Bewust besparen is bewust wonen
Tips voor de particulier om energie te besparen 1
Bewust besparen
1
18-04-2005, 08:36
Voorwoord
Heeft u plannen voor een verbouwing of de bouw van een nieuw huis? Dan is deze brochure iets voor u. Het bouwen van een nieuw huis of een verbouwing is een belangrijk en spannend moment. Ik herinner mij nog goed dat wij thuis gingen verbouwen. Wij wilden graag ons wooncomfort verhogen en tegelijkertijd iets voor het milieu doen. Hiervoor kregen we advies van een EPA-adviseur. Uit zijn advies bleek dat ons wooncomfort sterk verbeterde door juist aan het milieu te denken. Zo zijn bijvoorbeeld onze spouwmuren geïsoleerd. Dit leidde tot een flinke besparing van ons energieverbruik. Onnodig warmteverlies en tocht behoorden tot het verleden. Het resultaat was een prettiger woonklimaat, een lagere energierekening én een besparing voor het milieu. Het isoleren van uw muren is slechts een van de vele voorbeelden hoe u zelf een bijdrage kunt leveren aan het milieu. Deze brochure laat zien welke belangrijke kansen u kunt benutten bij het bouwen of verbouwen van uw huis. Kansen die ten goede komen aan het milieu. Maar ook aan uw wooncomfort én uw portemonnee. Vandaar de titel: Bewust besparen is bewust wonen. De brochure bestaat uit twee delen. Het eerste deel bevat aandachtspunten voor nieuw te bouwen woningen. Het tweede deel biedt u nuttige informatie als u gaat verbouwen.
Bewust besparen is bewust wonen staat stil bij het gebruik van duurzame materialen en het efficiënt verwarmen van uw woning. Maar ook kunt u alles lezen over het energieprestatieadvies (EPA) en de mogelijkheden om te isoleren en te ventileren. Tot slot vindt u op eenvoudige wijze meer informatie over deze onderwerpen in het onderdeel Sites to see. Hier staat een lijst vermeld met nuttige website-adressen. Ik wens u veel succes en plezier bij de bouw of verbouw van uw woning.
Namens het bestuur van de MRA
Simon Binnendijk Voorzitter bestuurlijk overleg Milieudienst Regio Alkmaar (MRA)
2
Bewust besparen
2
18-04-2005, 08:36
Energieverbruik en het klimaat
Informatief Klimaatverandering Verbranding van gas
Voor de Nederlandse situatie betekent de
van woningen en stimuleren van energie-
en gebruik van elektriciteit veroorzaakt het
klimaatverandering op korte termijn:
zuinig gedrag van bewoners, dragen ook bij
broeikasgas CO2 (kooldioxyde).
aan een vermindering. Daarnaast gaat de
Broeikasgassen belemmeren de uitstraling
● Drogere zomers en nattere winters
ontwikkeling van steeds efficiëntere appa-
van warmte naar de atmosfeer waardoor de
● Heftigere stormen
raten door. Overheidsmaatregelen richten
temperatuur op aarde stijgt. Dit heeft op
● Extremere neerslag in korte periodes
zich op de vermindering van de uitstoot door
termijn belangrijke gevolgen voor ons
● De noodzaak van waterberging
verkeer en vervoer. De inzet van windenergie,
leefklimaat:
zonne-energie, gebruik van aardwarmte en
● De zeespiegel zal stijgen door uitzetting
Verder ontwikkelen de economieën van met
andere duurzame energievormen leiden tot
name China en India zich bijzonder snel.
een lager gasgebruik.
van het zeewater. Hierdoor zullen (vooral
Dit gaat gepaard met een grote vraag naar
in de derde wereld) meer mensen door
fossiele brandstoffen. De concurrentie om
Energieverbruik in een woning Waar
overstromingen worden getroffen.
fossiele brandstoffen zal toenemen.
gewoond wordt, wordt energie gebruikt.
● Het oppervlak aan gletsjers, sneeuw en
Op langere termijn zal onze energievoorzie-
U gebruikt energie voor verwarming en warm
poolijs neemt nu al merkbaar af. Dit leidt
ning minder afhankelijk moeten worden van
tapwater, voor koeling en voor apparatuur.
op termijn tot een tekort aan zoet water in
fossiele brandstoffen, omdat de voorraden
Ongeveer 24% van het energiegebruik in
grote delen van de wereld.
niet oneindig zijn. De energievoorziening zal
Nederland komt voor rekening van woningen.
duurzamer moeten worden.
Door hoge eisen te stellen aan de energe-
● Toename van woestijnvorming in verschillende regio’s in de wereld. ● Er zullen heftigere stormen en regens gaan komen.
tische kwaliteit van uw woning bij een ingrijVermindering uitstoot CO2 De overheid heeft
pende verbouwing of bij nieuwbouw draagt
zich ten doel gesteld de uitstoot van het
u bij aan vermindering van de klimaat-
broeikasgas CO2 aanzienlijk te verminderen.
problematiek.
Dit gebeurt niet alleen door energiebespa-
Dat betekent tevens vermindering van kosten
ringsmaatregelen in de industrie en kleinere
voor elektriciteit en gas, voor nu en in de
bedrijven. Scherpere eisen bij nieuwbouw
toekomst!
Aanbrengen van stralingswerende folie in de kruipruimte
3
Bewust besparen
3
18-04-2005, 08:37
Duurzame nieuwbouw Meer comfort met minder energie
Duurzame nieuwbouw Een nieuwbouwwoning zal minimaal 50 jaar
lucht ontsnappen. Maar ook roosters en
wordt aangeduid als de energieprestatie van
bestaan en worden bewoond. Reden genoeg
mechanische afzuiging van lucht dragen bij
de woning. De berekening van de energie-
om even stil te staan bij mogelijkheden om
aan de afkoeling.
prestatie drukt men uit in de Energie Prestatie
duurzaam te bouwen en zonder comfort-
Coëfficiënt (EPC). Hoe lager deze EPC, hoe
verlies het energieverbruik in de woning te
Er zijn verschillende warmtebronnen die bij-
lager het energieverbruik van de woning.
beperken. Een duurzaam gebouwde woning
dragen aan de verwarming van uw woning.
met een laag energieverbruik geeft niet alleen
De belangrijkste warmtebron is de verwar-
De maximale waarde van de EPC ligt vast in
een lagere energierekening maar ook meer
ming door de kachel, de centrale verwar-
het Bouwbesluit en zal per 1 januari 2007
comfort en minder milieubelasting.
mingsketel of door een warmtepomp.
verder worden aangescherpt. Ook over de
Naast een laag energieverbruik kunt u ook
De instraling van de zon, de bewoners, de
mate van ventilatie zijn eisen opgenomen in
overwegen duurzame materialen te gebruiken
koelkast en andere apparaten geven ook
het bouwbesluit. In geval van nieuwbouw
die het milieu minder belasten. Op de website
warmte af. Deze dragen bij aan de verwar-
kunt u de mogelijkheden van een lagere
www.dubo-centrum.nl kunt u per thema infor-
ming van uw huis.
EPC bespreken met uw architect. In de EPCberekening zijn alle bouwkundige en instal-
matie over duurzame maatregelen vinden. De verwarming van uw huis vult de warmte
latietechnische voorzieningen verwerkt.
De warmtehuishouding van uw woning
aan die door afkoeling en ventilatie verloren is
Wilt u meer weten over de energieprestatie?
De warmte die nodig is om een comfortabele
gegaan. Hoe kleiner het warmteverlies, hoe
Neem dan contact op met de MRA.
binnentemperatuur te bereiken verdwijnt
minder aanvulling door verbranding van
uiteindelijk naar buiten. De afkoeling van uw
aardgas nodig is en hoe lager uw gasrekening.
Hoe verbetert u de energieprestatie van uw woning?
huis vindt plaats door geleiding via muren en daken, door uitstraling en door ventilatie.
De energieprestatiecoëfficient (EPC)
Het warmteverlies van uw woning kunt u
Kieren, open deuren en ramen laten warme
De energetische kwaliteit van een woning
verminderen door het isoleren van dak, gevels en vloeren, toepassen van hoog rendement-glas (HR ++) en stralingweerkaatsende folies. Kies voor hoogwaardige
Zonwerende lamellen laten ’s winters warmte binnen en voorkomen oververhitting in de zomer
isolatiematerialen (hoge RC-waarde) als u gaat verbouwen en voor HR++ glas in de verwarmde ruimtes. Van groot belang is de luchtdichtheid van de woning en dus de kwaliteit van de uitvoering van isolatiewerkzaamheden. Nog steeds verdwijnt veel warmte door kieren. Voor de toepassing van zonne-energie is een dakvlak op het zuiden van belang. De HR-ketel, vloerverwarming, een eventuele zonneboiler en korte leidingen voor warm tapwater spelen allemaal mee in de berekening. Een belangrijk aandachtspunt bij zeer energiezuinige woningen is het voorkomen van oververhitting in de zomer. Door toepassen van zonwering voorkomt u overmatig gebruik van de airconditioning.
4
Bewust besparen
4
18-04-2005, 08:37
Lage Temperatuur Verwarming
Lage Temperatuur Verwarming
Veel woningen in Nederland zijn voorzien van
de wand. De vloer of wand staat de warmte
de ruimten. Door de langzaam circulerende
centrale verwarming met een centrale ketel.
af aan de woning. Wand- en vloerverwarming
lucht is de woning snel op de gewenste
De ketel verwarmt het water tot maximaal
geven een aangename stralingswarmte.
temperatuur. Luchtverwarming kan uitstekend
90 °C. Het warme water stroomt door de
Er zijn geen radiatoren zodat de ruimte vrijer
worden gecombineerd met gebalanceerde
radiatoren als er warmtebehoefte is.
kan worden ingedeeld. Bovendien is door de
ventilatie met warmteterugwinning.
Bij lage temperatuur verwarming (LTV) blijft
lage temperatuur en gelijkmatige verdeling
De gebruikte warme lucht uit keuken,
de watertemperatuur altijd lager dan 55 °C.
van de warmte de luchtverplaatsing minder
badkamer en toilet wordt via een warmte-
Doordat het water veel minder warm wordt,
dan bij conventionele verwarming.
wisselaar afgevoerd. Dit systeem benut 95%
verbruikt een lage temperatuur verwarmings-
Hierdoor is er minder verplaatsing van stof.
van de afgevoerde warmte en voegt deze
systeem minder energie dan een conven-
Voor mensen met astmatische klachten is
toe aan de schone binnenstromende lucht.
tioneel verwarmingssysteem.
vloer- of wandverwarming de ideale wijze
Lage temperatuur verwarming kent de
van verwarmen. Vloer- en wandverwarming
● Warmtepomp
volgende afgiftesystemen:
kunnen uitstekend worden gecombineerd met
Een warmtepomp haalt warmte uit lucht,
een HR-ketel of een warmtepomp.
bodem of water. De pomp staat deze af via
● LTV-radiatoren
een lage temperatuur verwarmingssysteem.
Dit zijn conventionele radiatoren met een
● Luchtverwarming
Door in de zomer koud grondwater in het
relatief groot oppervlak om warmte af te
Luchtverwarming zorgt voor een constante
lage temperatuursysteem rond te pompen
staan.
luchtcirculatie in uw huis. Zowel warme als
kan de woonruimte bovendien worden
koele gefilterde lucht zorgt voor een aan-
afgekoeld. Verwarmen of koelen met een
● Vloer- en/of wandverwarming
genaam binnenklimaat in de winter en de
warmtepomp leidt tot meer comfort en
De leidingen voor vloerverwarming zijn aan-
zomer. Een systeem van luchtkanalen en
minder CO2 -uitstoot.
gebracht in de vloer, bij wandverwarming in
roosters voert de binnenkomende lucht naar
Vloerverwarming: comfortabele stralingswarmte zonder radiatoren
5
Bewust besparen
5
18-04-2005, 08:37
Verbouwen? Vraag een EPA aan
Advies Wat staat in een EPA-rapport? ● Beschrijving van uw woning in de huidige staat: bouwjaar, maten, isolatiemaatregelen, soort ketel enz. ● Huidig energieverbruik, uitgedrukt in een energie-index, waardoor u kunt vergelijken met de index van gelijksoortige woningen. ● De voorgestelde energiemaatregelen. ● De energie-index na uitvoering van de maatregelen. ● De te verwachten comfortverbeteringen. ● Kosten en baten van de maatregelen. ● De globale investeringen en terugverdientijden (bij de huidige energieprijzen). Is uw ketel aan vervanging toe? Overweeg een zonneboiler Dat u de ketel vervangt door een HR-ketel is eigenlijk vanzelfsprekend. De meerinvestering is met de huidige energieprijzen al snel terug verdiend. Het moment dat u een ketel kiest is ook een logisch moment om de aanschaf De EPA-adviseur aan huis
van een zonneboiler te overwegen. Een zonneboiler verwarmt koud leidingwater zoals een conventioneel warmwatertoestel.
Het energieprestatieadvies (EPA) is gericht
Kwaliteitsverbetering
Koud water stroomt door een zonnecollector.
op woningen waarvan de bouwvergunning is
Uitvoeren van de maatregelen uit het EPA-
Op deze wijze verwarmt het zonlicht het
afgegeven voor 1 januari 1998. Een erkend
advies resulteert in meer wooncomfort,
water tot maximaal 80 °C. Het warme water
EPA-adviseur brengt de energetische situatie
lagere energiekosten en lagere milieu-
wordt opgeslagen in een boilervat en zonodig
van uw woning in kaart en legt deze vast in
belasting.
naverwarmd door de CV-ketel.
een rapport. Dit EPA-rapport geeft een helder
Vanaf 1 januari 2007 bestaat in Europa de
Met de zonneboiler kunt u de helft besparen
overzicht van de energieprestatie van uw
verplichting om bij woningtransacties een
op het energieverbruik voor warm water.
woning. Tevens worden besparingsmaat-
energiecertificaat te overleggen, waarin de
regelen en de globale kostprijs ervan aan-
energetische kwaliteit van de woning is
Het plaatsen van een zonneboiler vereist
gegeven.
vastgelegd in een label.
naast gedegen vakmanschap ook voldoende
Juist als u verbouwingsplannen heeft is
Een EPA-rapport dat nu wordt gemaakt
ruimte voor een voorraadvat en een dakvlak
een EPA-rapport een uitstekend begin om
behoudt gedurende tien jaar de status van
dat ongeveer op het zuiden is gericht.
alle aandachtspunten op gebied van energie-
energiecertificaat.
Een plat dak mag ook, maar wel in de buurt
besparing in beeld te brengen.
Het energieprestatieadvies zal in de toekomst
van de verwarmingsketel.
Op www.senternovem.nl/epadesk vindt
aansluiten bij de Europese regelgeving.
Vraag dus om advies op maat bij een erkend
u gecertificeerde EPA-adviseurs bij u in de
installatiebedrijf met ervaring in het plaatsen
buurt.
van zonneboilers. 6
Bewust besparen
6
18-04-2005, 08:38
Isolatie en ventilatie
Isolatie en ventilatie Goede na-isolatie, goede kierdichting en
Vocht Schelpen voor een droge kruipruimte
gebruik van hoogrendement glas of HR++ glas resulteert in lager energieverbruik.
Ongeveer 17 % van de woningen in Nederland kampt met vochtproblemen. Vocht in een
Bij verhoging van de luchtdichtheid van een
woning kent verschillende oorzaken:
bestaande woning door kierdichting en
● Het menselijk lichaam produceert vocht
na-isolatie dient u rekening te houden met
door uitademen en verdamping via de
voldoende ventilatie. Dit betekent een opti-
huid. Dit is ongeveer 1,2 liter per persoon
male invoer van frisse lucht en afvoer van
per dag. Regelmatig ventileren is daarom
gebruikte lucht uit uw woning. Dit kan door:
nodig. ● Door koken en douchen komt er ook
● Natuurlijke aan- en afvoer van lucht door
vocht in huis. Veelal wordt dit direct door
kierstanden van ramen en ventilatie-
mechanische ventilatie (afzuiging) of
roosters.
door natuurlijke ventilatie (raam open)
Er zijn ook vraaggestuurde ventilatie-
verwijderd. ● Vochtige kruipruimten kunnen leiden tot
roosters, die de toe te laten hoeveelheid lucht regelen op basis van luchtvochtig-
onfrisse lucht in huis en soms zelfs tot
heid of hoeveelheid CO2 .
schimmelvorming op plaatsen met weinig
● Natuurlijke aanvoer en mechanische
ventilatie.
afvoer in met name badkamer en keuken. ● Mechanische aan- en afvoer van lucht.
Ook kost verwarmen van vochtige lucht meer
Dit laatste systeem is zeer geschikt om
energie dan verwarmen van droge lucht.
te combineren met warmteterugwinning
Vaak is de oorzaak optrekkend grondwater.
uit de ventilatielucht.
Verdamping van dit vocht leidt tot een te hoge relatieve luchtvochtigheid. Het vocht uit de lucht condenseert op koude plaatsen. Oplossingen ● Aanbrengen van een laag schelpen tot boven het vochtniveau. Schelpen remmen de verdamping van vocht aanzienlijk. ● Aanbrengen van polystyreenchips als bodemisolator. ● Afsluiten van de bodem met een waterdichte bodemfolie eventueel gecombineerd met vloerisolatie. ● Extra ventilatie door aanbrengen van meer ventilatieroosters heeft een regulerend effect. ● Ontwateren van de kruipruimte door middel van drainage. In erg natte gebieden is drainage niet altijd te realiseren. 7
Bewust besparen
7
18-04-2005, 08:38
Sites to see
Websites Voor meer informatie en tips over de genoemde onderwerpen in deze brochure, kunt u onderstaande websites bezoeken. www.dubocentrum.nl Alle informatie over duurzaam bouwen. Bevat ook het register duurzaam bouwen waarin ondernemers staan vermeld, die zich aantoonbaar bezig houden met duurzaam bouwen. www.dubo-register.nl Site waarop architecten en bouwondernemeningen zijn vermeld, die zich De website van de MRA met informatie over uiteenlopende milieu-onderwerpen voor de particulier.
aantoonbaar bezig houden met duurzaam bouwen. www.energieopmaat.nl Site met adviezen voor particulieren voor energiebesparing en labeling van energiezuinige apparatuur. Ook kunt u hier uw eigen energieprofiel aanmaken en bijhouden. www.milieucentraal.nl Een website met praktische milieu- en energiebesparingstips voor consumenten en ondernemers. Bevat tevens informatie over groene stroom. www.mra.nu De site van de Milieudienst Regio Alkmaar met informatie over milieuwetgeving, persberichten, nieuwsbrieven voor burgers en ondernemers. www.senternovem.nl SenterNovem speelt een rol op de weg naar een duurzame samenleving op
MRA
het gebied van energie en milieu. Daarom brengt SenterNovem doelen van overheid en markt samen, stemt zij vraag en aanbod op elkaar af, stimuleert
De Milieudienst Regio Alkmaar (MRA) is een
zij de ontwikkeling van nieuwe technieken. Hier is ook informatie te vinden over
samenwerkingsverband van Alkmaar, Bergen,
de groene hypotheek (www.senternovem.nl/groenbeleggen) en het energie-
Castricum, Graft-De Rijp, Heiloo en Schermer
Bezoekadres www.sev.nl
Hertog Aalbrechtweg 5
De website van de Stichting Experimenten Volkshuisvesting met informatie over
1823 DL Alkmaar
zaken uit de huursector, waaronder duurzaam bouwen.
Postadres Postbus 53
www.vrom.nl
1800 BC Alkmaar
De site van het Ministerie van Volkshuisvesting Ruimtelijke Ordening en Milieu.
Te l e f o o n
Hierop onder meer informatie over de groene hypotheek en gezond en veilig
072-548 87 57
wonen.
Fax 072-548 85 79
Website w w w. m r a . n u
8
Bewust besparen
8
18-04-2005, 08:38
tekst: MRA fotografie: Inter Magic Fotografie, T. Tuinman, MRA vormgeving: Henk Tijbosch
prestatieadvies (www.senternovem.nl/epadesk)
