De ZOMER laat op zich wachten

De ZOMER laat op zich wachten

MKB 2005 ZAL IN 2005 DE STIJGING VAN DE UITVOER EINDELIJK GEVOLGD WORDEN DOOR EEN SUBSTANTIËLE TOENAME VAN DE BINNENLANDSE BESTEDINGEN OF HOUDT NEDERLAND DE HAND OP DE KNIP?

2

MKB 20 0 5 | D e zo m e r l a a t o p z i ch wa ch t e n

MKB 2005

|

De zomer laat op zich wachten

Precies een jaar geleden voorspelden we voor 2004 een economische groei van 1% voor de Nederlandse economie. Achteraf blijkt die voorspelling iets te pessimistisch. De werkelijke groei viel ongeveer een kwart procentpunt hoger uit. Toch is er nauwelijks reden voor gejuich, zeker niet in het MKB. Dat de groei hoger uitvalt dan verwacht, is namelijk volledig te danken aan een verrassend sterke uitvoer. De voor het MKB veel belangrijker binnenlandse vraag is in 2004 nauwelijks toegenomen. Zal in 2005 de stijging van de uitvoer eindelijk gevolgd worden door een substantiële toename van de binnenlandse bestedingen of houdt Nederland de hand op de knip? Stijging wereldhandel maakt einde aan recessie

Hoewel de stijging van de wereldhandel van veel grotere

Loonmatiging was het credo toen Nederland begin 2003

betekenis is geweest voor de uitvoer dan de beperking

voor het eerst sinds twintig jaar weer te maken kreeg

van de loonstijgingen, verliep tot zover nog alles volgens

met een recessie. Na Wassenaar (1982) en de ‘Nieuwe

verwachting. De hogere uitvoer haalde de economische groei uit de rode cijfers en het wachten was op een toename de investeringen en de bestedingen. Helaas voor het Nederlandse bedrijfsleven en het MKB in het bijzonder bleef deze toename echter zo goed als uit. Grote vraag is nu waarom dit het geval was en wat we in 2005 mogen verwachten nu de ‘normale’ patronen niet meer geldig lijken. Om een antwoord te vinden op deze vraag kijken we in de volgende paragrafen naar de wijze waarop een stijging van

Koers’ (1993) werden in het najaar van 2003 nieuwe afspraken gemaakt over matiging van de lonen. Een gematigde loonontwikkeling leidt tot een verbetering van de concurrentiepositie en daarmee tot een hogere uitvoer. Nadat de economische motor weer op gang gekomen is, volgen dan niet veel later de binnenlandse bestedingen. Dit zijn althans de lijnen waarlangs voorgaande periodes van economisch herstel verliepen. Ook al voelden werknemers zich in 2004 niet meer gebonden aan de afgesproken loonmatiging, de loonstijgingen zijn in dit jaar wel beperkt gebleven. Een ontwikkeling die vooral kan worden toegeschreven aan de ontspanning op de arbeidsmarkt. Tegelijkertijd floreerde de wereldeconomie en daarmee de wereldhandel. De Verenigde Staten, maar ook opkomende economieën als China en Rusland groeiden zelfs harder dan economen hadden verwacht. Mede hierdoor steeg de Nederlandse uitvoer veel sterker dan we een jaar geleden nog voorspelden.

De grafiek geeft de gemiddelde groei van de bestedingscomponenten in de voorgaande drie fases van conjunctuurherstel weer. Er is gerekend vanaf het economische dieptepunt (t=0) in 1982, 1987 en 1993 en vervolgens is gekeken hoe de bestedingen zich hebben ontwikkeld in de drie volgende jaren (t+1 t/m t+3). Uit de grafiek blijkt dat een toename van de uitvoer een nieuwe cyclus inleidt, gevolgd door het aantrekken van de investeringen. De groei van de particuliere consumptie bereikt pas na drie jaar het hoogtepunt. Na de recessie in 2003 (t=0) heeft de Nederlandse economie zich in 2004 (t+1) licht hersteld dankzij een fors hogere uitvoer. De consumptie en de investeringen bleven echter achter vergeleken met voorgaande periodes van herstel.

M K B 2 0 0 5 | D e zo m e r l a a t o p z i ch wa ch t e n

3

de uitvoer de binnenlandse bestedingen beïnvloedt. Vervolgens

Investeringen blijven kwakkelen

wordt gekeken wat de huidige situatie afwijkend maakt van

Een belangrijke oorzaak is de verandering van het

de vorige drie fases van economisch herstel. Tot slot doen we

exportpakket. Een steeds groter deel van onze uitvoer

een voorspelling voor dit jaar voor wat betreft de economische

betreft goederen die niet in ons land gemaakt zijn, maar

groei op basis van de bestedingscomponenten, de prestaties

die via import ons land binnenkomen. Deze zogenaamde

van sectoren en de verdeling van de groei over de verschillende

wederuitvoer vormt inmiddels een derde van de totale

regio’s in Nederland.

uitvoer en al bijna 45% van de uitvoer van goederen. Het gaat daarbij vooral om ICT-apparatuur en andere elektronica,

Hogere uitvoer, grotere binnenlandse vraag?

die via ons land worden gedistribueerd naar de rest van

Een beperking van de loonstijgingen leidt tot een stijging van

Europa. Een opleving van de wederuitvoer draagt bij aan

de uitvoer en verhoogt daarmee de productie van exporterende

de economische groei, maar de positieve bijdrage aan

bedrijven. Hierdoor ontstaat bij een deel van deze bedrijven de

de bedrijvigheid en daarmee aan de investeringen is een

noodzaak en/of de wens om extra te investeren. Een stijging

stuk minder groot dan bij binnenlands geproduceerde

van de winst die doorgaans met een hogere productie gepaard

uitvoer. In plaats van de Nederlandse industrie zijn het bij de

gaat, maakt dat men ook meer financiële mogelijkheden heeft

wederuitvoer vooral de groothandel en de vervoerssector

om het werkkapitaal uit te breiden of te vervangen. Een deel

die profiteren, met in hun kielzog de zakelijke en de

van de orders die het gevolg zijn van de extra investeringen,

financiële dienstverleners. Niet voor niets zijn dit dan ook de

zullen worden geplaatst bij binnenlandse ondernemingen, die

sectoren die in 2004 de hoogste groei hebben laten zien.

op hun beurt hun productie zien stijgen en meer zullen investeren. Via dit sneeuwbaleffect kan de extra uitvoer van één bedrijf leiden tot een toename van de activiteit in een groot aantal binnenlandse bedrijven. Deze grotere binnenlandse bedrijvigheid wordt in het begin doorgaans bewerkstelligd door meer te doen met hetzelfde aantal mensen. Dit kent echter zijn grenzen en als de productie maar lang genoeg aantrekt, zal dit leiden tot een stijging van de werkgelegenheid en daarmee tot een toename van het totaal besteedbaar inkomen van gezinnen. Dit wordt vaak nog eens versterkt doordat een daling van de werkloosheid de spanning op de arbeidsmarkt vergroot, waardoor de lonen harder stijgen. De loonmatiging waarmee we deze analyse begonnen, leidt op termijn dus tot meer koopkracht en daarmee tot een hogere consumptie. Op de korte termijn zorgt loonmatiging natuurlijk voor een beperking van de koopkracht en de consumptie. Een andere reden voor de tegenvallende investeringen De positieve invloed van de uitvoer op de investeringen en de

is de ineffectiviteit van het monetair beleid. Dankzij het

consumptie wordt doorgaans nog eens versterkt door vertrou-

productiviteitswonder van de nieuwe economie gingen

wenseffecten. Zowel bedrijven als gezinnen laten zich bij hun

economische groei en een lage inflatie eind jaren negentig

beslissingen niet alleen leiden door economische indicatoren

hand in hand. Centrale banken waren hierdoor minder

zoals inkomen, winst of bezettingsgraad, maar ook door het

genoodzaakt de rente te verhogen en dus was er vanuit

onderbuikgevoel. Een aantrekkende economie vergroot het

deze hoek nauwelijks druk op de economische groei. Vanuit

vertrouwen in de toekomst en leidt daarmee nog eens tot extra

andere hoek was die er wel. Door hun vertrouwen in de

uitgaven.

nieuwe economie, de lage rente, het jaar ‘2000’ en de komst van de euro, deden vele bedrijven in de tweede helft van

Tot zover de theorie die tot voor kort goed opging voor de

de jaren negentig grote investeringen. Naar later bleek, té

Nederlandse economie. Dan nu de praktijk. Waarom is tot

grote investeringen toen duidelijk werd dat de economische

op heden geen noemenswaardige toename te zien van de

groei vooral conjunctureel en veel minder structureel van

investeringen en de consumptie, terwijl de uitvoer al anderhalf

aard was dan eerder werd gedacht. Niet de hoge rente, maar

jaar lang floreert?

overinvesteringen waren de belangrijkste reden om niet

4


meer te investeren. Renteverlagingen door de ECB werden

Bedrijven die wel wilden investeren, moesten vaak geld

daardoor een stuk minder effectief in het aanzwengelen van

lenen bij een bank. Dit was relatief goedkoop vanwege de

de bestedingen. Ondanks de historisch lage lange én korte

lage rente, maar tegelijkertijd kregen ondernemers te maken

rente bleven producenten in 2004 bijzonder terughoudend bij het doen van nieuwe investeringen. Kredietbeleid banken ten aanzien van het MKB Niet alleen de geringe noodzaak, maar ook de beperkte

Bron: DNB

financiële mogelijkheden hebben de investeringen in 2004 gedrukt. Door de stagnatie van de binnenlandse vraag

Om hun kredietrisico te verkleinen, zijn banken stren-

stonden winsten van bedrijven in een groot aantal sectoren

ger geworden bij het goedkeuren van kredietvoorstellen. De groene kolommen in de onderstaande grafiek geven het percentage van de Nederlandse banken dat

Monetair beleid en de conjunctuurcyclus

de acceptatiecriteria voor kredieten aan het MKB heeft

Een wijziging in het monetair beleid was in het verle-

aangescherpt (+) dan wel versoepeld (-). Op dezelfde

den vaak medeverantwoordelijk voor een omslag in de

manier geeft de zwarte lijn de verandering in de vraag

conjunctuurcyclus. Periodes van hoge economische

naar leningen door het MKB.

groei gaan doorgaans gepaard met een relatief hoge inflatie. Centrale banken, zoals de ECB en de Fed, reageren hierop door de korte rente te verhogen. Lenen wordt hierdoor duurder, waardoor de investeringen en de consumptie worden gedrukt. Het gevolg is een afkoeling van de economie. Tijdens economisch magere tijden is de prijsdruk vaak gering, waardoor centrale banken de rente kunnen verlagen. Op die manier worden consumptie en investeringen gestimuleerd en kan de economie zich herstellen. Een laagconjunctuur slaat na een tijdje om in een hoogconjunctuur, waarbij de centrale banken de rente

met de strengere eisen van banken, die zodoende hun

weer zullen verhogen totdat een nieuwe economische

debiteurenrisico in toom probeerden te houden. Uit data van

neergang zich aandient.

DNB blijkt dat vooral voor MKB-ers de acceptatiecriteria de afgelopen kwartalen vrijwel voortdurend zijn aangescherpt. Tegelijkertijd is de vraag naar leningen en kredietfaciliteiten vrijwel voortdurend afgenomen. Pas in de tweede helft van 2004 is een omslag waar te nemen richting een iets soepelere beoordeling door banken, terwijl in het derde kwartaal ook het beroep op de banken iets is gestegen. Los van de noodzaak en de mogelijkheden om te investeren, die eigenlijk golden voor producenten in zowat alle landen in de eurozone, waren er ook nog enkele specifiek Nederlandse factoren die het investeringsvolume in 2004 drukten. Zo zorgde grote leegstand ervoor dat er veel minder nieuwe kantoren gebouwd werden en daalden de overheidsinvesteringen in infrastructuur mede als gevolg het naderende einde van de bouw aan de HSL en de Betuwelijn.

onder druk en bovendien gaven bedrijven eind jaren negentig te veel geld uit om te kunnen investeren. Veel

Positieve factoren waren er gelukkig ook. Zo namen de

ondernemingen waren daardoor bezig om hun financiële

investeringen in computers en andere elektronica toe,

balans op orde te krijgen en stelden grote investeringen

omdat veel van deze apparatuur aan vervanging toe is.

liever uit.

Daarnaast leidde de grotere activiteit in de transportsector


5

tot aanzienlijk meer investeringen in het wegvervoer. De

de particuliere consumptie gerekend die vroeger bij de

investeringen in de woningbouw stegen ten slotte ook weer,

overheidsconsumptie werden meegeteld. Flink bespaard

na twee jaren van forse daling.

werd er vooral op duurzame goederen, zoals op auto’s, woninginrichting en huishoudelijke artikelen. Tegelijkertijd

Gunstig was ook de toename van het producentenver-

steeg de consumptie van voedingsmiddelen en werd

trouwen. Zowel de indicator die het CBS samenstelt, als

er meer geld besteed aan diensten, bijvoorbeeld met

de ‘Nevi Yacht PMI’, de Nederlandse inkoopmanagersindex,

betrekking tot communicatie, cultuur, huisvesting en

lieten tussen de zomer van 2003 en de zomer van 2004

financiën.

een duidelijke verbetering zien. Een verbetering die jammer genoeg deels werd tenietgedaan door een daling in het vertrouwen in de tweede helft van 2004, waardoor in die periode ook de investeringen weer wat terugvielen. Ook ondernemers dachten in het begin van dit jaar blijkbaar dat de aantrekkende uitvoer tot meer economische groei zou leiden alvorens de twijfel toesloeg. Die twijfel is ongetwijfeld mede ontstaan door de forse stijging van zowel de olieprijzen als de euro in de tweede helft van 2004. Voor 2005 verwachten we eigenlijk meer van hetzelfde. Vervangingsinvesteringen in de ICT gaan door en ook de woningbouw kruipt verder uit het dal. Daarentegen blijft de leegstand op de kantorenmarkt groot en hoeft van de overheidsinvesteringen ook niet veel verwacht te worden. Verder verwachten we dat de twijfel bij ondernemers maar langzaam zal verdwijnen, waardoor de investeringen slechts met 1% zullen toenemen. Consument houdt het geld liever in zijn zak De tweede trap van de beschreven drietrapsraket (uitvoer, investeringen, consumptie) weigert dienst en dus is het bijna logische gevolg dat ook de lancering van de derde trap op zich laat wachten. In 2004 steeg de particuliere nauwelijks ondanks een positief effect

Naast het lage consumentenvertrouwen, waarop we later nog terugkomen, zijn er nog voldoende andere redenen aan te wijzen voor de matige ontwikkeling van de consumptie. De werkgelegenheid daalde in 2004 en diegenen die wel hun baan hielden, kregen te maken met geringe loonstijgingen en hogere lasten voor bijvoorbeeld de pensioenopbouw. Het gevolg was een daling van de koopkracht voor een groot aantal gezinnen, waarbij moet worden opgemerkt dat de koopkracht van door statistische veranderingen. Door wijzigingen in de AWBZ werden bepaalde zorguitgaven namelijk tot

6


uitkeringsgerechtigden in 2004 nog wel toenam.

Net als in de voorgaande jaren staat in 2005 ook de

Dat het vertrouwen in 2004 niet herstelde, is achteraf

koopkracht onder druk. Pensioenpremies stijgen verder, de

bezien niet eens zo gek. Ondanks de aantrekkende

loonontwikkeling blijft zeer gematigd en vaste lasten zoals

economische groei raakten steeds meer mensen hun baan

electriciteit, gas, ziektekostenpremies en gemeentelijke

kwijt. Tegelijkertijd groeide de onrust in de samenleving,

belastingen gaan verder omhoog. Hoe de maatregelen

mede als gevolg terroristische aanslagen in binnen- en

uitpakken, is afhankelijk van de persoonlijke situatie, maar

buitenland. Ook politiek was het allesbehalve rustig. De

de meeste Nederlanders zullen er verder in koopkracht

discussie over vervanging van het prepensioen door een

op achteruit gaan. Toch hebben we de hoop dat de

levensloopregeling zette de regering en de vakbonden

consumptieve bestedingen in 2005 iets hoger uit kunnen

regelrecht tegenover elkaar, met als uiteindelijke resultaat

komen, maar daarvoor is het dan wel noodzakelijk dat de

een bomvol Museumplein begin oktober.

spaarwoede die de consument op dit moment in zijn grip houdt, verdwijnt. Sinds de vrije val van de aandelenbeurzen en het inzakken van de economie vloeit er maandelijks een record aan spaargeld richting de spaarrekeningen. Eind 2004 stond er op deze rekeningen in totaal een bedrag van ruim 180 miljard euro, ofwel gemiddeld bijna 30.000 per gezin1. Maandelijks komt daar gemiddeld een kleine 200 euro per gezin bij. Door vermindering van dit bedrag met bijvoorbeeld een kwart ontstaat de financiële ruimte om de koopkrachtdaling ongedaan te maken en meer te consumeren, maar is de consument bereid om de hand van de knip te halen? Veel zo niet alles zal afhangen van de ontwikkeling van het consumentenvertrouwen. Ontwikkeling vertrouwen bepalend voor consumptie in 2005 Vergeleken met het producentenvertrouwen heeft het consumentenvertrouwen een veel minder groot herstel laten zien ten opzichte van het dieptepunt in juli 2004. Met name de koopbereidheid is sindsdien nauwelijks toegenomen en bevindt zich nog steeds op een zeer laag niveau. Dat is een niveau dat overigens wel past bij de huidige economische groei, zoals blijkt uit de tweede grafiek op deze bladzijde.

Consumptievoorspellingen Zoals in de tekst wordt uitgelegd is groei van de consumptie alleen mogelijk als consumenten hun besparingen terugdringen. Hierop bestaat alleen een goede kans wanneer het consumentenvertrouwen toeneemt. Verschillende voorspellers denken nogal afwijkend over de hoogte van de gezinsbestedingen in 2005. Sommigen leggen de nadruk op de stijgende werkloosheid en de dalende koopkracht, anderen besteden meer aandacht aan het recordbedrag op de spaarrekeningen. In onderstaande tabel een overzicht van de verschillende ramingen voor groei van de particuliere consumptie in 2005 ten opzichte van 2004.

Voorspeller

Raming

ABN Amro Consensus Forecasts november* CPB DNB Europese Commissie OESO

0,5 1,1 - 1⁄4 0,5 0,9 0,2

* Consensus Forecasts geeft de gemiddelde raming van twaalf verschillende commerciële banken

Ongerustheid onder werknemers over de pensioenleeftijd heeft volgens ons het consumentenvertrouwen een knauw gegeven. De ‘polder’ leek zelfs zijn langste tijd te hebben gehad, maar op de valreep werd toch een akkoord bereikt waarin de regering veel van haar oorspronkelijke plannen

1 Tegenover al het spaargeld staat 18 miljard aan consumptief krediet. Bovendien stonden gezinnen in totaal voor 7 miljard in het rood.


7

heeft ingeslikt. Economische ontwikkelingen tot slot zullen

blijft ons land daarmee in de achterhoede van de eurozone.

vooral in de tweede helft van 2004 een negatieve invloed

Omdat de economische groei volgens ons vrijwel volledig

hebben gehad. In die periode stegen eerst de olieprijzen

gerealiseerd kan worden via verhoging van de productiviteit

en vervolgens de euro en was bovendien de economische

denken we dat de toename van het arbeidsaanbod met

groei minder groot dan verwacht.

circa 50.000 mensen direct doorwerkt in de werkloosheid. Eind 2005 is het aantal werkzoekenden dan opgelopen tot

Het voorspellen van het consumentenvertrouwen is en

ongeveer 550.000, ofwel 7,25% van de beroepsbevolking.

blijft een hachelijke zaak, zeker nu een groot deel van de

Ter vergelijking: in mei 2001 waren slechts 231.000 mensen

besluiten over het prepensioen zijn doorgeschoven naar

werkloos.

de CAO-onderhandelingstafel. Toch denken we dat het vertrouwen iets verder herstelt nu de politieke rust wat

Met betrekking tot de korte rente verwachten we dat

is teruggekeerd en de recessie steeds verder achter ons

deze pas aan het einde van het jaar op zal lopen. De ECB

komt te liggen. Het door ons verwachte gevolg van het

zal eerst af willen wachten hoe robuust het economisch

grotere vertrouwen is het terugdringen van de besparingen

herstel op dit moment is, pas daarna zal ze de rente op

door de consument. Zoals eerder uitgelegd, kunnen de

willen trekken naar meer normale niveaus. Van de lange

gezinsbestedingen hierdoor wat stijgen, maar echt hard zal

rente verwachten we dat die in Nederland wat gaat stijgen.

het allemaal niet gaan. We gaan daarom uit van een groei

Meer economische groei vergroot de kans op een hogere

van de particuliere consumptie met een 0,5%. Daarmee zijn

inflatie, waarvoor obligatiehouders gecompenseerd willen

we iets terughoudender dan de meeste andere voorspellers,

worden in de vorm van een hogere rente. Daarnaast bestaat

maar een stuk optimistischer dan het Centraal Planbureau,

er een positief verband tussen de korte en de lange rente.

dat een consumptiedaling voorziet.

Wanneer kapitaalmarkten meer rentestappen door de ECB in de toekomst verwachten, dan zullen zij die in een eerder

Onze voorspellingen voor 2005

stadium doorrekenen in de prijs van de lange rente.

Tot dusver hebben we ons in onze analyse beperkt tot de verwachte ontwikkeling van de binnenlandse vraag, omdat

Zoals eerder gezegd, verwachten we dat de euro verder

deze verreweg het belangrijkst is voor ondernemers in

in waarde zal stijgen ten opzichte van de Amerikaanse

het MKB. Voor de toekomst van de totale Nederlandse

dollar. Een groot handelstekort in combinatie met een groot

economie is het echter ook van belang om naar de uitvoer in

overheidstekort heeft onder Ronald Reagan al bewezen een

2005 te kijken en bovendien zijn er natuurlijk ook veel MKB-

gevaarlijke combinatie te zijn. Nu de tekorten nog steeds

ers die wel hun producten afzetten in het buitenland dan wel

toenemen, worden valutamarkten steeds zenuwachtiger.

toeleverancier zijn van exporterende bedrijven.

Tot dusver houden vooral de Aziatische centrale banken de val van de dollar echter binnen de perken. De eerste weken

Voor 2005 verwachten we dat de stijging van de uitvoer

van dit jaar heeft de Amerikaanse munt zelfs weer wat aan

die we in 2004 hebben gezien iets afzwakt, maar nog

kracht teruggewonnen, iets waarvan wij denken dat dit

steeds is sprake van een stevige toename. Belangrijkste

slechts tijdelijk is.

reden hiervan is de voortgaande bloei van de wereldhandel. Hoewel de recordgroei van 2004 niet zal worden gehaald,

Sombere tijden voor het MKB, maar niet voor alle

stijgt de handel ook in 2005 aanzienlijk en daarvan profiteert

sectoren en alle regio’s!

de open Nederlandse economie. Net als in voorgaande jaren

Ten opzichte van het centrale beeld voor heel Nederland

is het waarschijnlijk weer de wederuitvoer die de hoogste

zijn we pessimistischer voor het totale MKB. Net als in

ogen gooit, maar ook de binnenlands geproduceerde uitvoer

2004 wordt de groei voor een belangrijk deel gedragen

neemt verder toe. Dit ondanks een verdere daling van de

door de uitvoer en komen de binnenlandse bestedingen er

dollar die we voorzien tot 1,40 aan het einde van 2005. De

bekaaid vanaf. Voor belangrijke sectoren als de horeca en de

import zal verder stijgen als gevolg van de wederuitvoer,

detailhandel lijkt het einde van de tunnel nog niet in zicht en

maar door de kwakkelende binnenlandse vraag blijft deze

hetzelfde geldt eigenlijk voor de persoonlijke dienstverleners,

stijging wel achter bij die van de uitvoer.

zoals de kappers, schoonheidsspecialisten, hoveniers etc. Iets beter zijn de vooruitzichten voor die MKB-ers die

Al met al denken we dat de economische groei in 2005 met

een graantje mee kunnen pikken van de toename van de

1,5% iets hoger uitkomt dan in 2004, maar dit is nog steeds

wederuitvoer. Dan gaat het natuurlijk om ondernemers

beduidend onder het lange termijn gemiddelde. Bovendien

in het wegvervoer, maar bijvoorbeeld ook in de

8


internationale groothandel. Een belangrijk deel van de

sector meegaat in de slipstream van de grote exporterende

zakelijke dienstverleners kan waarschijnlijk profiteren van

bedrijven en de bedrijven actief in de transportwereld,

de stijgende productie van transporteurs en exporterende

denken we dat ook Flevoland en Utrecht iets beter kunnen

bedrijven en ook in deze sector zien we dus wel

presteren dan het Nederlandse gemiddelde.

groeikansen. De aantrekkende productie in de woningbouw ten slotte

De laatste provincie waarvoor onze ramingen bovenge-

maakt dat we ook voor MKB-bedrijven in de bouw iets

middeld zijn, is Noord-Brabant. Mede als gevolg van veel

betere tijden voorzien.

chemie in het westen van de provincie, maar vooral ook vanwege de aanwezigheid van hoogwaardige industrie in

Net zoals de vooruitzichten niet voor alle sectoren gelijk zijn,

het zuidoosten van de provincie. Van de stijging van de

zo zijn ook de vooruitzichten voor de regio’s verschillend.

binnenlands geproduceerde uitvoer verwachten we dat

Wederom is het de aard van de conjunctuurcyclus die

het juist gaat om deze hoogwaardige producten.

bepaalt welke regio’s voorop zullen lopen voor wat betreft economische groei. Met name regio’s met een sterk

Vooral in het noordoosten van ons land en voor het

logistieke functie hebben de betere papieren. Amsterdam

oosten van Overijssel en Gelderland is het einde van de

en Rotterdam profiteren allebei van de opleving van de

economische malaise waarschijnlijk nog niet in zicht. De

wereldhandel. De Rotterdamse haven heeft het vooral

productiestructuur is er nog te veel gericht op de ‘oude’

dankzij de opkomst van China nog nooit zo druk gehad.

industrie en juist deze ondervindt op dit moment al heel

Daarbij is de chemie sterk vertegenwoordigd in de regio

veel concurrentie vanuit het buitenland. Ook Zeeland en

Rijnmond en juist deze sector doet het al een aantal jaren

Limburg kennen relatief veel oude industrie, maar dit nadeel

heel goed. Amsterdam profiteert extra vanwege de grote

wordt waarschijnlijk gecompenseerd doordat de grotere

financiële sector en de aanwezigheid van veel zakelijke

bedrijvigheid in de naastgelegen provincies de economie in

dienstverleners.

de regio positief beïnvloedt. In het Noorden speelt verder de grote bijdrage van de overheid in het BBP een belangrijke

Ook de provincies Flevoland en Utrecht hebben relatief veel

rol. Nu de regering alle zeilen bijzet om het begrotingstekort

zakelijke dienstverleners, voor een belangrijk deel bedrijven

terug te dringen, valt vanuit deze hoek geen stimulans voor

in de ICT-sector. Omdat we ook hiervan verwachten dat de

de economische groei te verwachten.

Tot slot De Nederlandse economie groeit weer, maar veel MKB-ers hebben er nog weinig van gemerkt. Een steeds groter deel van onze toegevoegde waarde is afkomstig uit de wederuitvoer. Goederen worden geïmporteerd en vervolgens ook weer vrij snel geëxporteerd, vaak na slechts een minimale bewerking ervan. De binnenlandse vraag is en blijft in 2005 een bron van zorg. Zeker ook omdat de risico’s wat ons betreft aan de onderkant liggen. Voorliggende analyse gaat uit van een herstel van het consumentenvertrouwen, mede omdat de rust in de polder op dit moment lijkt weergekeerd. Het is nu van belang om deze rust ook te bewaren. Gebeurt dit niet en komt de zaak opnieuw op scherp te staan, dan kan de economische groei zomaar terugvallen tot 1%, of zelfs nog minder wanneer ook het vertrouwen onder producenten daalt.


9

10


11


12


De ZOMER laat op zich wachten

Recommend Documents