F O C U S O P V E R S L AV I N G s Z O R G VA n
doorbreken Begrijpen waar het om gaat
Alcohol en verkeer: autorijscholen voorkomen slechte gewoontes Risicosituaties hanteren door Leefstijltraining Huisarts Sylvia van Manen over welles-nietes-discussies Jaargang 1 - nr 3 - december 2007
V o o rui t Z I e n
Inhoud
Doorbreken
3 Leefstijltraining biedt houvast voor cliënt in risicosituaties
Gewoontes zijn diep verankerd in menselijk gedrag. Om een doel te bereiken, moeten die gewoontes vaak worden doorbroken. Dat geldt ook voor mensen die worstelen met verslaving of afhankelijkheid én voor de mensen die hen helpen hun problemen te overwinnen.
6
Regioconferenties schot in de roos
10
Autorijscholen en verslavingszorg pakken slechte gewoontes aan
13
Kort Inzien!
14
Probleemdrinkers zoeken sneller hulp dankzij consulenten in huisartsenpraktijk
18
Methadongebruikers: verhalen achter de cijfers
20 Minor Verslavingskunde voorziet in vraag naar goed opgeleid personeel 21
Het gezicht achter… het Cliënten Service Bureau
In deze Inzien! veel voorbeelden van oude gewoontes en nieuw gedrag dat daarvoor in de plaats komt. Samen met autorijscholen proberen we slechte gewoontes met betrekking tot alcohol en verkeer te doorbreken, preventief of na een aanhouding. Doorbreken is ook een sleutelwoord voor methadongebruikers. Zij kampen vaak met lichamelijke, sociale en psychologische problemen en zitten gevangen in een patroon van opkrabbelen en terugvallen. Ook voor professionals is het niet eenvoudig bestaande processen te veranderen, zoals u bijvoorbeeld kunt lezen in het artikel over huisartsen, die een steeds belangrijkere rol gaan spelen bij het doorbreken van de onderbehandeling van alcoholproblematiek. Een doorbraak bereiken is moeilijk, maar je behaalt alleen nieuwe resultaten als je nieuwe dingen doet! Krijn in ’t Veld, Roel Hermanides Raad van Bestuur Novadic-Kentron
C o lo f o n
Uitgave Inzien! is een uitgave van Novadic-Kentron, netwerk voor verslavingszorg. Inzien! wordt toegezonden aan relaties en medewerkers en verschijnt drie keer per jaar. Wilt u dit magazine ontvangen of heeft u opmerkingen of suggesties? Mail uw reactie naar
[email protected]. Redactieraad Femke de Blijzer, Sandra de Graaf, Roel Hermanides, Koby van der Knaap, Leon de Leijer, Mart van de Lisdonk (hoofdredactie), Neeltje van Gerven (Het Inventief ) Ontwerp Heleen Verhoeven (Het Inventief ) Eindredactie Femke de Blijzer Fotografie Bram Delmee, Maria van der Heyden, Leon de Leijer, Mart van de Lisdonk
Foto cover Maria van der Heyden Illustratie Annet Scholten Aan dit nummer werkten verder mee Jules Pulles (Het Inventief ), Wybo Vons (Wybo Vons Journalistieke producties) Oplage 3.500 exemplaren Drukwerk Drukkerij Leonard, Oosterhout Copyright Niets uit deze uitgave mag zonder schriftelijke toestemming van Novadic-Kentron worden overgenomen. Hoewel bij de samenstelling van dit magazine de uiterste zorgvuldigheid is betracht, kan voor eventuele onjuistheden niet worden ingestaan.
V r o egsig n a l eri n g a l c o h o l pr o b l emat iek
D rempe lver l age n de aa n pak va n o mva n gri j ke o n derbeha n de l i n g
Probleemdrinkers zoeken sneller hulp dankzij consulenten in huisartsenpraktijk Het ‘recept’ blijkt even eenvoudig als doeltreffend. Bied huisartsen in hun eigen praktijk advies en gerichte ondersteuning, zodat zij alerter worden op sluimerende alcoholproblematiek en probleemdrinkers direct kunnen verwijzen. Met deze aanpak heeft
14
Novadic-Kentron de afgelopen jaren geëxperimenteerd. Met succes, blijkt uit onderzoek dat het NISPA onlangs presenteerde. Dankzij de inzet van consulenten zijn probleemdrinkers geholpen, die anders geen professionele hulp hadden gezocht.
“Vroeger kon ik een alcoholprobleem wel bespreekbaar maken, maar was het de vraag hoe zinvol dat was. De vervolgstap, een verwijzing naar de verslavingszorg, lag voor de meeste patiënten namelijk drie treden te hoog. Maar nu zij diezelfde hulp binnen de huisartsenpraktijk kunnen krijgen, staan zij daar wél voor open. Dat is de belangrijkste winst van het werken met verslavings consulenten”, benadrukt Sylvia van Manen, huisarts in Den Bosch. De afgelopen twee jaar hield Josie van Dijk, een van de consulenten van Novadic-Kentron, maandelijks een eigen spreekuur in haar praktijk. Voor Sylvia was dat een extra stimulans om overmatig alcoholgebruik aan te kaarten. “Dat is niet altijd even eenvoudig. Veel mensen vinden namelijk van zichzelf dat ze helemaal niet te veel drinken. Daardoor loop je de kans om in welles-nietesdiscussies terecht te komen. Maar als het wel lukt om een neutrale niet-moraliserende toon te treffen, kun je soms net dat ‘zetje’ geven naar de verslavingsconsulent. Die maakt dan vervolgens een inventarisatie van het gebruik en zo nodig een plan van aanpak. Ik ben blij met die ondersteuning.” SIGNAAL-onderzoek Sylvia was één van de zesenveertig huisartsen in Gelderland en Noord-Brabant die meewerkten aan het SIGNAAL-onderzoek (SIGNAlering, motivering, begeleiding en verwijzing bij ALcoholproblematiek in de huisartsenpraktijk). Dit onderzoek naar het effect van de inzet van verslavingsconsulenten voerde onderzoeksinstituut NISPA (Nijmegen Institute for ScientistPractitioners in Addiction) uit in opdracht van NovadicKentron en IrisZorg (verslavingszorg Gelderland). “De huisartsen signaleerden naar eigen zeggen meer alcoholproblematiek. Bovendien geven zij aan dat zij problematisch alcoholgebruik vaker ter sprake brachten. Dat heeft uiteindelijk geleid tot een toenemend aantal verwijzingen naar de consulent”, concludeert onderzoeksleider Truus Kersten. Zij voerde het onderzoek uit met Cor de Jong, hoogleraar Verslaving en
Verslavingszorg aan de Radboud Universiteit en wetenschappelijk directeur van NISPA. Truus: “Desondanks zijn er nog veel patiënten die niet gebruikmaken van de verslavingsconsulent. Dat kan aan de patiënt liggen, maar ook aan de huisarts. De komende periode ligt daar een belangrijk aanknopingspunt voor verdere deskundigheidsbevordering en training.” Ontnuchterende resultaten Ook al zijn de onderzoeksgegevens niet altijd even hard, het SIGNAAL-onderzoek bevat enkele ‘ontnuchterende’ resultaten. Bijvoorbeeld het gegeven dat slechts 21,7% van de huisartsen aangeeft met de NHG-standaard voor alcoholproblematiek te werken. Verder blijkt dat de meeste huisartsen verslaving nog steeds zien als gedragsprobleem en niet als chronische hersenaandoening, waarvoor een medische behandeling nodig is.
De meeste huisartsen zien verslaving nog steeds als gedragsprobleem en niet als chronische hersenaandoening. “Hoewel de visie en houding van huisartsen niet wezenlijk zijn veranderd tijdens het project, verwijzen zij wel meer patiënten”, constateert Truus Kersten. Het merendeel van de patiënten dat naar de consulent werd verwezen, dronk al jaren het dubbele van de geldende alcoholnorm of zelfs meer. Geen beginnende drinkers dus, terwijl dat aanvankelijk wel de doelgroep was voor wie de huisartsenondersteuning werd opgezet. Truus: “Uit ons onderzoek blijkt dat huisartsen pas na één jaar ook patiënten met lichtere problematiek naar de consulent gaan verwijzen. Daardoor was er inderdaad in veel gevallen geen sprake van vroegsignalering in de letterlijke zin van het woord. Toch hebben de verwezen patiënten wel degelijk baat gehad bij de ondersteuning van de consulent. Vier weken na de interventie was driekwart van hen minder gaan drinken of zelfs helemaal gestopt.”
I nzien ! D E C E M B E R 2 0 0 7
15
V r o egsig n a l eri n g a l c o h o l pr o b l emat iek
Truus Kersten, onderzoeksleidster: “Er zijn nog veel patiënten die niet gebruikmaken van de verslavingsconsulent.”
Jan Verhelst, ervaringsdeskundige: “Vergeet niet hoe eenzaam je bent met het geheim van je verslaving.”
Bagatelliseren Sinds Austin Rooijakkers, huisarts in Sprang-Capelle, ondersteuning krijgt van een verslavingsconsulent, verwijst hij jaarlijks zo’n vijftien à twintig patiënten door. Op basis van landelijke cijfers zou in elke huisartsenpraktijk zo’n 10% van de patiënten problemen met alcohol moeten hebben. Hoe komt het dat huisartsen dat doorgaans niet zien? “Ik vermoed dat patiënten met alcoholproblematiek minder vaak een huisarts bezoeken vanuit een soort vermijdingsgedrag”, zegt Austin. “Bovendien bagatelliseren of ontkennen veel patiënten hun probleem, zelfs als uit testjes blijkt dat hun alcoholgebruik veel te hoog is. En vergeet niet dat ik als ‘bedrijfsarts van de huisvrouw’ op het spreekuur ook allerlei groepen mis, die hoogstwaarschijnlijk wel in aanmerking zouden komen voor een aantal gesprekken met de verslavingsconsulent. Wat dacht je bijvoorbeeld van al die zakenmensen die vaak stevig drinken en dineren?” Dubbele ontkenning Het SIGNAAL-onderzoek werd feestelijk gepresenteerd tijdens een minisymposium op 2 november in Nijmegen.
Alcohol in cijfers
Van de Nederlandse bevolking is 10,4% een probleemdrinker. Een groot deel van deze groep is niet verslaafd, maar heeft wel problemen die samenhangen met alcohol. Het aantal probleemdrinkers onder mannen is vier maal zo groot als onder vrouwen (16,8% tegen 4,2%). Slechts 3% van de probleemdrinkers zoekt hulp. Huisartsen signaleren naar schatting hooguit tussen de 10 en 30% van de potentiële probleemdrinkers in hun praktijk. Er is dus sprake van een omvangrijke onder behandeling. 16
Cor de Jong, hoogleraar Verslaving en Verslavingszorg aan de Radboud Universiteit en wetenschappelijk directeur van NISPA: “Alcoholverslaving is een chronische hersenziekte.”
Enkele referenten gaven daarbij een reactie op het onderzoek, onder wie ervaringsdeskundige Jan Verhelst: “Alcoholproblematiek wordt nu vaker door huisartsen gesignaleerd, maar nog lang niet altijd besproken. In feite is er dan sprake van dubbele ontkenning, zowel door de patiënt als door de huisarts. Daarom is het belangrijk dat artsen zich bewust worden van de manier waarop zij zelf tegen alcoholgebruik aankijken. Daardoor zijn ze namelijk beter in staat patiënten zonder vooroordeel te bereiken en hun vertrouwen te winnen, zodat patiënten ook zelf durven te beginnen over hun probleem. Want vergeet niet hoe eenzaam je bent met het geheim van je verslaving.” Meer dan preventie “Uit het SIGNAAL-onderzoek blijkt dat huisartsen onze verslavingsconsulenten vooral zien als vooruit geschoven hulpverlening, en minder als dienstverlening waarbij sprake is van consultatie. Dat is een ander accent, maar ik vind dat geen enkel probleem”, zegt Koby van der Knaap, hoofd van de afdeling Preventie, Voorlichting en Advies van Novadic-Kentron. “Als patiënten met een alcoholprobleem niet naar ons toekomen, dan moeten wij naar hen toe”, redeneert zij pragmatisch. “Het is duidelijk dat onze consulenten in de huisartsenpraktijk veel meer moeten bieden dan alleen preventie. In eerste instantie krijgen zij namelijk patiënten te zien met behoorlijk zware problematiek. Toch geeft maar liefst 56% van hen aan dat zij anders geen hulp hadden gezocht. Bovendien vindt de helft van de verwezen patiënten het na de gesprekken met de consulent makkelijker om eventueel alsnog naar de verslavingszorg te stappen. De inzet van consulenten in de eerstelijn werkt dus duidelijk drempelverlagend. Als we op deze manier iets kunnen verbeteren aan de enorme onderdiagnose en onderbehandeling, is dat winst, ook
N o vadic - K e n t r o n B egri j pe n w aar he t o m gaat
Jan Verhelst, ervaringsdeskundige en Personal Coach bij Novadic-Kentron “Alcoholproblematiek bij patiënten wordt door huisartsen lang niet altijd besproken. In
feite is er dan sprake van dubbele ontkenning, zowel door de patiënt als door de huisarts. Daarom is het belangrijk dat artsen zich bewust worden van de manier waarop zij zelf tegen alcoholgebruik aankijken. Daardoor zijn ze namelijk beter in staat patiënten zonder vooroordeel te bereiken en hun vertrouwen te winnen, zodat patiënten ook zelf durven te beginnen over hun probleem. Want
vergeet niet hoe eenzaam je bent met het geheim van je verslaving. Verder zou het goed zijn dat huisartsen bij het trainen van onder meer gespreksvaardig heden gebruikmaken van de ervarings deskundigheid van mensen zoals ik.” Lees meer over vroegsignalering van alcoholmisbruik op pagina 14.
Novadic-Kentron is de instelling voor verslavings zorg in Noord-Brabant. Samen met de cliënt zoeken we het beste antwoord op zijn vraag. We bieden preventie en voorlichting, behandeling, begeleiding, nazorg en opvang. Onze aanpak is gericht op de behoeften en wensen van de cliënt, persoonlijk en op maat, maar altijd onderbouwd door de nieuwste inzichten en wetenschappelijk onderzoek.
Met verschillende vestigingen, steunpunten en zorgboerderijen zijn we altijd bij u in de buurt. Onze hoofdlocatie bevindt zich in Vught. Verder hebben we grotere en kleinere vestigingen in onder andere Breda, Den Bosch, Eindhoven, Tilburg, Helmond, Oss, Roosendaal en Bergen op Zoom.
De hoofdlocatie: Novadic-Kentron Laagstraat 3 Postbus 243 5260 AE Vught Telefoon: (073) 684 95 00
www.novadic-kentron.nl
