Alcoholintoxicatie bij jongeren Wat kunnen facturatiegegevens van ziekenfondsen ons vertellen over het voorkomen van alcoholintoxicaties bij minderjarigen? Michiel Callens, arts onderzoeker Intermutualistisch agentschap departementsdirecteur R&D CM Prof. Guido Van Hal, Universiteit Antwerpen (UA) Prof. dr. Jozef De Dooy, Universitair Ziekenhuis Antwerpen (UZA)
Samenvatting Het Intermutualistisch Agentschap (IMA) heeft, in samenwerking met de Universiteit van Antwerpen en het UZA een schatting gemaakt van het aantal gevallen van alcoholintoxicatie bij jongeren van 12 tot en met 17 jaar. Het ging na hoeveel jongeren er per kalenderjaar op de spoeddienst van het ziekenhuis belandden of een nacht in het ziekenhuis verbleven en op dezelfde dag een alcoholtest ondergingen. Volgens de behandelende artsen (spoedartsen, kinderartsen) wijst die test in bijna alle gevallen op een alcoholintoxicatie. In 2013 waren er dat 2 376, of meer dan 45 per week. Ter vergelijking, in 2008 ging het om 2 209 jongeren. Alcoholintoxicatie komt vaker voor bij jongens dan bij meisjes en ook bij diegenen die recht hebben op de verhoogde tegemoetkoming. De helft van de gevallen deed zich voor tijdens het weekend of op een feestdag. 7 procent komt jaarlijks meer dan eenmaal per jaar om die reden in het ziekenhuis terecht. Alcoholintoxicatie bij jongeren is geen onschuldig probleem. Op korte termijn kunnen er, naast een kater ook andere effecten van alcoholintoxicatie optreden, zoals agressie, seksueel risicogedrag en zelfs verkrachting en ongevallen veroorzaakt door alcoholmisbruik. Op lange termijn kan er schade ontstaan aan de jonge hersenen met blijvend verlies van intelligentie en verminderde studiemogelijkheden. Dat is een ernstig en onvoldoende gekend probleem. Door de cijfers bekend te maken willen het IMA, de Universiteit Antwerpen en het UZA jongeren sensibiliseren en tegelijk een oproep doen tot sociale controle door ouders, jeugdverenigingen en sportclubs. Ook de overheid speelt een belangrijke rol. Merken we op dat in 20 EU-landen al een alcoholverbod geldt voor jongeren onder 18 jaar, maar (nog) niet in België. Tegelijk pleiten het IMA, de Universiteit Antwerpen en het UZA ervoor een goed registratiesysteem op punt te stellen om een volledig zicht te krijgen op de omvang en de ernst van de problematiek. Sleutelwoorden: alcoholintoxicatie, jongeren, IMA
38
CM-Informatie 260 • juni 2015
1. Alcoholintoxicatie bij jongeren – geen onschuldig probleem Dat overmatig alcoholgebruik ook in België een probleem is, met een belangrijke kost voor de ziekteverzekering en de maatschappij, is voldoende gekend. Verontrustend is echter dat dit gedrag zich ook meer en meer stelt bij jongeren. Volgens de nationale gezondheidsenquête1 van 2013 drinkt 14 procent van de jongeren tussen 15 en 24 jaar wekelijks zes of meer glazen alcohol bij eenzelfde gelegenheid. De gemiddelde tijdsduur voor het drinken van die zes glazen is 4,2 uur. Bij jongeren gaat het dus dikwijls om piekdrinken (binge drinken). De Vereniging voor Alcohol en andere Drugproblemen (VAD2) hanteert de volgende definitie van piekdrinken: minstens 4 standaardglazen alcohol drinken in een tijdspanne van 2 uur voor een vrouw, of minstens 6 glazen voor een man. Cijfers over piekdrinken kunnen enkel bekomen worden via enquêtes. Maar exacte cijfers en een registratie van het probleem bestaat momenteel nog niet.
Wij focussen in onze studie op de groep 12-17-jarigen. De redenen waarom zijn divers. Ten eerste kregen wij van spoedartsen en kinderartsen het signaal dat de problematiek van alcoholintoxicatie bij jongeren toeneemt. Aangezien er geen specifieke monitoring bestaat in de spoedgevallendiensten en ziekenhuizen, wensten zij graag de vaststellingen te objectiveren. Bij kinderen is de nefaste invloed op de gezondheid bovendien groter; zeker wat de ontwikkeling van de hersenen betreft. Dit vergt een aparte strengere aanpak bijvoorbeeld naar beleidsaanbevelingen en regelgeving toe voor deze minderjarigen. Vervolgens is de methode die we hanteren exacter in deze groep aangezien deze jongeren nog geen wagen besturen waarbij soms om legale redenen bloedalcoholtesten afgenomen worden. Het is dan ook van cruciaal belang om in alle fasen van de sensibilisering de ouders, het onderwijs en de sport- en jeugdverenigingen te betrekken. Alcoholintoxicatie bij jongeren is geen onschuldig probleem. Op korte termijn kunnen er, naast een kater ook andere effecten van alcoholintoxicatie optreden, zoals agressie, seksueel risicogedrag en zelfs verkrachting en ongevallen veroorzaakt door alcoholmisbruik. Overmatig blootstellen van het brein aan
Kaart 1: Geografische spreiding van alcoholintoxicatie bij jongeren (per 10.000)
1
In: Gisle L, Demarest S (ed.). Gezondheidsenquête 2013. Rapport 2: Gezondheidsgedrag en leefstijl. WIV-ISP, Brussel, 2014
2
http://www.vad.be
CM-Informatie 260 • juni 2015
39
alcohol schaadt de witte stof in de hersenen. De gevonden afwijkingen zijn dosisafhankelijk. Deze witte stof is essentieel in het doorgeven van info binnen het brein. Er kan een blijvende ‘IQ-drop’ optreden waardoor jongeren zelfs gedwongen worden een lagere studieopleiding te volgen. In Nederland berekende men dat de kost aan verloren intelligentie het bedrag benadert van het verlies van accijnsinkomsten mochten jongeren niet meer drinken. Op lange termijn kan er blijvende schade zijn waardoor de persoonlijkheidsontwikkeling bedreigd wordt. Uit de literatuur blijkt ten slotte dat hoe jonger men start met het drinken van alcohol, hoe hoger het risico op alcoholproblematiek op oudere leeftijd en op alcoholproblemen bij het nageslacht.
2. Alcoholintoxicatie bij jongeren – gegevens uit de IMA-atlas Sinds januari 2014 beschikt het IMA over een permanente databank (DB) gezondheidszorgen. Deze DB bevat voor alle personen met recht op terugbetaling uit de verplichte ziekteverzekering (99 % van de Belgische bevolking) het detail van hun persoonlijke terugbetaalde gezondheidszorg uit de facturatiegegevens van de ziekenfondsen. Het Intermutualistisch Agentschap (IMA) heeft een indicator ontwikkeld om alcoholmisbruik op te volgen op basis van de facturatiegegevens uit de verplichte ziekteverzekering van de zeven ziekenfondsen in België. Zo is het mogelijk om personen te detecteren die op de spoeddienst terechtkwamen met een vermoeden van alcoholintoxicatie. Concreet gaat het om het aantal verzekerden per 10 000 verzekerden dat tijdens het kalenderjaar op de spoeddienst werd opgevangen of één nacht werd opgenomen in een ziekenhuis, en waarbij op dezelfde dag de concentratie alcohol in het bloed werd bepaald. Dit is een test die aan de ziekenfondsen gefactureerd wordt per individueel lid. Gezien volgens de behandelende artsen deze test bijna in alle gevallen op een alcoholintoxicatie wijst, geeft dit een goede benadering van de problematiek van alcoholintoxicatie. Het IMA beschikt namelijk niet over diagnosegegevens van de opname, noch over het resultaat van de bepaling van de alcoholconcentratie in het bloed. Anderzijds is het wel zo dat bij jongeren van 12 tot en met 17 jaar die op spoed komen, de arts meestal slechts een alcoholbepaling in het bloed zal doen (is geen routinetest) indien de arts een alcoholintoxicatie vermoedt.
werd opgevangen of één nacht werd opgenomen in een ziekenhuis, en waarbij op dezelfde dag de concentratie alcohol in het bloed werd bepaald. De indicator geeft een schatting van het voorkomen van alcoholintoxicatie en ziekenhuisopnames die te maken hadden met alcoholmisbruik. Niet iedereen met alcoholintoxicatie komt op de spoeddienst terecht en niet bij iedereen die op de spoeddienst komt (of een dag wordt opgenomen) en waarbij de concentratie in het bloed werd bepaald, had ook werkelijk een alcoholintoxicatie. Voor elke 10 000 minderjarigen (12-17 jaar) schatten we het aantal personen met een vermoeden van alcoholintoxicatie in op 33 in 2013. We vonden een licht stijgende tendens: 2008: 30, 2009-2011: 31, 2012: 32 per 10 000 minderjarigen. Tabel 1 bevat de absolute cijfers voor minderjarigen. Figuur 1 toont voor elke leeftijd de evolutie tussen 2008 en 2013 van het aantal gevallen per 10 000 personen. Figuur 2 toont ook voor andere leeftijdscategorieën een stijgende tendens.
Tabel 1: Absoluut aantal personen (12-17 jaar) met vermoeden van alcoholintoxicatie
Het IMA publiceert deze schatting van het voorkomen van alcoholintoxicatie in de IMA Atlas3. Per provincie en leeftijdscategorie vind je er het aantal verzekerden per 10 000 verzekerden dat tijdens het kalenderjaar op de spoeddienst
3 40
http://atlas.ima-aim.be/home.aspx?ReturnUrl=%2f
CM-Informatie 260 • juni 2015
Jaar
Absoluut aantal
2008
2 209
2009
2 286
2010
2 277
2011
2 269
2012
2 341
2013
2 376
Figuur 1: Vermoeden van alcoholintoxicatie bij minderjarigen – evolutie 2008-2013 (aantal per 10 000)
80
Aantal per 10 000
70 60
2008
50
2009
40
2010
30
2011
20
2012
10
2013
0 12
13
14
15
16
17
Leeftijd
Figuur 2: Vermoeden van alcoholintoxicatie – evolutie 2008-2013 per leeftijdscategorie (aantal per 10 000)
140 120 100
12-17 jarigen
80
18-29 jarigen 30-44 jarigen
60
45-64 jarigen 40
65-plussers
20 0
2008
2009
2010
2011
2012
CM-Informatie 260 • juni 2015
2013
41
Volgens deze cijfers komt alcoholintoxicatie meer voor bij jongens dan bij meisjes (figuur 2), en meer bij verzekerden met recht op de verhoogde tegemoetkoming. Het aandeel 12-17-jarigen met vermoeden van alcoholintoxicatie op meer dan 1 dag in het kalenderjaar (het aandeel recidivisten) was 7 procent in 2013. De helft van de gevallen deed zich voor tijdens het weekend of op een feestdag. Gelukkig zien we een lichte daling bij de 12-14-jarigen, maar anderzijds is er een stijging bij de 15-17-jarigen.
Figuur 3: Vermoeden van alcoholintoxicatie bij minderjarigen naar geslacht (aantal per 10 000)
40 35 30 25 20 15 10 5 0
2008
2009
2010
12-17 jarige mannen
De IMA-cijfers geven een goede indicatie van het probleem. Prof. dr. Jozef De Dooy van het UZA stelt:
‘Als kinderarts hou ik mij vooral bezig met de problematiek in de leeftijdsklasse 12 tot 17 jaar. De cijfers tonen een stijgende tendens, wat ook zo ervaren wordt onder collega’s. Deze cijfers zijn tot nu toe de enige echt objectieve cijfers, wat vergelijking met andere cijfers niet mogelijk maakt. Huidige cijfers tonen een toename, zowel bij jongens als meisjes, met, zo lijkt, een grotere toename bij de meisjes. Ook dit lijkt aan de subjectieve verwachtingen tegemoet te komen.’
42
2011
2012
2013
12-17 jarige vrouwen
Als we dezelfde benadering gebruiken om het voorkomen van alcoholintoxicatie ook te schatten bij volwassenen, stellen we vast dat alcoholintoxicatie piekt tussen 45 en 64 jaar. Bij volwassenen geeft de indicator waarschijnlijk een overschatting. Dit komt omdat bij verkeersongevallen er in vele gevallen een bloedalcoholtest wordt afgenomen maar waarbij er niet altijd een alcoholintoxicatie is. Hier kunnen we gegevens halen uit de aangiftes van ziekenhuisopnames. In 2009 waren in België 17 503 personen opgenomen in algemene ziekenhuizen omwille van een hoofddiagnose die verband hield met alcoholgebruik. Dat betekende 5 op 1 000 ziekenhuisopnames.
CM-Informatie 260 • juni 2015
Professor Guido Van Hal (medisch socioloog, Universiteit Antwerpen): ‘Het is een aanbeveling om een goed ‘Het is een aanbeveling een goedte registratieregistratiesysteem op om punt stellen, systeem te stellen,het zoals dit ook in Nederland zoals dit op ookpunt in Nederland geval is, waarbij artsen het geval is, waarbij systematisch gevallen van systematisch gevallenartsen van alcoholintoxicatie registreren. alcoholintoxicatie registreren. Met een korte vragenlijst Met een korte vragenlijst en de labouitslagen. en labouitslagen. volledig zicht op de Eende volledig zichtEen krijgen op krijgen de omvang omvang de ernst problematiek, isis een en de en ernst van van dezedezeproblematiek, eerste vereiste om gepaste maatregelenmaatregelen te kunnen vereiste om gepaste treffen.’ te kunnen treffen.’
3. Aanbevelingen Wij hopen met deze cijfers de doelgroep jongeren te sensibiliseren waardoor er een zelfcontrole kan optreden. Daarnaast is er een belangrijke oproep tot sociale controle door de ouders, maar ook door jongerenverenigingen (sportclubs, jeugdverenigingen). Heel belangrijk is ook dat er een formele controle is vanuit de overheid en het beleid. Merken we op dat 20 van de 28 landen in de EU een volledig alcoholverbod voor jongeren hebben ingevoerd onder de 18 jaar zowel voor de horeca als voor de verkoop van (ook zwak-) alcoholische dranken4. Meer betrouwbare cijfers kunnen uit een (volledige) registratie komen, bijvoorbeeld op spoedgevallendiensten en door de pediaters.
4 Bron: Status Report Alcohol and Health in 35 European Countries 2013. Copenhagen, WHO Europe, 2013.
Eyes on Ages. Luxemburg, European Commission, 2013. www.bag.admin.ch (Alcohol Policy Regulation in Europe).
CM-Informatie 260 • juni 2015
43
