1
thema
D&B-project De Nieuwe Kolk in Assen gereed in ruim drie jaar
Cultureel brandpunt In december 2008 verwierf BAM Utiliteitsbouw de Design&Build-opdracht voor De Nieuwe Kolk in Assen. Ruim drie jaar later, in februari 2012, wordt het complex opgeleverd. Een opmerkelijke prestatie, want het Programma van Eisen is niet eenvoudig: twee theaterzalen, vijf bioscoopzalen, een bibliotheek, horeca, kantoorruimte, 65 appartementen, een tweelaagse ondergrondse parkeergarage en nog vele andere voorzieningen. De Nieuwe Kolk vormt daarmee een cultureel brandpunt.
30
2 2012
Aan de kop van de Vaart in het centrum van Assen moest het oude theater De Kolk hoognodig worden vervangen. De gemeente Assen besloot om diverse culturele instellingen, waaronder theater, bioscoop, kunstuitleen, openbare bibliotheek en biblionet, gezamenlijk in één complex onder te brengen. In samenwerking met woningcorporatie Actium werden hier 65 appartementen aan toegevoegd. Uiteindelijk ontstond een omvangrijk Programma van Eisen, van in totaal 47 770 m² bvo, waarvan 20 000 m² ten behoeve van cultuur.
Cultureel brandpunt
ir. Jaap Schaveling, ir. Roel de Jong RO Ingenieursbureau Wassenaar
Na het opstellen van het PvE besloot de gemeente Assen om het project als Design&Build-contract aan te besteden. Hiervoor werden drie consortia uitgenodigd. Tijdens de aanbesteding bleek dat het ontwerp van de BAM Utiliteitsbouw als enige van de drie aan de vraagspecificatie én het taakstellend budget voldeed. Voor de inwoners van Assen was dat jammer, want het was de bedoeling dat zij uit drie ontwerpen, het winnende zouden kiezen.
1 Het hele project in vogelvlucht foto: Dagblad van het Noorden / Kees van de Veen
2 3D-Revitmodel
Naast de grote theaterzaal ligt de kleine zaal. Dit is een ‘vlakkevloer-theater’. De zaal is geschikt voor kleinere voorstellingen, harde popmuziek en houseparty’s. Dit stelt hoge eisen aan de geluidsisolatie. Boven deze zaal bevinden zich, opmerkelijk genoeg, ook een aantal appartementen. Dat is op zijn zachtst gezegd niet zo’n handige combinatie. Maar de eis van 65 appartementen in combinatie met het bestemmingsplan, liet geen andere mogelijkheid. De kleine zaal is daarom geplaatst op akoestisch rubber en staat verder helemaal los van de andere bouwdelen (zie verderop). De overige appartementen bevinden zich aan de achterzijde en langs de Alteveerstraat. Hier bevindt zich ook de ingang voor de laad- en losruimte van het theater en de ingang van de parkeergarage.
Ontwerp Programma
In een aantal dialoogrondes met de toekomstige gebruikers werd de vraagspecificatie vertaald in een architectonisch ontwerp. Wat opvalt in dit ontwerp is de creatie van een plein, de Pelinckhof, met daarboven een geweldige luifel van één verdieping hoog die 18 m uitkraagt (foto 3). Deze markeert tevens de entree naar het cultuurportaal, een hoge transparante ruimte die toegang verleent aan het theater, de bioscoop, de kunstuitleen en de bibliotheek.
– Grote theaterzaal (850 stoelen) met foyer en toneeltoren – Kleine theaterzaal (250 stoelen) uitgevoerd als ‘vlakke-vloertheater’ – Vijf bioscoopzalen in grootte variërend van 85 tot 300 zitplaatsen – Centrum voor Beeldende Kunst – Openbare bibliotheek – Biblionet Drenthe – Grand Café
Er zijn twee theaterzalen, een grote en een kleine. De grote zaal met de toneeltoren is centraal in het complex gelegen. De eigenschappen van deze zaal maken het mogelijk klassiek toneel, musicals, cabaret en theaterconcerten uit te voeren. In combinatie met een orkestkamer op het toneel is deze ook geschikt voor symfonische en kamermuziek. Door de twee balkons zit het publiek dicht op het toneel. Samen met de zijbalkons heeft de zaal daardoor een intiem karakter.
– Orangerie – Commerciële ruimte (6000 m²) – Havenvoorziening t.b.v. pleziervaart – 65 appartementen – Fietsenstalling 350 plaatsen – Parkeergarage 500 plaatsen – Restauratie van twee monumentale panden
2
Cultureel brandpunt
2 2012
31
thema
3
Ondergronds kunnen over twee lagen 500 auto’s worden geparkeerd. Op de bovenste laag is daglichttoetreding. Op dit niveau bevindt zich ook de orkestbak van de grote theaterzaal. Naast de parkeergarage bevinden zich vier ondergrondse bioscoopzalen. Op de eerste verdieping bevindt zich nog een vijfde met 300 stoelen, de grootste bioscoopzaal. Deze is tevens geschikt voor het houden van congressen.
Pressure cooking Na de opdrachtverlening in december 2008 is een intensieve periode van start gegaan. Het ontwerpteam, circa 20 man, kwam wekelijks een hele dag bij elkaar. Vaak ging het team in kleinere groepjes uiteen om interdisciplinair tot goede oplossingen te komen. Het 3D-Revitmodel, opgesteld door de constructeur, werd door alle partijen gebruikt om voorstellen snel te kunnen beoordelen (fig. 2). Dit proces, vaak vergeleken met een snelkookpan, was noodzakelijk omdat in korte tijd belangrijke keuzes moesten worden gemaakt. Na vijf maanden werd al begonnen met aanbrengen van de damwanden! De buitencontour van de bouwput lag op dat moment vast, maar de bovenbouw was nog volop in ontwerp. Dit heeft veel inzet en flexibiliteit van het ontwerpteam, de uitvoering en de co-makers gevraagd.
helder wijzigingsmanagement. Voor de beide onderdelen was separaat een bouwvergunning aangevraagd. Ook de UAV-GC toets- en acceptatiefasen waren voor beide delen apart uitgevoerd. Uiteraard heeft dit ook spannende momenten opgeleverd. Veranderde er iets in de bovenbouw dan moest meteen worden gecontroleerd wat de consequenties voor de onderbouw waren. Om enige flexibiliteit in te bouwen, zijn de kolommen en fundering van de onderbouw met 10% overcapaciteit gedimensioneerd. Dit was overigens mogelijk zonder veel meerkosten te maken.
Bouwput Zoals gezegd, werden in het ontwerp vier van de vijf bioscoopzalen en de tweelaagse parkeergarage ondergronds aangebracht. Dit betekende dat de bouwput ongeveer 7,5 m diep moest worden ontgraven. Uit de sondering bleek dat de onderkant van de kelder in een vast zandpakket lag. Een fundering op staal leek een voor de hand liggende optie. Onder de zandlaag bevindt zich vanaf circa NAP -2 m een potkleilaag met insluiting van zandlaagjes. De waterdichtheid van deze laag is niet betrouwbaar genoeg om een poldergarage te kunnen maken, maar is wel voldoende waterdicht om tijdens de bouwfase als bodemafsluiting te kunnen dienen. Door damwanden toe te passen tot in de potkleilaag was het mogelijk droog te ontgraven zonder de grondwaterstand in de omgeving te verlagen. In de praktijk heeft dit ook goed gefunctioneerd. De damwanden waren verankerd met een enkele rij groutankers.
Eén van de maatregelen om snel te kunnen werken was het splitsen van de onder- en de bovenbouw. Dit vereiste een
Over het project De Nieuwe Kolk en de
Gecombineerde paal-plaatfundering
samenwerking tussen het ontwerpteam, de
Op het moment dat de beganegrondvloer klaar was, kon de damwand worden getrokken en kwam het grondwater weer toestromen. Dit leverde een opwaartse druk van ongeveer 6,5 m water. Deze druk was daarmee veel groter dan het eigen
uitvoering en de co-makers is een film verschenen op Youtube: ‘BAM bouwt De Nieuwe Kolk Assen’
32
2 2012
Cultureel brandpunt
3 Verdiepingshoge luifel kraagt 18 m uit boven de entree 4 Balkonconstructie 5 N-kolom als stille getuige van een fascinerend ontwerpproces
Grote zaal met toneeltoren
gewicht van de constructie. Om opdrijven te voorkomen moesten daarom trekelementen worden toegepast die in de potklei werden verankerd. Groutankers konden daarom niet worden toegepast. Gekozen is voor Vibropalen (Ø305/355, paalpuntniveau NAP -11,5 m, Fd = 300 kN), die vanuit de ontgraven bouwput zijn aangebracht.
De oppervlakte van de grote theaterzaal is met 20 x 20 m2 relatief klein in vergelijking met het toneel dat inclusief achter- en zijtoneel 20 x 50 m2 groot is. Toch is er ruimte voor 850 toeschouwers. Dit was mede mogelijk door het toepassen van twee grote balkons met ieder circa 150 zitplaatsen. Samen met de zijbalkons is er een optimaal contact mogelijk tussen de toeschouwers en het toneel en de toeschouwers onderling.
Op deze wijze is een fundering op staal gecombineerd met een paalfundering. Hoewel de palen primair zijn bedoeld om trek op te nemen, moest toch ook worden gecontroleerd wat de consequenties zijn als de palen druk opnemen. Dit heeft geleid tot complexe berekeningen, waarbij de veerstijfheid van de paal en de beddingconstante van het zand uitgebreid zijn gevarieerd. Uiteindelijk heeft dit geleid tot een palenstramien van 2,0 x 2,5 m.
Het dak van de grote zaal bestaat, in verband met geluidsisolatie, uit kanaalplaten (200 mm dik met 50 mm druklaag) die op de onderrand van stalen vakwerkspanten zijn opgelegd. Op de bovenrand van het spant liggen stalen dakplaten die, naar de wens van de welstand, het leidingwerk aan het zicht onttrekken. Onder de dakconstructie zijn naast de nodige theatertechniek nog twee zaalbruggen en een prosceniumbrug opgehangen.
Parkeergarage
Rondom de grote zaal bevindt zich een dubbele staalconstructie, op circa 3,0 m van elkaar, met verdiepingsvloeren in staalplaatbeton en niet dragende kalkzandsteenwanden voor de geluidwering. In deze tussenruimte bevinden zich toiletten, de regieruimte, schachten en vluchttrappenhuizen. Hierin zijn ook de stabiliteitsverbanden opgenomen. De positie van deze dubbele staalconstructie werd bepaald door de afmeting van de zaal en kwam natuurlijk niet overeen met de regelmatige kolommenstructuur in de parkeergarage. Daarom is op beganegrondniveau een overgangsconstructie aangebracht in de vorm van een betonplaat van 800 mm dik. Op de begane grond zijn de stoelen geplaatst op een verhoogde vloer. Deze is uitgevoerd als staalplaatbetonvloer op kalkzandsteen wanden om de brandlast in de zaal te beperken.
De kelder heeft een afmeting van ongeveer 100 x 75 m². De vloerdikte van 500 mm is het resultaat van een zorgvuldige afweging van constructieve en uitvoeringstechnische redenen. In overleg met de aannemer is besloten de kelder zonder dilataties uit te voeren. Dit kon uiteraard alleen indien voldoende aandacht werd besteed aan het beheersen van de krimpscheuren. Daarom is voor de vloer een 56 dagenmengsel (C28/35) toegepast. Voor het bepalen van de krimpwapening is gebruik gemaakt van de eisen en rekenmethodiek voor vloeistofdicht beton. Met een bovennet Ø16-85 en een ondernet Ø16-110 werd hier aan voldaan en kwam het totaal wapeningspercentage op circa 0,85%. In de praktijk heeft dit goed gewerkt, want er hoefden slechts beperkt scheuren te worden geïnjecteerd. De -1-vloer en beganegrondvloer zijn als strokenvloer uitgevoerd.
4
Cultureel brandpunt
5
2 2012
33
thema 6 Doorsnede kleine zaal 7 Bibliotheek met zicht op de kleine zaal
De vormgeving van de twee grote balkons is het resultaat van een uitgebreide zichtlijnenstudie. Het inpassen van de staalconstructie, zonder deze zichtlijnen te verstoren, was een hele puzzel. Aan de hand van het 3D-model is gecheckt of er geen stalen liggers onder het plafond uit zouden komen (fig. 4). De staalconstructie van de balkons is niet alleen gedimensioneerd op stijfheid, maar vooral ook op het beheersen van trillingen. Primair bestaat de constructie van het balkon uit drie liggers (HE800B), waarvan twee diagonaal in de hoek en één in de breedterichting de zaal overspant. Hieraan zijn drie liggers toegevoegd die vanuit de achterliggende staalconstructie uitkragen en het balkon ondersteunen. Met het toepassen van dit dubbele systeem is niet alleen een tweede draagweg, maar ook een eigenfrequentie van 5,1 Hz bereikt. De treden van het balkon zijn in verband met het gewicht verder in hout uitgetimmerd. Boven het toneel bevindt zich de toneeltoren met een buitenafmeting van circa 17,5 x 31,5 m2. Op 25 m hoogte bevindt zich hierin de rollenzolder die plaats biedt aan 60 trekken. De lieren die nodig zijn om de trekken te bedienen zijn verdeeld over twee lierenkamers. Deze bevinden zich boven elkaar aan één zijde van de toren. Dat is niet gebruikelijk, omdat alle kabels (acht per trek, dus 480
6
totaal) zich nu aan één zijde verzamelen. Ook de horizontaalkracht op het niveau van de rollenzolder bouwt zich naar één zijde op. Toch is voor deze optie gekozen om binnen de grenzen van het bestemmingsplan te kunnen blijven. Tijdens het ontwerpproces bleek dat de toneeltoren toch nog smaller moest worden. Dit betekende dat één van de hoekkolommen 1,5 m moest opschuiven. Dat was niet meer mogelijk, want de fundering was al aangebracht en ook de routing in de garage kon eigenlijk niet meer worden aangepast. Dus werd besloten de kolom op het toneel te vervangen door een omgekeerde V-kolom. Zo is een N-kolom op het toneel ontstaan als stille getuige van een fascinerend ontwerpproces (foto 5).
Kleine zaal Naast de grote zaal bevindt zich de kleine zaal (fig. 6). Klein is betrekkelijk, want het is altijd nog een zaal van 16 x 25 m² met een vrije hoogte van 9,5 m. De zaal heeft een capaciteit van 250 zitplaatsen. Zoals eerder gemeld, zijn boven een beperkt gedeelte van de zaal appartementen gelegen. Deze combinatie heeft geleid tot hoge eisen aan de geluidsisolatie. Daarom is de kleine zaal als zware betonconstructie uitgevoerd met een vloer van 400 mm en wanden van 350 mm. Hij is rondom vrijgehouden van de overige constructiedelen en geplaatst op akoestische rubbers (CDM-83-blokjes). Aan de bovenzijde is een dubbel dak toegepast met een totale dikte van 1,5 m. Van onder naar boven is het dak opgebouwd uit een kanaalplaat van 400 mm met 170 mm druklaag, een isolatiepakket van 440 mm en een kanaalplaat van 400 mm met 60 mm druklaag. De CDM-rubbers zijn blokjes die onbelast een afmeting van 60 x 60 x 60 mm³ hebben. Wanneer deze worden belast tot de gebruikswaarden, veren deze tussen de 10 en 20 mm in en gaan zij bol staan. Als de invering minder dan 10 of meer dan 20 mm is, neemt de geluidsisolerende werking van het rubber af. Voor een goede werking moet ook sprake zijn van een zorgvuldige uitvoering. De blokjes zijn horizontaal op hoogte gesteld en ondergoten. De betonconstructie van de kleine zaal is opgebouwd op harde steunpunten. Na het gereedkomen van de hele betonconstructie, is het totale gewicht door een vijzelprocedure op de rubber blokjes overgebracht. Het gedrag was zoals verwacht, met uitzondering van drie steunpunten onder het midden van de vloer. De vloer reageerde vele malen stijver dan verwacht en trok daardoor ook meer belasting naar de middensteunpunten. Door de 400 mm dikke vloer met vijzels op gecontroleerde wijze door het scheurmoment te duwen, konden de middensteunpunten voldoende worden ontlast.
34
2 2012
Cultureel brandpunt
● pROJectgegevenS
project De Nieuwe Kolk, Assen opdrachtgever Gemeente Assen en Woningcorporatie Actium opdrachtnemer BAM Utiliteitsbouw architect DeZwarteHond Groningen, Greiner van Goor Huijten Architecten Amsterdam constructeur Ingenieursbureau Wassenaar adviseur/installateur BAM Techniek adviseur bouwfysica en brand Nieman adviseur akoestiek Peutz grondmechanisch adviseur Wiertsema & Partners
● RefeRentieS
1 Brief BFBN, Nader onderzoek brand Lloydstraat te Rotterdam, d.d. 16 november 2009.
7
Brandwerendheid kanaalplaten In De Nieuwe Kolk zijn er veel ruimten met relatief grote kolomvrije overspanningen. Hierbij zijn kanaalplaten erg geschikt. Als gevolg van de noodzakelijk geluidsisolatie moesten deze vloeren ook een aanzienlijke massa hebben. Dit is vaak bereikt door het toepassen van een dikke druklaag. Toen het constructief ontwerp in het najaar van 2009 ongeveer gereed was, kwamen de detailleringsregels van de BFBN uit [1]. Bij de Nieuwe Kolk is van alle 36 vloervelden met kanaalplaten nagegaan of maatregelen noodzakelijk
Cultureel brandpunt
waren. Enkele velden voldeden omdat deze geen hoofddraagconstructie zijn of omdat aan de detailleringsregels kon worden voldaan. Andere velden voldeden omdat Nieman door een risicoanalyse kon aantonen dat de brandwerendheid tot onder de 30 minuten kon worden gereduceerd. Bij twee vloervelden is een bollenplaat toegepast en in de overige gevallen zijn kanaalplaten brandwerend bekleed. Inmiddels zijn de detailleringsregels aangepast. Het gebouw voldoet ook aan de tweede versie van de BFBN. ☒
2 2012
35
