Algemene beschouwingen SP Uden bij de begroting 2014-2018
Meedoen of aan de kant staan?
Bron: Brabants Dagblad 20-9-2013
Inleiding De eerste troonrede van Willem-Alexander was de bron voor een nieuw woord: participatiesamenleving. Kort daarna maakte Jesse van Muylwijck de cartoon die op de titelpagina van onze beschouwingen staat. Het is echt waar: een goed beeld zegt meer dan duizend woorden en van Muylwijck verstaat die kunst! Er valt veel te zeggen over die zogenaamde „participatiesamenleving‟. Op de eerste plaats over het woord participatie: een deftige Latijnse versie voor meedoen of deelnemen. Blijkbaar zijn dure woorden nodig om verslechteringen toch nog wat cachet te geven… Daarnaast is participatiesamenleving natuurlijk een „witte schimmel‟: samenleven doe je nooit alleen, meedoen is gewoon normaal. Maar de echt belangrijke vraag is natuurlijk of iederéén nog wel mee kán doen? In onze ogen staan steeds meer mensen aan de kant. Door armoede, door verslechteringen in de zorg, door (massa-)ontslagen, door stoppen van subsidies, door een tekort aan betaalbare (huur)huizen en door andere maatregelen. De gelijkwaardigheid van mensen is serieus in het geding. De komende jaren staat ons wat dat betreft nog veel meer te wachten, onder andere door de zogenaamde „transities‟, ook zo‟n op Latijn gebaseerde verhullende term (transitie = overgang). Verhullend, omdat het gewoon gaat om keiharde bezuinigingen, hoeveel mooie woorden en verhalen over „eigen kracht‟ er ook omheen worden gedrapeerd. Zelden is de financiële positie van gemeentes zo afhankelijk geweest van de grillen van de Rijksoverheid. Niet alleen door alle „transities‟, maar ook omdat gemeenten onevenredig veel moeten meebetalen aan de crisis, onder andere door gedwongen winkelnering bij financiering en met forse kortingen op het gemeentefonds. De vraag is natuurlijk wat dit allemaal voor de inwoners van Uden, Volkel en Odiliapeel betekent, nu en in de toekomst. Welke ruimte heeft de gemeenteraad om zaken zo goed mogelijk te regelen? En…wil (een meerderheid van) de raad dat ook? Of laat de raad alles – onder het mom van „uitvoering‟ – over aan B&W? In deze beschouwingen blikken we terug op de afgelopen periode, gaan we in op de bezuinigingen en het nieuwe beleid en werpen we een blik vooruit.
Terugblik Raad aan zet? Toegegeven, het begon perspectiefrijk in 2010: de gemeenteraad zei meer „aan zet‟ te willen zijn en niet alles af te willen laten hangen van de agenda en stukkenstroom van B&W. Toegegeven: er zijn enkele zinvolle, inspirerende en goed bezochte avonden geweest, onder andere over de Jeugdzorg, duurzaamheid en het buitengebied. Toegegeven: de griffie heeft echt haar best gedaan om het de raad mogelijk te maken aan zet te zijn. Maar of dit nu het resultaat is dat de raad en de SP-fractie in het bijzonder destijds voor ogen had? Nee dus. Het duurde allemaal veel te lang voordat er iets op gang kwam; vergaderingen gingen te veel over processen en te weinig over de inhoud. En de raad kreeg volop kansen bij allerlei onderwerpen om zelf (meer) aan zet te zijn. Maar buiten de in het „project‟ benoemde onderwerpen werden die kansen gemist; in onze ogen vaak door een gebrek aan wil, of door scepsis over het betrekken van bewoners en andere belanghebbenden. „Geen valse verwachtingen wekken‟, werd het motto om vooral niet aan zet te willen zijn. Wat de SP betreft moet dat in de volgende periode wezenlijk anders.
2
Potverteren Socialisten krijgen doorgaans het stereotype verwijt potverteerders te zijn, terwijl liberalen de naam hebben spaarzaam te zijn. Dat was altijd al een verkeerd beeld, maar de afgelopen vier jaar is het wel heel duidelijk geworden dat onder leiding van een nagenoeg geheel liberale coalitie Uden de spaarpot van de gemeenschap fors kleiner is geworden. Miljoenen en miljoenen voor privébedrijf Markant, centrum West en het ziekenhuis vormden de grootste aanslag. Dat geld hadden wij willen gebruiken voor andere zaken, vooral in het publieke en sociale domein. WMO Eén van die zaken is de WMO. Afgelopen zomer werd pijnlijk duidelijk waartoe de „markt‟ van de thuiszorg toe kan leiden: hardwerkende thuiszorgsters worden als marktwaar overgedaan naar een ander bedrijf tegen slechtere arbeidsvoorwaarden terwijl ze voor minder geld in minder uren hetzelfde werk moeten doen. Cliënten werden slinks geforceerd eveneens als marktwaar over te gaan naar het nieuwe bedrijf. En de gemeente? Stond machteloos, want in de (markt)aanbesteding was niets geregeld over arbeidsvoorwaarden… We missen (nog steeds) de ambitie dat Uden bij de top-3 van beste WMO-gemeenten wil horen met uitstekende voorzieningen en met cliënten en hulpverleners die samen bepalen wat nodig is. Een vraag: onlangs heeft de raad de tarieven voor hulp bij het huishouden vastgesteld. Voor die hulp zijn drie leveringsvormen bepaald: zorg in natura (ZIN), PGB en nieuw: de dienstencheque. Intussen zijn medewerkers van de gemeente gestart met het informeren van WMO-cliënten. Wij hebben signalen dat van de drie mogelijkheden feitelijk alleen de dienstencheques nog vermeld worden alsof de gemeente diein plaats van ZIN en PGB zou gaan invoeren. Is dat juist? Zo ja, bent u bereid de voorlichting hierover te corrigeren? Zo nee, waarom niet? En tot slot: hoe kan het dat dit gebeurt? Heeft het te maken met een min of meer verborgen agenda om nu vast flink te bezuinigen, omdat de dienstencheque feitelijk de herintroductie van de alfahulp is? Wijken & accommodaties We zullen niet gedetailleerd herhalen wat we in de afgelopen jaren aan kritiek én aan suggesties hebben ingebracht. Duidelijk is dat de grootschaligheid van zowel de gebiedsaanpak als het accommodatiebeleid ironisch genoeg het tegengestelde bereiken van wat er bedoeld is. We weten dat vooral het verenigingsleven en het vrijwilligerswerk op wijkniveau onder druk staan. Interessant is het om bijvoorbeeld te praten met mensen die gestopt zijn in gebiedsplatforms: te afstandelijk, te grootschalig en niet representatief. Misschien hebben Willem-Alexander en Maxima door hun bezoek aan juist een buurtvereniging wel de goede weg gewezen: de schaal van de buurt is overzichtelijk en bewoners kunnen er direct hun invloed uitoefenen. De bijbehorende (kleinschaliger) accommodaties zijn niet alleen vóór de mensen maar ook ván de mensen. Zijn er nog concrete voornemens om juist die kleinschaligheid verder te versterken? Vraag: is het juist dat beheerders van accommodaties een spreekverbod opgelegd hebben gekregen, zoals het Brabants Dagblad onlangs meldde? Deelt het college de opvattingen van wethouder Delhez dat het hier gaat om mensen met een ambtelijke status? Zo ja wanneer krijgen ze dan een ambtelijke rechtspositie en bijbehorende salaris?
3
Area en de woningnood De prestatieafspraken tussen B&W en Area richten zich vooral op het bestrijden van „goedkope scheefwoners‟. Aanpak van de „dure scheefheid‟ ontbreekt, evenals criteria voor toewijzing en voor urgentie. Het verduurzamen van de bestaande woningvoorraad is ook zo‟n witte vlek in de afspraken. De gemeenteraad is verantwoordelijk voor het volkshuisvestingsbeleid en moet toezien op de uitvoering daarvan. Maar wat stelt zo‟n beleid nu eigenlijk voor als woonruimteverdeling en –toewijzing niet eens op de agenda staan van de raad? En als een meerderheid dat nog prima vindt ook? Dit is nu een typisch voorbeeld van niet aan zet (willen) zijn. Intussen is er ook in Uden een schreeuwend tekort aan echte betaalbare huurwoningen en vallen vooral jonge starters tussen wal en schip. De onevenredige huurverhogingen maken dat alleen maar erger. Zeker nu steeds meer mensen ontslagen worden, daardoor flink in inkomen zakken maar wel zitten met een fors verhoogde huur op basis van een inkomen van twee jaar eerder! Wat doet u daaraan, college? Area heeft wel onze sympathie als het gaat om onderhoud, de vraag naar goedkopere bouwgrond en de weerstand tegen de verplichte afdracht (verhuurdersheffing) aan het Rijk. Met dat laatste loopt de sociale woningbouw – ook in Uden – groot gevaar.
Bezuinigingen Sinterklaasjaar De laatste begroting voor de gemeenteraadsverkiezingen is traditioneel de „sinterklaasbegroting‟ met cadeautjes voor burgers en organisaties. Een klein jaar geleden dacht onze fractie nog dat dit eind 2013 niet zou kunnen lukken gelet op de aangekondigde bezuinigingen. Maar we moeten het college en de coalitie toch feliciteren: het is wederom gelukt. De „cadeautjes‟ hebben overigens een andere vorm dan anders: het zijn bezuinigingen die niet doorgaan, maar waarmee betrokkenen waarschijnlijk blijer zijn dan met een extraatje… De inmiddels internationaal omstreden Zwarte Piet hoeft daarom niemand in de zak te doen of de roe te hanteren; hij kan in de luwte de storm afwachten… Cultuur gered De SP-fractie is oprecht blij met het schrappen van de bezuinigingen op MRK, Theaterspoor en Compass. Een half jaar terug leek het er nog op dat er een enorme kaalslag in de cultuur zou plaatsvinden. En ja, het college heeft goed geluisterd naar serieuze commentaren en bezwaren van binnen en buiten de raad, waarvoor onze eveneens oprechte complimenten. Ook het voortbestaan van MIK op basis van het eigen alternatief krijgt onze steun, zij het dat we ons wel grote zorgen maken over de arbeidsvoorwaarden van de docenten en andere medewerkers. Kan dit ook als beslispunt terugkomen naar de raad voordat het definitief ingaat? In een eerder stadium waren de organisaties, verenigingen en scholen die zich bezig houden met inzamelen van oud papier en textiel al door de raad zelf gered op initiatief van de SP. Dat was overigens een van de zeldzame keren dat (een meerderheid van) de raad wel degelijk aan zet was buiten het project om. Smaakt naar meer! Nog te schrappen en toe te voegen Wat de SP betreft dienen er nog een aantal bezuinigingen geschrapt te worden, waarvoor we overigens ruimschoots dekking zullen aangeven: Schoolzwemmen: veel gemeenten zijn al gestopt met schoolzwemmen. Intussen loopt het aantal verdrinkingen weer op! Raar? Nee hoor, de ervaring leert dat de nodige kinderen geen zwemles hebben op initiatief van de ouders. De SP vindt het wel degelijk een taak/plicht van de overheid ervoor te zorgen dat álle kinderen goed kunnen zwemmen (= C-diploma!). Daarnaast is zwemmen een uitstekende
4
vorm van bewegingsonderwijs/gymnastiek, mits het voor scholen makkelijk georganiseerd wordt. Gepensioneerden: we zijn het oneens met het schrappen van de kerstviering en de kerstbon voor gepensioneerden, harteloos en onterecht. Leerlingenvervoer: hoewel de uitkomst nog niet vaststaat, zijn we erg bezorgd over de uitkomsten van de geplande bezuiniging. Udens meest kwetsbare leerlingen en hun ouders moeten kunnen (blijven) rekenen op goed vervoer naar de school die het beste bij hen past. We willen graag de toezegging dat dit voorstel terugkomt in de raad als de gegevens bekend zijn. Mantelzorg: hoewel nog niet aan de orde in 2014, vindt de SP dat er juist op mantelzorg niet bezuinigd mag worden. Integendeel, gelet op wat er op ons af komt moeten we hier juist méér geld voor uittrekken.
Tegenover deze geld kostende „schrappingen‟ stelt de SP voor om de volgende bezuinigingen toe te voegen: Schrappen van de post citymarketing. Met anderen zijn we het eens dat dit niet effectief is. Of kunt u de effectiviteit met harde bewijzen aantonen? HoUden, dus. Verlagen van de (onkosten)vergoedingen van raad en college tot het wettelijk minimum. Niet nieuw, maar juist meer dan ooit nodig, ook om te laten zien dat we het goede voorbeeld geven. Dat is ook „raad aan zet‟! Beperken van de inhuur van externen tot maximaal 5% van het salarisbudget. Alleen bij hoge uitzondering en als de expertise echt ontbreekt kunnen we leven met inhuur. Raadsleden maken geen gebruik meer van de kerstbon; ze zijn immers niet in dienst van de gemeente. Daarmee is er ruim voldoende geld voor de gepensioneerden. Bovenstaande bezuinigingen leveren meer op dan wat we voorstellen te schrappen. Dat is niet erg, want we hebben dan een buffer achter de hand voor bijvoorbeeld het leerlingenvervoer of de hulp bij het huishouden. Ook bij nieuwe beleid doen we nog enkele voorstellen.
Nieuw beleid Rode school B&W stellen voor 7.500.000 euro te reserveren voor sloop en nieuwbouw va de „Rooie school‟. Over die sloop en nieuwbouw is veel commotie ontstaan, en terecht! Docenten, oud-docenten en vele andere betrokkenen zeggen in onze ogen terecht dat de onderbouwing voor de keus van nieuwbouw rammelt en dat enkele vooronderstellingen niet deugen. Veel inwoners vinden het zonde om dit – ook in onze ogen markante gebouw – te slopen, zoals onder andere bleek uit eigen onderzoek van onze fractie en ook uit een enquête op Kliknieuws. De SP-fractie heeft daarnaast enkele deskundigen geraadpleegd op het terrein van duurzaamheid en architectuur. De conclusie die we daaruit trekken is de volgende: In de berekening voor nieuwbouw zijn de schadeposten voor milieu nietmeegenomen. Dat is iets waarop ook mevrouw Rakhorst wees tijdens haar raadaan-zet-presentatie onlangs bij champignonkwekerij Arjan Heeren . Het huidige gebouw heeft een zeer gunstige netto-bruto verhouding. Daardoor is soepel aanpassen van de binnenruimte goed mogelijk. Bij nieuwbouw en de kosten die daarvoor staan zal die verhouding veel ongunstiger worden en daarmee ook de flexibiliteit. Onderwijskundig voldoet het huidige gebouw prima en kan het nog lange tijd mee. Het is correct dat renovatie in dit geval waarschijnlijk niet voor 60% van de nieuwbouwkosten kan plaatsvinden, maar dat wil niet zeggen dat sloop dus beter
5
is. Als we nooit eens een keer zeggen: “Ho Uden, stop de sloper”, krijgt duurzaam omgaan met gebouwen ook nooit een echte kans. Wanneer stoppen we eens om gebouwen als wegwerpartikel te zien? Elders in de begroting lezen we dat Uden koploper wil zijn met duurzaamheid. Nou, laat het vooral hier maar zien! Het gaat ons niet om de kosten als zodanig. Wat ons betreft kan de reservering in de voorgestelde omvang blijven staan; renovatie en verduurzaming zijn op zichzelf al de moeite waard. Bovendien kan dan de karakteristieke sfeer behouden blijven. Kortom, we stellen voor renovatie en verduurzaming van het bestaande gebouw serieus (en onafhankelijk) te laten onderzoeken alvorens een besluit te nemen.
De SP mist nog enkele zaken bij nieuw beleid. Voedselgarantie voor de voedselbank Inmiddels maken zo‟n 80 Udense gezinnen gebruik van de voedselbank, een triest record. Soms dreigen er problemen om voldoende voedsel te kunnen aanbieden. We stellen voor om in overleg met de voedselbank een garantie te regelen.
Wijzigen en aanvullen prestatieafspraken met AREA We stellen voor de woningtoewijzings- en urgentieregels toe te voegen aan de afspraken, nadat die door de raad zijn vastgesteld. Ook dienen er afspraken te komen over het bestrijden van dure scheefheid en het matigen van de huurverhoging. Tot slot dienen ook afspraken over het verduurzamen van de bestaande woningvoorraad opgenomen te worden; dat is goed voor de werkgelegenheid en goed voor de huurders.
Herstart Rekenkamer Deze raad heeft onvoldoende bereidheid kritisch te reflecteren over het eigen handelen en de effecten van het beleid. De Rekenkamer kan helpen ditte veranderen. Was het niet zo dat een van de laatste rapportages op voorstel van CDA en SP leidde tot een flinke verbetering van de jaarrekening, waarmee Uden uiteindelijk zelfs een mooi prijs in de wacht sleepte? Overigens ook met veel dank aan enkel zeer enthousiaste en kundige ambtenaren. We stellen voor de Rekenkamer weer te laten starten.
De toekomst Herindeling: foute keuze op een fout moment We zeiden het al eerder: de discussie over al dan niet herindelen of opschalen komt op een totaal verkeerd moment. We zouden de handen volmoeten hebben aan het goed regelen van de WMO, de jeugdzorg, de sociale woningbouw en andere belangrijke zaken. Maar de bestuurlijke reflex tot opschaling leidt de aandacht, tijd en geld daarvan af, zowel van raadsleden, collegeleden als delen van de ambtelijke organisatie. Dat kunnen we ons niet permitteren. Daarnaast is het een foute keuze, omdat de problemen er niet mee opgelost worden. De gemeente wordt duurder en komt op grotere afstand te staan van de mensen, zo heeft het nodige onderzoek al aangetoond. Overigens zijn die onderzoeken voor een meerderheid van de raad parels voor de zwijnen. Het willen toevoegen van Veghel (en andere plaatsen) als Udense wijk laat daarnaast een respectloze houding zien t.o.v. andere gemeenten. Wie weet wordt dat de reden dat het allemaal niet doorgaat…is dat niet ironisch?
6
Bezuinigingen en overhevelingen AWBZ en Jeugdzorg We hebben al meermalen onze grote zorgen uitgesproken over de overhevelingen vanuit het Rijk naar gemeenten van de Jeugdzorg en de AWBZ-begeleiding en –verzorging. Er valt veel voor te zeggen zorg dicht bij mensen te organiseren, maar niet op deze manier: bezuinigingen van 25-40 % (!) en een veel te hoog invoeringstempo. Mensen die zorg nodig hebben worden daarmee verwaarloosd. Het verhaal over dat mensen veel meer voor elkaar kunnen/moeten gaan zorgen is een naïef en overoptimistisch sprookje. Op de eerste plaats omdat voor veel problemen, beperkingen en aandoeningen, vooral de zware en complexe, nu eenmaal professionele zog nodig is. Ernstige aandoeningen zoals autisme of dementie los je ook niet op in het buurthuis. Op de tweede plaats telt Nederland nu al 2,5 miljoen mantelzorgers, Uden vele duizenden. Datzelfde geldt voor vrijwilligers. Er staat echt geen reserveleger mantelzorgers klaar om het werk over te nemen van de AWBZ of de professionele jeugdzorg; iedereen die mantelzorg kan leveren doet dat nu al…niet omdat het moet, maar gewoonweg omdat mensen dat willen en zélf als noodzakelijk beschouwen en dat moet vooral zo blijven. Met dwang haal je de motivatie en de wil weg. De komende jaren zullen we extra moeten investeren in de zorg en mogen we niet toestaan dat mensen met (forse) beperkingen en ernstige aandoeningen een lagere kwaliteit van leven krijgen, (verder) isoleren en niet mee meetellen en mee doen. Laten we vooral ook niet vergeten dat de zorg de laatste paar jaar door zorgpremies, eigen risico en eigen betalingen al fors duurder is geworden, zeker voor mensen met langdurende aandoeningen. Daarom is het des te zuurder dat er zoveel gemeenschapsgeld verdwenen is naar prestigeprojecten. We begrijpen dat veel zaken regionaal geregeld moeten worden; dat is ook goed. Maar laten we dat zonder extra bureaucratie doen, en vooral: laat de mensen (jong en oud) die specialistische en vaak zware zorg nodig hebben die ook krijgen. We hebben sterk de indruk dat dit onderschat wordt, terwijl de „eigen kracht‟ vaak overschat wordt. We missen in de begroting (gevoel voor) urgentie en garanties om de huidige zorg te handhaven. Waarom is dat? Verder missen we bij al die grootschalige veranderingen een duidelijke erkenning van de rol van de raad. Keuzeruimte is er nauwelijks omdat veel zaken regionaal al dichtgetimmerd zijn. De SP gaat er verder vanuit dat de gemeente geleerd heeft van de zaken die misgelopen zijn bij de organisatie en de aanbesteding van hulp bij het huishouden. Leg vooraf kwaliteit en personeelsbeleid goed vast. Ga niet commercieel aanbesteden en schakel geen dure tenderbureau‟s in, de zorg is geen markt! Behoud kennis en kunde van de organisaties en hulpverleners die nu al de zorg leveren, zeker ook van Bureau Jeugdzorg. Voorkom buitensporige topinkomens bij bestuurders en garandeer fatsoenlijke salarissen bij de mensen die het werk doen. Onderzoek (onvervulde) zorgbehoeften van cliënten en maak daarover afspraken met de lokale en regionale zorgorganisaties. En bovenal: laat de zorg in handen van de cliënt en zijn of haar hulpverlener. Samen weten die wat nodig is en wat goed is. Geef ze die ruimte! Tot slot. De suggestie van de wethouder om als gemeente zelf een pool te maken voor thuiszorgmedewerkers spreekt ons zeer aan. Hoe staat het daarmee? Werk en inkomen De laatste twee jaar hebben ook in Uden veel mensen hun baan verloren en zijn vele kleine zelfstandigen en ZZP-ers fors in de knel gekomen. Daarnaast betekent de aangekondigde participatiewet nog verdere verslechteringen voor mensen die – buiten hun schuld – nu geen werk kunnen vinden. Of dat nu door een beperking of door de crisis komt maakt niet uit. Het afschaffen van de WSW is het weggooien van de parel aan de kroon van het sociale stelsel in Nederland. We willen garanties dat mensen die in de toekomst gesubsidieerd werk verrichten het perspectief hebben dat ze verder kunnen groeien dan het minimumloon. Ze leveren tenslotte een serieuze bijdrage aan de samenleving.
7
Veel arbeidstrajecten worden nu uitgevoerd door commerciële bedrijven. We willen dat de gemeente zelf meer mensen gaat begeleiden en zijn ervan overtuigd dat de mensen bij sociale zaken dat goed en gedreven kunnen. Het geld dat nu naar inhuur van commerciële bureaus gaat kan beter gebruikt worden door het team arbeid te laten groeien. Behalve begeleiding en coaching naar werk in loondienst, dient te gemeente ook het nodige te doen om ZZP-ers en kleine zelfstandige actief te ondersteunen. Het MKB is – zeker ook in Uden – vaak de motor van de economie. Het geld dat nu naar citymarketing gaat kan beter hiervoor benut worden. Laat de marketing maar over aan het bedrijfsleven en laat de „promotie‟ van Uden vooral blijken uit een goed sociaal- en werkgelegenheidsbeleid. Het armoedebeleid wordt weliswaar niet getroffen door bezuinigingen, maar dat wil niet zeggen dat er niets meer te doen is. Op de eerste plaats zijn er nu méér werklozen dan enkele jaren terug, ook al hebben ze (nog) geen gemeentelijke uitkering. Daarnaast denken we dat er nog steeds een behoorlijk mate van „niet-gebruik‟ is. We willen dat de procedures om een uitkering of ondersteuning te krijgen nog simpeler worden. We zien een steeds strenger sanctiebeleid voor mensen met een uitkering, maar we missen sancties als de gemeente fouten maakt ten koste van cliënten. We blijven de nodige signalen krijgen dat er nog steeds grote achterstanden zijn bij de schuldhulpverlening. Andere gemeenten laten zien dat het wel degelijk veel sneller kan. Kortom: waar blijven de nodige investeringen op dit gebied?
Conclusie De begroting heeft als titel „Slim investeren‟. Vanuit boekhoudkundig oogpunt is dat misschien deels waar. Slim was het in ieder geval eerst veel bezuinigingen aan te kondigen en nu te zeggen dat het meeste toch niet nodig is. Wij zien liever een begroting die investeert in wat hard nodig is, met name in het sociale domein (werk, zorg, wijken) en op het terrein van duurzaamheid. We willen erin investeren dat iedereen meedoet en niemand aan de kant hoeft te staan. We missen daar ambitie en zullen dat met behulp van moties en amendementen proberen te corrigeren. Of dat lukt hangt af van de rest van de raad. Afhankelijk van de uitkomsten van de begrotingsdiscussie zullen we dan ons eindoordeel opmaken.
8
