De Situatie Homeopathie

De Situatie Homeopathie Een vergelijkend onderzoek naar de oorzaken van populariteit en impopulariteit van homeopathie in de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk, India en Nederland.

Dulcia non meruit qui non gustavit amara

____________________________ Cum Laude Thesis - MA Comparative History | drs. J.T.H.J. Dekkers

Vertaald uit het Engels, door Jurriaan Ritzer.

1

De Situatie Homeopathie Een vergelijkend onderzoek naar de oorzaken van de populariteit en impopulariteit van homeopathie in de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk, India en Nederland.

Originele Titel: What about Homeopathy? A comparative investigation into the causes of popularity of homeopathy in The USA, The UK, India and The Netherlands Deze Master of Arts Thesis Comparative History is geschreven namens de Universiteit van Utrecht

Eerste Supervisor: dr. Fia Dieteren Tweede Supervisor: dr. Joost Vijselaar Derde Supervisor: prof. dr. Martin Dinges Overall Supervisor en coördinator Master Programma: Prof. dr. Maarten Prak Geschreven door: Joris Theodorus Hubertus Johannes Dekkers

Eerste editie (Engelstalig): juli 2009 (Nuenen) Copyshop Rooijmans Nuenen

© 2009 Niets uit deze uitgave mag worden gekopieërd, verveelvoudigd of aan groot publiek vertoond. Online publicatierechten zijn verstrekt aan www.homeopathienetwerk.nl. Het overnemen van tekst voor online doeleinden werkt daarmee slechts duplicatie in de hand, waar uw site voor wordt bestraft in de rankings. Wanneer delen van deze publicatie toch graag gebruikt willen worden, voor wat voor doeleinden dan ook, neemt u contact op met de auteur.

2

Inhoud Voorwoord en dankwoord………..…………………………………………………………………………………………

4

Introductie…………………………………………………………………………………………………………………………..

6

Hoofdstuk 1 | De Verenigde Staten.……………………………………………………………………………….……

21

Hoofdstuk 2 | Het Verenigd Koninkrijk..………………………………………………………………………….……

30

Hoofdstuk 3 | India...……………………………………………………………………………………………….……………

38

Hoofdstuk 4 | Nederland…..……………………………..………………………………………………………….………

44

Conclusie.………………………….………………………………..………………………………………………………….……

52

Appendix | De Wereld der Samenlevingen en De Wereld van Eén Man………………………......

63

Bijlage: Grafieken en tabellen..….………………………………………………………………………………………..

66

Gebruikte afkortingen…………………………………………………………………………………………………………

67

Bibliografie…………………………………………………………………………………………………………………………..

68

3

Voorwoord en dankwoord Waarom is homeopathie vandaag de dag populair in sommige landen, maar minder populair in andere landen? Deze vraag, die centraal staat in dit onderzoek, greep mij vanaf het begin aan en liet mij niet meer los. Was het de cultuur, de geschiedenis, de tradities van een land die ervoor zorgden dat homeopathie populair of juist niet werd, of speelden andere factoren een beslissende rol? Toen de mogelijkheid zich aandeed om een onderwerp voor mijn MA scriptie te kiezen, was het deze vraag, deze interesse, die ik wilde uitzoeken. Ik kwam er al snel achter dat er niet veel onderzoek is gedaan naar de geschiedenis van homeopathie, zeker niet naar oorzaken van populariteit en impopulariteit. Aan de ene kant leek het een grote en ook moeilijke uitdaging om een van de weinige ontdekkingsreizigers te zijn op dit gebied, aan de andere kant werkte die gedachte ook zeer motiverend. Wat brengt immers meer voldoening dan een wetenschappelijke bijdrage te leveren aan een onderwerp dat door zijn enorme groei zeer interessant maar grotendeels onverkend is? Door de groei is de vraag welke factoren hebben bijgedragen of afgedaan aan de populariteit van homeopathie in bepaalde landen de laatste decennia steeds belangrijker geworden. Het is de huidige, existentiële situatie die om een verklaring vraagt. Hoe trots ik ook ben om de eerste te zijn die een diepgaand en onderbouwd antwoord formuleert, ik realiseer me ook dat dit pionierswerk, in combinatie met een vrij unieke methode, veel vragen, onvolledigheden en kritiek met zich mee kan brengen. En dat stemt mij juist tevreden. Als deze thesis een academisch, of in ieder geval een bepaalde vorm van debat teweeg kan brengen tussen historici, sociologen of mensen binnen homeopathie of reguliere geneeskunde, dan heeft deze thesis zijn doel meer dan voorbij gestreefd. Deze thesis is het resultaat van het werk van vele mensen, niet alleen de auteur. Natuurlijk, het idee was van mij, evenals de opzet, maar zonder de inspiratie en hulp van een hoop mensen was het veel moeilijker voor mij geweest om de juiste bronnen te vinden en toegang te krijgen tot de juiste gegevens. Ten eerste is professor Maarten Prak methodologisch een grote inspiratie voor me geweest. Hij is de ontwikkelaar van het MA programma Comparative History. Zonder dit initiatief zouden veel studenten (inclusief mijzelf) niet in aanraking gekomen zijn met deze vruchtbare en interessante onderzoeksmethode. Naast de individuele gesprekken die ik de laatste maanden met hem voerde , organiseerde Professor Prak ook regelmatig bijeenkomsten voor alle Masterstudenten: boeiende discussies en uitwisselingen tussen alle deelnemers waren het gevolg. Meteen vanaf het begin was Professor Prak zeer enthousiast over mijn onderzoeksonderwerp en later ook over mijn voortgang. Ten tweede wil ik mijn directe begeleider, Fia Dieteren, bedanken, alsmede mijn cobegeleider Joost Vijselaar. Zij hebben vanaf het begin van mijn onderzoek mij de juiste wegen getoond en kritische feedback gegeven, alsmede me geadviseerd over mogelijke literatuur en mijn voortgang bijgehouden terwijl ze me de vrijheid gaven om mijn eigen weg te vinden voor dit onderzoek. Fia verdient verdere erkenning voor het grondig doorlezen en corrigeren van verschillende versies van deze scriptie. Haar commentaar was van onmisbaar belang voor de ontwikkeling van mijn gedachten in het bijzonder en de scriptie in het geheel. Een geweldige samenwerking ontwikkelde zich, waar ik met plezier aan terugdenk. Er zijn vele andere personen die ik ook graag wil noemen. In april bezocht ik de Robert Bosch Stiftung in Stuttgart, een onderzoeksinstituut beroemd om de veelheid aan beschikbare bronnen over homeopathie. Veel dank gaan met name naar Professor Martin Dinges, adjunt-directeur van het Institute for the History of Medicine van de Robert Bosch Stiftung Stuttgart en beroemd onderzoeker naar de geschiedenis van homeopathie en reguliere geneeskunde. Vanaf het eerste moment dat ik hem om hulp vroeg voor mijn onderzoek, was hij positief en ontving me met open armen. Hij hielp me tijdens mijn bezoek en we hebben die dagen uren gesproken over mijn onderzoek. De Stiftung is een heerlijk en charmant instituut met zeer behulpzame en vindingrijke personen en ik moet toegeven dat ik de meeste vorderingen heb gemaakt tijdens mijn bezoek daar. Later nam Professor Dinges zelfs de tijd om mijn thesis door te nemen. Ik was zeer blij dat de beroemdste expert wat 4

betreft de geschiedenis van homeopathie mij zijn commentaar en complimenten verschafte. Voorts, in mijn eigen land waren Anne Hilde van Baal van het Huizinga Instituut en Marijke Gijswijt-Hofstra (voormalig professor aan de UvA) zo aardig om me te ontmoeten. Deze bijeenkomsten droegen op verschillende wijze bij aan mijn scriptie; zo openden zij onder meer deuren voor mij die anders gesloten waren gebleven. Ik wil ook graag de vele medische en homeopathische instituten bedanken die me toegang hebben verschaft tot belangrijke gegevens. Via email ontving ik veel informatie, hoewel ik graag nog meer had gezien, alsmede antwoorden en hulp van vele onderzoekers en organisaties in de VS, het VK, Nederland en India. Met extra dank aan het ECCH en de medewerkers van de verschillende homeopathische vakbewegingen. Een verdere erkenning gaat naar Jurriaan Ritzer en zijn medestudenten die de Engelse versie van deze scriptie hebben gecorrigeerd en de Nederlandse vertaling hebben verzorgd. Natuurlijk gaat er ook dank uit naar mijn ouders: ze waren er altijd voor me en zonder hun steun had ik nooit dit onderzoek kunnen voltooien. Mijn laatste dank gaat naar mijn beste vriend Peter van Bokhoven en mijn vriendin Nicole Westerterp. Zij hebben verzekerd dat ik ook nog wat van het leven genoot naast alle tijd die ik werkend aan deze scriptie achter de computer besteedde.

Joris Dekkers | Nuenen, 17 juli 2009

5

Introductie Deze introductie is wat breed van stof vergeleken met de meeste andere onderzoeken. Dit is noodzakelijk om verschillende redenen. Ten eerste is het van vitaal belang dat de lezer bekend raakt met homeopathie, het ontstaan ervan en de ideeën erachter. Homeopathie is immers een zeer unieke therapie. Ten tweede is het ook belangrijk om het doel van dit onderzoek te presenteren aan de lezer. Dit doel is samengevat in de onderzoeksvraag voor deze scriptie: Waarom is homeopathie, vandaag de dag, populair in sommige landen maar niet in andere landen? Deze insteek is uniek. Ten derde is het ook nodig om de vrij unieke en redelijk onbekende onderzoeksmethode uit te leggen aan de lezer, The Comparative Method. Algemene introductie in homeopathie en de geschiedenis ervan Homeopathie is een geneeskunst die in 1795 werd uitgevonden door de Duitser Dr. Samuel Hahnemann (1755-1843). Hahnemann was een dokter (hij haalde zijn doctoraal aan de Universiteit van Erlangen), een vertaler en een huisarts van beroep. Tijdens een vertaling van A Treatise of the Materia Medica geschreven door de Schotse professor William Cullen (1710-1790), stuitte Hahnemann op een paradoxale verklaring over het effect van Peruviaanse Kirinebomen (Kinabast). Cullen stelde dat Kinabast koortsen kon genezen wanneer deze werd geconsumeerd door mensen. Hij baseerde dit op de samentrekkende en gastrische eigenschappen van de kinabast. Hahnemann was niet tevreden over deze verklaring en besloot de effecten op zichzelf te testen. Door zijn eigen ervaringen wist Hahnemann dat kinabast wisselende koortsen en bijkomende symptomen kon genezen. Geheel onverwachts produceerde Hahnemann precies deze wisselende koorts en symptomen nadat hij kleine porties Kinine tot zich had genomen. In een voetnoot schreef hij: “Kirine, dat gebruikt wordt als een geneesmiddel voor wisselende koortsen, is effectief doordat het juist dergelijke symptomen opwekt in gezonde personen.”

Deze notitie leidde uiteindelijk, na meerdere andere experimenten met andere medicijnen, tot de formulering van de meest belangrijke basis van homeopathie: Het similia principe: het gelijke wordt met het gelijksoortige genezen. Tijdens zijn tests ontwikkelden Hahnemann en zijn proefpersonen ernstige, soms zelfs gevaarlijke symptomen. Om het risico te minimaliseren koos Hahnemann ervoor de tincturen te verdunnen. Tot zijn eigen verbazing leidde dit niet alleen tot minder leed, het verhoogde ook de geneeskracht van het medicijn. Hahnemann besloot door te gaan met het verdunnen van medicijnen, ver voorbij het punt waar men het getal van Avogadro1 bereikt. Hahnemann schreef deze verdunde medicijnen voor aan zieke mensen, in overeenstemming met het het similia principe, en analyseerde dat zijn patiënten van zowel lichamelijke als geestelijke aandoeningen genazen. Dit bracht hem ertoe het tweede principe van homeopathie te formuleren: De wet van infinitesimale verdunningen: Hoog verdunde (en geschudde) homeopathische middelen zijn in staat de levenskracht van mensen te herstellen. Hahnemann concludeerde dat grote doseringen destructief zijn, middelgrote en kleine doseringen zijn giftig, maar dat juist infinitesimale doseringen zijn genezend. De kleinste doseringen zijn niet kwantitatief, maar kwalitatief en hebben directe invloed op de levenskracht (Lebenskraft, Dynamis), welke vervolgens respectievelijk de geest,

1 Het getal van Avogadro (6.023 x 1023) is een getal dat de grens aangeeft tussen meetbare aanwezigheid van moleculen en pure energie. Wanneer een stof (tinctuur) verdund wordt in water of alcohol, neemt de waarneembare dosis, uitgedrukt in moleculen, van de tinctuur af. Wanneer de tinctuur verdund is voorbij het getal van Avogadro, betekent dat dat er geen enkel molecuul van de oorspronkelijke tinctuur in de oplossing aanwezig is. Homeopathische medicijnen, met uitzonderingen van de laag verdunde, worden ver voorbij dit punt verdund en hierdoor is er veel discussie tussen de voorstanders en tegenstanders van de behandeling: juist omdat de homeopathische geneesmiddelen geen molecuul meer van de originele stof bevatten bestaat de stof volgens de medische gemeenschap dus niet en kan het middel geen geneeskrachtige werking, anders dan het placebo-effect, hebben. Het getal van Avogrado bestond overigens nog niet in de tijd van Hahnemann.

6

emoties en fysieke symptomen geneest. Het concept van de levenskracht, welke volgens Hahnemann elk mens drijft, kan beschouwd worden als het derde principe van homeopathie.2 Samuel Hahnemann schreef alle regels en principes voor homeopathie op in zijn Organon der rationellen Heilkunde (1810). Tot op heden blijft dit boek de leidraad voor homeopaten over de hele wereld. Dit boek verklaard ook de scheuring tussen Hahnemann en zijn volgelingen, en de Duitse geneeskundigen, die Hahnemann allopaten noemt. Hahnemann heeft het regelmatig over wat hij beschouwd als cruciale fouten, gemaakt door kwakzalvers en dokters bij de behandeling van hun patiënten. Hahnemann veroorzaakte flink wat opschudding in de medische wereld, wat ongetwijfeld positieve effecten had voor homeopathie.

Samuel Hahnemann (1755-1843)

In eerste instantie wist Hahnemann veel artsen nieuwsgierig te maken die simpelweg wilden weten waar zijn argumenten om draaiden. Velen leken onder de indruk van de resultaten toen ze homeopathische medicijnen testten op hun eigen patiënten. Vooral jonge dokters reisden af naar Hahnemann om persoonlijk opgeleid te worden in de nieuwe therapie. Ze kwamen uit heel Europa, en namen de rudimenten van homeopathie mee terug naar huis. Na de dood van Hahnemann verspreidde homeopathie zich vrij snel dankzij haar volgelingen. Ze zetten meerdere praktijken en klinieken op en gaven ook les in homeopathie aan collega's.3 Deze nationale pioniers kregen te maken met flinke kritiek en woede vanuit de gevestigde orde van de geneeskunde. Ondanks dat wist homeopathie in de 19e eeuw zich een plaats te verwerven in het medische spectrum. Huidige status van homeopathie wereldwijd De scheuring tussen homeopaten en de reguliere geneeskunde die begon in de 19e eeuw bestaat vandaag de dag nog steeds. Hoewel homeopathie nu wereldwijd verspreid is – met meer dan 150.000 homeopaten en 450 miljoen patiënten, blijft er zware kritiek bestaan op haar methode (van verdunning) waardoor het nog steeds als een niet-geaccepteerde behandelmethode wordt gezien door de (dominante) Westerse wetenschappelijke en medische gemeenschap.4 Toch is homeopathie vandaag de dag samen met acupunctuur de meest gebruikte alternatieve behandelmethode.5 Wereldwijd is de rol en populariteit van homeopathie sinds 1970 enorm toegenomen, als onderdeel van een globale renaissance van complementaire en alternatieve behandelwijzen (CAM). Voordat we ingaan op de onderzoeksvraag is het verstandig om de belangrijkste en unieke concepten waar homeopathie op is gebaseerd samen te vatten. Ook is het relevant om te weten hoe het verschilt van reguliere geneeskunde.

2

De Levenskracht is een concept dat al stamt uit de Oudheid en werd hervonden in de 18e eeuwse (Romantische) geneeskundige literatuur. Het is een concept dat Hahnemann gebruikte om zijn theorie over de effecten van homeopathie te structureren. 3 Peter Morrell, A History of homeopathy in Britain, Staffordshire University, (Verenigd Koninkrijk, 2004), p.24 4 Christian Boiron, Waarom ik vertrouwen heb in homeopathie, 1e ed. Standaard Uitgeverij Antwerpen, (Antwerpen 2007), omslag. Voor definities en uitleg over homeopathie en verwante definities en concepten, zie hoofdstuk 1. In een ander artikel wordt gesuggereerd dat er rond de 500 miljoen patiënten zijn, zie: http://www.crystalinks.com/homeopathy.html 5 Alle therapieën die niet direct als orthodoxe, reguliere geneeskunde te bestempelen zijn en een alternatieve, aanvullende behandeling bieden. De alternatieve en aanvullende aspecten worden geboden in zowel de theorie achter deze aanpakken (holistisch/systematisch vs mechanisch/organisch, natuurlijk vs synthetisch, etc.) en in hun praktijk (diagnostische methoden, type consulten, etc)

7

Wat zijn de eigenschappen van homeopathie en hoe verschilt het van reguliere geneeskunde? Naast de drie fundamentele principes van homeopathie: Het similia principe, infinitetestimale verdunningen en het idee van de levenskracht; zijn er verschillende andere typificaties die gemaakt kunnen worden om homeopathie te onderscheiden van reguliere geneeskunde. Afkomst medicijnen Homeopathische medicijnen zijn geen synthetisch gefabriceerde medicijnen zoals de meeste orthodoxe geneesmiddelen dat zijn. Homeopathische medicijnen worden gemaakt van tincturen en ‘samples’ van mineralen, planten, dieren en ziekten. Dit komt voor een deel door het uitgangspunt van de homeopathie dat alles in deze wereld zowel ziek kan maken als genezen. Alles dat bestond voor de mensheid is verantwoordelijk voor het ontstaan van de mens en en zal derhalve ook altijd invloed blijven hebben op ziekte, genezing, leven en dood van mensen. De Anamnese Homeopaten willen graag alles weten van hun patiënt: het karakter, de leefomgeving, de medische voorgeschiedenis, de symptomen (fysieke, emotionele en spirituele), de leefwijze, de familie en vrienden, etc. Om hierachter te komen luistert de homeopaat minstens een uur naar zijn patiënt bij de eerste ontmoeting, en minstens een half uur bij volgende ontmoetingen. Dit staat in contrast met de relatie tussen arts en patiënt in het reguliere circuit. Daar zien de dokters hun patiënten ongeveer 10-20 minuten per consult. De reguliere arts is minder geïnteresseerd in het karakter en de emotionele en mentale achtergrond van de patiënt en richt zich voornamelijk op de lichamelijke symptomen. Diagnose In homeopathie zijn de symptomen die door de patiënt worden verteld en de manier waarop hij deze meedeelt van het grootste belang. Homeopaten voeren over het algemeen geen (of weinig) diagnostische testen uit. Homeopaten geloven dat alleen de patiënt echt weet wat hij ervaart en hoe hij deze ervaringen moet communiceren naar anderen, dat doet hij op zijn eigen, unieke en individuele manier. Juist dat individuele brengt de homeopaat tot het similimum. De homeopaat houdt de patiënt wel nauwlettend in de gaten (hoe hij communiceert, eruit ziet, ruikt, etc.), maar het verhaal van de patiënt is de basis, waar een reguliere arts leert dat vooral diagnostische testen en lichamelijke observaties, naast het aanhoren van de klachten, de basis zijn. Holisme Holisme is een theorie die stelt dat alles in deze wereld, in deze kosmos, een geheel vormt. Niets in deze wereld is individueel of onafhankelijk, alles staat in verband met elkaar. Deze theorie kent brede acceptatie onder homeopaten. De holisme theorie is te herkennen in de visie dat het lichaam een hele entiteit is en als een eenheid behandeld moet worden. In tegenstelling tot artsen die per symptoom en vooral lichamelijk behandelen, behandelt een homeopaat de hele mens. Het Immateriële Paradigma Het paradigma van westerse geneeskunde is materialistisch: dit paradigma stelt dat iets alleen kan bestaan als het waargenomen en structureel gecategoriseerd kan worden (de structuur van atomen en moleculen). Alles dat niet gezien, geroken, aangeraakt of gehoord kan worden, zelfs met de hulp van microscopen, bestaat niet en kan niet gemeten worden: er is geen 'wetenschappelijk bewijs'. Het paradigma van homeopathie – en van vele andere alternatieve geneeswijzen – is immaterieel (energetisch): dit paradigma stelt dat niet alle krachten in deze kosmos begrepen kunnen worden door mensen, dat ze niet allemaal gevoeld kunnen worden, maar dat ze er toch echt zijn en bestaan. Sommige krachten hebben geen stoffelijke vorm en gaan veel verder dan moleculen en atomen. Het bewijs van hun bestaan, hun wezen, is hun effect op organismen en de natuur. Homeopathie is daardoor dus meer pragmatisch en hecht weinig waarde 6 aan de rationaliteit van de wetenschappelijke geneeskundige gemeenschap (paradigma). Deze verschillende principes, denkwijzen, en methodes van genezing, ziekte, leven en dood vormen het beginpunt van de alsmaar voortdurende strijd tussen homeopathie en reguliere geneeskunde en de strijd voor acceptatie van de eerste.

Onderzoeksvraag en Case- (land) selectie Hoewel het zeer interessant zou zijn om de wereldwijde populariteit of de concepten die homeopathie onderscheiden van reguliere geneeskunde te onderzoeken, richt deze scriptie zich op het onderzoeken en verklaren van de verschillen in de huidige populariteit van homeopathie in een aantal landen om op basis van de conclusies in deze landen een geëxtrapoleerde, uit twee delen

6 Dit contrast tussen de visies van wetenschap en homeopathie is lichtelijk overdreven, maar principieel gezien bestaat een dergelijke tegenstelling wel. Overigens is het interessant om te discussiëren of de reguliere geneeskunde nu als rationeel of empirisch te betitelen valt.

8

(formules) bestaande slotconclusie te formuleren. De onderzoeksvraag, zoals eerder vermeld, is: Waarom is homeopathie, vandaag de dag, populair in sommige landen maar niet in andere landen? Alvorens deze vraag verder te bespreken, is het waarschijnlijk passend om eerst uit te leggen waarom uiteindelijk de VS, het Verenigd Koninkrijk, India en Nederland zijn gekozen voor dit onderzoek, en niet bijvoorbeeld Duitsland, België, Brazilië of Ivoorkust. De selectieprocedure nam behoorlijk wat tijd in beslag omdat de huidige status van homeopathie in veel landen niet of nauwelijks onderzocht is, of op zijn minst zeer onduidelijk is. Toch hebben bepaalde inzichten meegespeeld bij het maken van een voorselectie, ondanks de onduidelijkheden. Methodologisch gezien was het veruit het efficiënste om een onderzoek te doen naar vier landen (daar zal ik later dieper op ingaan). Echter, een kwantiteit vaststellen is gemakkelijk, de kwaliteit van elk land bepalen was complexer, vooral door praktische obstakels. Verhoudingsgewijs was het ideaal om ten minste een land te kiezen met een hoog populariteitsniveau, en een met een laag populariteitsniveau. De twee andere landen zouden op zijn minst een iets afwijkend niveau moeten hebben wat betreft populariteit. Wellicht nog belangrijker waren de praktische overwegingen. Voor elk land was het belangrijk dat er genoeg gegevens en secundaire literatuur gevonden zou kunnen worden, zowel via de traditionele zoekwegen als via het internet. Vanwege de grote populariteit van homeopathie in India is er daar relatief meer over geschreven. In geval van de VS, het Verenigd Koninkrijk en Nederland is er minder materiaal gepubliceerd over dit onderwerp. Alle landen hebben een gebrek aan data en statistieken, dat was een groot nadeel voor dit onderzoek. Vergelijkingen zijn uiteraard betrouwbaarder wanneer ze onderbouwd kunnen worden met velerlei statistieken. Tijdens de maanden die ik had voor dit project heb ik zoveel mogelijk gegevens en informatie gezocht en heb de meest prominente landen gekozen waarin homeopathie tenminste zichtbaar was. Gebrek aan tijd en gegevens konden niet altijd overwonnen worden, waardoor de keuze voor deze landen de beste oplossing was wat betreft de directe beschikbaarheid van gegevens in een toegankelijke taal. De vier landen die in deze scriptie besproken worden zijn dus pas na zorgvuldige overweging gekozen. In de eerste twee maanden van mijn onderzoek wendde ik mijn blik ook naar twee andere landen: Duitsland en België. Het idee hierachter was dat, mocht er niet genoeg literatuur te vinden zijn voor een bepaald land of wanneer de situatie in twee landen bijvoorbeeld te weinig bleek te verschillen, dan kon Duitsland of België als vervanger dienen. Deze voorzorgsmaatregel was nodig omdat de huidige situatie (populariteitsniveau) in veel landen nog niet is vastgesteld en dus ook moest worden onderzocht. De vergelijkende methode gebiedt een onderzoeker eerst de actuele status vast te stellen alvorens hij onderzoek doet naar de oorzaken. Naast het feit dat de vier landen in eerste instantie passend genoeg leken, werden Duitsland en België uiteindelijk ook weggelaten om andere redenen. In Duitsland kende homeopathie haar oorsprong en omdat de traditie van homeopathie daar dus zo sterk is, leek het minder relevant om naderhand andere factoren te onderzoeken. België bleek niet verschillend genoeg van Nederland om echt relevant te zijn. Vanaf het begin leken de vier gekozen landen de juiste voor deze scriptie, en dat zou later alleen maar bevestig worden. Het bepalen van het populariteitsniveau van homeopathie in de VS, het Verenigd Koninkrijk, India, en Nederland Bepalen of homeopathie al dan niet populair is in een bepaald land is een moeizaam proces. Het komt allemaal neer op welke definities men hanteert en het is daarom een subjectief proces. Wat is 'populariteit'? Hoe definieert men 'het volk'? Dit zijn vragen die soms bijna niet te beantwoorden zijn. Toch heb ik dat geprobeerd te doen door me op de verbanden tussen de definities te richten.7

7

De term populariteit en de betekenis ervan: “De eigenschap of toestand van populair zijn; met name de toestand van het gewaardeerd worden door de bevolking in het algemeen; welwillendheid of waardering vanuit het volk” (Oxford Dictionary, vertaling). Zowel de huidige definitie als de Latijnse oorsprong van het werkwoord refereren aan 'het volk'. Het debat over wat nou eigenlijk bedoeld wordt met 'het volk', of beter gezegd wie, is het afdoende om in te gaan op de relatie tussen populariteit en het volk puur in de etymologische context. Het volk, de gewone man, staat centraal. Hun beslissingen vertegenwoordigen het huidige populariteitsniveau.

9

Als men de populariteit van homeopathie onder het volk wil onderzoeken, naar welke verschijnselen moet men dan kijken? In gedachten houdend dat homeopathie nog steeds ver achterloopt op orthodoxe geneeskunde, richtte ik me op drie zaken. Uitgangspunt is daarbij altijd de gewone man als vertegenwoordiger van het volk, en daarmee het populariteitsniveau van homeopathie. Ongeacht de vraag of men in een bepaald land bekend is met homeopathie, hebben alle landen wel een aantal homeopaten, patiënten die homeopaten bezoeken, en een markt voor homeopathische geneesmiddelen. Het gaat om het niveau van manifestatie (presentie): des te meer present de indicatoren zijn, des te populairderder homeopathie in land x wordt gedetermineerd. De volgende drie indicatoren werden gekozen om het populariteitsniveau te bepalen: 1.

Het aantal homeopaten (in verhouding met de totale bevolking van een land): Als er veel homeopaten zijn in een land betekent dat, dat de penetratie van homeopathie hoog is. Men wordt niet zomaar homeopaat, men moet: a. enige kennis hebben over homeopathie; b. een redelijke kans hebben rond te komen werkend als homeopaat; c. mogelijk een vorm van erkenning genieten door familie, patiënten, overheid, etc. 2. Het aantal patiënten dat een homeopaat consulteert (in verhouding tot de totale bevolking van een land): Dit geeft een idee over hoeveel mensen daadwerkelijk homeopathisch advies inwinnen, wat natuurlijk een indicator voor populariteit is. 3. Het gebruik van homeopathische geneesmiddelen: Wanneer homeopathie niet populair is zullen mensen de homeopathische geneesmiddelen niet kopen. Dit is een duidelijke indicator die helpt bij het bepalen van de populariteit van homeopathie omdat mensen die wel dergelijke middelen kopen kennelijk overtuigd zijn van de positieve effecten (op de trial-aankopen na). De medicijnen dienen dan 8 ook beschikbaar te zijn.

Deze drie indicatoren, waarmee de huidige populariteit van homeopathie in land X wordt bepaald, zijn in theorie (d.w.z. in deze thesis) allen even belangrijk. Desalniettemin was het niet altijd mogelijk om alle relevante gegevens die perfect de werkelijkheid weergaven, te bemachtigen. Wanneer het niet mogelijk bleek om een van de indicatoren vast te stellen, is het populariteitsniveau bepaald aan de hand van wat wel beschikbaar was. De uitslag van elk land refereert aan de huidige status (d.w.z. dat de gegevens van na 1990 zijn). De oorzaken zijn a priori-historisch. Dit mag voor zich spreken, maar het is van cruciaal belang om de uitkomsten van de oorzaken te onderscheiden. Naast het onderscheid tussen verleden en heden, is ook een onderscheid tussen de omstandigheden (metingen van populariteit) en de causale factoren noodzakelijk. Daarom zijn bij de oorzaken geen van de statistieken betrokken die de gevolgen vertegenwoordigen. De oorzaken betrekken wel alles wat deze statistieken heeft beïnvloed (met andere woorden, ze geven een beeld van de ontwikkelingen die tot de uiteindelijke uitkomsten hebben geleid). Voor we doorgaan met de oorzaken, is eerst het uiteindelijke uitkomst van de vier landen vastgesteld aan de hand van de drie indicatoren. Er zijn slechts twee mogelijke uitkomsten voor elk van de vier landen in dit vergelijkend onderzoek (Dit is hoe de Comparative Method werkt): − Een land heeft of een hoog niveau van populariteit (1) − of een land heeft een laag niveau van populariteit (0) Ook wanneer het populariteitsniveau van een land gemiddeld is, zal er toch een keuze gemaakt moeten worden.9

8

Gegevens in deze kwestie worden echter niet altijd openbaar gemaakt door de farmaceutische industrie. Ik ben ervan bewust dat dit verdere specialisering en individualisering per land onmogelijk maakt, en daarom moeten de termen 'laag' en 'hoog' niet te strikt genomen worden. Men moet zich ervan bewust zijn dat het een moeilijke opgave is om de uitkomsten te bepalen. Een uitkomst in deze is niet per se een uitkomst waar alle wetenschappers het over eens zullen zijn. In dit onderzoek heb ik niet de luxe om te werken met vaste uitkomsten zoals bijvoorbeeld het percentage alcoholisten in een land. Desondanks is er een onderscheid gemaakt, dit is hoe de vergelijkende methode werkt.

9

10

Teneinde het mogelijk te maken de resultaten te baseren op de statistieken zijn niveaus voor elk van de indicatoren bepaald. Daarbij zijn definities gegeven voor wat een hoge, en wat een lage populariteit vertegenwoordigt. Het bepalen van hoge en lage populariteit voor land X. 10

Categorisering voor indicator 1 – Het aantal homeopaten in verhouding met de bevolking van een land 1 homeopaat beschikbaar per minder dan 10.000 mensen: hoge populariteit van homeopathie 1 homeopaat beschikbaar per meer dan 10.000 mensen: lage populariteit van homeopathie Toelichting: De grens is subjectief maar als er 1 homeopaat beschikbaar is per minder dan 10.000 mensen betekent dat over het algemeen dat er minimaal 1 homeopaat per gemeente is, wat een degelijke penetratie aangeeft, en dus een indicator voor hoge populariteit is. Categorisering van indicator 2 – Het aantal patiënten in verhouding met de bevolking van een land Meer dan 5% van de totale bevolking: hoge populariteit van homeopathie Minder dan 5% van de totale bevolking: lage populariteit van homeopathie Toelichting: Het bezoeken van een homeopaat is een flinke stap over het algemeen omdat in de meeste landen de arts de voornaamste aanbieder is van gezondheidszorg. Bezoek van artsen is meestal gedekt door zorgverzekeraars, maar het bezoeken van homeopaten niet altijd. Dit is waarom het grenspercentage lager is dan men zou verwachten in een onderzoek over artsbezoeken. 11

Categorisering van indicator 3 – Het percentage mensen dat homeopathische middelen gebruikt Meer dan 20% van de totale bevolking: hoge populariteit van homeopathie Minder dan 20% van de totale bevolking: lage populariteit van homeopathie Toelichting: Het is een minder grote stap, alsmede minder duur om medicijnen te kopen dan een arts te bezoeken. Dat is waarom de grens hier op 20% is gezet.

De resultaten van het populariteitsonderzoek zijn hieronder weergegeven. Onthoud dat de nummers 1, 2 en 3 corresponderen met de respectievelijke indicatoren.

Huidig populariteitsniveau van homeopathie onder de bevolkingen van de VS, India, het Verenigd Koninkrijk en Nederland. Verenigde Staten 12 1. Het aantal homeopaten in de VS is ongeveer 4000 in het nieuwe millennium. Ongeveer 3000 reguliere artsen 13 schrijven homeopathische geneesmiddelen voor. Er zijn dus ongeveer 7000 artsen en homeopaten die geheel of gedeeltelijk homeopathische geneeskunde bedrijven. Er leven 303.824.646 (2008 telling) in de VS, dus dat betekent dat er 1 homeopaat is per 43.404 mensen (laag) 14 15 2. Elk jaar bezoeken in de VS 5 miljoen mensen homeopaten. Dit is 1,65% van de bevolking. (laag)

10 Het aantal homeopaten omvat ook niet-opgeleide homeopaten (klassiek of niet), reguliere artsen die homeopathie voorschrijven, en homeopathische artsen. De meeste dokters en homeopathische artsen schrijven wel verdunde medicijnen voor, maar volgen niet altijd de principes van Samuel Hahnemann, wat ook de reden is dat veel klassieke homeopaten deze vormen van complexe en klinische homeopathie bekritiseren en afdoen. Ik heb ervoor gekozen om ook niet-klassieke homeopaten te betrekken bij de uitkomsten omdat dit debat nog gaande is. Zolang er voor- en tegenstanders van de klassieke homeopathie zijn, zal ik als onderzoeker objectief blijven. Daarbij, als ik de mening van de klassieke homeopaat volg en artsen uitsluit die complexe en homeopathie bedrijven zou het onmogelijk zijn om een onderscheid te maken tussen welke artsen dat nou wel of niet doen. Het aantal homeopaten in vergelijking met het aantal reguliere artsen zou sterker zijn geweest, maar die laatste aantallen konden niet voor elk land vastgesteld worden. 11 Dit schat zowel de aanschaf van homeopathische als fytotherapeutische middelen in. Fytotherapeutische middelen zijn niet gebaseerd op het similia principe en zijn niet zover verdund als homeopathische middelen (dus niet volgens het homeopathische principe van potentiëring gemaakt). Toch zijn deze medicijnen die ook de titel ‘homeopathisch’ dragen, meegenomen in de cijfers. 12 Microsoft Encarta Encyclopedia 2009, 200., Martin Schmitz (ed.), Strömungen der Homöopathie, KVC Verlag Essen, (Essen 2002), 168. 13 Eswara Das, History and Status of Homoeopathy Around the World, (New Dehli 2005) B. Jain Publishers (P) Ltd., 266 14 Microsoft Encarta Encyclopedia 2009. Zoekwoord: homeopathy. In dit wikipedia-artikel, wat verschillende onderzoeken samenvat is het gebruik nog lager: http://wiki4cam.org/wiki/Homeopathy. Michael Castleman, ‘The Strange Case of Homeopathy: Miracle cure, placebo or

11

3.

Een onderzoek naar het gebruik van homeopathische geneesmiddelen toont aan dat 3% van de Amerikaanse 16 bevolking gebruik van de middelen aangeeft. (laag) Populariteitsniveau onder de Amerikaanse bevolking: laag (0) Verenigd Koninkrijk 1. In het Verenigd Koninkrijk zijn er momenteel ongeveer 1500 geregistreerde professionele homeopaten en leden van de Faculty of Homeopathy, en ongeveer 1600 niet-professionele homeopaten die geregistreerd zijn bij de Society of Homeopaths. Verder zijn er nog ongeveer 1000 medische doktoren die een bepaalde vorm van homeopathie bedrijven. Dit betekent in totaal ongeveer 4000 homeopathische behandelaren in het hele 17 Verenigd Koninkrijk. Het bedrijven van homeopathie zonder vorm van registratie is vrij zeldzaam in het 18 Verenigd Koninkrijk, maar aantallen zijn niet beschikbaar. Ongeveer 4100 homeopaten op een bevolking van 61,6 miljoen (2008 telling) betekent 1 homeopaat per ongeveer 15.000 mensen. (laag) 19 2. 10% van de bevolking bezoekt een homeopaat, aldus een onderzoek door Boiron. Een artikel uit de Lancet in 20 2007 concludeert dat 14,5% van de bevolking vertrouwen heeft in homeopathie. Er wordt vanuit gegaan dat 21 homeopathie de derde alternatieve geneeswijze is, na chiropraxie en osteopathie. (hoog) 3. Een onderzoek (Fisher en Ward, 1994) naar het gebruik van homeopathische middelen liet zien dat 16% van de 22 bevolking gebruik toegaf. De cijfers van Kayne zijn lager: 500.000 Britten zouden homeopathische geneesmiddelen kopen, wat neerkomt op ongeveer 8,1% van de bevolking. (laag) Populariteitsniveau onder de Britse bevolking: laag (0) India 1.

Er is geschat dat er ongeveer 140.000 homeopathische artsen (17% van alle artsen) en nog eens 375.000 andere 23 genezers homeopathie bedrijven in India. Dit komt neer op een totaal van 515.000. India heeft momenteel (2008) 1.147.995.898 inwoners, wat betekent dat er 1 homeopaat is per ongeveer 2229 mensen. (hoog) 2. Volgens de Indiase overheid zijn meer dan 100 miljoen burgers aangewezen op homeopathie als hun enige vorm 24 van gezondheidszorg. Dit aantal bevat niet de patiënten die een homeopaat naast een andere arts bezoeken. (hoog) 3. India was niet meegenomen in het onderzoek door Fischer en Ward (1994). (?) Populariteitsniveau onder de Indiase bevolking: hoog (1) Nederland 1. In Nederland zijn er 306 geregistreerde homeopathische artsen en 670 geregistreerde klassieke homeopaten. Het wordt geschat dat er meer dan 1000 ongeregistreerde homeopaten zijn, wat het totaal tot ongeveer 2000 25 brengt. Met een totale bevolking van 16.424.360 (2008 telling) betekent dat elke 8218 Nederlanders 1 homeopaat tot hun beschikking hebben. (hoog) 2. Ongeveer één tot anderhalf miljoen Nederlanders bezoeken jaarlijks een homeopaat, wat neerkomt op 8-10% 26 27 van de bevolking. (hoog) 3. Een onderzoek (Fischer en Ward, 1994) naar het gebruik van homeopathische geneesmiddelen toonde aan dat 28 31% van de Nederlandse bevolking aangaf deze te gebruiken. Volgens cijfers van het CBS is homeopathie

nothing at all?’ in: Natural Health, Vol. 12 (11-2002), stelt zelfs dat van de in totaal 600 miljoen bezoeken aan alternatieve genezers, 0,5% een homeopaat bezoekt, maar 3 miljoen dus. Dit bevestigt de lage populariteit van homeopathie. Daarbij bevestigt Carol Holtz de lage populariteit en acceptatie van homeopathie in de VS door te zeggen dat homeopathie vooral bedreven wordt door behandelaars die opgeleid zijn in andere alternatieve geneeswijzen of door reguliere artsen. Dus zijn er maar weinig onafhankelijke homeopaten wat een lage interesse aangeeft. Zie: Carol Holtz, Global Health Care: Issues and Policies, Jones and Bartlett Publishers (New York 2007), 207 15 Een telefonisch onderzoek uit 1992 bevestigt dit aantal aangezien maar 1% van de ondervraagden toegaf een bepaalde vorm van homeopathie gebruikt te hebben, terwijl 99% aangaf geen homeopathie gebruikt te hebben in het voorafgaande jaar. Zie Lynn Payer, Medicine and Culture, Henry Holt and Company LLC (New York 1996), xiii 16 Kayne, Homeopathic Pharmacy, 25 17 Bevestigd door een Wikipedia-artikel: http://en.wikipedia.org/wiki/Regulation_and_prevalence_of_homeopathy 18 Morrell , A History of Homeopathy in Britain, 4 19 Boiron Website, http://www.boiron.com/en/htm/01_homeo_aujourdhui/homeo_monde.htm#fixe 20 ‘Homeopathy’, Patient UK Website, http://www.patient.co.uk/showdoc/40025316/ 21 http://www.cmf.org.uk/literature/content.asp?context=article&id=1147 22 Homeopathic Pharmacy, 25 23 Dana Ullman, Discovering Homeopathy: medicine for the 21st century, North Atlantic Books, Berkeley 1991. Martin Dinges, ’Homöopathie in Indien: Ein Absteiger im indischen Gesundheitssystem?’ in ZKH 2008; 52 (2) 60, telden ook alle homeopaten op en kwamen tot een aantal van tegen de 450.000 24 Raekha Praesad, ‘Homeopathy booming in India’, in: The Lancet, Vol. 370 (17-11 2007), 1679 25 De NVKH en KVHN aantallen zijn bevestigd via email uitwisselingen. Voor ongeregistreerde aantallen en behandelaars die homeopathie als specialisatie gebruiken, zie C.W. Kramers, Klinische Toetsing van de Homeopathie – Een leidraad voor onderzoekers, Nearchus C.V. Hemrik (Zeist 1998), 25 26 Schmitz (ed.), Strömungen der Homöopathie, 151 27 Statistieken van het CBS (1990 en 1994). Zie Kramers, Klinische Toetsing van de Homeopathie – Een leidraad voor onderzoekers, 25

12

29

momenteel de meest populaire alternatieve geneeswijze, met 4 miljoen gebruikers. (hoog) Populariteitsniveau van homeopathie onder de Nederlandse bevolking: hoog (1) Denk eraan dat het populariteitsniveau refereert aan een niveau dat altijd relatief ten opzichte van de andere drie landen moet worden beschouwd. Dit niveau correspondeert mogelijk niet met alle andere landen in de wereld. Voor een meer omvattend overzicht, zie de bijlage Grafieken en Tabellen.

Status Questionis en bijdrage Zoals eerder aangegeven is dit een pioniersonderzoek aangezien er niet eerder systematisch en vergelijkend onderzoek is gedaan naar de oorzaken van populariteit van homeopathie, behalve standaard historisch onderzoek zonder diepere betekenis.30 Dat gezegd hebbende, is het passend om de lezer een raamwerk te geven waarin hij dit onderzoek kan plaatsen. Historici noemen dit de status questionis (stand van de wetenschap, met betrekking tot het onderwerp waar het onderzoek op is gericht. M.a.w. wat is er tot nu toe gezegd over de vraag die deze scriptie behandelt?) Omdat dit onderzoek de eerste in zijn soort is, is een echte status questionis niet vast te stellen, maar het is wel mogelijk naar andere, nauw verbonden onderzoeken te kijken. En ook de opmerkingen van historici en invloedrijke homeopaten over dit onderwerp dienen in acht genomen te worden.31 Hopelijk maakt dit de positie en de bijdrage van dit onderzoek duidelijk.32 Hoewel homeopathie wereldwijd aan populariteit blijft winnen, is het nog steeds veel minder geaccepteerd dan orthodoxe geneeskunde. De meeste onderzoekers die proberen de huidige hegemonie van de orthodoxe geneeskunde en de zwakkere positie van homeopathie te verklaren, wijzen naar de dominante positie van de reguliere geneeskunde om de – in hun ogen- lage acceptatie en populariteit van homeopathie te verklaren.33 Ze wijzen daarbij specifiek op de aanvallen die door de geschiedenis heen vanuit de reguliere geneeskunde zijn gedaan jegens alternatieve geneeswijzen zoals homeopathie. In deze context is het gebruik van het woord ‘alternatief’ al veelzeggend genoeg voor de aanhangers van deze mening. Voor veel onderzoekers is deze conflict-benaderingswijze heel gebruikelijk. Een voorvechter van dit uitgangspunt is bijvoorbeeld een zeer bekende homeopaat, de Griek George Vithoulkas. Hij legt uit dat het gevecht voor hegemonie tussen orthodoxe geneeskunde en homeopathie niet gewonnen kan worden door homeopaten in deze moderne, gewelddadige wereld.34 Hij ziet homeopathie als een milde therapie die nooit zal kunnen overleven in een gewelddadige wereld omdat de gewelddadige omgeving mensen zo diep en ernstig ziek maakt dat zelfs al worden ze genezen door homeopathie, ze weer ziek zullen worden wanneer ze naar hun sociaal gewelddadige wereld zullen terugkeren.35 De aanhangers van dit gevechtsuitgangspunt

28

Homeopathic Pharmacy, 25. Verder onderzoek bevestigt deze aantallen. In een consumentenonderzoek uit 1995 door het NIPO onder 1800 mensen, gaf 33% aan geïnteresseerd te zijn in homeopathie. Ongeveer 40% gebruikte de middelen of had die in de voorafgaande maanden gebruikt. 29 Klinische Toetsing van de Homeopathie, 18 30 Het feit dat dit onderzoek een pioniersonderzoek is heeft wat druk en verantwoordelijkheid gelegd op mij in de zin dat ik erg vindingrijk moest zijn. Ik moest zelf zoeken en vragen naar de meeste cruciale gegevens en informatie en deze soms ook bestellen. Dit moest allemaal gebeuren in een relatief kort tijdsbestek. Meer dan de helft van de beschikbare tijd werd gebruikt voor het vinden van, toegang verkrijgen tot, en verzamelen van gegevens. 31 Dit onderzoek is uniek vanwege de categorische, causale aanpak, specifiek gericht op homeopathie. Historisch onderzoek werd eerder gedaan door bijvoorbeeld Dinges (Dinges, Martin (ed.), Weltgeschichte der Homöopathie – Länder, Schulden, Heilkunde, Verlag C.H. Beck (München 1996). Het verschil zit hem niet alleen in hoe de informatie gepresenteerd wordt (categorisch versus niet-categorisch) maar ook in hoe intrinsieke en expliciete vergelijkingen worgen gemaakt. Dat laatste is wat deze scriptie doet. 32 Dit onderzoek is niet alleen de eerste in zijn soort wat betreft de sociologie van homeopathie (dat vakgebied bestaat formeel niet eens), maar ook in nauwe verbonden vakgebieden is weinig gepubliceerd hierover. Dit maakt het onderzoek niet alleen nieuw, maar ook vrij geïsoleerd. Een aantal gepubliceerde werken kunnen in de categorie sociologie van alternatieve geneeswijzen worden geplaatst, maar deze werken zijn klein of verouderd. 33 Zie bijvoorbeeld: Keith A. Scott and Linda A. McCourt., Homeopathie – Geschiedenis, Methode en Geneesmiddelen, 1st ed., Uitgeverij het Spectrum B.V. (Utrecht/Antwerpen 1986) , 106 34 Hoewel Vithoulkas eigenlijk een homeopaat is, maakt hij ook veel bijdragen aan wetenschappelijke bladen en homeopathische tijdschriften als schrijver en onderzoeker. Let wel op het feit dat hij dus geen echte historicus is. 35 George Vithoulkas, ‘Can Homeopathy, a Non-Violent System of Medicine, Survive in our Contemporary Violent World?’ In The Homeopathic Heritage International (2009) pp. 34-35

13

relateren de populariteit/impopulariteit van homeopathie aan de gevolgen van de aanvallen (via de overheid, media, etc.) van de tegenstander. Er is meer literatuur en onderzoek te vinden over de plek die alternatieve/complementaire geneeswijzen innemen en over de oorzaken van hun (im)populariteit. Wanneer onderzoeken over alternatieve geneeswijzen spreken, vatten ze alle behandelwijzen, inclusief homeopathie, samen.36 Zoals te verwachten zijn deze onderzoekers meer geneigd te generaliseren dan onderzoekers die zich voornamelijk richten op homeopathie en de geschiedenis ervan. Over het algemeen is hun mening dat er een renaissance of opleving van alternatieve geneeswijzen is waar te nemen na 1970, welke nog steeds voortduurt. Sommige gaan zelfs zover om te beweren dat de hergeboorte van alternatieve geneeswijzen gezien moet worden in het licht van een wereld die meer spiritueel bewust is geworden (‘De komst van het Spirituele Tijdperk’). Ik plaats deze onderzoekers onder wat ik het ‘Integratieve CAM benaderingswijze’ noem. De Nederlandse medische socioloog Aakster, die een prominente rol speelde in het verklaren van de toename van alternatieve geneeswijzen tussen 1970 en nu, heeft vijf vlakken voorgesteld waarop alternatieve behandelmethoden geloofwaardigheid moeten genereren als ze willen overleven: Een cultureel-filosofisch vlak; wetenschappelijk bewijsvlak; maatschappelijke acceptatievlak; niveau van organisatievlak; en professionaliteitvlak.37 Dit noem ik de ‘Structuralistische benaderingswijze’, omdat het, volgens Aakster, de maatschappelijke invloed is die bepaalt of de therapieën populair worden of niet. De Amerikaanse socioloog Wardwell deed eveneens onderzoek naar de acceptatie van complementaire/alternatieve geneeswijzen: hij kwam tot de conclusie dat er verschillende factoren zijn die CAM therapieën al dan niet geaccepteerd maken: de houding van reguliere geneeskunde, de aanwezigheid van invloedrijke leiders, het succes van het beïnvloeden van de maatschappelijke houding en het in staat zijn om zowel organisatorische als financiële fundamenten te leggen.38 Ik noem dit de ‘Organisationele benaderingswijze’. Volgens dit uitgangspunt is het populariteitsniveau gebaseerd op de mate van organisatorisch succes en initiatieven vanuit de homeopathische gemeenschap zelf. Martin Dinges en zijn onderzoeksteam kunnen beschouwd worden als voorstanders van een oprechte Historische benaderingswijze. In zijn Weltgeschichte der Homöopathie (1996) bekijkt Dinges de geschiedenis van homeopathie in de voornaamste landen. Hij richt zich daarbij op zowel de 19e als 20e eeuw, maar feitelijk krijgt de 19e eeuw daarbij de meeste aandacht. Vergelijkingen worden slechts impliciet gemaakt, en er worden geen daadwerkelijke conclusies getrokken ten aanzien van de verklaring voor de huidige status van homeopathie in de verschillende landen, simpelweg omdat zijn doel met dit werk was om een algemeen (analytisch) overzicht te verschaffen. Dan is er nog een compleet andere aanpak voor het verklaren (en meten!) van de populariteit van homeopathie: het onderzoeken van de motieven van individuele patiënten om homeopathische hulp te zoeken. Deze methode wordt toegepast in de werken van Hilde-van Baal en Gijswijt-Hofstra.39 Ook hier is Dinges weer relevant (hij is dus niet een exponent van slechts één uitgangspunt) met zijn werk: Patients in the History of Homeopathy. De populariteit wordt in deze onderzoeken verklaard als een gevolg van de motivatie (en dus de wil) van consumenten. Volgens hen zijn het dus niet de maatschappij en homeopathie die voornamelijk de populariteit bepalen, maar de patiënten. Dit noem ik de Intentionele-benaderingswijze. In de appendix wordt hier nog wat dieper op ingegaan.

36

Zie bijvoorbeeld: James Le Fanu, The Rise and Fall of Modern Medicine, Little Brown Book Group (New York 2000); Walt Larimore en Donal A Mathuna, Alternative Medicine, Revisited Ed. (Boston 2007) 37 Cor Aakster, Alternatieve Geneeswijzen – Maatschappelijke aanvaarding en verwerping, Van Loghum Slaterus (Deventer 1982) pp. 16-17 38 W.I. Wardwell, Toward a conceptualization of the process of emergence and disappearance of health-related professions (Sociological Congress Uppsala; 1978) 39 Anne Hilde van Baal, In search of a cure – The patients of the Ghent Homoeopathic Physician Gustave A. van den Berghe (1837-1902) Promotion – doctorate (Amsterdam 2004); Marijke Gijswijt-Hofstra, ‘The Haverhoeks and their Patients: the Popularity of Unqualified Homoeopaths in the Netherlands in the Early Twentieth Century’, in: Martin Dinges, (ed.) Patients in the History of Homeopathy, EAHMHP (Sheffield 2002) pp.217-236

14

Ten aanzien van deze studie kan men de facto poneren dat het methodologisch uitgangspunt nog het dichtst bij het historische uitgangspunt van Dinges en het sociologische uitgangspunt van Aakster staat. Ze is er feitelijk een mix van. Men kan evenwel stellen dat de andere benaderingswijze willens en wetens terzijde zijn geschoven. De strijd tussen reguliere en alternatieve behandelwijzen kan zeker het populariteitsniveau beïnvloeden, maar is niet de voornaamste factor. En hoewel er inderdaad een algemene opleving is van complementaire en alternatieve geneeswijzen die ongetwijfeld de populariteit van homeopathie beïnvloedt, moeten ook factoren die alleen van invloed zijn op homeopathie in acht genomen worden. Het is vruchtbaar om homeopathie als het ware te isoleren, zodat alleen die factoren die de homeopathie beïnvloeden ook aan bod komen. Dit wil geenszins zeggen dat factoren die een bredere uitwerking hebben in dit onderzoek niet aan bod komen. Voorts ben ik ook niet van mening dat de populariteit of impopulariteit van homeopathie slechts aan de hand van de motieven der patiënten verklaard kan worden. De motieven van een patiënt zijn natuurlijk een belangrijke factor, maar de populariteit van homeopathie in een heel land vraagt om een bredere uitleg. Daarbij zouden er veel enquêtes en verder onderzoek nodig zijn om persoonlijke motieven per land te bepalen.40 Dit brengt me bij datgene wat ik hoop dat dit onderzoek zal toevoegen, wat het uniek maakt, wat het onderscheidt van de status questionis: • •

•

•

Ten eerste richt dit onderzoek zich, meer dan andere, op causaliteit. Het legt een verband tussen verleden en heden, omdat het een verklaring vraagt voor het heden door te kijken naar het verleden. Ten tweede neemt dit onderzoek afstand van onderzoeken die homeopathie slechts zien als onderdeel van de herleving van complementaire en alternatieve geneeswijzen. Door homeopathie gedeeltelijk te isoleren is dit onderzoek in staat om zich te richten op de oorzaken die alleen invloed hebben op de populariteit van homeopathie. Bredere patronen worden echter ook in acht genomen. Maar met dit proces van gedeeltelijke ‘isolering’ hoopt dit onderzoek meer specifieke en relevante inzichten te verkrijgen die alleen van toepassing zijn op de populariteit van homeopathie in plaats van homeopathie te zien in het licht van een bredere stroming waarmee alleen algemene conclusies gedaan kunnen worden. Ten derde, zonder aantijgingen te maken richting voorgaande onderzoeken binnen het vakgebied sociologie van de geneeskunde (sociology of medicine), hoopt dit onderzoek in ieder geval zoveel mogelijk objectief te zijn, zonder dus een positie te kiezen t.a.v. homeopathie of reguliere geneeskunde.41 Academische nieuwsgierigheid is wat me gemotiveerd heeft. Ten vierde is de Comparative Method en de bijbehorende manier van structureren en informatie presenteren een unieke eigenschap van deze scriptie, omdat dit nooit eerder is gedaan bij een historisch onderzoek naar homeopathie. Dit komt naar voren in het belang van causaliteit (zoals eerder vermeld), de lichte nadruk op recente (post-1970) geschiedenis, de categorische aanpak (variabelen, zie volgende deel) en het feit dat historische gebeurtenissen in acht genomen worden. Dit vierde unieke element is zeer belangrijk voor het doorgronden van de essentie van deze scriptie, omdat het unieke aspect ervan voor een groot deel voortkomt uit de Comparative Method.

Methodologie: De Comparative Method

40

Echter zal deze strategie wel een plaats hebben in mijn aanpak. Dit zal ik in de appendix verder behandelen. De vraag is in welke mate men objectief kan blijven in een vakgebied vol met vooroordelen een vooringenomenheden. Omdat homeopathie an sich zelden academisch bestudeerd wordt, komen de meeste bronnen van de gevestigde medische wetenschap of de homeopathie. Dit is waarom de meeste gegevens niet zonder meer geaccepteerd en verwerkt konden worden. Veel literatuur in dit onderzoeksgebied is vooral geschreven teneinde de ene methode te prijzen ten koste van de andere. Statistieken worden vooraf geselecteerd om het vooringenomen beeld te bevestigen in plaats dat gegevens worden aangewend om juist zaken te falsificeren. Het is dus niet verwonderlijk dat een scriptie schrijven in dit bevochten vakgebied een flinke opgave is. 41

15

Dit onderzoek gebruikt de Comparative Method, in het Nederlands vrij te vertalen als de vergelijkende methode. De Comparative Method is een onderzoeksmethode die succesvol is toegepast in kwantitatieve economische en sociologische onderzoeken. De overdracht van deze methode naar de geschiedkundige gemeenschap is begonnen in de Verenigde Staten.42 De toepassing van de Comparative Method op kwalitatief, historisch onderzoek is, hoewel controversieel, valide gebleken, en dit onderzoek hoopt daar ook een voorbeeld van te zijn. Binnen de Comparative Method zijn er verschillende submethoden. De methode die ik toepas is de ‘Booleaanse Algebra methode’. Deze methode wekt de laatste jaren steeds meer interesse in de wetenschappelijke gemeenschap van historici en sociologen als een manier om relatief relevante en waardevolle algebraïsche vergelijkingen tussen gemeenschappen te maken, ongeacht de exacte focus van een bepaald onderzoek. Het staat erom bekend om complex materiaal terug te brengen tot niet-complexe nullen en enen. Deze Booleaanse methode is in deze scriptie reeds toegepast om het populariteitsniveau van homeopathie in de vier landen vast te stellen. In tegenstelling tot orthodoxe historici, die geschiedenis onderzoeken en uitkomsten formuleren in de conclusie, stellen vergelijkende historici van te voren de uitkomst vast en gebruiken die als focus voor het onderzoek. Vervolgens worden potentiële oorzaken voor de uitkomst geanalyseerd. In de conclusie is het niet het resultaat dat aandacht krijgt, maar causaliteit. Het kan dus gezegd worden dat onderzoekers die de vergelijkende methode toepassen, inclusief de Booleaanse methodologie, niet zozeer geïnteresseerd zijn in de uitkomst; het gaat hen om de causale processen die tot de uitkomst leiden. Het was zeer interessant om het huidige populariteitsniveau van homeopathie te bepalen in India, het Verenigd Koninkrijk, de VS en Nederland, maar ik ben het eens met de vergelijkende methodologen: het is nog interessanter om erachter te komen welke mogelijke factoren het meest invloedrijk zijn voor het proces dat de populariteitsniveaus heeft bepaald.43 Omdat de populariteit van homeopathie in de vier landen reeds is vastgesteld, is het tijd om de Booleaanse methode een horde verder te nemen: de tijd is aangebroken om de oorzaken, of in methodologische termen, de variabelen te determineren. Variabelen: De gekozen potentiële factoren Er zijn ontelbare factoren die van invloed zijn op de populariteit van homeopathie. Om valide vergelijkingen te maken tussen de landen, moesten alleen de belangrijkste factoren geselecteerd en gegroepeerd worden. Dit proces van categorisering van de factoren was vermoeiend en complex, maar na veel wijzigingen en aanpassingen, zijn er vijf potentiële variabelen geïdentificeerd. Variabelen zijn dus sets van factoren, samen genomen op basis van hun overeenkomst. Met andere woorden, variabelen zijn gecategoriseerde potentiële oorzaken, omdat het nog bewezen moet worden in welke mate ze hebben bijgedragen aan de uitkomst. De eerst variabele richt zich volledig op de vroege geschiedenis van homeopathie in elk land (19e eeuw en vroege 20e eeuw): het richt zich op de introductie van homeopathie, de oprichters en de diaspora. De andere vier variabelen richten zich voornamelijk op de meer recente geschiedenis (20e eeuw): de huidige situatie en ontwikkelingen. Ze kunnen echter ook nog oudere historische ontwikkelingen meenemen. Zoals eerder aangegeven werd homeopathie belangrijker na 1970 als onderdeel van een wereldwijde herleving van complementaire en alternatieve geneeswijzen. Er is weinig gedaan om homeopathie populairder te maken tussen 1920-1970, een periode die bestempeld kan worden als het ‘lege tijdperk van homeopathie’. Er kan dus a-priori aangenomen worden dat er meer

42

Voor meer informatie, zie: Charles C. Ragin, The Comparative Method – Moving beyond qualitative and quantitative strategies, University of California Press (Berkeley and Los Angeles 1987) and James Mahoney and Dietrich Rueschemeyer (Ed.), Comparative Historical Analysis in the Social Sciences, Cambridge University Press (New York 2003) 43 Omdat ik echter opgeleid ben als orthodoxe historicus, voelde ik me gevangen tussen de textuele historische aanpak en de methodologische criteria. Ik wilde zeker weten dat relevante vergelijkingen gemaakt konden worden tussen landen, maar ik wilde ook niet te analytisch worden. Daarom kost het tijd, moeite en toewijding om de vergelijkende methode te omarmen, maar het bleek het waard te zijn.

16

ontwikkelingen post-1970 te vinden zijn. Daarbij kan het over het algemeen gezegd worden dat gebeurtenissen uit de recente geschiedenis op zichzelf meer aandacht krijgen omdat ze nu eenmaal meer verband houden met het heden dan gebeurtenissen uit de 19e eeuw. Hun invloed is directer en meer voelbaar in het nu.44 In de volgende hoofdstukken zullen de variabelen voor elk land geanalyseerd worden. Op die manier kunnen we inschatten hoe de huidige populariteit van homeopathie in een bepaald land tot stand is gekomen. In de conclusie worden de landen (en de variabelen) vergeleken en krijgen ze de waarde present of absent. Over het algemeen betekent absent geen of een negatieve invloed op de populariteit van homeopathie. Present betekent een bestaande of positieve invloed op de populariteit van homeopathie.45 Net als bij de uitkomsten zullen de nullen en enen toegepast worden op elke variabele. Als een variabele present is krijgt deze een 1, is hij absent een 0. Uiteindelijk zal duidelijk worden welke (combinatie) van deze variabelen daadwerkelijk de uitkomst heeft bepaald. Dit onderzoek is gericht op een resultaat waaruit iedereen kan afleiden wat van beslissend belang is geweest in de geschiedenis van homeopathie in India, de VS, Nederland en het Verenigd Koninkrijk; centraal staan de causale processen die tot de huidige nationale status van homeopathie in de landen hebben geleid.46 Hieronder zullen de variabelen in detail besproken worden.

De Variabelen47 Alle vijf variabelen (behalve de titels) zijn positief geconnoteerd, alsof het uitgangspunt dus is dat de variabele present is. Daarom zijn alle elementen die geen hinder vormen maar over het algemeen in meer of mindere mate positief zijn voor de populariteit van homeopathie gerangschikt onder elke variabele. Dit betekent dat later in de conclusie, wanneer de variabelen overwogen worden, er vanuit wordt gegaan dat wanneer er in een land gelijkwaardige positieve factoren gevonden kunnen worden, en er weinig tot geen andere gebeurtenissen hebben plaatsgevonden die de populariteit van homeopathie mogelijk beschadigd hebben, dat de variabele dan gewaardeerd wordt als present (1) voor dat bepaalde land. Als het land weinig overeenkomst vertoont met dit potentieel aan positieve factoren, en/of vooral andere ontwikkelingen heeft gekend die negatief zijn voor de populariteit van homeopathie, dan wordt de variabele als absent (0) beoordeeld. Nogmaals, de uiteindelijke waarden der variabelen worden toegekend en gepresenteerd in de conclusie, deze tabel heeft slechts één doel: de variabelen bekend maken. A. Vroege geschiedenis van homeopathie: oprichters, fundamenten en diaspora. Bestaan uit: - Introductie en snelle verspreiding van homeopathie - Aanwezigheid van vaderfiguren (leiders) van homeopathie: diegenen die de beginselen der homeopathie in hun land introduceerden, invloed hadden, en eventuele fundamenten (instituties) hebben gebouwd. - Positieve of tolerante ontvangst van homeopathie door het volk, de elite en medische gevestigde orde. Waarom is dit van mogelijke invloed op de populariteit van homeopathie? Historische beginselen en invloedrijke leiders geven bepalende vorm aan de opbouw van een traditie, wat zeer belangrijk is omdat zonder een fundament er meestal niets gebouwd kan worden. Maar zijn die fundamenten nog net zo sterk als ze e waren in de 19 eeuw? B. Medische Cultuur. Bestaat uit: - Verscheidenheid aan geneeskundige tradities. e - Open klimaat en tolerantie van het volk en mensen die werken in de medische sector na de 19 eeuw, ten aanzien van de

44 Dit betekent niet dat relevante historische gebeurtenissen van voor 1970 niet behandeld zullen worden. Zolang de invloed op het heden er is worden ze besproken. 45 ‘Geen’ is een beetje overdreven, er is altijd wel een beetje invloed, maar als die invloed zeer klein is wordt er een 0 gegeven. Dit is hoe de methode werkt, door af te ronden in twijfelgevallen. 46 Ik realiseer me volledig wat een uitdaging dit doel is, omdat het zeer moeilijk is om objectief te blijven wanneer we betekenis proberen te geven aan geschiedenis. 47 De variabelen zijn onderdeel van de categorische aanpak. Een dergelijke aanpak is altijd problematisch omdat veel factoren binnen de verschillende variabelen (soms heel veel) invloed op elkaar hebben. Zo kan de wet de houding van het volk beïnvloeden (variabele B beïnvloedt variabele C, en misschien zelfs andersom op de lange termijn). Dit is echter hoe de methode werkt, maar ik voel me wel verplicht om af en toe wat opmerkingen te maken. Geen enkele methode is perfect.

17

concepten energie/materie, leven/dood, gezondheid/ziekte, verhoudingen tussen patiënten en artsen, enz. - Positie van de arts / reguliere geneeskunde is niet extreem onaantastbaar / drukt geen monopolie uit. Waarom is dit van mogelijke invloed op de populariteit van homeopathie? Het is belangrijk om de algemene concepten en ideeën ten aanzien van ziekte en gezondheid die mensen in een bepaald land hebben te onderzoeken omdat hun meningen over de bovengenoemde concepten van invloed zijn op de acceptatie of afkeuring van homeopathie. De gevolgen van een bepaald soort positie van de arts / reguliere geneeskunde zijn eveneens van groot belang. Alleen algemene opmerkingen zullen gemaakt worden, en deze zullen niet altijd alle concepten in de verhandeling betrekken. C. Overheidsbeleid, wetten en regels voor homeopathie in een land Bestaat uit: - Of een strikte en duidelijke wetgeving voor homeopathie die positieve invloed heeft, of helemaal geen regelgeving en dus meer vrijheid voor homeopathie. - Tolerant overheidsbeleid: positieve of op zijn minst tolerante houding van de overheid, politici, en mogelijk de Koninklijke familie (of andere personen met een dergelijke status) richting homeopathie. - Alle relevante historische ontwikkelen op dit gebied. Waarom is dit van mogelijke invloed op de populariteit van homeopathie? Het succes van homeopathie kan in belangrijke mate afhangen van de tolerantie van en acceptatie door de overheid, haar instituten, de wetgeving, en invloedrijke personen (wetenschappers, politici, beroemde mensen, etc.). D. Mate van organisatie en institutionele integratie van homeopathie in een land Bestaat uit: - Aanwezigheid van vakbonden, organisaties, clubs, etc. - Aanwezigheid van leiders en leiderschap (invloedrijke homeopaten). - Integratie in universiteiten, andere opleidingsmogelijkheden voor homeopathie. - Integratie en gebruik van homeopathie in medische instellingen zoals ziekenhuizen, klinieken, dokterspraktijken, etc. - Alle relevante historische ontwikkelen op dit gebied. Waarom is dit van mogelijke invloed op de populariteit van homeopathie? Om een homeopaat te worden moet men mogelijkerwijs de beschikking hebben over opleidingsmogelijkheden, men moet een vakbond hebben die het beroep erkent en homeopaten helpt met hun praktijken. Is er werk voor homeopaten beschikbaar in ziekenhuizen en klinieken? Voor de patiënt: integratie van homeopathie in ziekenhuizen helpt mensen wennen en helpt bij de erkenning en populariteit. E. Toegankelijkheid, markt, en prijs van homeopathie in een land Bestaat uit: - De existentie van markten en mogelijkheden tot marktpenetratie voor apotheken en kleine bedrijven ten aanzien van de verkoop van homeopathische middelen. - Toegankelijkheid van homeopathie voor patiënten (tijdschriften, boeken, etc.). Lage prijzen voor homeopathische consults en middelen. Vergoedingsmogelijkheden (door particuliere of collectieve zorgverzekeringen). - Tolerante/positieve aandacht door de media. - Alle relevante historische ontwikkelen op dit gebied. Waarom is dit van mogelijke invloed op de populariteit van homeopathie? Is het bezoeken van een homeopaat duur of niet, kun je een vergoeding krijgen van je zorgverzekering? Zijn homeopathische geneesmiddelen duur? Is het aantrekkelijk voor apotheken of winkels om homeopathische producten aan te bieden? In hoeverre is homeopathie geïntegreerd in de maatschappij via boekhandels, bibliotheken, informatiecentra, etc.? Is homeopathie toegankelijk of verborgen? Uiteindelijk is populariteit onmogelijk als mensen zich niet bewust zijn van homeopathie. Over de categorisering In een ideale situatie zouden alle factoren met mogelijke invloed individueel behandeld worden, maar aangezien deze methode vraagt om een beperkt aantal variabelen zijn factoren gecategoriseerd. Daardoor was het onvermijdelijk dat enkele ongemakkelijke keuzes gemaakt worden. Misschien stelt men zich de vraag of de factoren, geschakeerd onder de verschillende variabelen, daadwerkelijk allemaal invloed hebben op de populariteit. Soms hebben ze alleen invloed op de cognitie van mensen of de manier van denken zonder dat daarbij ook daadwerkelijk de populariteit wordt beïnvloed. De markt voor homeopathische geneesmiddelen kan bijvoorbeeld wat zeggen over de mogelijke bekendheid met deze medicijnen, maar dat betekent niet automatisch dat mensen ze als ‘goede, krachtige medicijnen’ beschouwen, en dat mensen ze ook daadwerkelijk kopen. Dit is een van de problemen waar deze scriptie mee werd geconfronteerd. Soms zijn acceptatie, populariteit en bekendheid hetzelfde. Ik heb zoveel mogelijk geprobeerd potentieel bewijs te selecteren op basis van of het invloed heeft op de populariteit, maar ik kan niet voorkomen dat er mogelijk wat verwarring ontstaat. Over de beschikbaarheid van bronnen en gegevens Als bepaalde informatie om wat voor reden dan ook niet toegankelijk of beschikbaar is, zal dit duidelijk gemaakt worden in de betreffende hoofdstukken. Over het algemeen is het op zijn zachtst gezegd zeer moeilijk om historische gegevens (zelfs

18

recente) te vinden in dit vakgebied omdat er simpelweg weinig academische interesse is getoond. Neem bijvoorbeeld het marktaandeel van homeopathische geneesmiddelen in de farmaceutische industrie, groei van opleidingsmogelijkheden, etc. Goede historische vergelijkingen en grafieken over dit onderwerp zijn, in de meeste gevallen, onbeschikbaar, wat het onderzoek soms onnodig complex maakt. Gegevens kunnen niet gevonden worden, er is geen toegang, of het wordt niet gedeeld door bedrijven en instanties vanwege voorschriften en dergelijke. Tegelijkertijd richt dit onderzoek zich minder op gegevens vergeleken bij andere vergelijkende onderzoeken, omdat algemene trends en ontwikkelingen ook duidelijk kunnen worden aan de hand van tekstuele representatie. Toch zijn er meer gegevens nodig, vooral om historische ontwikkelingen aan te geven. Het is mijn vurige wens dat er uiteindelijk meer gegevens beschikbaar komen. Dat ideaal is momenteel echter nog ver weg, en dat heeft dit onderzoek in zekere mate beperkt.

Aantekeningen over de opzet Dit document is onderverdeeld in vier hoofdstukken, een conclusie, en een appendix. Hoofdstukken 1-4 concentreren zich op de vier landen. Elk hoofdstuk analyseert de variabelen voor elk land, en verschaft daarmee een basis waarop veronderstellingen kunnen worden gedaan over het verband tussen het heden en verleden. Aan het eind van elk hoofdstuk zullen enkele slotopmerkingen worden gegeven om de situatie in een land duidelijker te maken. In de conclusie zullen we vervolgens alle resultaten en variabelen van alle vier landen samen in aanmerking nemen. Vervolgens zullen alle variabelen bij elk land gewaardeerd worden en zullen terstond wezenlijke vergelijkingen worden getrokken. Tot slot verkrijgen we via het gebruik van de formules van de Booleaanse methode inzicht in de combinatie van variabelen die het populariteitsniveau binnen een land teweegbrengen. In de appendix zullen we een ander perspectief behandelen, namelijk hoe we dit onderwerp aanvullend kunnen benaderen. We zullen ons ook wenden tot wat er verder nog aan onderzoek gedaan kan worden. Aantekeningen over de gebruikte definities Voor degenen die niet bekend zijn met sommige definities die worden gebruikt in de homeopathie zal nu een definitielijst worden gegeven. De meesten van deze definities keren terug in de tekst. Allopathie: een term gegeven aan de reguliere medische gemeenschap door Hahnemann (de grondlegger van 48 de homeopathie). Aangezien het een subjectieve term is met een lichtelijk negatieve connotatie, zal het alleen worden gebruikt wanneer de context daar om vraagt. Tegenwoordig gebruiken we de definities orthodox, regulier, of conventioneel. Verdunning (hoog en laag): hiervan is sprake wanneer een substantie wordt opgelost in een oplosmiddel (water). Bijvoorbeeld: in het homeopathische geneesmiddel Apis (bijengif) wordt de substantie (tinctuur) bijengif een x aantal keer opgelost (verdund) in water. Laag verdunde geneesmiddelen houden in de oplossing nog enkele moleculen over van de oorspronkelijke substantie, maar hoog verdunde geneesmiddelen niet (ze worden ‘energiek’, volgens homeopaten). De hoog verdunde geneesmiddelen zijn de basis van scepsis en kritiek die voortkomen uit de reguliere medische gemeenschap, die niet gelooft dat een oplossing nog enige 49 medische werking kan hebben zonder overgebleven moleculen. Potentiatie: dit is het homeopathische proces van het verdunnen en schudden van de medische substantie om zo, volgens homeopaten, therapeutische kracht te schenken aan het middel. Similia: De similia (het similum) is dat ene geneesmiddel dat een zieke persoon kan genezen op basis van symptomen die vergelijkbaar zijn met de symptomen die worden geproduceerd wanneer het geneesmiddel door een gezonde persoon in onverdunde vorm wordt genomen. Het similia-principe was in meer of mindere mate al uitgevonden door Hippocrates en wordt later genoteerd door Paracelsus. Hahnemann heeft het echter

48 Strikt genomen hing Hahnemann dit etiket aan al die therapieën die middelen voorschreven die tegenovergestelde effecten hebben op de symptomen. Zie: Kayne, Homeopathic Pharmacy, 13 49 Zie bijvoorbeeld de samenvatting van de kritiek op reguliere medicijnen op het gebruik van hoge potenties in Gudrun Bornhöft, en anderen, ‘Effectiveness, Safety and Cost-effectiveness of Homeopathy in General Practice – Summarized Health Technology Assessment’, in: Forsch Komplementärmed (2006: 13, Suppl. 2) , 19

19

heruitgevonden en maakte er zijn kernprincipe van; de kernfundering waarop hij de homeopathie bouwde. De wet van Similia is de overtuiging dat, in de natuur, een substantie de kracht heeft om zowel te genezen als ziek te maken. Het is de persoon op wie het wordt toegediend en de hoogte van de doses die de grenslijn afbakent tussen genezen en ziek maken. 50

Complexe, Klinische en Klassieke Homeopathie. Na Hahnemanns dood hielden zijn volgelingen niet allemaal vast aan de principes die door Hahnemann zijn vastgelegd. Er kwamen enkele stromingen tevoorschijn die de homeopathie op een andere wijze beoefenen. Drie types homeopathie kunnen hierin worden onderscheiden: -Klassieke Homeopathie: Over het algemeen volgen homeopaten die tot deze groep behoren de principes van Hahnemann nauwgezet. Meestal schrijven zij hoog verdunde homeopathische geneesmiddelen voor; zij schrijven slechts één medicijn per keer voor en volgen het similia principe met uiterste nauwkeurigheid. -Complexe Homeopathie: Enkele homeopaten schrijven hoofdzakelijk complexe geneesmiddelen voor. Dat houdt in dat een aantal homeopathische medicijnen samen in water worden opgelost, waardoor er een combinatorisch medicijn ontstaat. De complexe geneesmiddelen worden gegeven wanneer de homeopaat er niet zeker van is of een enkele medicijn ‘het werk doet’. De meeste van deze homeopaten werken meer symptomatisch (d.w.z. per symptoom), wat tegen Hahnemanns leer ingaat. -Klinische Homeopathie: Deze vorm van homeopathie wordt meestal toegepast door artsen die soms homeopathische geneesmiddelen voorschrijven (of in sommige gevallen een postacademisch vak of opleiding in de homeopathie hebben gevolgd), of homeopaten die niet geloven in de werking van hoog verdunde geneesmiddelen en het principe van een geneeswijze voor het hele lichaam. Klinische homeopathie houdt in dat een homeopaat of arts ziektes organisch behandelt (d.w.z. middelen voorschrijven per individueel symptoom). Deze homeopaten schrijven meestal laag verdunde homeopathische medicijnen voor. Dat gaat tegen de principes van Hahnemann in. Klinische en complexe homeopathie worden vaak door dezelfde beoefenaars aangeboden. Reguliere Geneeskunde: Dit is het dominante medische systeem, zeer vaak het systeem dat wordt beoefend door artsen geschoold in de westerse geneeskunde en steunt op rationeel, wetenschappelijk, en medisch bewijs. De termen orthodoxe geneeskunde of conventionele geneeskunde zijn vervangingen en worden ook 51 door de gehele tekst heen gebruikt. CAM Therapieën: CAM is een afkorting van Complementary and Alternative Medicine (Complementaire en Alternatieve Geneeskunde), beter bekend als Alternatieve geneeswijzen. Het omvat alle niet-orthodoxe therapieën, inclusief homeopathie. Mechanisch en Materialistisch Wereldbeeld: Sinds de industriële revolutie hebben het mechanische en materialistische paradigma hun intrede gedaan in de gedachten van veel mensen in de Westerse 52 gemeenschappen, gesteund door de opvattingen van hun moderne wetenschappers. Het materialistische en mechanische wereldbeeld bestaat uit de wereld als een machine zien, als een geheel bestaande uit kleine delen die allemaal zijn gevormd uit materie. Deze waarnemingen worden niet louter op de wereld geprojecteerd, maar ook op mensen en hun lichaam. Deze opvatting is overgenomen door de reguliere 53 medische gemeenschap: het menselijk lichaam wordt gezien in termen van haar chemische samenstelling.

50

Referenties van deze definities, zie Homeopathic Pharmacy, 20 Beide termen en definities staan ter discussie, maar ik hoop dat het duidelijk is wat ik bedoel met de definitie. Teven zullen al deze vormen van homeopathie niet terugkeren in de hierop volgende tekst (anders dan noodzakelijk wordt geacht). In alle metingen worden alle typen homeopathie samen opgeteld, niet een wordt buitengesloten (bijvoorbeeld afgewezen als niet tot de homeopathie behorend). Het valt buiten het doel van deze thesis om te bepalen wat wel of geen homeopathie is. 52 Piet Vroon, Wolfsklem – De Evolutie van het Menselijk Gedrag, Uitgeverij AMBO (Baarn 1992), 23 53 Angelike Wolf en Viola Hörbst, Medizin und Globalisierung – Universelle Ansprüche, lokalle Antworten, LIT Verlag (Berlin-HamburgMünster, 2006), 19 51

20

Hoofdstuk 1 | De Verenigde Staten Huidige Populariteitsgraad van Homeopathie: Laag Vraag: Waarom is de populariteit van homeopathie in de VS momenteel laag? 1.1. Vroege Geschiedenis van Homeopathie: Stichters, Fundamenten, en Diaspora (Variabel A) Op het moment dat homeopathie in de VS werd geïntroduceerd (in de jaren ’20 van de 19de eeuw), was de Amerikaanse medische situatie erg pluralistisch en onsamenhangend.54 Dit decor kwam erg overeen met de decors in Europa waar medische praktijken in toenemende mate (publiekelijk) werden bekritiseerd en waar oude medische tradities concurrentie kregen van de nieuwgeïntroduceerde therapieën zoals homeopathie. Vanuit deze mengelmoes was het de homeopathie die binnen de 19e eeuwse medische cultuur in de VS een zeer voorname positie zou verwerven. Homeopathie begon in de Nieuwe Wereld tot groei te komen, kort nadat Hans Gram, een Deense homeopaat, in 1825 naar de VS verhuisde. Vele Duitse homeopaten introduceerden de homeopathie in de verschillende Staten in Amerika waar zij hun eigen klinieken begonnen op te richten. Een van die Duitse homeopaten werd, zoals velen hem noemen, de ‘Vader van de Homeopathie in Amerika’: Constantine Hering (1800-1880). Hering, die in 1831 naar Philadelphia verhuisde, kreeg het in 1833 voor elkaar om een cholera epidemie met succes homeopathisch te behandelen. In datzelfde jaar, in dezelfde stad, werd de Homeopathic Society met behulp van Hering opgericht. In 1835 stichtte dezelfde Hering, samen met een aantal homeopathische collega’s, de North American Homeopathic Health Society, die echter snel weer gesloten zou worden. Niet veel later werd het American Institute of Homeopathy in 1844 opgericht, wat de oudste nationale medische professionele organisatie in de VS is. In 1846 werd een concurrerende medische groep gevormd die de American Medical Association (AMA) werd genoemd, deels als reactie op de groei van de homeopathie met als doel om de ontwikkeling van de homeopathie te vertragen.55 Leden van de AMA hadden een lang aanhoudende vijandigheid ten opzichte van de homeopathie, die hen er uiteindelijk toe leidde om alle lokale medische gemeenschappen te zuiveren van homeopaten. Alle homeopathische artsen verloren dientengevolge hun lidmaatschap. Andere restrictieve beslissingen volgden, die allemaal erop gericht waren om de homeopathie te bedwingen. Dit AMA beleid oogstte aanvankelijk wel wat succes, maar het kon de homeopathie in de 19de eeuw nooit helemaal structureel vernietigen. Integendeel, de homeopathie overleefde en werd elk decennium groter. Tijdens de jaren ‘60 van de 19de eeuw zette Constantine Hering de verspreiding van de homeopathie voort. Hij werd de medeoprichter van het Homoeopathic Medical College en een aantal ziekenhuizen en klinieken. Homeopathische ziekenhuizen in Amerika boekten gedurende deze jaren opmerkelijke resultaten, in het bijzonder bij de behandeling van epidemische ziektes zoals cholera en gele koorts. Het sterftecijfer in homeopathische ziekenhuizen lag vele malen lager dan in de reguliere ziekenhuizen. In deze periode begonnen ook de eerste homeopathische scholen op te duiken. Ook op het gebied van onderwijs oogstte de homeopathie lof. Journalisten waren verbaasd over het hoge opleidingsniveau van deze homeopathische scholen, de indrukwekkende geleerdheid van haar studenten, en de reusachtige bibliotheken waarin men kon studeren.56

54

Harris L Coulter, Divided Legacy (3rd volume) - Science and Ethics in American Medicine 1800-1914, North Atlantic Books (Berkeley 1982), 5, 101 55 Ullman, Discovering Homeopathy, 37 56 Ibidem, 43

21

Constantine Hering (1800-1880)

James Tyler Kent (1849-1916)

Al snel na Herings dood verscheen een andere belangrijke figuur op het toneel: James Tyler Kent (1849-1916). Hoewel hij minder institutionele vooruitgang in gang zette, zou Kent al snel de grootste homeopaat worden na Hahnemann, en tussen 1880 en 1910 meer dan 30.000 patiënten behandelen in zijn privé-kliniek. Kents invloed werd hoofdzakelijk gevestigd via zijn boeken en zijn lezingen, die werden bezocht door mensen vanuit de hele wereld. Voornamelijk door Herings en Kents werk kwam de homeopathie in de VS tot bloei door een breder wordende acceptatie van de Amerikanen en toegenomen verdraagzaamheid van de orthodoxe artsen en de kerk.57 Behalve Kent, waren de meeste homeopaten in Amerika leden van de New Jerusalem Church, een Swedenborgiaanse kerk met een spirituele filosofie die de homeopathie ondersteunt. De VS was rond het einde van de 19e eeuw het middelpunt geworden van de homeopathie in de wereld. Bovendien was het positieve effect van de behandeling van epidemische ziekten in de late 19e eeuw een grote bron van groeiende populariteit onder Amerikanen. In 1898 had de VS 140 homeopathische ziekenhuizen(!), 20 homeopathische hogescholen, en 31 homeopathische tijdschriften.58 Tussen 1825 en 1900 was het aantal Amerikaanse homeopaten gestegen tot 15.000.59 Op de drempel van de nieuwe eeuw beoefende circa 25% van alle artsen in de VS min of meer homeopathie.60 De twintigste eeuw zou desondanks een kentering voor de homeopathie blijken, aangezien de AMA zich prepareerde voor alweer een nieuwe aanval. Ditmaal bleek die veel effectiever. 1.2 Geneeskundige cultuur (Variabele B) Volgens de medische antropologen Cecile Helman en Lynn Payer, hebben artsen in de VS, door de 20e eeuw heen, altijd meer diagnostische testen en operaties uitgevoerd dan artsen in Engeland en andere Europese landen.61 Daarbij komt nog dat de doses van sommige drugs die worden gebruikt in de VS over het algemeen tot tien keer hoger zijn dan die elders worden gebruikt. In de VS worden vaak agressievere vormen van therapie ingezet.62 De redenen voor deze benadering zijn divers van aard. Amerikaanse artsen krijgen bijvoorbeeld voor hun diensten betaald. Het belangrijkste is dat een behandeling in de VS snel moet gebeuren. Artsen verwelkomen iedere dag aanzienlijk meer patiënten in hun praktijk dan Nederlandse en Engelse artsen dat doen. Helman brengt het als volgt onder woorden: ‘Amerikaanse artsen willen altijd iets ‘doen’’. Zelfs als ze er niet zeker van waren welke behandelweg ze moesten volgen, zouden ze toch iets voorschrijven; ze zien ziekte als een agressor die ‘aangevallen’ moet worden.’63 Het mechanische, materialistische wereldbeeld dat aanwezig is in de Westerse orthodoxe geneeskunde wordt in de VS aangevuld door een bijna militaristische neiging.64

57

Das, History and Status of Homoeopathy Around the World, 260 Schmitz (ed.), Strömungen der Homöopathie, 165 59 Wikpedia Artikel Homeopathie http://en.wikipedia.org/wiki/Homeopathy 60 Een zesde deel van alle orthodoxe medische doctorandi bekeerden zich tot de homeopathie. Zie Coulter, Divided Legacy (3rd volume) Science and Ethics in American Medicine 1800-1914, 103 61 Cecile G. Helman, Culture, Health and Illness, Butterworth Heinemann, 3rd ed. (Oxford 1994), 80 62 Deze agressiviteit botst met de vredige, zachte benadering van de homeopathie, zoals uitgelegd door Vithoulkas. Zie George Vithoulkas, ‘Can Homeopathy, a Non-Violent System of Medicine, Survive in our Contemporary Violent World?’ In The Homeopathic Heritage International (2009) pp. 34-35 63 Ibidem, 80, Payer bevestigt deze opvatting: Lynn Payer, Medicine and Culture, Henry Holt and Company LLC (New York 1996), 124 64 Ibidem, 65 58

22

Payer legt uit dat de Amerikaanse frontiergedachte van ontdekken, progressief zijn en vlug handelen weerspiegeld wordt in haar medische cultuur.65 Tot overmaat van ramp staan artsen onder druk van allerlei soorten organisaties en vrezen vervolgd te worden als ze niet handelen. De medische socioloog Pfifferling somt de volgende vooronderstellingen en waarden van Amerikaanse patiënten op, d.w.z. wat zij belangrijk vinden:66 -De arts is de expert, niet de patiënt; -Specialisten worden beschouwd als de beste medische experts; -Symptomatisch handelen meer dan geaccepteerd: patiënten willen een geneesmiddel voor elk deel van hun lichaam waar zij pijn voelen of symptomen te zien zijn. Patiënten in de VS zijn altijd al gewend aan het feit dat een arts hun klacht onmiddellijk zal verhelpen. Zoals Payer opmerkt, “Amerikaanse artsen hebben het altijd belangrijk gevonden om actie te ondernemen ten aanzien van patiënten, bij voorkeur zoveel mogelijk.”67 De holistische, zachte benadering van homeopathie, waarin geduld van een patiënt wordt gevraagd, past niet binnen dit plaatje. Het principe van ‘een geneesmiddel ter genezing van de hele persoon’ heeft vooralsnog weinig begrip opgeleverd. Het botst met de agressieve medische cultuur in de VS en de door deze cultuur geconditioneerde patiënten.68 Daarnaast, merkt Payer op, is er de afgelopen decennia in de VS een diepgeworteld wantrouwen ontstaan ten opzichte van de krachten der natuur.69 Dat zou daarom weleens de zoveelste aanwijzing kunnen zijn waarom homeopathie in de VS niet populair is. Het begin van de opkomst van alternatieve therapieën deed zich voor rond 1970.70 Hiervoor bestonden alternatieve therapieën, met uitzondering van de homeopathie, nauwelijks in de VS.71 Terwijl homeopathie een onderdeel vormt van deze renaissance van alternatieve therapieën in de VS, overheerst de reguliere geneeskunde, afkomstig uit de jaren ’20 van de 20e eeuw, nog steeds sterk. Haar reputatie is enorm. Amerikaanse artsen uit de 20e eeuw zeggen dat indien homeopathie ‘werkt’, het alleen met het placebo-effect is te verklaren; de meest liberale artsen onder hen bevestigen deze zienswijze en voegen hier aan toe dat het enige goede effect van de therapie haar ineffectiviteit is; het zou daarom de patiënt in elk geval niet schaden.72 Niet meer dan ongeveer 3000 artsen en andere beoefenaars van de gezondheidszorg passen tegenwoordig enige vorm van homeopathie toe.73 1.3 Overheidsbeleid, wet- en regelgeving met betrekking tot Homeopathie (Variabele C) Door de 20e eeuw heen werden de ontwikkelingen rond homeopathie, zeker tussen 1900 en 1970, vaak belemmerd door de overheid, die homeopathische instellingen, homeopathisch onderwijs en de beoefening van homeopathie de kop indrukte en reguleerde.74 Op de drempel van de twintigste eeuw werd de AMA in toenemende mate effectiever in het onderdrukken van de homeopathie. 75 In 1910 bracht de Carnegie Foundation, voorgezeten door Alexander Flexner in samenwerking met

65

Lynn Payer cited in Ibidem, 80 J.H. Pfifferling, ‘A cultural prescription for medicocentrism in’: Eisenberg and Kelinman (ed.), Relevance of Social Science for Medicine, Reidel (Dordrecht 1980) pp. 197-222 . Merk op dat alles tussen de ‘()’ Joris Dekkers’ commentaar is 67 Payer, Medicine and Culture, xv. Payer schreef haar boek in 1996. Ze heeft het dus hoofdzakelijk over na de jaren ‘70 68 Ibidem, xxv 69 Ibidem, 129 70 Het moet gezegd worden dat hoewel dit waar is, Payer juist opmerkt dat de alternatieve geneeskunde nog steeds minder vaak voorkomt dan in West-Europa. Ibidem, xiii 71 Deborah Lupton, Medicine as Culture - Illness, disease and the body in Western Societies, SAGE Publications (London and New Delhi 1994), 125 72 Payer, Medicine and Culture, 98 73 Legal Status of Traditional Medicine and Complementary/Alternative Medicine A Worldwide Review, 65 74 Ibidem 75 Tegenwoordig is de AMA officieel een onafhankelijke organisatie, de voornaamste en grootste vereniging van artsen en geneeskundestudenten. Het is officieel bekend dat het sterke banden heeft met de overheid. Door haar eigen geschiedenis heen, is de AMA actief betrokken geweest bij verscheidene medisch beleidskwesties. De AMA kan daarom worden gezien als een tak van de overheid en wordt, in deze thesis, ook als zodanig beschouwd. Zie het Wikipedia artikel http://en.wikipedia.org/wiki/American_Medical_Association 66

23

vooraanstaande leden van de AMA, het Flexner Rapport uit, een evaluatie van Amerikaanse geneeskunde scholen. Het rapport stelde richtlijnen vast om orthodoxe geneeskunde scholen wettig te verklaren en de homeopathische te veroordelen. Volgens de Amerikaanse historicus Kirschmann werden vele scholen voor homeopathie bekritiseerd om diverse, voornamelijk subjectieve redenen.76 Als gevolg van dit rapport was het voor de scholen voor homeopathie niet langer toegestaan om examens te verstrekken. Van de tweeëntwintig scholen voor homeopathie in 1900 bleven er slechts twee over in 1923. In een poging hun positie te herwinnen, wijzigden de scholen hun onderwijsbeleid zodat dit dichter bij de doelstellingen van de AMA. Dat betekende uiteindelijk dat studenten niet langer zuivere, klassieke homeopathie konden studeren maar dat de studie homeopathie een mengelmoes van homeopathische uitgangspunten en reguliere uitgangspunten bevatte. Juist op het moment dat een tegenwoord het hardst nodig was, verloor de oppositie van homeopaten allengs aan kracht na de uitkomsten van het Flexner rapport. De ontdekking van antibiotica en andere moderne drugs versterkte voorts de positie van de conventionele geneeskunde nog meer ten koste van de homeopathie.77 Aan het begin van de jaren ’20 was er een einde gekomen aan de glorietijd van de homeopathie als een professioneel medisch alternatief in de VS.78 De artsen van die tijd waren minder holistisch geworden en meer symptomatisch georiënteerd, wat hen in alle opzichten minder geïnteresseerd maakte in de homeopathie.79 Globaal gezien kon de homeopathische gemeenschap niet opboksen tegen de reusachtige golf van aanvallen die geïnitieerd werden door de AMA, en tussen 1925 en 1960 zou de homeopathie volledig onder de oppervlakte verdwijnen. Van fundamenten, geïnstalleerd in de tweede helft van de 19e eeuw, bleef er nauwelijks iets over. Opeenvolgende Amerikaanse regeringen hebben zeer weinig gedaan om de homeopathie enigszins levend te houden. Deze uitspraak kan perfect geïllustreerd worden met de houding van de overheid met betrekking tot het farmaceutisch beleid ten aanzien van de homeopathie. De FDA (Food and Drug Administration) heeft de Homeopathische Farmacopee van de VS (HPUS) en homeopathische geneesmiddelen sinds 1938 erkend als officiële drugs. Als een officiële referentie voor het onderwerp stelt het homeopathische middelen in staat om geregistreerd te worden. Tot dusver kan er geen commentaar worden gegeven. Een nadere blik brengt echter aan het licht dat homeopathische geneesmiddelen nauwelijks serieus genomen worden door de Amerikaanse regeringen. Pas vanaf 1998 moest de homeopathische geneeskunde voldoen aan de door de FDA vastgestelde voorwaarden om op de markt te kunnen komen.80 Dat betekent dat voor een periode van ruim zestig jaar nauwelijks enig initiatief werd genomen door de overheid of door haar instellingen en onderzoeksstichtingen om de werkzaamheid van homeopathie te onderzoeken of om de homeopathie op een positieve, structurele manier te reguleren.81 Volgens de Amerikaanse expert op het gebied van de geschiedenis van de geneeskunde, Harris L. Coulter, speelde dat gebrek aan interesse een zeer grote rol in het losmaken van de homeopathie uit de medische gevestigde orde.82

76 Anne Taylor Kirschmann, ‘Struggle for Survival: the American Foundation for Homeopathy and the Preservation of Homoeopathy in the USA, 1920-30’, in: Dinges, Marting (ed.) Patients in the History of Homeopathy, EAHMHP (Sheffield 2002), 373 77 Michael Castleman, ‘The Strange Case of Homeopathy: Miracle cure, placebo or nothing at all?’ in: Natural Health, Vol. 12 (11-2002), 15 78 Kirschmann, ‘Struggle for Survival: the American Foundation for Homeopathy and the Preservation of Homoeopathy in the USA, 192030’, 373 79 Guenter B. Risse in: Jütte, Robert, Guenter B. Risse and John Woodward (ed.), Culture, Knowledge and Healing – Historical Perspectives of Homeopathic Medicine in Europe and North America, EAHMHP (Sheffield 1998), 2 80 Homeopathy Today (Boiron Group Site), http://www.boiron.com/en/htm/homeopathy-today/homeopathy-regulation.htm Zie ook: http://findarticles.com/p/articles/mi_m3374/is_n13_v19/ai_19700605/ 81 Coulter, Divided Legacy, 466 82 Ibidem, 466. Strijdig met deze bewering is de conclusie van een recent verslag van het toezicht op homeopathische geneesmiddelen. In dit onderzoek, geïnitieerd door Borneman en Field (2004) kwamen ze tot de conclusie dat “homeopathische drugs in de VS onderworpen zijn aan duidelijk omlijnde reglementaire processen die een sterkere gelijkenis hebben met allopathische geneesmiddelen dan met voedingssupplementen.” Deze conclusie geeft aan dat de overheid de aanwezigheid van de homeopathische geneeskunde tot op zekere hoogte serieus neemt en haar invloed op een groeiend aantal Amerikaanse burgers niet negeert. John. P Borneman en Robert I. Field, ‘Regulation of homeopathic drug products’ , gepubliceerd op de Hylands Newsletter Website (2004), http://www.hylands.com/news/regulation.php

24

Bijkans honderd jaar bleef het erg stil rond homeopathie binnen de muren van Amerikaanse overheidsgebouwen. Pas rond 1991 stichtte het Amerikaanse Congres het National Center of Complementary and Alternative Medicine (NCCAM) als onderdeel van het National Institute of Health om wetenschappelijk onderzoek in de praktijk aan te moedigen, inclusief de homeopathie. De National Institute Health Revitalization Act van juni 1993 was een mijlpaal. Het breidde het NCCAM uit van zes naar twaalf man personeel. De doelstellingen van de NCCAM bevatten de facilitatie en evaluatie van alternatieve medische behandelingswijzen, inclusief de homeopathie.83 De National Institute of Health financiert haar afdeling voor Alternatieve Geneeswijzen met een jaarlijks (relatief zeer smal) budget van 2 miljoen dollar.84 Hoeveel van dit bedrag specifiek wordt besteed aan homeopathie is echter niet bekend. Deze recente, geringe beleidswijziging van de overheid ten aanzie van alternatieve geneeswijzen, inclusief homeopathie, kan wellicht worden beschouwd als de eerste stap om de mogelijkheden van deze therapieën te erkennen.85 Afgezien van (of misschien wel dankzij) de geringe aandacht van de overheid, is een belangrijk probleem waar de homeopaten in de Verenigde Staten gedurende de 20e eeuw mee werden geconfronteerd het gebrek aan regelgeving van de homeopathische praktijk. 86 Wetgeving op het gebied van homeopathie is altijd tegenstrijdig geweest. 87 In de VS verschilt de regelgeving en wetgeving met betrekking tot de beoefening van homeopathie per staat. Regelgevend toezicht rondom alternatieve geneeswijzen, inclusief homeopathie, betrekken zes aanverwante rechtsgebieden: vergunningen, het draagvlak van de praktijk, nalatigheid, tuchtrecht, vergoeding van derden, en toegang tot behandelingen. Staatswetten domineren de eerste vijf gebieden. Federale wetten, in het bijzonder de voedsel- en drugswetgeving, besturen grotendeels de zesde. 88 De wet in de meeste staten staat reguliere artsen toe om homeopathische geneesmiddelen voor te schrijven. Maar na een zorgvuldige evaluatie van de regels over nalatigheid wordt het duidelijk dat therapeuten aansprakelijk zijn indien hun professionele praktijken afwijken van de normen van de zorg die van toepassing zijn op hun plaats van handeling en specialisme. Zulke juridische uitspraken zijn natuurlijk problematisch aangezien de alternatieve geneeswijzen per definitie afwijken van orthodoxe normen van de zorg. Kennelijk worden professionele tuchtzaken vaak aangespannen tegen orthodoxe aanbieders die alternatieve geneeswijzen integreren, vaak in combinatie met de civiele rechtszaken over nalatigheid. 89 In 1997 werd enige vooruitgang geboekt toen een federaal wetsontwerp werd gepresenteerd in het Huis van Afgevaardigden, dat zou garanderen dat individuen ervoor kunnen kiezen te worden behandeld door ‘any kind of therapist’ in de gezondheidszorg. Aanzienlijke stappen zijn gemaakt richting het aanstellen van een bekwaamheidscertificaat in de eerstelijnsgezondheidszorg voor homeopathie, maar zonder succes.90 1.4 Organisatorisch niveau en Institutionele Integratie van Homeopathie (Variabele D) In 1929 vond een negatieve gebeurtenis plaats voor de ontwikkeling van homeopathie op de zogenaamde ‘Zwarte Vrijdag’. Op deze dag werden de laatste homeopathische klinieken gesloten. Sindsdien wordt homeopathie niet langer aangeboden in klinieken of ziekenhuizen in de VS. In 1923 hadden op twee na alle geneeskundige scholen hun homeopathische predicaten verwijderd of hun deuren gesloten.91 Tussen 1930 en 1970 waren de meeste homeopaten die de homeopathie nog levend hielden afgestudeerd van de American Foundation for Homeopathy. Een van de prominentere

83 Legal Status of Traditional Medicine and Complementary/Alternative Medicine - A Worldwide Review, World Health Organization 2001, 65 84 Kayne, Homeopathic Pharmacy, 76 85 Men zou kunnen verwachten dat het aandeel voor homeopathie klein is aangezien andere alternatieve therapieën zoals acupunctuur de afgelopen decennia veel meer terrein hebben gewonnen in de VS. 86 Dr. Dean Crothers, NVP, in LIGA Letter (October 99), http://www.lmhint.net/LigaLetter/October99/ 87 Zie bijvoorbeeld de behoefte die wordt geuit in dit verslag: Karen Allen,, e.a. , ‘Towards an Inclusive Legislative Model for the Homeopathic Profession’ in: http://www.amcofh.org/documents/AppendixD4.pdf 88 Legal Status of Traditional Medicine and Complementary/Alternative Medicine - A Worldwide Review, 66 89 Ibidem, 67 90 Dr. Dean Crothers, NVP, in LIGA Letter (October 97), http://www.lmhint.net/LigaLetter/October97/ 91 Anne Taylor Kirschmann, A Vital Force, Women in the History of Homeopathy, Rutgers University Press (New Jersey 2003), 123

25

scholen, het Hahnemann Medical College in Philadelphia (opgericht door Hering) was de andere school die open bleef en gedurende de vroege jaren ’40 verder ging met het onderwijzen van homeopaten, maar die uiteindelijk onder enorme invloed zou komen van de reguliere geneeskunde en de bijbehorende protocollen. In 1948 viel homeopathie in de meeste hogescholen en universiteiten weg als verplicht vak,92 en in 1963 werd de laatste academische leerstoel voor het onderwijs in homeopathie eveneens opgedoekt. Vervolgens bleven er slechts een paar honderd homeopaten in de VS over. Sedert de kolossale neergang van de homeopathie in de jaren ‘20, keerde de homeopathie nooit meer terug naar haar 19de eeuwse positie.93 Behalve de significante invloed van de AMA op het verval van de homeopathie, geeft de historicus John H. Warner een andere verklaring. Volgens hem was een sleutelfactor het vervagen van de homeopathische kenmerkendheid of autonomie (deels veroorzaakt door het AMA rapport, om te overleven), welke nu juist een van de grootste pluspunten en oorzaken van populariteit in de 19de eeuw was geweest.94 De historicus Anne Taylor Kirschmann bevestigt deze zienswijze: ‘terwijl homeopaten in de 19de eeuw zichzelf als een aparte geneeskunde school hebben voorgesteld, zijn de verschillen tussen homeopaten en regulieren vanaf de jaren ‘30 grotendeels geëvaporeerd uit het publieke geheugen.’ 95 De periode tussen 1970 en vandaag ziet er heel anders uit. Het aantal beoefenaars van homeopathie steeg van minder dan 100 in de jaren ‘70 naar circa 3.000 in 1996. Homeopaten begonnen terug te keren naar hun oude principes, en maakten zich weer los van de orthodoxe geneeskunde. Tegen 1970 werden er langzaam nieuwe ontwikkelingen geïntroduceerd. Enkele homeopathische scholen werden opgericht, en er werd een nieuwe leider geïntroduceerd. De Griekse homeopaat George Vithoulkas, wereldberoemd binnen de homeopathie gemeenschap, was hoofdzakelijk verantwoordelijk voor het geven van een nieuwe impuls aan de homeopathie in de VS. In 1978 organiseerde Vithoulkas een congres voor homeopaten die deelnamen aan de California Academy of Sciences. Hierna werd de International Foundation of Homoeopathy (IFH) opgericht, voornamelijk om de normen van de homeopathische praktijk te verhogen en om de homeopathie overal in de VS te stimuleren. Nieuwe homeopathische hogescholen zagen het licht, en oude scholen heropenden in de jaren ‘80 hun deuren. In 1993 werd het Institute of Classical Homeopathy opgericht in Californië, dat later een belangrijke rol zou spelen in de registratie, integratie, en organisatie van de homeopathie en homeopaten. Zo’n 10 homeopathische scholen zagen in de jaren ‘90 het licht. Tegenwoordig biedt de meerderheid van de geneeskunde scholen cursussen aan over alternatieve geneeswijzen, inclusief homeopathie. Vanaf 1997 zijn artsen in de eerstelijnszorg in staat om cursussen in homeopathie te volgen om zodoende de optie te hebben om homeopathie in hun praktijken op te nemen.96 Twee postdoctorale cursussen worden aangeboden aan de Universiteiten van New York en Virginia. Een inleidende cursus in de Homeopathie wordt aangeboden aan de Universiteit van Californië en aan de San Francisco School of Medicine. Homeopathie wordt ook inbegrepen in lessen over de complementaire geneeskunde aan 17 universiteiten, alleen is dit onderwijs erg elementair.97 Er bestaan vandaag de dag in de VS ongeveer 32 homeopathische hogescholen (die zowel online als offline onderwijs bieden) en er zijn zeven Homeopathische Onderwijsraden die diploma’s aanbieden en het onderwijsniveau controleren, evalueren en handhaven.98 Toch zijn de meeste van deze hogescholen gericht op het afstandsleren,

92

Zie Homeopathy Timeline History, Website WholeHealthNow http://www.wholehealthnow.com/homeopathy_pro/homeopathy_1925_1949.html 93 Boiron, Waarom ik vertrouwen heb in homeopathie, 73 94 John Warner Harley, ‘Orthodoxy and Otherness: Homeopathy and Regular Medicine in Nineteenth century America’, in: Jütte, Robert, Guenter B. Risse and John Woodward (ed.), Culture, Knowledge and Healing – Historical Perspectives of Homeopathic Medicine in Europe and North America, EAHMHP (Sheffield 1998), pp. 5-30 95 Kirschmann, A Vital Force, 145 96 Legal Status of Traditional Medicine and Complementary/Alternative Medicine A Worldwide Review, World Health Organization 2001, 70 97 Dr. Dean Crothers, NVP, in LIGA Letter (October 97), http://www.lmhint.net/LigaLetter/October97/ 98 Zie voor lijsten Das, History and Status of Homoeopathy Around the World, 267-273

26

terwijl het onderwijsniveau lager is vergeleken met dat van de Amerikaanse Universiteiten.99 In totaal 17 organisaties en verenigingen voor homeopathie zitten nu verspreid over 50 staten, gericht op onderwijsprogramma’s, accreditatie, counseling, het verrichten van onderzoek, en de distributie van farmaceutische informatie.100 Het is onbekend hoeveel professionele (werkgevers-) organisaties er precies bestaan in de VS. Twee van de bekendste zijn de North American Society of Homeopaths (NASH) en het National Center of Homeopathy (NCH).101 Het lijkt erop dat in de afgelopen 10-15 jaar de homeopathie langzaam weer aan de oppervlakte komt met betrekking tot onderwijs en institutionalisering. 1.5 Toegankelijkheid, Markt en Kosteneffectiviteit van de Homeopathie (Variabele E) Er zijn circa 10 farmaceutische bedrijven die zijn gefocust op de homeopathische markt in de VS.102 Homeopathische geneesmiddelen worden erkend en gereguleerd door de Food and Drug Administration (sinds 1938) en worden door farmaceutische bedrijven onder strenge richtlijnen vervaardigd.103 De FDA staat de verkoop van homeopathische producten toe zolang er op de productetiketten geen specifieke gezondheidsclaims worden gemaakt. In tegenstelling tot de conventionele drugs, hoeven de homeopathische geneesmiddelen hun actieve ingrediënten niet te identificeren op grond van het feit dat ze niet of nauwelijks actieve ingrediënten bevatten. 104 In de VS mogen alleen homeopathische geneesmiddelen over de toonbank worden verkocht waarop aangegeven staat dat die zelfbeperkende condities behandelen; homeopathische geneesmiddelen waarop staat aangegeven dat die voor de behandeling van een ernstige ziekte bestemd zijn, kunnen alleen op recept verkocht worden.105 Dr. Jennifer Jacobs, een Klinisch Assistent Professor, onderzocht de afgelopen tien jaar het gebruik van homeopathische geneesmiddelen. 106 Ze concludeerde dat gebruik van homeopathische geneesmiddelen tussen 1990 en 2000 is vervijfvoudigd.107 In de VS zijn complexe homeopathische geneesmiddelen erg populair. Circa 90% van de winkels verkopen ze.108 Het aanbod homeopathische geneesmiddelenvoorziening breed maar eveneens mager. 50% van de onafhankelijke apotheken, 95% van de apotheekketens en de meeste massadetailhandelaars en kruideniersketens bieden klanten homeopathische geneesmiddelen, maar niet op grote schaal.109 In 1995 werd de detailhandelsverkoop van homeopathische geneesmiddelen geschat op 201 miljoen dollar, met een jaarlijkse groei van 20%, volgens de American Homeopathic Pharmaceutical Association.110 De begroting van de American Homeopathic Pharmaceutical Association van 2002 liet een verkoop in de VS zien van circa 400 miljoen dollar.111 Het marktpotentieel van de homeopathie is zeker niet klein en is aan het groeien. Niettemin zijn onlangs door de FDA een aantal vijandige regelgevende acties geïntroduceerd tegen homeopathische producten. In een artikel in Quakwatch, wordt er gesuggereerd dat ‘het te verwachten is dat de FDA misschien alle homeopathische substanties als ‘nieuwe drugs’ zou proberen te classificeren die een premarkt-vergunning vereisen’. Dit zou een vrijwel onoverkomelijk obstakel vormen voor homeopathische fabrikanten en distributeurs.112

99

Ibidem, 188 WholeHealthNow Website, Homeopathy in the USA, http://www.wholehealthnow.com/homeopathy_pro/uslinks.html 101 ABC Homeopathy Website, Homeopathy Associations and Societies, http://abchomeopathy.com/l.php/11 102 Ibidem 103 Legal Status of Traditional Medicine and Complementary/Alternative Medicine - A Worldwide Review, 67 104 ’ Legal Status of Homeopathy in the USA of America’, American Institute of Homeopathy, www.homeopathyusa.org 105 ‘Homeopathy’ on Crystallinks, http://www.crystalinks.com/homeopathy.html 106 Zie voor een volledige biografie en lijst van publicaties en onderzoeken: http://depts.washington.edu/epidem/fac/facBio.shtml?Jacobs_Jennifer 107 Dr. Richard Hiltner, NVP, in LIGA Letter (Summer 2001), http://www.lmhint.net/LigaLetter/Summer01/ 108 Kayne, Homeopathic Pharmacy, 11 109 Ibidem, 30 110 ‘Homeopathy’ on Crystallinks, http://www.crystalinks.com/homeopathy.html 111 Homeopathic Pharmacy, 26 112 ‘Status of Homeopathy in the USA: Important Ominous Developments’ on Quakwatch, http://www.quackwatch.org/01QuackeryRelatedTopics/homeopetition/pinco.html 100

27

De hoge kosten van een homeopathische behandeling zou eveneens een verklaring kunnen zijn voor waarom homeopathie niet de meest populaire alternatieve therapie in de VS is. Onderzoekers van de Universiteit van Maryland nam zes zorgverzekeraars onder de loep – geen ervan dekt homeopathie.113 Alternatieve geneeswijzen worden zelden opgenomen in standaard pakketten, hoewel het aantal verzekeraars dat dekking biedt aan het toenemen is. Wanneer alternatieve geneeswijzen wel worden gedekt hebben ze meestal hoge eigen risico’s en eigen bijdragen die zijn onderworpen aan strenge grenzen aan het aantal bezoeken of volledige dollardekking.114 De ziektekostenverzekering dekt bezoeken voor de meeste beoefenaars van de homeopathie op grond van hun zorgvergunningen.115 Het is onbekend hoeveel homeopathische consulten gemiddeld kosten. Er wordt echter gesuggereerd dat de kosten veel hoger zijn dan in Europa of India. Een studie verricht door Vital Force Consulting heeft laten zien dat de gemiddelde consult kosten tussen de 1000 en 2000 dollar per jaar zijn. 116 Zelf als een patiënt jaarlijks 5 consulten nodig zou hebben (wat veel is in de homeopathische wereld), zou de gemiddelde kosten per consult rond de 300 dollar (200 euro) zijn, en dat is tweemaal zoveel als de kosten voor een doorsnee Europees consult.117 Amerikaanse homeopaten hebben de afgelopen 30 jaar patiënten weten te vinden via natuurlijke voedselmarkten, geneesmiddelen voor holistisch welzijn, en alternatieve boekhandels. Homeopathie heeft in de afgelopen twee jaar meer publiciteit gekregen (zowel positieve als negatieve) dan de afgelopen 50 jaar het geval is geweest, wat zowel de recente groei als de voorheen enorm lage belangstelling voor de homeopathie bevestigt.118 Er zijn circa zes homeopathische tijdschriften en een aantal bladen dat consumenten informeert over het nieuws en de laatste ontwikkelingen op het gebied van homeopathie.119 1.6 Afsluitende Opmerkingen De homeopathie werd in een stroomversnelling geïntroduceerd in de VS. Dankzij het pluralistische geneeskundige klimaat was het voor de homeopathie aanvankelijk niet noodzakelijk om het op te nemen tegen een zekere gevestigde medische orde, hoewel dit te zijner tijd zou veranderen. Na het werk van Gram, Hering, en later Kent, en zeker na de succesvolle behandeling van epidemieën, vond de homeopathie, zelfs te midden van de geestelijkheid en de media van toen, veel steun. Vele fundamenten en instituties werden opgericht en aan het einde van de 19de eeuw was Amerika het middelpunt geworden van de wereld der homeopathie. Niettemin zou in de 20e eeuw alles wat verworven en opgebouwd werd uiteen vallen. Als gevolg van repressieve maatregelen geïnitieerd door de AMA en dankzij moderne medische uitvindingen werd homeopathie op het randje van de afgrond gebracht en was het nooit in staat om haar negentiende-eeuwse positie te herstellen. Pas tegen de jaren ’70 vond er een langzame wederopbloei plaats en pas in de laatste 10 jaar heeft de homeopathie weer veel terrein gewonnen. Toch heeft de huidige agressieve en overheersende medische cultuur, waaraan de meeste Amerikaanse burgers gewend zijn, zonder twijfel de heropleving van de homeopathie vertraagd. De wet, de overheid en haar instellingen staan aan de kant van de orthodoxe, gevestigde medische orde. Er wordt weinig onderzoek verricht en weinig financiering toegekend om de ontwikkeling van de homeopathie te stimuleren.

113

Michael Castleman, ‘The Strange Case of Homeopathy: Miracle cure, placebo or nothing at all?’ in: Natural Health, Vol. 12 (11-2002), 17 Legal Status of Traditional Medicine and Complementary/Alternative Medicine - A Worldwide Review, 71 115 Dr. Dean Crothers, NVP, in LIGA Letter (October 97), http://www.lmhint.net/LigaLetter/October97/ 116 Vital Force Consulting Website http://www.vitalforceconsulting.com/faq.html 117 Volgens Martin Dinges, de kosten voor de gezondheidszorg zijn over het algemeen hoger in de VS dan in India en Europa. De homeopathie verschaft ons hier niet met een alternatief geval, maar bevestigt slechts deze ‘regel’. 118 Dana Ullman, ‘The Present Status of Homeopathy Internationally, in: Homeopathic Educational Services, http://www.homeopathic.com/articles/view,22 119 WholeHealthNow, Homeopathy in the USA, http://www.wholehealthnow.com/homeopathy_pro/uslinks.html. Zie ook de Vital Force Consulting Website http://www.vitalforceconsulting.com/faq.html 114

28

Homeopathie wordt niet geïntegreerd in ziekenhuizen en slechts in enkele universiteiten. De meeste homeopathische scholen en onderwijsprogramma’s werden na 1980 en 1990 opgericht; voor die tijd waren er geen onderwijsmogelijkheden. De regelgeving voor de homeopathische geneesmiddelenindustrie is momenteel in gevaar. Er zijn nauwelijks of geen vergoedingsmogelijkheden, terwijl de consultkosten hoog zijn. Het marktaandeel (potentieel) van de homeopathie voor apotheken en winkels is desalniettemin redelijk, en homeopathie is weer onderwerp van discussie aan het worden in de pers. Het moge vooralsnog duidelijk zijn waarom de homeopathie niet populair is in de VS. Zo goed als dood gedurende meer dan zeven decennia, kwam het in de twintigste eeuw te veel repressieve factoren tegen die oorzaak en verklaring zijn voor haar huidige impopulaire status.

29

Hoofdstuk 2 | Het Verenigd Koninkrijk Huidige Populariteitsgraad van de Homeopathie: Laag Vraag: Waarom is de populariteit van de Homeopathie in het Verenigd Koninkrijk momenteel laag? 2.1 Vroege Geschiedenis van Homeopathie: Stichters, Fundamenten, en Diaspora (Variabele A) Toen koningin Adelaide – de vrouw van koning William IV – in 1820 door de Duitse homeopaat dr. Stapf werd genezen, was de homeopathie officieel beland in het Verenigd Koninkrijk. De homeopathie werd al gauw verder geïntroduceerd door Dr. F.H.F. Quin (1799-1878) in de jaren ’30 van de 19e eeuw. Na een ontmoeting met Hahnemann introduceerde hij de homeopathie op de allerhoogste niveaus van de Engelse samenleving. Quin concentreerde zich uitsluitend op het introduceren van de homeopathie aan medisch gekwalificeerde artsen en hun klantenkring die overwegend uit de bovenste klassen afkomstig was. Quin ontlokte daarmee steun van de aristocratische klasse voor de homeopathie, zowel financieel als institutioneel wat uiteraard enorm in haar voordeel werkte. Zo effende het de doorvoer van homeopathie en bevorderde het tegelijkertijd de introductie van homeopathie in medische markt. Bovendien werd de homeopathie volgens de Britse historicus Bernard Leary sowieso reeds zeer goed ontvangen in Engeland dankzij de duidelijke vraag van patiënten naar bekwame zorg, wat in het Verenigd Koninkrijk in die tijd geen zekerheid was.120 In 1835 dook de eerste homeopathische kliniek op. Negen jaar later werd de British Homeopathic Society opgericht. De Faculty of Homeopathy, die in 1843 is gesticht, is een van de oudste homeopathische organisaties in Europa, en is wettelijk erkend sinds 1950. Bovendien werd in 1843 het eerste British Homeopathic Journal gepubliceerd. In 1850 werd het London Homoeopathic Hospital opgericht; in 1870 werden bijna 8000 patiënten daar behandeld. Gedurende de jaren ’50 van de 19e eeuw, tijdens de uitbraak van een cholera epidemie, begon dat ziekenhuis bovendien onmiddellijk patiënten te behandelen, met veel succes. In 1854 publiceerde de General Board of Health statistieken over de homeopathische behandeling van cholera in vergelijking met de behandeling van de orthodoxe geneeskunde. De resultaten: 16.9% sterfgevallen na een homeopathische behandeling en 59.2% sterfgevallen na een orthodoxe behandeling.121

Dr. F.H.F. Quin (1799-1878)

Quin was voornamelijk dankzij het positieve bericht rondom cholera in staat om een amendement op de Medische Wet uit 1858 te bemachtigen. Als gevolg van deze bekwame tactiek werd homeopathie indirect zonder weerstand getolereerd en werd daarom nooit bekritiseerd door het Parlement als een onacceptabele of afwijkende vorm van geneeskundige beoefening. In 1870 werden verschillende congressen opgericht en jaarlijkse vergaderingen gehouden. In 1901 waren er meer dan 300 homeopathische artsen in het Verenigd Koninkrijk.

120 Bernard Leary, ‘The Influence of Patients in the Provision of Homoeopathy in Great Britain: Nineteenth and Twentieth Centuries’, in: Dinges, Martin (ed.) Patients in the History of Homeopathy, EAHMHP (Sheffield 2002), pp. 350 121 Kayne, Homeopathic Pharmacy, 60

30

Tussen 1870 en 1900 vond een geleidelijke verschuiving plaats in het conceptuele denken over de klassieke ideeën van Hahnemann. Vele homeopaten, beïnvloed door hedendaagse wetenschappelijke inzichten, gingen in toenemende mate mee met de orthodoxe geneeskunde en wensten niet langer het principe van het voorschrijven van hoog verdunde medicijnen na te leven. Over het algemeen duwde deze ontwikkeling vele homeopaten in de richting van de conventionele geneeskunde en weg van de homeopathie. Hoogstwaarschijnlijk was het geringe verval van de homeopathie tenminste ook gedeeltelijk geworteld in de overidentificatie van de Britse homeopathie in de hogere sociale groeperingen. Als gevolg van de voortdurende overheersing door de medisch gekwalificeerden en door de klandizie uit de bovenklasse, kon de Britse homeopathie haar aristocratische glans namelijk nooit volledig van zich afschudden, en zo had het zich gedurende de 19e eeuw nog niet op een populair niveau gevestigd onder de lagere klassen.122 In de 19e en vroege 20e eeuw werd homeopathie daarom altijd beschouwd als de 'rijkeluistherapie', en uitsluitend voorbehouden aan de rijken, de bevoorrechten en degenen met een adellijke titel. Historicus Peter A. Nicholls neemt aan dat (..) ’Voor die van rijkdom en rang, was het (homeopathie, red.) een teken van sociale eer en exclusiviteit, voor de arme zieken was het een gebaar van liefdadigheid’.123 Omdat de homeopathie in de richting werd geduwd van de reguliere geneeskunde – mede onder invloed van de grote wetenschappelijk-geneeskundige uitvindingen, een ontwikkeling die we ook waarnamen in de VS, gingen de klassieke, Hahnemansiaanse principes a forteriori verloren. De Amerikaanse homeopaat James Tyler Kent was rond 1890 grotendeels verantwoordelijk voor de heropkomst van deze klassieke homeopathische principes in het Verenigd Koninkrijk. Met behulp van de vermaarde Britse homeopate Margaret Tyler (1857-1943) die hem bekend had gemaakt in het Verenigd Koninkrijk, en die studiebeurzen financierde voor Engelse homeopaten die graag zijn lezingen in de Verenigde Staten wilden bijwonen, zette Kent de homeopathie weer op de kaart in Engeland, door die ‘oude’ principes nieuw leven in te blazen. 2.2. Geneeskundige cultuur (Variabele B) Medisch historicus Deborah Lupton merkt op dat in Engeland tussen 1660 en 1850 zowel artsen als leken de goede gezondheid beschouwden als een resultaat van de goede werking van de individuele constitutie.124 Zulke zienswijzen verklaren mogelijk de aanpassing en de positieve ontvangst van homeopathie, die dit begrip van de constitutie erkent en centraliseert. Helman bevestigt deze zienswijze van Lupton door te beweren dat er in Engeland altijd al een traditionele ‘volkssector’ was geweest, een medische sector buiten de gevestigde medische orde waarin alternatieve therapieën de ruimte vonden om mensen aan te trekken, onder meer op basis van deze zienswijze.125 Sinds 1900 wordt deze ruimte vooral opgevuld door de homeopathische lekenbeweging; in het verleden werd deze arena bevolkt door traditionele gebedsgenezers, zigeunerwaarzeggers en helderzienden.126 Het Verenigd Koninkrijk heeft een tamelijk unieke medische cultuur die vele verschillen vertoont met de Amerikaanse medische cultuur. Engelse patiënten bezoeken hun artsen gemiddeld slechts 6 minuten. Artsen onderzoeken de patiënten nauwelijks en schrijven veel minder voor dan hun Amerikaanse tegenhangers. Over het geheel genomen zijn Britse aanbevelingen meer voorzichtig dan genereus.127 Dit wordt deels veroorzaakt door het gebrek aan financiering aan de kant van de National Health Service (NHS). De medische economie in Engeland is ook veel kleiner en medicijnen zijn duurder dan bijvoorbeeld in Amerika.128 Artsen worden gedeeltelijk per patiënt

122

Alexander Kotok, The history of homeopathy in the Russian Empire until World War I, as compared with other European countries and the USA: similarities and discrepancies, Thesis Hebrew University of Jerusalem (1999), http://homeoint.org/books4/kotok/index.htm 123 Philip A. Nicholls, ‘Class, Status and Gender: Toward a Sociology of the Homoeopathic Patient in Nineteenth-Century Britain’ in: Dinges, Marting (ed.) Patients in the History of Homeopathy, EAHMHP (Sheffield 2002), 350 124 Lupton, Medicine as Culture, 81. Deze opmerking van Lupton lijkt toendertijd voor vele landen in Europa waar te zijn. 125 Het is onbekend wanneer de authentieke medische gevestigde orde – hoogstwaarschijnlijk de orthodoxe geneeskunde – ontstond. 126 Cecile G. Helman, Culture, Health and Illness, Butterworth Heinemann, 3rd ed. (Oxford 1994), 88-89 127 Ibidem, 102-3 128 Het zorgbudget in Amerika is 11% van het bruto nationaal inkomen, in Engeland is het 6%.

31

betaald. Zodoende kan een arts alleen zijn salaris verhogen door zoveel mogelijk patiënten op zijn lijst te krijgen en ze snel te behandelen. Bijgevolg is een artsentekort een groter gevaar dan een artsenoverschot in het Verenigd Koninkrijk. De positie van de orthodoxe geneeskunde is desondanks onaantastbaar in het Verenigd Koninkrijk en het blijft zeer dominant. De medisch-wetenschappelijke gevestigde orde is altijd al ietwat negatief geweest ten opzichte van de homeopathie, ondanks het feit dat homeopathie vrij goed geïntegreerd is in ziekenhuizen en klinische zorg.129 Er zijn geen belangrijke indicaties dat deze houding ten opzichte van homeopathie aan het veranderen is.130 Toch lijkt dit de opinie en praktijken van Britse artsen niet te hebben beïnvloed, die homeopathie verrassend sterk verdedigen. Het British Medical Journal publiceerde onlangs een overzicht van de houding van Britse artsen ten opzichte van beoefenaars van de aanvullende geneeskunde.131 Het overzicht liet zien dat 42% van de artsen aangaven patiënten naar homeopaten te hebben doorverwezen. Een andere studie gepubliceerd in The Times staafde dit getal: het vertoonde een verwijzingspercentage van 48%.132 2.3 Overheidsbeleid, wet- en regelgeving met betrekking tot Homeopathie (Variabele C) In Engeland is het legaal om te werken als een homeopaat zonder een medische graad te hebben behaald. Het beoefenen van homeopathie is zodoende formeel niet gereguleerd in Engeland.133 Als gevolg daarvan zijn er meer ongeregistreerde homeopaten (leek-homeopaten) dan geregistreerde, professioneel getrainde homeopaten. Homeopathie wordt echter officieel erkend door de overheid, als gevolg van een Act of Parliament (1950). De kosten voor homeopathische behandelingen worden gecompenseerd door de National Health Service. De wet staat artsen toe om homeopathische geneesmiddelen voor te schrijven. Zelfmedicatie en -prescriptie door homeopathische leken wordt getolereerd en de beoefening van homeopathie is helemaal niet gebonden aan regels. Zowat elk persoon in Engeland kan zichzelf een homeopaat noemen en homeopathie gaan beoefenen zolang hij of zij de patiënt geen schade toebrengt. Opeenvolgende regeringen hebben gegarandeerd dat zolang patiënten een alternatieve geneeswijze nodig hebben, de toegang daartoe zal worden verleend.134 Hoewel alternatieve genezers (homeopaten inbegrepen) zonder een medische graad door de wet worden gedogen, worden slechts medische aanbieders die een academische graad in de geneeskunde hebben formeel erkend: om geneeskunde te beoefenen als een arts, moet een persoon een graad of kwalificatie hebben uit de geneeskunde faculteit van een universiteit en één jaar klinische training volbracht hebben. Gedurende de klinische trainingsperiode heeft een aspirant arts een voorlopige registratiestatus. Na een bevredigende voltooiing van de training kan de aspirant een volledige registratie verkrijgen.135 Onder de voorwaarden van de Veneral Disease Act uit 1917 en Sectie 4 van de Cancer Act uit 1939, zijn er enkele beperkingen op de rechten van niet-orthodoxe beoefenaars. Niet-orthodoxe beoefenaars zijn niet toegestaan om bepaalde medische toepassingen uit te voeren, specifieke beroepen te beoefenen, of bepaalde titels te gebruiken. Indien wetten medische fouten tot gevolg hebben, mogen niet-orthodoxe beoefenaars vervolgd worden onder het strafrecht en de op de onrechtmatige daad gebaseerde common law voor nalatigheid. Wanneer een patiënt sterft, kunnen

129

Met deze ‘medisch-wetenschappelijke gevestigde orde’ wordt verwezen naar de mensen met gezag en hoge posities binnen de gevestigde orde. De gevestigde orde heft hier gen betrekking op huisartsen (artsen). 130 Zie bijvoorbeeld het artikel ‘Hostility breeds against Homeopathy in England’, Bio Medicine Website, http://www.biomedicine.org/medicine-news/Hostility-breeds-against-Homeopathy-in-England-following-new-regulations-15389-1/ 131 Ullman, A Condensed History of Homeopathy, 123 132 Ibidem, 123 133 Peter Fischer, ‘Homeopathy and Mainstream Medicine: a dialogue of the deaf?’ in: Wiener Medizinische Wochenschrift, (2005-155 21/22) pp. 476 134 Legal Status of Traditional Medicine and Complementary/Alternative Medicine - A Worldwide Review, 124 135 Ibidem, 125. Hoewel de registratie, waarvoor een specifieke opleiding is vereist, ook homeopaten van bepaalde privileges voorziet, is het recht om geneeskunde te beoefenen zonder formele erkenning vastgesteld in de British Common Law. Als gevolg daarvan kunnen homeopaten geneeskunde beoefenen ongeacht hun opleiding, given some restrictions en onder voorwaarde dat zij de Medical Act uit 1983 niet overtreden.

32

de beoefenaars vervolgd worden voor onvrijwillig overlijden. Geregistreerde artsen kunnen niet op deze manier worden vervolgd. De Britse overheid heeft met betrekking tot medicijnen en producten geen eigen beleid. In plaats daarvan baseren ze hun beleid op de Europese Richtlijn voor homeopathische producten die als zodanig de productie en verkoop van homeopathische geneesmiddelen in het Verenigd Koninkrijk reguleert. Het verlenen van vergunningen aan andere geneesmiddelen wordt gereguleerd door de Medicines Act uit 1968.136 In reactie op het toegenomen gebruik van alternatieve geneeswijzen door het publiek en de bezorgdheid van de regering over de doeltreffendheid ervan, werd de British Research Council on Complementary Medicines opgericht in 1982. Het merkte de voorname rol op van alternatieve geneeswijzen in het verlagen van de kosten van het zorgsysteem. Over het algemeen, om lid te worden van een professionele organisatie, moeten niet-orthodoxe artsen gedekt worden door de verzekering en zijn ze verplicht zich te houden aan de Code of Professional Ethics.137 Steun komt soms vanuit onverwachte hoek. De Royal Family is altijd al een gewillige voorstander geweest van homeopathie. Vooral prins Charles’ steun voor de homeopathie is goed gedocumenteerd en er wordt gedacht dat dit vele mensen heeft aangemoedigd om de geneesmiddelen uit te proberen.138 Zijn grootmoeder de Koninging was vele jaren een voorstandster van de British Homeopathic Association. De huidige koningin Elizabeth II heeft zelfs haar eigen homeopathische hofarts. De populariteit van de Royal Family in Engeland is ongeëvenaard en de homeopathie ontvangt daardoor een structurele stimulans uit het feit dat leden van de British Royal Family uitgesproken voorstanders zijn. Veel beroemde mensen zoals David Beckham hebben ook publiekelijk toegegeven homeopathie te gebruiken en daarvoor een voorkeur te hebben.139 Globaal kan er gerust gezegd worden dat er sinds 1980 een sterke groei lijkt te zijn van homeopathie in Engeland.140 De groeiende vraag naar homeopathie over de afgelopen 20 jaar is voortgekomen uit het groeiende aantal artsen uit de reguliere geneeskunde welke erin faalt verwachtingen te bevredigen, en iatrogene ziekten en vele bijwerkingen veroorzaakt in plaats van patiënten permanent te genezen en vooruit te helpen.141 Het onderzoek ontwikkelt ook op een dusdanige manier dat het in de toekomst moeilijker zou worden om homeopathie af te doen als ongefundeerd, zoals gedaan is door de meerderheid van de wetenschappelijke gemeenschap.142 2.4 Organisatorisch niveau en Institutionele Integratie van Homeopathie (Variabele D) De ondergang van de aristocratie zorgde voor een kleine neergang voor de homeopathie in de eerste decennia van de 20e eeuw en zorgde ervoor dat sommige homeopathische artsen somber gestemd waren over de toekomst van de homeopathie in Engeland. Het effect van deze vrees was dat een kleine minderheid van homeopathische artsen een aantal leken de grondbeginselen van de homeopathie begonnen te leren. Dit leidde ertoe dat een nieuwe, internationaal gezien vrij unieke traditie van lekenhomeopathie werd opgericht in Groot-Brittannië. De overweldigende historische trend tussen 1930 en 1990 was voor artsen afstand te doen van homeopathie, en voor de homeopathische beweging langzamerhand overgenomen en beheerst te worden door de lekenbeweging die altijd naast professionele homeopaten heeft gewerkt. Het genoot desondanks grote populariteit, en breidde zich flink uit in de jaren ‘70 en ‘80. Tegenwoordig is de lekenbeweging een semi-gelegitimeerde beroepsgroep met haar eigen registratiemethos, opleidingprocedures en zelfregulering.

136

Aanvragen voor een drugsregistratie moeten gepaard gaan met details uit relevant onderzoek en klinisch onderzoek. De vereisten zijn minder strikt indien de geneesmiddelen geen nieuwe chemische substanties bevatten of indien het kruidenpreparaten zijn. Ibidem, 127 137 Legal Status of Traditional Medicine and Complementary/Alternative Medicine - A Worldwide Review, 124-5 138 Kayne, Homeopathic Pharmacy, 23 139 Who uses homeopathy, how popular is it? Artikel op de website Allswell Homeopathy Website http://www.allswellhomeo.com/services.html 140 Das, History and Status of Homoeopathy Around the World, 248 141 Bernard Leary, ‘The Influence of Patients in the Provision of Homoeopathy in Great Britain: Nineteenth and Twentieth Centuries’, in: Marting Dinges (ed.) Patients in the History of Homeopathy, 350 142 The Case for Homoeopathy in Faculty of Homoeopathy Resource Pack, http://www.trusthomeopathy.org (2000)

33

Er zijn dus in het Verenigd Koninkrijk twee stromen te onderscheiden: de medisch gekwalificeerden homeopaten, en de lekenhomeopaten. De toenemende professionalisering van de lekenhomeopaten is een feit. Het is daarom niet verwonderlijk dat de lekenbeweging aan het randje staat van volledige wettige erkenning. De aanname dat dit vandaag de dag zou leiden tot veel meer samenwerking tussen artsen en homeopaten is echter verkeerd, hoewel de dialoog tussen de twee groepen steeds beter aan het worden is. 143 Organisatorisch heeft deze tweedeling ertoe geleid dat beide bewegingen hun eigen verenigingen hebben gevormd. De Lekenhomeopaten richtten de Homeopathy Expert Advisory League (HEAL) organisatie in 1953, die tot vandaag verantwoordelijk is voor het aanbieden van onderwijsmogelijkheden voor leken. Desondanks is de Society of Homeopaths de belangrijkste organisatie geweest die lekenhomeopaten registreerde en onderzoek en steun voor de lekenbeweging in Engeland initieerde. Het is opgericht in 1978, en haar doel is om de homeopathie te begunstigen en haar professionele ontwikkeling te ondersteunen. De hoofdorganisatie van de professionele beweging is de Faculty of Homeopathy. Gesticht in 1939 met 219 studenten, ontwikkelde het zich tot een voorname organisatie met meer dan 1600 geregistreerde studenten in het jaar 2000.144 Al in 1950 werd de Faculty of Homeopathy Act ingevoerd. De Act stelt de Faculty of Homeopathy in staat om te onderrichten, examineren, en diploma’s in de homeopathie aan artsen uit te reiken en andere wettelijk erkende zorgverleners.145 De Faculty is nog steeds hoofdzakelijk verantwoordelijk voor het aanbod van professioneel homeopathisch onderwijs in het Verenigd Koninkrijk.146 Het is het enige officieel door de staat erkende onderwijsinstituut voor homeopathie in Europa. Traditioneel was het medisch georiënteerd, met alleen artsen en dierenartsen die in aanmerking kwamen voor lidmaatschap. In de laatste jaren hebben andere beroepen een gelijke status en dus ook toegang bemachtigd.147 Vandaag de dag zijn er 44 klassieke homeopathische hogescholen die allemaal diepgaand onderwijs van 3-4 jaar in Engeland bieden.148 Er zijn 54 professionele verenigingen die aanvullende/alternatieve artsen vertegenwoordigen en uitgebreide fulltime cursussen in de homeopathie aanbieden. Daarnaast hebben twee universiteiten sinds 2000 onderwijs en diploma’s (Dip Hom’s en BHom’s) aangeboden: de Universiteit van Westminster en de Universiteit van Exeter. Vier geaccrediteerde Bacheloropleidingen en een Master-opleiding in de homeopathie worden momenteel aangeboden op deze universiteiten.149 Opleidingen voor (medisch gekwalificeerde) artsen vinden plaats aan het Royal London Homeopathic ziekenhuis (dat ook nauwe banden heeft met de Universiteit van London) en worden gevolgd door studiegroepen over het hele land waar lezingen en werkgroepen worden geregeld als aanvulling op hun opleiding. Dit leidt allemaal tot de examinering voor het postdoctorale diploma, Member of the Faculty of Homeopathy [MFHom]. MFHoms kunnen dan solliciteren naar betrekkingen bij de Engelse homeopathische ziekenhuizen of werk krijgen in privépraktijken, klinieken, enz. Voor degenen die zich wensen aan te sluiten bij de lekenbeweging, zijn er twee andere manieren. Ten eerste is er nog altijd de autodidactische weg of via het delen van kennis met anderen en het leren door te doen, studie, en reflectie. Ten tweede zijn er twee andere bestaande registers met elk circa 200 aangesloten lekenartsen waar men zich bij aan kan sluiten. Een is van de UKHMA (United Kingdom Homeopathic Medicine Associatio) gevestigd in Kent met kantoren in de VS,

143

Martin Dinges (ed.), Weltgeschichte der Homöopathie, 209. Deze zienswijze wordt bevestigd door een onderzoek uitgevoerd door de New York Times dat tot de ontdekking kwam dat in 2002 42% van de artsen patiënten naar homeopathische artsen verwees. Een andere studie gepubliceerd in het British Medical Journal die opmerkte dat in een overzicht van 100 pas afgestudeerde Britse artsen, 80% belangstelling vertoonde om opgeleid te worden in de homeopathie, acupunctuur of hypnose. Dana Ullman, Discovering Homeopathy: Medicine of the Twentieth Century, North Atlantic Books (California 2003), 273 144 Morrell , A History of Homeopathy in Britain, 211 145 Legal Status of Traditional Medicine and Complementary/Alternative Medicine - A Worldwide Review, 127-8 146 Er is ook een organisatie genaamd HEAL (opgericht in 1953) die onderwijs aanbiedt aan lekenhomeopaten, maar gedurende de 20ste eeuw bleef haar invloed minimaal, behalve dan om enkele onderwijsmogelijkheden toe te voegen, terwijl de leiderschapsrol wordt overgelaten aan de Faculty of Homeopathy. 147 Kayne, Homeopathic Pharmacy, 62 148 Das, History and Status of Homoeopathy Around the World, 250-2 149 European Council for Classical Homeopathy (6th ed. June 2007), ‘The Recognition and Regulation of Homeopathy in Europe’

34

Canada, India, enz. Dan is er ook nog eens het ICM (Institute of Complementary Medicine) Register van Homeopaten. The UKHMA heeft haar eigen hogescholen, haar eigen krachtige en uitbreidende onderwijsprogramma's, en haar eigen registratieprocedures. Het ICM heeft slechts één register. Beide accepteren afgestudeerden van de lekenhogescholen in hun registers. De Homeopathic Trust was, met betrekking tot het homeopathisch onderzoek, de hoofdorganisatie die zich al vele jaren actief bezighoudt met onderzoek. Het financiert onderwijs en onderzoek en initieert verschillden projecten over homeopathie. Het speelde een sleutelrol in de bevordering van de homeopathie en het waarborgen van haar algemene beschikbaarheid. In 2000 fuseerde de Trust met de British Homeopathic Association (BHA, opgericht in 1902) en bestond sindsdien niet langer als aparte entiteit. Hetzelfde lot wachtte de Homeopathic Society (opgericht als de Hahnemann Society in 1958). Dit genootschap richtte zich op meervoudige progressieve taken om de homeopathie verder te verspreiden, maar al haar activiteiten zijn eveneens opgenomen in de BHA. Ironisch genoeg is de BHA tegenwoordig zelf gefuseerd met de Faculty of Homeopathy. Het bestaan van de Blackie Foundation Trust moet hier ook genoemd worden, opgericht door Dr. Margery Blackie (1898-1991) om onderwijs en onderzoek in de homeopathische wetenschap te promoten. In de jaren ‘80 en ’90 was het erg actief, maar momenteel blijft het grotendeels stil.150 Het Verenigd Koninkrijk is het enige land in de Europese Unie met ziekenhuizen in de publieke sector die (uitsluitend) homeopathische behandelingen aanbieden. Er zijn inderdaad homeopathische National Health Service ziekenhuizen in London, Liverpool, Bristol, Glasgow, en Tunbridge Wells.151 Er zijn ongeveer 383 bedden beschikbaar in Britse homeopathische ziekenhuizen en 51037 bezoeken aan homeopathische medische poliklinieken. De ziekenhuizen worden bemand met artsen die gekwalificeerd zijn in de orthodoxe geneeskunde, die een postdoctorale opleiding homeopathie op zich gaan nemen.152 Het grootste ziekenhuis, het Royal London Homoeopathic Hospital (RLHH), streeft klinische integratie en wetenschappelijke samenwerking na. Het maakt onderdeel uit van de National Health Service (d.w.z. een openbaar ziekenhuis), en is sinds 2002 een deel van de University College London Hospitals (UCLH). UCLH is een groot academisch medisch centrum met een medische school en nauwe banden met een universiteit en diverse grote specialistische medische instituten. De National Health Society (NHS) besteedt circa 6 miljoen pond aan doorverwijzingen naar en contracten met de vier homeopathische ziekenhuizen die onderdeel zijn geweest van de NHS sinds haar oprichting in 1948. De vier homeopathische NHS ziekenhuizen behandelen momenteel 55,000 patiënten per jaar.153 Toch is de situatie voor de homeopathie niet zo rooskleurig als het lijkt.154 Slechts 0,1% van het totale overheidsbudget voor ziekenhuizen gaat naar homeopathische ziekenhuizen. Drie van de vier ziekenhuizen wachten een onzekere toekomst, aangezien zij op de rand van sluiting staan.155 De ziekenhuizen in Bristol en Liverpool functioneren nog steeds, zij het zodanig significant in omvang afgenomen dat zij liever als poliklinieken beschouwd zouden willen worden. 2.5 Toegankelijkheid, Markt en Kosteneffectiviteit van Homeopathie (Variabele E) Homeopathische en andere natuurlijke geneesmiddelen worden verkocht in vele onafhankelijke apotheken. Aanvullende/alternatieve medicamenten, homeopathische producten en andere natuurlijke geneesmiddelen zijn op grote schaal verkrijgbaar in gezondheidswinkels, supermarkten

150

‘Blue Plaque for Homeopathic Pioneer Dr. Margery Blacky’, English Heritage Website, http://www.englishheritage.org.uk/server/show/ConWebDoc.4573 151 Legal Status of Traditional Medicine and Complementary/Alternative Medicine - A Worldwide Review, 124 152 Helman, Culture, Health and Illness, 90 153 ‘NHS Referrals to Homeopathy’ British Homeopathic Association Website, http://www.trusthomeopathy.org/media_centre/facts_about_homeopathy/nhs_referrals.html 154 Carol Boyce, ‘Homeopathy in the UK’ Hpathy Website, http://www.hpathy.com/papersnew/boyce-homeopathy-uk.asp 155 Ibidem. Zie ook het Wikipedia artikel: http://en.wikipedia.org/wiki/Regulation_and_prevalence_of_homeopathy dat suggereert dat de sluiting van het Turnbridge Wells ziekenhuis nabij is.

35

en apotheken. 156 Homeopathische geneesmiddelen worden als geneesmiddelen geacht onder de Britse wetgeving. 157 De bruto-omzet van homeopathische en plantaardige medicijnen is jaarlijks 33 miljoen euro, afkomstig van ongeveer 500. 000 mensen. 158 De totale farmaceutische markt was twee miljard euro (2002) waard. Het marktaandeel van homeopathie is dus 1,67%, wat veel kleiner is dan in de meeste andere Europese landen. 159 Het Verenigd Koninkrijk is een van de achterlopers van Europe in het gebruik van homeopathische medicijnen. Waarom er minder homeopathische medicijnen worden verkocht in het Verenigd Koninkrijk t.o.v. andere Europese landen is niet bekend. Er wordt echter aangenomen dat de kleinhandelmarkt voor homeopathische medicamenten maar slechts een zeer kleine, gestage groei doormaakt van 6-7% per jaar sinds de jaren negentig, waar andere landen een grotere groei zagen. Het kan in elk geval niet liggen aan de prijs van de medicijnen. In het Verenigd Koninkrijk zijn de netto ingrediëntkosten van homeopathische geneesmiddelen gemiddeld aanzienlijk kleiner dan de kosten van nieuwere, orthodoxe geneesmiddelen voor een gelijksoortige behandeling. Een bijkomend voordeel is dat alle homeopathische geneesmiddelen in het Verenigd Koninkrijk €2,50 kosten en dat is minder dan de belasting voor een recept.160 Ze zijn daarom uiterst goedkoop voor de klanten.161 Het ligt dus blijkbaar niet aan het aanbod, maar aan de vraag. Een onderzoek uitgevoerd door Jeremy Swayne (1992), toonde aan dat homeopaten niet alleen minder vaak voorschreven, maar ook dat ze minder vragen voor consulten vergeleken met conventionele dokters.162 De kosten voor een homeopathisch consult in het Verenigd Koninkrijk worden op gemiddeld €68,40 geschat en deze prijs daalt bij vervolgconsulten.163 De kosten voor homeopathische behandelingen worden vergoed door zowel de NHS als particuliere zorgverzekeringen. Echter, het blijkt dat doorgaans de meerderheid (90%!) van de kopers van homeopathische behandelingen dat buiten de NHS om doen waardoor praktisch gezien iedereen toch de volle pond betaalt.164 Sommige particuliere zorgverzekeringen dekken de vijf meest populaire vormen van complementaire/alternatieve therapie, waaronder homeopathie.165 Er is ook een beperkte subsidie mogelijk voor homeopathische behandeling via plaatselijke Primary Care Trusts (wat een deel is van de NHS). Het debat over homeopathie is levendiger dan ooit. The Lancet, één van het meest toonaangevende en meest gelezen Britse medische tijdschriften, heeft vele onderzoeken, klinische testen en proeven gepubliceerd over de effecten van homeopathie. De conclusies van deze studies zijn grotendeels negatief. Sinds 2005 is het een trend om homeopathie aan te vallen; die werd geïnitieerd door The Lancet en vervolgens overgenomen door grotere nationale kranten zoals The Guardian en The Sun.166 Er zijn ook meerdere BBC-uitzendingen geweest van de documentaire "Homeopathie: de Test”, waarin de werkzaamheid van homeopathie in verband werd gebracht met

156

Legal Status of Traditional Medicine and Complementary/Alternative Medicine - A Worldwide Review, 124, 127. Zie ook Schmitz (ed. ), Strömungen der Homöopathie, 153 157 Kayne, Homeopathic Pharmacy, 17 158 Homeopathic and Anthroposophic Medicine in Europe – Facts and Figures, ECHAMP E. E. I. G. , Brussel 2nd ed. 2007, 85, 90. Dit nummer wordt bevestigd in een report van Mintel (2003), hij schatte dat de jaarlijkse marktwaarde rond 29 miljoen pond lag. Geciteerd in Kayne, Homeopathic Pharmacy, 26. Een andere bron postuleerde een marktaandeel van £38 miljoen: Medical News Today, http://www. medicalnewstoday. com/articles/88959. php 159 Homeopathic Pharmacy, 26. Er werd geschat dat de marktaandeel 1% was (OTC Number), wat de schatting van 1. 67% bevestigt. 160 OTC is een afkorting van ‘Over the Counter’ en betekent dat ze zonder recept kan worden gekocht. 161 Ibidem, 22 162 Ibidem, 21 163 ‘Homeopathy’, Cancer Research UK Website, http://www. cancerhelp. org. uk/help/default. asp?page=251 164 ‘Homeopathy’, Patient UK Website, http://www. patient. co. uk/showdoc/40025316/ 165 Legal Status of Traditional Medicine and Complementary/Alternative Medicine - A Worldwide Review, 128. Zie ook Homeopathic and Anthroposophic Medicine in Europe – Facts and Figures, ECHAMP E. E. I. G. , Brussel 2nd ed. 2007, 86 166 Carol Boyce, ‘Homeopathy in the UK’ Hpathy Website, http://www. hpathy. com/papersnew/boyce-homeopathy-uk. asp. Zie ook bijvoorbeeld: The Guardian results on homeopathy http://browse. guardian. co. uk/search?search=homeopathy&publication=BMJ+Group , The Sun results on homeopathy: http://www. thesun. co. uk/search/searchAction. do?view=internal&searchType=internal&searchmode=adsandresults&pageNum=1&resultsPerPage=10&similarlink=false&pubName=sol&q uery=homeopathy. De druk die The Lancet legt op homeopathie wordt bevestigd in dit artikel: ‘While Homeopathy Faces Enemies in the UK, it Booms in India’, Medical News Today, http://www. medicalnewstoday. com/articles/88959. php

36

het placebo-effect. 167 In reactie op de negatieve mediaberichten over homeopathie werd een liefdadigheidsinstelling, inclusief een internetcampagne, opgericht ter verdediging van homeopathie.168 2.6 Afsluitende Opmerkingen De invoering van homeopathie in het Verenigd Koninkrijk is in vele opzichten analoog aan de invoering van homeopathie in de VS: vroeg, probleemloos en zonder veel weerstand. Terwijl Hering een centrale rol speelde in de VS, was het Quin die verantwoordelijk was voor de verspreiding van homeopathie in het Verenigd Koninkrijk en ook voor het creëren van een draagvlak, voornamelijk uit de aristocratische klasse. Dit heeft echter ook een negatief effect gehad voor homeopathie in de 19e eeuw. Omdat de hogere niveaus van de samenleving de doelgroep was, heeft homeopathie nooit veel populariteit ondervonden bij de gewone mens. In het Verenigd Koninkrijk is er altijd een traditioneel segment geweest waarin natuurlijke therapieën de ruimte hebben gehad om zich te ontwikkelen en de verschillende klassen van de samenleving te penetreren. De moderne geneeskunde van de twintigste eeuw is in vele opzichten onschadelijk gebleken voor de ontwikkeling van de homeopathie, ondanks het feit dat de orthodoxe medische wereld een tegenstander is van homeopathie. Toch is het interessant dat de helft van de Britse artsen hierdoor niet wordt beïnvloed. Over het algemeen zijn ze tolerant ten aanzien van homeopathie en schrijven ze zelfs homeopathische middelen voor. Hoewel de artsen positief zijn, hebben de pers en de wetenschappelijke gevestigde orde homeopathie structureel aangevallen in de afgelopen jaren via televisie en kranten. De regering en de wet hebben homeopathie nooit bedreigd of onderdrukt. Hiermee verstaan we niet dat de regering aan de kant van homeopathie is, maar homeopathie wordt wel erkend en geaccepteerd als één van de legitieme alternatieve geneeswijzen. Het is vrij uniek, wereldwijd gezien, dat homeopathie in het Verenigd Koninkrijk opgenomen is in de National Health Service, universiteiten en ziekenhuizen (poliklinieken), hoewel er op het ogenblik van dit schrijven een aantal ontwikkelingen plaatshebben die deze institutionele integratie trachten terug te dringen. Er zijn vele mogelijkheden om homeopathie te studeren. De registratie en organisatie van homeopaten wordt gedaan door twee professionele verenigingen. Er bestaat voorts een aantal onderzoeksstichtingen. Toch, ondanks de lage kosten van homeopathische geneesmiddelen, is de vraag (en dus het marktaandeel) klein. Homeopathische consultaties zijn niet enorm duur. Vergoeding is beschikbaar (via de NHS), hoewel de meeste mensen voor consultaties en medicijnen daar geen gebruik van maken. Afgezien van de invloed van negatieve pers, is het redelijk om te concluderen dat het zeer moeilijk is om uit te leggen waarom homeopathie niet populairder is in het Verenigd Koninkrijk. Het lijkt erop dat er ondersteuning is van bijna alle kanten en dat de relatief lage populariteit niet wordt veroorzaakt door de aanbodzijde, maar door de algemene vraag naar homeopathie. Dit maakt het Verenigd Koninkrijk interessant om te bestuderen en daar komen we nog op terug in de conclusie.

167 168

BBC Website, http://www. bbc. co. uk/science/horizon/2002/homeopathy. shtml ‘Homeopathy, Medicine for the 21st century’, HMC Website, http://www. hmc21. org/

37

Hoofdstuk 3 | India Huidige Mate van Populariteit van Homeopathie: Hoog Vraag: Waarom is de populariteit van homeopathie in India op dit moment hoog? 3.1. Vroege Geschiedenis van Homeopathie: Stichters, fundamenten, en Diaspora (Variabele A) De geschiedenis van de homeopathie in India is enigszins versluierd en verborgen. 169 Volgens de historicus Eswara Das is het echter duidelijk dat de homeopathie spontane aanvaarding vond bij de inboorlingen.170 Dit was niet altijd het geval bij de Indiase heersers, aangezien ze niet vaak Europese innovaties wilden accepteren. Aan de andere kant oefende homeopathie ook aantrekkingskracht uit op deze heersers omdat het modern was en werd uitgevonden door de Duitsers (de vijand van de Britten). Europese artsen en missionarissen waren degenen die homeopathie naar India brachten. Men zou misschien verwachten dat de Britse kolonisten daarvoor verantwoordelijk waren, maar het tegendeel is waar. In de 19e eeuw was de orthodoxe geneeskunde voor de Engelse kolonisten het dominante medische systeem; van homeopathie was weinig over komen waaien. 171 De inheemse beoefenaars van geneeskunde werden door Britse artsen genegeerd of belachelijk gemaakt. 172 Uiteindelijk waren het de zendelingen uit Duitsland en Zwitserland die homeopathische apotheken zouden oprichten en boeken van Hahnemann verspreidden. Al in 1834 werden de eerste patiënten in Zuid-India behandeld met homeopathie. Een paar jaar later spreidden de militaire artsen zich uit naar het noorden. Na de introductie speelden de Europeanen echter geen rol meer. Bengaalse artsen namen de bal over en de Indiase bevolking bracht de homeopathie zelf van de grond af.173 Twee Indiërs hielpen bij het vestigen van homeopathie in India. Ze wijdden hun leven aan het navolgen van de lessen van Hahnemann: Babu Rajendra Lal Dutt (1818-1890) en Mahandrae Lal Sircar (1833-1904). Sircar stichtte een homeopathisch tijdschrift in 1868, de eerste in India, en de homeopathie kreeg daarmee acceptatie onder Indiase artsen.174 Tussen 1847 en 1848 werd een cholera-epidemie in India met succes behandeld met homeopathie, dit droeg in grote mate bij tot de acceptatie. In 1862 deed zich een soortgelijke gebeurtenis voor: dit keer werd malaria met succes behandeld, wat nog meer roem bracht voor het homeopathische systeem. Calcutta was de belangrijkste plaats waar vanuit homeopathie zich ontwikkelde in India. 175 In 1875 werd hier het eerste homeopathische college gebouwd. Homeopathie ontving geen kritiek of afwijzing van de medische gevestigde order in India zoals het geval was in de meeste Europese landen. 176 Het Westerse wetenschappelijke geneeskundige systeem waarmee het werd vergeleken

169

Dinges (ed.), Weltgeschichte der Homöopathie, 355. Op het moment dat deze scriptie is geschreven kon het volgende promotieschrift nog niet worden verwerkt, maar het is zeker een aanrader om dat te bestuderen: Samuel Vijaya, Geschichte der Homöopathiein Indien von ihrer Einfürung bis zur ersten offiziellen Anerkennung 1937, Inaugural Dissertation (Ludwig Maximilians Universität München) 170 Das, History and Status of Homoeopathy Around the World, 103. Vele verklaringen aangetoond door Das kunnen worden gevonden in de paragraaf in ‘culture of medicine’. Zie ook: Rudolf Höhn, Indien und die Homöopathie, Medical Dissertation University of Freiburg (1983), 31. Voor verdere discussie hierover, zie Culture of Medicine paragraaf (4. 2) 171 Charles Leslie, Pluralism and Integration in the Indian and Chinese Medical Systems, Bossman Publishers (Washington 1994), 236. Het is niet bekend waarom de Britse elite niet op de hoogte was van de ontwikkelingen van homeopathie in het thuisland, maar waarschijnlijk waren deze ontwikkelingen niet belangrijk genoeg om zich te verspreiden naar de koloniën. 172 Ibidem, 237. Neem ook Bala Poonan in overweging. Hij merkt op dat de Britten zwaar werden beïnvloedt door de rationaliteit en uitvindingen van wetenschappelijk geneeskunde, Bala Poonam, Medicine and medical policies in India: Social and Historical Perspectives, Lexington Books (Plymouth 2007), 110. Friedrich bevestigt het standpunt van Leslie: “Zu keinem Zeitpunkt wurde die Homöopathie in Indien mit der britischen Kolonialmacht in Verbindung gebracht. ” Boris Friedrich, Homöopathie und Ayurveda in Indien und Deutschland, GRIN Verlag (Leipzig 2003), 88 173 Bhardwaj (1980:214) cited in Anja Hümmer, Homöopathie – eine Indiase Tradition?, GRIN Verlag (Leipzig 2007), 37, 42. Zie ook Robert Frank, Globalisierung und Kontextualisierung heterodoxer Medizin: Homöopathie und Ayurveda in Deutschland und Indien, Bielefeld Verlag (Bielefeld 2002) 174 Anja Hümmer, Homöopathie – eine Indiase Tradition?, GRIN Verlag (Leipzig 2007), 12. Sircar wordt gezien als één van de ‘wegbereiters der homöopathie in Indien’. 175 Boris Friedrich, Homöopathie und Ayurveda in Indien und Deutschland, GRIN Verlag (Leipzig 2003), 89 176 Ute Schumann, ‘Vom “lärmenden Herzen” und anderen volksmedizinischen Ansichten in der Indiasen Homöopathie’ in: Homöopatisch Gesprach, Vol. 12; 5 (May 2002) 68

38

was nog niet volledig overgenomen door de Indiase bevolking, en de inheemse medische tradities waren qua uitgangspunten en beginselen vergelijkbaar met homeopathie. Rond het begin van de twintigste eeuw, toen homeopathie een zware tegenslag ondervond in andere delen van de wereld, bleek India een uitzondering te zijn. India ontwikkelde zich daarom geleidelijk als één van de mondiale leiders van de homeopathie. Het was echter duidelijk dat, om officiële erkenning te krijgen en echte institutionele vooruitgang te maken, het absoluut noodzakelijk was om te streven naar een onafhankelijke regering die homeopathie zou gaan accepteren.177 3.2 Geneeskundige cultuur (Variabele B) Volgens de cultuurfilosoof Friedrich heeft de Indiase medische cultuur veel gemeen met de klassieke Hahnemanniaanse homeopathie. Het concept van de levenskracht, bijvoorbeeld, vindt veel erkenning en herkenning in India, meer dan in Europa, waar – volgens de wetenschappelijke gevestigde orde - deze begrippen slechts de overtuigingen zijn van pseudowetenschappers. 178 Het geloof in de levenskracht, en in de effecten van immateriële krachten en energetische genezing, ligt geworteld in de denkwijze en de cultuur van de Indiase bevolking. Dit is onweerlegbaar ten goede gekomen aan de acceptatie van homeopathie.179 De medisch antropoloog Cecile Helman bevestigt deze zienswijze: "De culturele en filosofische fundamenten van de Indiase samenleving waren en zijn nog steeds zeer behulpzaam en bijna noodzakelijk voor de aanvaarding van homeopathie."180 Over het algemeen verschillen de Indiase opvattingen van gezondheid, ziekte, leven, dood, spiritualiteit en geneeskunde enorm met die van het Westen. Indiase mensen zijn door de geschiedenis heen meer spiritueel georiënteerd; ze zijn vooral ook energetischer gepercipieerd. Chinese therapieën, de populaire inheemse therapie ayurveda en homeopathie passen in dit plaatje, omdat hun methode van genezing is gebaseerd op energie en op het balanceren van het leven in plaats van het concentreren op specifieke symptomen en het gebruik van agressievere vormen van ziektebehandeling. Eeuwenlang hebben Ayurveda, Siddha en unani-systemen naast elkaar bestaan met yoga, natuurgeneeswijze en homeopathie.181 De Duitse arts Martin Schmitz heeft de populariteit van de homeopathie in India gecorreleerd met de filosofische overeenkomsten met het Hindoeïsme.182 Het is bekend dat Bengaalse artsen in de 19e eeuw grote inspanningen hebben verricht om de fundamentele beginselen van de homeopathie met die van het hindoeïsme te harmoniseren.183 Vooral onder de armere meerderheid van de Indiërs, en dan met name degene die op het platteland leven, hebben de traditionele en energetische geneeswijzen zeker zoveel autoriteit als de moderne, Westerse geneeswijzen. Westerse geneeskunde is geïntegreerd in India, maar haar standpunten worden niet unaniem goedgekeurd door de traditionele Indiase gemeenschap. Helman bevestigt deze lezing: "(...) In landen zoals India, ondervinden sterke inheemse geneeswijzen bijna dezelfde legitimiteit en populariteit als de Westerse geneeskunde. "184 Westerse geneeskunde is gebaseerd op rationaliteit en meetbaarheid, terwijl homeopathie een therapie is waarbij het enige bewijs dat van belang is rechtstreeks uit de ervaringen van patiënten komt. Indiërs hebben de neiging om in mindere mate te rekenen op wetenschappelijke inzichten. Zij zoeken specifiek naar geneeswijzen die hun levenskracht weer in balans brengen en een equilibrium creëren in het lichaam, zoals bij de ayurveda therapie en homeopathie. De Duitse medisch historicus Borghardt merkt op dat we niet alleen veel overeenkomsten vinden tussen de principes en de filosofie van Ayurveda en homeopathie, maar dat ayurveda ook moet worden gezien als een "Wesentliche

177

Dinges (ed. ), Weltgeschichte der Homöopathie, 361 Boris Friedrich, Homöopathie und Ayurveda in Indien und Deutschland, (Leipzig 2003), 89 179 T. Borghardt, Homöopathie in Indien. Feldstudie zur Theorie, Praxis und Verbreitung homöopathischen Gesundheitsversorgung in Indien, (Dissertation University Freiburg, 1990), 23 180 Helman, Culture, Health and Illness, pp. 23-24 181 Legal Status of Traditional Medicine and Complementary/Alternative Medicine - A Worldwide Review, 131 182 Schmitz (ed. ), Strömungen der Homöopathie, 173 183 Bhardwaj (1980: 214) cited in: Anja Hümmer, Homöopathie – eine Indiase Tradition?, GRIN Verlag (Leipzig 2007), 33 184 Ibidem, p. 74 178

39

Vorbedingung für die Integration in der Homöopathie Indien".185 Ute Schumann, een Duits medische historicus, voegt hieraan toe dat in India de homeopathie in de medische arena haar goede positie behaalde en handhaaft vanwege haar interculturele dimensie. Uitgevonden en geaard in Europa, maar met beginselen en standpunten die begrepen worden en omarmd door het Indiase volk, past het bij inheemse geneesmiddelen zoals ayurveda. 186 In India heeft orthodoxe westerse geneeskunde natuurlijk minder wortels dan in het Westen. Het won terrein in de 20e eeuw, maar bereikte nooit een dominante positie zoals in het Westen. Vooral buiten de steden, waar traditionelere therapieën en homeopathie populairder bleven, kon de westerse geneeskunde nooit een stevig houvast vinden. 3.3 Overheidsbeleid, wet- en regelgeving met betrekking tot Homeopathie (Variabele C) In 1937 ontving de homeopathie gelijke rechten (gelijk ten aanzien van derechten van orthodoxe artsen) en werd het opgenomen in ziekenhuizen. Dit was de erkenning die Indiase homeopaten niet hadden durven dromen aangezien ze nog onder koloniale overheersing leefden. In 1941, als gevolg van de toevloed van kwakzalverij in de homeopathie, zette een aantal opgeleide homeopaten zich in voor een officiële erkenning van homeopathische opleidingen en beoefening. Het lukte ze om de Algemene Raad en Staatsfaculteit voor Homeopathische Geneeskunde op te zetten in de juni van 1941. Via een onderzoek van de regering naar de status van de homeopathie in India, werd in 1948 geteld hoeveel homeopaten er waren. Het aantal homeopaten was 3000. In 1952 werd door de regering van India een Homeopathische Raadgevend Comité benoemd en door de aanbevelingen van deze commissies werden een reeks wetten aangenomen voor de erkenning van homeopathie. De eerste stap in de erkenningsprocedure was de invoering van de Central Council of Indian Medicine Act in 1970. Homeopathie werd gebonden aan het gezondheidszorgsysteem van de staat in 1973 als gevolg van deze wet.187 Vanaf dat moment werd homeopathie door de regering officieel op hetzelfde niveau erkend als andere medische systemen, zoals de reguliere geneeskunde, ayurveda, enz. Homeopathie kreeg zelfs overheidsondersteuning en subsidie om de integratie te bevorderen enom de effecten van homeopathie beter te onderzoeken. India is uniek in deze context; het is het enige land waar homeopathie niet alleen wordt erkend, maar ook wordt gestimuleerd door de regering.188 De Indiase regering stichtte het Department of Indian Systems of Medicine & Homeopathy in maart, 1995.189 Er is een aparte Directeur van Homeopathie in het Ministerie van Volksgezondheid.190 De voornaamste werkterreinen van de afdeling zijn onderwijs, standaardisatie van geneesmiddelen, de verbetering van de beschikbaarheid van grondstoffen, onderzoek en ontwikkeling, verspreiding van informatie, communicatie en de betrokkenheid van de traditionele geneeskunde en homeopathie in de nationale gezondheidszorg. Meer dan 4000 mensen werken in deze gebieden.191 Een artikel in de World Health Forum erkent dat “In het Indiase subcontinent de juridische positie van de beoefenaars van homeopathie is verheven tot een professioneel niveau vergelijkbaar met dat van een arts”.192 Het is legaal om werkzaam te zijn als een homeopaat in India zonder gediplomeerd te zijn. India heeft veruit de grootste (legale) vrijheid om alternatieve therapieën te beoefenen. De professionele organisatie van orthodoxe artsen in India heeft zich verzet tegen overheidserkenning en steun van inheemse medische instellingen, maar dit beleid is nooit volledig succesvol geweest, noch werd het volledig gesteund door alle leden van de organisatie.193 Het

185

Borghardt cited in Anja Hümmer, Homöopathie – eine Indiase Tradition?, GRIN Verlag (Leipzig 2007), 32 Ute Schumann, ‘Vom “lärmenden Herzen” und anderen volksmedizinischen Ansichten in der Indiasen Homöopathie’ in: Homöopatisch Gesprach, Vol. 12; 5 (May 2002) 84 187 Anja Hümmer, Homöopathie – eine Indiase Tradition?, GRIN Verlag (Leipzig 2007), 11 188 G. Ruthven Mitchell, Homeopathy – The first authorative study of its place in medicine today, W. H. Allen (London 1975), 86 189 Das, History and Status of Homoeopathy Around the World, 108 190 Dr. Diwan Vijay Chand, NVP, in the LIGA Letter (October 2001) http://www. lmhint. net/LigaLetter/October01/ 191 Legal Status of Traditional Medicine and Complementary/Alternative Medicine - A Worldwide Review, 132 192 Ullman, Discovering Homeopathy, 120 193 Charles Leslie, Pluralism and Integration in the Indian and Chinese Medical Systems, Bossman Publishers (Washington 1994), 237 186

40

nationale gezondheidsbeleid, zoals aanvaard door het Indiase parlement, geeft de Indiase Systemen van Geneeskunde en Homeopathie een belangrijke rol in de primaire gezondheidszorg en wil daarom graag de integratie ervan in het gehele gezondheidszorgsysteem zien, vooral in de preventieve en promotionele aspecten van de gezondheidszorg in het kader van de nationale doelstelling voor het bereiken van "Gezondheid voor iedereen in 2000".194 India is wereldwijd gezien dus uniek in de mate waarin zij homeopathie erkent als een legitiem systeem van geneeskunde. De Indiase regering heeft homeopathie, ondanks haar Europese afkomst, de status van een nationaal medisch erkend systeem toegekend. India is ook ongewoon in dat zij zeven nationale medische systemen heeft waarbij de moderne geneeskunde in theorie niet als beter wordt geacht dan de andere therapieën. 195 3.4 Organisatorisch niveau en Institutionele Integratie van Homeopathie (Variabele D) In de jaren dertig werden de eerste organisaties van werkgevers van de homeopathie gesticht in India.196 In 1936 uitte Mahatma Gandhi zijn uiterste dankbaarheid voor homeopathie. Door deze aanbeveling werd het makkelijker voor het volk om homeopathie te accepteren.197 Zelfs Moeder Theresa, die tientallen jaren de armste burgers van India medische zorg heeft verleend, heeft ervoor gezorgd dat homeopathische zorg deel uit ging maken van de diensten aangeboden in haar zendingsposten. Moeder Theresa heeft altijd een bijzondere interesse gehad in homeopathische geneeskunde, vanwege de effectiviteit en lage kosten van homeopathie. De Zusters van Moeder Theresa hebben op dit moment vier homeopathische apotheken. Één van deze apotheken bestaat voornamelijk om arme en zieke kinderen in Calcutta te voorzien van homeopathische geneesmiddelen, terwijl de andere drie homeopathische geneesmiddelen verstrekken aan iedereen die daar behoefte aan heeft. 198 Vanzelfsprekend was de steun van deze invloedrijke leiders een drijfveer om homeopathie op een bredere en meer structurele schaal te organiseren. In 1967 werd de eerste Internationale Homeopathie Conferentie gehouden in India en dat benadrukte de groeiende status van India in de wereld van homeopathie. In 1987 vestigde de regering klinieken voor homeopathische drugsontwenningskuren in zes verschillende politiebureaus in New Delhi. Een recente conferentie in India beschreef de indrukwekkende resultaten van homeopathische behandelingen bij drugsverslavingen en ontving daardoor lofbetuigingen van de Indiase minister van Volksgezondheid en Gezin, de minister van Financiën en de opperrechter. Naast de steun die klinieken voor homeopathische drugsontwenningskuren kreeg, steunde de Indiase overheid ook diverse onderzoeksprojecten en homeopathische ziekenhuizen en klinieken.199 In 1990 had de Indiase regering meer dan 11.000 homeopathische ziekenhuisbedden en waren driekwart van alle geregistreerde beoefenaars getraind door de staat. Medische studenten, of ze homeopaten of moderne artsen wilden worden, doen de eerste drie jaar dezelfde opleiding. Het resultaat is dat de krakende openbare gezondheidszorg van India niet alleen geconfronteerd wordt met concurrentie van een goed gefinancierde particuliere sector van conventionele geneeskunde, maar ook een goedkoper, op grote schaal beschikbare homeopathische tak.200 In India zijn nu 2.860 ziekenhuizen, met een totaal van 45.720 bedden, die de bevolking voorzien van traditionele Indiase systemen van geneeskunde en homeopathie, en 307

194

‘Homeopathy: Development and Status’, op de EmaxHealth Website, http://www. emaxhealth. com/60/632. html Raekha Praesad, ‘Homeopathy booming in India’, in: The Lancet, Vol. 370 (17-11 2007), 1679 196 Anja Hümmer, Homöopathie – eine Indiase Tradition?, GRIN Verlag (Leipzig 2007), 12 197 “Homeopathy is the most modern and finest people’s medicine in the world which heals non-violent. Our government should do everything to spread homeopathy (…)” Ghandi cited in Martin Schmitz (ed. ), Strömungen der Homöopathie, KVC Verlag Essen, Essen 2002, 171 (translated by Joris Dekkers) 198 Dana Ullman, ‘The Present Status of Homeopathy Internationally, in: Homeopathic Educational Services, http://www. homeopathic. com/articles/view,22 199 Ibidem 200 Raekha Praesad, ‘Homeopathy booming in India’, in: The Lancet, Vol. 370 (17-11 2007), 1679 195

41

daarvan doen exclusief aan homeopathie.201 Vandaag zijn er meer dan 2.500 homeopathische poliklinieken die patiënten gratis behandelen. Er zijn tussen 1.400 en 1.500 homeopathische apotheken in India.202 Ongeveer 7% van alle ambulances worden bemand door homeopathisch personeel.203 Via de Centrale Raad van Indiase Geneeskunde en de Centrale Raad van Homeopathie, werkt de Indiase overheid aan de standaardisering van de opleiding van homeopaten en artsen van traditionele geneeskunde. Ter ondersteuning zijn zeven nationale instituten nu onder controle van het Departement van Indiase Systemen van Geneeskunde & Homeopathie komen te staan. Het Nationaal Instituut voor Homeopathie, opgericht in 1975 en gevestigd in Calcutta, biedt bijvoorbeeld bachelor- en MD diploma’s aan in de homeopathie. 204 In de decennia die hierop volgen, verschenen honderden Homeopathische colleges. In 1978 werd de Centrale Raad van Onderzoek opgericht in New Dehli. Na deze belangrijke gebeurtenissen groeide homeopathie enorm snel in India, waardoor het totale aantal homeopaten steeg tot meer dan 85.000 (1984), een groei van meer dan 80.000 homeopaten in 37 jaar. De jaren tachtig waren belangrijk in verband met het opzetten van regels voor onderwijs in de homeopathie. In 1984 werden gestandaardiseerde regels gemaakt voor homeopathische bacheloropleiding en in 1989 voor homeopathische masteropleiding. Standaard Onderwijs in Homeopathie werd in het land toegepast op bachelorniveau in het jaar 1983. In 1978 werd een aparte Centrale Raad voor Onderzoek in de homeopathie opgericht. Op dit moment zijn er bijna 186 homeopathische medische colleges in India. Ongeveer 35 daarvan zijn colleges van de regering, waarvan de meeste zijn aangesloten bij universiteiten. De andere instellingen werden beheerd door particuliere instanties.205 Tel daarbij op nog 70 hogescholen die gespecialiseerde opleidingen voor homeopathie bieden en nog zo’n 80 onafhankelijke scholen en men komt op het totaal uit.206 Naast deze nationale instituten zijn er een aantal faciliteiten voor medisch onderwijs onder het Departement van Indiase Systemen van Geneeskunde & Homeopathie die momenteel 118 Homeopathie predoctorale opleidingen en trainingen en 10 homeopathische postdoctorale opleidingen en trainingen bieden.207 In India bestaan er momenteel 24 kamers voor de registratie van gekwalificeerde beoefenaars van homeopathie. 208 Het is onbekend hoeveel werknemersorganisaties India heeft. Dit wereldwijd ongeëvenaard niveau van integratie en organisatie heeft geleid tot veel wereldwijd bekende leiders van homeopathie, zoals Rajan Sankaran (1960 -. .), en geeft India de centrale en machtige positie in de wereld van de homeopathie. 3.5 Toegankelijkheid, Markt en Kosteneffectiviteit van Homeopathie (Variabele E) India heeft al tientallen jaren een relatief grote binnenlandse homeopathie markt. Dit heeft geleid tot de komst van diverse bedrijven die homeopathische diensten bieden. Het Homeopathische Farmacopee Laboratorium, Ghaziabad (HPL), is opgericht in september 1975. Er zijn 700 homeopathische apotheken in India.209 De markt van homeopathie groeit met 25% per jaar en wordt dit jaar geschat op een waarde van 26 miljard roepies (€373 miljoen).210 "De hogere middenklasse en rijke klassen in India beschouwen homeopathie alszijnde modieus. Dit heeft geleid tot

201 Legal Status of Traditional Medicine and Complementary/Alternative Medicine A Worldwide Review, 132, Zie ook: Een artikel in de World Health Forum erkent dat, "In the Indian subcontinent the legal position of the practitioners of homeopathy has been elevated to a professional level similar to that of a medical practitioner. “ 202 Helman, Culture, Health and Illness, 74 203 Martin Dinges, ’Homöopathie in Indien: Ein Absteiger im Indiasen Gesundheitssystem?’ in ZKH 2008; 52 (2) 60 204 Legal Status of Traditional Medicine and Complementary/Alternative Medicine - A Worldwide Review, 133 205 Dr. Manish Bhatia, ‘Homeopathy in India’, http://www. hpathy. com/Status/homeopathy-India. asp 206 Martin Dinges, ’Homöopathie in Indien: Ein Absteiger im Indiasen Gesundheitssystem?’ in ZKH 2008; 52 (2) 60 207 Legal Status of Traditional Medicine and Complementary/Alternative Medicine A Worldwide Review, 133 (De statistieken zijn uit 2002) 208 Raj Kumar Manchanda and Mthe UKul Kulashreshta, ‘Cost Effectiveness and Efficacy of Homeopathy in Primary Health Care Units of Government of Dehli, 60th International Homeopathic Congress LIGA Congress (Berlin ; May 2005) 2 209 Geen titel, http://home. concepts. nl/~lexrtn/nieuws/nwsfeit/azie. htm 210 Wallstreet Journal – Livemint (Dec. 2007) by Assocham, http://www. livemint. com/2007/12/09124324/Homeopathy-braces-to-beRs26bn. html

42

verzelfstandiging ", aldus Ravi Duggal, een onafhankelijke gezondheidsconsultant in Mumbai. 211 Bovendien is een budget van €298 miljoen van de Departement van AYUSH voor homeopathie beschikbaar en een groot deel daarvan wordt besteed aan homeopathisch onderzoek, onderwijs en gezondheidszorg.212 Volgens een onderzoek met 5000 homeopathische patiënten, door Assocham,213 is de algemene verdeling van homeopathische geneesmiddelen zeer slecht, vooral in vergelijking met de conventionele geneeskunde. Homeopathische geneesmiddelen zijn niet direct beschikbaar in India.214 mensen naast overheidsmedewerkers hebben medische verzekering, hoewel deze verzekering traditionele geneeskunde wel dekt. 215 Homeopathie in India is desondanks toch zeer kosteneffectief. Een onderzoek in New Delhi (met meer dan 1 miljoen homeopathische patiënten) heeft aangetoond dat bijna 50% homeopathische behandeling koos vanwege de lage kosten.216 Homeopathische artsen hebben een zeer laag salaris (meestal tussen 1000 en 2000 roepies). Veel patiënten worden gratis behandeld in staatspoliklinieken, die dan ook meestal worden bezocht door de armen.217 Een bezoek aan een betaald homeopathisch arts kost minder dan de helft van de prijs gevraagd door een conventionele arts in India. 218 Vergeleken met de meeste Europese landen vragen Indiase homeopaten veel minder, en vele homeopaten bieden zelfs kosteloos homeopathische advies. Homeopathie wordt op deze manier in vele sloppenwijken beoefend. Deze studie vond geen bewijsmateriaal om een representatief beeld te vormen van persactiviteit met betrekking tot homeopathie. Het is echter bekend dat de Indiërs wereldwijd de meest actieve schrijvers zijn van homeopathische artikelen en boeken. De meeste websites over homeopathie op het internet stammen uit India. Er bestaan ook veel tijdschriften over homeopathie. Naast het bieden van bewijs voor homeopathie en het schrijven over de status van de homeopathie in India, houden de meeste van de auteurs ook een oogje op wereldwijde ontwikkelingen. Dit suggereert dat de Indiërs zich terdege bewust zijn van hun centrale, leidende rol in de wereld van de homeopathie. 3.6 Afsluitende Opmerkingen India had In de 19e eeuw geen invloedrijk persoon die de homeopaten kon leiden en homeopathie naar alle niveaus van de samenleving kon brengen. Maar de vraag is of een dergelijk persoon zelfs noodzakelijk was, aangezien de homeopathie spontaan veel goedkeuring en steun kreeg in India. De principes en filosofie van de homeopathie hebben fundamentele parallellen en verbindingspunten gevonden bij de Indiase cultuur van de geneeskunde en de bestaande inheemse therapieën, zoals Ayurveda. Het werd onmogelijk voor de Indiase regering om de enorme populariteit van homeopathie onder het volk te negeren. Sinds de jaren zestig was de regering een sterke voorstander van homeopathie. Al bijna 50 jaar nu wordt homeopathie volledig erkend, gefinancierd, politiek omarmd en voor een groot deel gelijkgesteld met de andere medische systemen. Dat maakt de positie van homeopathie in India uniek in de medische wereld. Deze ondersteuning komt tot uiting in de grootschalige integratie van homeopathie in staatinstellingen (gezondheidszorg, ziekenhuizen, onderwijs, enz. ). Daarbij komen nog de lage kosten van de homeopathie (consulten en medicijnen), het grote marktpotentieel en de wereldwijde invloed (via het internet en de beroemde leiders). Er kan slechts één conclusie worden getrokken uit de variabelen, en dit is dat het feit dat homeopathie zeer populair is in India, een feit is dat voor zich spreekt.

211

Raekha Praesad, ‘Homeopathy booming in India’, in: The Lancet, Vol. 370 (17-11 2007), 1680 Ibidem, 1680 213 Assocham: The Associated Chambers of Commerce and Industry of India. Zie http://en. wikipedia. org/wiki/ASSOCHAM 214 Wallstreet Journal – Livemint (Dec. 2007) by Assocham, http://www. livemint. com/2007/12/09124324/Homeopathy-braces-to-beRs26bn. html 215 Legal Status of Traditional Medicine and Complementary/Alternative Medicine A Worldwide Review, 134 216 Raj Kumar Manchanda and Mthe UKul Kulashreshta, ‘Cost Effectiveness and Efficacy of Homeopathy in Primary Health Care Units of Government of Dehli, 60th International Homeopathic Congress LIGA Congress (Berlin ; May 2005) 12. 217 Dinges (ed. ), Weltgeschichte der Homöopathie, 361 218 Praesad, ‘Homeopathy booming in India’, 1679 212

43

Hoofdstuk 4 | Nederland Huidige mate van Populariteit van Homeopathie: Hoog Vraag: Waarom is de populariteit van de homeopathie in Nederland op dit moment groot? 4.1 Vroege Geschiedenis van Homeopathie: Stichters, fundamenten, en Diaspora (Variabele A) In Nederland kreeg homeopathie zeer langzaam grond. Homeopathie had maar een paar studenten in het begin en kreeg niet veel aandacht of ondersteuning.219 In tegenstelling tot het Verenigd Koninkrijk (Quinn) en de VS (Hering, Kent) heeft Nederland geen invloedrijke persoon gehad die de weg vrijmaakte voor homeopathie. De beroemde homeopaat Boenninghausen werd bijvoorbeeld geboren in Nederland, maar hij verhuisde al snel naar Duitsland. De eerste bekende homeopaten in Nederland waren de Duitsers Schönfeld en Schmid in 1834. Schönfeld probeerde de leider van de homeopathie te worden in Nederland, maar dat mislukte. De reden voor de lage acceptatie en kennis van de homeopathie in de 19e eeuw in Nederland lag niet besloten in de wetgeving; de medische wet van 1818 vormde immers geen belemmering, daar het homeopathie niet verbood. Naast het gebrek aan leiderschap lijkt het intellectuele klimaat aan de universiteiten - die ongunstig waren voor homeopathie – wellicht wel een aanvullende verklaring te zijn voor de slechte receptie. Een andere reden is dat, hoewel homeopathie meer bekend was en aanvaard werd in de hogere klassen, deze klassen weinig bijdroegen aan onderzoek en financiering. En dat terwijl men bijzonder welvarig moest zijn in die tijd om een homeopaat te worden, want er was nauwelijks iets te verdienen in dat beroep.220 Na de jaren ’50 van de 19 eeuw werd homeopathie iets meer bekend, maar de ontwikkelingen bleven ver achter die van andere landen. Tijdschriften rond die tijd bevatten desalniettemin statistieken die een kleine toename van patiënten en homeopaten toonden. 221 In 1865 werd de Medische Wet herzien. Het ondersteunde nu de gratis distributie van geneesmiddelen. Dit zou zeer gunstig maar ook gevaarlijk blijken voor homeopathie. Uiteindelijk slaagde één man erin om homeopathie op verschillende manieren te bevorderen: J. Voorhoeve. Voorhoeve schreef het veel gelezen Nederlandse boek 'Homeopathie in de Praktijk' en hielp ook bij het stichten van de 'Vereniging tot bevordering van de Homeopathie " in 1886. Later werd Voorhoeve ook medeoprichter van de eerste homeopathische geneesmiddelenfabriek.

Voorhoeves Homeopathie in de Praktijk

De discussie over homeopathie werd sterker in de jaren ’90 van de 19e eeuw, voornamelijk als gevolg van de kritische pamfletten van wetenschappers en allopaten.222 Deze kritiek bracht een diepgaande reactie teweeg in de homeopathische gemeenschap. In 1890 werd het “Homeopathisch Maandblad”

219

Marijke Gijswijt-Hofstra, ‘Compromise, not conflict: the introduction of homoeopathy into the Netherlands in the nineteenth century’ in: Tractrix, 5-1993, 122 220 Ibidem, 123-4 221 Ibidem, 127 222 Marijke Gijswijt-Hofstra, ‘The Haverhoeks and their Patients: the Popularity of Unqualified Homoeopaths in the Netherlands in the Early Twentieth Century’, in: Dinges, Martin (ed. ) Patients in the History of Homeopathy, EAHMHP (Sheffield 2002) pp. 217-236, merkt op dat het ‘Maandblad tegen de Kwakzalverij’ (Journal against Quackery) zei dat homeopathie onzin is.

44

gelanceerd. Tegen het einde van 1898 werd de Nederlandse Vereniging van Homeopathische Artsen opgericht. Desondanks waren er in 1898 nog steeds niet meer dan ongeveer 10 homeopathische artsen. Gezien het aantal patiënten waren meer homeopaten nodig, maar het was erg moeilijk om een homeopaat te worden, gezien de geringe bekendheid, erkenning en de slechte financiële beloningen. Voor zover we uit de 19e eeuw conclusies kunnen trekken, is het waarschijnlijk veilig om te stellen dat het verzet tegen de homeopathie in Nederland zwak was (wat erop wijst dat homeopathie op dat moment niet op de radar van de medische wereld stond). Deze stilte rondom de homeopathie is wellicht de grootste spelbepaler geweest in de trage opkomst van homeopathie, een therapie die, concluderend, in Nederland in de 19e eeuw nauwelijks georganiseerd en derhalve ook weinig populair was. 4.2 Geneeskundige cultuur (Variabele B) De medische cultuur in Nederland kan worden geplaatst tussen de Amerikaanse en Engels cultuur. De Nederlandse medische cultuur is materialistisch en mechanisch, net als in de meeste andere Westerse samenlevingen, maar is minder 'agressief' dan de Amerikaanse. In vergelijking met Engelse artsen schrijven Nederlandse artsen echter meer voor. 223 Net als in het Verenigd Koninkrijk hebben alternatieve en natuurlijke therapieën diepere wortels in Nederland dan in de VS. In Nederland wordt de dokter bijna als 'heilige' beschouwd. Gedurende de twintigste eeuw, en zeker vóór de Tweede Wereldoorlog, vertegenwoordigden de leraar, de priester en de arts de drie belangrijkste autoriteiten waarop Nederlandse gezinnen hun vertrouwen voor decennia hebben gevestigd.224 Dit is de reden dat alternatieve therapieën zoals homeopathie tot de jaren zeventig nauwelijks door kon dringen tot de gevestigde orde van de orthodoxe medische wereld. Pas toen in de jaren zeventig en tachtig kritiek ontstond tegen de conventionele geneeskunde konden alternatieve therapieën, zoals acupunctuur en homeopathie, langzaam de medische arena indringen.225 Het zelfgebruik van natuurlijke geneesmiddelen en kruidenmiddelen is altijd hoog geweest in Nederland, zelfs toen het vertrouwen in artsen op zijn hoogst was. Vooral de boeken en medicijnen van de Zwitserse fytotherapist A. Vogel (1902-1996) kreeg veel populariteit in Nederland na de Tweede Wereldoorlog.226 De reputatie van artsen en ziekenhuizen (waarin homeopathie niet is opgenomen) blijft nagenoeg ongewijzigd. Artsen zijn nog steeds de eerste stop bij blessures en verwondingen. Wanneer deze behandeling niet voldoende succes of voldoening levert, overwegen de meeste mensen alleen dan een bezoek naar een alternatieve behandelaar, zoals een homeopaat.227 Er vinden echter meer en meer bezoeken aan homeopaten plaats. En dat gaat samen met een hoge mate van tevredenheid: patiënten blijven trouw aan hun homeopaat en brengen dan vaak geen bezoek meer aan hun arts, hoewel voor ernstige schade de arts nog steeds de eerste plaats is om te gaan.228 Medische fouten die in het nieuws komen, en de aandacht en kritiek met betrekking tot de bijwerkingen van antibiotica, anticonceptie en vaccinaties zorgen ervoor dat de positie van de reguliere geneeskunde niet langer onaantastbaar is. Dit heeft gevolgen gehad voor de hegemonische positie van de orthodoxe geneeskunde en tegelijkertijd de homeopathie aantrekkelijker gemaakt, waardoor het nu de meest populaire alternatieve geneeswijze is in Nederland.229 Toch is het waar dat de meeste mensen die een homeopaten consulteren dat vaak in stilte doen. Het is nog niet

223

Vroon, Wolfsklem, 23 Cor Aakster, Alternatieve Geneeswijzen, 7 225 Ibidem, 8 226 H. P. J. A. Maas, ‘Wat is de positie van de Homoeopathie in de hedendaagse geneeskunde?’, in: Homoeopatisch Maandblad (19 jan. 1970), 5 227 Alleen 14% van patiënten zoeken complementaire / alternatieve zorg zonder eerst een consultatie te hebben bij een arts. In Nederland is de orthodoxe geneeskunde traditioneel de eerste plaats voor behandeling. Iedereen heeft zijn of haar eigen arts en hij is de eerste om geconsulteerd te worden wanneer behandeling nodig is. Daarom is de mening van de arts over homeopathie belangrijk en kan het zelfs de populariteit beïnvloeden. Zie Paul van Dijk, Geneeswijzen in Nederland, 8th ed. Uitgeverij Ankh-Hermes (Deventer 1993), 11-12 228 Jan Hoes, Homeopathie- totaalvisie op ziekte en gezondheid, Uitgeverij Ankh-Hermens (Deventer 2002), 12 229 Legal Status of Traditional Medicine and Complementary/Alternative Medicine - A Worldwide Review, 109 224

45

gebruikelijk of volledig maatschappelijk aanvaardbaar om toe te geven dat je homeopathie de voorkeur geeft. Hoewel homeopathie bekend staat als een medische optie, hebben de meeste mensen geen kennis van haar principes of toepassingen.230 In Nederland is het debat tussen de wetenschappelijke medische gemeenschap en de homeopaten nog springlevend. Tussen 1970 en 1990 was de relatie tussen homeopaten en artsen over het geheel gezien, gespannen.231 Tegenwoordig neemt een geleidelijke verschuiving plaats: meer en meer artsen beginnen homeopathische geneesmiddelen voor te schrijven en verwijzen patiënten naar de homeopaten. Volgens een onderzoek in 1992, hebben bijna de helft van alle Nederlandse huisartsen alternatieve geneeswijzen tenminste eenmaal verstrekt (of patiënten verwezen naar alternatieve genezers). 40% van huisartsen hebben specifiek homeopathie voorgeschreven aan patiënten of patiënten verwezen naar homeopaten.232 Er is langzamerhand meer samenwerking tussen artsen en homeopaten aan het ontstaan. 4.3 Overheidsbeleid, wet- en regelgeving met betrekking tot Homeopathie (Variabele C) De medische wetswijziging, welke definitief werd aangenomen op 1 december 1997, bracht de juridische status van alternatieve genezers in lijn met die van de paramedicus. Alternatieve genezers mogen geneeskunde beoefenen met uitzondering van sommige behandelingen welke voorbehouden zijn aan de arts.233 Het is legaal om werkzaam te zijn als een homeopaat zonder kwalificaties te hebben in Nederland: sinds 1993 is men niet langer verplicht om een medisch diploma te hebben voor het beoefenen van homeopathie.234 Er is, aan de andere kant, geen onafhankelijke wet welke homeopathie erkent. In juni 2003 diende de Nederlandse Vereniging van Klassiek Homeopaten (NVKH) een aanvraag in bij de regering voor de wettelijke erkenning van de Nederlandse homeopaat. Deze aanvraag werd afgewezen door de minister van Justitie, Piet-Hein Donner. Donner merkte op dat, hoewel er geen argumenten zijn om de similimum theorie te verwerpen, er genoeg argumenten zijn om de theorie en het effect van oneindig kleine verdunningen te verwerpen.235 De wet staat allopathische artsen toe om homeopathische geneeskunde voor te schrijven. Hoewel er geen wet is die homeopathie erkent, is er ook geen wet die de beoefening van de homeopathie verbiedt. De wet staat amateurhomeopaten toe homeopathische medicijnen voor te schrijven en tolereert zelfmedicatie zolang de geneesmiddelen voldoen aan de vereiste kwaliteitsnormen. Het beoefenen van homeopathie is niet gebonden aan regels. In principe kan iedereen in Nederland zeggen dat hij een homeopaat is en homeopathie beoefenen, zolang hij maar geen letsel brengt aan zijn patiënt. Wanpraktijken kunnen echter leiden tot een rechtszaak. Er zijn juridische registers waarin gekwalificeerde artsen van de homeopathie het recht hebben om in geregistreerd te worden als zij voldoen aan specifieke wettelijke voorschriften. Deze registratie geeft hen het recht om homeopathie te beoefenen met een beschermde titel, met als doel te verzekeren dat zij gekwalificeerd zijn in een specifiek gebied van de gezondheidszorg.236 Het Nederlandse Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport is zeker geen voorstander van homeopathie. Het belangrijkste argument tegen homeopathie van de Nederlandse Gezondheidsraad is dat de therapeutische voordelen zijn gebaseerd op het placebo-effect. In 1993 gaf de Gezondheidsraad echter toe dat het placebo-effect ook een grote rol speelt bij de conventionele geneeskunde. Deze conclusie, volgens een verslag van de Gezondheidsraad, maakte de weg vrij voor een samenwerkingsverband tussen de conventionele geneeskunde en alternatieve therapieën.237 Toch is homeopathie meer gekoppeld aan het placebo-effect dan de conventionele

230

Paul van Dijk, Geneeswijzen in Nederland, 8th ed. Uitgeverij Ankh-Hermes (Deventer 1993) Dinges (ed. ), Weltgeschichte der Homöopathie, 175 232 Legal Status of Traditional Medicine and Complementary/Alternative Medicine - A Worldwide Review, 108 233 Ibidem, 108-109 234 European Council for Classical Homeopathy (6th ed. June 2007), ‘The Recognition and Regulation of Homeopathy in Europe’ 235 De Volksrkant, ‘Homeopathie blijft vechten voor acceptatie’ (14-11-2004) 236 Ibidem, 109 237 Gezondheidsraad, Rapport (1993), 105 231

46

geneeskunde. In Nederland ontbreekt een samenhangend onderzoeksbeleid over homeopathie. In de jaren negentig was onderzoeksmethodologie belangrijker dan het werkelijke onderzoek. 238 Homeopaten zijn tegen klinische proeven - zoals dubbelblind onderzoek - omdat homeopathie een individueel gerichte therapie is. Voor de bereiding van homeopathische geneesmiddelen, gebruiken Nederlandse apotheken de Duitse Farmacopee HAB.239 De Nederlandse regering eist dat apotheken de normen en standaarden volgen die ingesteld werden door de Europese Good Manufacturing Practice. Bovendien nam het ministerie van Volksgezondheid in 1995 de beslissing om een wet te maken voor de registratie en controle van homeopathische medicijnen, de zogenaamde “Besluit Registratie Homeopatische Geneesmiddelen”.240 Het is veelzeggend dat de Nederlandse apotheken en internationale apotheken die de Nederlandse markt willen doordringen, verplicht zijn om op de meegeleverde gebruiksaanwijzing te vermelden dat “… dit homeopathische geneesmiddel [niet wordt] beoordeeld op de wetenschappelijke criteria van het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen."241 Dit betekent dat de Nederlandse overheid distributie toestaat, maar geen controle heeft over de effecten van homeopathische geneeskunde en deze niet kan beoordelen. Dit is in tegenstelling tot conventionele geneesmiddelen, omdat deze wetenschappelijk worden onderzocht en officiële goedkeuring nodig hebben voordat ze worden toegelaten op de markt. 242 Kortom, het lijkt erop dat het argument van de Nederlandse regering is dat het gebruik van homeopathische medicijnen geen gevaar oplevert. Dat is namelijk het voornaamste criterium voor wetenschappelijk onderzoek bij goedkeuring. Dit suggereert een allesomvattend geloof dat homeopathie geen enkel effect heeft (noch genezend, noch schade toebrengend), hoewel dit niet bewezen kan worden. 4.4 Organisatorisch niveau en Institutionele Integratie van Homeopathie (Variabele D) Vanaf 1948 heeft de lopende discussie over een academische leerstoel voor homeopathie nieuwe aandacht gekregen. Een tijdschrift uit de Benelux waarin de oprichting van een dergelijke leerstoel werd onderzocht verkocht 15.000 exemplaren en heeft bijgedragen aan een levendig debat. Twee jaar later werd het populaire boek van Voorhoeve (Homeopathie in de Praktijk) gepubliceerd welke een positieve invloed gehad op de verspreiding en de populariteit van homeopathie in Nederland, vooral onder het publiek. In 1951 werd de eerste homeopathische cursus aangeboden aan orthodoxe artsen. In 1960 werd een leerstoel opgericht aan de Vrije Universiteit van Amsterdam, om vorderingen te maken in het onderzoek van farmaceutische homeopathie. De leerstoel was tot 1993 in het bezit van H. G. Bodde, toen hij werd vervangen door Martien Brands. Deze leerstoel wordt ondersteund en gefinancierd door de Koninklijke Vereniging Homeopathie Nederland (KVHN).243 De medische faculteit van de Vrije Universiteit van Amsterdam heeft al decennia lang kritiek op de stoel en debatten over de kwesite hebben nog steeds plaats.244

238

Kramers, Klinische Toetsing van de Homeopathie, . 48. HAB is an abbreviation for Homeopatisch Arzneibuch 240 Kramers, Klinische Toetsing van de, 20 241 Vertaald in het Engels: Council that is responsible for the approval of medicine 242 Ibidem, p. 22 243 Vertaald In het Engels: Dutch Royal Society of Homeopathy. One may compare the British and Dutch situation here: both have a professional group of homeopaths. The word professional then (perhaps preconceived) points to the fact that homeopaths from this group have first completed a medical study at the university before studying homeopathy. The lay homeopaths, who are perhaps also professional, have not done this. The majority of those tend to practice more classical homeopathy than their physician counterparts. 244 Zie bijvoorbeeld het artikel op de website van de Vereniging tegen Kwakzalverij: ‘Privaatdocent homeopathie geeft het op’ http://www. kwakzalverij. nl/7/Privaatdocent_homeopathie_geeft_het_op by C. P. van der Smagt (28-05-2001). Martien Brands geeft on seen interesante analyse waarom universiteiten nog steeds geen onderzoek en opleidingen toelaten over alternatieve therapien. Hij baseerd zijn standpunt op het onderzoek gedaan door de Nederlandse Gezondheidsraad (1993). Het gemeenschappelijk standpunt is dat alternatieve therapieën en universitaire instellingen geen gemeenschappelijke grond hebben. Het ontbreken van een gemeenschappelijke taal en een gemeenschappelijke taxonomie werden geïdentificeerd als twee grote obstakels voor het overwinnen van de bestaande vooroordelen. Zie Martien Brands, Disease language and experience – a cognitive comparison of allopathy, homeopathy and Chinese medicine, Acedemic doctorate (Amsterdam 1998), 1-1 239

47

Inleidende cursussen over complementaire/alternatieve geneeswijzen zijn opgenomen in het curriculum van verschillende Nederlandse universiteiten. Artsen die opgeleid willen worden in de homeopathie kunnen parttime post-graduate opleidingen bijwonen hoewel deze geen officieuze titel opleveren. Artsen die de driejarige basiscursus homeopathie voltooien krijgen louter de benaming "Homeopathisch Arts '. Deze opleidingen en cursussen voor artsen worden aangeboden door de SHO (Stichting Homeopathische Opleidingen, opgericht in 1982). Registratie moet om de vijf jaar worden verlengd, gebaseerd op bewijs van verplichte deelname aan de cursussen. Een disciplinaire commissie controleert en straft homeopathische wanpraktijken.245 Interessant genoeg werd homeopathie gedomineerd door mannelijke artsen voor 1970, maar na 1970 speelden vrouwen een steeds prominentere rol.246 Sinds de jaren negentig hebben de Nederlandse klassieke homeopaat Jan Scholten, de Indiase klassieke homeopaat Rajan Sankaran en vooral de Griekse klassieke homeopaat George Vithoulkas een grote invloed gehad en zijn ze erkend door Nederlandse homeopaten.247 Momenteel kan in Nederland een onderscheid worden gemaakt tussen twee soorten homeopathie - en dus twee groepen van homeopaten. De eerste groep bepleit de klassieke vorm van homeopathie, voornamelijk beoefend door 'lekenhomeopaten' (die meestal geen universitaire medische graad hebben ontvangen) en de tweede groep bestaat uit artsen die een postacademische graad in de homeopathie hebben verkregen, de zogenaamde ' professionele homeopaten '. De meerderheid van Nederlandse homeopathische artsen schrijven merendeels symptomatisch en laaggepotentieerde homeopathische medicijnen voor naast conventionele therapie. Dit is feitelijk geen klassieke homeopathie, maar is meer vergelijkbaar met fytotherapie en werd door Voorhoeve homeotherapie genoemd.248 In Nederland wordt het echter op de markt gebracht als homeopathie en als zodanig gecategoriseerd omdat zij zich vasthouden aan het gelijksoortigheidsprincipe. De apotheken zijn overspoeld met laagverdunde medicijnen. De volgelingen van Hahnemann (klassieke homeopaten) schrijven meestentijds hoog verdunde medicijnen voor (en slechts één geneesmiddel tegelijk). De klassieke vorm van homeopathie is het meest bediscussieerde vorm van homeopathie in Nederland, en ook in vele andere landen, vanwege de sterk verdunde geneesmiddelen die worden voorgeschreven en de twijfel die dat oproept bij tegenstanders.249 Vanwege deze twee 'stromingen' in de homeopathie, zijn er ook twee werkgeversorganisaties in Nederland: De VHAN (Artsenvereniging voor Homeopathie) en de NVKH (Nederlandse Vereniging van Klassieke Homeopaten). Beiden namen deel aan de uitbreiding van homeopathie in Nederland. Deze verenigingen publiceerden beiden een tijdschrift voor hun leden (de "SSC 'voor de VHAN en' Homeopathie 'voor de NVKH). Een derde organisatie, de KVHN, hoopt de homeopathie in het algemeen te bevorderen in Nederland. De NVKH is verantwoordelijk voor de registratie van klassieke homeopaten in Nederland; de VHAN is verantwoordelijk voor de registratie van homeopathische artsen. Deze organisaties zijn ook actief op verschillende terreinen zoals onderzoek, het voorzien van educatieve mogelijkheden, de ondersteuning van haar leden, het bevorderen van de homeopathie, enz. De SHO is de belangrijkste tak van de VHAN. Het organiseert cursussen, symposia en opleidingen/onderwijs voor artsen die willen specialiseren in homeopathie.250 Daarom heeft de NVKH vele klassieke homeopathische onderwijsinstellingen door het hele land heen. De NVH is een volwaardig lid van de Europese Raad voor Klassieke Homeopathie. De educatieve voorschriften van het lidmaatschap van NVKH zijn in lijn met de Europese richtlijnen voor Homeopathische Onderwijs die zijn gepubliceerd door ECCH.251 Deze educatieve programma's,

245

Legal Status of Traditional Medicine and Complementary/Alternative Medicine - A Worldwide Review, 109 Marijke Gijswijt-Hofstra en Rineke van Daalen red. , Gezond en wel – Vrouwen en de zorg voor gezondheid in de twintigste eeuw, Amsterdam University Press (Amsterdam 1998), p. 157. Het feit dat meer vrouwen betrokken zijn in homeopathie kan worden toegeschreven aan tijd en de holistische aanpak die aantrekkelijker zijn voor vrouwen dan voor mannen. 247 Schmitz (ed. ), Strömungen der Homöopathie, 150 248 Hauschka and Reckeweg heeft de term ‘homeotherapy’ bedacht 249 van Dijk, Geneeswijzen in Nederland, 165 250 Stichting Homeopatisch Artsen Nederland (Organization of Homeopathic Physicians Netherlands) 251 European Council for Classical Homeopathy (6th ed. June 2007), ‘The Recognition and Regulation of Homeopathy in Europe’ 246

48

die bestaan uit een opleiding van 5-6 jaar, zijn niet erkend of gesubsidieerd door de Nederlandse overheid. De scholen en hun afgestudeerden ontvangen hun erkenning van de beroepsverenigingen. Toch zijn er ongeveer 10 scholen voor Klassieke Homeopathie in Nederland –het merendeel van hen werd opgericht tijdens de jaren tachtig.252 Homeopathie is nooit opgenomen in ziekenhuizen of klinieken in Nederland, althans niet in de tweede helft van de twintigste eeuw. Het laatste homeopathische ziekenhuis, gebouwd in 1913 in Oudenrijn, sloot haar deuren reeds tijdens de Tweede Wereldoorlog. In Utrecht en Amsterdam werden homeopathische klinieken gebouwd en geïntegreerd in normale medische ziekenhuizen, maar ze werden ook gesloten in de jaren veertig. Sindsdien wordt homeopathie niet beoefend in klinieken of ziekenhuizen. 4.5 Toegankelijkheid, Markt en Kosteneffectiviteit van Homeopathie (Variabele E) Vanaf het einde van de 19e eeuw verdween de beperking op de verkoop van geneesmiddelen. In de farmaceutische sector was Voorhoeve de Nederlandse voorloper hoewel de Duitse firma Wilmar Schwabe ook een groot marktaandeel had in de homeopathische geneeskunde van Nederland. Beide namen zijn nu verenigd in de moderne homeopathische apotheek VSM (Voorhoeve Schwabe Merk). Er zijn ongeveer 20 importeurs/bedrijven die actief deel uitmaken van de homeopathische markt en proberen de markt te penetreren teneinde een marktaandeel te verwerven. De twee grootste ondernemingen zijn VSM en Biohorma. Zij produceren homeopathische geneesmiddelen in Nederland en doen onderzoek. De overige 18 ondernemingen produceren geen geneesmiddelen en doen geen onderzoek, maar helpen alleen met de distributie. Bij een overzicht van de groothandelsbedrijven zien we dat het merendeel van de apotheken en drogisterijen ook de geneesmiddelen rechtstreeks bieden aan het publiek. Zij zijn verenigd in de vereniging van groothandelsbedrijven, BG Pharma. De totale penetratie van homeopathische geneesmiddelen in de medische markt is zeer hoog.253 In Nederland, net als in de VS, hoeven homeopathische middelen - in tegenstelling tot conventionele geneesmiddelen - niet hun actieve bestanddelen te identificeren omdat zij weinig of geen werkzame bestanddelen hebben. Slechts homeopathische geneesmiddelen die beweren “self-limiting" afwijkingen te behandelen mogen worden over de toonbank worden verkocht; homeopathische geneesmiddelen die beweren ernstige ziektes te behandelen kunnen alleen gekocht worden met een recept.254 Een openbare enquête van Inter/view vroeg patiënten of ze de voorkeur gaven aanhomeopathische of reguliere geneeskunde: 40% gaven de voorkeur aan homeopathische geneesmiddelen, 35% de voorkeur aan de orthodoxe geneeskunde.255 De conclusie dat er een groot marktpotentieel is voor homeopathische middelen is daarom gerechtvaardigd. In totaal zijn 3690 homeopathische geneesmiddelen geregistreerd tegen het einde van 2006.256 Jaarlijks genereert de Nederlandse farmaceutische industrie een omzet van 56 miljoen euro met homeopathische en fytotherapeutische geneesmiddelen.257 Ongeveer 3% van de gehele geneeskunde markt behoort aan homeopathie, maar bij een overzicht van de zelfmedicatiemarkt zien we een marktaandeel van 17%: drogisterijen zijn vooral verantwoordelijk voor dit cijfer.258 Sinds 1994 worden homeopathische geneesmiddelen niet meer vergoed. In 1988 begon het merendeel van de grote particuliere verzekeringsmaatschappijen met het dekken van homeopathie, acupunctuur, en manipulatieve therapie als onderdeel van hun standaard of aanvullende pakketten. Naast het wettelijk voorgeschreven standaardpakket, dat hetzelfde is voor alle 45 zorgverzekeraars, bieden de verzekeraars ook een aanvullend pakket. Als deel van de

252

Zie http://www. homeopathienetwerk. nl/opleidingen-en-cursussen/ Kramers, Klinische Toetsing van de Homeopathie, 24 254 ‘Homeopathy’ on Crystallinks, http://www. crystalinks. com/homeopathy. html 255 http://home. concepts. nl/~lexrtn/nieuws/aller. htm 256 Homeopathic and Anthroposophic Medicine in Europe – Facts and Figures, ECHAMP E. E. I. G. , Brussel 2nd ed. 2007, 65 (Zie ook CBG-MEB website www. cbg-meb. nl) 257 Ibidem, 90 258 C. W. Kramers, Klinische Toetsing van de Homeopathie, 23 253

49

aanvullende dekking vergoeden 26 van de 45 zorgverzekeraars bepaalde vormen van complementaire/alternatieve geneeskunde indien verstrekt door een arts of een fysiotherapeut; meestal homeopathie.259 In de jaren negentig waren homeopathische therapieën nog steeds opgenomen in de basisverzekering en homeopathische geneesmiddelen werden gedekt wanneer voorgeschreven door een arts. Tussen 1993 en 1994 werden homeopathische geneesmiddelen uit de AWBZ gehaald door de Nederlandse regering en dus niet langer vergoed. Ook werden strengere richtlijnen voor homeopathische geneesmiddelen datzelfde jaar in praktijk gebracht.260 Vergoeding voor homeopathische consulten is nu alleen beschikbaar voor patiënten die een aanvullende dekking hebben. 261 Uitgaven voor homeopathische behandelingen worden vergoed door particuliere verzekeringsmaatschappijen in Nederland. Sinds 2007 bestaat het nationale ziekenfonds niet meer; het hele zorgstelsel werd geherstructureerd en een vast tarief werd vastgesteld voor de verplichte basisverzekering, met een optionele uitgebreide dekking.262 Om de kosten voor homeopathische behandelingen vergoed te krijgen moet de homeopaat in bezit zijn van een medisch diploma of lid van de VHAN of NVKH zijn. Uitgaven voor zowel consultaties en geneesmiddelen kunnen worden gedekt binnen aanvullende verzekeringspakketten. Het gedekte bedrag en het tarief van de verzekering varieert van verzekeringsmaatschappij tot verzekeringsmaatschappij. Per jaar kan tot 1500 euro worden vergoed voor homeopathische consulten.263 De gemiddelde kosten van een consult in Nederland wordt geschat tussen € 60 en € 75 en vervolgconsulten zijn meestal € 20 goedkoper. De media-aandacht voor homeopathie is klein in Nederland. In het zeldzame geval dat artikelen worden gepubliceerd in landelijke dagbladen zijn ze meestal geschreven door artsen of wetenschappers die kritisch zijn over homeopathie. Sommige artikelen verslaan een levendig debat tussen de orthodoxe medische gemeenschap en de homeopathische gemeenschap. Het debat over de effecten van homeopathie blijft grotendeels onopgemerkt en heeft geen invloed op de meerderheid van het volk.264 Ondanks de regelmatige aanvallen op homeopathie of alternatieve geneeswijzen (zoals de affaire Millecam in 2004265), meestal begonnen door de Nederlandse Vereniging tegen Kwakzalverij, blijft homeopathie populair and blijft het groeien in Nederland. 4.6 Afsluitende Opmerkingen In Nederland was men in de 19e eeuw niet bepaald dol op homeopathie. Wellicht ten gevolge van een gebrek aan leiderschap –homeopathie was niet in staat een debat te veroorzaken of controversie te genereren, wat op zijn minst voor meer bekendheid gezorgd zou hebben. Zonder financiële steun en acceptatie van de medische en wetenschappelijke gevestigde orde kon homeopathie alleen een bijrol in de achtergrond spelen. In de 20e eeuw werd men in Nederland meer geïnteresseerd in natuurlijke remedies, en door de verspreiding van medicijnen en boeken door Voorhoeve en later door A. Vogel (die onterecht altijd met homeopathie verbonden is geweest) ontving homeopathie haar langverwachte impuls die effect had bij het volk, en vanaf de jaren ‘70 bij artsen. De regering daarentegen heeft homeopathie nooit geaccepteerd, hoewel de meeste administraties homeopathie ook nooit verdrukt hebben. De wet is niet tegen homeopathie, maar is zeker ook niet in haar voordeel. De Nederlandse regering subsidieert homeopathische educatie niet. Homeopathische educatie is geen onderdeel van de Nederlandse universiteiten (met uitzondering van één kleine cursus aan de VU). Homeopathie is ook nooit opgenomen in het gezondheidscircuit

259

Legal Status of Traditional Medicine and Complementary/Alternative Medicine - A Worldwide Review, 110 Kramers, Klinische Toetsing van de Homeopathie, hoofdstukken B en C in Deel 1 261 Zie bijvoorbeeld: http://www. homeopathie-emmen. nl/subpage/zorgverzekering. php 262 European Council for Classical Homeopathy (6th ed. June 2007), ‘The Recognition and Regulation of Homeopathy in Europe’ 263 Ibidem 264 Leeuwarder Courant, ‘Groeiend bewijs, maar toch kan het niet werken’ (December 2008) http://www. kvhn. nl/page. asp?type=news&news_id=393 265 Frits van Dam, Vereniging van Kwakzalverij, ‘Wij wassen onze handen in onschuld: homeopathie en kwaadaardige kwakzelverij’, http://www. kwakzalverij. nl/350/Wij_wassen_onze_handen_in_onschuld_homeopathie_en_kwaadaardige_kwakzalverij 260

50

(ziekenhuizen, klinieken, met uitzondering van een korte periode in Utrecht in de 19e eeuw), en het is ook niet geaccepteerd door de Gezondheidsraad, maar dit weerhoudt een redelijk hoog aantal artsen er niet van patiënten homeopathie voor te schrijven of naar homeopaten te verwijzen. Homeopathie is in Nederland echter opvallend goed georganiseerd. De verschillende gemeenschappen van homeopaten hebben de laatste decennia de verdediging van homeopathie voortgezet, wat de homeopaten waarschijnlijk ten goede is gekomen. Het marktaandeel van homeopathie is relatief hoog, ondanks de daling in medicijnendekking sinds 1994. In het algemeen worden homeopathische consulten alleen gedekt door extra privéverzekeringen. Homeopathie is niet geïntegreerd in het verplichte minimale verzekeringspakket. De pers is vaak aan de zijde van de orthodoxe gevestigde medische orde, en homeopathie wordt aangevallen door verschillende instellingen zoals de Vereniging Tegen Kwakzalverij. Ondanks het gebrek aan steun voor homeopathie door publieke instellingen wordt homeopathie over het algemeen zeer serieus genomen door het Nederlandse volk. In vergelijking met het Verenigd Koninkrijk biedt Nederland ons dus de exact tegenovergestelde situatie maar tegelijkertijd een mogelijkheid om wederom een nieuwe vraag te stellen.

51

Conclusie Deze conclusie is enigszins anders dan wat verwacht wordt van een historisch onderzoek. Ten eerste zijn de uitkomsten van de studie (de populariteitsniveaus) al vooraf bepaald en derhalve reeds bekend voordat het daadwerkelijke onderzoek plaatsvond. Desalniettemin moet de ‘echte’ uitkomst nog besproken worden. Hoewel het populariteitsniveau (hoog/laag) van homeopathie de uitkomst per land vertegenwoordigt, zal het eindstuk van deze scriptie daadwerkelijk uitwijzen welke variabele of welke combinatie van presente en absente variabelen bepaalt hoe de uitkomsten (lage populariteit en hoge populariteit van homeopathie) de facto tot standkomen. Zoals gezegd in de introductie is causatie datgene wat telt voor vergelijkende wetenschappers. Ten tweede verschaft deze conclusie ons nieuwe informatie omdat extracte kennis uit de hoofdstukken zal worden gecombineerd: nieuwe connecties leidt tot nieuwe kennis. Om deze reden zullen intervariabele vergelijkingen en een klein overzicht van de landen voorafgaan aan de algemene overzichtstabel. Deze tabel, waarin alle uitkomsten zijn gepresenteerd, zal de lezer de mogelijkheid geven de volledige conclusie met betrekking tot de landen en variabelen die bij dit onderzoek betrokken waren te bevatten. Hierna zou de lezer voorbereid moeten zijn op de formules die worden afgeleid van de uitkomsten: deze formules, twee in totaal, zullen ons de ‘sleutel tot de geheimen’ van populariteitscausatie van homeopathie verschaffen. Ten slotte zal ik aandacht besteden aan enkele specifieke onderwerpen en afsluiten met een nauwverbonden discussie in afzonderlijke Appendix. Intervariabele Vergelijkingen De variabelen zijn nu op basis van de uitkomst ‘present’ of ‘afwezig’ voor elk land. De waarderingen present/absent zijn gebaseerd op de elementen die uiteengezet zijn in de introductie (zie Tabel ‘Variabelen’ op p. 15) en vervolgens per land ingevuld in de overeenkomende hoofdstukken. Elke variabele zal nauwkeurig beoordeeld worden voor elk land, zodat het beslissingsproces achter de waarden zo duidelijk mogelijk is. Hierna zal de algemene situatie opnieuw worden bekeken per land en zullen alle positieve en negatieve invloedrijke factoren op de populariteit van homeopathie worden geformateerd in één enkel beeld. Dit algemene beeld zal de definitieve uitkomsten, gewaardeerd met: present (1) of absent (0) weergeven. Dit beeld zal het summum zijn voor diegenen die niet genoeg kunnen krijgen van het maken van intervariabele vergelijkingen. Variabele A: De Vroege Geschiedenis van Homeopathie VS: - Geen significante dominante medische therapie voorafgaand aan de komst van homeopathie. - Gerenommeerde leiders (Hering, Kent) die meehielpen de fundamenten voor homeopathie te bewerkstelligen (ziekenhuizen, scholen, organisaties, etc.). - Geleidelijke acceptatie door het volk, de pers, en de geestelijken. e - Wereldleidende rol aan het eind van de 19 eeuw. Homeopathie was indertijd florissant aanwezig in de VS.

Verenigd Koninkrijk: - Gerenommeerde leiders (Quin en anderen). - Snelle acceptatie door de aristocratie, minder acceptatie/besef van het gewone volk. - Vele instellingen (ziekenhuizen, organisaties, etc.). - Geen tegenwerking van het parlement of de wet.

India: - Spontane acceptatie van de inheemse bevolking, geen overheidssteun, maar ook geen tegenwerking. - Introductie door Europeanen. - Twee Indiase leiders die verder bijdroegen aan de verspreiding van homeopathie. - Nog maar weinig instellingen, Calcutta vormt uitzondering en groeit uit tot het centrum van de homeopathie.

Nederland: - Vroege introductie, maar geen voortgezette verspreiding. e - Gebrek aan een leider tot aan het einde van de 19 eeuw.

52

- Geen echte steun (financieel, overheid, instituties, etc.), laag algemeen besef. - Nauwelijks instellingen.

Subconclusie: De geschiedenissen van homeopathie in de VS, het Verenigd Koninkrijk en India hebben veel met elkaar gemeen. Ze hebben allemaal enkele invloedrijke leiders, instellingen en steun geken, en de homeopathie wist zich snel te verspreiden zonder veel tegenstand van de medische gevestigde orde (als die al bestond). In Nederland kon de homeopathie daarentegen duidelijk haar weg niet vinden, en bleef het onder het oppervlak verscholen. Variabele A

VS | 1

Verenigd Koninkrijk | 1

India | 1

Nederland | 0

Variabele B: Geneeskundige cultuur VS: - Conventionele geneeskunde heeft een dominante positie in de Amerikaanse samenleving. - Artsen en medisch personeel worden bijna als ‘heilig’ gezien door het Amerikaanse volk. - Agressieve, snelle-behandeling medische cultuur; homeopathie past helemaal niet in dit plaatje. - De meerderheid van de artsen gelooft niet in de effecten van homeopathie.

Verenigd Koninkrijk: e

- Pluralistisch medisch klimaat sinds de 16 eeuw (met een traditionele volkse medische sector waarin alternatieve therapieën zoals homeopathie een plek konden vinden). e - 20 eeuw gedomineerd door Westerse wetenschappelijke geneeskunde. - De wetenschappelijke en medische autoriteiten zijn niet erg gesteld op homeopathie. Desondanks verwijst bijna de helft van de artsen patiënten naar homeopaten.

India: - Pluralistische medische traditie met veel therapieën die fundamenteel vergelijkbaar zijn met homeopathie (bv. ayurveda). - Homeopathie past bij de Indiase Hindu cultuur. - Westerse orthodoxe geneeskunde is niet dominant (wellicht alleen in de grote steden). - Het is onbekend hoe de wetenschappelijke gemeenschap denkt over homeopathie of hoeveel patiënten er door artsen worden doorverwezen naar homeopaten.

Nederland: - Conventionele geneeskunde heeft een dominante positie. - Artsen zijn gerespecteerd en hebben een centrale rol in de Nederlandse samenleving (iedereen heeft zijn eigen arts). - Natuurlijke therapieën hebben enkele wortels en zijn altijd redelijk populair geweest, zeker als een vorm van zelfbehandeling. - Wetenschappelijke en medische autoriteiten zijn niet dol op homeopathie, artsen hebben meer uiteenlopende meningen.

Subconclusie: De medische cultuur van India is altijd uiterst geschikt geweest voor homeopathie. De VS biedt het minst ideale klimaat. Nederland en het Verenigd Koninkrijk lijken zich tussen deze twee extremen te bevinden. Nederland is ietwat meer artsgericht dan het Verenigd Koninkrijk, maar afgezien van dit verschil zijn de medische klimaten altijd zeer vergelijkbaar geweest. Beide klimaten waren en zijn gedomineerd door Westerse wetenschappelijke geneeskunde. Dit geldt ook voor de VS, maar zeker niet voor India. Variabele B

VS | 0

Verenigd Koninkrijk | 0/1

India | 1

Nederland | 0

53

Variabele C: Overheidsbeleid, wet- en regelgeving met betrekking tot Homeopathie VS: e

- Achtereenvolgende overheidsbesluiten sinds het begin van de 20 eeuw zijn altijd, onder invloed van de AMA, gericht geweest op het onderdrukken van homeopathie en het bevorderen van conventionele geneeskunde. Pas in 1993 werd een klein budget beschikbaar gemaakt voor homeopathie en andere alternatieve geneeswijzen. - De wet in de VS verschilt per staat en is daardoor zeer onduidelijk, hetgeen homeopathie niet ten goede komt. - Medische autoriteiten geloven niet in de effectiviteit van homeopathie en definiëren haar geneeskundige effect slechts door te wijzen naar het placebo-effect.

Verenigd Koninkrijk: - Homeopathie is niet officieel erkend door de Britse regering en wetten, maar het is ook niet verboden. - Homeopaten in het Verenigd Koninkrijk genieten veel vrijheid van de wet. Ze kunnen echter eenvoudiger worden vervolgd dan orthodoxe huisartsen. - Koninklijke steun heeft de populariteit van homeopathie altijd geholpen.

India: - Achtereenvolgende regeringen in India hebben, sinds de jaren ’60, homeopathie officieel erkend als een van de zeven geaccepteerde medische therapieën. - De wet erkend homeopathie officieel en het heeft een vergelijkbare status als bijvoorbeeld conventionele geneeskunde en de traditioneel populaire inheemse ayurveda therapie. - Het Ministerie van Gezondheid heeft een speciale afdeling voor homeopathie met veel personeel, een directeur en een significant budget.

Nederland: - Homeopathie is door meerdere Nederlandse regeringen niet erkend. Het Nederlandse Ministerie van volksgezondheid heeft homeopathie altijd onderdrukt en baseerde haar mening over de therapie op de visies van de medische autoriteiten (de Gezondheidsraad). - Homeopathie wordt niet erkend door de wet, hoewel het ook niet verboden is. Homeopaten genieten dus dezelfde vrijheid als in het Verenigd Koninkrijk. - Conventionele medische organisaties en autoriteiten schrijven de effecten van homeopathie toe aan het placebo-effect.

Subconclusie: De regeringen van de VS en Nederland lijken homeopathie het meest te onderdrukken. De wet is in de VS het meest ambigu, hoewel geen enkel land homeopathie verbiedt. In het Verenigd Koninkrijk staat de regering ietwat positiever ten aanzien van homeopathie dan in de VS en Nederland. In India wordt homeopathie het meest geaccepteerd door alle niveaus van de samenleving en krijgt het nadrukkelijke erkenning en steun van de regering. Variabele C

VS | 0

Verenigd Koninkrijk | 1

India | 1

Nederland | 0

Variabele D: Organisatorisch niveau en Institutionele Integratie van Homeopathie VS: - Homeopathie is niet geïntegreerd in ziekenhuizen en maakt eveneens niet op structurele wijze onderdeel uit van de universiteiten of academies in de VS. - Werknemersorganisaties en andere organisaties bestaan wel maar werden pas opgericht na de jaren ‘70 (voornamelijk in de jaren ‘80 en ‘90), en dat was misschien te laat om een duidelijke (secundaire) invloed op de populariteit te hebben. - Er zijn 32 universiteiten voor homeopathie (privé), maar de educatie is voornamelijk elementair. Dit betekent ook dat slechts de helft van de staten hun eigen universiteit hebben.

Verenigd Koninkrijk: - Homeopathie is altijd onderdeel geweest van de staatsziekenhuizen. Enkel in de afgelopen 10 jaar leek de regering homeopathie te willen onderdrukken. Homeopathie wordt aangeboden als universitair vak en/of als volledige opleiding op 3 universiteiten. - Er zijn altijd veel homeopathische organisaties geweest, maar de meeste zijn onderdeel van de Faculty of Homoeopathy. Er zijn ook een aantal goede doelen die homeopathie financiële steun bieden.

54

- In totaal zijn er 44 universiteiten die homeopathische educatie en diploma’s verstrekken.

India: - Homeopathie is geïntegreerd in universiteiten, ziekenhuizen, en verschillende andere medische organisaties en faciliteiten. - Er zijn verschillende organisaties, bestuursraden en instellingen voor homeopathie. Er zijn tevens vele zelfstandige bestuursorganen voor homeopathie. - Er zijn ongeveer 186 homeopathische universiteiten in India.

Nederland: - Homeopathie is niet doorgedrongen in ziekenhuizen of medische faciliteiten. Homeopathie wordt aangeboden als extra vak en als postdoctorale graad, maar er wordt geen echte homeopathische opleiding/graad aangeboden op universiteiten. - Er zijn drie grote organisaties, en een aantal kleinere organisaties, die allemaal zelfstandig functioneren. - Er zijn ongeveer 10 scholen die een opleiding in de klassieke homeopathie aanbieden.

Subconclusie: Alle landen hebben vele homeopathische organisaties en instellingen, voornamelijk opgericht na de jaren ’70 (in het Verenigd Koninkrijk waren die er al in de 19e eeuw). Het Verenigd Koninkrijk lijkt samen met India voorop te lopen met betrekkingen tot de integratie van homeopathie in ziekenhuizen en universiteiten. In de VS en Nederland ontbreken zulke integraties. Het Verenigd Koninkrijk, Nederland en India hebben allemaal vele educatieve mogelijkheden. Nederland lijkt samen met India de meest coherente organisatorische structuur te hebben. Het probleem in de VS is dat organisaties overal verspreid liggen en dat ze pas heel laat opgericht werden (in de jaren ’80 en ’90). Dit maakt de VS een lastig geval. Er is overal een zekere vorm van integratie zichtbaar, en alle landen bieden educatieve mogelijkheden en organisaties maar de penetratie is nergens nog structureel of kwalitatief sterk. Variabele D

VS | 0

Verenigd Koninkrijk | 1

India | 1

Nederland | 1

Variabele E: Toegankelijkheid, Markt en Kosteneffectiviteit van Homeopathie VS: - De markt voor homeopathische producten is relatief groot ($400 miljoen) en is gedurende de laatste 15 jaar gestaag gegroeid. Daarvoor was de markt veel kleiner. - De kosten van een homeopathisch consult zijn hoog (rond de $300, €200, per consult) en worden zelden gedekt door de verzekering. - De verspreiding van informatie gaat grotendeels door natuurlijke therapie-bedrijven en tijdschriften. De media zijn pas onlangs aandacht gaan geven aan homeopathie.

Verenigd Koninkrijk: - De homeopathische apotheekmarkt is £29 miljoen (€32 miljoen), hetgeen zeer klein is. Medicijnen hebben wel een lage standaardprijs (£2,20). - Vergoeding is beschikbaar via de NHS, maar de meerderheid van de mensen heeft die dekking niet en betalen daarom de volledige consultprijzen. Gemiddelde kosten van een consult: £60 (€70). - De media zijn zeer negatief over homeopathie.

India: - €391 miljoen marktaandeel voor homeopathie. Medicijnendistributie is echter slecht; het is niet voor iedereen toegankelijk. - Indiase homeopaten verdien heel weinig geld; ze behandelen patiënten vooral gratis, hetgeen homeopathie zeer toegankelijk maakt voor patiënten. - De houding van de media is onbekend. Het is echter een feit dat de Indiase uitgevers wereldwijd het meest actief zijn op het gebied van homeopathie, zowel online als offline.

Nederland: - De Nederlandse apotheekmarkt voor homeopathische producten wordt geschat op een jaarlijkse €56 miljoen. Medicijnen zijn altijd zeer toegankelijk voor Nederlanders door de goede distributie.

55

- Homeopathische consulten kosten rond de €60-75 (vervolgconsulten kosten €20 minder). De verzekeringsdekking is relatief goed, maar de vele beleidsveranderingen hebben de zaken een beetje ingewikkeld gemaakt voor de Nederlanders. - De pers is enigszins negatief ten opzichte van homeopathie, hoewel het onderwerp nauwelijks aandacht krijgt, en het Nederlands publiek dus niet echt beïnvloed wordt.

Subconclusie: In verhouding tot de totale bevolking van een land heeft Nederland met afstand de grootste homeopathische sector. De markten van de andere 3 landen zijn bij vergelijking substantieel kleiner. De Verenigde Staten hebben het slechtste vergoedingsbeleid en de hoogste consultkosten, hetgeen een zeer negatieve invloed heeft op de populariteit van homeopathie. India lijkt het topland te zijn hier, aangezien consults bijna niets kosten of zelfs gratis zijn; de Nederlandse verzekeringsmaatschappijen hebben over het algemeen een heel goed vergoedingssysteem voor homeopathische behandelingen. De pers in het Verenigd Koninkrijk is met afstand het meest negatief, en India is de nummer 1 uitgever van (positieve) homeopathische artikelen. India en Nederland lijken daarom zeer open te staan voor homeopathische diensten en producten in het algemeen, terwijl het Verenigd Koninkrijk en de VS in dit aspect op vele fronten ‘falen’. Variabele E

VS | 0

Verenigd Koninkrijk | 0

India | 1

Nederland | 1

Casusspecifieke conclusies: VS, Verenigd Koninkrijk, India en Nederland De afsluitende opmerkingen van elk hoofdstuk verschaften ons een samenvatting van de ontwikkeling van homeopathie in de VS, het Verenigd Koninkrijk, India en Nederland. We zijn nu aangekomen bij het punt dat er waarden moeten worden gehecht aan de variabelen, en het is dus veilig om meer geavanceerde en verstrekkendere conclusies per land te trekken. 266 Tegelijkertijd brengen zulke ‘geavanceerde’ conclusies echter nieuwe vragen met zich mee, die pas beantwoord kunnen worden nadat de vergelijkende methode in haar eindstage is aanbeland. Uiteindelijk zijn het de vragen die gesteld kunnen worden na deze casusspecifieke conclusies die de toegevoegde waarde van de vergelijkende methode zullen blijken te vormen. De VS De casus van de VS lijkt onaantastbaar. In het algemeen waren de 19e eeuwse ontwikkelingen zeer gunstig voor de homeopathie, maar in de 20e eeuw viel homeopathie ver terug. Kijkend naar het hele verhaal, moet gezegd worden dat de meest beslissende variabele in het proces dat de impopulariteit van homeopathie in de VS heeft veroorzaakt uit de vier variabelen (B-E) variabele C moet zijn. Gedurende de hele 20e eeuw heeft de regering homeopathie onmiskenbaar onderdrukt op een ongekende schaal. De vraag die uitkijkt naar de uitkomst van de vergelijkende methode luidt: was het echt variabele C die de hoofdrol speelde in het causale proces?

De VS

A: 1

B: 0

C: 0

D: 0

E: 0

Het Verenigd Koninkrijk Het Verenigd Koninkrijk levert een verbijsterend plaatje wat betreft de populariteit van homeopathie en de oorzaak hiervan. Het zou zomaar een beslissende impact kunnen hebben op de formuleuitkomsten die later in deze conclusie gepresenteerd worden. De huidige populariteit van homeopathie zou laag zijn volgens de methode van deze studie. Desalniettemin zijn vier variabelen aanwezig, en is slechts één variabele afwezig. Dit betekent dat alle voorwaarden voor ‘succes’

266

Het is interessant om te erkennen dat zulke conclusies worden getrokken door echte historici, maar niet door vergelijkende historici. Het verschil is dat deze conclusie individueel (casus-specifiek) zijn, terwijl de vergelijkende conclusies algemeen (non-specifiek) zijn. Het is aan de lezer te besluiten welke conclusies hij het meest waardevol en logisch vindt.

56

aanwezig waren in het Verenigd Koninkrijk, maar dat er ergens in het proces iets (Variabele E) mis ging. Is Variabele E werkelijk de beslissende factor in het causale proces?

Verenigd Koninkrijk

A: 1

B: 1

C: 1

D: 1

E: 0

India Op een globale schaal is homeopathie in India met afstand het meest populair. En het is duidelijk waarom: alle variabelen zijn aanwezig in India. Er bestaat geen twijfel over het feit dat het bijna van te voren vaststond dat homeopathie populair zou worden in India. Toch blijft zelfs in India een vraag onbeantwoord; het blijft onduidelijk welke causale categorieën of combinatie van categorieën doorslaggevend zijn geweest.

India

A: 1

B: 1

C: 1

D: 1

E: 1

Nederland Nederland is ook een zeer interessante casus. Homeopathie is tegenwoordig populair, maar kijkend naar de variabelen kan geconcludeerd worden dat drie uit vijf variabelen afwezig zijn. Dit biedt ons een tegenstrijdigheid wanneer deze casus wordt vergeleken met het Verenigd Koninkrijk. Hoe is het mogelijk dat homeopathie in het Verenigd Koninkrijk minder populair is dan in Nederland?

Nederland

A: 0

B: 0

C: 0

D: 1

E: 1

57

Overzicht van de Variabelen en Uitkomsten (Tabel 1) Het doel van deze tabel is alle belangrijke elementen en uitkomsten (gebeurtenissen en toegeschreven waarden) te bespreken. Het biedt ons een algemeen overzicht van alles dat tot dusver geschreven is. Dit zal ons voorbereiden op de laatste fase van de vergelijkende methode.

VS

Verenigd Koninkrijk

India

Nederland

Variabele A A. Snelle, vroeg introductie B. Een aantal invloedrijke leiders en sterke fundamenten C. Positieve ontvangst

Uitkomst Variabele A

A. Present B. Present C. Present/Absent

Present (1)

A. Present B. Present C. Present

Present (1)

A. Present B. Absent C. Absent

Present (1)

A. Absent B. Absent C. Absent

Absent (0)

Variabele B A. Verscheidenheid aan medische historische tradities B. Geen of slechts gedeeltelijke dominantie van orthodoxe geneeskunde in de 20e eeuw e C. 20 eeuw open/tolerant klimaat en beeld van medische

Uitkomst Variabele B

A. Absent B. Absent C. Absent

Absent (0)

A. Present B. Absent C. Present / Absent

Present (1)

A. Present B. Present C. Present

Present (1)

A. Present B. Absent C. Absent

Absent (0)

Variabele C A.Wet en regulatie: herkenning van homeopathie, of op zijn minst bewegingsvrijheid B. Ministerie van Gezondheid/algehele regering open/positieve houding en beleid ten opzichte van homeopathie

Uitkomst Variabele C

A. Absent / Present B. Absent

Absent (0)

A. Present / Absent B. Present

Present (1)

A. Present / Absent B. Present

Present (1)

A. Absent / Present B. Absent

Absent (0)

Variabele D A. Bestaan van goede en efficiënte homeopathische organisaties B. Bestaan aan aanwezigheid van recente leiders C. Integratie van homeopathie in instellingen D. Bestaan van educationele mogelijkheden

Uitkomst Variable D

A. Present B. Absent C. Absent D. Present

Absent (0)

A. Present B. Absent C. Present D. Present

Present (1)

A. Present B. Present C. Present D. Present

Present (1)

A. Present B. Present C. Absent D. Present

Present (1)

Variabele E A. Marktaandeel en potentieel B. Toegankelijkheid (Incl. toereikende vergoedingen, lage consultkosten, etc.) C. Algehele positieve mediadekking

Uitkomst Variabele E Algemene Uitkomst

A. Present B. Absent C. Onbekend

A. Absent B. Absent C. Absent

A. Present B. Present C. Onbekend

A. Present B. Present C. Absent

Absent (0) 0 (Lage Populariteit)

Absent (0) 0 (Lage Populariteit)

Present (1) 1 (Hoge Populariteit)

Present (1) 1 (Hoge Populariteit) 58

De Laatste Fase van de Comparative Method: de Formules De waarden zijn toegewezen, en daarmee zijn nieuwe vragen opgekomen. Het is tijd om deze vragen te beantwoorden, en dit kan alleen door de Comparative (Boolean) Method te finaliseren. De laatste fase van de Boolean Methode bestaat uit het maken van twee formules. Deze formules zijn gebaseerd op een bepaalde combinatie van variabelen. Zoals eerder werd uitgelegd koos deze studie twee landen met een hoge populariteit van homeopathie, en twee landen met een lage populariteit. Gebaseerd op het onderzoek naar de oorzaken van hoge en lage populariteit (hoofdstuk 2 tot 5) en de uitkomsten van deze bevindingen (die te zien zijn in Tabel 1), kunnen we de causatieprocessen nu gaan induceren. 267 De formules zijn gebaseerd op de present/absent-balans van de variabelen van twee vergelijkbare landen. De vergelijkbaarheid van deze landen is gebaseerd op hun gelijke uitkomst. Dit betekent dat India en Nederland een combinatie vormen, en dat het Verenigd Koninkrijk en de VS een combinatie vormen. In de eerste formule wordt het causale proces dat leidt tot lage populariteit van homeopathie geanalyseerd en vervolgens geïnduceerd; de tweede formule analyseert en induceert de hoge populariteitsuitkomst. In de formules zijn variabelen ofwel met een hoofdletter ofwel met een kleine letter weergegeven. Elke hoofdletter representeert de presentie van een variabele; kleine letters representeren de abse tje van een variabele. Die variabelen die overeenkomen (die dus in beide landen absent of present zijn) gaan in de uitkomstformule, de anderen worden weggelaten. De overeenkomsten van de causale processen van twee landen vormen de uitkomstformules. Beide vergelijkingen zullen dus leiden tot een algemene vergelijking die het causale proces dat leidt tot een hoge of lage populariteit van homeopathie, die –theoretisch gezien- toepasselijk is op elk land. Formule voor lage populariteit van homeopathie Abcde Ae=0 (Variabele A is present + Variabele E is absent = lage populariteit van homeopathie in land X) ABCDe Textuele uitleg: Als homeopathie wordt geïntroduceerd en snel wordt geaccepteerd op vele samenlevingsniveaus in de 19e eeuw door een aantal invloedrijke leiders die een aantal belangrijke instellingen opgericht heeft MAAR wanneer homeopathie tegelijkertijd een gebrek aan positieve mediadekking heeft, niet kostefficiënt is, en wanneer consultvergoedingen (voornamelijk) niet aanwezig zijn in de 20e eeuw, dan zal het toekomstige uitkomstniveau van populariteit van homeopathie in een land altijd laag zijn. Dit betekent dat variabelen B, C en D feitelijk geen rol spelen in het causale proces.

Formule voor hoge populariteit van homeopathie ABCDE DE=0 (Variabele D is present + Variabele E is absent = hoge populariteit van homeopathie in land X) abcDE

267

Causatie generaliseren op basis van twee landen, via een formule, en deze generalisatie projecteren op andere landen, is wetenschappelijk gezien niet helemaal juist. Meer landen zouden bij het onderzoek betrokken moeten zijn, en bij voorkeur andere typen landen, wellicht gebaseerd op geografie en welvarendheid (hier zullen we later in de conclusie op terug komen). Desalniettemin kan de formule toch een waarheidsgetrouwe ‘voorspeller’ zijn voor vergelijkbare landen zoals de vier hierboven.

59

Textuele uitleg: Als homeopathie goed georganiseerd is en geïntegreerd wordt in de instituties in een samenleving EN als homeopathie een relatief groot marktaandeel en algemeen lage kosten, goede toegankelijkheid en positieve mediadekking heeft; dan zal het populariteitsniveau van homeopathie in een land altijd hoog zijn. Dit betekent dat variabele A, B en C feitelijk geen rol spelen in het causale proces.

Laatste afsluitende opmerkingen Voor sommigen zullen de formules voor zich spreken, maar het is nog steeds zinvol hun betekenis te analyseren. Kijkend naar de eerste formule, die de uitkomst van lage populariteit van homeopathie in land x voorspelt, kunnen we concluderen dat de vroege verspreiding en goede ontvangst in de 19e eeuw eigenlijk ‘betekenisloos’ is, indien homeopathie in de 20e eeuw het economisch en markttechnisch niet goed doet. Wanneer patiënten moeite hebben een homeopaat te vinden of iets over homeopathie te leren, of wanneer ze homeopathische consulten niet gemakkelijk kunnen betalen, vanwege hoge consultkosten of slechte vergoedingsregelingen of te dure of onbeschikbare medicijnen, of wanneer de markt voor homeopathie te klein is voor ondernemingen of voor apotheken die homeopathische medicijnen willen verkopen, dan zal homeopathie nooit populair worden, ongeacht hoe sterk het was in de 19e eeuw. Dit is de enige geldige conclusie die getrokken kan worden uit de eerste formule. Homeopathie kan zeer goed georganiseerd zijn, erkend zijn door de regering en de wet, en getolereerd worden door de dominante medische cultuur; als Variabele E niet present is, zal homeopathie nooit populair zijn in een land. Dit is althans de conclusie gebaseerd op de analyse van de VS en het Verenigd Koninkrijk. Het Verenigd Koninkrijk is een opmerkelijk voorbeeld voor deze formule. Het belang van Variabele E, de aanwezigheid van een positief economisch klimaat en marktpotentieel, en goede toegang tot homeopathie, zowel wat betreft diensten als kosten, wordt bevestigd in de tweede formule. Die voorspelt de uitkomst hoge populariteit van homeopathie in land x. Dit betekent dat Variabele E inderdaad een beslissende rol speelt, niet alleen bij het bepalen van een lage populariteit, maar ook bij hoge populariteit. In deze formule dient de aanwezigheid van Variabele E gecombineerd te worden met de aanwezigheid van Variabele D om te uitkomst te bewerkstelligen, wat betekent dat een goed georganiseerde homeopathiesamenleving, met alle nodige educatieve mogelijkheden, institutionele integratie, werknemersorganisaties, en goed leiderschap ook noodzakelijk zijn. Waar het Verenigd Koninkrijk een opmerkelijk voorbeeld van de eerste formule lijkt te zijn, is die rol bij de tweede formule toebedeeld aan Nederland. Beide landen grijpen ook nog de aandacht om nog een andere reden. De twee contradictionele cases: Verenigd Koninkrijk en Nederland Waarom is homeopathie populair en geaccepteerd in Nederland, ook al wordt het op geen enkele manier erkend door de Nederlandse regering en de medische instituties? Dit schijnt, van alle vier landen in de studie, alleen het geval te zijn in Nederland. Waarom is homeopathie niet populair in het Verenigd Koninkrijk, terwijl de regering het wel erkent en het goed georganiseerd is? Nogmaals kijkend naar de vier landen die betrokken zijn in deze studie lijkt dit alleen het geval te zijn bij het Verenigd Koninkrijk. In beide gevallen is het de presentie/absentie van Variabele E die beslissend is. De mensen in Nederland lokaliseren en bezoeken homeopaten gemakkelijker, en vinden homeopathische medicijnen ook eenvoudiger, ondanks de negatieve houding van de regering, media, en vele traditionele instituties zoals ziekenhuizen en universiteiten. Gebaseerd op de conclusies van dit onderzoek bezoeken mensen in het Verenigd Koninkrijk juist niet met regelmaat homeopaten, en kopen ze niet regelmatig homeopathische middelen, ondanks de steun van de overheid en de institutionele integratie. De toegankelijkheid van homeopathie gaat gepaard met veel factoren. Denk 60

aan financiering, economie en markt, maar ook aan simpele paden tussen de mensen en homeopaten en homeopathische medicijnen. Deze paden zijn voornamelijk lokaal, en worden vaak bekend door mond-tot-mond reclame. Dergelijke lokale, nauwverbonden connecties kunnen niet worden onthuld in een landelijk onderzoek in vogelvlucht zoals deze. Daarom, en dit was al bekend voor de start van dit onderzoek, blijft de zoektocht naar de oorzaken van de populariteit van homeopathie onafgerond. Het vereist nog meer onderzoek, bij voorkeur gericht op verschillende schalen en niveaus. Schuld van homeopathie zelf? Toen de status questionis werd uitgezet in de introductie geloofden sommige pleiters van het conflict-benaderingswijze dat homeopathie nooit groter zou worden dan conventionele geneeskunde om twee redenen; De eerste reden was homeopathie niet kan omgaan met de aanvallen van de woordvoerders van de conventionele geneeskunde (in de pers, op het internet, in boeken en tijdschriften, etc.). De andere reden was dat homeopathie als een milde therapie nooit zou overleven in een gewelddadige wereld. Het eindresultaat van dit onderzoek wijst naar een andere verklaring. Als we nog eens kijken naar de formule voor hoge populariteit, lijkt het dat homeopathie het alleen zichzelf kan verwijten wanneer het niet populair is in een land. Met andere woorden, de route naar ‘succes’ wordt niet bepaald door de buitenwereld, maar door homeopathie zelf. Want Variabelen D en E kunnen voor het grootste deel worden beïnvloed door homeopathie. Als homeopathie populairder wil worden, moet het zichzelf de volgende vragen stellen: * Zijn we goed georganiseerd? * Bieden we genoeg educatieve mogelijkheden? * Nemen we voldoende initiatief om onze therapie in ziekenhuizen en universiteiten te integreren? * Zijn onze consultkosten laag genoeg zodat onze klanten ze zich kunnen veroorloven? * Welke stappen worden ondernomen om homeopathie onder de aandacht te brengen? (in de media, met boeken, op het internet, in winkels, in tijdschriften, etc.)? * Welke stappen worden ondernomen om over vergoedingsmogelijkheden te praten of om beleidsveranderingen bij verzekeringsmaatschappijen te bedingen? Natuurlijk kan homeopathie niet altijd zelf over een aantal van deze kwesties beslissen. Homeopathie is nog steeds afhankelijk van wat apotheken besluiten te doen met medicijnen (levering, distributie, kosten, toegankelijkheid, marketing, etc.). Hetzelfde geldt voor vergoeding, hetgeen meestal simpelweg een kwestie van geld is, en beïnvloed wordt door de regering. Ook ziekenhuizen en universiteiten bepalen grotendeels hun eigen beleid. Homeopathie is echter zelf verantwoordelijk voor de meerderheid van de mogelijke uitkomsten van de variabelen D en E en het zou derhalve niet langer de buitenwereld de schuld moeten geven maar haar eigen mogenlijkheden moeten benutten teneinde populairder te worden. De toekomst van homeopathie ligt, voor het merendeel, in haar eigen handen. Suggesties voor verder onderzoek Het is al enkele keren herhaald in de introductie, maar het is duidelijk dat de afwezigheid van een werkelijk onderzoeksveld voor de geschiedenis van homeopathie een enorme rol heeft gespeeld in de ontwikkeling van deze scriptie. Data is over het algemeen niet beschikbaar of zeer moeilijk toegankelijk. Dit is problematisch gezien het feit dat tijd essentieel is voor onderzoekers. De vooruitgang van deze scriptie werd gehinderd door het gebrek aan data en het zelfde probleem zal zich voordoen bij toekomstig onderzoek naar dit onderwerp. Daarom lijkt het mij noodzakelijk dat er meer onderzoek wordt verricht naar de historie van homeopathie. Er moeten meer data beschikbaar worden en instituties die cruciale data achterhouden zouden flexibeler moeten zijn in het delen van hun informatie. Simpele statistieken zoals het aantal homeopaten, patiënten, medicijngebruik, markt, totale verkopen, import en export 61

van medicijnen, gemiddelde kosten van consulten, etc. etc. zullen beschikbaar moeten worden wil deze onderzoekstak zich ontwikkelen. We moeten allemaal begrijpen dat dit gebrek aan data het logische gevolg is wanneer men een onderzoek naar homeopathie doet, want het is een medische therapie die niet altijd zichtbaar is geweest aan het oppervlak gedurende haar bestaan. Daarom moeten onderzoekers en homeopaten, nu homeopathie groeit in de wereld en steeds meer aanwezig is, elkaar opzoeken en een volledig onderzoek naar haar geschiedenis en huidige status verrichten. Onderzoek zou minder bevooroordeeld en meer wetenschapsgericht moeten worden. Dit is de enige manier om een plek in de wetenschappelijke gemeenschap te verwerven, en het is het enige pad dat leidt naar de oprichting van een onafhankelijk onderzoeksveld. Meer onderzoek naar de geschiedenis en status van conventionele geneeskunde is welkom, deels om ook de kennis van de historie en status van homeopathie uit te breiden. Want, wanneer men leert over breedte en grootte van ‘de grote broer’, dan kan men ook meer leren over zichzelf. Nog iets anders: het zou prettig zijn als meer onderzoek gedaan zou worden in Oost Europa, Latijns Amerika en Afrikaanse landen. Homeopathie is redelijk populair in sommige landen in deze regio’s, en een duidelijk inzicht in de situatie daar zou toevoeging doen aan het algemene begrip van wat de populariteit van homeopathie beïnvloedt. Dit onderzoek miste de meeberekening van zulke ‘derde’ en ‘tweede’ wereldlanden. Ten slotte vormt het meest belangrijke en door mij gewenste additionele onderzoek het onderwerp van de Appendix, welke nu volgt.

62

Appendix | De Wereld der Samenlevingen en de Wereld van Eén Man Structuralisme versus Intentionaliteit

Deze appendix dient drie doelen. De eerste is additioneel: het komt met een concreet voorstel voor wenselijk additioneel onderzoek welke de laatste brug kan slaan tussen causaliteit en uitkomsten, een brug verder dan dit onderzoek heeft kunnen doen. Het tweede is creatief: het biedt de lezer daarmee een mogelijke oplossing voor de structurele zwakte (de ontbrekende schakel) van de comparative method. Het derde is explicatief: deze appendix biedt een mogelijk antwoord op de vragen die naar voren werden gebracht in de gevallen van het Verenigd Koninkrijk en Nederland. In dit onderzoek zijn de oorzaken (variabelen) die leidden tot populariteit en impopulariteit van homeopathie in verscheidene landen onderzocht. Deze variabelen hadden een wijde ruimte en tijdsspanne. Daarmee kan men dit onderzoek als een macrohistorische typeren. Dit was voor het overgrote deel een legitieme keuze. De geschiedenissen van samenlevingen, de cultuur van de mensen die er in leefden, en haar instituties hebben een verreikende invloed op de huidige status van homeopathie. De landen zijn onderdeel van een globale gemeenschap; de oorzaken zijn verbonden met brede, structurele samenlevings- en institutionele processen en bevatten zelfs de geschiedenis van en cultuur der geneeskunde. Ondanks het feit dat al deze grote krachten absoluut invloed uitoefenen op (het structureren van) onze dagelijkse acties, doen ze dit meestal op indirecte wijze. De drie voorwaarden waarop we het niveau van populariteit hebben gebaseerd in dit onderzoek (het aantal homeopaten, het aantal patiëntenbezoeken aan een homeopaat en het aantal mensen dat homeopathische medicijnen koopt) bestaan allemaal in essentie uit persoonlijkem keuzes. Homeopaat worden is een fundamenteel individuele keuze; een homeopaat bezoeken en homeopathische medicijnen representeren ook individuele beslissingen. Uiteindelijk komen deze neer op persoonlijke motivatie, ze komen m.a.w., neer op intenties. Het is de motivatie (intentie) van de patiënt die de uitkomst vormgeeft. Niet geheel toevallig kan het probleem ook vanuit het andere perspectief worden bekeken, en hierbij grijpen we terug naar de instituties. Een individu kan de intentie hebben een homeopaat te worden, of een homeopaat te bezoeken, of homeopathische medicijnen te kopen, maar het institutionele raamwerk en de diensten zijn wellicht niet voorhanden. Om bijvoorbeeld medicijnen te kopen heeft men een winkel nodig die zulke medicijnen verkoopt, en die winkel heeft een apotheek of bedrijf nodig die deze medicijnen maakt en levert, etc. Hier komt de kracht (het argument) van de structuralistische benaderingswijze dus tevoorschijn. Simpel gezegd kan het intentionalisme-structuralisme-‘probleem’ ook het vraag- en aanbodprobleem genoemd worden. Aan de ene kant worden acties bepaald door structuren die al bestaan – door dat wat in het verleden is gestructureerd. Hier heeft de focus van dit onderzoek gelegen. Maar gestructureerd of niet, deze individuen in het heden en verleden moeten en moesten voor zich zelf beslissen; er is niet zomaar vraag naar iets omdat het er simpelweg is, maar omdat mensen het willen. Hier komt een zeer interessante filosofische (existentionele) paradox aan het licht: kan een persoon die iets wil doen, die iets van plan is, het niet alleen doen wanneer het al een optie is, wanneer het al een bestaande keuze is? Nogmaals, dit is waarschijnlijk de beste reden om dit onderwerp inderdaad op de structuralistische wijze te benaderen. Desalniettemin komt de kracht, de meerwaarde van de intentionaliteitsbenadering naar voren wanneer de nodige structuren al wel aanwezig zijn, maar dat de laatste stap in de richting van een actie, altijd persoonlijk gemotiveerd is. Zoals we hebben gelezen in de conclusie en in de hoofdstukken, waren niet allen structuren (variabelen) present in elk land. Een geneeskundecultuur die homeopathie bijvoorbeeld op zijn minst zou tolereren of zelfs zou steunen was absent in de VS, 63

maar aanwezig in India. In principe maakt dit de mensen in India meer gestructureerd wat betreft het daadwerkelijk bezoeken van een homeopaat, een homeopaat worden, en/of homeopathische medicijnen kopen dan in de Verenigde Staten. Dit betekent uiteindelijk dat pasgeborenen een ‘voorsprong’ hebben om homeopaat te worden, een homeopaat te bezoeken of homeopathische middelen te kopen in een land waar homeopathie traditioneel gezien bekender, meer geaccepteerd en als normaal wordt opgevat, omdat ze simpelweg weten dat het een redelijke optie is, in tegenstelling tot de pasgeborenen in een land waar homeopathie minder bekend en geaccepteerd is. Hier komt de kracht van de structuralistische optiek naar voren, en ik ben ervan overtuigd dat dit onderzoek hierom het meest succesvol en waardevol is. Nu keren we echter terug naar de kracht van de intentionaliteitsoptiek, want het punt waarop de kracht van de structuralistische optiek naar voren komt, ook het punt is waar haar limieten aan het licht komen. Vanaf het moment dat het onderscheid wordt gemaakt tussen de meest ‘homeopathisch’ gestructureerde landen (bijvoorbeeld India) en de minder ‘homeopathisch’ gestructureerde landen en alleen de meest gestructureerde landen overblijven, dát is het moment, in theorie, waar alleen de intentionaliteitsoptiek ons de tweede laag van causaliteit biedt: de directe oorzaken van de populariteit van homeopathie, de causaliteitslaag die dit onderzoek niet kon dekken vanwege haar andere benaderingswijze. Daarom moeten we ons wenden tot andere onderzoeken om meer te leren over deze benadering en op de een of andere manier zodoende het causale onderzoek ‘af te maken’. De intentionaliteitsstrategie wordt toegepast in verschillende onderzoeken. Zoals al gezegd in de introductie, komt het meest gerenommeerde onderzoek van de hand van Professor Martin Dinges (Patients in the History of Homeopathy), die de motieven van patiënten om een homeopaat te bezoeken onderzocht heeft. 268 Er is ook een aantal Nederlandse onderzoeken die in dit onderwerp is gedoken, zoals de onderzoeken van Anne Hilde van Baal en Gijswijt-Hofstra. 269 De Nederlands historicus Gijswijt-Hofstra bestudeerde patiënten en hun motieven om ongekwalificeerde homeopaten te bezoeken in het begin van de 20e eeuw. 270 Ze concludeert in principe dat de meeste patiënten “medische markt-shoppers waren”. Ze baseerden hun besluit om een homeopaat te bezoeken niet zozeer op hun kwalificatie, maar op hun reputatie en bekendheid in de gemeenschap. Het lijkt er op dat ze zelfs nog minder geïnteresseerd waren in homeopathie of homeopathische geneeskunde an sich. Anne Hilde van Baal, een andere Nederlandse historicus, deed navraag naar de motieven van de patiënten die de 19e eeuwse Belgische homeopaat Gustave A. van den Berghe bezochten en kwam feitelijk op dezelfde conclusies. Al deze onderzoeken toonden aan dat patiënten hun acties baseren op motieven zoals: - De vraag (motief) waar de dichtstbijzijnde dokter woont (homeopaat of niet); - De vraag (motief) welke dokter (homeopaat of niet) een goede reputatie heeft in de regio; - De vraag (motief) welke dokter mij of een ander in het verleden goed heeft behandeld. De beslissingen van deze individuen hebben minder te maken met de tijd waarin ze leven dan wij denken. Mond-tot-mond reclame; mensen in een dorp of stad die hun ervaringen delen, is een zeer belangrijke, bijkans tijdloze factor die de populariteit van homeopathie beïnvloedt. Het zou academisch lonend en ook gepast zijn om daadwerkelijk verder vervolgonderzoek te doen naar de motieven van patiënten uit vele verschillende landen op verschillende continenten bij het bezoeken van een homeopaat, t.a.v. het worden van een homeopaat en t.a.v. het kopen van homeopathische medicijnen. Afsluitend zou dan vervolgens een vergelijkende analyse van die bevindingen gedaan moeten worden. Wellicht zou zulk een studie voorafgegaan moeten worden door een meta-analyse

268

Martin Dinges (ed.), Patients in the History of Homoeopathy, EAHMHP (Sheffield 2002) Marijke Gijswijt-Hofstra, ‘The Haverhoeks and their Patients: the Popularity of Unqualified Homoeopaths in the Netherlands in the Early Twentieth Century’ in: Martin Dinges (ed.) Patients in the History of Homeopathy, EAHMHP (Sheffield 2002), Anne Hilde van Baal, In Search of a Cure: The Patients of the Ghent Homoeopathi Physician Gustave A. Van den Berghe (1837-1902) 270 Ibidem (1st), 236. 269

64

van de voorgaande studies in dit onderzoeksgebied – bijvoorbeeld beginnend met de hierboven genoemde studies. Dit zijn slechts suggesties, maar ze zouden zomaar een manier kunnen bieden om de populariteit van homeopathie en de meer directe oorzaken daarvan eens en voor altijd te analyseren. Deze appendix kan de oplossing bieden voor de afhankelijkheid van structuralisme (de strategie die wordt toegepast in dit onderzoek) welke, in combinatie met de vergelijkende analyse, een zwakheid toont, zoals bewezen in de gevallen van Nederland en het Verenigd Koninkrijk, waarin de absentie/presentie balans van oorzaken niet veel logische samenhang toont met de uitkomsten. Het ontbeert namelijk de laatste schakel in het causaliteitsonderzoek. De algemene formules herbergen geen causale factoren zoals geboden door onderzoekers die de intentionaliteitsoptiek volgen. De vergelijkende analyse is zeker erg sterk in haar beslissingsproces (welke variabelen hebben de meest belangrijke rol gespeeld in de geschiedenis), maar geeft slechts een gedeeltelijke, vogelvluchtuitleg, een uitleg die wellicht niet altijd vergelijkbaar is met de oorzaken (motieven) van de gewone man. Een vervolgonderzoek gebaseerd op de intentionaliteitsbenadering kan het plaatje van de oorzaken van de populariteit van homeopathie in een land wellicht compleet maken. De uitkomst van dit onderzoek zou, in combinatie met zulk een vervolgonderzoek, zomaar een ‘utopische formule van de populariteit van homeopathie’ kunnen leveren, en daar kunnen wetenschappers alleen maar van dromen.

65

Bijlage | Grafieken en Tabellen Deze grafieken verduidelijk de uitkomsten van het onderzoek naar de huidige populariteitsstatus, dat gepubliceerd is in de introductie.

66

67

Lijst van Afkortingen AFH: American Foundation for Homeopathy AMA: American Medical Association BHA: British Homeopathic Association CAM: Complementary and Alternative Medicine ECCH: European Central Council of Homeopaths FDA: Food and Drug Administration (USA) HEAL: Homeopathy Expert Advisory League (UK) HPUS: Homeopathic Pharmacopœia of the USA ICM: Institute of Complementary Medicine (UK) IFH: International Foundation of Homoeopathy (USA) KVHN: Koninklijke Vereniging Homeopathie Nederland (Dutch Royal Society of Homeopathy) MD: Doctor of Medicine NASH: North American Society of Homeopaths NHS: National Health Service (UK) NCH: National Center of Homeopathy (USA) NVKH: Nederlandse Vereniging Klassiek Homeopaten (Dutch Society Classical Homeopaths) SHO: Stichting Homeopatische Opleidingen (The Netherlands, Foundation of Homeopathic Education) UKHMA: United Kingdom Homeopathic Medicine Association VHAN: Vereniging Homeoaptisch Artsen Nederland (The Netherlands, Dutch Society of Homeopathic Physicians)

68

Bibliografie De stijl en opmaak van de citaten en annoteringen zijn zoveel mogelijk gebaseerd op MLA, de 271 internationaal geaccepteerde documentatiestijl en documentenopmaak. Niet alle werken en websites zijn in deze bibliografie opgenomen; alleen de belangrijkste werden opgenomen.

Algemeen * Ameke, Wilhelm e.a., History of Homoeopathy: its origin, its conflicts, Gould (Londen 1885) * Bleul, Gerhard, Weiterbildung Homöopathie, Sonntag Verlag (Stuttgart 2005) * Bornhöft, Gudrun, e.a., ‘Effectiveness, Safety and Cost-effectiveness of Homeopathy in General Practice – Summarized Health Technology Assessment’, in: Forsch Komplementärmed (2006: 13, Suppl. 2) pp. 19-29 *Coulter, Harris Livermore, Homoeopathic influences in nineteenth century allopathic therapeutics, American Institute of Homeopathy (Washington DC 1973) st * Boiron, Christian, Waarom ik vertrouwen heb in homeopathie, 1 ed. Standaard Uitgeverij Antwerpen, (Antwerpen 2007) * Brands, Martien, Disease language and experience – a cognitive comparison of allopathy, homeopathy and Chinese medicine, Acedemic doctorate (Amsterdam 1998) * Cook, Trevor M., Samuel Hahnemann Biografie – Het fascinerende verhaal van een buitengewone arts, Homeovisie (Alkmaar 1992) *Das, Eswara, History and Status of Homoeopathy Around the World, (New Dehli 2005) B. Jain Publishers (P) Ltd. * Dinges, Martin, Homöopathie; Patienten, Heilkunde, Institutionen, Haug (Heildelberg 1996) * Dinges, Martin (ed.), Patients in the History of Homoeopathy, EAHMHP (Sheffield 2002) * Dinges, Martin (ed.), Weltgeschichte der Homöopathie – Länder, Schulden, Heilkunde, Verlag C.H. Beck (München 1996) *European Committee for Homeopathy, International Guide on Homeopathic Documentation Resources, 9th ed., May 2003 nd * European Committee for Homeopathy, Homöopathie in Europa, 2 ed., VII, 58 S (Wenen en Rotterdam 1996) th * European Committee for Homeopathy, International Guide on Homeopathic Documentation Resources, 9 ed. May 2003 (Drongen, Gent) th * European Council for Classical Homeopathy, ‘The Recognition and Regulation of Homeopathy in Europe’, (6 ed. June 2007) * Hammidian, A., Oorsprong en aard van de homeopathie – Een historisch-kritische beschouwing, Thesis University Utrecht (Utrecht 2002) rd * Helman, Cecile G., Culture, Health and Illness, Butterworth Heinemann, 3 ed. (Oxford 1994) * ’Herbal and Homoeopathic Remedies: enhanced status for alternative medicines’, in: OTC News and Market Report 11-5 (Juli 1990) pp. 111-119 *Holz, Carol, Global Health Care: Issues and Policies, Jones and Bartlett Publishers (New York 2007) e * Homeopathic and Anthroposophic Medicine in Europe – Facts and Figures, ECHAMP E.E.I.G., Brussel 2 ed. 2007 * Jütte, Robert (ed.), Homöopathie 1796-1996: Eine Heilkunde und ihre Geschichte, Robert Bosch Stiftung (Stuttgart 1997) * Jütte, Robert, Guenter B. Risse and John Woodward (ed.), Culture, Knowledge and Healing – Historical Perspectives of Homeopathic Medicine in Europe and North America, EAHMHP (Sheffield 1998) nd * Kayne, Steven B., Homeopathic Pharmacy – Theory and Practice, 2 ed. Elsevier Churchill Livingstone (Edinburgh e.a. 2007) * Kotok, Alexander, The history of homeopathy in the Russian Empire until World War I, as compared with other European countries and the USA: similarities and discrepancies, Thesis Hebrew University of Jerusalem (1999), http://homeoint.org/books4/kotok/index.htm * Leeser, O., The Contribution of Homoeopathy to the Development of Medicine, Maxwell, Love & Co Utd. (Londen 1945)

271

Zie bijvoorbeeld MLA Handbook for Writers of Research Papers, 6th ed. (2003). Gebruikte bron voor deze Scriptie: th Fowler, H. Ramsey and Jane E. Aaron, The Little Brown Handbook, 10 ed. Pearson Education Inc. (2007). 647-730

69

* Legal Status of Traditional Medicine and Complementary/Alternative Medicine A Worldwide Review, World Health Organization (2001) * LIGA Letters (97-2002) http://www.lmhint.net/LigaLetter/index.html * Lupton, Deborah, Medicine as Culture - Illness, disease and the body in Western Societies, SAGE Publications (Londen en New Delhi 1994) * MeiBner Tageblatt, 250 Jahre Samuel Hahnemann, Begründer der Homoopathie (Collected material, Robert Bosch Stiftung, 2005) * Mitchell, G. Ruthven, Homeopathy – The first authorative study of its place in medicine today, W.H. Allen (London 1975) * Payer, Lynn, Medicine and Culture, Henry Holt and Company LLC (New York 1996) * Ragin, Charles C., The Comparative Method – Moving beyond qualitative and quantitative strategies, University of California Press (Californië en Londen 1987) * Robert, Frank, Globalisierung und Kontextualisierung heterodoxer Medizin, Magisterthesis (Bielefeld 2002) * Mahoney, James and Dietrich Rueschemeyer (Ed.), Comparative Historical Analysis in the Social Sciences, Cambridge University Press (New York 2003) * Schmitz, Martin (ed.), Strömungen der Homöopathie, KVC Verlag Essen (Essen 2002) * Shaikh, Tarannum, ‘What Makes Homeopathy Look Unscientific to the World?’ in: The Homoeopathic Heritage International (Februari. 2008) pp. 23-25 e * Scott, Keith A. and McCourt, Linda A., Homeopathie – Geschiedenis, Methode en Geneesmiddelen, 1 ed., Uitgeverij het Spectrum B.V. (Utrecht/Antwerpen 1986) * Tischner, Rudolf, Das Werden der Homöopathie, Hippokrates Verlag (Stuttgart, 1950) *T wentyman, L.R., ‘The Place of Homeopathy in Modern Medicine in the Light of History’ in: The Homeopathic Heritage International (Januari 2008) pp. 17-20 * Ullman, Dana, A Condensed History of Homeopathy, North Atlantic Books (Californië 1999) * Ullman, Dana, Discovering Homeopathy: Medicine of the Twentieth Century, North Atlantic Books (Californië 2003) * Ullman Dana, ‘The Present Status of Homeopathy Internationally, in: Homeopathic Educational Services, http://www.homeopathic.com/articles/view,22 * Vithoulkas, George, ‘Can Homeopathy, a Non-Violent System of Medicine, Survive in our Contemporary Violent World?’ In The Homeopathic Heritage International (May 2009) pp. 34-35 * Vithoulkas, George, Alles over homeopathie, Uitgeverij Elmar (Rijswijk 1985) nd * Ward, James William, The principles and scope of homeopathy, 2 ed., Selbstverl. (San Francisco 1929) * Winston, Julian, The Faces of Homoeopathy; an illustrated history of the first 200 years, Great AUK Publishing (Nieuw Zeeland 1999) * Wolf, Angelike and Viola Hörbst, Medizin und Globalisierung – Universelle Ansprüche, lokalle Antworten, LIT Verlag (Berlijn-Hamburg-Münster, 2006) * Witten, Renate, Frühzeit der Homöopathie, Hippokrates Verlag (Stuttgart 1984)

Verenigde Staten *Allen, Karen, e.a., ‘Towards an Inclusive Legislative Model for the Homeopathic Profession’ in: http://www.amcofh.org/documents/AppendixD4.pdf *Borneman, John. P., and Robert I. Field, ‘Regulation of homeopathic drug products’ , gepubliceerd op Hylands Newsletter Website (2004), http://www.hylands.com/news/regulation.php * Castleman, Michael, ‘The Strange Case of Homeopathy: Miracle cure, placebo or nothing at all?’ in: Natural Health, Vol. 12 (11-2002) pp. 14-17 * Coulter, Harris L., Divided Legac (3e volume) - Science and Ethics in American Medicine 1800-1914, North Atlantic Books (Berkeley 1982) * Dinges, Martin, ‘The Role of Medical Societies in the Professionalisation of Homeopathic Physicians in Germany and the USA’, in: Jütte, Robert, Guenter B. Risse and John Woodward (ed.), Culture, Knowledge and

70

Healing – Historical Perspectives of Homeopathic Medicine in Europe and North America, EAHMHP (Sheffield 1998), pp. 173-198 * Haller, John S., The History of American Homeopathy: The Academic Years 1820-1935, Haword Press (Londen 2005) * Lodge, Edwin A., The American homoeopathic observer, Lodge’s Homoeopathic Pharmacy (Detroit, 2002) * King, William Harvey, History of homoeopathy and its institutions in America, Lewis Publishers (New York, datum onbekend) * Kirschmann, Anne Taylor, ‘Struggle for Survival: the American Foundation for Homeopathy and the Preservation of Homoeopathy in the USA, 1920-30’, in: Dinges, Marting (ed.) Patients in the History of Homeopathy, EAHMHP (Sheffield 2002), pp. 373-391 *Kirschmann, Anne Taylor, A Vital Force, Women in the History of Homeopathy, Rutgers University Press (New Jersey 2003) *’ Legal Status of Homeopathy in the United State of America’, American Institute of Homeopathy, www.homeopathyusa.org * Rogers, Naomi, ‘American Homeopathy Confronts Scientific Medicine’, in: Jütte, Robert, Guenter B. Risse and John Woodward (ed.), Culture, Knowledge and Healing – Historical Perspectives of Homeopathic Medicine in Europe and North America, EAHMHP (Sheffield 1998), pp. 31-64 * Rogers, Naomi, ‘The Public Face of Homoeopathy: Politics, the Public and Alternative Medicine in the USA 1900-40’, in: Dinges, Marting (ed.) Patients in the History of Homeopathy, EAHMHP (Sheffield 2002) * Schmidt, Joseph M., Hintergrund zur Geschichte der amerikanischen Homöopathie und ihrer Institutionen, Unknown publisher (VS 2006), pp. 351-372 * Schmidt, Joseph M., ‘Homeopathy in the American West: its German connections’, in: Jütte, Robert, Guenter B. Risse and John Woodward (ed.), Culture, Knowledge and Healing – Historical Perspectives of Homeopathic Medicine in Europe and North America, EAHMHP (Sheffield 1998), pp. 139-172 * Schmid, F. W., Homöopathie in Amerika, LIGA (Brussel 1972) st * Ullman, Dana, Discovering Homeopathy: medicine for the 21 century, North Atlantic Books, Berkeley 1991 * Warner, John Harley, ‘Orthodoxy and Otherness: Homeopathy and Regular Medicine in Nineteenth century America’, in: Jütte, Robert, Guenter B. Risse and John Woodward (ed.), Culture, Knowledge and Healing – Historical Perspectives of Homeopathic Medicine in Europe and North America, EAHMHP (Sheffield 1998), pp. 530 * Yasgur, Jay, Homeopathic Journals of the USA, Vol. 40-No.1 (1998)

Verenigd Koninkrijk *Gordon, Rena J. en Wilbert M. Gesler, Alternative Therapies (UK Edition), Springer Publishing Company (Londen, 2003) * Fischer, Peter, ‘Homeopathy and Mainstream Medicine: a dialogue of the deaf?’ in: Wiener Medizinische Wochenschrift, (2005-155 21/22) pp. 474-478 * Leary, Bernard, ‘The Influence of Patients in the Provision of Homoeopathy in Great Britain: Nineteenth and Twentieth Centuries’, in: Dinges, Marting (ed.) Patients in the History of Homeopathy, EAHMHP (Sheffield 2002), pp. 331-350 * Morrell , Peter, A History of Homeopathy in Britain, Staffordshire University (Verenigd Koninkrijk 2004) * Morrel, Peter, British Homeopathy during two centuries, 2000, http://homeoint.org/morrell/british/index.htm * Nicholls, Phillip A., ‘Class, Status and Gender: Toward a Sociology of the Homoeopathic Patient in NineteenthCentury Britain’ in: Dinges, Marting (ed.) Patients in the History of Homeopathy, EAHMHP (Sheffield 2002) * Nicholls, Phillip A., Homeopathy and the Medical Profession (Londen 1988)

71

India * Borghardt, T., Homöopathie in Indien. Feldstudie zur Theorie, Praxis und Verbreitung homöopathischen Gesundheitsversorgung in Indien, (Dissertation University Freiburg, 1990) th * Chand, Diwan Harish, History of homoeopathy in the 19 century, Jain (New Dehli 2007) * Dinges, Martin, ’Homöopathie in Indien: Ein Absteiger im indischen Gesundheitssystem?’ in ZKH 2008; 52 (2) 60-68 * Friedrich, Boris, Homöopathie und Ayurveda in Indien und Deutschland, GRIN Verlag (Leipzig 2003) * Hümmer, Anja, Homöopathie – eine indische Tradition?, GRIN Verlag (Leipzig 2007) * Höhn, Rudolf, Indien und die Homöopathie, Medical Dissertation University of Freiburg (1983) * Kleinman, Arthur and others (eds.), Culture and Healing in Asian Societies – Anthropological, Psychiatric and Public Health Studies, Schenkman Publishing Company (Cambridge Massachusetts 1978) * Leslie, Charles, Pluralism and Integration in the Indian and Chinese Medical Systems, Bossman Publishers (Washington 1994) * Manchanda, Raj Kumar and Kulashreshta, MUKul, ‘Cost Effectiveness and Efficacy of Homeopathy in Primary th Health Care Units of Government of Dehli, 60 International Homeopathic Congress LIGA Congress (Berlin; May 2005) * Palit, Chittabrata en Dutta, Achintya Kumar (ed.), History of Medicine in India – The Medical Encounter, Kalpaz Publications (New Dehli 2005) * Poonam, Bala, Medicine and medical policies in India: Social and Historical Perspectives, Lexington Books (Plymouth 2007) * Praesad, Raekha, ‘Homeopathy booming in India’, in: The Lancet, Vol. 370 (17-11 2007), pp. 1679-1680 * Schumann, Ute, ‘Vom “lärmenden Herzen” und anderen volksmedizinischen Ansichten in der indischen Homöopathie’ in: Homöopatisch Gesprach, Vol. 12; 5 (May 2002) pp.68-84

Nederland * Aakster, Cor, Alternatieve Geneeswijzen – Maatschappelijke aanvaarding en verwerping, Van Loghum Slaterus (Deventer 1982) th * Dijk, Paul van, Geneeswijzen in Nederland, 8 ed. Uitgeverij Ankh-Hermes (Deventer 1993) * Gijswijt-Hofstra, Marijke, ‘Compromise, not conflict: the introduction of homoeopathy into the Netherlands in the nineteenth century’ in: Tractrix, 5-1993, pp. 121-138 * Gijswijt-Hofstra, Marijke ‘The Haverhoeks and their Patients: the Popularity of Unqualified Homoeopaths in the Netherlands in the Early Twentieth Century’, in: Dinges, Marting (ed.) Patients in the History of Homeopathy, EAHMHP (Sheffield 2002) pp.217-236 * Gijswijt-Hofstra, Marijke en Rineke van Daalen red., Gezond en wel – Vrouwen en de zorg voor gezondheid in de twintigste eeuw, Amsterdam University Press (Amsterdam 1998) * Hoes, Jan, Homeopathie- totaalvisie op ziekte en gezondheid, Uitgeverij Ankh-Hermens (Deventer 2002) * Kramers, C.W., Klinische Toetsing van de Homeopathie – Een leidraad voor onderzoekers, Nearchus C.V. Hemrik (Zeist 1998 ) * Maas, H.P.J.A., ‘Wat is de positie van de Homoeopathie in de hedendaagse geneeskunde?’, in: Homoeopatisch Maandblad (19 jan. 1970), pp. 3-11 * Schwabe, Wilmar, Een halve eeuw homeopathie in Nederland, onbekende uitgever (Zaandam 1949) th * Voorhoeve, J., Homoeopathie in de praktijk, 16 ed. La Riviére en Voorhoeve (Zwolle, publicatiedatum onbekend)

72

Over de Scriptie In De Situatie Homeopathie onderzoekt Joris Dekkers de oorzaken van verschillende populariteitsniveaus van homeopathie. Het onderzoek betrekt de VS, het Verenigd Koninkrijk, India en Nederland en is vergelijkend van aard. De titel van het onderzoek verwijst naar de relatief lage interesse die de academische gemeenschap in homeopathie toont, behalve dan naar het medische belang van de effectiviteit van homeopathie. Deze scriptie exploreert een nog onontgonnen onderzoeksveld. De historische aanpak, in combinatie met de vergelijkende, sociologische methode, levert een intrigerend inzicht in de vraag naar wat homeopathie al of niet populair maakt in een land. Over de Auteur Drs. Joris T.H.J. Dekkers (1985) is geschiedenisleraar van beroep, en heeft 3 jaar aan de Universiteit van Utrecht gestudeerd. Deze scriptie markeert zijn afsluiting van het MA programma Comparative History. Hij is de auteur van een serie tekstboeken voor studenten betreffende studieloopbaanbegeleiding. Dekkers studeert ook klassieke homeopathie, en is de directeur van www.homeopathienetwerk.nl, een website die informatie over klassieke homeopathie verschaft. Naast deze initiatieven is Dekkers altijd van plan geweest zo onbevooroordeeld als mogelijk is te werk te gaan. Hij heeft bijna een half jaar fulltime aan dit onderzoek gewerkt, ondermeer aan de gerennomeerde Robert Bosch Stiftung te Stuttgart. __________________________________________________________________________________ “Een handig en methodologisch goed uitgevoerd onderzoek” Professor Martin Dinges (IGM Robert Bosch Stiftung, Stuttgart) “Een zeer interessant werk gebaseerd op indrukwekkend literair zoekwerk. Samenhangend gepresenteerd en geschreven.” Fia Dieteren (Universiteit van Utrecht)

Genomineerd voor de Hans Walz Prijs voor onderzoeken naar de geschiedenis van homeopathie

73