3/&$0:64"%61$0/4&=>&4660&8/1&18/=6&764&=>4&./;"4:&70$/:/4)&863&4/1&//4& :/5/901/4"%&B.661%:/7$43/4&3"/&/.#/&12>#&=66#1/@& Ik ben sinds vele jaren bezorgd over wat men de kenniseconomie noemt en over de nieuwe politiek van publiek onderzoek. Sinds kort geven zelfs Franstalige Belgische universiteiten zich over aan de algemene noodzaak van benchmarkevaluatie in de ?$=B/1"1"/7/& 6?63/="%?8/& =60#1@& M>& D3/& N064%16.":/& O/.:"%?8/& 94"7/0%"1/"1/4)& /3@E& ;>4&8"/0&0/.61"/<&.661&=//&5/:$44/4)&=660&361&26%&4"/1&//4&:/76.&764&2/.$7/02$:/4)& =$/3":&7/0;/1@&G/1&26%&//03/0&"4/01"/@&!4;/&691$0"1/"1/4&7$/0/4&3"1&49&9"1&=/1&3/&>7/0& van nieuw bekeerden. G/1&5/%?80>7/4&/4&5/#.6:/4&764&3/&10"/%1/&2660%?8>4.>#8/"3&361&94"7/0%"16"0&$43/0‑ ;$/#&8/0:/3/K4"//03&;6.&2$03/4&7$.:/4%&3/&?0"1/0"6&3"/&:/509"#1&2$03/4&$=&8/1&1/& /76.9/0/4)&;$9&/?81/0&4"/1%&0/./7641%&1$/7$/:/4&664&3/&89"3":/&%"1961"/@&P/./4&$43/0& $4%&;>4&;"?8&0//3%&5/29%1&764&3/;/&2660%?8>4.>#8/"3)&/4&8/55/4&3"1&6.&$B/4.>#&5/#0"‑ 1"%//03@&Q#&:6&/0764&9"1&361&=>4&166#&6.%&K.$%$$<&/0"4&5/%1661&8/1&=$:/.>#/&1/&6?1"7/0/4)& /4& 4"/1& 8/1& 2660%?8>4.>#/& 1/& 5/%?80>7/4)& $R/2/.)& %"1961"/%& =/1& /4& 3$$0& 894& $45/‑ kenden te analyseren wanneer ik deze zelf ervaar.
4
!"#$%&'()&*+,(*,
FILOSOFIE
En dit gevoel van een onbekende werd geactiveerd door de weerslag onder onder‑ ;$/#/0%&764&3/&:/5/901/4"%&$B&S&T94"&3"1&T660&"4&U/97/4)&1$/4&O605606&P64&FV?#&3$$0& 8660&94"7/0%"1/"1&2/03&$41%.6:/4&$=361&;>&B95."/#/.>#&3/&6?1"/&1/:/4&//4&:/4/1"%?8& :/=$3"K?//03& 66036BB/.7/.3& "4& M/C/0/4& 9"1./:3/& /4& %1/943/@& L/4& ;//0& 76:/& $45/‑ #/43/)&;/#/0)&=660&361&261&"#&I$45/#/43J&4$/=&:661&6.1>3&$7/0&=$:/.>#8/"3)&4"/1&$7/0& 2660%?8>4.>#8/"3@&!7/0&361&261&$B0$/B1&1$1&?0/61"/<&/4:6:/=/41&"4&B.661%&764&$43/0‑ 2/0B"4:&664&//4&:/:/7/4&3/K4"1"/&764&//4&%1643&764&;6#/4)&;/.<%&6.&"%&8/1&$=&3/;/&1/& verwerpen. W$6.%&%$==":/4&$43/0&T9.."/&="%%?8"/4&2/1/4)&"%&//4&764&3/&:/7$.:/4&764&8/1&$41%.6:& van Barbara Van Dyck een initiatief van onderzoekers die slow science willen verde‑ 3":/4&/4&B0$=$1/4)&$R/2/.&2//0%1643&5"/3/4&664&8/1&%4/../)&?$=B/1"1"/7/)&:/5/4?8‑ =60#1/&$43/0;$/#&361)&%?8>45660&$47/0=>3/.>#)&3/&4$0=&664&8/1&2$03/4&"%@&IX.$2J& 5/1/#/41&461990.>#&4"/1&.9"@&F/&#/9;/&7$$0&3/&9"1309##"4:&I%.$2&%?"/4?/J&=66#1&361&3"1& "4"1"61"/<&$43/03//.&"%&764&3/&%.$2&=$1"$4%)&2660764&%.$2&<$$3&3/&5/%1&5/#/43/&"%&/4& 2//0%1643&5"/31&1/:/4&%4/.)&86B#.660&7$/3%/.&764&%./?81/."1/"1&/4&8/1&%V%1//=&361& 3"1&B0$39?//01@&X.$2&%?"/4?/&:661&$7/0&3/."1/"1&764&$43/0;$/#&/4&;>4&0/./7641"/& voor de problemen van vandaag. W$& :/.$$<& "#& 361& "#& 10$92& 5/4& 664& 8/1& =$C$& 764& $4;/& 94"7/0%"1/"1)& %?"/41"6& 7"4?/0/& 1/4/506%Y&3/&2/1/4%?86B&;6.&3/&39"%1/04"%&$7/02"44/4)&3$$0&3/&:/./:/48/"3&764&3/& M"..V&Z6./26/01&U//0%1$/.&1/&:/509"#/4&$=&B95."/#/.>#&3/;//%1"/&764&3/&39"%1/04"%& 3"/&8/1&4"/92/&%.$2%?"/4?/["4"1"61"/<&$4%&7066:1&664&1/&7/?81/4)&664&3/B#&1/&%1/../4@& U661&"#&//0%1&#$01&9"1//4;/C/4&2660$=&8/1&$41%.6:&764&O605606&P64&FV?#&3/0:/.>#/& :/7$.:/4&8//R&:/863&7$$0&3/&$43/0;$/#%2/0/.3)&261&$B&;"?8&6.&$B=/0#/.>#&"%)&664:/‑ ;"/4& $43/0;$/#/0%& $B:/./"3& ;>4& 1$1& %1/0#/& "43"7"396."%1/4& 3"/& /.#/& =/4:/."4:& 764& wetenschap en politiek wantrouwen en de vooruitgang van hun wetenschap en het 5"44/486./4&764&<$43%/4&7$$0&3/&T$4:/&:/4/061"/&$43/0;$/#/0%&6.%&894&5/.64:0>#%1/& 7/06412$$03/.>#8/"3& ;"/4@& W>& ;>4& $B:/./"3& $=& /0$B& 1/& 7/010$92/4& 361& 6.%& ;/& :$/3& :/4$/:&;>4)&B6014/0%?86BB/4&=/1&3/&"439%10"/&"4&8/1&7$$03//.&764&894&76#:/5"/3&;>4@& G//R& 3/& "439%10"/& ://4& 5/10$92560/& 2/1/4%?86B& 4$3":)& $R/2/.)& :$/3& $43/0;$/#\& P$$0&%$==":/4&$43/0&8/4&8//R&3/&%64?1"/&1/:/4&P64&FV?#&/?81/0&//4&6.60=%":466.& doen klinken. G/1&;$9ΰ/4&;>4&361&3/&691$0"1/"1/4&764&3/&]4"7/0%"1/"1&U/97/4&8/1&4$3":&7$43/4& //4&%1/0#&%":466.&1/&:/7/4&664&B$1/41"^./&$409%1%1$#/0%&/4&O605606&P64&FV?#&6.%&./7/43& 5/2>%&2".3/4&3$/4&:/.3/4&764&//4&4"/92/&:0/4%&3"/&1$1&49&1$/&3$$0&3/&0/?81%B066#)&/4& 6..//4&3/&0/?81%B066#)&2/03&5/%B0$#/4&/4&5/B66.3@&W>&8/55/4&/07$$0&:/#$;/4&4"/1&1/& 26?81/4&/4&8/55/4&5/%.$1/4&361&8/1&%1/94/4&764&3/&6?1"/&"4&M/C/0/4&1/:/4&:/4/1"%?8& :/=$3"K?//03/& 66036BB/./4)& 361& 39"3/.>#& 1$1& 3/& B$."1"/#/& B06#1>#& 764& 590:/0.>#/& $4:/8$$0;66=8/"3&8$$01)&:/.>#%1$43&664&//4&50/9#&764&7/010$92/4&361&8/1&$41%.6:& 764&P64&FV?#&0/?8176603":3/@&W9.#/&%1/0#/&%":46./4&50/4:/4&/?81/0&6.1>3&8/1&0"%"?$& =/1&;"?8&=//&361&;/&$B&7/0%?8"../43/&=64"/0/4&5/:0/B/4&2$03/4)&/4&361&"%&"43/03663& wat er nu gebeurt. Sommigen onder jullie waren misschien onder de indruk van het argument van de U/97/4%/&691$0"1/"1/4&361&3/&/18"/#&764&3/&70>8/"3&764&=/4"4:%9"1"4:&3/&9"1%.9"1"4:& 764& :/2/.3& "=B."?//01)& 2/.#/& :/6?81& 2$031& 3/& =$:/.>#8/3/4& 764& ?$==94"?61"/& 1/& 7/04"/1":/4@& Q#& ;$9& /0$B& 2"../4& 2>;/4& 361& 3/& =$:/.>#8/"3& 764& //4& /_/?1"/<& 3/561&
5
FILOSOFIE
$7/0&:/4/1"%?8&:/=$3"K?//03/&:/26%%/4&T9"%1&7/0#0/:/4&"%&3$$0&6?1"/%&764&590:/0.>#/& ongehoorzaamheid. Deze acties hebben een verandering van de voorwaarden van het 3/561&$B:/./:3@&Q4&L90$B6&;>4&``!Js niet langer louter een gegeven dat behoort te 7$.3$/4&664&63="4"%1061"/<&:/3/K4"//03/&7/".":8/"3%?0"1/0"6@&F//%1"/&"%&$B&8$:/0&/4& op lager niveau uitgebreid. Op hoger niveau toen de voorgeschiedenis van de onder‑ 8643/."4:&$7/0&3/&;//0&=".3/&63="4"%1061"/7/&3/K4"1"/&764&7/".":8/"3&B95."/#&5/#/43& 2/03& :/=66#1)& /4& $B& .6:/0& 4"7/69& 1$/4& 3/& 7/./& :/7$.:/4& 764& ``!‑gewassen zicht‑ 56603/0&2/03/4)&"4?.9%"/<&3/&7066:&2/.#&%$$01&.6435$92&2/&2"../4&7$$0&3/&1$/#$=%1@ We kunnen dus bevestigen dat de ``![:/0/.61//03/& 6?1"/%& 764& 590:/0.>#/& $4:/‑ 8$$0;66=8/"3&//4&09"=1/&764&?$../?1"/<&./0/4&8/55/4&:/$B/43@&L0&"%&#/44"%)&%?"/41"6)& :/7$0=3&2660&"#&;/.<&/0:&364#5660&7$$0&5/4@&Q43"/4&%?"/41"6&1/:/4&39"%1/04"%&6://01)& 8//R&"4&3"1&:/76.&590:/0.>#/&$4:/8$$0;66=8/"3)&4"/1[6?63/="%?8/&2/1/4%?86B)&//4& 7/0;/1&:/6?1"7//03&1/:/4&3/&39"%1/04"%&3"/&$4;/&3/=$?061"/^4&5"44/430"4:1&a&//4&39"%‑ 1/04"%&2660$7/0&b6%?6.&U6=V)&1$/41/01>3&L90$?$=="%%60"%&7$$0&G643/.&c49&F"0/?1/90[ `/4/066.& 7$$0& 3/& M/0/.38643/.%$0:64"%61"/d)& ;>4& =//%1& $B76../43/& 9"1%B066#& 3//3H& Ie/έ&3/&#.$##/4&4"/1&%1".;/C/4@J&A/1&643/0/&2$$03/4)&T9.."/ΰ/4&T/&3/=$?061"%?8& 9"1309##/4&/4&:/;/..":&5655/./4)&=660&8/1&1"##/4&764&3/&#.$##/4&5/B66.1&$4;/&:/;6‑ =/4.>#/&1$/#$=%1@ Het verhaal van het verzet tegen ``!Js gaat over een recht – niet over het recht de #.$##/4&%1".&1/&;/C/4)&/0&;>4&://4&#.$##/4&a&=660&//4&B0"=$03"66.&3/=$?061"%?8&0/?81H& 361&$=&3/&1$/#$=%1&1/&5/3/4#/4@&F64#;>&590:/0.>#/&$4:/8$$0;66=8/"3&"%&8/1&9.1"/=/& :/2/.3&1/:/4&3/=$?061"/)&8/1&1"##/4&764&3/&#.$##/4&60:9=/41)&6<:/2/43@&A660)&;/.<%& 6.& "%& 8/1& 6<:/2/43)& 8/1& "%& 4"/1& 7/0%.6:/4@& G/1& $41%.6:& 764& O605606& P64& FV?#& "%& 8"/0& inderdaad een sterk signaal. Toen de Leuvense autoriteiten Van Dyck ontsloegen zonder te wachten op een gerech‑ 1/.>#/&B0$?/390/&7642/:/&//4&B$%"1"/&3"/&;>&"446=&6.%&590:/0&/4&4"/1&6.%&$43/0;$/#/0)& 8/55/4& ;>& //4& 3663& 764& 590:/0.>#/& $4:/8$$0;66=8/"3& 1/:/4& 3/& $B#$=%1& 764& //4& 4"/92&:/4/1"%?8&:/=$3"K?//03&:/26%&"4&3/&/?$4$="%?8/&=60#1&:/.>#:/%1/.3&664&//4& 3663&764&:/2/.3&1/:/4&8/1&2/1/4%?86BB/.>#&$43/0;$/#&;/.<@&F"1&"%&"43/03663&3/&0/3/4& 3"/& :/:/7/4& 2/03& $=& 8660& $4="33/..>#/& /4& 90:/41/& $41%.6:& 1/& 0/?8176603":/4H& 3/& 6?1"/&3"/&P64&FV?#&B95."/#/.>#&7/03/3":3/&26%&:/0"?81&1/:/4&//4&/fB/0"=/41&:/B.643& 3$$0&?$../:6[$43/0;$/#/0%g& U661&"#&8"/0&5/46309##/4&361&3"1&4"/1%&1/&=6#/4&8//R&=/1&8/1&$B&;"?8&6.&"4&7066:& 1/& %1/../4& 7/05$3& $B& #.$##/4.9"3/4)& $<& 8/1& 5/#/43=6#/4& 764& :/8/"=/& "4<$0=61"/& 2660&=/4&1$/:64:&1$1&8//R&3$$0&;>4&$<&8660&<94?1"/@&G/1&"%&4"/1&$=361&;/&//4&?$../:6& 26%)&361&P64&FV?#&$B&3/&8$$:1/&26%&764&3/&66036BB/./4&"4&M/C/0/4@&W/&863&%./?81%& 3/&"4<$0=61"/&3"/&"/3/0/&590:/0&7/0#0>:/4@@&G660&$41%.6:&5/1/#/41&//03/0&361&3/& ]4"7/0%"1/"1& U/97/4& ;"?8& 8/1& 0/?81& 7$$05/8$931& $=& 8/1& 8/./& ./7/4& 764& ;>4& 2/0#‑ 4/=/0%& 1/& ?$410$./0/4)& /4& 4"/1& 6..//4& 361& 261& ;>& $B& 8/1& 2/0#& 3$/4)& "4& 3"1& :/76.& 6.%& onderzoekers. Dit soort controle gaat in tegen de hele essentie van het werkcontract en 50/4:1&$4%&1/09:&1$1&3/&="33/.//92%/&:".3/4)&1$/4&8/1&."3&764&//4&:".3/&://4&590:/0& =660&//4&."3&764&//4&7/0/4":"4:&26%&;$43/0&//4&$46h64#/.>#&./7/4@&-.%&//4&="33/.‑ //92%/&:".3/&?.6"=1&3/&94"7/0%"1/"1&8/1&0/?81&$B&//4&/":/4&0/?81%B066#)&//4&%4/.0/?81& zonder een reglement die dit toelaat. Maar we weten dat dit soort reglementen in de =66#&;>4&/4&361)&;/.<%&2644//0&;>&6.%&590:/0%&8643/./4)&$43/0;$/#/0%&49&8/1&5/.64:& 764& 894& 5/30><& =$/1/4& 0/%B/?1/0/4@& F/& 9"1;$43/0"4:& "4& 7/0:/.>#"4:& =/1& 0/:9."/0/& 2/0#?$4106?1/4&2660&3/&94"7/0%"1/"1&664%B066#&$B&;6.&=6#/4)&;6.&;"?8&2660%?8>4.>#&
6
!"#$%&'()&*+,(*,
FILOSOFIE
56%/0/4&$B&8/1&?$4%/4%9/./&"3//&361&8/1&7$$0150/4:/4&764&2/1/4%?86BB/.>#/&#/44"%& 3/&7$$09"1:64:&764&3/&=/4%8/"3&3"/41&/4&39%&8/1&0/?81&8//R&6.%&;$364":&5/%?8/0=3&1/& worden. En de reglementen zullen inhouden dat alles wat de leden van de vereniging $43/04/=/4)&5/%?8$923&;6.&2$03/4&6.%&//4&5>306:/&1$1&3"1&B0$?/%@&A/1&6.%&:/7$.:&361& 8/1&%$$01&"==94"1/"1&361&2/1/4%?86BB/0%&1/0/?81&7/03"/4/4&2644//0&;>&0$599%1/&/4& 5/10$92560/&#/44"%&7$$0150/4:/4)&$41/0/?81&;6.&$7/0.$B/4&4660&"/1%&8//.&643/0%)&/4& 2/.&4660&"439%10"^./&/4&/?$4$="%?8/&$43/04/="4:/4@& G$/&364&$$#)&"#&;6.&4"/1&8/1&60:9=/41&6642/43/4&361&3/&M/C/0%/&66036BB/./4&//4& 1$/:/B6%1& $43/0;$/#%3$/.& 3"/43/4& /4& 4"/1& //4& B990& 2/1/4%?86BB/.>#& 3$/.)& 361& ;/& 4"/1&$B&//4&I:/3/%"41/0/%%//03/J&=64"/0&5>30$/:/4&664&3/&:0$/"&764&=/4%/.>#/&#/44"%& /4&39%&664&3/&6.:/=/4/&7$$09"1:64:&764&3/&=/4%8/"3@&Q#&5/4&4"/1)&;$6.%&"#&.61/0&;6.& 1$/."?81/4)& //4& 7/03/3":/0& 764& 261& =/4& 8/1& I."4/6"0/& =$3/.J& 4$/=1)& 361& 39"3/.>#& $43/0%?8/"3&=66#1&19%%/4&//4&4/9106./)&:/3/%"41/0/%%//03/&B0$39?1"/&764&#/44"%&664& 3/&/4/ʁ)&/4&$412"##/."4:&/4&"439%10"^./&"44$761"/&664&3/&643/0/ʁ@&!7/0&8/1& algemeen ben ik van mening dat we de kwestie van de kenniseconomie niet in termen van gedesinteresseerde wetenschap versus een productie van kennis gericht op inte‑ ressante toepassingen moeten beschouwen. Zoals ik later zal beargumenteren stelt 3/&#/44"%/?$4$="/&T9"%1&3/&B0$39?1"/&764&#/44"%&;/.<&"4&7066:)&3/&7$$026603/4&764& 5/10$9256608/"3&764&2/1/4%?86BB/.>#/&#/44"%@& En dit is precies waarom we aandacht moeten besteden aan het argument dat de 0/?1$0& 764& 3/& ]4"7/0%"1/"1& U/97/4& :6<& 1/0& 7/06412$$03"4:)& 46=/.>#& 361& 8/1& 66036B‑ pelexperiment gepland was door collega‑wetenschappers. Deze rechtvaardiging is 39"3/.>#&5/3$/.3&$=&//4&?$4%/4%9%&1/&5/0/"#/4@&!B&3"/&=64"/0&.>#1&8/1&1/&5/1/#/4/4& 361&8/1&//4&/fB/0"=/41&26%&361&:/B.643&26%&$=&5/10$92560/&#/44"%&1/&$412"##/./4)& //4& #/44"%& 3"/)& ;/.<%& 6.%& 3/;/& 7$$01:/506?81& "%& 7649"1& 8/1& B/0%B/?1"/<& 764& //4& "439%‑ 10"^./&$412"##/."4:)&$B&;"?8;/.<&26603/7$.&;$9&;>4@&M61&$4;/&B$%"1"/&$$#&=$:/&;>4& 261& 5/10/R& %$==":/& "439%10"^./& $412"##/."4:/4)& ;$93/4& 2/& 4"/1& 6../=66.& =$/1/4& 2/4%/4& 361)& $B& ;>4& ="4%1)& 3/0:/.>#/& $412"##/."4:/4& ;"?8& 56%/0/4& $B& 5/10$92560/& kennis? L?81/0)& ;$6.%& 6../& 2/1/4%?86BB/0%& 2/1/4)& 6.%& 2/1/4%?86BB/.>#/& #/44"%& $B& ;"?8;/.<& 5/10$925660& "%)& "%& 3"1& 364#;>& 3/& :/;6=/4.>#/& 3V46="/#& 3"/& ./"31& 1$1& B95."?61"/%)& vanaf de eerste kritische toetsing door referenten tot de bezwaren van competente ?$../:6J%&7$$0&2"/&3/&5/10$9256608/"3&764&3/&:/B95."?//03/&5/2/0"4:/4&764&7"166.& belang is voor hun eigen werk en projecten. Wat dan met de publicaties volgend op ``![7/.3B0$/7/4&"4&8/1&6.:/=//4\&L4&$$#)&=//0&"4&8/1&5>;$43/0)&261&26%&8/1&3$/.& 764&8/1&;$:/4$/=3/&/fB/0"=/41&"4&M/C/0/4\&M61&7$$0&%$$01&$43/0;$/#&0/?8176603":1& 3/&4"/92/&%$$01&.$V6."1/"1&3"/&//4&94"7/0%"1/"1&;"?8&:/0/?81":3&7$/.1&1/&/"%/4&764&;>4& medewerkers? Wat moest zo sterk verdedigd en beschermd worden door de sluier van 2/1/4%?86BB/.>#&$43/0;$/#\& G/1& "%& 39"3/.>#& 361& 3/& M/C/0%/& 66036BB/./4& ://4& $43/03//.& 9"1=66#1/4& 764& //4& gedesinteresseerde zoektocht naar kennis. Ze maakten niet eens deel uit van de productie van enige kennis die op hen betrekking had. Ze waren slechts bedoeld om 3/&6647660356608/"3&764&3/&3$$0&8/1&O-XN[?$4%$01"9=&:/?0/^/03/&:/4/1"%?8&:/=$‑ 3"K?//03/&66036BB/./4&1/&1/%1/4)&4//&1/&B0$=$1/4)&/4&3"1&9"1:/0/#/43&"4&8/1&.643&2660& 66036BB/./4&8/".":&;>4@&G/1&"%&1$?8&2/.&//4&;//0&=$/3":/&=60#/1"4:?6=B6:4/&$=&I3/& 66036BB/.&764&3/&1$/#$=%1J&1/&B0$=$1/4&"4&8/1&.643&764&3/&66036BB/.<0"/1/4g
7
FILOSOFIE
b0$B6:6436&:/0"?81&$B&3/&6647660356608/"3&764&//4&4"/92&B0$39?1&"%&4$0=6."1/0&3/& ;66#&764&5/30>7/4&/4&=/4&;$9ΰ/4&;/::/4&361&3/&7/0%1$0/43/&6?1"/&764&,i&=/"& 3//.&9"1=66#1/&764&8/1&0"%"?$&361&5>&;$J4&?6=B6:4/&8$$01@&b0$B6:6436&5/1/#/41&4"/1& #/44"%)& =660& 6?1"/@& j$?8164%& "%& 8/1& 3/;/& B0$B6:6436[6?1"/& 3"/& 3/& U/97/4%/& 691$0"‑ 1/"1/4&8/55/4&:/%1/943&"4&466=&764&3/&2/1/4%?86B&1$/4&;>&O605606&P64&FV?#&8/55/4& ontslagen. Dit is een sterk signaal dat op een nieuw aspect van de kenniseconomie 2>%1)& $B& 3/& 4$$3;66#& 764& B6014/0%?86B& 19%%/4& De Van Dyck-affaire wijst op een nieuwe academisch onderzoek en de industrie. We kunnen %1/../4&361&2/3/0$=&590:/0.>#/&$4:/8$$0;66=8/"3& academische vorm van dienstverlening //4&I%?"/41"6J&8//R&7$$01:/506?81&3"/&$4%&8/.B1&46&1/& die beschikbaar gesteld wordt aan de denken over onze wereld en haar dreigende duis‑ industrie: het aanbod van een veilig 1/04"%@&G/1&8//R&$4%&3$/4&0/6."%/0/4&361&4"/1&6..//4& onderkomen, een onderkomen dat $43/0;$/#/0%)&=61/0"66.&/4&B95."/#/&<$43%/4&5/.64:& 8/55/4&7$$0&3/&"439%10"/)&=660&$$#&3/&%1/=B/.&764& verdedigd zal worden in naam van de 2/1/4%?86BB/.>#/& ./:"1"="1/"1@& P$$0& =>& "%& 3"1& 3/& wetenschap. #/04&764&3/&P64&FV?#[6_6"0/@&G/1&5/10/R&3/&4"/92/& academische vorm van dienstverlening die beschik‑ 5660& :/%1/.3& 2$031& 664& 3/& "439%10"/H& 8/1& 6645$3& 764& //4& 7/".":& $43/0#$=/4)& //4& onderkomen dat verdedigd zal worden in naam van de wetenschap. -.%& 1"1/.& 7$$0& =>4& ./;"4:& 8/5& "#& //4& IB./"3$$"J& 7$$0& %.$2& %?"/4?/& 7$$0:/%1/.3@& F"1& B.661%1&=>&6.%&K.$%$4&1/&6412$$03/4& 3$$0&//4&B601>&3"/&3/;/&5/7$/:38/"3&4"/1&8//R@&G/1&"%&"4&3/;/&8$/364":8/"3&361&"#& =>&6.%&K.$%$&.9"%1/0/4@&W>&8/55/4& //4& #/9;/& 3"/& 2>)& K.$%$#8/"3& 1$1& %4/../& 2/1/4%?86B& //4& 764& 3/& 5/1/#/4"%7$../& :/5/901/4"%%/4& 764& 3/& 4/:/41"/43/& //92& 26%@& X"43%& 3"/& 1>3& :6<&3"1&8/1&8/./&2/1/4%?86BB/.>#/&$43/0;$/#&7$0=)&/4&2$031&8/1&;/.<%&//4&%$$01&764& bestaansvoorwaarde. Voor vele wetenschappers is vertragen en het 7/03$/4& 764& 1>3& 664& 706:/4& 3"/& 4"/1& 3"0/?1& "/1%& Wanneer objectieve, gebenchmarkte 1$/7$/:/4&1$1&3/&$4="33/..>#/&/4&/76.9//0560/&7$$01‑ evaluatie de effectieve macht krijgt :64:&764&894&76#:/5"/3&;/.<%&5>46&//4&;$43/&a&//4& om te bepalen wat er nodig is om te verleiding die een echte wetenschapper weet te weer‑ werken als filosoof zal dat het einde %1664@&L0&5/%1661&/?81/0&://4&%4/../&K.$%$K/@&M644//0& $5T/?1"/7/)& :/5/4?8=60#1/& /76.961"/& 3/& /_/?1"/7/& van de filosofie betekenen, althans aan =6?81& #0>:1& $=& 1/& 5/B6./4& 261& /0& 4$3":& "%& $=& 1/& de universiteit. 2/0#/4&6.%&K.$%$$<&;6.&361&8/1&/"43/&764&3/&K.$%$K/& 5/1/#/4/4)&6.1864%&664&3/&94"7/0%"1/"1@& N".$%$K/& ;6.& 364& 8//.& "/1%& 643/0%& ;>4& :/2$03/4)& 2660$7/0& "#& 6..//4& =660& #64& ;/::/4& 361& 6.%& 3"1& K.$%$K/& "%)& "#& 4$$"1& K.$%$4& :/2$03/4@& Q#& 5/4& K.$%$3&1/&4/=/4&$=&706:/4&1/&<$0=9./0/4&3"/)&;$&2"%1&"#)&://4& B.661%& 8633/4& "4& 3/& %4/../& 2/1/4%?86B& 2660& "#& 7$$0& 26%& $B:/./"3)& 46=/.>#& %?8/"‑ #943/@&G/1&"%&6.%$<&3/;/&<94?1"/&764&K.$%$K/)&=/4%/4&9"14$3":/4&3"/&1>3&4$3":&8/55/4& $=&894&/":/4&706:/4&1/&?0/^0/4)&706:/4&2660&;>&7/06412$$03/.>#&7$$0&;>4)&7$$05>& "%@& M/& ;9../4)& 4/1& 6.%& "4& 3/& P/0/4":3/& X161/4)& K.$%$3%?80"R/4& $7/0& B0$
8
!"#$%&'()&*+,(*,
FILOSOFIE
7/0%?8".ΰ/4&=6#/4@&-..//4&2/1/4%?86BB/0%&3"/&//4&#/9;/&8/55/4)&3"/&7$/./4&361& ;/ΰ/4&$7/0./7/4&=/1&%4/../&2/1/4%?86B&=660&3"/&/07$$0&#"/;/4&;"?8&1/&7/0;/C/4)& #944/4&3"1&7/0%?8".&=6#/4@&Q#)&6.%&%=/#/."4:)&7/010$92&$B&8/4@
A660&=>4&B./"3$$"&"%&$$#&:/<$0=9.//03&=/1&643/0/4&"4&:/36?81/4)&3"/&4$:&="43/0& %1/=&8/55/4&364&"#@&`"../%&F/./9;/&%?80//<&I8/1&:/7$/.&764&%?866=1/&"%&//4&764&3/&=//%1& #06?81":/&=$1"/7/4&764&3/&K.$%$K/J&c*(kd&/4&"#&7$/.& me inderdaad beschaamd tegenover al die jongeren Denken we echt dat de trend die onze unidie aan de universiteit beginnen met de hoop de 2/0/.3&2660"4&2>&./7/4&5/1/0&1/ΰ/4&5/:0>B/4@& versiteiten braaf volgen, met het gebod M/& 2/1/4& 361& ;>& 3"/& 764366:& 664& 3/& 94"7/0%"1/"1& om deel te nemen aan de algemene beginnen tot een generatie behoren die toekomstige competitie op de markt van onderwijs uitdagingen zal moeten aangaan die we ons niet en technowetenschappelijke innovatie, //4%ΰ/4&7$$0%1/../4@@@&l944/4&2>&5/2/0/4&361& ons helpt in het aankunnen van de drin261&2>&894&7$$0%1/../4)&1$/.661&8/1&8$$<3&1/&5"/3/4& 664&3/;/&%"1961"/)&6.&"%&8/1&=660&="4"=66.\&l944/4& gende nood aan collectieve verandering? we ook beweren dat we het vertrouwen verdienen 361&=/4%/4&4$:&%1//3%&8/55/4&"4&3/&0$.&3"/&2>)&3"/&7$$0&3/&94"7/0%"1/"1&2/0#/4)&/4& 8/4)&3"/&2>&$B./"3/4)ΰ/4&%B/./4&"4&3"/&1$/#$=%1\&M/&8$0/4&361&$4;/&=64"/0&764& ./7/4&;6.&=$/1/4&7/0643/0/4)&/4&3"1&50/4:1&6../%;"4%&//4&7/0643/0"4:&"4&$4;/&0/.61"/& =/1&$4;/&%$?"6./&/4&/?$.$:"%?8/&$=:/7"4:&=/1&;"?8&=//@&l944/4&2>&5/2/0/4&361&//4& 3/0:/.>#/&7/0643/0"4:&4"/1&$$#&//4&7/0643/0"4:&"48$931&"4&3/&=64"/0&2660$B&$4;/& academische kennis zich tot haar omgeving verhoudt? O$7/43"/4)& 3/4#/4& 2/& /?81& 361& 3/& 10/43& 3"/& $4;/& 94"7/0%"1/"1/4& 5066<& 7$.:/4)& =/1& 8/1&:/5$3&$=&3//.&1/&4/=/4&664&3/&6.:/=/4/&?$=B/1"1"/&$B&3/&=60#1&764&$43/02>%& /4& 1/?84$2/1/4%?86BB/.>#/& "44$761"/)& $4%& 8/.B1& "4& 8/1& 664#944/4& 764& 3/;/& 30"4‑ :/43/&4$$3&664&?$../?1"/7/&7/0643/0"4:\&F/&5/2$4/0%&764&3/;/&6603/&=$/1/4)&=/1&3/& 2$$03/4&764&-.&`$0/)&//4&66416.&/0:&$4:/=6##/.>#/&26608/3/4&$43/0&$:/4&;"/4@&L4& 6.%&2>)&3"/&7$$0&3/&94"7/0%"1/"1&2/0#/4)&3"/&:/%/./?1//03&;>4&/4&5/166.3&2$03/4&7$$0& $4;/&?6B6?"1/"1&$=&46&1/&3/4#/4)&4"/1&"4&%1661&;>4&;9.#/&26608/3/4&$43/0&$:/4&1/&;"/4)& 8$/ΰ/4&2/&364&8$B/4&361&643/0/4&8"/01$/&"4&%1661&;>4\& U661& $4%& 39"3/.>#& ;>4@& P$$0& 7/./4& 764& 8/4& 3"/& 3/& B06#1"%?8/& :/7$.:/4& 764& 3/;/& $4:/=6##/.>#/&26608/3/4&49&6.&76%1%1/../4&/4)&5>7$$05//.3)&7$$0&7/./4&764&8/4&3"/& 5/46309##/4&361&$4;/&6:0"?9.1990&1$166.&4"/1&3990;66=&"%)&"%&3/&;66#&0//3%&:/%.$1/4@& ]4"7/0%"1/"1/4&$B&;"?8)&/4&3/&;$:/466=3/&/fB/01%&3"/&;>&B0$39?/0/4)&;>4&//03/0&3//.& van het probleem dan van de oplossing. Activisten komen soms weliswaar van univer‑ %"1/"1/4&=660)&4/1&6.%&O605606&P64&FV?#)&8643/./4&;>&6.%&590:/0%@&G/1&66476603/4&764& 3/&#/44"%/?$4$="/&3$$0&$4;/&94"7/0%"1/"1/4&;$9&2/.&//4%ΰ/4&5/1/#/4/4&361&;>)& 3"/&3/4#/4&361&;/&4"/1&=$/1/4&0/#/4/4&$B&3/&94"7/0%"1/"1)&2660%?8>4.>#&:/.>#&8/55/4@& F/&%.$2%?"/4?/:/36?81/&$B/41&/?81/0&//4&#./"4/&=$:/.>#8/"3)&$<&//4&#./"4/&$45/‑ #/43/)&1/:/4&3/;/&2660%?8>4.>#8/"3@&L4&3"1&"%&B0/?"/%&261&=>&/01$/&50/4:1&$=&T9.."/&3/& 3/K4"1"/&764&3/&166#&764&3/&94"7/0%"1/"1&7$$0&1/&%1/../4&;$6.%&3/&2"%#943":/)&/4&.61/0& K.$%$$<)&-.<0/3&j$018&M8"1/8/63&3"/&"4&*iSm&<$0=9.//03/H ‘De opdracht van een universiteit is de creatie van de toekomst, in zoverre als de ()-+30"1"$'"0.7&#"$"0$%",=2))H'"$7&#"0$/)0$7))('"(+0*8$'"#"$.7",-+"$.;00"0$ %"I0/13"'"0:$!"$-3".3E,-$+,$*(33-$E"-$"1."$E3*"1&.2"+'$/)0$,;==",$"0$-()*"'+":J
9
FILOSOFIE
M61&"#&"41/0/%%641&7"43&664&3/&%?8>45660&$4%?89.3":/&5/2/0"4:&764&M8"1/8/63)&"%&361& 3/&1$/#$=%1&4"/1&:/6%%$?"//03&2$031&=/1&3/&:0$/"&764&#/44"%)&4$?8&=/1&7$$09"1:64:)& maar met fundamentele onzekerheid. We weten niet hoe onze toekomst eruit zal zien. L4& 2/& 2/1/4& $$#& 4"/1& $<)& /4& "4& 2/.#/& =61/)& //4& 061"$4/./& 3/4#2>;/& /4& 5/%?866<3/& 2>;/4&764&26603/0"4:&3/;//%1"/ΰ/4&5/n47.$/3/4@&F"1&"%&2660$=&3/;/&5/2/‑ ring vandaag relevanter is dan ooit. A660&261&5/3$/.3/&M8"1/8/63&=/1&//4&061"$4/./&3/4#2>;/&/4&5/%?866<3/&2>;/4&764& 26603/0"4:\&G>&3$/.3/&8"/0=//&$B&"/1%&361&/4$0=&7//./"%/43&"%)&/4&2660&"#&.61/0&$B& terug zal komen met betrekking tot slow science. Maar ik wil eerst benadrukken dat 3/&5/2/0"4:&764&M8"1/8/63)&0//3%&"4&*iSm)&"/1%&2/:863&764&//4&B./"3$$"@&F61&261&8/=& 1$1&K.$%$$<&=66#1/)@&4"/1&.$%&:/;"/4&2$03/4&764&;>4&3"/B/&:/7$/.&764&$409%1&=/1& 5/10/##"4:&1$1&3/&:/7$.:/4&764&261&8>&5/%?80//<&6.%&//4&5/.64:0>#/&$413/##"4:&3"/&3/& negentiende eeuw kenmerkte: !"$K30-'"..+0*$/)0$'"$E"-23'"$3E$?(3H",,+30)1,$3?$-"$1"+'"0$'+"$*",?"=+)1+,""('$#&0$ +0$%"?))1'"$'"0.*"%+"'"0$"0$2+"(E""$*"1"+'"1&.$%&'()*"0$))0$2"-$-3-))1$/)0$."00+,$ %+00"0$'"$(",?"=-+"/"1&."$%"*("0#+0*$/)0$2;0$30'"(7"(?:J$LCMNO
U661& "#& 7646<& 8/1& 5/:"4& 39"3/.>#& ;>4& 361& 8/1& =>& /0& 4"/1& $=& :661& %B/?"6."%61"/& $<& 65%106?1"/&1/&5/#0"1"%/0/4@&M8"1/8/63&26%&//4&2"%#943":/&/4&7$$0&8/=)&c"#&?"1//0d&I#94& T/&4"/1&3/4#/4&;$43/0&65%106?1"/J@&M8"1/8/63&;$9&3/&=64"/0&2660$B&3/&2/1/4%?86BB/4& 361&261&7$$0&"/3/0&764&8/4&5/.64:0>#&"%&65%1068/0/4&764&//4&//92":&:/?$=B."?//03/& 2/0/.3&4$$"1&8/55/4&5/#0"1"%//03@&L?81/0)&7$$0&8/=&26%&061"$46."1/"1&4"/1&8/1&7/0=$:/4& 1$1&65%106?1"/)&=660&3/&76603":8/"3&$=&266#;66=&1/&;>4&7$$0&$4;/&65%106?1"/%)&/4&;/& 4"/1&5."43/."4:%&1/&7$.:/4@&W$6.%&2/&6../=66.&2/1/4)&2//1&//4&:$/3/&6=56?81%70$92& 4"/1&6..//4&8$/&;/&8660&:/0//3%?86B&=$/1&:/509"#/4@&W>&;6.&4"/1&//4&%"1961"/&?0/^0/4& 4660:/.64:& 3/& 7/0/"%1/4& 764& //4& 5/B66.3& "4%109=/41& 2660& ;/& 664& :/2/43& "%)& =660& eerder de geschiktheid van het instrument voor de %"1961"/&"4%?86C/4@&P$$0&M8"1/8/63&:/.31&8/1;/.<3/& Een goede ambachtsvrouw weet niet 7$$0&3/&:/36?81/$/4& alleen hoe ze haar gereedschap moet 7$$0&T/&2>;/&764&65%106?1"/@&
gebruiken: zij zal niet een situatie creeren naargelang de vereisten van een bepaald instrument waar ze aan gewend is, maar eerder de geschiktheid van het instrument voor de situatie inschatten. Voor Whitehead geldt hetzelfde voor de gedachteoefening – je moet waakzaam zijn voor je wijze van abstractie, en precies dit ontbreekt bij professionalisme, dat bovendien gelijkgesteld wordt aan vooruitgang.
F/;/&266#;66=8/"3&"%&B0/?"/%&261&$4150//#1&5>&8/4& 3"/& M8"1/8/63& #/4=/0#1& 6.%& B0$& ;>4& wat Whitehead noemt ‘denkers in een groeve. Elk 5/0$/B&5$/#1&7$$09"1:64:)&=660&8/1&"%&7$$09"1:64:& in de eigen groeve. (...) De groeve voorkomt dwalen 3$$0&8/1&.643)&/4&3/&65%106?1"/&65%1068//01&764&"/1%& waar verder geen aandacht aan wordt besteed. (...) j61990.>#& "%& 4"/=643& %./?81%& //4& 2"%#943":/)& $<& slechts een jurist. Mensen hebben een leven buiten hun beroep of hun zaak. Maar het punt is de beper‑ king van ernstige nadenken binnen een groeve. De 0/%1& 764& 8/1& ./7/4& 2$031& $BB/07.6##":& 5/8643/.3)& =/1& 3/& "=B/04&5/0$/B@J&c*iod b0$4& $B& ;"?8& 4"/1& 4"/92&"4&3/&2/0/.3@&L?81/0)&;$6.%&M8"1/8/63&$B=/0#1)&I8/55/4&B0$
10
!"#$%&'()&*+,(*,
G/1& "%& 5/.64:0>#& 4$:=66.%& 1/& 5/46309##/4& 361& 8/1& 4"/1& %B/?"6."%61"/& "%& 361& B0$R&8>)&.//01&894&4"/1&3/&:/2$$41/&664&$=&I"43"7"39/./&#/&?0/61"7"1/"1&3"/)&;$6.%&2/&49&;9../4& ;"/4)&3/&9"17"43"4:&764&3/&=/18$3/&$=&2/1/4%?86BB/0%&$B&1/&./"3/4&1$1&B0$3/4%&3/&4/:/41"/43/&//92)&664#$43":1@&L4&39%&$$#&3/&9"17"43"4:&764&261&"#&<6%1& science zou noemen. Het pleidooi van Whitehead over de taak van universiteiten was 39%& $$#& :/0"?81& $B& 8/1& I7/0106:/4J& 764& 3/& 2/1/4%?86B)& 261& //4& 4$$3;6#/.>#/& 7$$0‑ 26603/&"%&7$$0&8/1&3/4#/4&=/1&65%106?1"/%)&/4&4"/1&8/1&:/8$$0;6=/4&664&65%106?1"/%@&
FILOSOFIE
:/.>#:/%1/.3& 2$031& 664& 7$$09"1:64:@& F/& 2/0/.3& 2$031& 49& :/?$4<0$41//03& =/1& //4& ;/.<[/7$.9/0/43& %V%1//=& 361& 4"/1& #64& %1$BB/4@J& c,(md& IM/& #944/4& 3/& #.$##/4& 4"/1& %1$BB/4J)&;/"&b6%?6.&U6=V@&
F"1& 50/4:1& =/& 5>& 3/& 9"17"43"4:& 764& 3"1& 1VB/& $B./"3"4:)& 361& 8/1& 6.:/=/4/& =$3/.& "%& :/2$03/4& "4& $4;/& 94"7/0%"1/"1/4@& F/& 063"?6./& 8/03/K4"1"/& 764& 261& 8/1& 5/1/#/41& //4& %?8/"#943":/&1/&;>4&3$$0&e9%19%&7$4&U"/5":&"..9%10//01&3"1&10/_/43@ Q4&8/1&3//.&IX?8/"#943/J&764&3/&L4?V?.$B/3"/&764&F"3/0$1&/4&3J-./=5/01&#/4=/0#1/& 3/&%?8/"#943":/&`650"/.&N064q$"%&P/4/.&3/&%?8/"#943/&6.%&//4&B6%%"/&7$$0&I:/##/4J@& G/1&39903/&//4&//4&./7/4&.64:)&%?80//<&8>)&$=&3/&B06#1"%?8/&#/44"%&/4&76603":8/"3&1/& 7/0#0>:/4&$=&3/&:0$1/&760"^1/"1&764&%951"/./)&?$=B./f/&/4&766#&:/7660.>#/&?8/="%?8/& 8643/."4:/4&$43/0&3/"/&1/�>:/4&3"/&5/8$0/4&1$1&3/&7/./^%1/4&/4&6=56?81/4& 764&3/&%?8/"#943/)&764&B60<9=/90%&1$1&=/166.5/2/0#/0%&$<&6B$18/#/0%@&Q4&8/1&.65$06‑ torium van Liebig kreeg een student echter de graad van doctor na vier jaar intensieve 106"4"4:@& G>& ;$9& /?81/0& 4"#%& ./0/4& $7/0& 3/& 7/./& 1063"1"$4/./& 6=56?81/4& /4& 0/?/B1/4@& G>& :/509"#1/& 6..//4& :/;9"7/03/)& :$/3& :/#/43/& 0/6?1641/4& /4& :/%16436603"%//03/& B0$1$?$../4)&/4&.//03/&6..//4&=$3/04/&=/18$3/%&/4&"4%109=/416./&1/?84"/#/4@&U"/5":& 2/03& 3/& I%?8/"#943":/4#2/#/0J& :/4$/=3& 7642/:/& 3/& 8$43/03/4& %193/41/4& 3"/& "4& ;>4&.65$061$0"9=&"4&`"/%%/4&2/03/4&$B:/./"3&19%%/4&*k,r&/4&*km*@&P/./4&764&0"?8C/4& :/.>#6603":/&94"7/0%"16"0/&.65$061$0"6&$B)&1/02>.&643/0/4&//4&?09?"6./&0$.&%B//.3/4&"4& de oprichting van de nieuwe chemische industrie. F/&9"17"43"4:&764&U"/5":&764&261&2/&I%4/../&%?8/"#943/Jΰ/4&4$/=/4&50/4:1& //4&%?8/"3"4:&=/1&;"?8&=//&3"/&4"/1&%./?81%&B90/&/4&1$/:/B6%1/&%?8/"#943/)&=660&//03/0& het hele continent van scheikundige ambachten afscheidt van academisch onderzoek /4&8/1&4"/92/&4/12/0#&764&"439%10"^./&?8/="/)&26605>&3/&12//&.661%1/4&//4&4"/92/& symbiotische relatie onderhouden aangezien ze elkaar nodig hebben en elkaar voeden. Symbiose is echter een balans die onderhouden moet worden. Het is opvallend 361&U"/5":)&3"/&//4&5/.64:0>#/&0$.&%B//.3/&"4&3/&$412"##/."4:&764&3/&"439%10"^./&%?8/"‑ #943/)& 6.& "4& *k'S)& $$#& //4& :/B6%%"$4//03/& B0$=$1$0& 2/03& 764& 3/& 4$$3& 664& B990)& 691$4$$=&6?63/="%?8&$43/0;$/#@&G>&"%&3/&763/0&764&261&2/&49&8/1&."4/6"0/&=$3/.& 4$/=/4)&/4&$$#&764&8/1&5/0$/=3/&:64%[=/1[3/[:$93/4[/"/0/4[60:9=/41)&361&;/:1&361& 3/&"439%10"/)&"4&8660&/":/4&5/.64:)&6<%1643&=$/1&5/260/4&764&6?63/="%?8&$43/0;$/#@& U661&3/&2/1/4%?86BB/.>#/&:/=//4%?86B&70>&$=&$43/0;$/#%706:/4&1/&5/B6./4)&2641& 6..//4&2/1/4%?86BB/0%ΰ/4&5/B6./4)&5>&/.#/&%16B)&2/.#/&706:/4&49C":&;>4)&2/.#/& ;9../4&./"3/4&1$1&%4/../&?9=9.61"/7/&$412"##/."4:)&/4&2/.#/&%./?81%&;9../4&./"3/4&1$1& het verzamelen van empirische feiten die nergens toe leiden. Voor de industrie zou
11
FILOSOFIE
8/1&7$$0%?80>7/4&764&8660&/":/4&706:/4&:/.>#%1664&664&8/1&3$3/4&764&3/&:64%&/4&8/1& verlies van de gouden eieren. M/&8/55/4&7/0%?8"../43/&760"641/4&764&8/1;/.<3/&60:9=/41&:/8$$03)&;$6.%&8/1&=$C$& 764&3/&$B%1/.."4:)&3"/&7/./&2/1/4%?86BB/0%&6%%$?"^0/4&=/1&3/&`$93/4&L/92)&1$/4&3/& 2/1/4%?86B&:/;"/4&2/03&6.%&3/&70>/&50$4&764&4"/92":8/3/4)&3"/&;$9&./"3/4&1$1&"439%‑ 10"^./&"44$761"/&/4&9"1/"43/.>#&3/&:/8/./&=/4%8/"3&1/4&:$/3/&;$9&#$=/4@& G$/&364&$$#)&%$==":/&6%B/?1/4&764&8/1&60:9=/41&2$03/4&;/.3/4&7/03/0&$412"#‑ #/.3@& G/1& //0%1/& 6%B/?1& "%& 3/& %?8/"3"4:)& //4& /?81& #.6%%/4$43/0%?8/"3)& 19%%/4& 2/1/4‑ %?86BB/0%& 3"/& "4& //4& 5/%?8/0=3& 6?63/="%?8& $43/0#$=/4& 2/0#/4)& /4& ;>& 3"/& 894& /fB/01"%/&7/0#$B/4&664&3/&"439%10"/&/4&664&2"/&3$$0:664%&3/&691$4$="/&/4&70>8/"3& $=&5>&1/&306:/4&664&B95."/#/&#/44"%&2$031&$41;/:3@&G/1&12//3/&"%&361&3/&=/16<$$0& 764&3/&:64%&=/1&3/&:$93/4&/"/0/4&//4&5/.64:0>#&6%B/?1&7/05/0:1&764&3/&0$.&764&3/&1$1& professional van de snelle wetenschap opgeleide wetenschapper.
G/1&$p?"^./&7/0866.&"%&361&3/&:64%&8660&/"/0/4&./:1& Een creatieve wetenschapper vragen om /4&5.>&"%&/06?81/0&1/&#$=/4&361&%$==":/4&"4&:$93& zich iets aan te trekken van de gevolgen ;>4& 7/0643/03& "4& 1/0=/4& 764& "439%10"^./& $412"#‑ #/."4:@& W>& 8$$B1& 361& 3"1& 9"1/"43/.>#& ;6.& ./"3/4& 1$1& van zijn werk zou het equivalent zijn van 7$$03/./4& 7$$0& 3/& =/4%8/"3)& =660& ;/& #64& 4"/1& het wakker maken van de slaapwande- 7/06412$$03/.>#&:/8$93/4&2$03/4&7$$0&="%509"#@& laar, hem ervan bewustmakend dat de Dit strookt met het ivorentoren‑imago van de wereld niet aan zijn categorieën gehoor- 6?63/="%?8/& 2/1/4%?86B)& /4& 2$031& 7/0%1/0#1& 3$$0& //4&643/0&5//.3&764&2/1/4%?86BB/.>#/&?0/61"7"1/"1Y& zaamt. Hij zou twijfelen en vallen, en dat van de slaapwandelaar die verbeeld wordt als dus verloren zijn voor de wetenschap. iemand die op een nauwe richel loopt zonder angst Dit beeld van wetenschappelijke crea- $<& 8$$:1/70//%& $=361& 8>& 5."43& "%& 7$$0& 8/1& :/7660@& tiviteit, met een intrinsiek gebrek aan Als gevolg wordt het feit dat de rest van het leven evenwicht, om met Whitehead te spre- 764& 3/& 2/1/4%?86BB/0)& ;$6.%& M8"1/8/63& %?80//<)& I$BB/07.6##":& 5/8643/.3& 2$031)& =/1& 3/& "=B/04&2/0#&;$9&8/1&/s9"76./41&;>4&764&8/1&26##/0&=6#/4&764&3/&%.66B‑ 2643/.660)&8/=&/0764&5/29%1=6#/43&361&3/&2/0/.3&4"/1&664&;>4&?61/:$0"/^4&:/8$$0‑ ;66=1@&G>&;$9&12>4&7$$0&3/&2/1/4%?86B@ F"1&5//.3&764&2/1/4%?86BB/.>#/&?0/61"7"1/"1)&=/1&//4&"410"4%"/#&:/50/#&664&/7/42"?81)& $=&=/1&M8"1/8/63&1/&%B0/#/4)&"%&3"/B&7/064#/03&"4&8/1&$43/02>%&764&3/&%4/../&2/1/4‑ %?86B@&!B&3/&//4&$<&643/0/&=64"/0)&/fB."?"/1&$<&4"/1)&./0/4&2/1/4%?86BB/0%&361&706:/4& 3"/&5/10/##"4:&8/55/4&$B&3/&2>3/0/&2/0/.3)&3/&2/0/.3&2660&3/&:$93/4&/"/0/4&//4& 7/0%?8".& =6#/4)& 6.:/=//4& :/3/K4"//03& =$/1/4& 2$03/4& 6.%& I4"/1[2/1/4%?86BB/.>#J)& ;/.<%&6.%&3/;/&706:/4&8/1&$43/02/0B&;>4&764&7//.&2/1/4%?86BB/.>#&2/0#&"4&643/0/& 76#:/5"/3/4&3"/&;"?8&=/1&?9.190/./)&%$?"6./)&$<&/?$4$="%?8//%1"/%&5/;":8$93/4@&W/& ./0/4&361&8/1&7$$0&//4&%4/../2/1/4%?86B$43/0;$/#/0&//4&/0:&%./?81&%":466.&"%&$=&;>4& 1>3&1/&7/03$/4&=/1&3"1&%$$01&706:/4)&361&3"1&;/.<%&5>46&//4&;$43/&"%)&$<&$B&;>4&="4%1& //4&;26#1/&3"/&1$$41&361&8>&4"/1&:/8//.&1$/:/2>3&"%&664&3/&7$$09"1:64:&764&3/&/?81/& 2/1/4%?86B@& Q41/0/%%/& "4& 3/& 2/0/.3& 2660& 2>& "4& ./7/4& 2$031& 6.%& //4& 7/0./"3"4:& 3"/& 2//0%1664& =$/1& 2$03/4& 6.%& 3/& %.66B2643/.660& ;>4& /7/42"?81& 4"/1& 2".& 7/0."/;/4& /4& niet van de richel wil vallen in het moeras van troebele meningen.
12
!"#$%&'()&*+,(*,
FILOSOFIE
P649"1& 3"1& $$:B941& 863& A60?& P$4& A$416:9& :/.>#& 1$/4& 8>& 5/2//03/& 361& ``!Js de 061"$4/./&$B.$%%"4:&;>4&$=&3/&8$4:/0":/4&1/&7$/3/4)&26605>&8>&"4&%1".1/&3/&%$?"6./&/4& /?$4$="%?8/&=/?864"%=/4&4/://03/&3"/&3/&8$4:/0&"4&$4;/&2/0/.3&?0/^0/4@&G>&1$$43/& ;"?8;/.<&%./?81%&6.%&//4&/?81/&?0/61"/7/&2/1/4%?86BB/0)&//4&%.66B2643/.660&3"/&5."43& "%&7$$0&361&261&8/1&7/010$92/4&361&8>&4$3":&8//R&$=&;>4&:$93/4&/"/0/4&1/&./::/4&"4& gevaar brengt. Maar dit laatste voorbeeld is ook voldoende om te laten zien wat het $p?"^./&7/0866.&7/05$0:@&L0&"%&4$$"1&//4&"7$0/4&1$0/4& :/2//%1@&F/&76.$0"%61"/&764&894&2/0#)&3/&0/.61"/&=/1& Wat nu vernietigd wordt, is juist het 8/4&3"/&894&/"/0/4&"4&:$93ΰ/4&7/0643/0/4)&"%& 6.1>3&$43/03//.&:/2//%1&764&3/&6?1"7"1/"1&764&6?63/‑ ‘sociale weefsel’ van wetenschappelijke ="%?8/& 2/1/4%?86BB/0%)& ;/.<%& 6.& 2$031& 894& 466=& betrouwbaarheid. :/6%%$?"//03& =/1& :/3/%"41/0/%%//03& $43/0;$/#)& ;$6.%&8/1&:/76.&"%&5>&b"/00/&/4&A60"/&Z90"/@&X4/../&2/1/4%?86B&2$031&4"/1&:/#/4=/0#1& 3$$0&"%$.61"/)&=660&//03/0&3$$0&8/1&2/0#/4&"4&//4&8//.&$B/4&$=:/7"4:@ t//3%& 1$/4& U"/5":& 3/& %?8/"#943/& 3"/& "4& 3/& =66#& 26%)& 6<%4//3& 764& 3/& ?8/="%?8/& #94%1/4& /4& 6=56?81/4)& %4//3& 8>& 8/1& $$#& 6<& 764& 3/& %$?"6./& /4& B06#1"%?8/& 5/.64:/4& waar deze kunsten en ambachten in ingebed waren en op reageerden. De enige echte :/%B0/#%B6014/0%& 764& 3/& 4"/92/& 6?63/="%?8/& %?8/"#943":/)& 3/& /4":/4& 3"/& 894& 166.& 5/:0/B/4)&260/4&;>&3"/&3/)&$$#&"4&3/&=66#&;>43/)&"439%10"^./&2/0/.3&5/2$$43/4@&L4& dit komt nog steeds overeen met de intellectuele uitrusting die de snelle wetenschaps‑ $B./"3"4:&664&2/1/4%?86BB/0%&7/0%?86R@&W>&;9../4&:/=6##/.>#&//4&%"1961"/&$41./3/4& "4&261&8660&$5T/?1"/7/&$<&061"$4/./&3"=/4%"/%&;$93/4&;>4)&/4&"4&261&.$91/0/%1"/%& 764&1$/76..":/)&605"106"0/&?$=B."?61"/%&;$93/4&;>4@&L4&3/&$5T/?1"/7/)&061"$4/./&3"=/4‑ %"/%&3"/&$7/0//4#$=/4&=/1&3/&?61/:$0"/^4&764&3/&%4/../&2/1/4%?86B&5.>#/4&$$#&T9"%1& 3/:/4/4& 1/& ;>4& 3"/& 5/.64:0>#& ;>4& 7$$0& "439%10"^./& $412"##/."4:)& 664:/;"/4& 5/"3/4& 8/1&//4%&;>4&$7/0&8/1&4/:/0/4&764&8/1;/.<3/&%$$01&?$=B."?61"/%@&`//4&/4#/./&3"0/?1/& =$5"."%/0"4:&"%&8"/07$$0&4$3":)&6..//4&3/&%V=5"$1"%?8/&0/.61"/&19%%/4&12//&=64"/0/4& van abstractie. Zoals we weten is dit niet langer voldoende. De kenniseconomie vernietigt nu het beschermde onderkomen waar de gans haar eieren legde. De relatieve autonomie 764& 2/1/4%?86BB/.>#& $43/0;$/#)& 3"/& 7/0#0/:/4& 2/03& 3$$0& U"/5":& /4& ;>4& ?$../:6J%)& behoort tot het verleden. Sommigen komen misschien in de verleiding te beweren 361&8/1&1$?8&6.&4$$"1&5/%1$43)&7642/:/&3/&"41"/=/&0/.61"/&19%%/4&6?63/="%?8/&%4/../& 2/1/4%?86B&/4&3/&"439%10"/@&Q#&5/4&8/1&3660&4"/1&=//&//4%)&/4&5/2//0&361&261&/0&49& 7/04"/1":3&2$031&T9"%1&8/1&I%$?"6./&2//<%/.J&764&2/1/4%?86BB/.>#/&5/10$9256608/"3&"%@& In de toekomst hebben we misschien overal wetenschappers aan het werk die feiten B0$39?/0/4&=/1&//4&%4/.8/"3&3"/&=$:/.>#&:/=66#1& 2$031& 3$$0& 4"/92/)& :/%$K%1"?//03/& "4%109=/41/4)& =660& 3/& =64"/0& 2660$B& 3"/&
ductie van wetenschappelijke kennis te
W$6.%& 6../& 2/0#/43/& 2/1/4%?86BB/0%& 2/1/4)& 6.%& annexeren. //4& 2/1/4%?86BB/.>#/& 5/2/0"4:& 6.%& 5/10$925660& :/;"/4& #64& 2$03/4)& "%& 3"1& 4"/1& $=361& 2/1/4%?86B‑ B/0%&$5T/?1"/<&;>4)&=660&$=361&3/;/&5/2/0"4:&5.$$1:/%1/.3&2/03&664&3/&7//./"%/43/& 7$$026603/4& 764& ?$=B/1/41/& ?$../:6J%& 3"/& 5/.64:& 8/55/4& 5>& 3/& 5/10$9256608/"3&
13
FILOSOFIE
ervan. En dit gedeelde belang zou wel eens vernietigd kunnen worden als deze colle‑ :6J%&7$$046=/.>#&:/5$43/4&;>4&3$$0&"439%10"^./&5/.64:/4)&/4&39%&$$#&:/5$43/4&;>4& 3$$0&3/&4$$3&$=&3/&5/.$R/4&3"/&"439%10"^./&B6014/0%&66410/##/4&"4&1/&.$%%/4@&M61&364& ;6.&;/:/7"/0/4&"%&3/&6.:/=/4/&2>%8/"3&361&T/&4"/1&3/&16#&6<;66:1&2660&T/&%6=/4&=/1& 6../& 643/0/4& $B& ;"1@& j"/=643& ;6.& 1/& 7//.& 5/;2660& =6#/4& 2644//0& 5/;260/4& 1/:/4& de zwakte van een bepaalde bewering zouden leiden tot een algemene verzwakking 764&3/&5/.$R/4&"4&361&76#:/5"/3@&-<2>#/43/&%1/==/4&;9../4&364&:/3"%#26."K?//03& worden als het standpunt van de minderheid waar geen rekening mee gehouden 8$/R&1/&2$03/4&$=361&;/&//4&$44$3":/&.6%1&5/1/#/4/4@&M61&/0&364&;6.&:/5/90/4&8//R& 6.& //4& 466=)& I5/.$R/[/?$4$="/J)& 2644//0& 261& B0$16:$4"%1/4& 5>& /.#660& 8$931& 4"/1& .64:/0& 5/10$92560/)& /4& 3$$0& 3/& "439%10"/& "4& :$93& 7/0643/0560/)& 2/1/4%?86BB/.>#/& /"/0/4& ;>4)& =660& Wetenschappelijke betrouwbaarheid is :."==/43/& =$:/.>#8/3/4& 3"/& 4"/=643& .64:/0& 2".& gerelateerd aan een context, gebonden beoordelen. Kenniseconomie betekent dat specu‑ aan de voorwaarden van haar productie. .61"/7/& /?$4$="/)& ;//B5/.[& /4& ?06%8[/?$4$="/)& /0"4& Wat ook betekent dat wanneer de eieren :/%.66:3& "%& 3/& B0$39?1"/& 764& 2/1/4%?86BB/.>#/& kennis te annexeren.
in goud veranderen, dat is nadat ze hun oorspronkelijke omgeving hebben verlaten, ze ook deze specifieke betrouwbaarheid en robuustheid achterlaten. De mate van betrouwbaarheid die ze daarna hebben is niet langer een kwestie van louter wetenschappelijk beoordeling, maar een sociale en politieke kwestie.
G/1& ;$9& 49C/.$$%& =$/1/4& ;>4& 1/& 5/46309##/4& 361& er iets heel anders nodig is door de gevaren van de 1$/#$=%1&2660&2/&=//&:/?$4<0$41//03&2$03/4)&=/1& 3/& $B//4%16B/."4:& 764& ;//0)& ;//0& $4:/=6##/.>#/& 26608/3/4& $7/0& 8/1& #."=661)& 7/079"."4:)& /4& 7/0:"<‑ 1":"4:&764&8/1&="."/9)&/4&3/&9"1B9C"4:&764&?09?"6./& 89.B50$44/4@& M61& 3/;/& 1$/#$=%1& 7/0=$/3/.>#& 8$$:4$3":&7/0/"%1)&"%&2660&=>4&B./"3$$"&$7/0&:661H& slow science.
-<:6643/&$B&261&"#&T9.."/&8/5&7/01/.3)&;9../4&T9.."/&5/:0/B/4&8/55/4&361&7$$0&=>&%.$2& %?"/4?/&://4&1/09:#//0&4660&3/&`$93/4&L/92&"%)&1$/4&3/&691$4$="/&764&2/1/4%?86B‑ B/.>#&$43/0;$/#&:/0/%B/?1//03&2/03@&G/1&"%&4"/1&I1/09:&4660&3/&T60/4&'(J@&F/&691$4$="/& 764&3/&%4/../&2/1/4%?86B&8//R&2660%?8>4.>#&3/&5/10$9256608/"3&764&2/1/4%?86BB/‑ .>#/&5/2/0"4:/4&5/%?8/0=3)&=660&8//R&4$$"1&3/&5/10$9256608/"3&764&//4&$412"##/‑ ."4:%=$3/.&7/0;/#/03&2660764&2/&49&%?866=1/7$.&:/32$4:/4&;>4&$=&$43/0&$:/4&1/& ;"/4&361&3/;/&8/./=66.&4"/1&3990;66=&26%)&/4&4$:&%1//3%&4"/1&"%@& Dit is zeker niet toevallig. De betrouwbaarheid van de resultaten van de snelle 2/1/4%?86B& "%& 6h64#/.>#& 764& /fB/0"=/41//.& :/;9"7/03/)& :$/3& :/?$410$.//03/& .65$‑ 061$0"9=/fB/0"=/41/4@&L4&0/./7641/&5/;260/4&;>4&6..//4&0/./7641&=/1&5/10/##"4:&1$1& 3/;/& :/?$410$.//03/& $=:/7"4:/4@& F"1& 5/1/#/41& 361& 2/1/4%?86BB/.>#/& 5/10$925660‑ 8/"3&:/0/.61//03&"%&664&//4&?$41/f1)&:/5$43/4&664&3/&7$$026603/4&764&8660&B0$39?1"/@& M61& $$#& 5/1/#/41& 361& 2644//0& 3/& /"/0/4& "4& :$93& 7/0643/0/4)& 361& "%& 46361& ;/& 894& $$0%B0$4#/.>#/&$=:/7"4:&8/55/4&7/0.61/4)&;/&$$#&3/;/&%B/?"K/#/&5/10$9256608/"3& en robuustheid achterlaten. De mate van betrouwbaarheid die ze daarna hebben is 4"/1&.64:/0&//4/%1"/&764&.$91/0&2/1/4%?86BB/.>#&5/$$03/."4:)&=660&//4&%$?"6./&/4& politieke kwestie. O>7$$05//.3)&7."/:19":/4&;>4&7$.3$/43/&7/".":&$=361&/0&?$4%/4%9%&5/%1661&$7/0&8/1& 3/4@&F/&5/;$0:38/"3&$7/0&3/& 3990;66=8/"3& 764& $4%& $412"##/."4:%=$3/.)& 3"/& $7/0":/4%& 4"/1& 4"/92& "%)& 26%& 3660‑ /41/:/4&1$1&7$$0&#$01&6../%5/86.7/&?$4%/4%9//.@&A/4%/4&3"/&8"/01/:/4&B0$1/%1//03/4)&
14
!"#$%&'()&*+,(*,
FILOSOFIE
2/03/4&4"/1&//4%&:/8$$03)&=660&//03/0&5/.6?8/.>#&:/=66#1&/4&664:/76../4&6.%&;>&3"/& $4%&1/09:&4660&3/&:0$C/4&2".3/4&%190/4g&W/#/0)&/0&2/03&/0#/43&361&7/./&"44$761"/%& $4:/2/4%1/& :/7$.:/4& 8633/4)& =660& 2/1/4%?86BB/.>#& 1/?84$.$:"%?8/& 7$$09"1:64:& =$/%1& 3/& %?863/& #944/4& $B.$%%/4@& G"/0664& 12>#& 664& 8/1& 12>
Hier herkennen we een echo van de bewering van Whitehead over de professio‑ 46.%& 894& 5/B/0#"4:& 1$1& /04%1":& 463/4#/4& 5"44/4& //4& :0$/7/)& 1/02>.& 3/& 0/%1& 764& 8/1& leven oppervlakkig behandeld wordt. En het antwoord van vele wetenschappers "%& 4/1& ;$& $BB/07.6##":& 2644//0& ;>& 5/2/0/4& 361& 8/1& 4"/1& 894& <$91& "%& 361& 3990;66=‑ 8/"3& ://4& B95."/#/& 664:/./:/48/"3& 26%& /4& 361& ;>& 4"/1& 7/06412$$03/.>#& :/8$93/4& #944/4& 2$03/4& Ik zou slow science willen karakterise7$$0&3/&=64"/0&2660$B&I3/&%6=/4./7"4:J&5/%.9"1&1/& ren als de veeleisende daad die de kunst :/509"#/4&261&;>&7$$0150/4:/4@& Dit is het typische gans‑met‑de‑gouden‑eieren‑ terug opeist van het omgaan met, en 6412$$03H& ;$6.%& :/509"#/.>#& 4/://01& 8/1& 361& 894& leren van, wat wetenschappers al te 5/2//03/& $47/06412$$03/.>#8/"3& =/1& 5/10/##"4:& vaak beschouwen als rommelig, oftewel, 1$1& 8/1& :/509"#& 764& 261& ;>& 7$$0150/4:/4)& 6?63/="‑ %?8/&2/1/4%?86BB/0%&/0&4$$"1&764&8//R&2//08$93/4& dat wat aan de algemene, zogenaamde 2/1/4%?86BB/.>#/&7$$09"1:64:&=/1&%$?"6./&7$$09"1‑ objectieve categorieën ontsnapt. :64:& 1/& 6%%$?"^0/4Y& 664%.9"1/43& 5>& 8/1& 1/09:[4660[ 3/[:0$1[60:9=/41)& $=& 894& 2/1/4%?86B& 1/& B0/%/41/0/4& 6.%& 3/& 061"$4/./& $B.$%%"4:/4& 7$$0& B0$5./=/4& 764& 6.:/=//4& 5/.64:)& $=& 5/;260/4& 7$$0& 1/& 3$/4& #$=/4& 6.%& //4& eenvoudige tegenstelling tussen wetenschap en waarden – alsof die aspecten van een ?$4?0/1/&%"1961"/&3"/&;>&4"/1&"4&%1661&;>4&"4&6?81&1/&4/=/4)&:/0/39?//03ΰ/4&2$03/4& 1$1&//4/%1"/&764&26603/4g&!=&8/1&5/.//<3&1/&%1/../4)&2/ΰ/4&$4%&://4&?$../?‑ tieve verontwaardiging herinneren van geschandaliseerde wetenschappers die publie‑ #/.>#&//4&?$../:6&664#.6:/4&3"/&;9.#/&7$$02/43%/./4&4660&7$0/4&50/4:1@& A660& %.$2& %?"/4?/& :661& 4"/1)& 46309##/.>#& 4"/1)& $7/0& 3/& :64%& 3"/& //4& 6.2/1/43/& "41/..":/41"/& 2$031)& 3"/& "4& %1661& "%& ;"?8& 3/& :/7$.:/4& 7$$0& 1/& %1/../4& 764& 3/& "44$761"/& 3"/& 8660& 2/1/4%?86B& =$:/.>#& =66#1@& G/1& #$=1& //03/0& $7/0//4& =/1& 3/& $:/4%?8>4‑ .>#& 5/%?8/"3/4& 3/K4"1"/& 764& M8"1/8/63& $7/0& 361& 261& 94"7/0%"1/"1/4& ;$93/4& =$/1/4& aanmoedigen: rationeel denken en beschaafde manieren van waardering. t61"$4//.&3/4#/4&5/1/#/41&8"/0&6?1"/7/&8/.3/08/"3&$7/0&261&=/4&/?81&2//1)&3660=//& /.#/&7/02600"4:&7$$0#$=/43&19%%/4&3/&706:/4&3"/&/?81&5/6412$$03&;>4&/4&3/&706:/4& 3"/&7$$01&;9../4&#$=/4&9"1&3/&50/3/0/&/4&$47/0=>3/.>#&0$==/.":/&$=:/7"4:@& Een beschaafde manier van waardering houdt in om dat wat goed gecontroleerd /4&B990&"%&4$$"1&1/&"3/41"K?/0/4&=/1&//4&%$$01&764&26608/"3&3"/&0$==/.":8/"3&$7/0‑ 10/R@&t$==/.":8/"3&7649"1&8/1&$$:B941&764&%4/../&2/1/4%?86B&"%&4"/1%&643/0%&364&3/& $40/39?//0560/&/4&6.1>3&"4:/5/33/&2"%%/.2/0#"4:&19%%/4&B0$?/%%/4)&B06#1>#/4)&/fB/‑ 0"=/41/4)&=64"/0/4&764&#/44"%&/4&26603/4&2660&$4;/&:/2$4/&2/0/.3&9"1&5/%1661@ Dit is misschien de uitdaging waar slow science aan moet beantwoorden: om weten‑ %?86BB/0%&"4&%1661&1/&%1/../4&1/&6??/B1/0/4&361&0$==/.":8/"3&://4&:/50/#&"%)&=660&"/1%& waar we mee en in moeten leren leven en denken. De symbiose tussen snelle weten‑ %?86B&/4&"439%10"/&8//R&7$$0064:&:/:/7/4&664&9"1&3/&?$41/f1&10/##/43/&/4&:/10$##/4& 7$0=/4&764&#/44"%&/4&%1061/:"/^4)&:/65%1068//03&9"1&3/&0$==/.":/&?$=B."?61"/%&764& 3/;/&2/0/.3@&A660&0$==/.":8/"3&#$=1&=/1&2066#&1/09:@&u/02>.&2/&;/&4/:/0/4)&/4& 30$=/4& 764& 8660& 9"10$/""4:)& $413/##/4& 2/& 361& 2/& $4;/& 2/0/.3& 8/55/4& 7/0#4$/"3@&
15
FILOSOFIE
Ik zou slow science dan ook willen karakteriseren als de veeleisende daad die de #94%1&1/09:&$B/"%1&764&8/1&$=:664&=/1)&/4&./0/4&764)&261&2/1/4%?86BB/0%&6.&1/&766#& 5/%?8$92/4&6.%&0$==/.":)&$R/2/.)&361&261&664&3/&6.:/=/4/)&;$:/466=3/&$5T/?1"/7/& ?61/:$0"/^4&$41%46B1@& Iu/09:/"%/4J&"%&//4&2$$03&361&9"1:/7$43/4&"%&3$$0&-=/0"#664%/&6?1"7"%1/4@&G/1&7/02>%1& 4660&8/1&$B4"/92&1$/[/":/4/4&764&361&2660&2/&764&:/%?8/"3/4&;>4)&/4&4660&:/4/;"4:)& $R/2/.&8/1&8/0%1/../4&$<&8/09"17"43/4&764&261&3/;/&1$/[/":/4"4:&7/0/"%1@&u/09:/"%/4& 5/:"41&6.1>3&=/1&3/&66476603"4:&361&2/&;"/#&;>4&"4&B.661%&764&%?89.3":)&643/0%&:/;/:3H& 3$$0&1/&5/:0>B/4&8$/&$4;/&$=:/7"4:&$4%&;"/#&=66#1@& G/1&"%&7649"1&3"1&B/0%B/?1"/<&361&2/ΰ/4&5/%?8$92/4&8$/&$4;/&94"7/0%"1/"1/4)& 3"/& $$"1& ;$& 10$1%& 260/4& $B& 894& 691$4$="/)& "4& 3/& 466=& 764& 3/& =60#1& 3/& 4$$3;66#& van concurrentie en benchmarkevaluatie hebben geaccepteerd. net zoals onderzoe‑ #/0%& 4"/1& 6.& 1/& 7//.& 2//0%1643& 1$$43/4& 1/:/4& 3/& 8/03/K4"^0"4:& 764& $43/0;$/#& 3$$0& 3/&#/44"%/?$4$="/@&M61&3/&7/0#.60"4:/4&3"/&2/ΰ/4&5"/3/4&$$#&=$:/4&;>4)&;/& getuigen allemaal van de diepe kwetsbaarheid van waar we zo trots op waren. De 0/:/."4:&3"/&%4/../&c9"1&3/&?$41/f1&10/##/43/&/4&:/10$##/4d&2/1/4%?86B&B0$=$$C/&6.%& //4&=$3/.&7$$0&2/1/4%?86BB/.>#&$43/0;$/#&=66#1/&$4%&1/&;"/#&$=&8/1&1/&7/03/3":/4@& F/&P64&FV?#[6_6"0/&"%&3/&:/./:/48/"3&:/2//%1&$=&"4&1/&%?86C/4&2660&3"1&$4%&1$/&./"31@ F63/4&764&1/09:/"%/4&;>4&4$$"1&:/=6##/.>#@&-.%&8/1&1/09:/"%/4&764&2/1/4%?86BB/.>#& $43/0;$/#&8/1&$B4"/92&"45/33/4&764&2/1/4%?86B&"4&//4&0$==/.":/&2/0/.3&5/1/#/41)& "%&3"1&4"/1&6..//4&//4/%1"/&764&8/1&6??/B1/0/4&764&;$J4&2/0/.3)&=660&764&8/1&B$%"1"/<& 26603/0/4&/0764)&764&3/&:/2$$41/&1/&5/7$03/0/4&/4&1/&7/0%1/0#/4&$=)&"4&3/&2$$03/4& 764&-.<0/3&j$018&M8"1/8/63)&I"43"7"39/./&3/4& 764& %B/?"6."%61"/& /4& 65%106?1"/)& 2/.#/& //4& 39"3/.>#/& 26603/& 8/55/4@& Maar concrete waardering betekent niet enkel dat we ons onthouden van dat waaruit 2/&65%1068/0/4&6.%&//4&$7/05.><%/.&5/%?8$92/4)&361&2/&$4%&$418$93/4&764&8/1&$BB/0‑ vlakkig van de hand doen ervan. We moeten ook leren om onze abstracties te situeren in wat Whitehead het samenspel van opkomende waarden noemde. O>7$$05//.3)&"#&8/5&5/46309#1&361&3/&5/10$9256608/"3&764&3/&0/%9.161/4&764&%4/../& 2/1/4%?86B&6h64#/.>#&"%&764&76##943":/&?$../:6J%)&3"/&5/;2660&=6#/4)&;6#/4&1$/1%/4& /4&?$410$./0/4)&/4&"#&8/5&$$#&5/46309#1&361&3/;/&5/10$9256608/"3&://4&%165"/./&/":/4‑ schap is. Betrouwbaarheid die voortkomt uit de onderzoeksomgeving zou een radi‑ ?6./&8/07/03/."4:&764&/fB/01"%/&7/0/"%/4)&8/1&7/0#/44/4&764&8/1&766#&0$==/.":/&2/5& 764&643/0/&/4&4"/92/&706:/4&3"/&764&5/.64:&;>4&"4&3/&4"/92/&?$41/f1@&A/1&643/0/& 2$$03/4)&5/10$9256608/"3&"4&3/&I59"1/42/0/.3J&;$9&6h64:/4&764&"/1%&361&="%%?8"/4& 8//.&643/0%&"%&364&3/&5/;260/4&764&?$=B/1/41/&?$../:6J%)&3"/&6../4&3/;/.<3/&26603/4& 3/./4& /4& "4& //4& :/.>#6603":/& $=:/7"4:& 2/0#/4@& G/1& ;6.& $$#& 664;"/4.>#& 7/0%?8"../4& 764&3/&6603":/&5/;260/4&764&?$../:6J%&1>3/4%&"41/03"%?"B."46"0/&7/0:63/0"4:/4)&2660& 5/.//<38/"3)&2/3/0;>3%&0/%B/?1&/4&3"#2>.%&.9"/&8VB$?0"%"/&1/&766#&$7/08//0%/4@&W/.<%& "4& 8/1& 5/%1/& :/76.)& 2644//0& /0& //4& ="4"=9=& 764& 7/010$92/4& 8//0%1& $43/0& B0$16:$‑ 4"%1/4)& 2644//0& 8/1& //4& #2/%1"/& "%& 764& 8/1& $B#$=/4& 764& %6=/4864:/43/& 26603/4)& 2660$43/0&$$#&3"/&764&B0$16:$4"%1/4&3"/&4"/1&6?63/="%?8&:/<$0=6C//03&;>4&=660&3"/& "4&%1661&;>4&$=&5/;2660&"4&1/&50/4:/4)&;6.&/4&=$/1&8/1&B0$?/%&.64:;66=)&=$/";66=&/4& 0>#&664&<0"?1"/&;>4)&=/1&:/392&/4&:/10/#&19%%/4&9"1//4.$B/43/&B0"$0"1/"1/4@&L.#&:/7$/.& 764&4$%16.:"/&7$$0&3/&%?8$4/)&?$=B/1/41/&?$41/f1&=/1&3"/0560/&?$../:6J%&;6.&0/%9.1/0/4&
16
!"#$%&'()&*+,(*,
A/1&643/0/&2$$03/4)&:$/3/&2".&"%&4"/1&7$.3$/43/@&u/09:/"%/4&"%&4$$"1&//4/%1"/&764& 6..//4&=660&:$/3/&2".)&764&3/ %&764&3/&70/3/&3"/&3/&1/./90%1/../43/&#"##/0&7/0643/01& "4&//4&6603":/)&5/.//<3/&/4&?$4%109?1"/7/&B6014/0@&U/0/4&"%&4$3":&$=&:/"41/0/%%//03&1/& 06#/4&"4&3/&#"##/0&;/.<)&"4&3/&0$==/.&2660&"/3/0//4)&"4?.9%"/<&2/1/4%?86BB/0%)&664& deelneemt.
FILOSOFIE
"4&3/&?$4?.9%"/&361&=/4%/4&4"/1&"4&%1661&;>4&3//.&1/&4/=/4)&361&;>&8/1&4$3":&8/55/4&361& mensen die het beter weten een rationele oplossing opleggen.
L4&8"/0=//&06#/4&2/&=$:/.>#&$$#&3/&063"?66.&6%V==/10"%?8/&#/44"%&3"/&$412"##/.3& wordt in het model van snelle wetenschappen. We weten veel over het ontwikkelen 764& =61/0"/./)& $<& ;$:/466=3/& "==61/0"^./)& 1/?84$.$:"/^4)& =660& 2644//0& 8/1& :661& $7/0&7//.&$93/0/&1/?84"/#/4&3"/&4$3":&;>4&2644//0&=/4%/4&//4/%1"/&664:664&3"/& 8/4&7/03//.1)&/4&26605>&;/&4/1&9"1&894&7/03//.38/3/4&764&/.#660&=$/1/4&./0/4&$7/0& 3/;//%1"/)&;>4&2/&3660&8/./=66.&4"/1&:$/3&"4@&Q4&361&$B;"?81&8/55/4&2/&5.>#5660& nog niets geleerd en hebben we zelfs verloren wat we wisten en wat andere volkeren I5/%?867"4:J&;$93/4&4$/=/4@&F/4#&6..//4&6.&664&3/&1/?84$.$:"/&764&b$2/0B$"41&3"/& 4$$3;6#/.>#&"%&:/2$03/4&7$$0&?$==94"?61"/&a&$=&//4&B941&1/&=6#/4&$B&//4&%4/3":/)& autoritaire en geschematiseerde manier. In bullets (het woord alleen al zegt genoeg...) F/4#&$$#&=660&//4%&664&3/&7/07/."4:&2660&2/&;$&664&:/2/43&;>4)&%1".&/4&:/39.3":& 86.<&1/&.9"%1/0/4&4660&//4&3"/0560/&?$../:6&3"/&//4&990&.64:&%B0//#1)&;$6.%&"#&49&664& 8/1&3$/4&5/4@&M/&8/55/4&6<3/."4:/4&B%V?8$.$:"/)&B%V?8$%$?"$.$:"/)&B/36:$:"/&/4&:6& ;$& =660& 3$$0)& =660& 2/& 8/55/4& 4"/1& //4%& //4& <06?1"/& :/.//03& 764& 261&-=/0"#664%/& 0/?.6"=[6?1"7"%1/4&=$/%1/4&./0/4&$=361&;/&"4&%1661&2".3/4&;>4&%6=/4&1/&2/0#/4&;$43/0& 5/7/.7$/0/43/& 691$0"1/"1@& W>& 8/55/4& :/.//03& "/3/0/& 5>//4#$=%1& 1/& 5/%?8$92/4& 6.%& 261&"#&%6=/4&=/1&M8"1/8/63&//4&I"43"7"39//.&&3"/&5>//4#$=/4&8/55/4&:/.//03&8$/&3//%1"/&3"/&;>&5/%B0/#/4)&3/& #06?81&1/&:/7/4&$=&/0&/?81&1$/&1/&3$/4)&$=&8/4&/_/?1"/<&664&/.#660&1/&7/05"43/4@& G/1@&:$/3&;>4&361&8/1&7$$0150/4:/4&764&#/44"%&$7/0&;9.#/&"43"7"39/./&4&4$$3;66#&664&6.:/=/4/)&$412$01/.3/&#/44"%@& F/4#& 6.%195."/R& 664& 3"/& =$=/41/4& 764& $B#$=/43/& 26603/4)& 5>7$$05//.3& 664& 8/1&=$=/41&2644//0&"/=643&;"?8&:/1064%<$0=//03&7$/.1&3$$0&8/1&5/:0>B/4&764&8/1& B/0%B/?1"/<&764&"/=643&643/0%)&3/&5>//4#$=%1&3"/&3/?81&1$1&7/0643/0"4:&5/0/"#1& $=&3//.4/=/0%&%6=/4&1/&.61/4&3/4#/4)&$<&3/&/0760"4:&361&"/1%&361&$45/.64:0>#&.//#&/0& toch toe doet. W9.#/& =$=/41/4& #944/4& 4"/1& $412$01/.3& 2$03/4)& $43/0:/506?81& 2$03/4& "4& 6.:/=/4/& ?61/:$0"/^4@& F"1& "%& 2660$=& ;>& $BB/07.6##":& 5/8643/.3& 2$03/4)& =/1& 3/& "=B/0&4$3":&8/55/4&%./?81%&."?81/.>#&643/0%)&/4ΰ/4&2/&8"/0764&./0/4&4"/1&8$/&;/&1/& 8/03/K4"^0/4)&=660&8$/&;/&1/&#$/%1/0/4&/4&664&1/&=$/3":/4H&261&$43/0%1/941&;/&/4& 261&8$931&;/&"4&%1643)&/4&261&2/0#1&;/&1/:/4&$<&7/0:"R":1&;/&a&"/1%&361&=//0&.>#1&$B&3/& langzame kennis van een tuinier dan op de snelle kennis van de zogenaamde rationele "439%10"^./& .6435$92@& Q4& 3"1& :/76.& 8//R& 3/& #/44"%& 3"/& 7$$01:/506?81& 2$031& "4& $4;/&
17
FILOSOFIE
universiteiten inderdaad een diep gewordteld gebrek aan evenwicht en betalen we 8"/0&6../=66.&3/&B0>%&7$$0@& j$:=66.%)&1/09:/"%/4&5/1/#/41&1/4&//0%1/&/0#/44/4&361&2/&;"/#&;>4)&/4&361&2/&8/0%1/.& 4$3":&8/55/4@&X.$2&%?"/4?/&"%&://4ʁ[/4[#.660&6412$$03)&8/1&"%&://4&B".@&G/1&"%&3/& 466=&764&//4&5/2/:"4:&3"/&7/./&2/:/4&4660&8/0%1/.&5>//4@&50/4:/4@& G$/&;"1&8/1&=/1&.64:;6=/&7/0:63/0"4:/4)&7/0:63/0"4:/4&3"/&$B&;$J4&=64"/0&:/$0‑ :64"%//03&;>4&361&3//.46=/&4"/1&/4#/.&<$0=//.&"%\&L4&.64:;6=/&?$4& =/4%/4&4"/1&6..//4&2$03/4&9"1:/4$3":3&$=&1/&.9"%1/0/4)&=660&26605>&=/4&764&1/7$0/4& .//%1&/4&5/%B0//#1&;$361&3/&5>//4#$=%1&4"/1&:/0/39?//03&2$031&1$1&8/1&0"19//.&764&8/1& 5>2$4/4&764&//4&7$$05/0/"3/&%B//?8&/4&/"43":1&=/1&261&706:/4\&L4&/0&//4&:/2$$41/& 764&=6#/4&$=&?$../:6J%&3"/&$7/0&18/=6J%&%B0/#/4&3"/&59"1/4&894&76#:/5"/3&."::/4)&1/& 706:/4& 3/& "4<$0=61"/)& 8/1& .//0B0$?/%& /4& 3/& %6=/42/0#"4:/4& 1/& B0/%/41/0/4& 3"/& 8/4& 8"/01$/& "4& %1661& %1/../4\& L4& $B& 1/& ./C/4& 361)& 2644//0& /0& /fB/01"%/& 4$3":& "%& $7/0& //4& #2/%1"/&764&:/3//.3&5/.64:)&/0&?$[/fB/01%&6642/;":&;>4&3"/&3/&7/./&0/./7641/&3"=/4‑ sies van de kwestie vertegenwoordigen? Vanuit het oogpunt van snelle wetenschap hebben al deze voorstellen eenzelfde :/50/#@&W/&8$93/4&6../=66.&//4&7/0."/%&764&1>3&"4)&$<&/0:/0&4$:)&3/&166#&$=&//4&6?1"/7/& 8/.3/08/"3&764&://%1&1/&?9.1"7/0/4&$7/0&3/&B601>3":/&6603&764&$4;/&/":/4&706:/4&a&8/1& wakker maken van de beroemde slaapwandelaar. M/&=$/1/4&./0/4&8$/&2/&%.$2&%?"/4?/ΰ/4&?9.1"7/0/4)&/4&3"1&"%&2660$=&"#&7//.&=//0& 1>3&8/5&5/%1//3&664&T9.."/&1/&7/01/../4&$7/0&%4/../&2/1/4%?86B&364&$7/0&106:/&2/1/4‑ %?86B@& A/& %?860/43& 5>& 3/& 5/2/:"4:& 764& ;>& 3"/& 764366:& 5/2/0/4& 361& I//4& 643/0/& 2/1/4%?86B& =$:/.>#& "%J)& 26%& 8/1& =>4& 166#)& 6.%& K.$%$$<)& $=& 1/& B0$5/0/4& 3/& 7/05//.‑ 3"4:&1/&6?1"7/0/4)&261&"48"/.3&7$$05>&3//%1"/&764&3/&89"3":/&3"0/?1/&=$5"."%/0"4:& 764&$43/0;$/#&:/466=3&I3/&#/44"%/?$4$="/J&1/&:664)&/4&3/&:/7$.:/4&764&3/&$93/0/& mobilisering van onderzoek en hun sterke greep op onze middelen van verbeelding onder ogen te zien. G/1& "%& ;/#/0& 361& "4& 3/& 89"3":/& %"1961"/& 3/& 0$/B& I//4& 643/0/& 2/1/4%?86B& "%& =$:/.>#J& ="%%?8"/4&6.%&//4&91$B"/&#."4#1)&=660&364&=$/1/4&2/&8/1&"3//&;/.<&361&$4;/&1$/#$=%1& 664&8/1&/0:%1/@&$41%46BB/4)&$$#&6??/B1/0/4&6.%&//4&91$B"/@&A>4&2/4%&"%&361&$43/0‑ ;$/#%"4%1/.."4:/4& /4& $43/0;$/#/0%& ./0/4& $=& 5/n47.$/3& 1/& ;>4)& 6?1"/<& 5/n47.$/3& 1/& ;>4)& 3$$0& 8/1& #8/"3)&/0"4&5/%1661&$=&$4%&5/;":&1/&8$93/4&=/1&8/1&?0/^0/4&764&3/;/& 1$/#$=%1)& //4& 1$/#$=%1& 26607$$0& 8/1& 26603& "%& 1/& ./7/4@& P/./4& 7/010$92/4& $4%& 4$:& %1//3%)&6.&"%&894&7/010$92/4&4"/1&.64:/0&5."43&/4&"%&8/1)&:/.9##":)&//4&=//0&$43/0%?8/"‑ 3/43& /4& 7//./"%/43& 7/010$92/4& :/2$03/4)& 3"/& /.#/& $7/030>7"4:& 764& 3/& =6?81& 764& 2/1/4%?86BB/.>#/& #/44"%& 2/":/01& 1/& 66476603/4)& /7/46.%& 3/& 36605>& 8$0/43/& $BB/0‑ 7.6##":/& 5/$$03/."4:/4& 3"/& B0$& /0& $$#& 764& 5/29%1& 361& ://4& /4#/./&94"7/0%"1/"1&764366:&3/&36:&664&3/&0/:/.%@&$41%46BB/4&3"/&%4/../)&?$=B/‑ 1"1"/7/&2/1/4%?86B&//4&;66#&764&./7/4&/4&3$$3&=6#/4@&G/1&"%&3660$=&361&"#)&$=&=>4& 1$/%B066#& 1/& 5/^"43":/4)& 8/1& 7/0%?8".& 2".& 5/46309##/4& 19%%/4& /4/0;>3%& ;"?8& 664& 3/& 0/:/.%&8$93/4)&/4&643/0;>3%&8660&=6?81&1/&8/0#/44/4&1/02>.&=/4&4660&=$:/.>#8/3/4&
18
!"#$%&'()&*+,(*,
FILOSOFIE
#>#1& $=& 59"1/4& 8660& :0/4;/4& 1/& /fB/0"=/41/0/4)& /4& $B/4"4:/4& 1/& ?0/^0/4& 2660& //4& andere wetenschap haar eigen eisen kan ontdekken. !=&//4&7$$05//.3&1/&4$/=/4)&//4&94"7/0%"1/"1&"%&70>&$=&;9.#/&7/0#/44"4:/4&764& 1/09:/"%/4& $43/0& 3/& 7$0=& 764& 7/0106:/43/& B06#1>#/4& 1/& 3/K4"^0/4& "4& 1/0=/4& 764& I3"/4%17/0./4"4:& 664& 3/& :/=//4%?86BJ)& 261& ;/& "43/03663& ;>4)& /4& $=& ;/& 6.%& ;$364":& 1/&/0#/44/4@&F"1&;$9&"43/03663&//4&%1/0#&%":466.&;>4)&361&2/&4"/1&//4&5/30><&;>4)&361& 10$1%&3/&1"##/43/&#.$##/4&764&//4&$48$93560/&7$$09"1:64:&:/8$$0;66=1)&=660&//4& :/=//4%?86B&3"/&B0$5//01&5/1/#/4"%&1/&:/7/4&664&3/&4"/92/&?$4%/4%9/./)&=660&766#& holle bewering: de bewering dat we onze manier van handelen in deze wereld moeten veranderen.
Bio Q%65/../&X1/4:/0%&%193//03/&%?8/"#943/&/4&2/1/4%?86B%K.$%$K/&664&3/&]4"7/0%"1v&U"50/& 3/&O09f/../%&c]UOd@&W/&3$?1$0//03/&"4&*ikr)&$43/0&3/&./"3"4:&764&j$5/.B0>%2"44660& Q.V6&b0":$:"4/&=/1&2"/&;>&!03/&9"1&?86$%H&3/&4"/92/&3"6.$$:&19%%/4&3/&=/4%&/4&3/& 461990&%?80//<)&//4&566450/#/43&2/0#&2660"4&:/B0$5//03&2$031&3/&K.$%$K%?8/&?$4%/‑ s9/41"/%& 1/& 10/##/4& 7649"1& 3/& 18/0=$3V46="%?8/& %193"/& 764& %V%1/=/4& c7/0d& 59"1/4& evenwicht. Inmiddels geldt Stengers internationaal als een van de meest diepgaande /4&:/7"/03/&2/1/4%?86B%K.$%$#/4&764&3/&#/44"%‑ B0$39?1"/&/4&./"31&3/&:0$9B/&3Jv193/%&?$4%109?1"7"1/%&c`LZ$d&664&3/&]UO@& Q%65/../&X1/4:/0%&"%&//4&;//0&/":/41>3%/&K.$%$4)& /4& 3"6:4$%/%& nooit onschuldig. Ver van het relativisme van diegenen voor wie alle kennis betrek‑ #/.>#&"%&/4&4"/1%&8/1&7/0%?8".&=66#1)&4$3":1&X1/4:/0%&$4%&9"1&$=&8660&."/<3/&7$$0&3/& 2/1/4%?86BB/4)&/4&8660&."/<3/&7$$0&B06#1>#/4&764&3"/&2/1/4%?86B&1/&3/./4)&;$43/0& ;/.K4:/4$=/48/"3&4$?8&3$:=61"/#)&;$43/0&.9"8/"3&4$?8&B0/1/41"/@& Vertaling: Rozan Consten
19
