ACTIAM N.V. Jaarverslag 2014
PERSONALIA Directie ACTIAM N.V. J. de Wit, voorzitter E.J. van Bergen, directielid G.H.B. Coppens, directielid R.G.H. Verheul, directielid Accountant KPMG Accountants N.V. Postbus 43004 3540 AA Utrecht
ACTIAM N.V. JAARVERSLAG 2014
2
Inhoud 1
2
3
Directie verslag
4
1.1 Algemeen
4
1.2
Belangrijke ontwikkelingen gedurende het jaar
4
1.3
Samenstelling directie
7
1.4
Code vermogensbeheerders
7
1.5
Verantwoord vermogensbeheer
9
1.6
Risico management
9
1.7 Resultatenontwikkeling
11
Jaarrekening 2014 ACTIAM N.V.
13
2.1
Balans
13
2.2
Winst- en verliesrekening
13
2.3
Toelichting behorende bij de jaarrekening 2014
14
Overige gegevens 3.1
Statutaire bepalingen inzake de winstbestemming
22 22
3.2 Resultaatverwerking
22
3.3
Gebeurtenissen na balansdatum
22
3.4
Controleverklaring van de onafhankelijke accountant
23
ACTIAM N.V. JAARVERSLAG 2014
3
1
Directie verslag
1.1
ALGEMEEN ACTIAM N.V. (ACTIAM) is de fonds- en vermogensbeheerder van VIVAT Verzekeringen (handelsnaam voor REAAL N.V.) met € 51,4 miljard onder beheer ultimo 2014 (ultimo 2013: € 44,2 miljard). De toename van € 7,2 miljard is voornamelijk veroorzaakt door positieve koersontwikkelingen. ACTIAM richt zich op verantwoord fondsbeheer voor zowel particuliere als institutionele beleggers en vermogensbeheer voor institutionele beleggers. Beleggingsfondsen voor particuliere beleggers worden aangeboden via professionele distributiekanalen, in het bijzonder die van Reaal, Zwitserleven, ASN Bank, SNS Bank en Regiobank. De missie van ACTIAM is het realiseren van beleggingsdoelen voor klanten met een duurzaam beleggingsresultaat, service en advies. ACTIAM wil blijven verrassen en inspireren, voor en met klanten. ACTIAM beheert het haar toevertrouwde vermogen op een verantwoorde manier. Dat houdt in dat het vermogen onder beheer wordt belegd conform haar Fundamentele Beleggingsbeginselen. Beleggingen mogen niet in strijd zijn met deze internationale normen en conventies. ACTIAM stelt zich bovendien op als actieve en betrokken aandeelhouder om daarmee een (nog) verdergaande gedragsverandering te stimuleren bij ondernemingen en regelgevende kaders. Dit gebeurt door op aandeelhoudersvergaderingen nadrukkelijk op duurzame beleidsaspecten te stemmen en de dialoog aan te gaan met bedrijven. Het accent ligt bij deze vorm van actief aandeelhouderschap op de natuurlijke hulpbronnenindustrie (olie, gas). Voor de ASN fondsen zijn de ASN duurzaamheidscriteria van toepassing. Fondsbeheer Voor de volgende beleggingsinstellingen is ACTIAM Beheerder van een Beleggingsinstelling (Beheerder): nn SNS Beleggingsfondsen N.V.; nn Zwitserleven Beleggingsfondsen, Zwitserleven Mix Beleggingsfondsen en Zwitserleven Institutionele Beleggingsfondsen; nn ACTIAM Responsible Index Funds Equity; nn ACTIAM Institutional Microfinance Funds; nn ACTIAM-FMO SME Finance Fund. ACTIAM is door ASN Beleggingsinstellingen Beheer B.V. (ABB) met ingang van 22 juli 2014 aangesteld als Beheerder van: nn ASN Beleggingsfondsen N.V.; nn ASN-Novib Microkredietfonds; nn ASN Groenprojectenfonds. Vermogensbeheer ACTIAM beheert het vermogen van de verzekeraars Reaal, Zwitserleven en ASN Bank. Daarnaast voert ACTIAM ook het vermogensbeheer uit voor een selecte groep externe klanten. Overige activiteiten Het research-team van ACTIAM voert voor de beleggingsfondsen en een aantal institutionele klanten onderzoek uit op ESG-gebied (Environment, Social en Governance).
1.2
BELANGRIJKE ONTWIKKELINGEN GEDURENDE HET JAAR
1.2.1
ORGANISATIE Fusie SNS Beleggingsfondsen Beheer B.V. en SNS Asset Management N.V. Per 1 juli 2014 zijn SNS Beleggingsfondsen Beheer B.V. (SBB) en SNS Asset Management N.V. (SNS AM) gefuseerd en is de naam van SNS AM gewijzigd in ACTIAM N.V.. Tot deze datum was ACTIAM voornamelijk vermogensbeheerder en daarnaast Beheerder van een aantal institutionele beleggingsfondsen. Vanaf 1 juli 2014 is ACTIAM Beheerder geworden van alle voorheen door SBB beheerde beleggingsfondsen. De achtergrond van deze fusie zijn onder andere de verzwaarde eisen voor fondsbeheer door nieuwe wet- en regelgeving, waaronder Europese regelgeving voor beleggingsinstellingen, met name de ‘Alternative Investment Fund Managers Directive’ (AIFMD) die in de Nederlandse Wet op het financieel toezicht (Wft) geïmplementeerd is. Daarnaast wordt door de fusie expertise in fondsbeheer gebundeld. Het vermogensbeheer en de fondsadministratie blijven ongewijzigd. Beide waren door SBB al grotendeels uitbesteed aan ACTIAM (voorheen: SNS AM).
ACTIAM N.V. JAARVERSLAG 2014
4
Beheerder voor ASN Beleggingsinstellingen Beheer B.V. Naar aanleiding van de implementatie van de AIFMD in de Wft heeft ABB ervoor gekozen om ACTIAM vanaf 22 juli 2014 aan te stellen als Beheerder. ACTIAM is belast met de taken die de Wft voorschrijft voor een Beheerder. ACTIAM is Beheerder van ASN Beleggingsfondsen N.V., ASN-Novib Microkredietfonds en ASN Groenprojectenfonds. Overgenomen activiteiten Insurance Treasury & Investment Management Per 1 juli 2014 is een deel van de werkzaamheden van de SNS REAAL-afdeling Insurance Treasury & Investment Management (IT&IM) geïntegreerd bij ACTIAM, te weten het beheer van de vastgoedportefeuille, het beheer van de hypotheekbeleggingen en werkzaamheden omtrent het securities lending programma voor VIVAT Verzekeringen. Deze activiteiten worden nu uitgevoerd door de verschillende afdelingen binnen ACTIAM. Verkoop belang in DWM Asset Management L.L.C. (DWM) In december 2014 heeft ACTIAM haar 9,5% belang in DWM verkocht aan het management van DWM. Dit belang werd gehouden in de dochtermaatschappij SNS Development Finance B.V. 1.2.2
WET- & REGELGEVING Vergunning Op 22 juli 2013 is de AIFMD geïmplementeerd in de Wft. Nederlandse beleggingsinstellingen kwalificeren vanaf 22 juli 2013 in beginsel als alternatieve beleggingsinstelling (‘abi’) of als instelling voor collectieve belegging in effecten (‘icbe’). Hierbij gold voor beheerders van een beleggingsinstelling, zoals destijds SBB, een overgangsregime tot (uiterlijk) 22 juli 2014. Van dit overgangsregime heeft SBB gebruik gemaakt. Door de fusie van SBB en SNS AM is de vergunning van SBB per 1 juli 2014 van rechtswege overgegaan naar ACTIAM. Onder AIFMD is het niet toegestaan om in één juridische entiteit een vergunning als ‘beheerder van een beleggingsinstelling’ te combineren met een vergunning als beleggingsonderneming. Per 22 juli 2014 is afstand gedaan van de vergunning van beleggingsonderneming. De van SBB per 1 juli 2014 overgenomen vergunning is van rechtswege per 22 juli 2014 (einde overgangsregime voor implementatie AIFMD) omgezet in een nieuwe vergunning. Per deze datum beschikt ACTIAM over een vergunning voor het beheren van beleggingsinstellingen als bedoeld in art. 2:65 van de Wft, uitgebreid met de volgende beleggingsdiensten als bedoeld in art 2.67a van de Wft: a) in de uitoefening van een beroep of bedrijf ontvangen en doorgeven van orders van cliënten met betrekking tot financiële instrumenten; c) beheren van een individueel vermogen; d) in de uitoefening van beroep of bedrijf adviseren over financiële instrumenten. Alternative Investment Fund Managers Directive (AIFMD) Vanaf 22 juli 2014 voldoet ACTIAM als Beheerder aan de nieuwe vereisten. Deze vereisten betreffen onder meer het aanstellen van een onafhankelijke bewaarder (zie hierna), het risicomanagementbeleid, beleid inzake belangenconflicten, uitbestedingsbeleid, beloningsbeleid, waarderingsbeleid fondsactiva en hebben voorts betrekking op de jaarverslaglegging en kapitaalvereisten voor beheerder. Bewaarder In verband met de implementatie van AIFMD is per 22 juli 2014 KAS Trust & Depositary Services B.V. (KAS Trust) aangesteld als bewaarder van de door ACTIAM beheerde beleggingsinstellingen, inclusief de beleggingspools waarin deze beleggingsinstellingen hun vermogen hebben belegd. De bewaarder is een entiteit met als taken onder andere het monitoren van kasstromen, naleving van beleggingsbeleid en eigendomsverificatie ten aanzien van de financiële activa van de beleggingsinstellingen en pools.
1.2.3
MARKTONTWIKKELINGEN Voor de ontwikkeling van beheervergoedingen is ACTIAM, naast instroom en uitstroom van gelden, afhankelijk van marktontwikkelingen. Economisch ontwikkelingen Begin 2014 werden de signalen sterker dat de wereldeconomie op een breed front aantrok. In de Verenigde Staten namen de orderontvangsten toe en steeg het ondernemersvertrouwen. Europa haakte steeds meer aan op dit leidende Amerikaanse voorbeeld. De Chinese economie groeide sterk, hoewel minder sterk dan voorheen. De Japanse economie maakte in het eerste kwartaal 2014 een flinke groeispurt, maar zakte gedurende het jaar weer in. In veel opkomende markten leek het in het eerste gedeelte van het jaar iets beter te gaan. Later in 2014 keerden de spanningen echter weer terug, onder andere door de daling van grondstofprijzen.
ACTIAM N.V. JAARVERSLAG 2014
5
Financiële markten Vastrentende markten De obligatierentes daalden in 2014 duidelijk. De drie belangrijkste verklarende factoren zijn de aanhoudende twijfels over de groeikracht van de Europese economie, de afnemende inflatie en het ongebruikelijk ruime monetaire beleid. Ook speelde de verwachting dat de ECB zou overgaan tot het aankopen van staatsobligaties een rol. Valuta’s De euro daalde in het verslagjaar met ruim 16 dollarcent tot $1,21. De euro zakte ook weg ten opzichte van het Britse pond. De Japanse yen zakt al sinds eind 2012 gestaag weg ten opzichte van de dollar. Deze neergang zette zich in 2014 voort. Aandelenmarkten Na een sterk 2013 realiseerden de internationale aandelenmarkten opnieuw fraaie koerswinsten in 2014. In de laatste maanden van het jaar werden de aandelenmarkten wel wat grilliger van karakter. Vooruitzichten De wereldeconomie verkeert nog steeds in een fase van herstel, op de iets langere termijn is het minder positief. Met name in de Amerikaanse economie duiden steeds meer signalen op het einde van de conjunctuurcyclus, waarna normaal gesproken een afkoeling plaatsvindt die uiteindelijk zelfs kan uitmonden in een recessie. De basis van de economische groei in de Verenigde Staten is minder sterk dan voorheen. Het momentum in de Europese economie is aan het verbeteren, negatieve ontwikkelingen in de Amerikaanse economie kunnen de Europese groei beïnvloeden. Daarbij blijft ook de groei in China gestaag vertragen. Deze prognoses zijn uiteraard met veel onzekerheid omgeven. Internationale spanningen en de politieke ontwikkelingen wereldwijd vormen belangrijke risicofactoren. 1.2.4
BELEGGINGSRESULTATEN ACTIAM heeft voor alle fondsen een positief beleggingsresultaat behaald, op basis van intrinsieke waarde na aftrek van kosten. De beleggingsresultaten van de beleggingsfondsen zijn goed ten opzichte van vergelijkbare fondsen. Dit blijkt uit onderzoek van de onafhankelijke fondsenbeoordelaar Morningstar. In december 2014 stelde Morningstar vast dat het gemiddelde risicogewogen rendement van de door ACTIAM beheerde beursgenoteerde fondsen van SNS Beleggingsfondsen N.V. duidelijk beter was dan het gemiddelde van andere vergelijkbare fondsen. De gemiddelde Morningstar Rating van het fondsenassortiment van SNS Beleggingsfondsen N.V., gewogen naar vermogen, is met 4,5 ster bovengemiddeld te noemen.
1.2.5
COMMERCIËLE ONTWIKKELINGEN Omvang van het beheerde vermogen Ultimo december 2014 was de omvang van het beheerde vermogen € 51,4 miljard (ultimo 2013: € 44,2 miljard), waarvan € 14,8 miljard bestaat uit vermogen in beleggingsfondsen.
Tabel 1: Omvang van het beheerde vermogen BEHEERD VERMOGEN (X €1.000.000)
31 december 2012 30 juni 2013 31 december 2013 30 juni 2014 31 december 2014
45.909 44.325 44.192 46.796 51.356
De stijging van het beheerde vermogen van € 7,2 miljard gedurende 2014 is voornamelijk veroorzaakt door positieve koersontwikkelingen. Ook het aanstellen van ACTIAM als Beheerder door ABB heeft hier positief aan bijgedragen. ACTIAM Responsible Index Fund Equity Als gevolg van de naamswijziging van SNS Asset Management naar ACTIAM veranderde per 1 januari 2015 ook de naam van de ‘SNS Responsible Index Funds Equity’ in ‘ACTIAM Responsible Index Funds Equity’. Gedurende 2014 is er voor de ACTIAM Responsible Index Funds Equity toenemende institutionele belangstelling. In 2014 heeft dat concreet geleid tot nieuwe instroom. De intentie is er om deze verantwoorde indexfondsen medio 2015 voor particuliere beleggers beschikbaar te maken.
ACTIAM N.V. JAARVERSLAG 2014
6
ACTIAM Impact Investing ACTIAM Impact Investing is de ontwikkelingsfinancieringsarm van ACTIAM. Het richt zich op versterking van (internationale) maatschappelijk relevante bedrijfsactiviteiten. Dit door te investeren in microfinanciering, het middenen kleinbedrijf in opkomende markten en schone energie met een positieve impact op de lokale bevolking en economie. ACTIAM Impact Investing heeft in december 2014 een nieuw fonds gelanceerd voor microfinanciering: ACTIAM Institutional Microfinance Fund III. Met dit derde microfinancieringsfonds is ACTIAM wereldwijd een van de grotere investeerders in microkrediet. Het fonds is in 2014 gestart met zes institutionele beleggers en een gecommitteerd vermogen van € 86 miljoen. De looptijd van het fonds is 8 jaar. 1.3
SAMENSTELLING DIRECTIE De directie van ACTIAM wordt gevoerd door de heren Jacob de Wit, Erik Jan van Bergen, George Coppens en Rob Verheul. De directie van SBB, bestaande uit de heren Ben Blocq en Bernard Lind, is per fusiedatum teruggetreden.
1.4
CODE VERMOGENSBEHEERDERS ACTIAM onderschrijft de Code Vermogensbeheerders (verder, ‘de Code’), zoals die door de Dutch Fund and Asset Management Association (DUFAS) is opgesteld. DUFAS is de branche-organisatie van de vermogensbeheersector in Nederland. DUFAS behartigt de gemeenschappelijke belangen van deze sector, zowel op het gebied van retail (consumenten) als institutioneel (professionele beleggers). De Code is met ingang van 1 oktober 2014 in werking getreden. De Code geeft antwoord op de vraag wat klanten van hun fonds- en vermogensbeheerder mogen verwachten. Als lid van DUFAS onderschrijft ACTIAM de Code. Jaarlijks zet ACTIAM uiteen hoe de tien principes van de Code in het voorgaande jaar zijn toegepast. 1. Vermogensbeheerders handelen in het belang van hun klanten. Voor beleggers in beleggingsinstellingen (collectief vermogensbeheer) is het in de praktijk moeilijk na te gaan in hoeverre de beheerder van een beleggingsinstelling zich aan alle van toepassing zijnde eisen houdt. Anders dan bij individueel vermogensbeheer met directe contacten tussen belegger en beheerder, is de ‘afstand’ tussen beleggers in beleggingsinstellingen en de beheerder daarvan, relatief groot. De belegger kan er hierdoor niet voortdurend op toezien dat de voorwaarden zoals vermeld in het prospectus, steeds worden nageleefd. Voorts is aandacht nodig voor de wijze van besluitvorming over gevallen waarbij de belangen van de belegger niet parallel lopen met die van de beheerder van de beleggingsinstelling. De ‘governance’ van ACTIAM is zodanig opgezet dat gewaarborgd is dat zoveel als mogelijk in het belang van beleggers wordt gehandeld. De betreffende waarborging komt tot uiting zowel in de organisatorische opzet van ACTIAM zelf alsmede in het -onafhankelijk van de Beheerder en aan de Beheerder gelieerde partijen- toezicht op het beheer. Dit toezicht wordt mede uitgevoerd door de bewaarder, KAS Trust. KAS Trust, die onafhankelijk van ACTIAM opereert, verricht in beginsel de volgende taken: nn het controleren en reconciliëren van kasstromen en rekeningen; nn het in bewaring nemen van activa die zich daarvoor lenen en/of eigendomsverificatie en -registratie van activa die zich niet lenen voor bewaarneming; nn een aantal specifieke toezichtstaken om belangen van beleggers te waarborgen. Over het beheer van onze beleggingsinstellingen zijn duidelijke kwaliteitsafspraken gemaakt. De bestuurlijke structuur van ACTIAM, met naast de Beheerder een onafhankelijke bewaarder, staat er borg voor dat het gevoerde beleid aan een onafhankelijke, kritische blik wordt onderworpen. Er wordt gewaakt over het belang van de klant. Deze bestuurlijke inrichting, waarbij een onafhankelijke partij over de schouder van de Beheerder meekijkt naar het voor de beleggingsinstellingen gevoerde beleid, is geheel in overeenstemming met de aloude principes van de DUFAS Fund Governance Code. 2. Vermogensbeheerders kennen hun klanten. Klanten worden geïdentificeerd door uitgebreide procedures bij de distributiepartners van ACTIAM, bijvoorbeeld bij Zwitserleven, Reaal en SNS Bank. Als onderdeel van het customer due diligence proces worden institutionele klanten onderzocht. Er vindt periodiek overleg plaats tussen ACTIAM en haar institutionele klanten en/of distributiepartners.
ACTIAM N.V. JAARVERSLAG 2014
7
3. Vermogensbeheerders doen eerlijk zaken. ACTIAM houdt zich bij de uitvoering van haar werkzaamheden aan toepasselijke wet- en regelgeving. De Compliance Officer houdt onafhankelijk toezicht op de naleving van wettelijke voorschriften en interne regelgeving. In de governance structuur van ACTIAM is verankerd dat aangebrachte wijzigingen aan bestaande producteigenschappen of introducties van nieuwe producten in het belang van de belegger is. 4. Vermogensbeheerders handelen integer. Alle medewerkers van ACTIAM ondergaan een pre-employment screening. Ook zijn alle medewerkers gebonden aan interne gedragsregels. De regels behandelen onder andere hoe moet worden omgegaan met belangenverstrengelingen, koersgevoelige informatie, privé beleggingen, nevenactiviteiten en relatiegeschenken. 5. Vermogensbeheerders beheersen belangentegenstellingen. Op grond van wet- en regelgeving zijn financiële ondernemingen verplicht te beschikken over adequate procedures en maatregelen ter voorkoming van en omgang met belangenconflicten. Door de uitvoering van de bedrijfsactiviteiten van ACTIAM kunnen belangenconflicten ontstaan. Deze belangenconflicten kunnen ontstaan tussen, maar zijn niet beperkt tot, de belangen van ACTIAM enerzijds en de fondsen die zij beheert, de beleggers in die fondsen en overige klanten van ACTIAM anderzijds. Daarnaast kunnen zich ook onderling belangenconflicten voordoen: nn tussen de fondsen die ACTIAM beheert onderling; nn tussen fondsen die ACTIAM beheert en klanten van ACTIAM; nn tussen klanten van ACTIAM onderling. ACTIAM heeft passende en effectieve maatregelen getroffen ter voorkoming en beheersing van (mogelijke) belangenconflicten. ACTIAM heeft in dit kader een specifiek beleid opgesteld over hoe omgegaan dient te worden met belangenconflicten. ACTIAM houdt via een register de gegevens bij die betrekking hebben op de soorten door of namens ACTIAM verrichte werkzaamheden, waarbij een belangenconflict is ontstaan of kan ontstaan. Het betreft dan conflicten die een wezenlijk risico met zich brengen dat de belangen van een of meer fondsen of van de beleggers worden geschaad. Indien de maatregelen die ACTIAM heeft getroffen om belangenconflicten te beheersen bij een specifiek belangenconflict toch niet volstaan, zal ACTIAM beleggers in duidelijke bewoordingen op de hoogte brengen van de algemene aard of de oorzaken van dit belangenconflict. 6. Vermogensbeheerders handelen professioneel en zorgvuldig. De genoemde algemene beginselen uit de Code zijn onder ander geïmplementeerd in de gedragscodes die gelden voor alle medewerkers van ACTIAM. ACTIAM is in het bezit van een vergunning van de Autoriteit Financiële Markten en is tevens geregistreerd bij het Dutch Securities Institute (DSI). Daarnaast is door de onafhankelijke accountant PricewaterhouseCoopers Accountants N.V. een ISAE-3402 verklaring afgegeven. Zie hiervoor paragraaf 1.6.5 ISAE-3402. 7. Vermogensbeheerders communiceren helder en duidelijk. ACTIAM streeft naar transparantie voor beleggers door relevante, heldere en begrijpelijke informatie tijdig en conform toepasselijke wet- en regelgeving en fondsvoorwaarden te verschaffen. Dit omvat informatie in onder meer de prospectus en (half)jaarverslag en over het beleggingsbeleid, de beleggingen, risico’s, kosten, op- en afslagen, eventuele provisies en andere vergoedingen, gelieerde partijen en uitbesteding van werkzaamheden. Hierbij zal de vorm en inhoud voldoen aan de van toepassing zijnde wet- en regelgeving. ACTIAM zal de toegankelijkheid van de informatie bevorderen door zoveel mogelijk de informatie op haar website te publiceren. 8. Vermogensbeheerders zijn open over hun beloningsbeleid. In paragraaf 2.1.3 wordt het beloningsbeleid van ACTIAM toegelicht. 9. Vermogensbeheerders zijn transparant over de kosten. ACTIAM geeft openheid over de kosten die voor beleggers van toepassing zijn. De manier waarop ACTIAM vergoedingen berekent of kosten in rekening brengt, is vooraf duidelijk vastgelegd in overeenkomsten en fondsdocumentatie. 10. Vermogensbeheerders houden zich aan de DUFAS gedragscodes ACTIAM onderschrijft de op haar van toepassing zijnde gedragscodes van DUFAS. De DUFAS Fund Governance Code, een uitwerking van de algemene principes in de Code Vermogensbeheerders, is een van deze gedragscodes. In de Gedragscode Fund Governance van ACTIAM staat beschreven hoe ACTIAM invulling geeft aan de DUFAS Fund Governance Code. Via de website van ACTIAM is de Gedragscode Fund Governance van ACTIAM te vinden.
ACTIAM N.V. JAARVERSLAG 2014
8
1.5
VERANTWOORD VERMOGENSBEHEER Het verantwoord vermogensbeheer van ACTIAM is gebaseerd op drie pijlers: haar Fundamentele Beleggingsbeginselen (uitmondend in uitsluitingscriteria), de dialoog tussen vermogensbeheerder en de ondernemingen waarin kan worden belegd (engagement) en uitoefening van haar stemrecht op aandeelhoudersvergaderingen. De Fundamentele Beleggingsbeginselen vormen de basis van het ESG-beleid. Deze beginselen zijn geen subjectieve voorkeuren, maar komen voort uit internationale verdragen, richtlijnen en codes. Het doel van dit beleid is dat niet wordt belegd in ondernemingen of (overheids)instellingen die haar beleggingsbeginselen voor verantwoord vermogensbeheer schenden. Uitsluitingscriteria Voorafgaand aan de portefeuillesamenstelling worden ondernemingen en (overheids)instellingen die deel uitmaken van de benchmark beoordeeld op de Fundamentele Beleggingsbeginselen. Een team van analisten voert de beoordeling uit en rapporteert hierover aan het ACTIAM Selectie Comité. Dit comité besluit welke instellingen van belegging worden uitgesloten. Engagement Wanneer er twijfel bestaat of een onderneming wel verantwoord onderneemt, wordt er een engagementproces gestart. De vermogensbeheerder gaat hierbij actief in gesprek met het management van de onderneming over haar duurzaamheidprestaties en de wijze waarop dit kan worden verbeterd. Binnen engagement onderscheidt ACTIAM twee vormen: responsief en proactief engagement. Bij responsief engagement wordt de dialoog aangegaan met ondernemingen die op één of meer Fundamentele Beleggingsbeginselen slecht scoren en het risico lopen van belegging te worden uitgesloten, maar waarbij op korte termijn verbetering mogelijk is. Het doel is dat het ESG-beleid en de ESG-prestaties van de onderneming voldoen aan de beleggingsbeginselen. Ondernemingen die geen of onvoldoende vooruitgang laten zien, kunnen van belegging worden uitgesloten. Proactief engagement richt zich op de natuurlijke hulpbronnenindustrie met een focus op ondernemingen in de volgende sectoren: nn olie & gas; nn mijnbouw; nn papier & bosbouw; nn voeding, drank & tabak en nutsbedrijven. Met deze ondernemingen proactief besproken hoe zij het beleid en de prestaties op ESG-gebied kunnen versterken. Uitoefening stemrecht op aandeelhoudersvergaderingen Op aandeelhoudersvergaderingen stemt ACTIAM nadrukkelijk op duurzame beleidsaspecten. Het stembeleid is gebaseerd op de Fundamentele Beleggingsbeginselen en op erkende internationale ‘best practice’ richtlijnen voor corporate governance en verantwoord beleggen. Voor de uitvoering van het stembeleid wordt gebruik gemaakt van de diensten van een externe adviseur die is gespecialiseerd in het beoordelen van de corporate governance van ondernemingen.
1.6
RISICO MANAGEMENT Aan de activiteiten van ACTIAM zijn risico’s verbonden. Hieronder volgt een samenvatting van het risicomanagementbeleid, de ontwikkelingen met betrekking tot risicomanagement en de kapitaaltoereikendheid van ACTIAM.
1.6.1
INRICHTING De inrichting van het risicomanagement moet waarborgen dat, middels een beheerste en integere bedrijfsvoering, risico’s zoveel mogelijk beperkt zijn en dat ACTIAM adequaat kan optreden bij eventuele incidenten. Het doel van risicomanagement is drieledig, namelijk een beheerste en integere bedrijfsvoering, het naleven van wet- en regelgeving en het handelen in het belang van beleggers. Het risicomanagement van ACTIAM is gebaseerd op het ‘three lines of defense model’. Verscheidene organisatieonderdelen hebben eigen taken en verantwoordelijkheden. De drie verdedigingslinies ondersteunen en versterken elkaar : nn De eerste lijn is de lijnorganisatie die verantwoordelijk is voor het risico en de besturing van het risico. nn De tweede lijn wordt gevormd door stafafdelingen binnen ACTIAM of VIVAT Verzekeringen. Deze stafdelingen hebben de verantwoordelijkheid om het management te adviseren op het gebied van interne beheersing en te toetsen of de invulling van de interne beheersing door het management voldoet aan beleidsuitgangspunten
ACTIAM N.V. JAARVERSLAG 2014
9
van ACTIAM en VIVAT Verzekeringen. Stafafdelingen of -functies die binnen deze tweede lijn vallen zijn onder andere functies binnen de afdelingen Risk Management en Compliance. nn Group Audit vormt de derde lijn in de verantwoordelijkheid voor de interne beheersing binnen ACTIAM. Group Audit toetst jaarlijks onafhankelijk van het management van ACTIAM de interne beheersing, vanuit haar verantwoordelijkheid richting de hoofddirectie en het Audit Comité van VIVAT Verzekeringen. Overleg over risico’s vindt binnen ACTIAM plaats in multidisciplinaire comités. Hierin worden bijvoorbeeld adviezen voorbereid, kunnen implementatieactiviteiten worden opgevolgd en worden risico’s gemonitord. De volgende comités worden onderscheiden: Risk Management Comité, het Counterparty Risk Comité, het Valuation Comité, het Product Approval & Review Comité, het Performance Review Comité, het Selection Comité en het Fondsbeheer Comité. 1.6.2
RISICO VISIE ACTIAM hanteert de volgende uitgangspunten voor de risico’s en de risicobeheersing die zij nastreeft: nn ACTIAM is een Beheerder en institutioneel vermogensbeheerder die enkel voor klanten belegt. Zij gaat zelf geen beleggingsrisico’s aan; nn ACTIAM levert hoogwaardige dienstverlening op basis van een integere en beheerste bedrijfsvoering met een laag risicoprofiel; nn ACTIAM realiseert de beleggingsdoelstellingen van de klanten binnen de overeengekomen risicogrenzen; nn ACTIAM beschermt haar reputatie als betrouwbare en verantwoorde Beheerder en vermogensbeheerder.
1.6.3
RISICO’S ACTIAM onderkent de volgende risico’s. Strategisch risico Het strategisch risico gaat over het halen van de strategische doelstellingen. Bijvoorbeeld over de klantbasis, het productenpalet of de kapitalisatie. Risicobereidheid strategisch risico: nn ACTIAM accepteert het risico van een relatief sterk geconcentreerde klantbasis; nn ACTIAM biedt een duurzaam, verantwoord en winstgevend producten- en dienstenpalet aan dat aansluit op de klantvraag; nn ACTIAM beschikt over voldoende aanwezig kapitaal. Financiële risico’s Het financieel risico gaat over risico’s die ACTIAM zelf loopt. Bijvoorbeeld het risico op debiteuren of op haar huisbankier(s) of het risico dat de aan de Assets under Management gerelateerde fee-inkomsten dalen of stijgen als gevolg van marktbewegingen. Risicobereidheid financieel risico: nn ACTIAM kent geen handel of beleggingen voor eigen rekening en risico; nn ACTIAM kent een beperkte acceptatie van kredietrisico in verband met uitzettingen van middelen; nn ACTIAM accepteert een grote mate van volatiliteit in fee-inkomsten als gevolg van marktbeweging; nn ACTIAM kent een hoge mate van beschikbare liquiditeit. Operationeel risico Het operationeel risico van ACTIAM gaat over de medewerkers, processen en systemen. Daarnaast kijkt ACTIAM ook naar bedreigingen op de operatie van buitenaf. Risicobereidheid operationeel risico: nn ACTIAM accepteert dat de ingerichte beheersing de operationele risico’s die inherent zijn aan vermogensbeheer niet volledig kan uitsluiten; nn ACTIAM heeft een redelijke mate van zekerheid dat de processen effectief worden uitgevoerd; nn ACTIAM kent toegewijde en competente medewerkers; nn ACTIAM heeft een redelijke mate van zekerheid dat de geleverde IT diensten betrouwbaar zijn; nn ACTIAM heeft een redelijke mate van zekerheid over kwaliteit, integriteit en continuïteit van de aan derden uitbestede dienstverlening; nn ACTIAM wil beperkt afhankelijkheid zijn van kennis en ervaring van bepaalde mensen; nn ACTIAM maakt afspraken die rechtsgeldig, eenduidig en afdwingbaar zijn. nn Aansprakelijkheid is zorgvuldig afgehecht; nn ACTIAM behandelt alle informatie zorgvuldig.
ACTIAM N.V. JAARVERSLAG 2014
10
Integriteitsrisico Het integriteitsrisico van ACTIAM gaat over haar medewerkers, producten, klanten en samenwerkingsrelaties. Risicobereidheid integriteitsrisico: nn ACTIAM heeft geen tolerantie voor niet integer gedrag van medewerkers, haar klanten of partners; nn ACTIAM heeft geen tolerantie voor afwijking ten opzichte van wet- en regelgeving en interne normen of -beleid. Portefeuille Compliance Portefeuille Compliance bij ACTIAM gaat over het afspreken en naleven van beleggingsrestricties. Risicobereidheid portefeuille compliance: nn ACTIAM leeft mandaten na en controleert dat; nn ACTIAM handelt conform de voorwaarden van het prospectus van de door haar beheerde beleggingsinstellingen. Financiële risico’s portefeuilles De financiële risico’s van de portefeuilles die bij ACTIAM in beheer zijn, betreffen beleggingsrisico’s die voor rekening en risico van de eigenaren of ultieme belanghebbenden van de portefeuilles zijn. Risicobereidheid financiële risico’s portefeuilles: nn ACTIAM identificeert, meet, normeert, monitort en stuurt de relevante risico’s in de portefeuilles. 1.6.4
KAPITAALTOEREIKENDHEID Door de invoering van AIFMD wordt ACTIAM geclassificeerd als een AIFMD-beheerder met beleggingsdiensten (combi-beheerder) en is AIFMD leidend met betrekking tot de kapitaalseisen waaraan ACTIAM moet voldoen. Vanuit AIFMD wordt op basis van artikel 63 Wft het minimum toetsingsvermogen opgebouwd, gebaseerd op de relevante Assets under Management. Dit minimum toetsingsvermogen bedraagt in ieder geval 25% van de vaste kosten in het afgelopen boekjaar. Ter dekking van mogelijke beroepsaansprakelijkheidsrisico’s, dient aanvullend kapitaal aangehouden te worden. Aanvullend op de wettelijke kaders bepaalt ACTIAM jaarlijks middels een ‘internal capital adequacy assessment process’ (ICAAP) wat het benodigd kapitaal is om de risico’s van ACTIAM afdoende af te dekken. ACTIAM past een risico identificatieproces toe op grond waarvan zij kan aantonen welke risico’s in het ICAAP zijn betrokken. De richtlijnen bepalen onder meer dat het ICAAP de verantwoordelijkheid van elke financiële onderneming is, dat het volledig gespecificeerd, een integraal onderdeel van het managementproces, risico gebaseerd, alomvattend en toekomstgericht, moet zijn. ACTIAM alloceert kapitaal voor alle materiële risico’s die niet volledig beperkt zijn en waarvoor een kapitaalsdekking gewenst is. De directie heeft deze risico’s met behulp van een Risk Self Assessment, uit hoofde van het ICAAP proces, vastgesteld. De volgende risico’s worden door ACTIAM onderscheiden: strategisch risico, operationeel risico, integriteitsrisico, liquiditeitsrisico, feerisico en kredietrisico. Uitgangspunt voor de kapitaaltoereikendheid is, dat er voldoende kapitaal beschikbaar is in relatie tot het wettelijk vereiste kapitaal, solvabiliteitsnormen toezichthouders en interne solvabiliteitsnormen. Rekening houdend met strategische flexibiliteit. Om die reden hanteert ACTIAM een buffer bovenop het vereist kapitaal om te komen tot het gewenste interne kapitaal. Voor 2014 is het gewenste interne kapitaal € 14,3 miljoen. Ultimo 2014 beschikte ACTIAM over € 35,7 miljoen aan eigen vermogen.
1.6.5
ISAE-3402 ACTIAM heeft, als Beheerder en dienstverlener op het gebied van vermogensbeheer, te maken met professionele opdrachtgevers. Deze opdrachtgevers zijn voor een belangrijk deel van hun informatievoorziening afhankelijk van ACTIAM. De opdrachtgevers en hun accountants worden in staat gesteld om op een uniforme en transparantie wijze inzicht te krijgen in de kwaliteit van de dienstverlening door het opstellen van een zogenaamd ISAE 3402 – rapport. De beheersmaatregelen worden getoetst door de accountant die hierover een verklaring opstelt. ACTIAM heeft PricewaterhouseCoopers Accountants N.V. (PwC) de opdracht gegeven om deze toets uit te voeren. PwC heeft op basis van haar onderzoek de verklaring zonder beperkingen afgegeven.
1.7
RESULTATENONTWIKKELING In de verslagperiode is de nettowinst na vennootschapsbelasting licht gedaald in vergelijking met dezelfde periode vorig jaar. De nettowinst is met € 0,5 miljoen gedaald tot € 20,3 miljoen, een afname van 2,3%. De baten zijn vooral gestegen door toename van het beheerd vermogen. Daarnaast heeft het optreden als Beheerder voor de beleggingsfondsen van ABB ook een positieve bijdrage geleverd.
ACTIAM N.V. JAARVERSLAG 2014
11
Ook de kosten zijn gestegen, waarvoor meerdere oorzaken zijn. Voor een belangrijk deel heeft de implementatie van relevante Wet- & Regelgeving geleid tot extra (deels eenmalige) kosten. Verder stegen de kosten op het gebied van bewaardiensten en de overgenomen activiteiten van IT&IM. Tot slot is er een voorziening getroffen voor een juridisch geschil over contractvoorwaarden in een lening. Het juridisch geschil is na jaarultimo beslecht. De uiteindelijke kosten betroffen € 0,1 miljoen. Vooruitzichten De resultatenontwikkeling van de vennootschap is mede afhankelijk van de ontwikkeling van het beheerde vermogen en ontwikkelingen op het vlak van wet- en regelgeving. De ontwikkeling met betrekking tot het beheerde vermogen wordt in belangrijke mate beïnvloed door externe factoren, waaronder ontwikkeling van de koersniveaus op de effectenbeurzen wereldwijd. Voorts zijn ontwikkelingen bij de distributiekanalen van belang voor de omvang van het beheerd vermogen. De voorgenomen introductie van verantwoorde indexfondsen voor particuliere beleggers zal naar verwachting positief bijdragen aan de ontwikkeling van het beheerd vermogen. Door de splitsing van SNS REAAL in SNS Bank en VIVAT Verzekeringen zullen er hogere IT kosten gemaakt worden, welke een negatieve impact hebben op het resultaat. Gezien de hierboven genoemde ontwikkelingen onthouden wij ons van het geven van een prognose met betrekking tot de ontwikkeling van de nettowinst voor het boekjaar 2015.
Utrecht, 12 juni 2015. ACTIAM N.V. J. de Wit E.J. van Bergen G.H.B. Coppens R.G.H. Verheul
ACTIAM N.V. JAARVERSLAG 2014
12
2
Jaarrekening 2014 ACTIAM N.V.
2.1
BALANS
Voor winstverdeling en in duizenden euro’s
31 DECEMBER 2014
31 DECEMBER 2013 1
ACTIVA Financiële vaste activa
483
443
Vorderingen
16.583
17.591
Liquide middelen
37.998
39.065
Totaal activa
55.064
57.099
PASSIVA Geplaatst kapitaal
45
45
2.777
2.777
Overige reserves
12.646
5.919
Onverdeeld resultaat
20.254
20.727
Agioreserve
Eigen vermogen
35.722
29.468
400
--
Kortlopende schulden
18.942
27.631
Totaal passiva
55.064
57.099
Voorzieningen
1) Cijfers 2013, aangepast voor vergelijkingsdoeleinden
2.2
WINST- EN VERLIESREKENING
In duizenden euro’s
1 JANUARI 2014 T/M 31 DECEMBER 2014
1 JANUARI 2013 T/M 31 DECEMBER 2013 1
BATEN Ontvangen beheervergoedingen Resultaat deelneming Totaal baten
91.521
90.748
40
-408
91.561
90.340
LASTEN Vermogensbeheerkosten Kosten uitbesteed vermogensbeheer Bewaarkosten Distributievergoedingen
12.175
8.571
2.566
2.092
21.061
24.913 35.802
35.576
Bedrijfskosten Personeelskosten
16.690
15.368
Andere bedrijfskosten
13.405
12.692 30.095
28.060
65.897
63.636
Financiële baten en lasten
1.328
1.068
Resultaat voor belastingen
26.992
27.772
6.738
7.045
20.254
20.727
Totaal lasten
Belastingen Netto resultaat 1) Cijfers 2013, aangepast voor vergelijkingsdoeleinden
ACTIAM N.V. JAARVERSLAG 2014
13
2.3
TOELICHTING BEHORENDE BIJ DE JAARREKENING 2014 ALGEMEEN ACTIAM N.V. (ACTIAM) is statutair gevestigd en houdt kantoor in Utrecht. ACTIAM is een 100% deelneming van REAAL N.V. (VIVAT Verzekeringen), een dochteronderneming van SNS REAAL N.V. (SNS REAAL) te Utrecht. Op 1 februari 2013 is SNS REAAL genationaliseerd en sindsdien zijn alle aandelen (indirect) in handen van de Nederlandse Staat. Op 30 december 2013 heeft de Nederlandse Staat vervolgens alle aandelen in het kapitaal van SNS REAAL overgedragen aan de Stichting administratiekantoor beheer financiële instellingen (NLFI). NLFI is sindsdien de enig aandeelhouder van SNS REAAL. De financiële gegevens van de vennootschap zijn opgenomen in de geconsolideerde jaarcijfers van SNS REAAL, waarin de jaarcijfers van VIVAT Verzekeringen deel van uitmaken. Deze zijn terug te vinden zijn via de website snsreaal.nl. SNS REAAL heeft zich aansprakelijk gesteld voor ACTIAM in de zin van artikel 403, Titel 9 Boek 2 van het Burgerlijk Wetboek. Dit betreft de voor de uit de rechtshandelingen van de vennootschap voortvloeiende schulden. Het adres waar de vennootschap kantoor houdt is: ACTIAM N.V. Croeselaan 1 3521 BJ Utrecht Fusie SBB en SNS Asset Management Per 1 juli 2014 zijn SNS Beleggingsfondsen Beheer B.V. (SBB) en SNS Asset Management N.V. (SNS AM) gefuseerd en is de naam SNS AM gewijzigd in ACTIAM. Tot deze datum was ACTIAM voornamelijk vermogensbeheerder en daarnaast beheerder van een aantal institutionele beleggingsfondsen. Vanaf 1 juli 2014 is ACTIAM beheerder geworden van alle voorheen door SBB beheerde beleggingsfondsen. Achtergrond van de fusie zijn onder andere de verzwaarde eisen voor fondsbeheer door nieuwe wet- en regelgeving, waaronder Europese regelgeving voor beleggingsinstellingen, met name de ‘Alternative Investment Fund Managers Directive’ (AIFMD) die in de Nederlandse Wet op het financieel toezicht (Wft) geïmplementeerd is. Daarnaast is door de fusie expertise in fondsbeheer gebundeld. Het vermogensbeheer en de fondsadministratie zijn ongewijzigd. Beide waren door SBB al grotendeels uitbesteed aan ACTIAM (voorheen: SNS AM). Voor de volgende beleggingsfondsen is ACTIAM Beheerder van een Beleggingsinstelling (Beheerder): nn SNS Beleggingsfondsen N.V.; nn Zwitserleven Beleggingsfondsen, Zwitserleven Mix Beleggingsfondsen en Zwitserleven Institutionele Beleggingsfondsen; nn ACTIAM Responsible Index Funds Equity; nn ACTIAM Institutional Microfinance Funds; nn ACTIAM-FMO SME Finance Fund. ACTIAM is met ingang van 22 juli 2014 door ASN Beleggingsinstellingen Beheer B.V. aangesteld als Beheerder van: nn ASN Beleggingsfondsen N.V.; nn ASN-Novib Microkredietfonds; nn ASN Groenprojectenfonds. ACTIAM is sinds 1 juli 2014 bestuurder van: nn Pettelaar Effectenbewaarbedrijf N.V.; nn Stichting Bewaarder Zwitserleven Beleggingsfondsen; nn Stichting Juridisch Eigenaar ACTIAM Institutional Microfinance Fund III (per oprichtingsdatum 10 november 2014) ACTIAM heeft een dochtermaatschappij: SNS Development Finance B.V. Opstelling jaarrekening De jaarrekening van de vennootschap is opgesteld conform de bepalingen van Titel 9, Boek 2 BW en met inachtneming van de vrijstellingen op grond van toepassing van artikel 2:403 BW. Op grond van Titel 9, Boek 2 BW artikel 408 is afgezien van het opstellen van een geconsolideerde jaarrekening en is gebruik gemaakt van de in RJ 305.201 geboden vrijstelling om geen kasstroomoverzicht op te nemen.
ACTIAM N.V. JAARVERSLAG 2014
14
Voor de rubricering van de posten in de balans en de winst- en verliesrekening is aangesloten op Titel 9, Boek 2 BW. Vergelijkende cijfers 2013 De vergelijkende cijfers betreft de gecombineerde cijfers van SBB en SNS AM. De vergelijkende cijfers zijn aangepast voor vergelijkingsdoeleinden. Grondslagen voor waardering van activa en passiva en de resultaatbepaling Voor zover niet anders is vermeld, worden activa en passiva opgenomen tegen nominale waarde. Continuïteit Deze jaarrekening is opgesteld uitgaande van de continuïteitsveronderstelling. Schattingen en veronderstellingen De opstelling van het jaarverslag vereist dat het management oordelen vormt en schattingen en veronderstellingen maakt die van invloed zijn op de toepassing van grondslagen en de gerapporteerde waarde van activa en verplichtingen, en van baten en lasten. De daadwerkelijke uitkomsten kunnen afwijken van deze schattingen. De schattingen en onderliggende veronderstellingen worden voortdurend beoordeeld. Herzieningen van schattingen worden opgenomen in de periode waarin de schatting wordt herzien en in toekomstige perioden waarvoor de herziening gevolgen heeft. Opname van een actief of een verplichting Een actief wordt in de balans opgenomen wanneer het waarschijnlijk is dat de toekomstige economische voordelen naar de onderneming zullen toevloeien en de waarde daarvan betrouwbaar kan worden vastgesteld. Een verplichting wordt in de balans opgenomen wanneer het waarschijnlijk is dat de afwikkeling daarvan gepaard zal gaan met een uitstroom van middelen die economische voordelen in zich bergen en de omvang van het bedrag daarvan betrouwbaar kan worden vastgesteld. Deelnemingen Deelnemingen waar invloed van betekenis op het zakelijke en het financiële beleid wordt uitgeoefend, worden gewaardeerd tegen nettovermogenswaarde. Wijzigingen in de balanswaarde bij deelnemingen in groepsmaatschappijen als gevolg van mutaties in de herwaarderings-, cash flow-, reële waarde- of winstdelingsreserve van de deelnemingen worden in de wettelijke reserve deelnemingen verantwoord, welke is begrepen in het eigen vermogen. Vorderingen Vorderingen worden gewaardeerd op nominale waarde, eventueel onder aftrek van noodzakelijk geachte voorzieningen voor oninbaarheid. Liquide middelen De liquide middelen staan ter vrije beschikking van de vennootschap. Voorzieningen Voorzieningen worden getroffen wanneer er sprake is van een in rechte afdwingbare of feitelijke verplichting die voortvloeit uit gebeurtenissen in het verleden, het waarschijnlijk is dat voor de afwikkeling van de verplichting een uitstroom van economische middelen noodzakelijk is en een betrouwbare schatting van de omvang van de verplichting kan worden gemaakt. De voorzieningen worden gewaardeerd op de contante waarde van de verwachte toekomstige kasstromen. Dotaties en eventuele latere vrijvallen worden in de winst- en verliesrekening verwerkt. Verantwoording van baten en lasten Baten worden in de winst- en verliesrekening opgenomen wanneer een vermeerdering van het economische potentieel heeft plaatsgevonden die samenhangt met een vermeerdering van een actief of een vermindering van een verplichting, en waarvan de omvang betrouwbaar kan worden vastgesteld. Lasten worden verwerkt wanneer een vermindering van het economisch potentieel heeft plaatsgevonden die samenhangt met een vermindering van een actief of een vermeerdering van een verplichting, en waarvan de omvang betrouwbaar kan worden vastgesteld. Indien een transactie ertoe leidt dat alle of nagenoeg alle toekomstige economische voordelen en alle of nagenoeg alle risico’s met betrekking tot een actief of een verplichting aan een derde zijn overgedragen, wordt het actief of de verplichting niet langer in de balans opgenomen. Verder worden activa en verplichtingen niet meer in de balans opgenomen vanaf het tijdstip waarop niet meer wordt voldaan aan de voorwaarden van waarschijnlijkheid van de toekomstige economische voordelen en betrouwbaarheid van de bepaling van de waarde. Dit betekent dat transacties worden verwerkt op handelsdatum en niet op afwikkelingsdatum. Als gevolg hiervan kan sprake zijn van een post ‘nog af te wikkelen transacties’. Deze post kan zowel een actief als een passief zijn.
ACTIAM N.V. JAARVERSLAG 2014
15
In het resultaat wordt begrepen de aan het boekjaar toe te rekenen baten en lasten. De resultaten op transacties worden verantwoord in het jaar waarin zij zijn gerealiseerd; verliezen zodra zij voorzienbaar zijn. Belastingen Belastingen omvatten de winstbelastingen en latente belastingen die over de verslagperiode verschuldigd en verrekenbaar zijn. De belastingen worden in de winst- en verliesrekening opgenomen, behalve voor zover deze betrekking hebben op posten die rechtstreeks in het eigen vermogen worden opgenomen. In dat geval wordt de belasting in het eigen vermogen verwerkt. De belasting die over het boekjaar verschuldigd en verrekenbaar is, is de belasting die naar verwachting betaald moet worden over de belastbare winst over het boekjaar, berekend aan de hand van belastingtarieven die zijn vastgesteld op verslagdatum, dan wel waartoe materieel al op verslagdatum is besloten, en eventuele correcties op de belasting die over voorgaande jaren verschuldigd was. Personeel Het personeel is gedurende 2014 in dienst van SNS REAAL De hierop betrekking hebbende kosten zijn door SNS REAAL doorbelast aan de vennootschap. Met ingang van 1 januari 2015 is het personeel in dienst gekomen van VIVAT Verzekeringen. 2.3.1 TOELICHTING OP DE BALANS
ACTIVA Tabel 2: Financiële vaste activa In duizenden euro’s
31-12-2014
31-12-2013
Deelneming Balanswaarde begin van het jaar Resultaat boekjaar Totaal
443
851
40
-408
483
443
Deelneming De deelneming betreft een 100% belang in SNS Development Finance B.V. In de deelneming is opgenomen het belang in DWM Asset Management L.L.C.. Dit belang is in december 2014 verkocht, tegen een prijs die hoger was dan boekwaarde ultimo 2013. Tabel 3: Vorderingen In duizenden euro’s
Op Groepsmaatschappijen Te ontvangen beheervergoeding Debiteuren
31-12-2014
31-12-2013
29
8
15.537
13.363
--
374
Lopende rente
413
293
Uitgestelde belastingvorderingen
100
--
Overige vorderingen
504
3.553
16.583
17.591
Totaal Vorderingen hebben een looptijd van korter dan 1 jaar. Lopende rente Dit betreft rente op liquide middelen.
Uitgestelde belastingvorderingen Uitgestelde belastingvorderingen betreft de latente belastingvordering inzake de genomen voorziening voor een juridisch geschil. Na jaarultimo is het juridisch geschil beslecht; de uiteindelijke belastingvordering bedraagt € 33.333. Overige vorderingen Dit betreft vooruitbetaalde facturen.
ACTIAM N.V. JAARVERSLAG 2014
16
Tabel 4: Liquide middelen In duizenden euro’s
31-12-2014
31-12-2013
Liquide middelen
37.998
39.065
Totaal
37.998
39.065
De liquide middelen betreffen direct opvraagbare tegoeden bij SNS Bank N.V..
PASSIVA Tabel 5: Eigen vermogen In duizenden euro’s
GEPLAATST KAPITAAL
AGIO RESERVE
OVERIGE RESERVES
ONVERDEELDE WINST
TOTAAL VERMOGEN
Stand per 1 januari 2013
45
2.777
5.919
23.144
31.885
Overboeking nettowinst 2012
--
--
23.144
-23.144
--
Uitkering dividend
--
--
-23.144
--
-23.144
Nettowinst 2013
--
--
--
20.727
20.727
Stand per 31 december 2013
45
2.777
5.919
20.727
29.468
Overboeking nettowinst 2013
--
--
20.727
-20.727
--
Uitkering dividend
--
--
-14.000
--
-14.000
Nettowinst 2014
--
--
--
20.254
20.254
Stand per 31 december 2014
45
2.777
12.646
20.254
35.722
Het maatschappelijk kapitaal groot € 226.895,- bestaat uit 500 aandelen groot van € 453,79. Hiervan zijn 100 aandelen geplaatst en volgestort. De vereiste omvang van het eigen vermogen van ACTIAM vloeit voort uit het bepaalde in art. 3:53 Wft jo. artt. 48 sub c, 63 en 63b Besluit prudentiële regels Wft. ACTIAM hanteert vanuit het ‘internal capital adequacy assessment process’ (ICAAP) een intern kapitaal van € 14.250.000. Tabel 6: Voorzieningen In duizenden euro’s
31-12-2014
31-12-2013
Voorzieningen
400
--
Totaal
400
--
In verband met een juridisch geschil is vanuit prudentie de maximale schade opgenomen, welke ten laste van het resultaat is gevallen. Na jaarultimo is het juridisch geschil beslecht; de uiteindelijke last bedraagt € 133.333. Tabel 7: Kortlopende schulden In duizenden euro’s
31-12-2014
31-12-2013
Schulden aan Groepsmaatschappijen
1.408
4.987
Vennootschapsbelasting
6.704
7.064
Te betalen beheervergoedingen
8.208
13.880
Te betalen variabele beloning en toeslagen
1.337
727
Kosten toezichthouders
399
--
Kosten accountant
234
157
Overige kosten Totaal
652
816
18.942
27.631
Vennootschapsbelasting: Dit betreft de nog te betalen vennootschapsbelasting over het gehele jaar 2014.
ACTIAM N.V. JAARVERSLAG 2014
17
Beheervergoeding: Deze kosten betreffen hoofdzakelijk de distributievergoedingen over het 4e kwartaal 2014 die verschuldigd zijn aan SR LEV N.V. (handelsnaam Reaal Levensverzekeringen). Deze partij ontvangt een distributievergoeding voor het feit dat de premies van de beleggingsverzekeringen, spaarkassen en pensioenproducten ten behoeve van institutioneel vermogensbeheer worden belegd in de RZL fondsen. De RZL fondsen behoren tot de fondsenparaplu SNS Beleggingsfondsen N.V. Het overige betreft nog te betalen kosten voor de dienstverlening van externe vermogensbeheerders. Overige kosten: Dit betreft nog te betalen kosten over 2014. Het betreft hier onder andere kosten data, advies, externe medewerkers en overige nog te betalen bedrijfskosten. Niet uit de Balans blijkende verplichtingen Er zijn geen verplichtingen, die niet uit de balans blijken. Fiscale eenheid vennootschapsbelasting De vennootschap maakt deel uit van de fiscale eenheid met SNS REAAL. De winstbelasting wordt berekend over het in het verslag verantwoorde resultaat voor belasting, rekening houdend met eventuele van belasting vrijgestelde winstbelastingen. ACTIAM is volgens de desbetreffende fiscale standaard voorwaarden aansprakelijk voor te betalen vennootschapsbelasting van alle bij de fiscale eenheid betrokken vennootschappen. Verbonden partijen Identiteit van Verbonden Partijen Partijen worden als verbonden beschouwd wanneer één partij bij de besluitvorming over financiële of operationele kwesties zeggenschap of invloed van betekenis kan uitoefenen over de andere partij. ACTIAM is een volle dochter van VIVAT Verzekeringen en onderhoudt in het kader van haar gewone bedrijfsvoering normale zakelijke relaties met SNS REAAL en haar deelnemingen. vooral op het gebied van het bieden van hoogwaardige en transparante beleggingsoplossingen voor de groepsmaatschappijen van SNS REAAL. Transacties met verbonden partijen hebben plaatsgevonden op marktconforme voorwaarden. ACTIAM neemt een aantal diensten af van verbonden partijen. Deze diensten worden tegen marktconforme tarieven afgenomen en betreffen onder meer bancaire en administratieve diensten en juridische en fiscale adviezen. Personeel Medewerkers en directie zijn in dienst van SNS REAAL. Alle kosten daaruit voortvloeiend worden toegerekend aan ACTIAM. 2.3.2 TOELICHTING OP DE WINST- & VERLIESREKENING
BATEN Tabel 8: Ontvangen vergoedingen In duizenden euro’s
1 JANUARI 2014 T/M 31 DECEMBER 2014
1 JANUARI 2013 T/M 31 DECEMBER 2013
Fondsbeheer
69.113
68.369
Vermogensbeheer
22.408
22.379
Totaal
91.521
90.748
Fondsbeheer Dit betreft all-in vergoedingen vanuit de beleggingsfondsen. Vermogensbeheer Dit betreft vergoedingen voor vermogensbeheer, administratieve diensten en ESG-advies.
ACTIAM N.V. JAARVERSLAG 2014
18
LASTEN Tabel 9: Beheerkosten In duizenden euro’s
1 JANUARI 2014 T/M 31 DECEMBER 2014
1 JANUARI 2013 T/M 31 DECEMBER 2013
Beheerkosten Fondsen Kosten uitbesteed vermogensbeheer
7.093
5.830
Custodian- en bewaarkosten
2.566
2.092
Totaal
9.659
7.922
5.082
2.741
21.061
24.913
Beheerkosten Vermogensbeheer Kosten uitbesteed vermogensbeheer Distributievergoedingen
Kosten uitbesteed vermogensbeheer Dit betreft kosten van het aan derden uitbestede werkzaamheden in het kader van vermogensbeheer. Custodian- en bewaarkosten Dit betreft kosten voor het bewaren van stukken. Distributievergoedingen De distributievergoedingen betreffen voornamelijk bedragen, die zijn betaald of verschuldigd, aan Reaal Levens verzekeringen. Met ingang van 1 januari 2014 hebben de distributievergoedingen betrekking op de vergoedingen voor de RZL fondsen, welke behoren tot de fondsenparaplu SNS Beleggingsfondsen N.V.. Een distributievergoeding is een vergoeding voor het feit dat de premies van de beleggingsverzekeringen, spaarkassen en pensioenproducten ten behoeve van institutioneel vermogensbeheer worden belegd in de RZL fondsen. Tabel 10: Personeelskosten In duizenden euro’s
Salarissen
1 JANUARI 2014 T/M 31 DECEMBER 2014
1 JANUARI 2013 T/M 31 DECEMBER 2013
11.424
10.516
Pensioenlasten
1.771
1.719
Sociale lasten
1.124
1.123
Overige Personeelskosten
2.371
2.010
16.690
15.368
Totaal
De vennootschap heeft geen werknemers in dienst. De personeelskosten betreffen toegerekende personeelskosten van werknemers en directie in dienst van SNS REAAL. Voor 2014 betrof dit de doorbelasting van 121 fte’s ( in 2013 112 fte’s). Tabel 11: Andere bedrijfskosten In duizenden euro’s
Kosten toezichthouders Huisvestingskosten
1 JANUARI 2014 T/M 31 DECEMBER 2014
1 JANUARI 2013 T/M 31 DECEMBER 2013
414
403
1.160
1.376
Automatiseringskosten
3.661
3.980
Accountant- en advieskosten
1.077
1.048
Kosten data en beurs
2.784
2.154
Doorbelasting groepsmaatschappijen
3.258
2.686
Coulance uitkeringen
733
712
Contributies en abonnementen
124
104
Communicatiekosten
114
79
80
150
13.405
12.692
Overige kosten Totaal
ACTIAM N.V. JAARVERSLAG 2014
19
Kosten toezichthouders Dit betreft toezichthouderskosten van DNB en AFM. Huisvestings- & Automatiseringskosten Dit betreft kosten voor huisvesting en automatisering. Accountant- en advieskosten Dit betreft onder andere de accountantskosten voor de door ACTIAM beheerde fondsen en kosten voor controle van de ISAE-3402 verklaring. De accountantskosten die voor het onderzoek van de jaarrekening bij ACTIAM over geheel 2014 in rekening worden gebracht bedragen € 16.638. Kosten data en beurs Dit betreft kosten voor data en beurskosten. Doorbelasting Groepsmaatschappijen Dit betreft doorbelastingen van kosten inzake Concernstaven vanuit SNS REAAL en VIVAT Verzekeringen. Coulance uitkeringen Dit betreft een vergoeding aan klanten indien door fouten vanuit ACTIAM de omvang van de klantportefeuille benadeeld wordt. Klanten worden daarbij schadeloos gesteld. Tabel 12: Financiële baten en lasten In duizenden euro’s
1 JANUARI 2014 T/M 31 DECEMBER 2014
1 JANUARI 2013 T/M 31 DECEMBER 2013
Rente baten
1.335
1.078
Rente lasten
7
10
1.328
1.068
Totaal
Rente baten Dit betreft rente-inkomsten over het saldo van de bij SNS Bank N.V. aangehouden bankrekening. Rente lasten Dit betreft de rentelasten op het wagenpark. 2.3.3
BELONINGSBELEID ACTIAM Beloningsbeleid In deze paragraaf is een beknopte beschrijving van het beloningsbeleid van ACTIAM opgenomen. Daarnaast wordt toegelicht hoe dit beleid in de praktijk wordt geïmplementeerd. ACTIAM voert een zorgvuldig, beheerst en duurzaam beloningsbeleid, in lijn met de door ACTIAM gehanteerde strategie, risicobereidheid doelstellingen en waarden. Daarbij wordt tevens rekening gehouden met wet- en regelgeving die van toepassing is, en met maatschappelijke ontwikkelingen. Uitgangspunt bij het geformuleerde beloningsbeleid is dat het niet aanmoedigt tot het nemen van meer risico’s dan verantwoord is in het kader van het optimaal behartigen van belangen van klanten en/ of beleggers in door ACTIAM beheerde fondsen. De kaders voor het beloningsbeleid zijn vastgelegd door SNS REAAL. Dit beleid is van toepassing op alle bedrijfsonderdelen en medewerkers SNS REAAL. Het beloningsbeleid is opgesteld in overeenstemming met de wettelijke vereisten. Het beloningsbeleid wordt voor de relevante medewerkers jaarlijks geëvalueerd, waarbij een risicoanalyse op het bestaande beloningsbeleid wordt uitgevoerd. Met de bevindingen van de evaluatie wordt rekening gehouden wanneer het beloningsbeleid jaarlijks opnieuw wordt vastgesteld. De vaststelling en uitvoering van het beloningsbeleid en de controle op dit beleid vindt plaats op het niveau van SNS REAAL door middel van een daartoe opgesteld Governance Raamwerk, op basis van een duidelijke verdeling van taken en verantwoordelijkheden. Apart hiervan participeert ACTIAM jaarlijks in het marktonderzoek van Hay Group. In dit onderzoek wordt het beloningsbeleid van vergelijkbare vermogensbeheerorganisaties onderzocht. ACTIAM gebruikt de uitkomsten van het onderzoek om een beeld te verkrijgen van de marktconformiteit van het gehanteerde beloningsbeleid en om het beloningsbeleid te toetsen op best practices uit de markt. Beloningselementen De beloning van de medewerkers van ACTIAM bestaat uit de volgende elementen: het vaste jaarinkomen, variabele beloning, een pensioenregeling en andere secundaire arbeidsvoorwaarden.
ACTIAM N.V. JAARVERSLAG 2014
20
Variabele beloning Voor de variabele beloning geldt dat voorafgaand aan de prestatieperiode heldere en meetbare kritische prestatieindicatoren (KPI’s) worden opgesteld. Het behalen van deze KPI’s is een voorwaarde voor toekenning van de al dan niet uitgestelde variabele beloning. Bij de vaststelling van de KPI’s voor de variabele beloning worden, indien relevant en mogelijk, de volgende stakeholders van ACTIAM in aanmerking genomen: nn klanten en/ of beleggers in door ACTIAM beheerde fondsen; nn medewerkers; nn VIVAT Verzekeringen en haar aandeelhouder(s); nn de maatschappij. De variabele beloning wordt uitgekeerd op basis van vaststelling van de gerealiseerde KPI’s. Daarbij worden de resultaten en de onderbouwing centraal vastgelegd. Als de variabele beloning is uitgekeerd op basis van onjuiste informatie over het bereiken van de doelen die aan de variabele beloning ten grondslag liggen, of over de omstandigheden waarvan de variabele beloning afhankelijk was gesteld, dan kan de variabele beloning geheel of deels worden teruggevorderd, ook nadat deze onvoorwaardelijk is toegekend en uitgekeerd. Het terugvorderen van variabele beloning wordt ook wel claw back genoemd. Identified staff Voor wat betreft de variabele beloning is een afwijkende regeling van toepassing voor identified staff. Hieronder vallen medewerkers die het risicoprofiel van VIVAT Verzekeringen, ACTIAM of de fondsen die ACTIAM beheert materieel beïnvloeden. De variabele beloning voor identified staff wordt deels in contanten en deels in (equivalenten van) aandelen betaald. Deze variabele beloning wordt deels direct betaald en deels uitgesteld betaald. Het uitgestelde deel van de variabele beloning wordt pas uitgekeerd na uitvoering van een risicoanalyse. In deze risicoanalyse wordt bepaald of eventuele handelingen van identified staff die zich in de uitstelperiode voordoen, een nieuw beeld werpen op de handelingen in de beoordelingsperiode. Aan de hand hiervan wordt bepaald of de variabele beloning onvoorwaardelijk wordt toegekend of neerwaarts aangepast moet worden. ACTIAM kwalificeert per 22 juli 2014 als Alternative Investment Fund Manager (AIFM). In dit verband zijn 30 medewerkers als Identified Staff bij ACTIAM geïdentificeerd. Conform het beloningsbeleid worden zij vanaf 1 januari 2015 conform AIFMD beloond. Beloning in de verslagperiode Over 2014 betaalde ACTIAM in totaal € 14,3 miljoen aan beloning aan haar medewerkers. Hiervan was € 13,0 miljoen vaste beloning en € 1,3 miljoen variabele beloning. In de verslagperiode had ACTIAM gemiddeld 124 medewerkers in dienst. Tabel 13: Beloningsbeleid In EUR 1.000
AANTAL BEGUNSTIGDEN IN 2014 1
Directie Identified Staff Medewerkers
VASTE BELONING IN 2014 2
VARIABELE BELONING IN 2014
5
1.405.492
0
30
3.627.031
475.432
111
7.949.624
832.798
1) Door in- en uitstroom van medewerkers is het aantal begunstigden hoger dan het gemiddeld aantal medewerkers 2) Inclusief sociale premies
Geen carried interest De beheerder deelt niet in het beleggingsresultaat als vergoeding voor het beheer van de beleggingsinstellingen waarover verslag wordt gedaan. Dit betekent dat er geen carried interest van toepassing is.
ACTIAM N.V. JAARVERSLAG 2014
21
3
Overige gegevens
3.1
STATUTAIRE BEPALINGEN INZAKE DE WINSTBESTEMMING De winstbestemming is geregeld in artikel 31 van de statuten. Artikel 31 31.1 - De winst staat ter vrije beschikking van de algemene vergadering van aandeelhouders. 31.2 - De vennootschap kan aan de aandeelhouders en andere gerechtigden tot de voor uitkering vatbare winst slechts uitkeringen doen, voor zover haar eigen vermogen groter is dan het geplaatste kapitaal vermeerderd met de reserves die krachtens de wet moeten worden aangehouden. 31.3 - Uitkering van de winst geschiedt slechts na vaststelling van de jaarrekening, waaruit blijkt dat zij geoorloofd is.
3.2
RESULTAATVERWERKING De winst over boekjaar 2014 ad € 20.253.697,- is als onverdeelde winst geboekt, als onderdeel van het eigen vermogen. Aan de aandeelhouder zal worden voorgesteld de winst over boekjaar 2014 als volgt te verdelen:
In euro’s
2014
Uitkering aan de aandeelhouder
--
Toevoegen aan de overige reserve
20.253.697
Totaal resultaat lopend boekjaar
20.253.697
3.3
GEBEURTENISSEN NA BALANSDATUM SNS REAAL verkoopt VIVAT Verzekeringen SNS REAAL heeft op 16 februari 2015 bekend gemaakt dat een overeenkomst is getekend met Anbang Group Holdings Co., Ltd. (Anbang), een vooraanstaande Chinese verzekeringsmaatschappij, voor de verkoop van VIVAT Verzekeringen. ACTIAM is een dochter van VIVAT Verzekeringen. De definitieve verkoop is afhankelijk van de gebruikelijke goedkeuring van de toezichthouders. Juridisch geschil Er is een voorziening van € 0,4 miljoen getroffen voor een juridisch geschil over contractvoorwaarden in een lening. Het juridisch geschil is na jaarultimo beslecht. De uiteindelijke kosten betroffen 1/3 deel (€ 0,13 miljoen) van de getroffen voorziening. 403-verklaring van SNS REAAL wordt ingetrokken SNS REAAL heeft per 1 juli 2006 een 403-verklaring voor SNS AM afgegeven waarmee zij aangeeft hoofdelijk aansprakelijk te zijn. Deze 403-verklaring is met de fusie tussen SNS AM en SBB overgegaan naar ACTIAM. Met de voorgenomen verkoop aan Anbang heeft SNS REAAL de door haar afgegeven 403-verklaring per 16 februari 2015 ingetrokken.
Utrecht, 12 juni 2015.
J . de Wit E.J. van Bergen G.H.B. Coppens R.G.H. Verheul
ACTIAM N.V. JAARVERSLAG 2014
22
3.4
CONTROLEVERKLARING VAN DE ONAFHANKELIJKE ACCOUNTANT Aan: de directie van ACTIAM N.V.
VERKLARING BETREFFENDE DE JAARREKENING Wij hebben de in dit rapport opgenomen jaarrekening over 2014 van ACTIAM N.V. te Utrecht gecontroleerd. Deze jaarrekening bestaat uit de balans per 31 december 2014 en de winst-en-verliesrekening over 2014 met de toelichting, waarin zijn opgenomen een overzicht van de gehanteerde grondslagen voor financiële verslaggeving en andere toelichtingen.
VERANTWOORDELIJKHEID VAN DE DIRECTIE De directie van de vennootschap is verantwoordelijk voor het opmaken van de jaarrekening die het vermogen en het resultaat getrouw dient weer te geven, in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 van het in Nederland geldende Burgerlijk Wetboek (BW). De directie is tevens verantwoordelijk voor een zodanige interne beheersing als zij noodzakelijk acht om het opmaken van de jaarrekening mogelijk te maken zonder afwijkingen van materieel belang als gevolg van fraude of fouten.
VERANTWOORDELIJKHEID VAN DE ACCOUNTANT Onze verantwoordelijkheid is het geven van een oordeel over de jaarrekening op basis van onze controle. Wij hebben onze controle verricht in overeenstemming met Nederlands recht, waaronder de Nederlandse controlestandaarden. Dit vereist dat wij voldoen aan de voor ons geldende ethische voorschriften en dat wij onze controle zodanig plannen en uitvoeren dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de jaarrekening geen afwijkingen van materieel belang bevat. Een controle omvat het uitvoeren van werkzaamheden ter verkrijging van controle-informatie over de bedragen en de toelichtingen in de jaarrekening. De geselecteerde werkzaamheden zijn afhankelijk van de door de accountant toegepaste oordeelsvorming, met inbegrip van het inschatten van de risico’s dat de jaarrekening een afwijking van materieel belang bevat als gevolg van fraude of fouten. Bij het maken van deze risico-inschattingen neemt de accountant de interne beheersing in aanmerking die relevant is voor het opmaken van de jaarrekening en voor het getrouwe beeld daarvan, gericht op het inrichten van controlewerkzaamheden die passend zijn in de omstandigheden. Deze risico-inschattingen hebben echter niet tot doel een oordeel tot uitdrukking te brengen over de effectiviteit van de interne beheersing van de vennootschap. Een controle omvat tevens het evalueren van de geschiktheid van de gebruikte grondslagen voor financiële verslaggeving en van de redelijkheid van de door de directie van de vennootschap gemaakte schattingen, alsmede een evaluatie van het algehele beeld van de jaarrekening. Wij zijn van mening dat de door ons verkregen controle-informatie voldoende en geschikt is om een onderbouwing voor ons oordeel te bieden.
OORDEEL Naar ons oordeel geeft de jaarrekening een getrouw beeld van de grootte en samenstelling van het vermogen van ACTIAM N.V. per 31 december 2014 en van het resultaat over 2014 in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 BW.
TER VERGELIJKING OPGENOMEN INFORMATIE NIET GECONTROLEERD Op de jaarrekening 2013 is geen accountantscontrole toegepast. Derhalve zijn de ter vergelijking opgenomen bedragen in de winst-en-verliesrekening en de daaraan gerelateerde toelichtingen, evenals de ter vergelijking opgenomen bedragen in de mutatieoverzichten niet gecontroleerd.
VERKLARING BETREFFENDE OVERIGE BIJ OF KRACHTENS DE WET GESTELDE EISEN Ingevolge artikel 2:393 lid 5 onder e en f BW vermelden wij dat ons geen tekortkomingen zijn gebleken naar aanleiding van het onderzoek of het directieverslag, voor zover wij dat kunnen beoordelen, overeenkomstig Titel 9 Boek 2 BW is opgesteld, en of de in artikel 2:392 lid 1 onder b tot en met h BW vereiste gegevens zijn toegevoegd. Tevens vermelden wij dat het directieverslag, voor zover wij dat kunnen beoordelen, verenigbaar is met de enkelvoudige jaarrekening zoals vereist in artikel 2:391 lid 4 BW. Utrecht, 12 juni 2015 KPMG Accountants N.V. G.J. Hoeve RA
ACTIAM N.V. JAARVERSLAG 2014
23