persdossier
08.02 09.06
2013
atomium Square de l’ Atomiumsquare 1020 Bruxelles-Brussel www.atomium.be/brunfaut
Wie kent er niet de Vooruit in Gent, het luchthavengebouw in Zaventem of het Centraal station in Brussel? Allemaal realisaties van de Brunfaut’s. fernand, gaston en maxime brunfaut
hebbent het architecturale landschap
van de jaren ’20 tot de jaren ’60 sterk beïnvloed. Fernand en Maxime waren leerlingen van de meester in de Art Nouveau, Victor Horta. Als kinderen van hun tijd geloofden ze in een ‘zonnige toekomst’. Ze vertaalden deze visie in een zeer vooruitstrevende architectuur. Hun maatschappelijke ideeën bepaalden de functie van de elementen in hun ontwerpen, hun vorm en hun plaats. Archieven, plannen, maquettes en nog nooit gepubliceerde getuigenissen vertellen het verhaal van deze progressieve architectuur.
08.02 > 09.06 2013 Square de l’Atomium / Atomiumsquare B-1020 Bruxelles / Brussel t. +32[0]2 475 47 75 - f. +32[0]2 475 47 79 www.atomium.be -
[email protected] Metro Station Heysel / Heizel [ ligne / lijn 6 ] www.atomium.be/brunfaut
EDITO
Het Atomium organiseert tentoonstellingen
van de 20e eeuw, die in een zonnige
met verschillende thema’s. De moder-
toekomst geloofden. Ze uiten die
nistische architectuur die de geschiedenis
overtuiging in een progressieve
van het gebouw kenmerkt, krijgt hierbij
architectuur. Sociale en functionalistische
de voorkeur. Het Atomium bood het
argumenten bepalen de functie van de
Belgisch en internationaal publiek eerst
elementen in hun ontwerpen, hun vorm
een terugblik op het werk van de architect
en hun indeling. Elk op hun eigen
en vormgever Willy Van der Meeren
manier bieden ze een architectuur
(1923-2003). Begin 2013 stelt het
in dienst van een partij, van diens
Atomium het rijke portfolio van de
discours en van een progressieve kijk
familie Brunfaut voor. Of het nu de
op de samenleving.
broers Brunfaut (Fernand en Gaston), vader en zoon Brunfaut (Fernand en
Kort na de Eerste Wereldoorlog
Maxime) of de leerlingen van Victor
introduceerden de Brunfaut’s – die zowel
Horta zijn (Fernand en Maxime); alle drie
theoretici, ideologen als architecten
hebben ze het architectuurlandschap
waren – de modernistische architectuur
in Brussel tussen de jaren 20 en de
en de socialistische uitdrukkingsmiddelen
jaren 60 beïnvloed.
in de Belgische steden. De Vooruit, de Air Terminus of het sanatorium van
Als architect en urbanist ontwikkelden
Tombeek ... Deze tentoonstelling en
ze een architectuur die vooral op het
catalogus laten onze gezamenlijke
constructivisme en in mindere mate op
verbeelding en ons dagelijks leven niet
de vormelijke normen van het modernisme
onberoerd. Iedereen denkt met een
gebaseerd is. Hun loopbaan gaat van
vertederde blik terug aan de ‘hal van
de edities van de krant Le Peuple (1932)
de luchthaven van Zaventem’, zoals
tot aan het Achturenhuis (1960-70).
we het gebouw hier in België zo
In hun emblematische gebouwen
graag noemden.
brengen ze het baken, de glazen gevel, - directeur
het uithangbord en de vlaggen op de
henri simons
voorgrond. De Brunfaut’s zijn kinderen
arnaud bozzini
- tentoonstellingsverantwoordelijke
tentoonstelling & scenografie
Brunfaut’s
Brunfaut is een familie van progressieve
progressive architecture
architecten, openlijk politiek geëngageerd en grote spelers in hun tijd. Fernand
Het Atomium stelt een tentoonstelling
(1886-1972) als politicus, Gaston
voor over Belgische architectuur uit
(1894-1974) als criticus en theoreticus
de modernistische periode:’ Brunfaut’s
en Maxime (1909-2003) als practicus,
Progressive Architecture’. Dit is het
hebben Brussel en België gemarkeerd
vervolg van een thematische cyclus
met hun militante werken. Als overtuigde
rond Belgische architectuur uit die
socialisten, interesseerden ze zich,
periode. Modernisme ludique was
via de architectuur voor het urbanisme
geïnteresseerd in het zuiver formele
en politieke actie. Zo trachtten ze de
onderzoek, Architectonic illustreerde
stad te verbeteren en het leven van
door het gebruik van beton, het potenti-
de arbeiders en hun familie.
eel van de sociale architectuur van de 20e eeuw. De tentoonstelling Willy Vander Meeren riep vragen op rond
VAN ART NOUVEAU
de sociale betrokkenheid van de
TOT CONSTRUCTIVISTISCH
architect en zijn politieke engagement
MODERNISME
(via de realisatie van sociale woningen in Evere). Brunfaut ’s Progressive
Het eerste deel van de tentoonstelling
Architecture gaat verder in op deze
toont het verband tussen de avant-garde
sociale thematiek.
van de art nouveau en het ontstaan van
een jonge socialistische architectuur. Het Volkshuis van Horta - die de leraar was van Maxime Brunfaut aan de Academie voor schone kunsten van Brussel illustreert perfect deze periode waarin art nouveau de uitdrukkingsvorm bij uitstek is van de progressieve stroming. Het Hannon-huis van Jules Brunfaut daarentegen staat voor burgerlijke architectuur. Beide uitingen blijven permanent aanwezig in de art nouveau-architectuur. De oorlog betekent een breuk, vanaf nu geldt het constructivisme van de revolutie van 1917 als architecturale referentie. We moeten erover spreken, niet met lege woorden maar met constructieve debatten op een hoog en voornaam niveau, om sneller en sterker naar ons gemeenschappelijke doel toe te werken: de creatie van een sovjetarchitectuur. (brief van Fernand Brunfaut, Emile Vandervelde-instituut, F. Brunfaut-fonds)
Fernand en Maxime Brunfaut verwezenlijken een reeks radicaal modernistische gebouwen (de renovatie van het Prévoyance Sociale-gebouw te Brussel
een indrukwekkende productie van
Jasinski meewerkte, een andere grote
is een voorbeeld van de radicale overgang
collectieve gebouwen van openbaar nut.
figuur van het Belgische modernisme.
van art nouveau naar modernisme).
Dit is het tweede luik van de tentoonstelling. De Archieven voor moderne
DE HUISVESTINGSPROBLEMATIEK
De tentoonstelling gaat daarna in op
architectuur van Brussel, waar de
het engagement van de architecten
Brunfaut-archieven bewaard worden,
Het congres van het CIAM (Congrès
en hun banden met de socialistische
stellen een indrukwekkende hoeveelheid
International d’Architecture Moderne -
pers. De redactiegebouwen van de krant
aanbestedingsprojecten voor. Projecten
Internationaal congres van moderne
Vooruit te Gent en Le Peuple te Brussel
die tot nog toe onbekend bleven voor
architectuur) dat in 1930 plaatsvindt
worden geïllustreerd door maquettes
het publiek: bibliotheken, zwembaden,
te Brussel stelt twee visies van
(op schaal 1/15 met achtergrond-
ziekenhuizen, vakantiekolonies, tehuizen,
sociale huisvesting tegenover elkaar:
verlichting). Ze zijn perfecte voorbeelden
stations, ... De Brunfauts leveren voldoende
de voorstanders van de groene woning-
van emblematische architectuur, vaandel-
ontwerpen om een complete stad te
complexen worden geconfronteerd
dragers van de socialistische partij.
bouwen tijdens het interbellum, jaren
met het modernistische pragmatisme
van grote sociale vooruitgang.
van hoogbouw, die volgens Jasinski de enige mogelijkheid is voor steden
DE GEËNGAGEERDE ARCHITECTUUR
De tentoonstelling toont, op basis van
in ontwikkeling. Gaston Brunfaut
VAN HET INTERBELLUM
originele stukken en documenten, twee
schaart zich eerst achter het concept
belangrijke projecten: het Sanatorium
van de groene wooncomplexen en
Het politieke engagement van de
Lemaire te Tombeek en het Bordet-Héger-
vervolgens achter de theorie van de
Brunfauts uitte zich echter vooral in
ziekenhuis te Brussel, waar ook Stanislas
satellietsteden. Na de oorlog geeft hij
toe dat collectieve gebouwen en hoog-
gebouwd wordt door Renaat Braem
de afwerking van de toekomstige Brussel-
bouw de beste oplossing vormen.
volgens de voorschriften van Le Corbusier
Centraal toe te vertrouwen aan zijn zoon
Fernand neemt deel aan de grote werf
en Tony Garnier (het sociale rationalisme
Maxime Brunfaut. Maxime ontwerpt nog
voor sociale huisvesting van het Rad
van La Ville Radieuse). Het is een iconisch
het bijzonder mooie treinstation Congres
te Anderlecht en Maxime ontwerpt
voorbeeld geworden van de modernistische
en vervolgens het Air Terminus-gebouw
typologieën voor de sociale woonwijk
naoorlogse architectuur, aan de voet
van Sabena vlak tegenover het nieuwe
Germinal. Urbanisme vormt één van
van het Atomium.
Centraal Station. Later, in de jaren 1960 volgt de zetel van de PS en het Achturen-
de voornaamste bekommernissen van de Brunfauts, want “het algemene bepaalt
De toekomst van het modernisme
huis aan het Fontainasplein, allen
het kader van het particuliere” volgens
ligt in urbanisme.
iconische gebouwen langs de Noord-
— Gaston Brunfaut
Zuid-verbinding en de nieuwe boulevards.
Gaston. Fernand is de initiatiefnemer voor de wet Brunfaut (1949), die sociale
Het laatste deel van de tentoonstelling
huisvesting subsidieert en de omgeving
illustreert de grote stadswerven van
De nieuwe Koninklijke bibliotheek
eromheen plant om tot een globale
de Stad Brussel in volle verandering,
Albertina mag zeker niet ontbreken.
oplossing te komen in de wijk.
de werven waar de Brunfauts onop-
Gaston ontwerpt een project voor de
De politieke activiteit van Fernand
houdelijk voor hebben gewerkt. Fernand
aanleg van de Kunstberg. Maxime en
Brunfaut, als hoofd van de Lakense Haard,
(inmiddels werfverantwoordelijke) dringt
Gaston stellen een monumentale alter-
ligt aan de basis van de uitvoering van
bij Victor Horta, die sinds 1924 deel
natieve versie voor op de site van de
deze modelwijk, die - onder meer -
uitmaakt van het stationproject, aan om
Kruidtuin, maar dat blijft zonder gevolg.
KOSTBAAR ERFGOED De Brunfauts drukten een halve eeuw lang hun stempel op het Belgische architecturale landschap, maar vandaag zijn er heel wat gebouwen in gevaar. Welke toekomst is er weggelegd voor de oude luchthaventerminal van Brussel-Nationaal? Wat zal er gebeuren met het redactiegebouw van de krant Le Peuple, dat gerenoveerd werd maar leeg staat ... De tentoonstelling sluit af op een positieve noot met mooie renovaties, waarvan er enkele nog aan de gang zijn. De zetel van de PS werd gerenoveerd door de architecten Lhoas en Lhaos. Het huis van Gaston Brunfaut in de Kruisbooglaan werd gerenoveerd door Frédéric Hossey. Een telefooncentrale in Bosvoorde werd omgevormd tot een politiecommissariaat door Marco Schmidt. Binnenkort krijgt het Sanatorium van Tombeek een nieuwe bestemming als rusthuis, en de Vooruit als jeugdherberg. Een echte verjongingskuur voor die radicale architectuur die kost wat kost bewaard moet blijven.
r o o v k a a r p s f a e k u e l n e e D r e d n i k e g i r e i g s nieuw Het Atomium organiseert het hele jaar door rondleidingen en ontdekkingsateliers speciaal ontworpen voor kinderen (6-13 jaar). Dé gelegenheid voor jonge deelnemers om het Atomium te (her)ontdekken, de architectuur, het panorama over de stad Brussel, de permanente tentoonstelling gewijd aan de geschiedenis van het gebouw maar ook de verschillende tijdelijke tentoonstellingen.
AAAh ! architectuuratelier in het atomium (6-13 jaar)
HEt Atomium staat op haar kop (6-13 jaar)
als onderdeel van de tentoonstelling
van 02.04 tot 05.04.2013 (Paasvakantie) •
brunfaut’s progressive architecture.
4 dagen kamp • 120 € • na reservatie bij
[email protected]
workshop voor schoolgroepen
Kinderactiviteiten 2013
praktische info
plaats van afspraak: kassa
plaats van de activiteit: kinderbol (atomium)
voor schoolgroepen
> Inschrijving verplicht:
[email protected]
[3u]
van 08.02 tot 09.06 • na reservatie
Het Atomium wordt heruitgevonden door
(vermeld naam van de school,
bij
[email protected]
kleine, zotte architecten. We bekijken al
contactpersoon, gewenste dag en uur)
haar details, al haar vormen en we maken
> Tarief: € 8 / kind, gratis voor leraren
haar na in 3 dimensies.
> Groep beperkt tot één klas
workshop open voor iedereen
[3u]
op 23.02, 16.03, 27.04 en 25.05 • na reservatie bij
[email protected]
De kinderen ontdekken op een leuke
open voor iedereen
en educatieve manier wat architectuur
> Inschrijving verplicht:
[email protected]
en modernisme is. Na een bezoek aan
(vermeld naam en voornaam
de tentoonstelling, gaan ze zelf aan de
van het kind, contactgegevens
slag. De architecten in spe werken met
van de ouders, gewenste datum)
originele materialen. Zo creëren ze hun
> Tarief: € 8 / kind
eigen modernistische stijl. De modernistische architecten waren bekend om hun hoge maar toch zeer fijne en pure constructies.
info & inschrijvingen
Benieuwd wat de kinderen ervan maken!
> 02.642.24.80 of
[email protected]
PublicatiE
Brunfaut’s Progressive Architecture is
AUTEURS
een tentoonstelling die een uitgebreide terugblik biedt op de projecten en
Jean-Marc Basyn
invloed van de Brunfaut’s op het vlak
Pierre Bernard
van architectuur en stedenbouwkunde.
Jo Braeken
Deze tentoonstelling maakt een gedeel-
Wolfgang Bregentzer
telijke synthese van bijna 50 jaar
Patrick Burniat
modernistische architectuur in België.
Guy Conde-Reis
Dit project omvat ook een publicatie
Pascal Delwit
met artikels van meer dan tien auteurs,
Isabelle de Pange
bijgestaan door een wetenschappelijk
Laure Eggericx
comité. Deze publicatie is gezamenlijk
Eric Hennaut
uitgegeven door CFC-Editions en heeft
Vincent Heymans
als doel het uitgebreide maar nog weinig
Géry Leloutre
bekende oeuvre van de architecten-
Valérie Piette
familie Brunfaut te belichten.
Johan Wambacq
< 18 €
Deze publicatie maakt deel uit van de serie Atomium editions en CFC-éditions.
Colofon
TENTOONSTELLING Henri Simons — Directeur Arnaud Bozzini — Verantwoordelijke tentoonstellingen Axel Addington, Inge Van Eycken — Pers en communicatie Johan Vandenperre En hele team van het Atomium
Thierry Belenger, Elisabeth Horth — Coördinatie Archives Design Projects Michel Bries-Mandragore scenografie — Decorontwerp en grafisch design Sign* — Grafisch ontwerp Wolfgang Bregentzer, Benoit Letellier — Models Jean-Marc Basyn, Boris Beaucarne, Wolfgang Bregentzer, Victor Brunfaut, Eric Hennaut, Vincent Heymans, Arnaud Bozzini — Wetenschappelijk comité
MET DANK AAN Nationale luchthaven: Eric De Munck Russische ambassade: Georgy Kuznetsov AMSAB-Instituut voor Sociale Geschiedenis: Kim Robensyn Archives d’Architecture Moderne Archieven van het Instituut Emile Vandervelde: Arlette Musick Archieven van B-holding: Jan Vanhaven, Mieke Zomer Archieven van CPAS: Amélie Noirhomme Archieven van de SCAB: Irène Lund Bernard Baines Black in Time: Etienne Vercouter
Serge Brison Corinne Brunfaut-Kahn Jean Brunfaut Marie-Françoise Plissart CFC-Editions: Christine De Naeyer Gemeente Sint-Gillis Gemeente Watermaal-Bosvoorde: Isabelle Vanden Eyden Cinémathèque royale: Clémentine De Blieck, Francis Malfliet ConnectImmo: Pierre Laurier Coopérative locative Germinal: Pierre Destrebecq Philippe De Gobert Gérard Depuydt Galerij Contretype: Alain Hije Erik Haemers Frédéric Hossey Marc Hotermans Instituut Bordet-Héger: Frédéric Coteur Le Soir: Sylvie Delecosse Anneke & Tom Linssen-Kwaspen Francis Metzger Museum van Elsene: Anne Carre, Claire Leblanc Koninklijk Museum van het Leger en de Krijgsgeschiedenis: Sven Soupart, Etienne Reunis, Charlie de la Royère Treinmuseum: Jean-Claude Chevalier Horta Museum, Sint-Gillis: Françoise Aubry, Anne Kennes, Thierry Mondelaers Nederlands Fotomuseum, Rotterdam Bob Nyssen Réseau Art Nouveau Network Marco Schmidt Mariella Selleslagh Sign*: Franck Sarfati Sonuma: Barbara Rodriguez Patrick Théry, Florence Debloos Marie-Jeanne Tirion Isabelle Vyfeyken
