WT_omslag_NMO
16-05-2014
09:10
Page 1
Doe mee met NME
2014-2015
Doe mee met NME Natuur en Milieu Educatie in Overijssel Voor basisonderwijs en BSO Samen voor een mooi en duurzaam Overijssel
**Opmaak_lesmaterialen2014-15
15-05-2014
05:49
Page 1
2014-2015 Doe mee met NME Natuur en Milieu Educatie in Overijssel
**Opmaak_lesmaterialen2014-15
15-05-2014
05:49
Page 2
**Opmaak_lesmaterialen2014-15
15-05-2014
05:49
Page 3
Doe mee met NME 2014-2015 Voor u ligt het Overijsselse educatieve aanbod voor duurzaamheid van verschillende provinciale organisaties. Hierin staan naast de educatieve materialen (leskisten) die u op school kunt gebruiken, ook excursies, gastlessen en projecten. Bovendien stelt een aantal organisaties het op prijs wanneer u bij hen op bezoek komt. Het hele aanbod staat ook op de website van Natuur en Milieu Overijssel: www.natuurenmilieuoverijssel.nl Hier vindt u bij “Wat wij bieden voor het onderwijs” zowel een PDF bestand van dit boekje, als het digitale reserveringssysteem. Natuur en Milieu Overijssel heeft er dit jaar voor gekozen niet al haar eigen materialen in het boekje op te nemen, maar er een paar in het bijzonder uit te lichten. Het totale aanbod kunt u vinden in ons digitale reserveringssysteem.
Het aanbod van Natuur en Milieu Overijssel per gemeente Netwerkgemeenten Gebruikers in de netwerkgemeenten (Dinkelland, Hardenberg, Oldenzaal, Rijssen-Holten, Steenwijkerland en Zwartewaterland) kunnen op kosten van de gemeente gebruik maken van de educatieve materialen die Natuur en Milieu Overijssel aanbiedt. Deze gemeenten stimuleren het onderwijs om natuur en milieueducatie in het schoolprogramma op te nemen en betalen daarom een vast bedrag per inwoner of per school. Aan deelname aan een project of activiteit kunnen wel kosten verbonden zijn. Zwolle Basisscholen in de gemeente Zwolle kunnen gratis gebruik maken van de vijf Zwolse leskisten. Deze materialen kunnen na reservering
bij Natuur en Milieu Overijssel aan de Stationsweg opgehaald en teruggebracht worden. Van het overige educatieve aanbod kunnen scholen in de gemeente Zwolle tegen betaling gebruik maken. Wierden Basisscholen in Wierden kunnen tot een vast bedrag per jaar op kosten van de gemeente gebruik maken van het materiaal. Overige gemeenten zonder eigen NME centrum Basisscholen en BSO's in Borne, Dalfsen, Haaksbergen, Hof van Twente, Kampen, Losser, Raalte, Staphorst, Tubbergen, Olst-Wijhe, Ommen en Twenterand kunnen voor het schooljaar 2014 - 2015 tegen betaling gebruik maken van het educatieve aanbod. Hiervoor kunt u een inlogcode en een lijstje met de kosten per leskist opvragen.
MEE DOEN MET:
Overige gemeenten met een eigen NME centrum Basisscholen in Almelo, Deventer, Enschede, Hellendoorn en Hengelo kunnen terecht bij het eigen NME-centrum.
MEE
DOEN Mee doen met : MET Het aanbod van de overige aanbieders In het boekje vindt u ook excursies en gastlessen van overige organisaties, bijvoorbeeld de Waterschappen en de Nationale Parken. Bij dit aanbod staat omschreven welke scholen en BSO's hiervan gebruik kunnen maken, omdat deze organisatie in een bepaalde regio werkzaam is. Ook staat bij dit aanbod waar u nadere informatie kunt aanvragen.
**Opmaak_lesmaterialen2014-15
4
15-05-2014
05:49
Page 4
Hoe werkt Doe mee met NME
Hoe werkt Doe mee met NME Thema's Energie en duurzaamheid Natuurbeleving Leren over natuur Water Voedsel Leerlaag Bij de materialen en activiteiten staat bovenaan vermeld voor welke groep het bestemd is.
Kenmerk • Leskist: een docentenhandleiding met losse werkbladen en bijbehorende materialen. • Project: materiaal (handleiding, werkbladen en materialen) voor een samenhangende serie lessen. • Lesbrief: een docentenhandleiding met enkele werkbladen. • Aanvullend materiaal: om tijdens een reguliere les iets extra's in te zetten. • Excursie: met de groep naar een locatie voor een activiteit onder begeleiding. • Gastles: een deskundige komt op school een les geven.
5
Seizoen Als het materiaal seizoensgebonden is, staat het met dit icoontje aangegeven.
Ontwikkelingsgebieden • Besef: leer planten en dieren, groei en ontwikkeling, vorm en functie kennen. • Duurzame handelen: hoe ga je op een verantwoordelijke manier om met je omgeving. • Keuzevaardigheid: kijk vanuit een ander perspectief naar een situatie. • Waardering: creëer situaties waarin leerlingen waardering voor de natuur ontwikkelen. • Onderzoeken en waarnemen: leer eigenschappen kennen en benoemen. • Zorg en verantwoordelijkheid: leer zorg te dragen voor planten en dieren. ¡ Tijdsinvestering Een indicatie van de tijdsinvestering per uur. - Buitenschoolse opvang Deze materialen en activiteiten zijn bij uitstek geschikt voor de buitenschoolse opvang. Regio Deze activiteit of gastles is lokaal of regionaal gebonden.
**Opmaak_lesmaterialen2014-15
15-05-2014
05:49
Page 5
Aanvragen van materialen bij Natuur en Milieu Overijssel Materialen van Natuur en Milieu Overijssel kunt u reserveren door gebruik te maken van het digitale reserveringssysteem. Op onze website www.natuurenmilieuoverijssel.nl staat onder het kopje “Wat wij bieden” in het uitrolmenu het aanbod voor het onderwijs. Nu ziet u in de linkerkolom het kopje “lesmateriaal bestellen”. In dit scherm staat ons hele aanbod. Hier kunt u ook materialen zoeken door te selecteren op leerlaag of BSO, type materiaal, trefwoord of de door uw gebruikte methode en hoofdstuk aan te klikken. Wanneer uw school een inlogcode en wachtwoord heeft, kunt u direct met de inlogbutton uw (gewijzigde) schoolgegevens invoeren en materialen reserveren. Wanneer uw school nog geen inlogcode heeft of u bent deze vergeten, dan kunt u die aanvragen bij
[email protected]. De informatie wordt u dan zo spoedig mogelijk toegestuurd. Aanvragen van excursies of gastlessen bij de overige provinciale NME-aanbieders Excursies of gastlessen bij de overige provinciale NME-aanbieders kunt u rechtstreeks bij de aanbieder reserveren. Contactgegevens staan vermeld bij het aanbod.
5 Hoe werkt Doe mee met NME
Hoe reserveert u Doe mee met NME
**Opmaak_lesmaterialen2014-15
15-05-2014
05:49
Page 6
Inhoud
Inhoud 8 9 9 10 10
LEREN VOOR DUURZAAMHEID: Docententraining: Natuur leer je buiten Expeditie WILDERNIS Jongleren waterbeheren Dag van de duurzaamheid
ENERGIE / DUURZAAMHEID Pieter Pier Papier maken Hoeveel energie? Zoveel! Ontdek de wereld van afval, energie en grondstoffen 15 Waarom duurzaam? Daarom! 15 Wat kopen we? Dat kopen we!
12 13 13 14 14
16 17 17 18 18 19 19
NATUURBELEVING NoNiksie kijkt in de spiegel Vier seizoenenspel Kabouterpad Samen naar buiten Het kleurenspel Natuursurprises
1&2 3&4 5&6 7&8
X X
X X
X X X
X X X
1&2 3&4 5&6 7&8 X X X X X X X X X 1&2 3&4 5&6 7&8 X X X X X X X X X X X
20 21 21 22 22 23 23
LEREN OVER DE NATUUR Natuurbingo / Milieubingo De bodem van Momo Vogels op school Bodemdierenonderzoek Lesbrieven voor elk seizoen Arbio, de bomenpuzzel
1&2 3&4 5&6 7&8 X X X X X X X X X X X X X
24 25 25 26 26 27 27 28 28
WATER Water Verteltheater voorstelling Plastic Soep Watersafari Waterkringloopmodel Waterwijs worden Geheim van de piramide Waar gaat het vieze water naar toe Water in de natuur
1&2 3&4 5&6 7&8 X X X X X X X X X X X X X
29 30 30 31 31
VOEDSEL Groente en fruit Boerderij Smaaklessen Wat eten we? Dat eten we!
1&2 3&4 5&6 7&8 X X X X X X X
**Opmaak_lesmaterialen2014-15
15-05-2014
05:49
Page 7
32 33 33 33 33 33 33 34 34
SPECIAAL VOOR ZWOLLE Kabouters op weg Natuurlijk papier en karton Boven water halen Stadsvogels Weer en wind Expeditie uiterwaard Uurtje bomen Op struintocht in de Vechterweerd
1&2 3&4 5&6 7&8 X X X X X X X X X X X X X
35 36 36 37 37
OP BEZOEK BIJ Natura Docet Natuurdiorama Holterberg Natuurmonumenten Bezoekerscentrum De Wieden NAC De Koppel
**Opmaak_lesmaterialen2014-15
15-05-2014
Leren voor duurzaamheid: De specials
05:49
Page 8
**Opmaak_lesmaterialen2014-15
15-05-2014
05:49
Page 9
DOE MEE MET NME SPECIA AL
Natuur leer je buiten
Expeditie Wildernis
“Natuur leer je buiten” is een docententraining voor het hele team van anderhalf à twee uur (na schooltijd of op een avond) ter voorbereiding op een schoolbreed project. Bij deze training leer je hoe je een buitenles organiseert. Er horen ook lesmaterialen bij, zodat na de training snel met het project gestart kan worden. De kosten voor deze training bedragen € 400,- per school. Heeft u belangstelling voor een dergelijke training op uw school, dan kunt u contact opnemen met Natuur en Milieu Overijssel,
[email protected] of 038 4250960.
Expeditie Wildernis staat voor een mooie dag buiten struinen. Deze groenste schoolreis voor groep 5, 6, 7 en 8 wil je niet missen! Enthousiaste expeditiegidsen begeleiden de dag en weten van alles te vertellen over de wonderlijke natuur. Er zijn vier verschillende wildernis-avonturen beschikbaar: • Wildernis: Steenfabriek in het natuurgebied de Duursche Waarden, Olst-Wijhe. • Wildernis: Uiterwaard in het natuurgebied De Vreugderijkerwaard, Zwolle. • Wildernis: Dinkel in het natuurgebied Het Lutterzand, De Lutte. • Wildernis: Twente op het landgoed Singraven en museum Natura Docet Wonderryck Twente. De kosten van de eerste drie wildernis avonturen zijn 12 euro per kind, wildernis Twente kost 15 euro per kind. Voor meer informatie en aanmelden, kijk op www.expeditiewildernis.nl.
9 Leren voor duurzaamheid: De specials
DOE MEE MET NME SPECIA AL
**Opmaak_lesmaterialen2014-15
10
15-05-2014
05:49
Page 10
Leren voor duurzaamheid: De specials
DOE MEE MET NME SPECIA AL
DOE MEE MET NME SPECIA AL
Jongleren Waterbeheren
Dag van de Duurzaamheid
Dit schoolbrede project over waterkwaliteit biedt een compleet middagprogramma voor groep 1 t/m 8. Als voorbereiding op dit project organiseert Natuur en Milieu Overijssel in uw gemeente voor de verschillende basisscholen een docententraining van twee en een half uur. Tijdens deze training frissen we op een inspirerende manier uw water- en natuurkennis op. Daarnaast maakt u kennis met de uitgebreide toolbox die bij het project hoort. Na de training bent u helemaal klaar voor de start. Met instructiekaarten kan iedere groep zelfstandig uitdagende wateropdrachten uitvoeren langs het belevingspad. Voor groep 7 & 8 is het mogelijk als PLUS op het project een visles te krijgen van een echte vismeester. Heeft u belangstelling voor dit project? Neem dan contact op met Anne-Floor Zuurbier, Natuur en Milieu Overijssel,
[email protected] of 038-4250960.
Op veel basisscholen wordt de Dag van de Duurzaamheid (10-10-2014) gestart met het voorlezen uit de verhalenbundel 'Nog lang en gelukkig'. Ook uw school kan meedoen! Lees voor op school en ga in gesprek met leerlingen over het thema duurzaamheid & geluk. Het thema legt de nadruk op de positieve kant van duurzaamheid: laten we samen de wereld mooier maken! De activiteit duurt ongeveer 45 minuten en is geschikt voor groep 1 t/m 8. Natuurlijk kunt u als leerkracht zelf voorlezen, maar u kunt als school eventueel ook een speciale gast uitnodigen om voor te lezen, zoals een burgemeester of wethouder. Natuur en Milieu Overijssel helpt u graag een boeiende voorlezer te vinden. De verhalenbundel is voor de gehele basisschool en bevat in totaal negen verhalen. Het boek, de handleiding en poster kunt u downloaden of bestellen via de website www.dagvandeduurzaamheid.nl/scholen. Heeft u belangstelling voor dit project? Neem dan contact op met Annelies van der Blij, Natuur en Milieu Overijssel,
[email protected] of 038 4250960.
**Opmaak_lesmaterialen2014-15
15-05-2014
05:49
Page 11
**Opmaak_lesmaterialen2014-15
15-05-2014
Energie en duurzaamheid
05:49
Page 12
**Opmaak_lesmaterialen2014-15
GROEP
1
2
3
15-05-2014
4
5
6
7
05:49
Page 13
8
1
2
3
4
5
6
7
8
Papier maken
De regenworm Pieter de Pier levert door het eten van Groente Fruit en Tuin (GFT)-afval een bijdrage aan de voedselkringloop. Spelenderwijs leren kinderen de verschillende soorten afval scheiden. Het accent ligt daarbij op het onderscheid tussen composteerbaar en nietcomposteerbaar afval. Na het poppenspel met Pieter de Pier is er aandacht voor afval in de natuur. De kinderen bekijken buiten bodemdiertjes. Tenslotte komt het afval van mensen aan bod.
Kringlooppapier is tegenwoordig alom bekend, maar weten de leerlingen dat je ook zelf papier kunt maken? Met behulp van de materialen in deze kist maken de leerlingen van oud papier nieuw papier. In de kist zit een schepraam, een persje en vloeivelletjes.
Leskist
Aanvullend materiaal
¡
Duurzaam handelen 1 uur per onderdeel
¡
Duurzaam handelen 2 uren
-
BSO
13 Energie en duurzaamheid
Pieter de Pier
GROEP
**Opmaak_lesmaterialen2014-15
15-05-2014
05:49
Page 14
MEE
14
GROEP
1
2
3
4
5
6
7
8
Energie en duurzaamheid
Hoeveel Energie? Zoveel!
GROEP
1
2
3
4
5
6
7
8
DOEN MET:
Ontdek de wereld van afval, energie en grondstoffen
Na een inleidende PowerPointpresentatie gaan de leerlingen zelf aan de slag. Aan de hand van 30 denk- of doe-vragen inventariseren ze het energiegebruik op school. Ook maken zij een energierapport voor de school. Is de school energiezuinig of een energievreter? Daarnaast kunnen de leerlingen met hulp van de vier bijgeleverde energiemeters het energieverbruik van een aantal apparaten op school meten en maken ze kennis met het begrip “sluipverbruik”. Misschien daalt de energierekening van de school wel na afloop van deze lessen! Eventueel kunnen de leerlingen ook thuis hun energieverbruik in kaart brengen.
Twence verzorgt excursies voor groepen van minimaal tien personen van basisscholen en andere onderwijsinstellingen. Op de locatie Boeldershoek in Hengelo maken leerlingen door middel van een film uitgebreid kennis met het bedrijf en de vele manieren waarop energie en grondstoffen uit afval worden gewonnen. Daarna heeft de school de keuze uit een busexcursie over het terrein of een rondleiding in de afvalenergiecentrale. Op deze manier krijgen de leerlingen een indruk over de praktijk van de afvalverwerking. De excursie duurt in totaal circa anderhalf uur. Houd er voor de rondleiding door de afvalenergiecentrale rekening mee dat er per tien leerlingen minimaal één volwassen begeleider nodig is. Twence heeft voor de excursie een speciale leerlingenbrochure samengesteld. Deze kunt u gebruiken als voorbereiding van de excursie of later in de klas als afsluiting.
Leskist
Excursie
¡
Duurzaam handelen 3 uur
MEE DOEN MET:
¡
Contact en informatie: Twence Duurzaam handelen 074-240 44 44 1 dagdeel
[email protected]
**Opmaak_lesmaterialen2014-15
GROEP
1
2
3
15-05-2014
4
5
6
05:49
7
Page 15
8
1
2
3
4
5
6
7
8
Wat kopen we? Dat kopen we!
Leerlingen in de bovenbouw horen al vrij veel over duurzaamheidskwesties. Maar hebben ze er zelf al een mening over? Komt er een windmolen in de buurt? Gaan ze met de bus of op de fiets naar school? En hoelang staan ze onder de douche? Stapje voor stapje worden de leerlingen meegenomen om op onderzoek uit te gaan op een beveiligde internetomgeving. Hier lezen ze over het onderwerp en gaan daarna met elkaar in discussie. Er zijn verschillende duurzaamheidsthema's: Windenergie, Vervoer, Opwarming en Drinkwater.
Leerlingen in de bovenbouw kunnen soms zelf al kiezen wat ze willen hebben. Maar welke spijkerbroek kun je nu het beste aanschaffen? Waar let je op? En weten ze wel waar de katoen vandaan komt? En wat doen leerlingen met alles waar ze op uitgekeken zijn? Gooien ze alles weg, of proberen ze het te verkopen of weg te geven. Stapje voor stapje worden de leerlingen meegenomen om op onderzoek uit te gaan op een beveiligde internetomgeving. Hier lezen ze over het onderwerp en gaan daarna met elkaar in discussie. Er zijn twee verschillende duurzaamheids-thema's: Tweedehands en Spijkerbroek.
Project
Project
¡
Keuzevaardigheid 5 uur
¡
Keuzevaardigheid 5 uur
15 Energie en duurzaamheid
Waarom duurzaam? Daarom duurzaam!
GROEP
**Opmaak_lesmaterialen2014-15
15-05-2014
05:49
Natuurbeleving
Page 16
**Opmaak_lesmaterialen2014-15
GROEP
1
2
3
15-05-2014
4
5
7
Page 17
8
GROEP
MEE DOEN MET:
NoNiksie is een vormeloos beestje dat in een holletje leeft. Hij lijkt eigenlijk op niks, daarom heet hij ook NoNiksie. Telkens wanneer NoNiksie in de spiegel kijkt, fantaseert hij over welk dier hij eigenlijk graag zou willen zijn... De leerlingen maken kennis met acht verschillende soorten dieren: vos; haas; egel; mol; ree; wesp; kikker en vlinder. Van welk dier wil NoNiksie bijvoorbeeld de poten, de oren of het velletje graag hebben? Door het uitvoeren van speelse opdrachten ontstaat langzamerhand een mooie NoNiksie die de leerlingen zelf hebben 'gemaakt'.
MEE DOEN MET:
1
2
3
4
5
6
7
Vier seizoenenspel
Een spel vol leuke buitenopdrachten voor de jongere leerlingen. De kinderen worden in groepjes ingedeeld en begeleid door een ouder of een oudere leerling. Door met de kleurendobbelsteen te gooien weten de leerlingen uit welk bakje ze een opdrachtkaart mogen nemen. Deze opdracht kunnen ze in de schoolomgeving uitvoeren. Er zijn opdrachten over stenen, planten, bomen en struiken en kaarten met spelletjes. Op elke kaart staat aangegeven in welke seizoenen de opdracht gedaan kan worden.
Contact: Nationaal Park Weerribben-Wieden; Nel van der Laan;
[email protected]; reserveren via http://iturl.nl/snC5D
Excursie
¡
Keuzevaardigheid 1 dagdeel op school
¡
1 dagdeel bezoek NP Uitsluitend voor scholen in Steenwijkerland
8
Aanvullend materiaal
¡
Besef 1 uur
-
BSO
17 Natuurbeleving
NoNiksie kijkt in de spiegel
6
05:49
**Opmaak_lesmaterialen2014-15
18
GROEP
1
2
3
15-05-2014
4
5
6
05:49
7
Page 18
8
Natuurbeleving
Kabouterpad
¡
Onderzoeken en waarnemen 1 uur
1
2
3
4
5
6
7
8
Samen naar buiten
In de leskist zitten tien steekkabouters met een bordje waarin je (bijgeleverde) opdrachtkaartjes kunt steken. Aan de hand van vijf kralenkabouters gaan de leerlingen langs de tien steekkabouters. Voor elk seizoen is er een andere serie opdrachten. De groepjes gebruiken de kralenkabouter om de volgorde van de opdrachten te bepalen. De benodigde materialen zoals stempels, loepjes, potjes, schepjes en een laken zitten in de kist.
Leskist
GROEP
-
BSO
Centraal in deze kisten staat het beleven van de natuur. Door actief buiten in de natuur bezig te zijn, leren de leerlingen de natuur in hun eigen omgeving kennen en waarderen. De boeken: “Ga buiten spelen” en “Rupsen horen poepen” vormen voor beide kisten het uitgangspunt. Uit de vele activiteiten is zowel een selectieschema gemaakt voor leerlingen uit de groepen 1, 2, 3, 4 als voor de leerlingen uit groep 5, 6, 7, 8. De jongere leerlingen kunnen een schat voelen of een kleurenmozaïek maken. De oudere kinderen lopen geblinddoekt langs een koord of maken bootjes van bladeren. Alle kinderen kunnen met een boodschappenlijstje op scharreljacht. Met de bijgeleverde materialen en het activiteitenschema kunt u eenvoudig een buitenmiddag plannen. Er zijn twee leskisten: We gaan naar buiten en Buitenwerk.
Leskist
¡
Waardering Uren naar keuze
-
BSO
**Opmaak_lesmaterialen2014-15
GROEP
1
2
3
15-05-2014
4
5
6
7
Page 19
8
GROEP
MEE
1
2
3
4
5
6
7
8
Natuursurprises
DOEN MET:
Bij het kleurenspel onderzoeken de leerlingen de natuur. Door het gooien met een dobbelsteen komen de zes hoofdkleuren van de natuur aan de orde. Deze kleuren corresponderen met een thema: bijvoorbeeld blauw voor lucht en groen voor bomen. Alle zintuigen komen aan bod bij het uitvoeren van de opdrachten.
MEE DOEN MET:
Nationaal Park Weerribben-Wieden; Nel van der Laan;
[email protected]; reserveren via http://iturl.nl/snC5D
Excursie
¡
Keuzevaardigheid 1 Dagdeel op school
¡
1 dagdeel bezoek NP Uitsluitend voor scholen in Steenwijkerland
Centraal in deze leskist staat het beleven van de natuur. Door middel van acht verschillende opdrachten ervaren kinderen de natuur steeds vanuit een andere invalshoek. Alle zintuigen en de verbeelding worden aangesproken. De opdrachten lokken elke deelnemer uit om iets te zoeken of te maken. Zo gaan de kinderen met iets uit een schatkistje op pad, bekijken ze het bovenbos en schilderen ze met natuurverf. De ervaringen worden naderhand in een klassengesprek met elkaar gedeeld.
Leskist
¡
Waardering Uren naar keuze
-
19 Natuurbeleving
Het kleurenspel
05:49
BSO
**Opmaak_lesmaterialen2014-15
15-05-2014
05:50
Page 20
Leren over de natuur
**Opmaak_lesmaterialen2014-15
GROEP
1
2
3
15-05-2014
4
5
6
05:50
7
Page 21
8
¡
Besef 1 uur
2
3
4
5
6
7
8
De bodem van Momo
Heeft u een uurtje over in de groep? Dan kunt u met de leerlingen BINGO spelen. Voor de onderbouw en middenbouw is er natuurbingo dat uit 48 verschillende Nederlandse planten, dieren of vruchten bestaat. In twee bijgeleverde verhaaltjes komen ze allemaal een keertje langs. Voor de bovenbouw zijn er 48 verschillende afbeelding van onderwerpen die met natuur en milieu te maken hebben. Op elk bingokaartje staat een foto en een korte omschrijving. Beide spelen bevatten 50 verschillende bingokaarten.
Aanvullend materiaal
1
-
BSO
Met hulp van de handpop Momo de Mol en het lesmateriaal gaan leerlingen de bodem in hun eigen omgeving goed bekijken en onderzoeken. Zo leren zij nieuwe dingen. Er is een zeer uitgebreide, praktische handleiding voor de leerkracht met opdrachtkaarten, woordplaten, kleurplaten en veel knutselideeën. In de leskist zit ook een cd met liedjes. Meer informatie vind u op www.bodem.nu.
Leskist
¡
Besef Uren naar keuze
21 Leren over de natuur
Bingo
GROEP
**Opmaak_lesmaterialen2014-15
22
GROEP
1
2
3
15-05-2014
4
5
6
05:50
7
Page 22
8
Leren over de natuur
Vogels op school
GROEP
1
2
3
4
5
5
Winter en voorjaar Besef
¡ -
Uren naar keuze BSO
7
8
Bodemdierenonderzoek
Met deze leskist kunt u in de winter en het voorjaar aandacht besteden aan vogels in de eigen omgeving. Het winterseizoen en broedseizoen staan centraal omdat de vogels dan het meest zichtbaar zijn. De leerlingen leren alles over vogelzang, nesten, broedgedrag, eieren en jonge vogels. De twaalf opdrachten zijn onafhankelijk van elkaar te gebruiken. Op de website www.wildzoekers.nl/vogelsopschool vind u veel extra informatie en downloads. In de leskist zit ook de cd-rom “Vogels in onze tuin”. Hiermee kunnen leerlingen verschillende soorten vogels determineren en luisteren naar hun zang.
Leskist
6
Met de materialen uit deze leskist gaan de leerlingen op zoek naar de kleine diertjes in de bodem, in rottend hout of op dode bomen. Deze diertjes spelen een belangrijke rol als echte ‘opruimers’ in de kringloop. De leerlingen peuteren met behulp van pincetten en mesjes in dood hout. Ze bekijken de verschillen in vorm, kleur, aanpassingen en voortbeweging van de diertjes. Vervolgens kunnen ze op de zoekkaart de namen bij de gevonden diertjes zoeken.
Leskist
¡
Besef 2 uren
-
BSO
**Opmaak_lesmaterialen2014-15
GROEP
1
2
3
15-05-2014
4
5
6
05:50
7
Page 23
8
Vaak heeft een school zelf al veel materialen ter ondersteuning van een leuke lesactiviteit. Dan heeft u alleen behoefte aan een lesbrief met een paar werkbladen. In de herfst kunnen de leerlingen een wormenbak maken en de Regenwormen aan een nader onderzoek onderwerpen. Daarna kijkt u samen met uw leerlingen naar de kale Bomen in de winter. Tenslotte, in het voorjaar, kunnen de leerlingen het leven van de koolmees In en om het nestkastje volgen.
Lesbrief
¡
Besef 1 uur
1
2
3
4
5
6
7
8
Arbio
Arbio is een pittige “puzzel”, waarmee de leerlingen twaalf inheemse bomen leren kennen. Ze leren de boomvormen, het blad en de vruchten kennen. Er is een controlekaart bijgevoegd, waarop duidelijk te zien is welke bomen, bladeren en vruchten bij elkaar horen. De leerlingen kunnen de puzzel zelfstandig uitvoeren. De puzzel is goed te gebruiken voor leerlingen die extra taken naast de gewone lesstof kunnen uitvoeren.
Aanvullend materiaal
¡
Besef 1 uur
23 Leren over de natuur
Lesbrieven voor elk seizoen
GROEP
-
BSO
**Opmaak_lesmaterialen2014-15
Water
15-05-2014
05:50
Page 24
**Opmaak_lesmaterialen2014-15
GROEP
1
2
3
15-05-2014
4
5
6
05:50
7
Page 25
8
1
2
3
4
5
6
7
25
8
Water
Water
GROEP
Plastic Soep
MEE
DOEN MET:
De hoofdpersoon in deze leskist is Droppie de waterdruppel. Hij weet veel over wat er met hem kan gebeuren. Tegelijkertijd heeft hij ook veel vragen aan de kinderen waarom zij water gebruiken. Droppie is een handpop en komt ook terug in de voorleesverhalen, de wandplaat, werkbladen, spelletjes en liedjes. Daarnaast kan de leerkracht kiezen uit een aantal proefjes. De leerlingen maken dan zelf kennis met de vele verschillende eigenschappen van water. Droppie heeft ook een eigen website: www.droppiewater.nl
Leskist
¡
Besef Uren naar keuze
Een verteltheatervoorstelling over plastic in zee. Geschikt voor groep 1-2 en groep 3-4. De verhalenverteller komt bij u op school.Het verhaal is een variatie op het sprookje van de Kleine Zeemeermin. Doordat hij zijn afval laat slingeren, maakt de visser zo'n troep in de zee, dat de vissen en de zeemeerminnen in gevaar komen. De kinderen gaan aan het einde van het verhaal helpen met het opruimen van de zee, al zingend stoppen ze al het plastic in de afvalbak. Natuureducatie in een vrolijk en spannend sprookje. Alle kleurige voorwerpen in de voorstelling zijn gemaakt van materialen die aan het strand zijn gevonden. Tijdsduur: 45 minuten. Prijs: € 5,- per leerling. Minimaal 50 leerlingen.
MEE DOEN MET:
Marjo Dames/Sterk-Verhaal 0523-235831,
[email protected], www.verhalenvertellersterkverhaal.nl
¡
45 minuten
**Opmaak_lesmaterialen2014-15
26
GROEP
1
2
3
15-05-2014
4
5
Water
De watersafari
6
05:50
7
Page 26
8
GROEP
MEE
1
2
3
4
5
6
7
8
Waterkringloopmodel
DOEN MET:
Tijdens de watersafari ontdekken de leerlingen de rijke natuur boven en onder water van het nationaal park. Met een schepnetje worden de waterdiertjes gevangen en bewonderd. Aan boord van de excursieboot komen ook de planten en dieren die boven water leven aan bod. Bij de watersafari in De Weerribben worden alle opdrachten aan boord gedaan. In De Wieden is een deel van de opdrachten aan wal en een deel aan boord.
MEE DOEN MET:
Met dit model kan in de klas de waterkringloop gedemonstreerd worden. De leerlingen kunnen aan de hand van het model de waterkringloop volgen en het werkblad invullen. Ook kunnen de leerlingen het waterkringloop-bingospel spelen.
Nationaal Park Weerribben-Wieden; Nel van der Laan;
[email protected]; reserveren via http://iturl.nl/snC5D
Excursie
¡
Besef 1 dagdeel op school
¡
1 dagdeel bezoek NP Uitsluitend voor scholen in Steenwijkerland
Aanvullend materiaal
¡
Besef 1 uur
**Opmaak_lesmaterialen2014-15
GROEP
1
2
3
15-05-2014
4
5
6
05:50
7
8
GROEP
MEE
DOEN MET:
Waterschap Reest en Wieden wil kinderen graag waterwijs maken en daarom vinden wij educatie en voorlichting belangrijk. Onze Waterkrachten leiden uw klas graag rond op één van onze rioolwaterzuiveringsinstallaties. Tijdens de excursie nemen we de kinderen mee met ‘de reis van het afvalwater’. Deze excursie is geschikt voor kinderen vanaf 10 jaar. Ook kunnen we bij u in de klas een waterles geven. Tijdens deze interactieve waterles vertellen we over het werk van het waterschap, schoon water, droge voeten en veiligheid. Voor meer informatie en aanvragen ga naar: www.reestenwieden.nl, benader ons via Twitter @reestenwieden of bel via 0522-276767.
MEE DOEN MET:
Excursie
¡
Onderzoeken en waarnemen 1 dagdeel
-
BSO Uitsluitend voor scholen in het werkgebied van Waterschap Reest en Wieden
1
2
3
4
5
6
7
Het geheim van de piramide
27
8
Water
Waterwijs worden
Page 27
MEE
DOEN MET:
De piramidetocht van Weerribben/ Wieden gaat over de voedselpiramides in de natuur. Tijdens de wandeltocht door het moerasgebied ontdekken de leerlingen het belang van schoon water voor mens en natuur. Met behulp van de handleiding 'Het geheim van de piramide' bereidt de leerkracht de leerlingen voor op hun bezoek aan het nationaal park. In deze handleiding wordt een relatie gelegd tussen de piramides in Egypte en voedselpiramides in de natuur. De leerkracht kan hiervoor gebruik maken van het leerlingenboekje.
MEE DOEN MET:
Nationaal Park Weerribben-Wieden; Nel van der Laan;
[email protected]; reserveren via http://iturl.nl/snC5D
Excursie
¡
Besef 1 dagdeel op school
¡
1 dagdeel bezoek NP Uitsluitend voor scholen in Steenwijkerland
**Opmaak_lesmaterialen2014-15
28
GROEP
1
2
3
15-05-2014
4
5
6
05:50
7
Water
Waar gaat het vieze water naartoe?
Page 28
8
GROEP
MEE DOEN MET:
Medewerkers van Waterschap Groot Salland komen graag een waterles in de klas geven. Het doel van deze waterles is kinderen te laten zien wat voor een waterland Nederland is en ze bewuster met water en natuur te laten omgaan. Wist je bijvoorbeeld dat voor het produceren van één kilo rijst 3.000 liter water nodig is? Schoon water uit de kraan gebruiken we voor het doorspoelen van het toilet, de wasmachine, douche en gootsteen. Daardoor wordt het weer vies water. Hoe maken we dat weer schoon? Informeer bij het waterschap naar de mogelijkheden voor een gastles.
MEE DOEN MET:
Alien Zwart
[email protected] 038 455 7200
Excursie
¡
Onderzoeken en waarnemen 1 dagdeel
Uitsluitend voor scholen in het werkgebied van Waterschap Groot Salland
1
2
3
4
5
6
7
8
Water in de natuur
Centraal in deze leskist staat de vraag: welke dieren en planten leven in en om het water? De leerlingen gaan zelf op onderzoek uit. In de klas worden de gevonden soorten nader bekeken. Waarom kunnen sommige planten en dieren wel in het water leven en ander niet? Met behulp van proefjes wordt geprobeerd hier een antwoord op te vinden. Het project bevat vier buitenopdrachten en vier binnenopdrachten. In het aquarium kunnen de gevangen waterdieren in de klas gehouden worden. Bij deze leskist horen 5 visnetjes en 1 planktonnet.
Leskist
5
Niet in de winter Onderzoeken en waarnemen
¡ -
1 uur per onderdeel BSO
**Opmaak_lesmaterialen2014-15
Voedsel
15-05-2014
05:50
Page 29
**Opmaak_lesmaterialen2014-15
30
GROEP
1
2
3
15-05-2014
4
5
6
05:50
7
Page 30
8
Voedsel
Groente en fruit
GROEP
1
2
3
¡
Besef Uren naar keuze
5
6
7
8
De boerderij
Deze leskist heeft direct te maken met gezond leven. Kinderen maken kennis met de vele soorten en smaken van fruit. Hiervoor bevat de leskist handreikingen voor gesprekken, spellen en onderzoeken. Daarnaast komen ook oefeningen voor rekenen, lezen en schrijven aan bod. Een bezoek aan een groenteboer of fruitteler maakt het extra leuk. Het is natuurlijk de bedoeling de kinderen te stimuleren om gezonde voeding te eten.
Leskist
4
De boerderij is een thema dat kinderen erg aanspreekt. Natuurlijk komen alle dieren in deze leskist aan bod. Naast het traditionele leven op de boerderij, maken de kinderen ook kennis met moderne akkerbouw en veeteelt. Hiervoor bevat de leskist handreikingen voor gesprekken, spellen en onderzoeken. Daarnaast komen ook oefeningen voor rekenen, lezen en schrijven aan bod. Een bezoek aan een boerderij maakt het extra leuk.
Leskist
¡
Besef Uren naar keuze
**Opmaak_lesmaterialen2014-15
GROEP
1
2
3
15-05-2014
4
5
6
05:50
7
Page 31
8
1
2
3
4
5
6
7
8
Wat eten we? Dat eten we!
Smaaklessen is het lespakket over eten voor de basisschool, waarbij de leerkracht vooral vragen stelt. De leerlingen komen op het antwoord door zelf te proeven en te ervaren. Zo leren zij spelenderwijs over de herkomst van eten en gezondheid. Voor elke groep zijn er vijf smaaklessen ontwikkeld. Er zit een opbouw in de lessen per groep. Het is daarom wenselijk ze allemaal te geven. Met de vernieuwde handleiding kunnen de leerkrachten zelf aan de slag. De kopieerbladen zijn ook beschikbaar voor het digibord. Maar er zijn ook digitale extra’s zoals filmpjes en spelletjes. Smaaklessen heeft ook raakvlakken met andere vakken. Aan het eind van elke les vindt u een combinatietip.
Leerlingen in de bovenbouw hebben vaak al een mening over wat lekker is en wat niet. Maar waarvoor kunnen ze nog meer kiezen bij een maaltijd? Voor eieren met een biologisch keurmerk of is dat te duur? Voor groente uit het seizoen uit Nederland of is dat niet lekker? Of voor duurzaam gevangen vis? Bij het boodschappen doen voor iedere warme maaltijd wordt er gekozen! Stapje voor stapje worden de leerlingen meegenomen om op onderzoek uit te gaan op een beveiligde internetomgeving. Hier lezen ze over het onderwerp en gaan daarna met elkaar in discussie. Er zijn verschillende duurzaamheids-thema’s: Prijzenslag, Paprika en Haring.
Leskist
Project
¡
Besef Uren naar keuze
¡
Keuzevaardigheid 5 uren
31 Voedsel
Smaaklessen nieuwe stijl
GROEP
**Opmaak_lesmaterialen2014-15
15-05-2014
05:50
Page 32
Speciaal voor Zwolle
**Opmaak_lesmaterialen2014-15
GROEP
1
2
3
15-05-2014
4
5
6
05:50
7
Page 33
8
Basisscholen in de gemeente Zwolle kunnen gratis gebruik maken van een aantal educatieve materialen over verschillende onderwerpen. Zo gaan de jonge leerlingen met de Kabouters op weg. De middenbouw leerlingen gaan van alles Boven water halen in een sloot in de schoolomgeving en werken dus aan thema biodiversiteit. Ook kunnen zij kijken naar Stadsvogels in de buurt van de school. De bovenbouwleerlingen onderzoeken Weer en Wind door te kijken naar bewolking, wind en neerslag. Tenslotte kunnen vrijwel alle leerlingen aan de slag met Natuurlijk papier en karton, waarbij ze zelf papier gaan scheppen.
Leskist
¡
Besef Uren naar keuze
Uitsluitend voor scholen in Zwolle
1
2
3
4
5
6
7
8
Expeditie Uiterwaard
Expeditie Uiterwaard is een avontuurlijke struintocht voor leerlingen van groep 7 en 8. Na een voorbereidende les op school bezoeken de leerlingen de uiterwaarden van de IJssel. Tijdens de twee uur durende expeditie gaan de leerlingen in groepjes met een hulpouder onder leiding van twee expeditiegidsen het gebied in. Zij leren waarom er ruimte voor de rivier wordt gemaakt en ontdekken de uiterwaard. Natuur en Milieu Overijssel en Waterschap Groot Salland werken samen in dit project. De expeditie is gratis voor basisscholen en BSO’s in Zwolle en directe omgeving. Aanmelden kan via de website van Natuur en Milieu Overijssel, www.natuurenmilieuoverijssel.nl
33 Speciaal voor Zwolle
Duurzaamheidseducatie in Zwolle
GROEP
**Opmaak_lesmaterialen2014-15
34
GROEP
1
2
3
15-05-2014
4
5
6
Speciaal voor Zwolle
Uurtje bomen
7
05:50
Page 34
8
GROEP
MEE
DOEN MET:
Alles leren over bomen in een park of bos in de omgeving van de school. Voor het Uurtje bomen krijgt de leerkracht een lesbrief als voorbereiding op de buitenles. Ga met de groep op stap met een IVN gids, dan zie en beleef je meer! Het IVN Zwolle geeft in het voor- en najaar veldlessen aan groep 7 en 8 van scholen in Zwolle. Heerlijk buiten in de natuur samen met klasgenoten de natuur beleven met alle zintuigen. Daar kan geen theorieles tegenop! IVN Zwolle e.o Ine Reinders
[email protected]
Excursie
¡
Besef 1 dagdeel op school
MEE DOEN MET:
¡
1 dagdeel excursie Uitsluitend voor scholen in Zwolle
1
2
3
4
5
6
7
8
Op struintocht in de Vechterweerd
MEE
DOEN MET:
Struinen in de Vechterweerd is een veldles aan de Vecht bij Dalfsen Er is een lesbrief beschikbaar en een natuurgids geeft een introductie op school . Ga met de groep op stap met een IVN gids, dan zie en beleef je meer! Het IVN Zwolle geeft in het voor- en najaar veldlessen aan groep 7 en 8 van scholen in Zwolle en Dalfsen. Heerlijk buiten samen met klasgenoten de natuur beleven met alle zintuigen . Daar kan geen theorieles tegenop! IVN Zwolle Heike Tack
[email protected]
Excursie
¡
MEE DOEN MET:
Besef 1 dagdeel op school
¡
1 dagdeel excursie Uitsluitend voor scholen in Zwolle en Dalfsen
**Opmaak_lesmaterialen2014-15
15-05-2014
05:50
Op bezoek bij...
Page 35
**Opmaak_lesmaterialen2014-15
36
15-05-2014
05:50
Page 36
Op bezoek bij...
Natura Docet Wonderryck Twente
Natuurdiorama Holterberg
Weet u waar Wonderryck Twente ligt? In Denekamp! Het fonkelnieuwe en heringerichte museum Natura Docet biedt een wereld van verwondering en beleving. De leerlingen ontdekken natuur en geologie van Noordoost Twente via het leergebied Oriëntatie op jezelf en de Wereld. Door de ogen van dieren ontdek je de natuur van Twente. In de werkkamer van Meester Bernink staat een mammoetenskelet en in de Wonderkamers komen skeletten, wonderlijke vogels en prachtige vlinders op je af. In Funky Forrest spelen kinderen interactief en laten ze bomen groeien, bloemen bloeien en dieren vliegen. In de 3D film vlieg je zelf mee met een arend die een slang vangt die achter een kikker aan zit. Nieuwsgierig geworden? Kijk op www.wonderryck.nl voor het vernieuwde onderwijsprogramma.
Onze natuurgerichte programma's vinden plaats in het natuurmuseum en/of buiten in het Bos van Daantje Das. Alle groepen van het basisonderwijs kunnen hier aan meedoen. Ook voor BSO's hebben wij programma's. Ieder seizoen zijn er weer nieuwe dingen te zien en te beleven. Wat biedt Natuurdiorama Holterberg: • Natuurmuseum: spannende educatieve speurtochten • Bos van Daantje Das: spannende educatieve speurtochten • Begeleiding van deskundige medewerkers • Presentatie 'schutkleuren' • Rondleidingen voor kinderen • Canadian War Cemetry: met de gids naar een echte Canadese oorlogsbegraafplaats • In overleg een eigen programma samenstellen. Alle opdrachten worden door museummedewerkers uitgelegd en na afloop met de groep nagekeken en besproken.
Contact: Anetta Dullaert,
[email protected], 0541-351325, Oldenzaalsestraat 39, 7591 GL Denekamp
Contact: Natuurdiorama Holtenberg, Holtenbergweg 12, 7451 JL Holten. 0548-361979, www.museumholterberg.nl
**Opmaak_lesmaterialen2014-15
15-05-2014
05:50
Page 37
Bezoekerscentrum De Wieden biedt voor basisscholen de volgende natuuractiviteiten Groep 1 en 2: Kabouterspoor Groep 3 en 4: Wiedenkleurenspel en Waterrugzak Groep 5 en 6: Op Vogelreis en Waterrugzak Groep 7 en 8: Waterrugzak en Natuurpadrugzak Aanmelding Schoolbezoek is mogelijk van 1 april tot 1 november op dinsdag t/m vrijdag. Om een afspraak te maken bel je met Bezoekerscentrum De Wieden. Bij elke activiteit zorgt een medewerker van Natuurmonumenten voor de ontvangst, inleiding en afsluiting. De uitvoering van de opdrachten gebeurt onder leiding van leerkracht(en) en ouders. Vlonderpad Alle schoolactiviteiten vinden plaats op en rond het vlonderpad. Dit pad ligt achter het bezoekerscentrum. Je komt langs water, rietkragen en moerasbosjes. Ook zijn er twee uitkijkpunten. In mei en juni zijn vanaf hier de zwarte sterns met hun jongen op de nesten goed te zien.
Scholen kunnen op afspraak een expositie met bijpassend lesprogramma bezoeken. Medewerkers van De Koppel begeleiden de leerlingen samen met begeleiders vanuit school. De exacte invulling van het programma wisselt. Er zijn drie exposities per jaar. Kijk voor de actuele expositie op www.dekoppel.com. Scholen in de gemeenteHardenberg ontvangen automatisch een uitnodiging, andere scholen op verzoek. Daarnaast is het mogelijk om met de klas een bezoek te brengen aan De Koppel met een thema naar keuze. Als onderdeel van de biologie- of aardrijkskundelessen, maar ook bijvoorbeeld als onderdeel van een schoolreis of schoolkamp. Het programma wordt dan in overleg samengesteld. Zowel binnen- als buitenlessen zijn mogelijk.
Natuuractiviteitencentrum De Koppel, Vechtstraat 8, 7772 AX Hardenberg. Tel. 0523-273388
[email protected] Maandag gesloten Kosten: €15,- per groep
37 Op bezoek bij...
Natuurmonumenten Natuuractiviteitencentrum Bezoekerscentrum De Wieden De Koppel in Hardenberg
**Opmaak_lesmaterialen2014-15
15-05-2014
05:50
Page 38
**Opmaak_lesmaterialen2014-15
15-05-2014
05:50
Page 39
**Opmaak_lesmaterialen2014-15
40
15-05-2014
05:50
Page 40
Colofon
Colofon Doe mee met NME 2014-2015 is een uitgave van Natuur en Milieu Overijssel © 2014 Natuur en Milieu Overijssel is dé organisatie die zich inzet voor een gezond leefmilieu, een rijke natuur en een mooi landschap. Wij nemen het initiatief voor een duurzame samenleving, waar mensen in balans zijn met hun leefomgeving hier en nu, maar met dezelfde kansen voor daar en later. Wij stimuleren overheden, bedrijven en burgers om hieraan een bijdrage te leveren. Wij doen dit samen met vrijwilligers en organisaties die dezelfde (deel)doelen na streven. Team Educatie en Communicatie Annelies van der Blij, Alma Streefkerk, Anne-Floor Zuurbier Stationsweg 3 8011CZ Zwolle 038 4250960 www.natuurenmilieuoverijssel.nl
[email protected] Ontwerp en opmaak: Frank de Wit, Zwolle
WT_omslag_NMO
16-05-2014
09:10
Page 1
Doe mee met NME
2014-2015
Doe mee met NME Natuur en Milieu Educatie in Overijssel Voor basisonderwijs en BSO Samen voor een mooi en duurzaam Overijssel
