A U TOM 0 BIE L- I ONGEVALLEN- ~iit~l~i~ \ VERZEKERI NG AANSPRAKELIJKHEIDS- VERTEGENWOORDIGERS ASSURANTIE-BEZORGERS EEN POLIS ZIJ UW SCHILD

GIDS

A U TOM 0 BIE LONGEVALLEN-

I \VERZEKERI NG

~iiT~L~i~ AANSPRAKELIJKHEIDS-

X VERTEGENWOORDIGERS

BLOM

&

VAN DER AA

ASSURANTIE-BEZORGERS

EEN POLIS ZIJ UW SCHILD TEMPELSTRAAT No. 9-11

MAKASSAR ",..~

TELEFOON No. 364 ;ij

~-

~

-

- - - -- -

lor Economical T'ransportatlon

·ooYKoLETl ~I · · """""""' ·· I-====I ~I

GENERAL MOTORS

.. SERVICE

CELEBES MOTOR COMPANY Menado

16"

Makassar

Gorontalo

cas kcl s of which some are still intact. whiJe Ih e olhers. heing tolaJJ y decayed . ha ve Jet go of th e ir gruesome con len ts. baking Ihere in the lropical s un . Olher rockgravcs may b e found in the vicinity of a ll principal viJJa ges. 'The fin es t specimen Iy 6 Kilometers (say 4 mil cs) from Ranlepao at Sangala near Lemo and a re reached via a spec ialI)' lai d -Olll road. a goo d Illil e from th e highwa y.

• • Conc/ udin g th i s arlicle. it ma )' be remarkcel. thai ij 'w us nol mennl us ft guide 10 vis itors. but so le ly for Ih c purpo~e of awa kening the intere:; ! of tho se to uri s\s, who are kecn on visiling parls of th e Tropi es. which are as yet undiscovcred by Touristbureaus. As a maller fact th e N.E.1. Tourist- burea us d o kno\\! cve r)'Ihin g aboul th e Toradj a -C ounlry. Howeve r. as lon g as th e Ilulel accommodalion in th e " Toradja's" is lilllitcd 10 Ih e Covel'll ment 's rest hou ses onl)'. a dvertizing-ca mpaign s for visits 10 thi s beautiful cou ntry on lilTgf"r scale have to wait. ",hich leaves thi s love ly spo t a s pec in l treat 10 th e rea l connoisseur. w ho is averse tu be in g Illass- he rd cd . Kllowing the diligen ce of th e Tourist-Agendes. w hich of late have already s hown furlh er sig ns of th e ir inl erest in thi s idea l touri st- Iand. it ca n only be hoped. that seve ral Ira ve Il ers will parlake of ,-he opport-unily of cnjoying a so lil nry trip . b e for e th e firs t ~reat touri s t-s tampcd e in th e Toradjn-cou ntry CO llllllcnccJ' !

or

T. /. Deerellberg.

163

th a t th ese a re ove r 500 yea rs o ld. 11' is here th a i th e a nc ient T oradj a's made a co mm un it y-grave in a slee p cha lk-roc k. w hi ch ri ses direct ly fro m th e pla ins a nc! is bo rdered by th e f\/la la Alori ve r. In thi s perpendi cul a r rock-wa ll. ove r a 1000 fee l hi gh . th ey hewed a ri d ge. avera g in g 10 fee t deep a nd as much hi gh . on n leve l of nearly 150 fee t a bove th e ri ve r-bed . In th i5 rid ge th e cas ks we re depos ited e nd to e nd . w hi eh ea n o nl y have bee n

acco mpl; shed by bu;ld;n g heavy bamboo sca ffold;n gs. T,ad iUon says Ih a t ce nturies ago th e dead were buried . a dorn ed w ilh a ll th e ir jewelry. w hi eh necess ita led lhis ou t-o f-th e- w uy " rili ng" of ens kets 10 kee p Ih e robbers oH. R ece nt ex plo ra li o ns however bro ug hl 10 li ght. th a t no ne o r th ese Lrinke ls a re lefl. Pres um a bl y th e Bug inese m us t have found a w ay to get aceess lo lhls massgra ve!

Wh en lookin g at Ih;s peculi a, bu,;a l place f,om Ihe olhe, bank o f (h e j\'la ta- Alo. o ne still sees rows and rows of " prow"-s hn ped

162

nf European ma ke (Japane,e colton drill !) , ~radua ll y Ihis kind of clolhin g ge ls ou t-numbered 6 y the native sly le of dress ing. Th e men carry loin-cloths of " ruja " (beulen ba rk). wh ile th e women hjdc th e ir bod y from knee 10 bossom in bark shee ts. The men have th e ir unkempt hair bound togeth er with a s trin g o f bark or ra ll a n . c nding in a dandyish plume, whil e th e wom e n wear ("hei r ravenb la ck. g lossy g lory in hea vy co ils in th e nape of th e neek. All of th em wem bi g. rlat bam600 ha l"5. while on a strin g of ba mboo a s mall bark snek is sus pended from the hip, co ntainin g smok in tt-ap pa rcl anel ingredie nts to roll th e ir b el"elnul -quid s. ",hie h is a co mmon lil·bil of eve ry grown -up , Thc sighl of b elelnul -c hcwing natives is ralher di sgusting. as th e y hold the q uid between their lips. ,vilh th e beller part of it protruding frolll th eir mouth. Ju st like it wa s hab it with the ancient H ed Indi all (Aztees) to ha ve a ll loads ca rried by their \-vomen. it is 0 150 the femal e poplliation here. who co nvey a ll market -wares and fi e ld -produce from and 10 Ih e villa ges. One encoun lers process ions of six to twe lve Toradja-wom e n. ca rryin g heavy loads of 70 Ibs and more in ha sket s. s uspended from th e foreh ea d by ba mboo-strings. U nn ecessa ry to say t-hat thi s way of bearing heavy burde ns forces the wom e n to w a lk with bowed heads. When meeting s uch a process ion for th e first time. one must needs get th e impress ion Ih a l th e women are s hy and afraid 10 look at stra ngers! This however is nol the case; both male and fema le Toradja's are a ca refree race. unafraid a nd kind to vis itor. as long as the la lter beur in mind . that- the cou ntry is not th ei rs to boss a roulld in . O uring market-days touri sts often may happe n on a gro up of market go in g g irls a nd women, very worth looking a t. taking a re fres hin g bath in th e nllmerous brooks. which border th e main road. As long as the tourists donot make preparaLiolls 10 have th ese pleasanl" sce nes fix ed on their ull'ra -rapid Kodak-fi lm s. there is no quest-ion of embarrassment on th e s id e of the surprised bathers. Everybod y is welcome to the s ightI Photographing on th e roads of both women and men is met wuh kind condescession. The people are even too lit'tle civilized to ask "cams haw" for th is privilege. In Rantepao. 'l'lO miles from Macassar. one ha s renched the real centre of th e Tora dja-country alld every se lf-res pecting tourist s hould awn it the c hance to be present there during market-day. Hundreds and hundreds of Toradja's gather there 10 barter their produce. Arabica-corree. rice, maize. fruit and small pigs change ha nds against house hold-necess ities as sa lt. suga r. kerose ne and dried fi sh , Furlhermore one s hould not miss to visit th e interes ting. very old g raves ot Bontobatoe near P asoei (5 miles from Kalosi). 1I is said. 11

161

AdDtlIll.trQtle !.!b v..naQgeQ' •

Depollto'.

A few more mil es il nd th e road reac hes a Illouni a in co lllb . which form s th e notura l boundary be twee n th e ba rren co untry. onc jus t passed. a nd th e fertil e T e rritory of th e Torndj n's. h is at thi s point. th a t on e undergoes a n impress ion, un equa ll ed in nn y part

of Ihe world. To th e right: mountains a nd vales. barren an d d eso la te. dry and unh ab ilable. smoth erin g under th e merci less sun . to th e le fl : green s lopes of ve lvety gross, palms, banana-trees. beautifully lerraeed ri cefields. fruittrees a nd , .... . people. lols o f people. peaeefull y working th eir land s. ft is as if Na ture has drawn a line here 10 m a nifes t 10 Mankind her a lmi ght y power, her whim s. her w Heh-eraftl To demonstrate th e fact. th a t ~I il n , notw iths la nding hi s se lfco nsc ious ness, hi s techni ca l perfect ion hils bul 10 bow in a w e fo r hi s o ne. a lways victo riou s. su perior: Na turel O ne leaves Ih e ba rren country behind and desee nd s inlo the becko nin g, beautiful valley. After hav in g travelled for mil es a nd miles. with out see in g a liv ing so ul. one now comes 10 enco unter th e na ti ves. The farth er ane penetrates Ih e T er ril o ry. th e less th e co nt act of Ih e Tora dj a's wilh civilization become a pp a rent. Do th e first na tives, o ne encounters. sport short Irouse rs a nd blouses

160

,-ery Inmo us men ls in deed are served. Ihe me n u in th e olh er reslllO uses co nsisls ge nera l/ y of rice w ilh chi cken. T hi s hand y b irc! is scrved in mo re varieli es lh an " H ei nz ' ever d rea lll i of! II is here th a t th e guid es show their, va lue aga in. Before sla rlin g fro m !vIacassa r. Ihey we re busy a nd had th eir ca rs /oad ed w ith a ll kind s of fa ncy ca /1l1ed food . c nou gh b read 10 las I Ih e trip anel an asso rtm ent- of so ft an el olher d rin ks. 1-0 ma ke up for th e ri ce-bill-of-fa re. w hi ch is su re 10 di sag ree w ith Ih e pa la le of t-h e W or ld -to uri st. t-his much-s po ift pel of eve ry s hi p's C he f. w ho res pects himself. Solh a t. a lth o ug h leav in g moderni za li o n behind , th e to uri st needs no l fcar 10 ha ve " to rou g h it" for t-he nex l" four or fi ve d ays , T he re a re Ih e nea l res thouses , clea n as if ha ndl cd wilh " Dutch

C hoser' with so rt bed s made up wilh spotiess linen. good ba th rooms a nd e n a bunda ncy of Turkis h towe ls, whil e Ih e g uide s uperv ises Ih e se rvice o f t-h e "ma ndu r" (No. I boy) a nd sees 1"0 it. th a i th e necessa ry cha nges in a nd additio ns 10 Ih e me nu a re mad e 10 suit t-he foreign vi sil or. Furlherm o re. wh enever o ne wa nts to side-I-nlck th e main roa d s a nd 10 visit a remole To ra djavillage. hi g her up in th e hills. it is th e g uid e aga in wh o en gages th e s ma l!. but slro ng mounta in -horses. wh ic h may be re nted a t a rid ic ulo us low price,

The road

10

Ihe Toradj a 's leads for a n odd

100

miles Ihrough

th e Macassa r-pla ins to P a ré- P a ré. th e importa nt export-ha rbo ur of t-he Ce lebes-ri ce. wh ich is fa mous ror its fine q ua li ty. Fro m P a ré-P a ré lh e hi g hway, \.-vhich in rea lil-y is not more I'h a n a s uffi cie nll y wide fin e g rave l road . sta rts cf imbin g Ihe g rass-s loped

hills. reselTlblin g Ihe down s in South Engla nd . G raduoll y the road beco mes s tee per a nd mounts I'h e nearin a cha lk-rocks. V egela li o n beco mes sco rce a nd ceases to exi st. wh en one reac hes th e

highes t point a rew miles at this side of Koloss i (about ,60 miles from M acassar). The lon esome road fo llows Ih e sl'ee p rocks. g radu a ll y curvin g wilh th e mounta in-profil e. Hi g h a bove Ih e ro ad . 10 th e left. th e mounl"a ins a re Low erin g a Ih o usa nd a nd mo re feet a bo ve one's hea d . while to I'h e ri ght stee p preci pices of over 500 fa tho ms are ya wnin g. Fa r be low. in th e dizzy de plh . a midst th e ha phaza rdl y slrewn rocks. a tin )' sil ve r ribbo n is w indin g its w ay to the pla ins: th e roa rin g ri ver

"M ata A lo" ') ! N olhing di s turbs I-he sile nce. N ot a so und of bird o r a nim a !. No passe rsby. A bsolute qui et L Huge. was t'e mo unt a ins a nd rock y hill s as fa r as th e eye reaches. barren o f trees a nd pla nts. even ba rre n of tufts of wild grass. wh ich eve n ca nn ot find enough nulTim ent in th e s teril e soil in thi s reg ion . When sta ndin g there, o ne ca nn o t he lp but imagine th a I' o ne is la nded o n a nol'h er

pla net. Tt is thus. th at Ihe moonla ndscape must loo k likc l Inferno o n E nrl·h l

1 S9

pas t. Ih e oi: her b uri a l-ce rcmon ies h ave reta in ed th eir o ri g in a l c hara cier. Lu cky Ih e touri sL. w ho h appe ns to b e prese nt a t s u ch a buri a lfeas !. w h ic h w ill g ive h im [ln expe rie ncc never to be fo rgo tt en I \ V he n h av in g d eci d ed 10 ma ke a to ur t-h ro u g h th e T oru dj aco untry. th e touri s ts d o w ise 10 c n gage effi cien l g uides. T hese peo pl e a re worth th e fee th ey \Vo rk fo r. as t-h ere are ma ny p re li ITI in a ry sleps to be lake n b efore leavi n g hos pit ab ie ~l acassar. T o beg in w ilh th e g uide has 10 rese rve rooms in th e different Gove rn mcnt' s res lh ouse. w hi ch o ffer lh e onl y acco mlll od a lion . obt a in ab le in the T erritory. T hese res th ouses are s itu aled in differe nt sma ll vill ages. sca tLered ove r th c di s tri el. baas t lh e IJOSsess io n o f 4 sin g le rooms a t Ih e ui mos t a nd have la do wi l hou t any "cui s in e". wo rtl. ( 0 s pea k or. vVith th e excep tio n of th e " pasanggra han" (res th ausc) a t Ka lass ; (269 km [rom i'vlacassa r). w hcre

I S8

or the op ini on.

I-ha t (-he ir be ing now equa l 10 lh e while peop le. il wou ld harm Ih e ir pres tige 10 furth e r cuhiva te th e ir field s th em se lves. So (-h ey prefe r 10 make a Ijvin g as hou se- and o Hi ceboys a nd trade rs. whi ch indeed is mu ch 10 be pilied as iI puts th e mÎ ss ionaries in an a kward pos ition in excha nge for th eir pa insla l
T he dead of Lh e Toradja's arc b ein g pl aced. hea d dow n wmd. in a tree or on Lop of a tree- trunk. a ft er being swa thed in c ndl ess bandages of while co tL on- or barkclo th . stimulating the pro cess of des icca tion. Th e smell of these corpses is nauseat-ing. Form erl y. when th e bodies were sufficie ntl y d esicca ted, thron gs of re la lions a nd fri e nd s ~vere in vit erl 1-0 n feas t. durin g wh ich hundred s of bu ffa loes and Lhousa nd s of chi cken s w ere being s laughl ered on lh e s pot. w hi/ e I'he guests who ha d beco me abso lut e ly intoxica ted from sw a ll owing ga ll ons of " tuwak" (ri cewine) . ran aboul with bloody pieces of meat. which were on ly very s hg htl y roa sted before being d evo ured . Genera ll y Lhis kind of feasts ellded in bloodlhirs ty bacchanals at w h kh the unm arried women beca me the co mmon prey. Th e remain s of th e dead we re then brought in pro cess ion. with many dan ces a nd other ce remonies. to a nearby rock-cave. which is a sq uare hol e hewed out of th e rocks. In thi s "cucible" Ih ey were placed to gel"h er with the rem a ins of membe rs of th e sa me fami ly who di ed before. \ ,yoode n or clay dolk represe nt-ing the so uls and rese mblin g th e d ea d , were placed a long a verandah at Ih e cnlran ce of th e caves 10 guard th eir last res ting-place. When visiling tJ, e Tora d;a -country thi s rockcemelries may be enco untered in any place near th e native vi ll ages where ch a lk~ rocks are ri s ing from the p la ins. Tt is indeed Ct very pec u/iar s ight. to find such a rockgrave -ve randa h crowded w ith life-s ize doll s. all dressed up /ike li vi ng people. standing there ered s hould er Lo s hould er!

It is needless to say. th a t as soon as the Tora dja 's were subm itted to th e auL-horit y of th e N.E.l.-Government (which only beca me a fact in 190 j) feas ts of the nature. just describ ed . 'w ere strict/y forbidd en . Nol onl)' 10 sa feguard hea lth a nd life of the na tives. but a lso to prevent that thousa nd s of gu ilders were spent in a few day s' spe" . That th is measure was of the utmost importance may be d educed from th e facto thaI an ordinary burial-fes tival of not toD modes t proport-ions required an expenditu re of nearly 20,000 g uild ers. wh ich amaz in g amount was rai sed by t'he comparative indige nt co mmunit-y o f two o r tluee neighbourin g vill.ges. A lth ou{!h drinkin g-bout s on a grea! ~ca le. whol esa le s lauglllc l' ol' ca ltJ e an d co nclu sive i/I-treat-in g of th e mai d e ns belong to th e

157

l" /oUlilfli ll

:oI"I' I II"\'

irt ,/...

T orm/;n IlIIl c/

objcclion 10 louri sls. e nt e rin g th e ir vill agcs a nd ho u ses. mnkin g ph o lograp hs . pro vid ed thi s is reques led befo re hand , As th ey a rc very se lfco nsc ious. Ihe)' wi ll regard as Iress pass ing élll)' hi gh hnnded atti tud e of sLra nge rs and will acl according ly, Th e ir hou ses and riee -barn s a re hi g hl y d ecora led with man y co lo ured woodcarvings. S lIbstitutin g paint. Ih e) u se na tura l-co loured earth . so fl ston e a nel bark. procuring res pect ive ly th e necessa ry reel. ye ll ow anel brown s ha el es. Th e s hape o f Ih e houses is bo th vcr)' a lt racl ivc an d pcclIliar : Ih e roo fs for in sla nee resembic na ti ve " prows" (ju nk s). This con fifill s th c currcn l Ol) jni o n . thai th e Tomdja's a lso we re sea fa rin g people. bdore they se ltl ed in Ce le b es. As Ill en li oned a lreaely. all villages anel s in!;! le hou ses are built o n top o f sma ll "chots" (hilI s) a nel o ne ca nnol he lp bul admire th e Toradja's who, ra rryin g lond s of 70 lo l 120 Ibs. 1l10 un t th ese "cho ts" w il ho ut erfor! in double-ma rc h . Tru e. th e ir c\o th es do not hind e r th e m . élS th ey practica ll y dorlO! wear an)'. especia ll y Ih e men w ho only spo rt' a p rimiti ve lo in -do th . The Torndja's a rc hea lh e ns. with a very few excepti o ns. wh o have been co nverlecl, This C hri stiani za ti on ho wever hns noL irnp rov('d Ihe co nve ri s. in so fa r. th a i' th e C hri sli a l1 Toradjn' s nre

I S6

Inleres ti ng are th eir cuStOllls in village- life. the way in which th ey build an d decorate th eir houses and culti vate their ricefie lds. th e la tter being don e b y manua l la bour. without use of plough. buffaloes elc. Repulsing were th e buri a l-feas ts. a t w hi ch once th e most fero cio us ordeals were comman . Althoug h th e Duteh posses, elaborately written history of all th e a bo ri gines in th eir Eastern C olonies. they have no ne of the Toradj a·s . In a l/ like lihood however the Toradja's we re th e original inha bila nt's o f th e whol e of Southern Se lebes. 10 wh k h isla nd th ey callle from overseas. Af ter Ihe invas ion a nd se ul e me nt of a nolh er seafaring race, the Buginese. in Sou Lh ern Ce lebes. about fi ve ce nturi es ago. the Toradja's were driven a way from the pla ins and re lrea ted to the higher re gions of mounLa inous ce ntral Ce lebes. Their custOIll of bUilding their vill ages on lo p of Ihe knol/ s. eaeh ka mpon g (village) being eompletely hidden from sight by c1 ustered ,'rees a nd b a mboo·s. the way in whkh they still bury their dead. hi gh up in th e perpendieu lar walls o f the eha lk-roeks. point to th e thread th ey had and may still have for th eir natura l enemies. th e Buginese plainsmen. The T o radj a's cla im . th a t their first anees lors were purefy white. eve n ha d whHe blood. whitc ha ir and whHe eyes a nd w ere direct descc nda nts from Heaven! One lhing IlU weve r is ee rtain , Lw. lh a t th e ir cultus a nd custom s differ a bsolute ly. not o nl y from those of th e ol her races in the Ne lh . East Indies. but a lso from lhose of Ihe other Celebes natives. They a re said 10 form twe lve tribes. every one of w hi ch has Us ow n la nguage. They a d here to the cas te-sys tem, which is pretty se vere in ma tters of marria ge and ce remoni es. but on th e other ha nd very leni e nt wit h re gard to socia / inlercou rse. T here are duee principa l ens tes . t.w. : 0 1

th e Puan gs

= d escendants of th e o ri gina l Ru/ers.

,0 th e T o Makakas = th e Nobility. 0

3 the To Ka un ans = the former slaves an d bondsmen . The ru ler-eas te weur u go lden neeklace. Lh e nohlemen u red (cora!) one. w hil e th e /ower easle people donot weilr any trinkels at a ll. At Lh e sa me tim e however th ey are 50 democra ti e. Ih a t one may observe even" go lden neeklace-people" wo rkin g on lh e roads in sta tut-e- Iabou r. min glin g w ith lower eas te peopIe (although th e Neth. Ind . Governmen t allows th elll to redeem th is ob li gn ti o n a t n reasonnble tax) or ca rrying their own heavy market-Ioads. T hey have splendid unwritte n laws on ag ricultura l and economica l domûin. w hk h a re st-rk tly ad hered 10 on pena lt y of la rge fines or cxi le ûnd fo rm erly eve n of dealh .sen Le nce. A lth o ugh some of Ihe men a re rat her ferocio us look in g. Ihey a re a pcaceful pcop le. good -nntured a nd always ready la ohl ige. They have no

I SS

T o rru lju

1101/$('

unique in Ih e wo rld . tvla ny world-touri sts a nd ex pl o rers have do ne so 10 .he ir grea L adva ntage a nd were un a nim ous ly o f Ih e o pini o n Ih a L Lh ey wo uld no L ha ve missed thi s ilin e ra ry for a ll th e trips. th ey ha d a lreacly enjoyed in ot her. ove r-a d ve rti zed touri s treg io ns. "Vhy we re th ey so cnl"hou s ias ti c? Ju st beca use Ih ey v is il ed {I b ea utiful pa rt of th e World. Iyin g oH th e bea len Irac k o f tOUri SIll . inh a bit ed b y peop le . yet un spoilt by th e touch of cÎvili sa ti o n. still unh a rm ed by Ih e vi ces o f modern life . li vin g as th e ir an ces lors did ce nluri es a go. Their prese nt country lies hi g h up in th c mountains. ho s a poti ent fertile soil. yi eldin g th cm ri ch cro ps from th e ir rice fi e ld s. whi ch c limb th e mounta in -s lo pes in lerrace like ve lve tee n beauty ! Th e T o radj as are co nt ent 10 live th ere a nd th e sa ti sfact io n in th e ir d a il y life a nd Ih e peace of th e ir soul s may be read from th e ir res tful a nd kind fea tures. Li vin g in th e go rgeo us va ll eys. bo rd ered b y the magnifice nL mounta ins. fa r a way from th e pulsa tin g life in th e more moderni1.ed coas la l pa rt o f th e Ce lebes Is la nd. flUS lefl th em in th e ir forme r sta te. preservin g the ir a ncie n I ha biI s a nd cuslom s. Yel some of th e m ha ve tas ted the contact w ith Ih e o ut er wo rld M iss ion -worke rs a nd Go vernment Ofricia ls. Roadbuilclers a nd Ills pect ors ha ve settl ed in th e ir midst. brin g in g th elll C hri sli o n fa ith . eleme nlory educa tion and medi ca l a Ue ndan ce. Th e T o ra dj a 's as a wh o Ie with stood th e contact however a nd kept to th e ir o ld cult-us. whi ch is bo th a ma zing and inte rest in g. cnpliva tin g nnd re puls in g. co nt-rndiclory as thi s may sound .

I Slt

The race of the Toradjas "A group " tral

of

tribes ,

Celebes.

OcclJpy ing Cen-

in Ilte Inc/onesian

.. Arcllipelago. T/uJY possoss in COnl "man a plwllic fer lilil y cu lI and

"(same of ,hem) pracli.cc lerraced "cultivation, el'cct menhirs ond bury " lfleir deod in rock-cttl lombs. "Tlwy possess, wnong o t/ters, a "culture -hera. who is belieued La "haue inlroduced Ihe buffalo and " 10 luwe ascended fo /-Ieaven by a "creepe I'; believe in on underground "home of I/le dead, and llaue a "class of male priesfs, w ltO dress in "women's clol.lws; fll c soul. wille/-" " is also co nneded walt file sky, "la "kes Ilte farm of manlûnd. insect. "s malt animal e lc., localed in t11e "twad , buL is also co nfused wuit "shadow ana is in sa me sen se a "material subslon ce. coextensive "wilh Ih e bod y ond liable la im"p regnate objects. " ("Encyclopaedia Brilannien")

A visit

to the

Toradja-TerritOrlT

T he Round-Ihe -World -tourist, who in hi s plan of Ira ve l has included él: more or less elahora te visit to th e "Emera ld G irdJe", Ihis being Ih e more Iyric title of a ll the lsl a nd s, co nsliluting the Neth . Eas t Indian Archipe lago. has a good cha nce of passing Macassar. This prin cipa l port of th e lsla nd Celeb es may not aro u se geographica l rem ini scences of former schooldays. bul any how boasts to have given her n ame ta the anee famou s Macassa r-oil. aga ins t the greasy ddaults of which our grandmoth ers used to g ua rd th eir baroquc none-too-easy-cha irs with "anti -Macassa rs", Apart from thi s Macassar-oi l. which is s till cx po rte d . a nd a part from a ll th e o t he r produce as cop ra, ra ltan . g UIll S. s piees e tc. ",h ich a re s hipped from Macassa r in co ns idera bi e quanlities to a ll pa rl s of the w orld. Macassar is worth m entionin g. because it is from here . Ih a t o ne sta rt s. wh e n pay in g a visit to the ToradjaTerrilory. So. when ca llin g a t Macassar. th e tourisl s ho uld nof" neg led th e oppo rl uni ly o f vis itin g this coun try , inh ab il ed by na tive Iribes.

153

more powe r is alo ll cd 10 th ese obj ecls d lfHl 10 lh e a<..tual rul er hilll sc lr. Re ligiolls ce remonies take pla ce at regular inl e rva ls with th ese rclies as a ce ntre. Th e lis t of Sta te J e wel s numbe rs about 40 pi eces. some o f which are we il worth ge llin g parti_c ulars aboul. A b ea lltifully worked s word . ca ll ed La T eja ri -Doc ni bc lon ged to a n old ni/er of Bone. w ho wi s hed it to b e buri ecl wil h him . Th e n ex t d ay howeve r th e sword wa s found on to p of th e grave. Jt was put into th e co frin again. bul Lhrce da ys lal e r j( was found ou lsid e Ih e grave o ll ce morc. 'T he peoplc look Ihi s as a proof of Ih e swo rcl s' power over d ea lh and so il beca me sac red . Anolhcr of th e S in te Jewel s is (he kris or dagge r " La l\ la kawe". ador ned with n s mal I go ld Hindoo -s tutu e: the beoulifull y c hi se llcd blode ha s seve n c urves. It was probobl y prese nt cd h y D c w n [\ landoe. on o ld Jnva nese ruler. Anothcr imporlnnl pi ece wa s th e spear "La Salaaa" wl.i c h was unforlullalcly lost bul repla ced b y ano lh e r " La Tol ejan g' mcanin g: "who is hit. s hall die ". Ol he r impor tant ornamen ls date bac k 10 Aroe Palaka : One d agger was ca l/ cd "Oe la l\'le n re li e" or " Poise n ed Snakc". \ Vhell Aroe Palaka wns in Java he sa wa s nake in th e grass. read y 10 bile him . H e ca ught it b e hind Hs hea d 10 prc \'e nl il. bul th e sna ke c hnn gcd into a da gge r in hi s h a nd . Aroe Palaka a nd hj :s s u ccesso rs ha ve a lways worn thi s dagge r . bul a fter th e d ea lh or th e last rul e r of l30ne in ex il e in Ja va. th e da gge r was un ac (,'ountably lo~ t. Th e 40 ld urnbre ll a or "Pa djoeng' Poelawn ngc" was so id 10 h e n prese llt from Aelmira l Speelman 10 Aroe P a la ka bul la le ly il WilS fOllnd ou l that il wa s Aroe Palaka's s l. a re in t!J e s poil s ol th e E nsl India Co rnpa ny 's war againsl Ih e Prinm a n (Sumn L!',,): tl. c dcco rntion s 011 th e umbrelln also point 10 Sumatra oribfin. Thc \Vhite ulllbrclla alllongst lh e "gaoe knng " dat es furth e r back bul Ihe !.to ld o ne is co ns idered so Illuc h rnore illl portnnt thai it was II sed fo r th e in stal/ation of the prese nt Aroe mponc. A n impo rl n nt ornalllen t is th e c hain -of-office or "Si mba n gc n gc" . This co ns isls of Dutch go ld buttons. 10 w hi c h two med a ls ~1I'e a ttn c lJ('d : il ",ns f:!ive n Lo Aroe P i'l lnki'l by th e Ensl India Co mpn ny. The ri ng " Lim a S i A lt engE. pre: e nt ed by Speelman 10 Aroe P ala ka . " ho",:; :he .'i un anel mOQ Il over two gril)p in g hand s: O ll t' ", Ilit" . o li e dark . Illeaning thai as lo ng as sun a nd 11100n kcep rising and se tting th e ti e b e twee n th e Co mpan y a nd Bone w ilJ not b e seve red . Olhcr it ems are a brnss vase. co nLaining th e ho ir or Aroe Pfllflk il, ö1 ('ollec!ion of d ngge rs a nd sea ls. a ring "Sa lllpara DjaE" of whic h littl e c lse bul th e nob is prese rved. a smn ll nnvil o n w hiel l a ll swo rd s and kri sses of th e rulers are said 10 have bee n mad e a nel n loin c lo th . sllpposed 10 h ave been ",orn b y Aroe PaIn i", .

1 S2

il has larJ,tc ai ry room s with veranda's a nd a dinin groom like Cl d a ll ce ha ll . In tlw book o f co mp/ a inls which is found in eve ry pasanggra ha n , Il u.! re is notl-.ing but p..aise from w e ll -sa ti s fied g ues ts.

Watampone Ca pit a l a f Bone. is weil laid-out a nd worth a v is iI . Ngengo. 30 km in th e h;ll s. mak es a nice cha n ge wilhin easy di sla nce; T g. Pale tt e o n th e sea front is ca lied th e Rivi e ra o f Bone . Points of in teres t Are th e irriga tion works. th e ca ves o f M a mpoe and th e Bo ne Stale J ewe ls. The Mampoe caves are not easy 10 finel a nel a g Uid e is necessa ry . w ho will a lso supply torches . The trip ca n be d o ne b y car to ... boul anc km from Ihe caves. This las t bH is very sleep a nel th e (dVt:!:o i:lre s lippe ry an d diffi cult. but Ih ey a re we il worlh Ih e Irouble. T he peo pl e o f Bone have a legend a boul th ese caves: At th e co urt o f j\'la mpoe eve ryonc wa s terr ibl y lazy. \ N he n lwo prin('csses were as ked in marri age. reali s in g th eir lazy cx is tence wo u/cl come 10 a n end th ey as ked a friendl y spirit 10 he lp th e m. H e ('o nse n led l a IHevent th e Illarriage. prov id ed th a i on Ih e weddingday he wou ld find a t leas t one zea lous pe rso n in th e co u rt. Sa o ne o f th e lad ies- in -waiting w as ordered 1-0 weave o n that d ay. S he ha d Ih e mi sfo rllln e howeve r la drop her bobbin. which fe il Ihroug h n crac k in Ihe fl oo r. Bein g toa la zy la get il- herse lf. s he se nt a d og down 10 retch it. At Ih a l mo me nt the s piriL nol findin g a s in g le zea lo us perso n , cha n ged th e who le co urt into s ta ne sta tu es. Sa Ih e peopJe believe Ih e caves la be th e o ld :M am poe pa/ace a nd point out amongst th e rocks mon y shapes which Ih ey insis l are dl e peo pl e of th e court turn ed inlo stoll e. The Cnves co nsÎs t of 4 hall s: 2 on lop and 2 be low. In th e Jowe r ones torches are Ileed ed. but on top li g ht co mes in through a large ci rcul ar opening. In a ce rtain spot th e rail of water ca n be heard but not see n . Some people be lieve th a t- it" is a subt erranea n ri ver. which lea d s down 10 Lantja . Th cre is also a cav ity in th e rocks wh ic h is never dry a nd th is wa ter is sa id la cure eyedi scase.

The Bone State Jewels. In 193 1. when Bone was g ive n se lf-governmenl. th e S ta le Jewel s. hilh erto ke pi in th e Ba tavi afvluse um . we re re turned in s tate a nd a re now ke pt in as trongroom next to th e Aro ernpon e's pa lace. They a re on view: permiss ion is given b y th e Assis te nt-R es ident. Th e natives attac h great va lue lolhese relks o r "gaoekang " as th ey are ca ll ed a nd which farm a n important nsse t 10 th eir rul e rs: no rul er wou ld be cons idered co mple te if w il hout Ih em. In fact

I SI

Up-country

111

South-Celebes

3

roClcls /eCld ;"'0 I/Ie ;"Ier;or

of SO IlI/, ·Ce /el'es:

I. Th c rond via Socnggocmin asa. Djeneponto, Bon lh n in . Boelockoe mb n. S indj a i 10 \ r\1atarnpone. From Soc n ggoc min asn a road branch es oH 10 f\ lalin o. Leavin g Dj e ncpo nlo û road o n th e le fl goes on la th e hill sta tion s j\la la kad ji, Tjiko ro. Borongrapoil . nd Lo k•. The road fol/ows Ihe coas ll;ne 10 Boc loe koemba mo sll y throu g h ri a l co unlTY . From Boe loe koe mba 10 S indjai it' c limbs hi g her 10 Tanele. a pretty spo t in th e mounlain s (1500 fee i).

2.

Th c iVla ro s Roa d via Oedjocnglamoeroe

10

S in gknn g, \ rVn-

In ll so ppc n g anel \r\1atompo ne. The mûinrond gra clua ll y ri scs wilh a b eautifull v icw nco r th e Tjnmba Pa s~ and s ha d y Avenu es of trees lea d 10 Singkong. SO PIJCn g and \ Val om p o ne.

The bit! roa d from ~ I acassar vi a i\1aros. Pan gka dj ene Barroe P a ré -Paré fo ll ows th e eoa st lin e and Ih e chalkhill s. whi ch bo a rd er Ih e rond beyo nd P a ngka djene. Paré- P aré is bea ulifull y s ilu nlcd on Cl Illagnificent bay, whi ch form s a nalurnl h arb o ur. A I Paré-Paré Ih e road di vides in two : onc goes norlh vin Pinrang, P o /cwn li 10 Î' la djene, with a brancll rond 10 rv la mnsa, Pas t Pinrang a rond o n Ih e ri glll leads to la rge irri ga tion wor ks. whicll are b e in g co ns lruc! ed in th e Sadang ri ver, a grea t asse! 10 Ih e s urro undin y co untry. w hi ch is ca ll eel " Ih e gra na ry of Celebes", A seco nd road lea d s v ia R ap pang and En rekang Ihro u y h tlH' Toradjn co untry 10 Palopo. 3·

10

The Resthouses. Trave llin b( Ihro u g h So uth -Celeb es one find s Gove rnm ent R es th ouses sil u nled a l differe nt points. Th ese are n grea l boon 10 s ighl -see rs. governme nl"-o ffici a ls a nd co mm ercia l lrilve ll ers. w hose work carries Ih em fa r in lan d . No ho te ls a re 10 be fo und in Ih ese ou t-of-th e-way Sl)ots a nd so Ih e Governm enl have so l veel th e' diffïcu lt v h y providillQ I"hese "pasanggrn hans" ns th ey are ca lled. T li e ma nd oers in c harge o f Ih ese p laces a re usu a ll y ve ry goot! a nd cn n. at s hort noti ec. prepare a mcal. eve n if il is onl y "nas igore n g". Pr ices a re reaso nable for food as weil as drinks. co urse th e re a re always peopl e who co mpl a ln . but Ih ey eith er do nol or \ViII no l und ers la nd th e diffi cult y o f ge lli ng a mca l ready a t i.l mo menls noti ce for unexpecled gu es ls in th ese upcountry pl aces. \i\la lampon e has Ihe b es t res lhou se in thi s di strict Spccia ll y rebuift 10 accomlllodat-e I"he C rownpri ce o f Be lg iul11 a nel hi s wife,

or

ISO

Tfw T;ikoro Holiclay I:>Ó

km from iVlacassar at an a tLitud e of

J 100

R esorl

meters lies th e

pre ll y hill slat-ion of Tjikoro.

Af ter trnvelling about 90 km on lh e Bonthnin roa d onc lurns. leh ",he re a co untry road c1imbs a lm os t imperce ptibly untill the Uritd ie nt is nolicab le by the treetops in th e volley be lo\\'. As the o ld rond lhroug h Ihi s val/ey has been do ne away wi th . the trip i . . IlOW a bi L longer but free from f1oods . w hieh used 10 in unda te thc lower grollnd during the wet mon500n. In th e ear ly morning thi 3 drive through

Soulh.Celebes is very

plcns[lIll. Ih e roads me exce ll ent and th e panorama o f sen and roljn!:! hill s com pcnsa les o nc for lh c long drive a heocl. Thc las L 40 km are especia ll y lovely; Lh e road w indin g on thc s lopes o f Ih e Lompo Batang gradua ll y cJimbs higher allel hi gher. past nat ive dwe lljn ~s 'w ith their ~ardens gay w ith flnwPr!ol: th e air beeo mes cool a nd invigorating and in Ih e di slnnce nes tlin g on th e mountain side is Tjikoro. Bcautifull y s ilual eel w ilh the Gulf of Bonlhain dear and sparkling in front. on bo l'h s ieles the den sely tropiea l mountain sce nery a nel at th e back tO\vering majes ti ea ll y 10 a he ig hl of 3000 meters li es Ihe Lompo Batang. The main building of Ihe hotel w ith ils delached bungûlow~ call accommoda te a bou l '25 gues ts. A radio keep s o ne in louch w ilh currenl news. The cui sine is exce lI en i ; home made bread. bu ll e r and ch eese made in th e model dairy. wh ich is the pride of il s owners and fres h milk, supp li ed by cows. w hi c h are in wo nde rful condilion in th a I' love ly c1imate. O n Ih e s lopes. above the I'wt e l are th e fl ower ga rd ens. makin g a wonderful pal ch o f co lour n nel sce nUng t-h e a ir w ilh th e ir frn grnnce. These arc specially cullivated anel sen l down by buss four tim es a week. 10 Ih e flowc rshop in lVlacassar. Thc ho lelprices are mod erate. when onc takes into co nsi deration the dis tan ce. Spccia l week-end tariffs are allowed anc! [vlr. lienhardt. ow ner of ("he hotel. a rranges for Ih e Iransport o f hi s gues ts. Th e 'w ea th er is good : sunny mornings w ilh occosiona l s howers in th e aflernooll. One of th e chief aHradions of Tj ik oro are the love ly long wa lks one ca n make. These are so many anel va ri ed tha i lh ey never pall and constant ly bring ncw v is tas o f beauty. wh ich is very soo th ing af ter the dust anel heat of town liFc. Informalion abou l th ese different trips is willing ly supplied by the fam il y U enh ard L. w ho are o nl y too ready 10 help th eir guesls. So Illll ch for Tjikoro. a ho/iday ressort. w h ic!J de se rves lo be nlllch be ller knOWll Ih an it is.

llt9

TIIC Govc rnm e nl h ouses a re furni s hed ancl

nUl )' be ren lcd cil hc r for wce k-cnd s o r n lon ge r pe ri oeI. The c ha rges f1rc J 3."- per da y fo r 1 fa mil )' [l nd J 4.50 for Iwo . wilhoul food . Th e Pn sa n ggrn h an or R es l Hou se however can acc omodale 2 0 gues ls; h ere food cnll n lwnys be had wilh a co uple of homs no lice. It is es peci ally f OI1 vc ni enl fo r wee k-end g ue sts and peo pl e go in g up fo r Ili e d ay . w ho do nol wonl b e bOlhered wH h cookin ~. A Iflriff of Ih e c harges ca n b e had from Ih e ma ndoe r in charge. ~ 1 i1 lin o has il s own e lcctric planl w hi ch is so eco no mi ea ll )' built Ih a l th e ch a rges n rc ve ry mod era le 10 those peop le ow in g pri va le ho uses. The waler is a bund a nt a nd so we il looked af ter th a t il can he drunk s traight from th c ta p. O ne o f i' la lin o's c hief a llradions is ils love ly sw illllllin gba th . Buill in o ne o f th e preltiesl s pots s urround cd b y trees. th e d ear ro ld wa ler is a wond e rful lon; c 10 gUf's ls rom in g up from Ih e hea t of Ih e p in in s. Hili ponics Ca n b e hired b)' Ih e day for long trip s a llel cvery ycar in Jul )' rnccs nre he ld . Ih e s tu rd y hili ponies mn kin u a vc ry good ldlO W 10 th e vis il ors w ho are ve ry enlhu sin lO li c. Th e re Me n lso mAn y love ly wn lk s in th e ne ig hbourh oo d : info rm a ti on nboul th ese. w ilh a ma p. ca n a lwAYs be had a l th e C on lro leurs offiC'c. A molorlrip whi ch s hou ld nol b e mi ss.ccl is from M n lin o 10 Tom bolo. 11 is par i of a roa d b ein g built 10 S indjai . whi ch is COI11 p /eleel n latl e pn st Tombolo . Ahoul 3'1 km from Malino o ne reac h es Ill c hi g hes t point 1550 mcters hi gh a nd spreael bc fo,-e one is one o f Ih e most beaul iful s ig hl s o f these hill s: th e G ulf O f Bone . s pnrk lin J! like n jewe J in the di s tance. Th e mak in g of this road hn;,; been a dirfi cult pi ece of work but w he n complelcel wi ll brin g th ese pmts into b ett e r conlact with Mn cassn r fln d form one o r Ih e love lie, 1 Ir ip' Ih rough Soulh -Celebe,. Nea r Tomho lo is a /ove ly wa terfa ll cfl. !led Ban tilll oeroe n g Nnga lla n C! or Cop per \I\la terfa ll . [ 0 ca ll ed b)' th e na li ves beca u sc el urin g lh e Coa. wa r. wh e n Ih e Goa nf' o;;e w e re rree in ~ from th f' enellly th ey Ihrew a ll Ih eir copper uten s ils a t th e foo t o f th e rails. w hi ch indeed h as Ih e co lour of old copper. mo st probabl y dut"' to th e nmou nl o f sond i:md s ilt co ll ecled b y tlw wa tC'r on il .. dow nwnrd ('o urse Ih rouq h the hill s.

,'0

]lt8

fVIacussar's

Hili

S /u/ion Malino

T he prese nt hii ls ta lio n of Mai ino is only c ig h( years o ld : be fo re th a t jvJacassa r die! n o l boast a wee k-en d rcso rl . co urse th ere we re Ma laka djj . t o ka a nc! Bo ron grapoa. a ll we ll . know n ho liday spo ts. b ul th ey "'ere a ll toa far ilway 10 be cons idered for .h e wee k-e nd a nd th e road s were ba d .

or

Caverna r Caroll look th e i n ili a l i \'c a nd w ith th e help of the pco ple gave fVlacassa r thi s lo ng- needed hea flh -reso rt. Ir. d e Vri es. Q irector of M un icipa l \ Vo rks. fo und a su il ab le spo t. 11 00 meters hi g h, w ilh p lclüy o f wa te r a nd roo m for ex tCll s io n. The plan s "'ere carried thro u gh as quidd y as poss i61 e a nel in 1931 Ma li no WilS o Hi cia ll y ope ned. Macassa r 10 Ma lino is ïO Ion - (he road is kep t in very gooel co ncliti on a nc! road sig ns incl icate th e d iHe re n t po in ts a nd lu rn in gs. so one d oes 110t in cu r un due risks. T he tri p itse lf is w e il wo rlh w J,i/ e \V nh its ever ch a n ging sce nery: neo r km 63 th e IVl a lin o vol ley li es o n o ne si d e a nd th e B ero n g ri ve r o n th e o lh er. In I-he vn ll ey o ne ca n p iek ou t se vera l waterfa ll s. O ne o f th e ri vers ralling fi ke a s ilve r s treak frOI';l the hil I::. is co ll cd D je ne Boe lall or 111 00n river ow in g 10 its s ilvery ti n!. Just b efore reac hin g IVla li no o ne passes Ih e H O/idny R eso rt for C h ildre n . a lo n g low b Uildin g situ a ted in th e dip o f th e pl a tea u

o n w /'; ch 1\1.I ;no ;s bu ;lt. T h;s pl.ce ;s kept up by publ;c subscripti o n. A hh ough mos d y intend eJ fo r Ihose child re n w hose pare nts ca n no t a ffo rd 10 go up to th e hill s duri ng th ei r vaea Oo n. il is a lso used a t odd times b y sco ut s a nd sch oolc hild re n . w ho are in e harge o f (h ei r teac hers. Arri vin g a t M a li no o ne is s truck by Ih e vc ry good rood s a nd n tt rnct ive red roo fed houses. whieh have sprun g up in 50 s hort a tim e. Th ere are a t p rese nt 30 houses. o f w h ie h s ix be lon g to the C OVCrlll1l c lIl. TIlt:: ot/lc rs a re priva te ho uses. n rew ow ned hy firm s in \ t) ncassa r fo r Ih e use o f th e ir e mpl oyee~ und so me o f th e ric her C hin ese have al so helped to enl n rge thi s fos t g rowin ~ se lll e mc nL

1,.7

n(·nrb y me ex icn s ive ca"es. which can Le ex plored w iih a id o f a pocke l la mp or toarc h. Passing o n, on e readlcs ye t anoth er lak c. w here ho\Vcvc r it \Vo uld b e a dvi sa bl c not to s\\"im, as th e und erc urrc nl s arc sw ift a nel dnn ge roll s, Above Ih is Iake is a m ek s hc H on wh ich s tand Iwo slOIl f' pilfnrs. This is n IIwf' lin g pi fl((-' ro r l1aii "c<:. who brin g th e ir offerings. These pillnrs are SlIll posed to b e th e b odie s of a Princcss . dau ghter of Ihe f\ lonkey KinQ , and a Princc. so n of ft rul er of Paltim (a slill cxis lin g k[! ll1 pon g). On Ih e ir \Vcdd in gday Ih ey :o.poke 10 ft s lmy do g. whi ch is co n s idered a \'cry se riolls offen ce by the natives. For pllnis hm enl they were tllrn ecl inl o pilla rs ol ~ tonc .

A I Ih e fooi of the big !"all s a swimmingbalh hns been built. which makes a very ntlrn ctive pi (' ni c~s pot. also o n moonli g hl n ig hl s . C hm(.!es iHe moderat e.

146

The

Wa terfall of Bantimoeroeng

Abou l .12 km fro m i\ laca ss ar fo ll owin g Ih e i' )oros- road . li es th e p iclurcsCluc wa ter ra l! o f Banumoeroe n g. A llth o ug h thi s is th e

na ti ve na me fo r wa terra l!. ye t the whole spot is knowIl as Ba n li Illoerocng. owing 10 th e love ly s urro undin gs. Pas t i' lnros Lh e road folio\\'5 th e irrigation wo rks: buih by th e Gov~ rnl1l c n l' a t th e cos t o f 8 rnilli on gllj/d e rs. it fe rlilizes th e ", hol e o f th e s urroundin g coun try s id e.

O ne of th e s peCia l fea tures of Ba nl imoerocng me th e hi ~h chalk clirrs o n Ih e le rlor Ih e road jus t be rore reaching th e ra il s. A I one s pot sland s a rock ca lled Boe loc Si pong (lon e ly rock) w hi ch is ens il y cl imb ed a nel o ffers a dear v iew th e co untry ski e. A natural Cave in th e roc k is ruil o f stra n ge formation s in sta ne ma de b y lh e waler , w hic h lIsed la rush Ihro ug h i(- in dA YS go nc b I'. Ba nti moeroc ng li es al mo st enclased by th ese hi g h cliffs. w hi e h a re co vered w ith d e nse vegeta lion. T he ri ver fo rces it se lf th rough a narraw go rge in th e mounl"ai ns a nd _ ga th e ring force _ da s hes iJ se lf ove r H 30 meIe rs hi g h rock, mak in g a wo nde rful cascad e dur in g Ih e mon 500 n . in w hose spray hundred s o f butterfli es form a li ving !lol e of beau ty. These c ha lk cliffs. over a 100 meie rs hi ~ h . form a n almos t inaccess ible fortress. ",he re. in da ys go ne by. th c Maros bri ga nd s used 10 hid e. Deep caves bo re thro u g h th ese hill s . w h ic h on ce u sed 1-0 be fil/ cd w nh wa te r.

or

An iron sla ircase built in Ih e roc k a l Ih c s ide . e nab les vis il o rs 10 ~et- n be ll e r vicw o f Ih e waterfa l/ rrom t-he lop a nd a lso 10 fo ll o\\ thc cou rse o f th e rive r hi g he r up . W üding Ihro l1 ~ h Ih e wa le r anJ la le r fo ll ow in !! Ih e lef.- bank Ih e second lake is rcac hcd. w hi c h li es 01 1 tlw foo i of a s mn ll fn ll . T h is is n g ren l b(ll-hin ~ reso rl : 10

145

A lild e b eyo tld Tello one CO Il1C S nCross d 1l.: I!mvcs ol oki rudju h ·s. built in Ilindoo style. s iluu lccl on a s!ig- h l hilI. b ut o", in g 10 neg leet Ih esc look o lder th t:w the)' ore . or the olel pa l'H.'e n nd Illosquc no lhin g is Icfl. Only a di slI scd we il a nd Ih e lI sua l s lo ll c eoronn li o n th rone ca n b e see n . The old wa ll s or Fort Tcl/o nre sl ill vi s ih fe: a ~dlOrl walk lakes one 10 a point ",he re l!Jey ore s lill h it!!-. abO\e Ih c surrolinJint:! cou ntry nnd ~jvc a ll cXt'e ll <'1l1 illlpress ion o r th e ir one-tim e solidily.

On tlH' Il,rt

bdorf' r('Hchin!1 Telfo is w hi c h Il n~ a quaini hi slory.

a

~: rn n ll stolle buildin g'.

Th e Ilen th cn ruft'r of tl lU t lime . I \Jnll in ~ I(fIa n t! Dncilg j\ lnn njonri . drcn ml o ne n i!l'hl th a i he wa s tn Jk ing 10 n pCl'son drcssed in g rcen s ilk. juist ou ls icl e th e pal ace ga te. w ho cn ll cd him sc lf 1\ lo lli_unll'led. son of Abdulla h . H e lold hirn: "Go so ulh till yOLt " find H tl CW coenn ul grove (Ka loe koe Bodon). There )lO U w ill " ,n ce l so mt'OIl(' ", IlO ha s been se n l la lead l yo u di e onc anel onl)' "f(, li !l'ion. " Ne:.: t Ill ornin g Ih e radja we nil o see. ",het her hi s drcalll co ulel he vcrificcl. n nel ind ced Irilees we re found o f so meo ne hav in J.! becil Ih erc. O n Ih a l s po l a n a lt ar was pu L UI). afterwards rep!n(t·d b ~ n sto ne b uildin g. e rec Lcd b)' a ri eh C hin ese. w h k h i$ a plrlt'C of \\ors hip 10 thi s dny .

Thf'

story t.'on linu es dlal , he mdja J. wc nt 10 I\.a loekoc Bodo.J. ", he re 1)(' fOl.llld Ab d oe l ~ I amo('r. prcach inl,! Ih e ~ l o h arnlH('dcl!l rf'lil.!ion . H e slnyecl wi th h illl iel week a ll d rl.'lurncd lo lli s pnlnn-' an ardent l\ l o h allllll(~dn n . I-lis broth c r. radjah o f Con. WiI :(onver led n lso: bolh hecnrne I\ I0hn lllll1 ed rll1s in I ÓO:;. Al lh oll/.!II tll ese two rul crs we re na tura lI " not Ih e fjrsl I\Iloh n rnm ednn s i ll SOllt h-Ce lebcs. Ill cir exa mpl e 'was fo ll owed b y all th e pcople . untill il be CfU"lle 11.(, o ffi c io l re li g io n .

or

AI Ko locko c Bodon o n e fi nd s Ihe wc ll -I
144

Ga ll a rn n g ~I a n gngassa ca li ed la Ihe peop le: "Som ba Kara ennoe loe Coa", meaning: " Pay hom age la yo ur ru/ er". To thi s th e peo ple responded wilh th e caJJ: "Sombangkoe" (= " m y wors hip"ed oni').

Scch Jocsocf's grave. AI Ih e foo i of hili is a mosque which . is bett er known . Nex t to th e Illosq ue a re a few pyra mid -s haped graves of more rece nt d a te. ",he re Ih e youn ge r ru/ ers a nd Ihe ir d escen d a nl s are buried . 011 Ih e wes l o f Ih e mo sque is Laki oe n g. w here Sech Joesoef is b uri ed, Il is sa iel th a t nalives. who can no t a ffo rd 10 go to M ekka . come he re to worship , Sec h Jo esoe f. a well -known figure in Celebes hi sto ry. was born in 1626 in Coa. In 1644 he w ent on a pilgrimage 10 tvlekka, wh ere he spent many years. On hls return to th e Eas t Indi es he go t Ih e repu la li on of a very pious man. probably from hi s lon g s tay in l'vlekko . rl e ma rr; ed th e d aug ht er of S ulta n Agoeng of Ban tam. \ V he n th e Banlam rebe l/ion wa s suppressed _ w here he na tura ll y fo u ~ hl al Ih e s id e o f hi s fa fh er-in -Iaw _ th e Go vernm ent ba ni s hed him 10 Ceylo n , But he had sa ma ny fol/owers th ere th a t s ix yea rs la ter he was sen t to Cape H orn . w here he died in 1699. w ithou t see in g hi s birthplace aga in. A s we have read , permiss ion w as la te r gra nted to transpo rt hi s body to M acassar. H e was buried here in I JOS. The grave at Ca pe H o rn is a lso s lill in ex isle nce a nd rema ins a p lace of wo rs hip for th e rvlo ha m medan s a nd to Ih;s day ;s ca lled Man gka sa r H;JL Th e Coa grave in pyramid s ty le is a much-vis ited place of wo rs hip , As money-sacrifices ca used a lot of trouble a t anc tim e n rcg ulol'ion was passed thaI' a ll money. to gether w ith a smaU <:: nt runce- fce is pa id into a specia l fund , out of whi ch th e mosque s nre kept up a nd d es t-itute Mohammedans buried . O ppos ite Ihe grave a sto ne bui ldin g' ha s been crected . offering hos pilality to v is ilo rs from fa r an d wide. Th e who le b ecame n ce nlre o f re li g ious

I;fe. The old Tello-state. Ti ll nbo ut 15 yea rs ago. the road conneding Macassa r a nd Ma ros lead via Te ll o. w h e re th e ri ver h ad to 6 e c ro ssed b y fe rry . A I th a i lim e T e lIa was th e end of one of Ih e favor ile motor-lrips from ~I acassa r ; a sma ll bamboa terra ce built over Ih e rive r. 'lltrad el ma ny vis ilors. es pecial/ y on moo nli g ht ni g hts. They have probobly neve r rea lised how imporlant a pa ri thi s spo t has 1, lal'ed ;n Ihe Moh a mm eda n h; slory of So ulh -Celebes. T e ll o lIscd 10 be pa ri of th e old state of Coa: o ne of ;I s rul ers howeve r sp lit iI' in two and T e Uo b eca me ind e pe nd ent. a llhou g h ho lh sla les re mo in ed c10se ly connected, till Ih e Du lch G overn .. ment taak lh em over.

143

JVlos l co unlri cs sa w in him Ih e ir deliverer ; only th e Gonnese con s iclered him as n Irai lor. For a lon g tim e any Goanese pass in g Ronl o - Biraeng threw s ton es in th e dircdion of the grove of Aroo PaJaka. In af ter years th is s lOIJpcd. probably Ih e res ull of th e C oanese nnd Bonese rulers interm arry ing. The gr.ave ii se Jf. built· b y th e Eas! Indi a C ompany in rea l I\ lacas sar s Lylc . was res tored in 1932 . Grea t ca re was taken 10 prese rve Ih e dome a nd o ld material was used as mueh a s poss ibl e. In the domc are th e gra ves of A roo Palaka a n hi s wifc . Dacng T<:ll ele. Th e wooden poles AI th e head <:lnd fo oI of Ih e graves a re bea uti fuJl y carved . Th ese however a re ge llin g clamaged as the na lives belie ve th a t medicine IllAd e out of thi s wood. has a soo lhin g infltle ncc. Behind Ih e do me o f Aroo P c:tl a ka's grave are scvera l o lh ers in th e sa me s ty le w here th e rcma ins of hi s failhfull kin s men arc buried . Th e d o me-s haped graves on Ihis pari of th e hili are probably of f\ lohammedAn origin. but furlher nord-l in Tamalate man y gru ves are fo und in th e old Hind oo s lyl e. eonsisting of pi led -up flal s ton es. ]1 is thought thi s s ty le ca me ove r from J ava. unl ess it s hould be a ltri bulcd to yel oJder Hind oo-influ ence. Su lt a n H assanoodin . rul er of Coa. who fought one of th e bi!;(gest ba llJ cs nga insl- Admiral Spee lman. is a lso buried he re. M a n y yea rs ago Ih e s tones of about eight graves were usec! for making road s. Sirong prot es is "'ere ra ised . bul iI was too la te. Afso the wall s urro unding Aroo Pnlaka's gnwe. mei a s imilnr fale . Near th e spot where th e firs! Quecn of Con appeored. th e re is an old di suscd we il ca li ed Bocngoen g Barnnia : il is sa id Ih al the warriors used 10 asscmb le here to drink anel bal he bcfore a bnille. A t th e foo t or Bonlo-Biraeng ano t-h er we il is found, \-"hich .a lso ha s a hol y rcpulalion : il us cd 10 be the w n ters upply for th e pa lacc. A tree ha s s in ce g rown from i!. Th e co ronation sea ts in thi s s pot are n blaek and a white stoll e: th e former a Ind e Ili g he r Ih a n Ih e la ter. Th erc a re man y slories lold abou t th ese s tones: in reality th ey a re Ih e remain s of th e cnlran ce 1-0 th e firs l Radj a's palace. ln Ihe o ld days th e in a ugural ion o f new mi ers used 10 take pl ace here. The ncw R adja sa t on lh e blnck sto ne and hi s ",ifc on Ih e ",hil e one. provid ed she wa s o f equa l ra nk. \ V he n a new Radja wa s chose n Ih e peop le ga the red on t-h e " Kni e Coa". Th e rirsl- 10 nppear was the Daenta Lajakaja . wea rin g the ornaments o f sta te. Another nobj e. Ih e Ga ll a ra ng f\1angngas sa. ca l lcd out' 10 th e peoplc: ' ïf you behold a person. dresscd Ijk c thi s o n c, yo u wjll kn ow he is yu ur rul e r." 50 fa ro Ihe ncw rul er on ly w earing a loi ncloth, is dressed in the garmenls of Ih e Daenla La ja kaja . cro wned and th e hol y sword . Soedang. handcd 10 him . \.vh e n he was sea led on t-h e black thron e. th e

1It2

Til,' Wlr!'l'

of Aroo Prrlrr/m

(I/

HOlllo Bimf'lIft

dQu~ hl e rs of Sec h J oesoef. w ho was th e mos t piou s mAn of

Ce lebes, It is sa id . w hen hi s body wa s tra nsported h om C ape H orn 10 Ma cassar afte r hi s d ea th. th e Raja of Coa ob ta in ecl permiss ion for hi s d esce nd a nts 10 return 10 Celebes. Amo n g th ese was hi s so n. Ojalaloeclin . w ho se ttl ecl in Coa. H e ma rried a Princess of Con a ncl ha d two dau g ht ers. w ho nlso ma rri ed Bone rul ers. Eve nluall y w he n th ey died a nel we re buriecl in tll e Toya l ce me try a L Bontoala. th e ir graves were he lel in great reverence by Ih e I1n ti ves as Princesses of Bone ancl grnnddnug hl ers of th e

aood Sec!' Joesoef. The cemetry Bonto-Biraeng. Abo ul I Q I<m o uts ide M acassm on th e Soe nggoe mina ssa Road a narrow la ne lead s to a hilI. w here sLn llels Ih e w hit e-dom eel ~rave o f Aroo Pnlaka an hi s wife Oaen g Tnl e le. T he top of lhis hili is probabl y th e most hi stori ca! spot of Ih e fo rm er Goa sta le a nel is ca ll eel " Kal e Coa" or "The rea l Coa". Here it is sn id the first Queen o f Coa clesce nd ed from heave n anel b y her m ar ri age to a Prince of Bonthain th e firs l rul er o f Con was born . In fo rm er years. th e hili anel surrou ndin g co untry form eel th e old pa lace g round s an d was th e ce ntre o f th e o ld Coa fort. prolected o n th e norl' h b y hill s a nd hi gh battlement s Il em Ih e sea. th e remains of \Vhich are still vis ible . Th e lege nd goes. tha t when A roo Palaka was pr isone r a t the court of Coa ancl had 10 \Vork o n Ih e wa lls with o lh er prisoners. he ma na gecl 10 esca pe. V./ hil c he was flee in g over the hili . he cO lild see hi s purs ue rs in th e p lûins be low a nd thi s gave him th e idea for hi s last res lingpl ace. w he re he was buried in 1696. Th e funern l look place w ilh mili tary hOflO lirs by Ih e Eas t lndi a Com pan y. w ho still he ld him in hi « h es lec m n ncl th e na li vcs bes toweel on him Ill c utl t o f To en isoe mbajfl ( - m a il o f pr€lycr).

lltl

del ll .s lil le or Bune. wc ft rc not in a pos ilion 10 judge. It ll1 .lY ,)(' I" ken ro r gra nl cd Ih ough thai thi s wi er joined Ih e s icl e of th e Dul ch in ord er 10 c1 e live r hi s own country from Coa suppress ion . n nd th e inl c rc st!oi o f th e East India C ompnn)' we rc seco ndary. Th a i Bo ne la tc r On ove rlooked th e ass istan ce rend ered b )' Ih e lJutc h nn d lri eel 10 bccome inde pend e n t. is only log ica !. A roo P a Ja ka howevc r proved him se lf are li a bi e. Ih o u gh d es poti c . a ll )'. T o blnmc S pee Jm rll1 for hav in g b ee n 100 indu lge nt. Lh ereforc h a rdi )' sce ms jus!' cs pee ia ll y a s th e ne w i)' acquired seltl elll e nl ca jl ed fo r fri e ndl y re/a lions w ith th e Bone rul e rs.

°

As res ult or Ihe es tabli s hm ent of Aroo Palaka in 130nt oalo , IIH~ Con nese w ithdrew frolll Ih e country anel Bonloa la b eca me i'l purel y Rone se lli eme nt. One finds th e re Ih e rem a in s o f a n o ld qa le. w hi ch us cd 10 g ive admittance 1-0 th e form er pola ce: (h e po pul a lion . who con s id er (hi s a hol y pi ace. on ly rece nll y buih a s mal! o h a r (saockang) in front of it. Th ese a lt urs are s impl e II[l mboo hut s. w ith a built-in pJo ce for th e offering. Th ey are (uvc red u ve r Witll ti IJit uf culuureJ lI ellillg" i:llld ure uft cli fuum.! in th e co unlry rOllnd I\ la cilSsar. us u a ll y in spo ts. whi c h a re eOI1 s idered ho ly or infill e nced b y spi rit s. Th e popu/alion bring th e ir sacrifi ces heforc a nd a fter the ri eeerop ; "Iso in person a l ma tt ers sacrifi ces a re offered , Severa / ~raves of Bone rul ers ean s lill b e found o n Ih e Bo ntoa/ a es tale , w here Ih ey di ed . Th ese have ofte n bee n improvcd b)' Ih c C hin ese. wilh ex pens ive d ecora li ons. bul dimini s hin g Ih ei r hi storie va /u c. Wh)' Ih e C h inese loo k Ih c tro ubl e 10 repa ir n nci e nl na li ve ~raves. is easi ly exp la in cd. Th ey arc graves of peopl e. w ho fill ed impor ta nt p os itions o n ea rth as rul ers or pr ies ls and il is b e li eved th ey carry Ih c ir influe nce 10 Ih e hc rea rl er. Hen ce peop le pray to (h em for fulrilm enl of so me lon~' d es ircd w ish a nel if thi s is gra nted . Ih ey irnprove upon . nncl so mctilll cs re ncw th e g raves of these o ld miers. A s re li u ion is no bar. C hin ese and eve n C hri stian s bring sacr ifi ces 10 th ese hol y g raves os "veil. Th e s lll n l! wooden poles al th e hefld a nd th e foo i o f Ih e ~raves a re o ft en connected by a eord, sY lllboli zi n g n prolllise ma d e. which th e pe rson is bound , lo fulfi ll . O nl y if th e wi s h is nol Cfrall ied th e cord is uIlli ed a nd th e person co ns ide red rel eased o f hi s pro mi se, Though picturesque. Ihis cus lolll of redeco ratin ~ n gra ve is reg re ttabl e. causing ma ny g raves 10 lose th e ir o ri g in a lil y.

The grave of Sech Joesoefs granddaughters. O n Ih e ri g hlh a nd s id e of th e New I\ laros R oa d . bul Ill O rt ' in la nd . s ta nd s a we ll -prese rved o ld mau so leu m . J)urinlJ th e yea rs trees h ave su rrounded th e dom e. ma kin g a perfec l sc reen . hut leüv in l1 il undaIl1 A~ed , H e re li e Ih e groves of th e l\Vo gra nd -

litO

}fistorial Graves ne ar Macassar years ago lh e aId s ta te of Goa w as conquered b y th e Enst Indi a Co rnpa ny. th e parl iculars o f which ca n b e found in rnan y hi stori ca l works a nd es peci a lly in Dr. F . VV. S ta per s we ll -kn o",n

'liD

boo k, "Th. Bonga i Trea ty. th e es tablishm ent o f th e Dutc h in

~I acassa r . "

Th e na ti ve t-ribes we re comma nded b y Sultan Hassa no odin . a t th a t tim e rul er of G oa a nd the Dutch troops by Admiml Speelma n. fa ithfully ass isted by Aroo Pala ka. la wfull rul er of Bone. 10 whose assiste nce (-he ultirnate conques t of the Dutch is large ly du e. H ea vy b a li les w ere rou ght. The na ti ves w e re brave so/dieTs a nd d efe nd ed th eir stron gly fortifi ed country till th e bitter end. It would be diffi cult now to realise th e power of th e old G oa staie, th e preva ilin g conditions and fieTce b a HI es wh ich preceded th e se Ltl em ent of Ih e Dutch in M acassar. Th ere a re man y hi storica l monum ents of interes t d a lin g b ack 10

th e • 7th ce ntury dott ed about the country. a nd old folklore. gives n fa ir id ea of th e people a nd cu s toms of th a t tim e.

Bontoala. Nea res l la M ncassa r li es Bo ntoal a, divided into Iwo b y Lh e New l\1aros Road . This par t o f ("h e Goa sta te was given to Aroo Pa la k. in . 667 by th e Dutch for his help against Ihe enemy. An o ld d eed gives th e fo llowin g pa rti culars : ··S pee lm a n . ha vin g conquered th e nalives wiLh Aro o "Pa la ka's a ss isl"a nce, w a nt-ed 10 have him wit-hin easy " di sla nee la consult him ahout Celebes a ffa irs a nd kee p " th e M acass or na ti ves under co ntra!. Th e re fo r a vill a ge " nea r th e cas t Ie (the prese nt Fort Rotterd a m) was ""otted " ta him . lo ge th er with pa rt o f B o ntoa la . Th ey aft erw nrd s "built him a house a nd ga ve him entire cha rge of th e "viIJa ge. It gradua lly ga in ed in importa nce a nd se vera l .. graves o f old Bone rul ers a re to he fo und nea rby. In la ter "years a ll t-h e villa ges near Bonloa la w ere ma d e a pa rt of "Bo ne. As a res uit the ka mpon gs L a ria n gban g i. M a rdika. "M a ritja ja a nd others w ere alotted la the ir fo llow ers. Th ey " acquired Ih e bes t riee fie lds so uth of th e F o rt a nd ed e n. "s ive saltpans to th e norlh. Non e o f th e rulers. not eve n " th ose of Maca ssa r itself. w ere permitted in th e G avernor's "prese nce. unless they were introduced or accampa nied by " Princes of B a ne. "

This old d eed . (unda ted) was presumbl y drawn up a fte r th e S tnt e o f Bone rebe ll ed a gainst the Covernm e nL Th e nccusn ti o n Ihat Aroo P a la ka \Vns at th a t time workin g La farm an ind epen-

139

A pnrt of th e old buildings will be mad e inl o a mUSC lII'll . Dr. B. F. j\'latthes. a stud ent of East-ern lan g uages. who li ved in i\ 1.. r .. ,,~nr rrom 1R4R -' dho helrH~d ft lol w ilh the reconsl"ruclion . H e s ludi ed the l\'la ca ssar and Boeginese languages anel th e peo l) le of Soulh-Cele6 es. The j\'latthes -Ins litution will ca rry on hi s studi es and have co llectcd a vast illllount of lite ralure and o ld manu sc ripl s in co nn ection wiih Soulh -Ce lebes. Tile mu se um in Ih e Fort will probabl y be opened 10 th e pub/ic in 1939.

The old lighthouse. Oppos il e the \tVal ergate of Fort Rotte rdam is a n o ld di s used li g hlhou se. whic h when the present plans go through. will be turn ed inlo an aquarium. formin g a picturesquc spot in Ih e park round it.

Fort Vredenburg. Anolhcr old rampart is Fort Vredenburg al Vredenburg Road. now th e Boy Scouts' clubhouse.

Cemetries. Of th e first cem elry nex t to Fort Rott erdam nothin g is lefl : in l iSO lh e ce me try at th e Hooge Pad was opened; one find s th ere man)' Dutch und Engli sh graves of hi slori co l int eres t".

Monuments. In Ih e park behind lh e swimming pool s ta nds Ih e Celebes Monu ment. erecled in rem embran ce of those who fe il in th e Sou lh Ce lebes w a rs between 1905 -' 1908. Other monumenl s of interest ure found in th e park Hooge Pad -' Ravelijn sweg in remembran ce of Cove rnor J. A. Bakers (1 865 -' 1876) anel in Losari in rerncll1 branee of iVlr. d e Siso. Li eulenant -co lonel o f Ih e Alixiliary Rese rves of Ma cassa r.

Chinese Tempels. TClllple tree l is worth a visit on account of th e m a ny . smilll but exqui s it e C hin ese templ es fOllnd lhere. Other bea uufull features o f C hinese art a re th e mauso leums of hi g h C ilinese officials on Van Schell cweg and Paoterie. The laHer es pccially. s itualed in fI rcs tfull park . is of co ns idera bie inleres l a nd cos t J 150.000. -

building. Ahout Ih e native graves we have written e lscwh ere.

138

Places of interest in and round Macassar

TI", Fort

Uo". 'r({lIm

Fort Rotterdam. C lose 10 Ihe seu. enclosed hy hroud. high wulls. lies Fort Roll erdam . one o f th e most- int erest-ing monum ent s o f Ce lebes- dat-in g back 10 Ihe time of the Easl-India Compan y. Bu i" in o ld Porluguese sty le by th e form er rulers o r Ma cassa r in the 17th ce ntury. it was form erly ca li ed Fort Oedjoeng Pandang .

ufler u plunl Pudanus. whieh f10uri shed Ihere.

Wilh the fall of

Coa in 1667 th e Fort was taken h y Admiral Speelman , who renamed i( Fort Rott erda m . after hi s b irt-hpl oce. It was e nt-ire ly rebu ilt by th e D utc h co nform to the sty le of the ear ly seventeen th ce ntury. The d raw in g by Valentyn, s hows the Fort as it used 1-0 beo In fron t of t-he Enst gn le, next- to t-h e ga ll ows. was a sma lt rort or "rave ly n" ; hen ce t-h e nam e of th e a djoinin g rond " R avelij nsweg". Soulh of th e Fort was b uilt th e first E uropean cemetry, from which th e present "Kerkho rpad " (= Cemetry Road) go t i1 s nam e. T he old -Dut-ch c hurch within the Fort is unc ha nged a nel s till in use. The Governors' palace. marked a) used 10 be I-h e i' lilita ry C ommanders' quarters as la te as '920. ~any of Ih e buildings are a lso being reslaured 10 preserve lh is hi s tori ca l spot in its original conelilion. 'Th e cncloseel plan s hows Forl RoH erd am as it is to-d ay. Origi na ll y Ih e Fort lI sed 10 harbour the ",hole Dutch community : la ter th e se tll eme nt ex lend ed north into a part ca li ed "Stad Vlflflrclingf'n"; the oldest- part of th e prese nt European qllarter<;, th ercfore is nbo llt ra 100 years old. ln thi s connecti on it will be of interest to know th a I" in '905. durin g th e last Coa war. th e wives and childre n o f th e European inh ab it an ts of I'Vlacns sar "\vere tempo ra ry insl"all ed in th e Fort.

137

N ED ERLAND SC II-IN 0 ISC ll E

ESCOMPTO iVI.AAT SCH A PPIJ

NV

B

I~

r\

N

K

E

:-;

Es lahli she cl .. I I3n lnv În in 1\41ï

Br
OJJ;ees i" Ams'erd"m "",I TI, e HO[l"" Age,,'s all ouer '/le \Vor/" Age,,'s of ,I,. American Express Comp'IIfY

V it'1lI

( J/

tlH'

136

F orl R Ol/ l'rr/orl!

ENGLlSH SUPPLEMENT TO THE

GUlDE OF MACA SS AR. AND

SOUT H-CELEBES

WITH

MAPS

OF

MACASSAR. FORT ROTTERDAM AND SOUTH - CELEBES

Printed by It.e N. V. Celebes Drukkeri;

Maca sscrr

1938

135

Het sawuh-areaa l wordt hier gestadig uit'gebreid in verband met de in aan leg zijnde irrigatiewerken. Evena ls bij de ande re kolonies heeft men bij de bebouwing rekening gehouden met de toekomstmogelijkheden en za l hel" ..Javaansc he karakt er" zoovee l mogelijk aa n het gehee l worden gegeve n. Kolonisatie Moena. Behalve de koloni sa ti e van Ivladoereezen te Penjarean. treft men op dit ei land ook ee n koloni e van Javaan $c he bosc ha rbeiders aan. Kolonisatie Tamoekpe. Deze bevindt zich 30 km voorbij Masa mba , aa n den weg Huar Malili . bij de brug over de Sa lo Bone Bone. welke rivi e r het waler voor de bevloe iing leve rt. De Ja vaamc ll e nuam is Sidamoekti wat beteekenl "vee l voorspoed" . Hier werden reed s ongeveer 500 bouw in gebruik genomen. w ua ro p 500 Javaansc he gezinnen. ongeveer 1500 zielen. werden ondergebn.H:hl. Ecn toevoerweg werd aangelegd van P ulila naar ~I ocnte.

Kolonisatie Kalaena. Een IQ km voorbij \ iVotoe. aa n den weg van \Vot oe naar Posso. li gt de koloni sa tie Mnleko. dc eerste kern van de Kala enn koloni sa tie. welke door de KaJaen a -rivi er wordt ge irri geerd. Ook hi er zijn than s 500 bouw grond in ontgin · ning. bewoond doo r ca. 1500 zielen. Daar de streek . waar zich deze twee laats tge nocmde kolonisaties bevinden, nog ni el in kaart werd gebrac ht. zoodat men b.v. nog niet op de hoogt e is van den loop der rivi eren . droeg de regee ring de Knilm op om dit gebied midde ls luchtkartee rin g in bec ld te brengen. Einde September 1938 we rd ee n Fokkertoestel van de Knilm op het vli egveld Ie ~Iasamba gesta tion neercl. om deze werkzaamheden. waarmede ongeveer ee n maand \\'0$

,:!cl11ocid. uil Ic vocren. Zoonis vn n zelf sprcek , b es to nd in

deze a fge lege n stree k voor de kom st van ee n vliegtuig gewe ldi ge belnngslell;ng. zooals op bovenstaande foto bl;jkt. ~I en is in bevoegde kringen vnn meening dat deze Javan en kolo nisaties op Ce lebes goede kanse n bieden .

131t

e gro nd en z ijn gesc hikt voor rij stb ouw (sawah's) en men hoopt dat door he t voorb eeld der koloni ste n, ook de a ut och tone b evo lking va n die s treken lol rijstbouw zal overgaan. Over h el a lge meen past de J avaan zich goed aan zijn nieuwe omgev in g aan en leverl d e ver houdin g met de au l'oc hl o ne bevol king we ini g moe ilijkh ed e n op. W e l h eerl men hi er en daar Ie kam l)cn met dy~en t erie e n malaria, we lke laa tste z iek te a ls regel h ij bosc hon tgi nnin g op treed t ; d e nooel ige maatrege len hi er' egel! worden genomen terw ijl d e ko lonisten zich vanze lf~ prekend ook p hys iek aan het- ni euwe kli maat moeten aa npasse n.

Kolonisatie Boengi. Deze kolonie li gt tussc hcn Pinra n g en P o le . wa li op 33 km van eers tge noemde plaats. H aa r e ige nlijke naam is .. P ar ia." De koloni e werd in 1937 ges ti chl en te lt th a ns ca. 600 .... ie len .

Kolonisatie Mapili. Deze b evindt zich op '14 km van Polewa li aan den weg van Po lewali naa r Madjene; zij werd eve nee n s in 1937 ges ti cht en ("e lt than s ongeveer '1500 zie len.

133

Kolonisatie In

Midden- en Zuid-C elebes

Sede r! medi o 193ï vindt kol o ni sa ti e pl aa ts va n J ava n en en ~ll a­ d oereeze n in d ive rse s treke n va n Zuid- en i\ lield en -Ce lebes. d ie d aa rt oe geë ige nd zij n . fVlom cnt ee l b evind en zich ko lonisa ti e terrein en bij:

Boc n g i... fd ec 1i nll Pure-Pare. o nd era fd eclin g Pinra n g; J\lla pili . nrd ee lin g lVlandar. onde rafd ee li n g Pol ewa li : Bo n e~ a fdeelin g Loewoeh. onderafdee li na M as Hmha:

W o loe. a rd ee lin g Loew oe h . ondera fd ee lin g M a lili: P cnj a rea n . a fd ee Jin g B oe io n en Laiwoe i. ondera fd ce lin g M oe n a. Z ooa ls va n ze lf spree kt is d e b ed oe lin g va n d eze ko lo ni sn ti es om nan d e ove rbevo lkin g va n J ava e n lVla d oe ra p laa ts in te ruim e n. D e terre in en w orel e n Jll et g raa le zorg uit ge koze n en d aa rn a voo r d e voor loo pi ge o nt va n gs t va n d e ko loni sten in ge reedh eid geb rac ht. d .w.z. bo uwt erre in e n w orde n uiI geze t. tijd e lij ke wo nin gen en lood se n ge bo uwd en waa r noodi g toevoerwege n aa n ge legel. Gedurend e d en ee rsten tijd . to t d a t d e ee rs te oogs t binne nko mt. o nt va n ge n d e ko lo ni s te n rij st: leve ns krijge n zij ge reed sch a p. Een e n a nder wo rd t la ter teru ttb etaa ld e n d e daa rd oo r o ntva nge n p ro du cte n wo rd e n wed er gebruikt voo r ni eu we ko lo n is te n . Aa n e lke ko lon i.sa ti e is ee n ass istent-<wed a na verb o nde n . zood a t d t, ko lo ni sten mei ee n inhee msc h b es t-u ursa mb te n anr va n e ige n land aard te make n h ebben . E lke ko lo ni st kri jgt d e b esc hikki na over ee n bou w gro nd en 1/5 h a cd . waa rop zij hun vas le w on in ge n b o uwen.

132

Er zijn 1.500.000 Boegineezen en jOO.OOO !Vlakassaren. Dus ook dil" arbeidsterrein is bUîl"engewoon uitgebre id. En zoo moge ik met dit artike ltje U een (is ' l dan ook oppervlak-. kig) overzich t gegeven hebben, ove r het Ze ndin gswe rk in Zuid. en fVli dden -Ce lehes. het terrein dat door s teeds meer touri s ten va n b uiten bereisd wordt. H e l eigenlijke Ze ndin gs\verk li gt natuurlijk ac hter deze cijrers en reiten verbo rge n. l' laar we lli cht kunt gij dààr iets meer van hooren a ls ge 's avonds eens rustig op de voorga lerij van een Zendingswoning. de Zendeling o r zijn Vrouw uithoort o\'er hun dagelijksche. moeizame, doc h ook rijken arbe id . Sela mat djalan! !

Ds. 1-1. v. ,/. 13. Zendingskaartje Zuid-Celebes

131

va n Indi ë ee n vc rlll ce rcl cre act ie van f\ lo holllll1adij ah. ee n o rth od oxe f\ lo ham meda a nsche vcreeniging. nan. In de bergs treken hee t en de Illensc hen Mohammedanen . do ch blijven IlUll oude go d sdi ens t d aa rm ee vermengen. De Zending 'we rkt hi er buile n 1'1a kassa r op 2 plaat se n met sc hoo ltj es en op 4 a nd ere plaat!'en me t poliklinieken polikliniek -punten . In de siad heert het we rk. wal de o rga ni sa ti e belrert. in het él rgeloopen iaar nog al voo ruit ga n g te boeke n. lIJuni 1938 werd ee n ee nvoudig bevo lkin j:!'sz ic ke nhui sje geopend nR n de Zuidkant van de s tad. l' lee r in het ce ntrum liggen bij elkaar eell I\/lal. volkss chool. poliklini e k en leeszaa ltj e, waar me tee n ook ko empoe lans gehouden ,,'arelen . A I dit we rk gesc hi edt onder d e n zinrijken noam " Laboea ng B adji" waL beleekenl .. d e goede Haven.'·

or

Verder li gl hi er ook een per 1 Augustus 1938 geopende Schakelschoo I. die uitgaat va n een Comité. waar d e Predikant voor he l

Zend;ngswerk na mens de Prot. Kerk (Ds. J. C. Brokken) en D s.

H. v. d . Brink be iden zitting in Il ebben. Daarnaas t worde n enke le m a le n per w ee k handwerk lesse n gegeven aan kampongm e is jes en vrouwen e n aa n me isjes van de Gouv. H.I.S. Een dd elal co lporleu rs probeeren b;jbels or b;jbelgedeelten Ie verkoopen en zoodoende ook meer co ntact met d e bevolking te krijgen.

In du lee ken staa l het heele werk: contact zoeken. Zelfs heert d;t reeds 1'01' di eper co ntact geleid.

130

hel sy ncreti sme. de zucht om uit alles hel bes te te nemen, of li eve r d a tge ne. waarvan me n voor zich zelf het mees te he- il wacht. maar dit gevaar zal men trachte n te vermijden. H et is Cl trouwens in hel ge hee le Oos te n op elk Zendingsierrein. Verd er is er in de beweging ee n dran g om zich ook op maa tsc hap pe lijk terre in te bewege n : moerfercursusse n. hygiëne. jeugdo rgan isa ti e. vooral padvinderij. De Prolest-antsche Ke rk heeft na de na de re ke nni sma king voorloopig de n Indischen Predikant D s. J. C . Brol,kCI1 niet op Sa le ier gep laa tst. Jlla a r te M a kassa r gelaten. waar hij mee r aanraking met de leiders d eze r beweging heeft. Naas t deze n a rbeid va lt nog te verm e lde n hel werk van het Leger d es H eils in ee n eenvoud ige. maar uitsteke nd e kliniek. in hoofd znn k voor de Europ. bevolking en een polikliniek voor de Inheem sche groepen, onder leidin g va n een Zuster. Op dit terrein beweegt zich ook het b eke nd e St. MeJania-werk. uitgaand e van de R . K. Missie. dal in Mak assa r een inheemsc he kraamvrouwen polikliniek heeft. Verder is i\1akassn r ook nog ee n centrum va~ de Miss. Alliance. een Amerikaansche Zending. die op Borneo. Lombok. Bali en Nieuw-Guinea werkt en haar Ople idin gsschool in M aka ssar

heeft. T ens lotte hebben ook enkele Gereform eerde Kerken van 0051Java hi er in Zuid-West-Celebes hun Z endin gs terre in, wa a r a ls ZenëIingspredikanl Ds~. d. Brink werkt. Zuid-Wes l-Ce lebes is een Mohammedaan se h la nd . . Niet ' t min st komt dit tot uiting in de groo te ku stpl aa tsen, zooa ls Makassa r met haa r 8 0.000 inwoners er ook ee n is. Voora l de laatste lijd treft men hi er eve na ls in de a ndere d ee len

9

129

chic costuum beteekent voor elegante vrouw hetzelj'de als

(,f) .I)

DJ 'fK

'J'.}> 1\

voor den goeden zakenman

•

Laat de

',\. ('{'Iehel;

Drukk( rij

VOOR uw DRUKWERK ZORGEr\!

PASARSTR. 18 - TEL. 475 - MAKASSAR

Spaar de Bokma-

kurken voor dit

fraaie Bokma-

,

Paitstel

.,

hi"rboven ar\.ldw ... ld" pnilstel van hel fraaiste blauw, gc!)lIkk ... n door dc PI"teeHabri ... k Ic Gouda, is Ilcheel j1mlis en kosteloos Ic krijj1eJl voor de lierhehbers vall Bokm"'s Oude Gcm'vpr.

"I

U krijf.!1 tegell inl"v('filll! van:

'2 Bokma-kurken 8 1'2 1.

..

.. ..

..

een k('lkglas .. plal('au, ('en schenkkaraf

Ruil Uw k",k"l1

ill

bij:

HANDELMAATSCHAPPIJ E. DUNLOP f. Co. N.V. MAKASSAR

\

Vu n P osso ka n men pe r b ool na ar i' lena do en de l'v )ina hassa of ook l11 et ee n prauw vVes twa arts naa r Parig i, va nwaa r me n ove r la nd D o nggala be re ikt. waa r de K . P .~1 . bool a l wee r ge reed li gl 0111 U nan r M nkassa r teru g te bren gen . T eru g in i'1a kassa r zou U w a a nd ac ht nog gev raagd kunn en worden voor ee n dri etal Z endin gen . Alleree rst het werk van de Prot. Kerk a lhier in M a kassa r en o p Sale ie r. waa rvoo r D s. J. C. Bro kken bes temd is. H et werk o p Sn leier is in 1932 bego nn e n . Hier we rken ee n Inl. Lee raR r me i 8 Inh . goe roe's terwijl e r 4 sc hol en zijn met 200 lee rlin ge n. P e r I A u g. '38 is hi er ook ee n Scha ke lschool geo pend. Dit werk is. du s no g ge hee l in beg insta dium . D a arn aas t staat deze Z endin g in verba nd met ee n zee r e ige naa rdi ge beweging. R eeds in 1932 was d e Predik a nt van de Prot. Kerk te M a kassa r in vlu chti ge aa nra king mel deze IJ t! wegin g gekom en en hij had er met blijdscha p ee n bewegin g naar het C hr is tend om toe o nl dekt. H el was. hoew el Mo hammed aanseh. a lles "bijna gelijk" aa n he t C hri stendom. \Vond erlijke verhal e n dede n sedert de ro nde: ee n ha dji zo u doo r den tocht naa r M ekka zee r tel eurges teld z ijn leru g ge ko men , o nde rweg een bijbel in ha nde n hebben gekrege n. loe n lo t he l chri ste nd om zijn ove rgegaa n . e n op Sa leier te ru gge komen zijn menschcn hebbe n bewoge n om chri sten te wo rd en . D e Indische Kerk vo nd hi erin aa nl eiding ee n Indisc he n pred ika nt voo r Sa le ier te b es temmen . Hij moes t beginn en me t ee n onde rzoe k naa r de beweg in g. Na ee ni ge n tijd kwa m hij tol de ontdekkin g. da t "bijna ge lijk" moes t worde n ve rvan ge n d oo r .. net ni et- ge lijk ." E r was we l ee ni ge overee nkomsL. maar di e lag a a n de o ppervlakt e. 'In we rke lijkheid had me n le doe n mei t'vloh a mm edn n n sc he mys ti ek. E r ware n inde rd aa d zoe ke nde m e n sc he n. maa r o nder zoeken ve rstaan zijze lf .. inzicht krijge n in mys ti eke ge he ime ni sse n ." Zij will en het chri ste ndom leeren kenn en. maa r allee n om hel" te vergelijken met de Isla m en met a ndere godsdi ensten . D e le ider had inderd aa d ee n stoot uit het- W es te n ontva nge n . maa r di e had ni et a nders b ewe rkt da n da t hij w a t meer criti sch oo k tege nover den 1sla m was kom en te staa n . D e beweg in g geeft ee n e ige n blad uit. d a t gewijd is aan het ,.onderzoe k va n de waa rhe id de r godsdienste n" . [Vlet het o nde rzoek wordt ern st gemaa kt. D eze men sc hen z ijn zoo ruim . d a l" zij ook de n Indisc hen Predika nt a ls advi seur in hun midd e n hebbe n o pge nome n. Zij heeft op he t e il a nd Saleyer vijf a rdeelingen . ve rd er éé n te ~1 a ros en éé n te fvlakassa r. Die a fd ee lin ge n houden weke lijksche sa menkom sten . w aar be urte lin gs ee n "fvloha mm ed a an en ee n C hri ste n stukke n uit den Kora n en den Bijbe l lezen en b espreke n. Er is openh eid om de verschill en en de overeenkom sten onder ooge n te zien . Natuurlijk dreigt- hi er het- gevaar van

128

derafdeelinge n Posso en !Vla/ili en over de Landschappen !Vlori

en Noord Boengkoe van de onderafdeeling Kolonedale. De verschi ll ende hoofdplaatsen zooa ls Posso. Tentena. T aripa, "Vat-oetaoe en Bomba zijn ook centra voor het Zendingswerk. Evena ls in Kolonedale: Lemo en in Malili: Kawata. Er werken hier thans 10 Eur. Zendelingen. welke bijgestaan worden door 8 Inh . Evangelisten en 1'16 goeroe's voor het schooIen Gemeentewerk. Vooral het schoo lwezen heeft een geweldige omkeer gedurende rle laatst-e '15 jaar in deze streken geluac ht.

Er zijn than s 97 Volksscho len Illel 26J 1 jonge ns en 19'13 meisjes

(samen 4534). A ls bovenbouw op deze vo lksscho len. 3 vervo lgscholell met" 300 leerlingen. één opleid ingsschoo l voor Volksschool -o nderwijzers met" 34 leer lin gen. één H.I.S. in Posso Illel" 161 lee rlin l!en. Aan de Volks scho len werken 119 onder"vijzers. aan de vervo lgsscholen Q onderWijzers: aan de Opleidingsschoo l be halve de Europ. Zendeling-leider nog 2 Inh . krachten ; aan de I-I.I.S. 5 Ind . onderwijskra chten . Wij hebben maar eens een rijtje cijfers genoemd om dUidelijk te laten spre ken . dat de Zendfng zooals bijna overal. ook hier bela ngrijk maatschappelijk werk verricht. Tn dit verband denk ik ook aan het ziekenhuisje. dat in Tentcna aan het Posso meer ligt, waar 4 inheemsche verplegers werken en men mei smart naar een nieuwen dokter uitziet. Door a l deze a rbeid is hel" vertrouwen van de bevolking gewonnen en de juiste verhouding geschapen om over het Evangelie van

Jezus Christus. de Boodschap der Zending. te spreken. Dat hier ve le vruchten liggen blijkt wel uit de mededeeling. dat e r th ans 40·742 gedooptf' Christenen. terwijl er nog 848 in doo p onderricht zijn.

127

m eisjes. D na rn a a st h eeft d e Zendin g een V ervolgsch oo l c n ee n

Schakelschool mei E uropeesc h Hoofd Ie M akal e. T e i'vlaka le is e ve nee ns d e ves li g in g va n h e t Binne nl a ndsch Bes tuur. De laa tste sc hoo l d oo r d e Ze ndin g o p geri c ht is d e in 1938 o p ge richt e C h r. I-Iui s houd se hoo l Ie R a nt e-P ao o nder le id in g vQ n een E u ropeesdIe directrice. Ee n a nde re ta k va n Zendin gsa rbe id is nog he t Med isc he we rk. T e R a nt e-P ao staa t ee n Ze ndin gs zi e ke nhui s me t 1'20 b edd en. wamaa n ve rbonde n zijn ee n E uropeesche dokte r e n z u s te r e n voo rt s n og '2 3 inl a ndsc he verpl ege rs e n ve rpl eegs te rs. H e t an nt l-t l op ge no me n p a ti ë nte n ove r 1937 b edroe g '1 142. Buite ndie n z ijn e r nog 7 po liklini e ke n di e d oor he t gehee le la nd ve rspre id li gge n e n waa r d e m e nse h e n d e a ll e rnood zake lijks te medi cijne n e n medi sr ht! hulp kunn e n verkrijgen. E e n km va n he t zie ke nhui s te R a nle-P ao ve rw ijd erd is ee n Le proze ndo rp geh ee l in T ora dj a-s tijl opge bo uwd . ,"vam ruim 100 le p ra-pa ti ë nt e n een goed e verzo rg ing e n be h a nd e li n~ krij gen. D eze le proze ri e is ze ke r ee n b ezoek w aa rd . Hi er zie t me n ie ts va n me n sc he lijk e ell e nd e. M aa r hi e r b e me rkt me n ook wat C hri s telij ke li efd e ve rm ag. D e weg va n M a ka le -' Rarlt e- P ao ze t zich O os twaa rts voo rt n aa r P a lop o! Zooa ls P a ré -P a ré voor he t T oradj a- Ia nd d e uit ga n g n aa r he l \ Ves te n is. zoo is P a lo po d a t naa r he t Oos te n . Hi e r li a t oo k eve n buit e n d e kot-t a d e wo nin g va n ee n d e r Ze nd e li nge n . M aa r we zull e n hi e r ni e t lan g ve rtoe ve n. wa nt ee n voor ec ht e toeri s te n véé l te int e rressa nl e toc ht li gt voor d e d e ur.n .1. binn e nd oo r naa r he t mee r va n P osso. Daartoe kan wee r ee rsl ee n 70 k.m. va n de a ut o gebruik ge maa kt wo rd e n lot f\1asa mb a. waa r oo k een uil ste ke nd e pasa ngg rahon is. V e rvo lge n s noR' een 90 k.m . pe r a ula tot Man g koela na. Hi e r b lijft de a llt o voo r ee n pra c hti ge ro tta nbru g staa n . Wij zoe ke n pa ard en e n tre kke n d eze rotl a nbru g over . E n d a n va n gt ee n toc ht va n "wee d age n ove r d e wa te rsch eidin g aa n . di e eve ntu ee l ook in

dri e dage n Ie doe n is. \ ,ye vo lgen hel pad. d a t ook door de Boegin eesc he ha nde la re n Oo k dit is (zooa ls d e z'" ,u re tri p . di e echt e r nee re n ze ke r we l ka n

ge bruikt w ordt. meeste mooi e tocht e n in h e t b e rg la nd) ee n ied e r. di e ee n b ee tj e gewe nd is om te tourma ke n .

Met d eze lochl komen we in ,.het la nd va n Kruyt" zooals L. H . C. H ors li ng z ijn in te rressa nte reisbesch rei\"i n g over deze streke n noemt. een pre tti g gesc h reven werkje. d a l iede r. die deze s treke n bezoek t. e i ~el1 lij k eerst Ier orië n ta li e zou moe te n leze n . H e t Ze nd inQ'werk is hie r in Feb ruar i 1892 begon nen. toe n D r. A lb. Kruy t de .. eers te voet" aa n wa l ze ll e in Posso nan d e To mi · n iboc h l. Ge leide lijk heeft het werk zic h h ier ui tgebreid o\"er de 12'e hee le on ·

126

o md a t deze pl aa ts het ce ntrum van de d icht st bevo lkte streel, van d c T o rodj n- Innd c n is. Tha ns we rkt de Ze ndin g hi er 25 ja ren . H aor ge hee le ge bied is verd ee ld in vie r H oofdpostcn nl. R an le-P ao. Sa nga ll a'. P a lo po e n Rongko ng. Binnen ni et a l te la n ge n tijd za l er waa rsc hijnlijk nog een pos t bijko me n . eve na ls d ie vroege r reeds enk ele ja ren bes tond . nl. Rembon . H e t to taa l a anta l Z e nd elin ge n voor den H oofddi enst is zes . waa rva n er een bes te md is voor de ople idin g va n Eva nge liste n en Onderwijze rs. D e Z ende lin ge n w o ne n all en op de bove nge noemde plaa tse n . ter wij l de O pleidin gssc hoo l staa t te Ba ran a·. 3 km vo n Ra nt e-P ao verwijderd . H e t aa nta l eva ngelisten . bijna a ll en van Toradj a -Ia ndaa rd . is 4 1 wa a rn aas t ru im 160 onderwijzers. d ie voor mee r d a n So l)} door d e Zendin g zijn opge leid . H et werk van eva nge lisat ie is ni et o ngezegend gebleve n . zoodu l er IIU bijna 15.0 00 C hri ste nen zijn. (± 4 à 5% van d e bevolk in g) . T e An gin -A ngin . 4 km ten Z uid en va n R a nt e-P ao heeft zich gevesti gd de A fgevaa rdi gde van het Ned erl a ndse!' Bijbel Genools(' hap. die bez ig is d e Bijbe l in de T o ra dja -taa l over te zetten. De \'ru chten \'<.ln zijn a rbe id door d e vertaling van het Lukas-evongelie en het ollste ll en va n versc hill end e sc hoolboekjes worde n doo r de Ze nd in g d a nkb aar aa nvaa rd en gebruikt. Binne n enke le maa nde n is te verwachten ee n groot T ae' -Nederla nd sc h woo rde nboek. Va n het beg in a f is er d irect me t het werk o nde r de jeugd bego nnen doo r het opene n va n volksscho len . Zou het Z endin gs werk en de o nt w ikke ling va n de bevo lkin g vruchtb aa r zijn d a n moest bego nn e n wo rden me t o nderw ijs aa n kindere n. Ook d it werk heeft z ic h ste rk uitgeb re id . H et aan ta l vo lkssc hole n is lh a ns 73 me l ee ll lolaa r aa nla l reerlin ge n va n ruim 7400 n .1. bijna 5000 jo nge ns en ruim 240 0

125

Vijfti g ~c lll ee nlc n o nts tonden, georganiseerd in 5 kl assen. H el zal n iet la n g mee r duren o r de ee rsl-e Sy node voor d e Inl. ke r"ken word t hi er gevo rmd . De Zendin g va n ~ lama sa en die va n Ranl e- Pao hebben sa men ee n gemec nschap pe lijk we rk onder de honderden Toradja's in ,\ lakassar, van wie zee r ve len C hri sten zijn, we lk e ee n e iqen kerkgebouw hebbe n aa n d e n f\ larosweg in I\ lakassnr. Tens lo ll e is hel nog belangrijk om mee I e deel e n , dal binnenkort aan d en bouw va n ee n zie ke nhui s onder leidin g vun ee n e igen Ze nd i ng.;,;a rt s in f\·1a masa begon nco wordt. Van ui t f\ lnm asn is hel zeer wel mo ge lij k d e 6 inn e n-doors lee l, nn,H )\ lakale I e maken. Dit is ee n to cht van Iwee dagen, waarbij d e ee rste da g 25 km en d e tweede dag 35 km te paard ge red e n wordt. f\ lel deze betrekke lijk zwa re, maar toc h ook buitengewoo n mooi e toc ht z ijn we in i\ la ka le e n in hel land d er Sa'da n Toradja's. D e S n 'do n T oradjo 's worden genoemd naar d e groote rivi e r. di e d oor bijna ge hee l Zuid-Celebes stroom t. De bergs tree k, die zij bewone n is een van d e mooiste bergs treke n van Celebes. In de breede vla kt e va n den Sa'dan ri v ier, in de dalen tu ssc hen d e bergen e n de gr illi g omhoog stekende kalkrot se n, tege n de berghellinge n aa n e n overal waa r maar ee ni gszi n s moge lijk. h ee rt

de Toradja-bevolking haar terra svormige rij stve ld en zeer kun s tz inni g aa n ge legd. De bevolking leeft in hoofdzaak van rij stbouw en in d e hooger ge lege n streken verbouwt men ook koffie , Bevolkings- en hande lsce ntrum is de plaa ts Rante-Pao. De pasnr , hi e r om d e zes dagen ge ho ud e n , wordt door ge mi dde ld 16 lol 1 ï.OOO men sche n bezoc ht. V e le T'o radja' s hebb en hun hui ze n gebouwd op bijna on toegon ke lijke kalkrotse n o f op hooge he uve ltoppe n, wao rd oo r zij zic!' il l vroegere lijde n vee l beier kon d e n ve rd ed ige n. Zij zijn stéllld vns li g. energiek en Irots, Hi erdoor hebben zij zich in vro eger jaren be trekke lijk vrij we le n te hou d e n van \'I"cernd e in vloeden. Doo r hun opgewektheid e n gees ti !!heid is het een vo lk dn l \'cel vnn rccs tVÎNe n ho ud t. Hun doodenfees te n zij n er beke nd 0111. God .. die ns ti g zijn zij a nimi s Len. Z ij ve reeren de d ooc!enzie len e n ,r('('ze n d e d cwn la·,S. De offe r, aan de de\\'ula's cn .1<111 df' zic len d CI' voo roude rs moe te n !!oed in acht "orden !!e nOlllcn. \\'an l Ilf't I ('ve n <;~e luk hnn!!t er \'on ;of. Tod l is er reed ~ heel wat ,era nd erd in d en loop der jaren. Z~H! Illf' n een 10 lo t I") tal jaren Q'eleden bijna olie jonqe menschen nog mei a fg ev ijfcle landen. than s komt dil llIam wein i" meI'( voor. Van graa le in v loed is hi erbij g('\\'ee~1 de nrbeid dt'r Zend in g. S inds Novembe l' ' 913 werk t" ond er dil vo lk de CC're rormeerde Zcnd in g'sband , A ls vest"ig- inasp laals wcrd R an t('- Pno C!ckoz("n.

124

Deze nam in 1928 het Zendingsgebied over van de Indische Kerk, we lke sedert ' 9 ' 3 het Zendingswerk a lhier had geleid. Verschillende hulppredikers hadden achteree nvol ge ns in Ivlama su gewoond. Vee sc holen werden geopend en de bevolking stond wel sympa thiek tege nover het werk van de Zendin g. De oud ste gemeente in dit gebied is Tawalian, reeds door de Indisc he Kerk gesticht. G roote massa le overgangen hadden hier plaats in '930 en '3 1. toe n groote kampo ngs in het Noordelijk gedeelte in haar ge hee l overkwam en tot' het C hri stendom. ]n 1931 kwa m de 2e predikant Ds. Ge leijnse, di e zich vestigde in Melaboh. Onder diens arbeid ontstond een massa le h eweging in Ga loe mpang in de kampong M a ioio. Daarna kwa m in '937 een for sche b eweg ing in het grootc Mo masa- dal doordat drie district shoofd en C hri sten w e rden (de vierde was het a l) gevolgd door vele honderd en van de voornaamsten des vo lks. Op plechtige wijze werd d ez~ overgang tot het C hri ste ndom door de oprichting van een stee n gevierd welke sleen te zicn is in de kerk van Mamasa. Meer dan de helft va n het volk werd in de eers te periode door de Indische Kerk gedoopt. En in de laa tste jaren is meer dan 10% van de bevolking welbewust tot het chri ste lijk leven overgegaan. waaronder bijna a ll e distr ictshoofde n. Hct laat zich dUidelijk aanz ien. d a t de overgang van het overige deel van het vo lk binnen afzienbaren tijd zal volgen. De oude. dikWijls zoo co nserva ti eve. a da t ve rdwijnt steeds meer en meer en een chris telijke levensvorm begint te ontstaan. De Zend in g werkt hi er met twee predikanten en ee n Administra leu r- schoo lbe hee rcle r. e n ongeveer 90 man inhee msc h personeel. meest Toradjn's.

123

De Zending

In

Zuid-Celebes

Voor toe rist en is he t dikwijls een aangename verrassi n g a ls zj; in h et mooie. maar toch oo k dikwijls vreemde en eenzame binnen land inee n s voor ee n complex woningen van d e Zending of de JVliss ie staan. Tien lege n éé n . dat ze daar ee n pretti ge on tvangst vind en en wnt voo r die toeriste n van vee l b ela ng is. dat ze a ll erl ei inlichtingen

on tva nge n over he t la nd en het volk. da t zij bezoeke n . H et is daarom hee /emaa l ni et vreemd . d a l in deze g id s eell inlidl I-end art-jke l voorkomt over het Ze ndin gswerk in Zu id-Ce le bes . La te n w ij dil artike l geven in de vorm van ec n rc is doo r Zuid -

Ce lebes. Van JVlakassar ve rtrekken we per a uto Noo rdwaarts. Na 1.37 klit ge red en te hebbe n la n gs ee n uitstekende weg arriveere n wc in P a ré-Paré. Paré- P aré is d e .,voo rhave n ·· va n het T ora d;a - Ia nd . Beha lve Boeg in eeze n wonen h ie r ook vee l T orn dja ' 5. Ambon eezcll e n Menadoneezen .

De Zendin g hee ft hi er door sa menwe rking ww verschill ende Zen dillgsco rpora li es ee n goeroe geplaa tst. die zoowe l de iVla le isc h sprekend e a ls d e T oradja spreke nde Gemee nte verzo rgt. Na Paré-Paré gaa t d e reis nog ve rd er langs d e kust tot Polew a li . vanwaar we het Ooste lijk ged ee lte van l'o li dden -Celebes b etre den. hel" terre in van de Zending. uitgaa nde va n de C hri ste lijke Gerdo rlll ee rd e Kerk in Nederland. Deze Zend in g b ego n haar a rbe id in 192i door de Uitzending van D s. A. Bikke r n aa r Mam asa.

122

daar per prauw de kali Karama a fzaken naar S impaga en vandaar per K .P.tvl. of per prauw langs de kust teru gkeeren naar M a moedj oe en (\ ladje ne. De tocht van ~I amasa naar S impaga kan zo nder ove rh ans tin g gesc hi ede n in 6 à 7 dagen . Men ka n daarbij vo lop ge ni ete n va n he t heerlijkste na tuursc hoon vo l a fw isseli ng. geLruik IImke nJe van verschill end e vervoermidde len , zooa ls he t paard. he t ba mboevlot. de prauw. K.P.M . en a ut o. Op deze tocll!-. eve na ls op den loc ht door T anda la ngan moet me n er o p re ke ne n. a ll es ze lf mee te nemen . zooa ls bedde ngoed e n keukengere i. daar het binnenland a ll ee n beschikt over leegstaa nd e bivaks. i'1issc hi en ten overvloede kan nog worden meegedeeld. dat a ll e bovengenoemde lochten . vo lkomen ongevaarlijk zijn. Wild ged iert e komt ni et voor en va n de zijde der bevo lking kan me n niets d a n d e groolst'e vrie nde lijkhe id en voorkomendheid verwa chten. zooda t we aa n iedere touri st een tocht naa r M nmasa len zeerste kunnen aa nb evelen .

Ds. A. Bikker.

121

El'lI

IWII'I'/i;bjJUnr/; p

((;O/O" III/lWIf/)

De

;lIn\lc

\ ('r$icn l met

"ruu \\

Î$

('C II 7. \\ 11-

rt.' f.!'(jll(lc ll h'lcn.

CCII

I)lH.d jc mei knwlwcrk (' n !Joude n norrin!Jcn.

vo lkin g van dil la nd ondersc heidt zich va n a nd ere volken, d oo r zijn g roo te vrie nde lijkheid. Het is reed s voo r ee n groo t deel ge c hri sli an iseerd . De oude he id en sche ada t is aan h el verdwijnen. De vroegere groo te dood enfees ten mei zijn uitsp a tlingen . kom e n nie!' meer voor. In p la ats daarva n vindt /TIen th ans ee n vo lkomen ru s ti ge b evo lkin g, we lke in de laat's te jare n, doo r sa me nwerkin g va n bes tuur en ze ndin g reu ze nvo rderinge n ge ma nkt hee ft 0l) den weg d er bescllaving. Binne nkort krij g t M a ma sa een z ieke nh uis. d a t ook ee n afdee lin g voor Europeanen zal geve n , H el za l in d e toekom s t van beteekenis worden, als to uri sten oo rd en als hers tellingsoo rd , va n wege zijn scilOo ne natuur en heerlijk klim aat De a fstand van 0-lak assM nam ~hllll asa b30 km) ka n in éé n d ag word e n a fgelegd . Vindt men di e rit te zwaar, d a n knn me n overnach t-en in de pnsanggrahans van P a ré-Paré of Pin rang of T omo n ga. De a ut oweg. we lke naar rvlam asa voert. houdt daar op. zood a t men van l' Iam asa, la ngs d en ze lfden weg wee r teru g moet. j\llaar Jll e n 1\a11 ook z jjn au to teru gs ture n e n naar Makale la len rijde n en ze lf binne ndoo r gaan te pn a rd . D n l kost twee d atte n Ie paa rcl. De ee rs te da g van Mamasa na a r T'a nd oeng 30 km , en d e tweede da g van T andocng naar Bit oea ng 25 km . In Bitoea n g ka n men dan weer in zijn e ige n au to sta ppen en is men in een goed ha lf u ur in l\ laka le en kan dan vandaar zijn loc ht" door het ge bi ed va n d e SaJang-TuruJja 's voortzelten. T ouriste n, die vao lange toc ht e n te paard houde n kunnen van Mamasa uit. ook Noord'waMts trekken en via M c labo h, Mambie. Arnl e, La kah a n , Pobetcngan n aa r Ca Joe ll1pan~ reizen en van

120

EI' ft

wllf rit Tn/(t k

De lijkki st lII e t [lfHtf(lcn ko p \'crsit-'nL is 6ij gl':f.f't o pe n ke ld e r

j ll

Ct' ll

l s fe dag va n M a ma sa naar Tandoeng 30 km . In Tandoen g is ee n

bivak. 2d e d ag va n T a ndoc n g via Masoepoe naa r P a na ruim '25 km . In Pan a is ee n bivak. 3{le d ag va n P a na na a r Tossoe '24 km . In N ossoe is een biva k. M en moel hi er kunn en besc hikken ove r w arm e d eke ns aa ngezi en N ossoe zee r koud ka n zijn . H et is 1600 meier hoo g.

4de d ag van fossoe naa r Tabone 30 km . In T a bon e is ee n biva k. mn a r men ka n ook. in T a bo ne aa nkom e nde . direct per a uto na ar M a masa terug keere n (45 km) . D e toc ht va n JVla mas a naar Pana. ka n me n oo k in pl aa ts van via T a ndoe ng. ma ken via Oeloesa Joe. D eze toc ht is in ee n zware da g Ie d oe n (b ijna 50 km) ma a r m en doet b eie r. dan in O c loesa loe te overn ac ht en . M en ka n er op rekenen in het moo ie hui s van hel di st-ri ctshoofd va n O e loesa loe. in ka mlJoe ng S ipa te . ha rte lij k te worde n ontvan ge n . Wil men in het centrum va n Tandalanga n (Pa na ) ee n paa r d agen o ve rblij ve n . d a n ka n me n va n het" Ja ndscha psbi vak gebruik m a ke n. o f ook va n het ze ndin gsbiva k va n w aaruit men het moois te uit zicht heeft d a t- men zic h in het Toradj a la nd ka n inde nken . Va nuit P a na ka n men dan enke le da ge n l a n ~e. moo ie wa nd e ltoc ht en ma ke n. led er. die d e ro ndrit- d oo r T n ndal a nga n heefl ge maa kt. is he t e r ovc r ee ns. d a l me n h ie r d e moo iste ta feree len va n ge hee l Cclebes vindt. H e t M Q-s oepoe-d a J d a l honde rd en meie rs di ep tol in d e rotse n is uitges le pen . laa t ee n o nverge te lijke n ind ruk a chter e n d e saw a h-co mpl exe n va n O eloesa loe behoo re n o nge tw ijfe ld to l d e moois te van ge hee l lndi ë. H et Mnm asn ln nd is pas sedert ee n prlar jn ren in hel verkee r betro kke n. T o l 1932 kon m en het- a ll ee n Ie pa ard bereike n . D e b l' -

119

H",

U!fl ',lojrr

1::"11

VOO rll,IIlH'

Ilowit' wordt ,Inor klailg\rUU"f'1I heW(·t" HI. De

mu111 Illi,· iil m'"

l'it!UTI' I' \ .111 I!oudhl, .. t \,("r~i .... nl.

6. Van f\1amasa per auto naa r Pena (1'2 km van f\ lamasa). Bij de brug van Pena stijgt men te paard en rijd t in de ri chting' van Balapeoe. Na ove r ee n afst-a nd van ruim 5 km ongevee r 400 meter Ic zijn gestegen bereikt m en de gmote kom -

poeng Ba la peoe. waar men van een der schoons te vergezichten kan ge ni eten. Men is daar ruim 1400 meter hoog en kijkt over hel hee le lVla masa-d a l heen. tot vcr ovcr T ama lan ti en hel di s tr ict Ranlehoelawan . Na vn n Ba lapeoe te zijn a fged aa ld . kan men la ngs ve rsc hil len d e pade n. a l naa r men tijd heeft. weer ter ugrijd en naar d e hrug van Pene. b.v. via Ranteliang. o f me n kan ook ge hee l Ic pnard nanr JVlamasa lerug kee re n. via Lombok en Osa ngo. een zeer schoone tocht. De a fsta nd va n Balapeoe naAr Ma mAsa b edraagt v ia Lombok en Osango 19 km. j.

Van J'vlanlosa v ia Tawalian naar Ortlboea op 8 km afstand. Van Oraboea naar Pa lad ang. en van Pa ladang naa r Pena aa n den a ut oweg. op 1'2 km van tvlamasa. Deze hee le tocht beslaa t me t d e 1'2 km autoweg meegerekend . ruim 40 km . De \Ve~e n zijn uit s te kend en men kan op deze toch t vo lop genie ten van de sc hoonste uitzicht J n. ~I e n kan ook vnn Paladang uit een kori bergpad nemen. waardoor de hee le tocht maar ')2 km wordt. maar dan moet men van Paladnng naar Tawali an. voor hel' korte pad. ee n gids nem e n. die d e n weg kent. An d ers Joopl men gevaar tussc hen sawa h's cn tuin en I e ver·· dwale n.

8. TourÎs t-e n . die er van ho ude n een rnee rdaagsd,e toc ht te paard Ie maken. kunn en ee n ro ndri!" maken door Tandalangan . rvlcn kan dan de volgende route neme n.

118

Twrr· arU/f' (;11{m'IIt/JWIf/ ~Irirrs f) eze snort wordt ni e t m eer lliHlgcnlilakt eli is n Ol! Z(· lrlz'lIlfll krijge n . De klelll'e rl z ijn zllcht rood 111('1 zwart en wil.

IHlliqlluir

te

even de school in te stappen en den goeroe te vragen of hij de kinderen wil late n zingen. Men zal verbaasd staan. hoe aar~ dig deze kinderen kunnen zingen. Ook vrage men den goe~ roe ee n kijkje te moge n nemen in het kerkj e van Tawalian . de trots van de C hri stelijke bevolking van dit distri ct. da l reeds bijna gehee l is gechristianiseerd. Van Tawalian rijdt men verder naar Tataie. waar men achter de school mooie graven vindt, zoowe l houLen diervormen . al s in de rotsen uitgehouwen graven. Na 'ratale komt men door het aardige dorp Kariango en ver· der het dorp Ranleboela. waar men niet moet verzuimen het groo le s tamhuis van den ouden parenge te bezien. Even voor~ bij Ranleboeda ziet men Mamasa a l weer. De heele lo cht is een cirke l. De toc ht is 18 km en kan in een voormiddag wor~ d en afgelegd. Deze to cht onderscheidt zich voorn I door de buitengewoon vriendelijke klein e dalen. waar men door been komt. waar de spiegelende sawa h' s als evenzooveel kleine meertj es d e heuvel s weerkaatsen. 4.

Van l\1amasa naar T aoepe. een hoog dorp aan de n rand van het oerbosch vanwaar men een ruim uitzicht heeft over hel ge hee le Mamasa-d a l. Van Taoepe ka n men rijden naa r hel dorp Osan~o waar verschillende hui zen de houtsn ijkunsl der Toradja's demonstreeren. In Osango komt men weer op de n autoweg terug. welke naar Mamasa voert. Deze tocht is 15 km en kan ook in ee n voormiddag gemaakt worden.

). Van l\1amasa naar Toussan. e n via Tondokbakaroe naar Loko. Van Loko voert een smal paadje naar Boentoe terug. waar men weer vlak bij de kola tvlamasa is teruggekomen . Deze to cht is ongeveer I okm en leent zich heel goed voor ee n wonde lt ocht op een frisschen morgen .

117

Ef'1I bH, IIII,is ill Tllril d j, I $lijl. 111 1101 11 I,U'\ ('rilc ill ij! 1II 'II,i.

111

, 1\'11

il\' o" d

J, iJ

l i( 1,11'

mi clcl e Jlijn hee ft van o n gevee r 30 km en fHHI all e zijd e n d oo r hooge berge n is o m r in gd . Dil J u l li edl' ee n overh ee rli jk klinwû l. Sc h e rpe w i nd e n . waa rdoo r a nd e re b erg pl aa tse n wo rd e n ge p laagd . ko me n h ie r ni et voo r. D e rege n is o ve r he t gt' hee le jau r ve rdeel d. \ V el heert me n vee la l in d e na m idd ag zware rege n b ui e n . maar d e morge n s zij n a ltijd weer e ve n s tra le nd . zoo cl a t me n zoo uoed a ls zo nd e r uit zo nd e rin g. he t ge hee le jaa r door, in d e mo rge n u re n flink e lac ht e n ka n ma ke n . Logies kan me n krij ~e n in d e vri e nd e lijke I)a snng~ra h a n , we lke d rie krUlle rs heerl. \ Va nn ee r de pasa n ggra ha n vo l is. kan me n a ltijd nog wel o nderd ak vinde n hij pa rt int!i e re n . Oo k is Ta mil Ia n ti ni e l vc r. wna r min ste ns ti e n pe rso nen kunn e n logee re n . De p inn ts j\ In m nsn lee nt zic h hij uit s te k voo r lI e t mn ke n kle in e d ag toc ht e n te pna rd of te voe t.

,"U il

A a nbevo le n d a gt ocht e n zijn b .v. I.

Vfl n ~" I a m nsa nanr Boe nt oe kas isi, w aa r me n he t g roo te hui s vn n h e t di sl ric ts hoo fd vn n Osa n go ka n bewon d e re n o m zijn moo i ho u s nij werk : ve rd e r naa r R n nt ekntoean waar ve rsc hil le nd e wnr m wa le rb ro nn e n zijn . Eén d aa rva n . la n gs d e n n ut owel! ge lege n . is geca pt ee rd e n wo rdt Ol)geva n ge n in ee n an rdj~ wa rm wa te rzwe mba d . waa r me n voo ral in d e vroege morf,!(,llure n in d e n n a midd ag o f 's avo nd s b ij li c ht e Jll ailn va n ge ni e te n ka n .

2.

Deze lfde Lacht a ls no. I . e n da n ve rd e r d oo r na ar Bo mhaInmbe. ac ht e r we lk e ka mpo n g een b e rgri vie rlje s troom!. w aa rin ee n wa te rva l va n ec n v ijf me te r hoogte. w aa ro nde r me n r lls ti ~ ka n b a d e n . V a n d eze wa te rva l kan me n d oo rloo l)e n e l! o p ee n a fsta nd va n ï km va n M a masa w eer o p de n a ut ow eg te ru g ko me n . ~1 e n ka n oo k va n d e w a te rva l tc ru g-k ee re n e n na n d e n voe t va n Bornba lambe o p d e fl ut owCg uitko me n on geveer ~I km va n f\!la m nsa .

3·

Va n l\l n m ûsa n an r T owi:.liulI . w aa r men lIi e t m oe l ve rz uim e n

116

rivipr vol gt I11pn 1111 tot ,HHl iVlmnn sil tOf' , nll ('('n s links clan weer rec ht s van d e rivi e r rijdend e. Kl e in e he llingen heeft men dan nog hij Tabon e en voorbij Tamalant'i. D e laatst-e plaats is een cultuuronderneming tevens vaca nti e·oord op 26 km van i'vlamasa. i'Vlen is daar midden in het oerwoud.

Vacantie-oord "Tamalanti" InTn malanti kan men genieten va n koud - en warnl\-vaterzwave l-bronnen, we lke door den beheerder van T'a ma la nti ver· ce nigd zijn in een flink zwembad complex.

HERSTELLINGSOORD

,,1 AMAL ANT I"

Bezoekt Vacantie-. Rust- en H erstellingsoord TAMALANTI met annex Badplaats .. AIR PANAS", 3200 voet boven de zee , gelegen in de Zuidwestelijke Toradjalanden, Geneeskrachtige warmwacerbronnen ; koude en warme zwembaden. Gezdlige logeergelegenheid . Veel T oradjagebouwen met houts nijwerk. Prachtige omgeving. eome and see TAMALANTI. 3200 reet in (he mountains. HOT and COLD baths. Swimming pool. Sul phurwacer bath for recovering . Comfortable bungalows. Nice tnps in rhe Toradja country. European man.lgcme nt. RADIO BADMINTON - PINCPOI'C

Gastenverklal'ingen. (Statements of Guests.) "Celebes' mooiste oord om rust en gezondheid te verkrijgen" . .. Sy far che nicest place in Celebes". ,.WOlrse Ou mal in Tamalanci. komst Ou bald zurück - lInd nanti bringst O u auch noch Freunde mit, und Ou wirst schon seh r bald merken, wie sich Herz und Nieren sterk en, durch des Schwefelwa sser Krafc".

HET IDEALE HERSTELLINGSOORD H el wa ter va n deze bronn e n is zeer geneeskrachtig en wordt voor verschi ll ende ziek ten, o.a. voor het hier in Indi ë zoo gevreesde eczeem. door verschi llende doktoren aanbevo len. De kleine b ergkom van Tamalanti, aan alle zijden door het oerbosch omgeven. is ee n uitgezochte plaats voo r clubjes die wi ll en kampee ren . D e particuliere pasanggrahans van de o nderneming , bi eden voldoende ruimte voor log ies, en vanuit die pasanggrahans kan me n dagelijks uitgestrekte wande lin gen ma ken door hel" oerbosc h . Mama sa ze lf is ee n klein bergstadje op ruim 1000 meter hoo gte. ge legen in het" midden va n het groote Mamasa -dal. w e lk dal een

115

H pl kflrfJQllu 'I'" fWIII·dl l

B ij I,!'wo lt' re l'lIlt' u l!e lli dt'l1 t ic To r "ll ja '~ :taa n w " 111 1

111'1 lllr l "IIIWI' llj.! I·V/·('!'1.

Over 11('1 ul j.!t'lIl l',·n is Iw l \'t'l] II l] sdw ld iiJ vc rlllu,tk. S I(·(,h ts /I,ld"1! \\tlnl! kn rl lOllw 111 hl'! ge"ec h t Iwsdllu lij.!' !.

("'0

MAMA SA O nde r d c plaa tse n va n \Ves t - ~ lidde n -Ce l ebes, di e nog we ini g beke ndh e id ge nid en en toc h ee n bezoek overwaa rd zij n. behoort ze ker oo k fvlamasa , d e hoordplaats va n d e O ndera rdce lin g BovenBinoea n g en Piloe-Oe loena -Sa loe. D eze O nde ra rdce lin g be hoorl lo l de T orn dj a la nd en en w e l het mees l \ Ves te lijke d eel d aarva n . D e stree k ro ndom fVla rn asa be hoo rt om haa r nntuursc hoo n ze ke r Lot d e moo iste vun ge hee l Ce le bes. D e reis no or M a rn asa wo rdt a ls vo lgt gc maokl. Vo n ~ I a ka ssa r uil ga a l' me n ee rst- nan r P a ré -P a ré cn ve,,:ol gl dan d en weg llila , het Noo rd e n tot- P o lew a li . Even voorbij Polewn li beg int d e be rgweg naa r JVla masa mei ee n len gte van 90 km. Deze bergw eg is d e laa ts te jare n zee r ve rbe terd en is tegenwoo rd ig hee l goed I e be rijde n. Na hel pl aa tsje Koenji beg int d e klim naa r bove n . Na ee n kil o meter o r ti en be reikt men d e pasa nggra ha n va n 'T omo nga. waar men eve n geni et va n het hee rlijk e uit zic ht over d e zee. Ot' pasangg ra ha n van T o mon ga hedt ee n ma ndoer, zood ot m en eve ntuee l oo k ee n nac ht ka n ove rb lij ve n. De hoogte va n d eze pasa nggra ha n is onge vee r 800 me ter. Voo rbij d eze pl aa ts moe l men nog ee n <100 meter stij ge n, voo r het hoogs te punt va n d en weg bere ikt is. Da n d aa l! me n aa n d e a nde re zij de va n d e berg ka m e n krij gt d e ee rste ind ru kke n va n he t T oradj a land . H et b ekken va n ~I esa wn li gt voo r U . me i zijn vriend e lijke d o rpj es, terrasvormi ge sawn h's, wniH d e kro nk ele nde a ut oweg a ls ee n w it-ge le ba nd d oo rh ee n s lin ~e rt. Na ee n k",nrli erlj e dal en bereikt me n d e pi nai s MeSfl Wil. en zi el me n rec ht s va n d en w eu voor hel ee rst de M n masu -rivi er. D eze

114

H et ge loo f bren gt mee, dat" men onderd a ni g is aa n het gezaQ', :tood a t het ee n ge ma kke lijk te bes turen vo lk is. D e di strict shoofd en. O poe's. worde n door de Re geerin g uit de hoogs te kla sse n gekoze n, O m d e re is d oo r deze Toradjastree k te voleindi ge n. moe ten wij nog ie ts ve rt elle n ove r d e tocht Ralliepoo _ Palopo, D e na tuur blijft pra chli g: ee n schitterend pu nt is, n is men ove r d e w a tersche idin g hee n uit de hoo gs te pas te voorsc hijn ko mt. en het berglan d lo t aa n de kust va n de Go lf van Bo ne voor zic h zi e t li gge n . Vlak d aa rop bere ikt me n d e pasa nggra ha n te T a Dja mhoe, di e o p ee n hoog te va n circa 9 00 me ier li gt. waa r men va n hetze lfd e ve rge zi cht ka n geniete n, N a tuurlijk zit' men er koel. d e ma nd oe r levert be hoorlijk ete n. zoocla t mee rm a le n me nsc he n. di e ee n paa r d age n o p P a lopo te werken hebbe n . des na chts op T a Dj nmboe logee ren. D e a fdalin g naar de I<ust gan !" vrij sne l ; de a rsta nd lussc he n TaOjarnboe en Pa/opo bedraa gt ci rca 25 km . zooda t me n om zoo te zeggen in no Urn e va n de koe lte in d e hill e terec htkom!.

v.

8

113

o p di e rees te n, be ha lve gege ten en gedronk e n, oo k we l "gdlirt " we rd . H et kl o nk no g a l o nsc h u ldi g. maa r inde rd aa d is het be~r ip r! irl c n rc kb nor. Ecn vers ierin gss luk d a t bij d e d ood en gebruikt wo rd!. is oo k bij d e E uro pea ne n nog a l be ke nd . omd a t men het gaa rn e koo p t o m hel- d a n Ie pro fa nee rcn lo l hlln pe nk a p . D a l is d e Z.g . .. kn nd noe re" , ee ll Inng kma lwc rk . Dit- wo rdt, d en d oode om d e sc ho ud ers ge. I, a n ge n . a ls hij zich nog. voo r d e ba lsemin g, in zill e nde ho udin g in zij n won in g be vindt. La ter wo rdt het over het lijk uit ges preid . De wanrd e is zee r ve rsc hi lle nd . w ij zage n er ee n di e 25 ka rbo u. WC Il wnnrcl was . Z ijn zij ge maa kt va n uil E uro pa geÏm l)o rlce rd e kra len. zoon is tege nw oo rdi g vee l voorkom!. d a n is d e wna rde minde r d o n indi e n zij ge maa kt zijn vnn ec ht e T o rnd jn. kra le n. specia nl di e va n ee n lich tbruine soo rt. w aar va n d e herko mst ni et beken d is. Ill aa r di e zee r oud zijn en " poesa ka." D e w nnrd e va n d e rJ.!e lijk e a rtike le n word t onder d e bevo lkin g uit . gedruk t in knrbo u we n . Vee l ge ld wordt nog be taa ld voo r d e T orndj a kn ins. bekend zijn d e Ro n gkong w ee fse ls. maa r d c ec ht e o ud e. met hun moti eve n van rij s tschuren . ka rbo u we n- en ha ne n. koppe n zijn ni el J.!e m a kke lijk te krij ge n. O ok gebru ikl d e b eva l. kin !! tege n woordi J! geïmportee rde kl eurs to ffen . wat een hee l a nder cffc( I geeft (b n d e e ige n kl eurmidde len . die z ij vroege r gebruik. len . T o radj asc h go ud we rk koud gesmeed . kom t- in ge rin ge ma te voo r; I.cl '\\Io rdt ge bruikt voo r ve rs ierin g d er elood e n. H e t vo lks kara kter is in li et a lgemee n lui : ee n hebbe lijkh eid is. d a l mf'n ce n T o raclja vrij we l nooit ge hee l e n a l ge loove n ka n : hij za l in ee n ve rh a n l steed s zic h ze lr betrekk en en het s ubj ectie f voo rste ll en . S tcc kpfl.l tij elI kOlll e ll ze ld en voo r; men sc he ldt e lk na r graag uit ma a r lot ha nd ta ste lijk hed e n kom t he t ze ld en . \Ve l is d e Torad;a ge k o p rj v ie le r>rocedures en het baa ntj e va n rec h ter is in d ie con . Ire ie/1 gec n s inéc ure.

112

kisten. die de vo rm van een uitgeholde boomstam nebben. hun laatste rustplaats vinde n . Dit ge ldt dan voor de streek Rantepao; in he l Mamasasche worden de kisten dikwijls bewaard in een apart hui s. of in den grond begraven. Dikwijls ziet men in de gro ll e n houten poppen. de z.g. taoe-taoe. we lk woord " klein mense h" beteekenl. Zij zijn dikwijl s fijn bes neden en dienen tot ~ezelschap van de overledene n . Voor d e kis t wordt bijgezet worden echt er groote fees te n gegeven . welke in omva ng toenemen naar gelang d e welges teldh e id van d e gestorven persoo n ; soms duren zij weken achteren. Overal vindt men deze feestplaatse n . die men kan herkennen aa n het groo te aantal rec htops taa nd e s teenen. d at z ic h d an r bevindt: e lk e steen duidt op een doode nfeest. dal op die plek ge houden is. terwijl di e steenen d an la Ler gebruikt worden om er d e karbouwen aan vast I e binden. die ges lach t moeten worden. l3ij ee n groot doodenfeest trekt- de ge hee le omt rek. mannen. vrou\\ en en kinderen. naar de feestplaats; ook het geba lsemde lijk word t dnAr hee n gebrac h t. Toeva lli g zagen wij ee n kampong be\olking. op z'n 11100is t aangekleed. de vrouwen en mei sjes met een soort H awaian -rokjes ove r de sa rong heen. dan se nd en z in genJ op trek ke n . van d e tandelooze oudjes tot d e kleine kind ere n toe. Op onze vraag wa L er aan de hand was. kregen wij ten an twoo rd " main-maill ". maar uit goede bron vernamen wij later. dat de troe p waarschijnl ijk op weg was naar een klein doodenfees l. Op d e feeslplaatse n worden dan d e karbouwen geslacht en verdeeld ; hel worden wa re zwe lgpartijen. waarbij men zich tot bers te ns toe vo l eet. terwij l de toewak flink wordt aa ngesproken. Het is d an dat o rg ië n ontstaan. die zoo zeer medewerken tot d e verspreid in g der ges lach tsz iekten. die b ij de Toradja' s heel veel voorkom en. en di e de s teriliteit in d e hand we rken. Toc h sch ijnt het ook weer niet" juist om van een uit stervend ras te spreken. daar de cijfe rs een kleine vermeerdering der bevolking aangeven. Bes tuur en Zending gaan deze excessen na tuurlijk zoovee l mogelijk te gen. maar men kan niet overa l Iege lijk zijn en de hoofden. d ie bij die fees ten nog zekere voorrechten hebben. werken in het a lgemee n ook niet mee. Wij hoorden va n een best uursa mbtenaar die. om de mensche n ie ts anders te geven. voetba lve lden li et aanleggen. Op het eers te gez icht moge dil naïe f aandoen. er zit zonder hvijfel iets in en feit is. dat de Toradja's zich met hart en zie l op de voetba lspo rt werpen en het reeds vrij \"er in d il spe l

gebracht hebben. Als een typi sc h voorbee ldj e mogen w ij aanha le n da l on la ng s na ce n betrekke lijk kle in doodcnfccs t 18 echtscheidingen we rden uitgespro ken. IVlcn krijgt slechts aarze lend inlichtin ge n over dil onderwerp; d e man. bij w ien wij op informatie ui tgingen. th ans ee ll C hri s te n . begon met op onze vragen te an twoorden. dat· er

111

TOrfll/;u -nr1. " ,.,t i ••

,J,.

'-OISII '(I.UJ"/I

het aa nt a l karbo u we n . d a t na zij n d ood te zijner ee re d oo r zijn rwbes taa ndc n "wo rd t ges lac ht-. Va nd anr d e groote ka rbo uwe no ffe rs ,"oor een a fges torve ne. bij ee n een voudig Ill an ni et Ill ee r d a n I of 2. b ij {'cn aanz ie nlij k mun so ms tot" ee n paa r ho nderd toe. Ee ll Toradja zo l zijn hee le leve n la ng hard we rken. spaa rzaa m zij n . o m ziel. karbouwen te kunn en koope n . we lke da n na zijn dood moe te n wo rde n ges lac ht. waarbij dit ged f'c lt e vun Ilt't- bezit verd w ijnt in de m age n d er fees tga n ge rs. Is ee n pcr.soon ove rl ed en en ka n men hct- d oen . d a n moe t- de nze lrele n d ag nog een ka rbou w ges lac ht wo rd en ; d eze mag ni et wo rd e n opgege len . daar hi j het eige nd o m blijft va n d en d ood e en me t hem mee moe t gaa n . Na 7 d agen wo rdt er w ed ero m ee n karbo u w ~cs l acht. di e naa r w ij meene n tol voed se l m ag die ne n W Hl d e laags te stnn d . H et lijk is inmiddels geb a lsemd en blijft bewaard in dc fam ili ek rin g: het ritu aa l hi erbij is zeer in gew ikke ld cn e lkc fun ctie is aa n ee n bepaa lden ra n g o f s ta nd gebonden. H et li jk wo rd t d ikwijls zee r la n g bewaa rd . so ms lo t J.!.1 jaa r toe. voo r d e eige nlijke begrafe ni s plaa ts vind t: a ls rege l wordl d aa rmed e ec ht e r gewacht lo t d e oogs ttijd ac hter d en ru g is. H e t- gra f wordt op groo le hoogte in d e ro tse n uit ge ho u we n . waa rbij va n ba mboes le llin ge n w ordt ge bruik ge maa kt. terwijl vee l ha nde n moe te n meewe rke n om hel werk tot s ta nd te bren ge n , Voo r d e n en ke lin g. di e la ter kwaa d zo u will en. is het o nd oe nlij k o m het "rn f te be reiken. T ege nwoo rdi g. in ve rtrouwe n op ons geza g. wo rde n d e gra ve n a l o p gerin ge re hoogte aa ngebracht. Op di verse plaa tse n ziet m en d eze ~rn"e n in d e ro tse n uitge houwe n, waar d e a fges torve nen in

110

la ge re kla sse verbo den om mei" een vrouw uil ee n hooge re groe p tc trouwen: we rd dit ve rbod over treden dan s to nd daar \ roe~e r de dood straf op. De hu we lijkswetgeving vo lgens den hada t is zeer s tre ng en op ove r~ pe l s ton d in de n oud e n tijd eve neens de doodstraf. In werkelijkhe id zijn de hu we lij kszeden zee r los en hel za l we l ze lden \oorkomc n . dat ee n jo nkvrouw het huwe lijks pad betreedt ; dit e C Il

za l ook du;d el;jk bl;jken uH de besch djv;n g va n de doode nfeeslen , d ie wij s tra ks zull e n geven. Volgen~ d en hada t is een huwe lijk pas we lti g ges loten indie n n a

de vo hrckk in g een kip ges lacht wordt: SO I11 S wo rdt- d it offer eerst ge ntim e n lijd la ter gebrac ht. ni et ze lde n pas nadat het eers le kind gebo ren is. Ho ewe l de priesters de ec htsc heidin ge n tracht e n tege n te gOil n, komen zij zee r rege lm a tig voor en in so mmige di s triden loa kt ee n man of vro uw pas in aanz ie n, al s men Oiln den vijfde n of zesden huwe lij ks par tn er toe is; een vro uw die ee n a nak bopah lim a op de we reld bre ngt. is voor d e vijfde maa l ge trouwd . Kind ere n uit vo ri ge huwelijk en wo rden d oor elpn niellwf'1l vHele r echt er li e fd erijk aangenomen. \Ve l bes taat de inste llin g d a t d e man, bij ec ht sc he idin g, zijn v rouw een zekere a fkoopsom moet uitbeta le n, gewoonlijk in den vorm va n ee n karbouw. Ook a l weer a ls gevo lg va n de ha d at is d e s terfte onder de zu igelin ge n zeer groot ; de ha da t schrijft voo r da t kort na de geboorte, moed er en kind zich in ee n boom a f ka li moete n gaan b a den ; in so mmige s tre ken moel iedere kraa mbezoeker or bezoekster de pasgeborene bade n. zoodat zoo'n kind de eerste le ve nsda g so ms to t 30 maal toe in ko ud wa ter ge mand ied wordt. Ook is voo rgesc hreve n dat de ne neh (grootmoeder) rij st uitkauwt en daarmede de zui ge li ng vo lpropt. V e le kind eren overleve n dit niet en men zeg t da t a ll ee n de ste rkste n deze Spartaansc he proeven doorkom en , w a t d an weer ee n verk lari ng zo u zijn voor de kra chli ge li cha a msbouw va n de n Toradja in het a lgemee n . \ Vij hoo rd en in dit verband een marka nt staaltj e: in ee n kam po ng in Mamasa brak maze len uit onder de kind eren: de hada t sc hreef voor d a t de zie ke n ergens buiten gebaa d moes ten worden, met het gevol g d a t deze a nd ers onschuldi ge kind erz iek te 4'1 slacht offers maak te, Dit vie l sa me n met ee n oogs t-mi slu kking e n de rroradja's zu lle n er zo nder twijfe l va n overtUigd zijn gewees t, d at zij veel te we ini g geo fferd ha dden e n d aardoor d e hoos he id va n hun voo roude rs ha dden opgewekt. De gees ten der vooroud ers neme n ee n zee r ruim e plaa ts in. in hun gedachten leven: deze achten zij \'oor tdurend om zich hee n en veel wo rdt toegeschreven aan hun welgezinde n invloed or toorn , De vereering der voorouders cul minee rt in d e beruchte doodenfeesten. D e Toradj a ge loo ft da t na den dood de geest in d e wereld der zielen komt en d aar wo rdt Q"f'wogen. H eef t d e argesto rve ne een goed leven ue le id e n vee l !!t'o rrerd , d a n word t- hij direct tot di e we reld toege la te n : zoo ni e t dRn moet hij wa c ht e n. maM veel kan go('d gC Ill i1<:dd worden door

109

TOURISTEN -BUREAU :l>TORADJA~

TEL. 200

TO URINC- EN SEDAN[-lUUR AUTO' S - - --

-

uit s luit e nd na a rs prank .

Be t rOllwba re c hauff e ur s J 111

icht jng" e n

v oor 11 é-I

t o ur s

a r

h e l

h i 11 n C 111 anel zond e r pli c htin ~

108

v Cr-

is he id en seh ; zij w anen zich aa n a lle ka nten o mrin gd d oo r d ewa la's. d f" gOf'd f" pn J e kWAd e: aan de goed ge7,in d e m op t geoffp. rd wo rde n o m he n aan te trekke n. aa n de kwaad gez inde om h e n op ee n a fsta nd Ie ho u de n. H et' d age lijksch leven va n d en een vou dige n la ni wo rdt de rh a lve be h eersc ht d oo r een leger va n ha d a tvoors ch riften . waar n ie t va lt uit te komen , Men zeg t ze lf d a t er 7777 bepa lin ge n zij n. waa rva n in het M a masasch e 7000 ge lden voor d e h oogs te kl asse, 700 voo r d e tweed e. 70 voo r d e d erde e n 7 voo r d e laags te kl as se. Tn he t Ma masa -di stri ct w orde n d e Toradj a 's n.l. ve rdee ld in 4 ka stes. res p. di e va n goud . zilver. ij zer en kl ei. In de . fd eelin g M a kal e-R a ntepao bes taa t ee n ve rdeeling in 3 kl assen. n .1. d e P oea n gs, d a t zijn de a fsta mme lin gen va n h en. di e uil" d en hemel zijn ned erged aa ld en di e wit bloed in d e pink heb be n ; d e ma dik a's o f we lges telden en d e kaoenan 's o f s lave n . -H oewe l sind s d e ko mst va n het G ou vernement het woord .. slaverni j" o ff ic ieel is a fgesch a ft. b es taa t d it instituut in w erke lijkh eid nog we l. V e le n uit d e hoogere klasses b ezitte n slaven , die voor hen moete n werke n, die hun werkkracht in di ens t va n hun h eer moe te n ste lle n . waa rvoo r d eze in hun levenso nderh oud voorziet. W ordt, ee n we lges te lde a rm , d a n blij ven zijn s lave n bij h em b eh oo re n. S te rk ko mt het klasse-ve rsch il oo k uit bij rituee le ha ndelin ge n waarbij d e minde re werk zaa mh ed en slechts d oor s la ve n \'e rric hl mogen wo rd e n. Ee n s laa f hee ft het rec ht om z ich v rij te koo pe n . maa r d e so m di e hij d aa rvoo r moe t o pbrengen gaa l' zijn fin a n ciee le krac ht e n meestal ve rre te b oven. Verkoop va n slave n ko mt" echter a l sind s la n g ni et meer voo r en het instituut ve rli es t la n g:w lll c rh n nd zijn sc he rpe ka nt"e n. OOk is het een ma n uit

107

tigen : d eze WilS ee n b erucht rnmpokker. di e d e streek o nveilig maakt e: hij 'w erd verbanne n en is in ballingsc hap overled en . Zijn hui s is ee n geschikt voorbee ld van d e won in gbouw d er Toradja's. uit d en tijd d a t zij nog in voortdurende onder lin ge of in oorlogen me t omrin ge nde sla mm e n gewikkeld waren. De woningen z jjn kle in e ves tin ge n : a ls me n door d e streek rijdt zict me n vrij we l geen enke l hui s; deze zijn a ls rege l acht er ee n tjot nee rgezet. zoodat ze moe ilijk te vi nden zijn . ook no g ee n overblijfse l uit he t begin d eze r ee uw. toen ons ge za g no g gee n ord e en ru st ha d ge brac ht. R a ntepao is he l eige nlijke ce ntrum van deze Toradjastreek. Hi er v indt men d c grootste passer. waa r op d e w ekelijksc he pasa rdag ee n 6 tot 7 duizend menschen bijeen komen. zoodal het d a n vee l o p ee n kri oe le nd e mi erenhoop lijkt. D e bek ende Boe n gie -koffi e is he l groole hand e lsproducl' naast de rij st : verd er is er ook morktvoo r ka rbo uwen . varkens en honden . De b ergs treke n zijn zeer waterrijk en o n geveer 50 % van d e gro nd is bebouwd : d e aan leg van silwah's is overh ee rsc h end en overa l zict men d e b evo lki ng druk mei d e rij st b ez ig: karbouwe n ge brui kt men ni et voor het landbouwbedrijf. di e ge ni e len daa rvoo r Ie vee l eer. me n doel a ll es ze lf. D e rij s t wordt gebruikt voo r loca le co nsumpti e: bekend z jjll d e T oradj nsc he rij stscllUre n. w aa rin door d e rijkere opkoopers het produ ct wordt opgeslagen voor d e n tijd n a d e oogst. Aan he n die ni et over vo ldoenden tijd besc hikken om he t binnenl a nd in Ie trekken, zouden wij den raud wi ll en geven om op R a nt epno eve ll de n weg naa r Kal n mbe in te s laan: ee n kl cine 4 km di en weg o p vindt men een T ora djasch gra f en ook ee n ka mpon g. wna rin men ee ni ge typi sch e rij stsc hurcn en Toradj a -woningcn aa lltreft. D e bou w hee ft d e vo rm van ee n pra uw mei voo rs teve n e n ac ht erp lec ht : vo lge ns Kruyt zou dit in verband s lnrUl mei het feil clat de Tora dja 's in pra uwe n over zee geko men zijn . Illa a r clit is noo it vast ko me n Ie s laa n. De kl euren di e bij d c b esc hilder in g gebruikt wo rd en zijn wit. rood . gee l en zwa rt en d e motieven di c di en st d oe n zijn ee n bezichtiging ten vo ll e waard. Overa l vinclt men karbouwcn - en h ane koppen . d e beide hui sdi eren die hel mee st in iln nzien s torm . wat. a part van d e god sdien s ti ge opva ttin ge n. bij een primitief vo lk zeer goed te b egrijpe n is. (Ee n Toradjo za l aan de ve rzorg in g van zjj n kindere n we ini g aanda cht bestede n . zijn haa n za l hij e ik en dag ee n b a d geven en goed voed ere n) . Aan de buite nka nt d er hui ze n ziet me n so ms ritse n buffe lh oo rn s h a n gen. ee n bewijs d a t de bewoner veel geo fferd hee ft en ee n plants in d e T o ra d jn -heme l waard is.

De bevolking. De T o rac/j u's zijn nog ee n zeer primitief vo lk . o p d e grens va n d c natuurs taa t. wa l bij d e b eoordee lin g van hun zeden en ge woon ten terdege in li et OO~ muet \-vorJen ge houd en . IJun godsdienst

106

dekt. overi ge ns loopen Z IJ In Adams costu um. De vrouwe n hebben om het middel een led endoek die tot boven de knieën Teikt. Langs den grooten weg ziet me n echter groo tendee ls reeds een

mee r beschaafde kl eed ing. De mannen hebben ee n hoo fdband. woarin dikwijls de benoodigdheden voor het s irih pruimen bewaard wo rd en: oo k worden d eze meerma le n in een za kje op de borst ged ragen: s irihpruimen is een tweede na tuur gewo rden en men ziel' vee l o ra n g ton i met de s irih p ruim lussc he n de a rgev ijlde tanden. wat hun uite rlijk in onze oogen niet ve rfraa it. De vrouwe n die men lon gs den weg ziet zijn a ls regel o udj es. d ie gebruikt worden a ls ee n soort las tdi er; een draagband om het hoord en de zware last op d e n ru g. zoo ziet men hen voortsjokken. De lappen goed. die de kl eed in g uitm aken zijn va n ee n soort wit linne n geweven uit ananasveze l ; ook ziet men vee l zwa rt dragen. ~I akale is de ze te l va n het binnenlandsch bestuur in dit district. De p laa ts is we rke lijk ria nt aangelegd, fri sch en door de beschutte ligging n iet te koud. Vooral de pasanggrahan met de vij ve r m et zwane n ervoor is ee n lust voo r de oogen. H et is een aa ngewezen vacan li eoo rd . speciaa l omdat me n in d en o mtrek mee rd ere tochtjes kan maken per a uto o f paard; men kan to t t 600 M. hoogte kome n e n daar in een baroega overnachten in een Europeesch kl imaat. Da n ook eige nlijk leert men pas meer van het vo lk kennen. de groo lc au toweg ve rtoont daar wein ig van.

,

Tussc he n r"la ka le en Rantepao op den zij weg noa r Lemo kan men rolsgraven bekijken: hi erop kom en wij stra ks nader teru g; ook k<'ln men in de buurt het hui s van Poeang Maramba bezich-

lOS

Door de Toradja streken Makale-Rantepao_ Van af Paré-Pnré rijdt rn en door d e snwu h 's va n R nppa n g-

S idenreng, vervolgens door het heuve lland lol E nreka ng, welk plaatsje aa n d en voet va n h et geb ergte li gt H e t is ee n vriendelijk binne npl aa tsje. waar ee nige briga d es infa nt erie li gge n ; d c le idende oHic ier treedt leve n s op al s fung eere nd Co ntrol cur. i'1en vindt er een ged en kt ee ken voor d e des tijd s in di e s tree k gesne u ve lde milita iren bij d e ex pediti es in h et binnenl a nd . V lak voo r En reka ng heeft de ge ni e ee n groole brug ges lage n over de Sada n g. rivi er. De pasanggrahan is vrij o ud . maa r me n ka n e r b eho orlijk overnachte n en d en inwe ndige n men sch ve rsterk en. VQor m en d e e ige nlijke b ergtocht aa n vangt. De ee rste étappe gaa l" van E nrekang lot Krd osi en men ka n d eze to cht a ls loeris t he l bes te 's ochtends of in den namiddag ll1 oke n. zood a t Jll e n me t open kOt) ka n rijd en. H et is wel het moois te ged ee lt e van d e n weg. wa t n a tuurschoon betreft : men klimt o nop houdelij k en mac hti g en imposa nt zijn de rotsgevaar te n woa rin de weg naar bo ven is uitgehouwen: d e woningen en boolllen in d e valle ien di e men b en ed en laa t li gge n word en a l langer h oe kl e in er en d e bergtoppen, van het Latimodj o n g geb ergte. n ad ert me n meer en mee r. Op so mmige weggedeelten rijdt men Jon gs di epe a fgro nde n , maa r op geen e nkel punt is d e w eg voor ee n goed e n voo rz ichti ge ch a uffeur bepaald moe ilijk o f gevilflrlijk te noeme n. Kal osi li gt op ci rca 700 m eter hoogt e: er is ee n kl e ine pasa r voor d e Arnbi ca kome uil deze b~urt ; d e b evo lking wordt ge vormd door d e Z.g. Doeri es. ee n krui,sing van d e kus tb evo lkin g cn de Toracljo ·s. A ls Illen ee n zjjweg vla k voor Ka los i ins laa t e n dic ee n paar km oprijd t v indt men in den ac ht erka nt van d e rotsen de z.g. dood engal erij : he t is ee n in d e rotse n uitge houwen ga lerij waar me n een groo l aa ntal doodki sten ziel. terwijl sc hed els en gebeente er ve rspre id liggen . Djt is van ee ni ge eeuwen her e n men weel' ni et of de ze doodenga lerij a fkom sti g is van Toradja's. di e dan vroege r d eze stree k bewoond zouden h ebbe n. om la ter m eer Noord e lijk Ic tre kken. of va n d e oude Doerie bevolking. D e pasa n ggra ha n op Kalos; staat onder Europeesc h beheer, en is zee r goed . Men kan er van a ll es krij ge n en h et eten is er uitsteke nd . vee l groen ten uit de berge n. H et gebouwtje ligt boven op ee n tjot en voo ra l met ma a nlicht is het uitz ic ht op d e b erge n sc hitt e re nd . De tweed e é tappe loopt van Kalosi tot ~/l akale-R a nt e pao: men

komt

hi er

in

het e igenlijke Toradja-geb ied.

he t volk, type

treedt, mee r Ol) d en voorgrond . -D e Toradja's. zijn s tev ige gespierde kere ls. vooral in d e hooger ge legen bergs treken. D e kleeding voor d e m a nn e n bestaa t uit een kleine lendendoek tussch en d e b ee nen door ges lage n . di e alleen d e voorkant van h el" onderlichaam b e-

104

103

Zooals bt::kcJlJ. wordt het b es luur in Bone gevoerd d oo r d en Aroempone. d en vorst. met ond er hem een raad va n 7. de Aroepitoe. die elk een apart" departement leiden . bv. justitie. finan ciën . wegen. e nz. D e tege nwoordige Aroempone s ta a t bij het volk in hoo g aanzien w ege n s zjjn ke nni s van d e ha d o t. zijn god sdi en stighe id e n zijn rec htvaa rdi gheid ; teve n ~ is hij zeer trouw iU'lIl het led erl a nd sc he gezag. Zijn aa n ste llin g tol Vorst vfI n B OIll'. sterk gep ropa gee rd d oo r d e n toenmalige n nss. -res ident "'Hl Bone . den H eer vo n Rijn . is ee n d aad vnn wijs bestlillfsbeleid (tewees t.

102

Palaka ûch tevreden ste ld e met de gouden pajoellg van den verslagen Vorst van Priaman. Hij nam de rraai bewerkte pajoeng met zich mee, ontplooide hem o.a. op Boeton en later werd het ornament aan de gaoekang van Bone toegevoegd. De ve rsiering van de pajoeng wijst ook op Sumatraansche afkomst. De w itte pajoeng uit- de gaoekang is van veel ouderen datum: de gouden pajoeng neemt echter een dergelijk belangrijke plaats in. dat de installatie van den huidi gen Aroempone door Gouverneur Caron onder die pajoeng plaats had. H etzelfde geschiedde in het jaar 1753. toen Gouverneur van C looLwijk den toenmali gen Vorst onde r dezelfde pajoeng huldigde. teneinde het vo lk dUidelijk te maken. dat de Aroe door de Compagn ie in zijn waardigheid werd bevestigd. Als belangrijk ornament lreft men verder nog aan de ambtsketen. S imbang enge. Dit is een zware ketting, samengesteld uit een groot aantal Zeeuwsc he gouden knoopen. welke door de Compagnie aan Aroe Palaka werd geschonken. als bewijs van achtin g en vriendschap. Er hangen twee medailles aan met inscripties. een als herinnering aan de verover ing van Priaman en een a ls aandenken aan de krijgstocht tegen Goa, ve ldslag bij Sembaopoe in het jaa, 167'2. (Sembaopoe was de oude vestiging der Portugeezen en lag dicht bij Baroemboeng: men kan de versterkte wallen van circa 5 ~I c l e r hoogte daar th ans op sommi ge plaatsen nog zien. Het paleis van den Vorst van Coa was binnen de wallen hoog opgebouwd. e n de plek waar het zich ongeveer bevond. wordt nog steeds door de bevolking genoemd: •. matjini sombala", wat wil zeggen .. waar men de zei len (op zee) kan zien ." Toen Aroe Palaka zich in gevangenschap bevond van den vorst van Coa. deed hij in dat zelfde huis di enst als beteldrager). Onder de rijks-sieraden treft men voorts nog aan: de vlag Lima Si AttengE door Speelman aan Aroe Palaka geschonken. Zij stelt symbolisc h voor, dat, zoolang Zon en lYlaan zullen op- en o ndergaa n . de band t-usschen de Compagnie en Bone onverbreekbaar za l zijn. De vlag vertoont de symbolen van Zon en Maan. met daaronder twee ineen gestrengelde handen. één blank, één donker: een koperen vaas. bevattende het hoofdhaar van Aroe Palaka. waarvan een 10k uitsteekt. Aroe Palaka had zeer lang haar en een van z ijn titels was Makatjalla E. de vorst met het lange hoofdhaar; een heele verzameling krissen. vlaggen en ambtsstempels: de vlag Sampara DjaE. waarvan vrijwel niets anders is overgebleven dan de knop: een klein aambee ld met hamer waarop z.g. alle zwaarden en krissen van de vorsten werden gemaakt: f'r.n gnrcJf' lrfoek. welke door Aroe Palaka werd gedrngcn.

• • •

101

woorden vel'taalcl betee ke nen .. die ni e t in de lijkkist wilde". Ot' oude lege nd e hi erove r vert e lt. dat een oud -Bonisc h vors t had voo rgesc hreve n, dat zijn zwaard met hem b egraven moest worden. I Iie ra iH'\ we rd vo ldaan . maar de n vol ge nd en morge n \'ond me n het zwoard boven op het grar. Het werd w ed erom in de lijkki st ged aa n. maa r na drie d age n lag hel' zwaard weer b ove n d e aarde. Dit was voo r hel' volk he t bew ijs. d a L het" zwaard e igen macht bezat e n verder wi lde leve n : hel' werd heilig verkla a rd e n opge ll o/llc n in de gaoe kan g. H et zwaa rd is met- go ud bewerk t en Ileel rr'hli uilg-evoerd . j\';t het zwaa rd kom!' d e kri s [a L \ lakawe; op het" geves t b ev indt z ich ee n g'o ud Hindo e-beeldje: deze z.g. tatarapan gs vindt men vee l in Celehes: waarsc hijnlijk is deze kri s ee n gesche nk , 'an De"'» j\ land oe. ee n oud Ja vna nsc h vorst-. I ~a Nlakn"ve is o.i. wel IH::' \ moois te der siernd cn : he L lemllwt kronk el t zic h 7 l110a l en het s tnol is rrnn i gev larn d . 111 de derde 1)lao1s komt d e la ns ,.La Saiaga" = die a ll es roa kt : (Ieze la ns is op o nverkla arbare wijze weggeraakt en in ha ar plaats is ge kom e n de lan s " La T ole jong ", hetwelk beteeke nt : " di e geraa kt wordt. is dood ." Dil' zijn d e drie voornaamste onderdeelen van de Ilaoe kang en hij , in wiens bez it' zij z ich zoud e n bevinden. zou in de ooge n ,-on het vo lk mei de hooL!ste macht' bekleed zijn . Van groot gew icht z ijn ook de "ol ge nde ornamenten. arkomstig van AroePalaka. D e kri s Ocla mClll'elie. hetwelk vergihige s lang beteekenl. D e legende hi e rove r luidt a ls vo lgt: Toen Aroe Palaka zich op Java hevond , man!de hij ee ns een wand elin g op Bûtavia e n stil staande ailn de n l
100

b.v. in zijden baadjes . hebben een vrouwelijke gang en verriclüen gaarne vrouwelijke bezigheden als weven, koken etc. Dil zijn echter geen bi soe's: hun juiste benaming is .. kawe -kawe" of " tjala bai", in de landstalen heel gewone woorden, zonder afkeurende be leekenis. Feit is echter dat de heidens che priesters. die de bisoe-dan se n uitvoeren, uit de kawe -kawe gerecruteerd worden . Dit soo rt me nsc hen , wier psychi sche afwijkingen moeilijk te verklare n waren genoot in de oogen van het volk een zeker aanzien; zij waren vreemd, eigenaardig. reden genoeg om aan hen bovenaardsche macht en toe te kennen . of aan te nemen. dat zij in con tact stonden met niet aardsche wezens. Zij krege n daardoot' pries terlijke waardigheden en spee lden bij de inzege ning van de gaoekang een voornamen rol. Meerderen van hen geraken bij het uitvoeren der dansen in een soort trance en zijn niet meer zich ze lf. Echter slechts tijdens het uitvoeren der danse n zijn z ij .. bisoe", zoodat hel verkeerd is om zoo'n twees la chtig mensch in het dage lijksch leven met die naam Ie betitelen. Er bestaat een soo rt opleid in g voor deze priesters, die bij hun dansen van een eigen taal gebruik maken, soms het oud-Boegincesc h. Hun voorganger heet de Poea Nlattowa, Om nu op de gaockang van Bone , de rijkssierade n . terug te ko men, is hel" te begrijpen dat deze zich in d en loop der jaren zeer heeft uitgebre id: steeds werden heilige voorwerpen er aan toegevoegd en op het oogenblik bevat de inventaris-lijst een 40-tal groepen. Enkele. a fkomstig van Aroe Palaka, spe le n ee n belangrijke rol, maar men mag ni.et uit het oog verliezen, dat d e oude voorwerpen, waaruit de gaoe"kang oorspronkelijk bestond, van vee l ouderen datum en van grooter macht zijn. In de laatste jaren is uit oude geschriften veef aan het li cht gekomen over dit onderwerp en de bijzonderheden . die men aantreft in den inventarisstaat. zijn niet a ffe juist gebleken. Wij Ja ten hieronder een korte beschrijving volgen van de voornaamste ornamenten. In. de a llereerste plaats komt het zwaard

La

Tejlt ri -Doen i, welke

99

te B a lav ia . op pl ec htige wijze teruggegeve n . Zij word en s ind sdien ve ili g bewaa rd in een kluis . in glazen v itrines. n aast het ve rblijr van d e n Aroempone. en zijn op verzoek voor b e la ngste ll e n d en te b ez ic hti ge n . iVlen moet zich hi ervoor we nd en to t d en Assistent-R es ident'. Om d e beteekenis va n d erge lijke ornam e nt s-s ie rad en te begrijpen. moet men in de eers te plaa ts een b egrip hebben van w a t onder

de gaoekang of ka lompoang (Boegineesch "arndjang") wordt verstaa n . ln a ll e vorslenrijken en rijkjes in Zuid -Celeb es treft men zoo ' n gaoe ka ll g aa n. di e oors pronkelijk we rd sa me n ges teld uit geheim~innige voorwerpen. waa rvan d e b evolking d e herkom st ni et beQ'ree p or di e op a ndere wijze in haar oogen met gehe imz inni ge mo cht bekleed waren. Som s is het ee n gouden Boeddhabee ldj e. d a t op voor het volk onverklaarbare wijze in h et land kwa m . e n d aa ro m heilig werd verkl aard : ee n ander maal b es taat zij uit ee n kri s waaraan ee n bijzondere lege nde is v erbonden : ook ITe r, me n qes lo ten gouden of koperen potj es aan. waarvan d e inh oud ni et bekend is. In streken. w aar m en nog sterk aan h et oude ge loo r vas thoudt. ma g eigenlijk a ll ee n d e b ewaakster d e gaoe ka n g zie n en is dit ni et een s toegestaa n aan d en Vorst. dien d e b ez itt er erva n is. H et vo lk kent aa n d e gaoeka n gs een d erge lijke groote waarde toe . dat zij dc p ersoon i n 'w iens b ez it zich de h ei li ge voorwerpen bevinden. zonder m eer a ls Vorst zal erkennen. En een Vorst. a lhoe wel door het Go uvern ement geïnsta lleerd. di e de o rn a ments sierad en n ie t zou b ez itte n. zou in d e oogen d er b evo lkin g s lechts een schij nvorst zijn en bela ngrijk aan macht inboe ten. Eige nlijk wordt d e m acht ook niet toegekend aan de p ersoo n va n den vorst ma a r nan d e gaoekan [!. Sterk komt d a t tot uitin g in oude gesc hrifte n. waarin m e ldin g wordt gemaakt vnn ontmoetingen tu sschen d e Vorst e n va n GOR en Bone. Daa rin staat geschreve n. d a t het .. zwaard" va n Bone (La Tejo ri -l)oen i) same nkwa m met het .. zwaard" va n Goa (dc Soednng): de person e n d er vo rsten hadden e r weinig mee te maken . De bijg('loovi~e veree rin g va n de gaoekong is tot op zeke re h oog· te in sL-rijd met d e Is lam en ee n vroom vo rsL a ls de huidi ge Vorst van B on e . n eemt tegenover de gaoekan g dan ook een liberaa l s tandpunt in : ni et ec hte r de bevolking en in so mmi ge s treke n wordt de gaoekang nog jaarlijks o f a nders op gerege ld e tijde n geWijd : dit gaat ge paard met fees te lijkh eden en d e z .g . bisoe· dansen. zooals die ook h ebbe n plaats gehad b ij de t e ru~ !! ave d er sieraden (gaoeka n g) uan den Vorst van Bone . De b e n am in g .. bi ,:; oe" wordt a ls re gel verkeerd geb ruikt. IVlen gee ft h aa r aa n di e. h ier in het Oos ten vrij veel voorkomende. groe p menschelijke w eze ns. d ie hoewe l va n geslacht m a nn elijk. in hun wijze v an doen speci fi ek vrouwelijk zijn; zij kleed en zich

98

ZUtI'mf~(I (/ \VO/flIlHÎ.

130111'

Het volk gelooft echler aan de werkel ijkheid van het verhaal en beschouwt de grollen inderdaad a ls het oude paleis van Mampoe. De na tuur heeft hier zeer fraaie . wonderschoone druipsteenformati es gevormd. en men toont u o.a. het graf van den vorst. de kamer. waterbakken. sawahs. een vrouw die gestraft wordt. een krokodil en natuurlijk ook de hond. Verder een gong. voorraden zout en mel ee n weinig go eden wil. kan men werkeljjk in die gri lli ge vormen de aangeduide voorwerpen herkennen. \Vij kregen den indruk dat wij door een viertal zalen werden rondge leid. twee be neden en twee hoven. ln de onderste zalen is het gehee l donker en heeft men de flambouwen. die door rond zwaaien vlammend worden gehouden. di cht bij zich noodig, om den weg te kunnen vo lgen. Boven va lt he t zonli cht in door een groote. cirkelvormige opening. Op een bepaalde plaats hoort men water rui sc hen. alhoewel dat nergens I'e zien is. De een zegt dal er ind erd aad geen ' water is. terwijl een ande r verhaa l loopt, waarin verteld wordt. dat, als men hier in de grot valt. men door een onderaardsche rivier wordt meegenomen en ee rst bij La ntja weer boven water komt. Typisch is ook een gat in een rotssteen . dat steeds water beva t en nooit opdroogt-. i'Vlen zegt dat dit wa ter een genezende kra cht heeft voor oogziekten en diverse van de ve le kampong~bewoners . di e de tocht mee maakten . zagen w ij dan ook hun vingers in dat water doopen. De grotten vo rm en ee n machtig en imposant sçhouwspel en steeds ontdekt men nieuwe wonderen in de gri llige form aties die het water hier in d en loop van eeuwen en eeuwen heeft gewrocht.

De Rijkssieraden van Bone . Toen den 2den April 1931 het zelfbesturend Landschap Bone weder een Vorst kreeg. werden de Rijks-sieraden. die gedurende het vorstIooze 'tijdperk hewaard waren geworden in het Museum 7

97

N aluurlijk 1 Iedereen wil dat. doch er zijn veel hindernissen. L•• r ze uil don WBO Ie ruimen door een Royal Portable aan I. .,halfen. Hel bronql accuratea.e en Qoede vorm in Uw wc:k en Uw corre8pondentie.

-

BON - VOOR

En. verQeet niel: een brief mOO'a 000 zoo net-

ies oeschreven ziin. mei de schrijfmachine Qeschreven ïs hil loch Q.... makkelilker Ie lezen en vindt eerder eu bet., 0'''' hoor.

GR·ATlS

PRO.EFTYPEN

GELDIG YOOB GEHEEL 1I.0.L Gellen

Uw

YertegoeDWoordiger te

zenden tel

besprekin9 'f'aD

1 'WMk:

\lidi> p,ooftypeo. Naam.: _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ tO

Beha;

(()qft: ~9~ o/J ~) JRCOBERG. AfcL KaDtoormClehlD••• Batavia.

Tel. Tol
TOKO A. B. C.

204

.. Kantoor 268 Pas0J'8trnat 99

«;

TIONG GOAN & Co.

Prouisiën en Dranken - HollanJsche Sigaren en Sigaretfen, HuishouJelijke en Vrieskamer-Artikelen

NORDDEUTSCHER LLOYD BREMEN BUIT UW VERLOFTIJD UIT EN REIST PER .. FAR EAST EXPRESS"

Itl

Afvaarten 1938/1939 van SINGAPORE nnor

ss. "GNEISENAU"

23 Nov. - " Feb,. -

SS. "SCHARNHORST"

'2 1 Dec. - 15 Maart -

SS. "POTSDAM"

18

16 dOllen later te GENUA Vraall't

EUROPA

-

InllcJ.tlnllen

en

Jon. -

12

Ap,,1 -

IQ

Mei

7 Juni

, Juh

22 dogen later te ROTIERDAM tarieven

voor

de

Reil

IN EERSTE OF TOURISTEN-KLASSE

N. V. Handelsver. v/h J. MOHRMANN & Co. MAKASSAR.

MANADO

Wilhelmlnaltr. 106

Have n, traat

SAMARINDA • ~ Chln. Voontrnat

W~. H. MÜLLER & CO. N.V. SEMARANG

BATAVIA

SOERABAJA

WIJ LEVEREN

Uitvoering in rubber en

STEMPELS

koper -

N.V.

Handteekening-

stempels - Paraafstempels

CELEBES DRUKKERIJ

TELEFOON 475

MAKASSAR

•

gebr ui k ge reed . Al s men de landstaal ni et- machti g is. is het echte r aa n te bevelen om een M a le isc h spre ke nd en gids te en gaHeere n. Vanuit d t! ka mpong moet me n no g ci rca I km sleil klimm e n en d a n zi el me n de in ga ng van de donkere grott e n voo r zic h. D e tocht erh een is dus vrij vermoei end. en ook in d e groUen ze lf moet me n flink klauteren. waa rbij komt da t de gro nd zeer glibberi g is. zooda t me n telkens de ka ns heeft uil te glijden e n ee n buite ling te maken . Zie t me n ec hter tege n deze ve rmoe ie ni sse n ni et op . dan biedt dit na tuur-monume nt U zooveel wo nde rlijk sc hoo ns. dat ge achteraf zult zegge r... het is inderd aa d dt~ moe ite wa a rd gewees t. H et is goed o m ee rst d e aa n deze grollen ve rbo nde n lege nde Ic ke nn e n. di e no g steed s in de volksmond voortl eeft e n w a ar in d c eenvoudige landbo uwe rs oo k ge loo ven . Ei ge nlijk zijn e r t wel~ lege nd es. éé n zooa ls di e in Bo ne w o rd t ve rleid . ee n a nder a fkom sti g uit het Soppengsche. d a t vroege r ook tot hel groole rijk van Mampoe be ho orde. D e Bonisc he lege nd e luidt a ls vol gi': A a n het hof van M a mpo e heerscht e groo te ge mak zucht en luih e id : ni ema nd voerde er ie ts nutti gs uil. T oen de twee docht ers va n de n vo rst uit ge huwelijkt zo ude n worde n . wilde n zij d a arva n nie ts we te n. o mda t zij bij hun echt ge nooten thu is na tuurlijk we l de ha nde n uit d e mouw zoude n moe ten steken . Z ij ri epe n daa rom de hulp va n ee n goede gees t ill . 0 111 Ie voo rko me n d a t hun huwelijke n ges lole n zouden worde n. D eze stemde daa rin toe. o p voorwa ard e. d a l er o p de n vastges telde n huwe lijksdag te nmin ste iemand aa n hel ho f zo u zijn . di e blijke n va n ij ver zo u geve n . Op de n b ewllsle n d ag nu we rd ee n hofdam e aa n het weefges to elte geze t o m haa r ijve r te toone n. H et onge luk wilde da t ze ha ar weefspoel lie t va lle n e n dat de spoe l d oor d e re te n va n d e v loer op de n g ron d o nd er he thui s terec ht kwa m . (Ee n Boegineesc h huis slaa l op pa len) . D aa r zij I e lui was 0 111 ze lf naa r beneden te loopen . ge las lle zij ee n ho nd o m de spoe l naar bove n te b rengen. en op d a l ooge nh lil.: liet- de gees t of godi n het ge heele ~la mpoesc h e hof ve rsleene n . De legend e u il' hel' Soppengsche is iets a nd ers en mind er sa menhange nd. Hier za t de prin ses. di e a lleen thuis was gebleven . achter het weefge to uw. Z ij liet haa r spoel va llen , die d oor de v loer op de n g ro nd o nde r het h u is vie l. Zij beval de hond , di e aa n het ho f thui s hoo rde en die een geschenk was va n een bevr ie nd vo rst. di e hem weer ge krege n had va n ie ma nd di e uit d en hemel was nede rged aa ld. o m de s poel op Ie ha le n. De ho nd vo ld eed hi eraa n . bracht de s poel boven. waa rop d e I)rinses zag da t de ho nd ee n stee nen kop had . Zij uitte hi erove r haa r verwo nde rin g. waa ro p de ho nd het hof va n Ma mpoe ve rdoe md e en li el versteenen. Deze lege ndes moge n we ll ic ht een d iepere. symbo lisc he b elee ke nis hebben . beide beva tten z ij n a tuurlijk de moraa L d a t de luie me nsc h ni et verder komt, blijft staa n . in zekeren z in ve rstee nt. M

96

ZI, lffJf's l llrrr .~ lm rr loor fl or rl'

Voort s lo opt er no g ee n \.veg van Paré-I?a ré v ia S in gka n g na ar \tVa lampone. V oo r d e n toeri st loopt d e verbindin g Makassar....... \ rV alampon e ec hl er over Oedjoenglamoeroe. Jn de hi ern a volgend e a rtikelen word en ee ni ge bijzonderh eden gegeve n. di e voor toeris ten va n b e lang zijn .

WATAMPONE \ Vatam l)O ne, d e hoofdplaats va ll d e a fd ee li ng Bo n e. is ee n ke uri U aa n ge legde p laa ts. D e voornaamste wo nin ge n w.o. di e van den Ass. -Res ide nL Contro le ur . he l verb lij r va n d e n Aroempone. de pasa n ggra ha n. li gge n a lle aan d e n A foo n-A roon. die hi er in een rrûa i pl a ntsoe n is hersc ha pen. H e l is vnl. een amb te naren -plaats, d e pasa r is van w e inig beteekeni s. \ rV a la rnpon e kreeg in Augu stu s 1938 een drinkwa terl eiding , Voor den toeris t zijn in den orn lrel. versc hill ende b ez ie nswaardi g hed en , terwijl m en, a ls Ill en Wal"a mpone ze lf Ie warm v indt. ka n uaa n logee re n in d e pasanggra han op Neengo. op c irca 30 K.~ I. afstand. op 475 M. hoogle in de bergen ge legen. Aan de kust v indt me n het p laatSje Tg. P a lcUe, d at met maanli cht ee n bekoor lijk plekj e is: men noemt he t de Rivi era van Bo ne .. Ook d e groo te irriga ti ewerke n in d e na bijhe id . twee in u<,!nl. zijn een bezoek te n volle waa rd . li e t bcliln~wekkendst zijn ec h ter d e grotten vo n Mampoe en de Rijkss iera d e n.

De grotten van Mampoe. Deze gro tt en z ijn ni et eenvoudi g te vinden. Als men ze van \tYa I'amt)one uil b ezoe kt moe t men een km of 30 (vide w egwij zer) den \\'eg naar Pampanoea oprijden en iets voo r Ce log links afslaan: men kan don nog enke le Kilometers doo rrijde n tot de weg in een ka mpon g doodlo o pt. Hi e r kan me n f/ambouwdra ge rs krijgen: de ff::Hnb o ll\ve n z ijn gemaakt va n ineenged raaide kl a pperb laderen en li ggen te ge nwoordi g. nu het be zoek ec ni gsz ins toe nee mt. voor het

9S

TocJlten

voor Loeristen

3

llOojdll'erJ('"

I"j,I""

,\/okoss o,. 'linll en/wILl in UUI.

l le l

I.

De weg o m d e Z uid . via Soe nggocmin asa, D jcne po nt o. Bon· th a in , Boe loekoe mb a. S ind ja i nam \ Va tampo nc. Bij S oe n ggoe min asa loo pt een w eg ]inksil f naa r j\ la lin o. Ier· w ijl eve n voorbij Dje n c po nl o ee n ]inkc rzijweg naar d e b e rg. oo rd en tvla la kadji , Tjiko ro. Bo rnn grapoa e n Lok a voert. D e g foole weg loop t lo l Boe loekoe rnba la ngs de ku st. du s vnl. d oor d e vla kte. met hi er en d aa r Ji cht heuvclt erre in . Va n Boe loekoe mbn Lo t S indjai loo pt dc weg d oo r bergterre in . Ill e n komt op ee n hoog te vu n ca. 500 meier. waa r d e aa rdi gt" pasn nggra ha n van T a netc (S ind jai) is ge lege n. V a n S indj a i to t \Va tam pon e is d e weg wedero m ee n ku stweg.

'2..

De wcg over J\tlaros . Oedj oc n g larn oeroc naa r S in gknn g, VVntn n'l oppen g e n \ ,V a lrHnpo ne. Bij km 42 voe rt een linke rzij wcg nan r d e \ Va tervu l va n Ba ntilllocroe ng. Bij km 48, P a ioc il oea n gasoe, beg in t d e weg di rect s terk te klimm e n ; a ls me n b ij km iO uil d e T jamb apas ko ml. heertmen ee n pracht-ig uit z ic ht o p groe ne be rgv la kt e n. Ee n laats te klim voert- ove r d e wa terscheidin g en va n n r Oedj oen glum oeroc voe ren p rachti ge, b reed e. sc haduwwege n na ar S in gka ng, So ppen g en vVat a mpo nc. Ee n toc ht di e de n toe ri s t veel n ni u u rsc hoo n biedt.

3, De g roote w eg va n 0 lakassar. over f\ Inros. P a n gkndj cnc, Ba rroe nua r P a ré-Paré. f\ ler kwnu rd ig zij n d e kn lkrots ro rm a ti es, waor d e weg. na Pa n l! kad jene, v lak la n gs voert. Ee n groo t ged ee lte van d e weg s lin gert zich langs de zee. P a ré- P aré is be ke nd om z ij n sc hitt ere nd e baa i. een prnc hli ge. na tu u rlijke have n . Te Pnré- P rlf(! split st d e weg zi ch in tweeë n : ten ee rste d e '\"eg naar het- Noo rd en v ia Pinra n g. P o lewa li naar f\lla dj e ne, me l een zij w eg bij P o lewa li naa r he t bergp laa tsje !vla masa. Eve n voo rbij Pin ran g loopt ee n rechte rz ij weg naur he t groote irri gati ewe rk. d a t in d e Sada n gri v ier in aa nbo u w is. en d a t d e econo mi sche moge lijkh ed en va n d eze s tree k. di e d e rij stschuur va n Zuid-Celebes w ordt ge noemd . za l ve rdubb elen . T en tweed e d e w eg ove r Ra ppa n g. E nreka n g, d oo r d e Toradja la nclcn naa r Palopo, w a arove r een a parte beschrij v in g wordt gegeve n .

94

Op d ie plaatsen hee ft- men dus het voordee l van e lect ri sche st raate n huisverli chtin g. terwijl er tevens ijs \'e rkrij gbaar is. daar elke ce ntrale ee n kleine ijsfabriek exp loi teert. Een en ande r is in handen van de M.E.P.B. (Mij. tot Exp loitatie vnn Plnnt selijke Bedrijven). di.e te Makassar geves ti gd is e n waarvoor hel kapitaal werd gdourneerd door de Landscllapskassen. De ce ntrales van de M.E.P.B. leveren tevens krach tstroom. wat voora l van belang is te P a ré-Paré en Sengka ng. waar een groot aan ta l rijs tpcllerijen is geves tigd. die v rij we l de ge hee le rij stoogst van Zuid-Ce lebes verwerken. Ook bij het groo l'e irri gatiewerk in de Sadangrivier spee lt de M.E.P.B. een ro l. daar zij van uit Paré-Paré de benoodigde kra chtstroom levert. voor het w erk Ie Benteng aa n de Sada ngrivier. De electrifica li e van Zu id-Celebes is het werk gewcest van oudGouverneur Caron. die het- binnenla.nd daarmede een onsc hatbaren di ensl' heeft bewezen.

• • •

...

, - ...-'1_'-•De Bestuurstelefoon. De telefoonverbindin g met het binnenland wordt d oor den bestuurste lefoondienst onderhouden en is ook voo r parl"icu li eren tegen b eta lin g opengesteld . De voorn aamste lijnen zjjn. Makassar. Maros. Pangkadjene. Paré-Paré. rVladjene. ~lla l11oe-

djoe: Paré·Poré. Rappong. Enrekang. Mak.le. 1'0101'0: Maros. Tjamba. Watong.Soppeng. Sengkang. Watampone: Makassar. Soenggoemi nasa. T aka lar. Djeneponto. Bonthain. Boeloekoe",ba. Sindjai; Soenggoemillosa, Malino. Lombasang, Tombolo. Sindja i; S indj ai. 'vVatampone. Pampanoea, Sengkang. Palopo.

93

De pasanggrahans. Pasanggrnhnns zijn geves ti gd Le : P aré -P nré. Sen gkan g, Ngeengo. \ "'atampone. P nlopo, Djamboe. J\ lnka le. Kulosi. Enrekang. Pinrang, Polewa li . Mnmasa. rVladj e nc. M n moccljoe. S indjai. T ane le . Boe lockoem6 a. Bo nth a in ,

"ra

f' la la kadji . fvla lino. Boeloedoewa. fYlen kan het binnenland ni e t met een \Voeslijn verge lijke n. d aa rvoor is o li es er vee l te goed ; maar als men het ko n doe n. d a n zouden d c pa ~ftnj:Htrn h a n s d e oases crin zijn .

A ls men ee n hce len JlIjdd ag met een 80 km vaartje la ngs de wegen hee rt ge ja kk erd en a ls men d a n min of mee r s tijf en verhit ec lt pasn n g-gril hn n binnenva h en binnen twee Illinut en een Hese h bier meI ij s voor zich hee ft s laan. dan bese rt men pas de eno rm e waarde va n d eze lo gee r-gebouwtjes voor de n vee l op tou rn ée zij nd en amb tenaar o f hande ls-employé. Overa l staa n de ma ndoe rs direct voor U ki na r: ee rst een kop ko Hi e om bij te kom en. d a n ee n bad. het mandi walcr is gewoo nlijk vrij koel. en a ls ge d a n in ee n sc hoon pa kean voo r d e pa sa nggra ha n zit klim aa t Ie schiet-en . voe lt ge U ee n ge lukki g sc hepse l o p God 's aa rdbodem. Dat is tenmin ste onze indruk erva n. Arri vee rt ge '5 middags om half dri e. d a n s la a l' om 3 uur d e nas igoreng k laa r: ko mt ge mee r bijtijds dan kunl ge ee n rij s lla fe l of Holl a nd sc h eten bes tell en , di e er a ls re ge l behoorlij k uitzi en . Hel' o ntbijt is oo k in orde; overa l brood met eieren. kaas e n toebeho oren . E n dat a ll es voor b eiTekkelijk wein ig geld: on tbijt 75 ce nt. co mpl ee t midda g- of avondmaa l f 1.75· ~I e t de dran ken ze t Ill en U eve nmin a f; op somm ige plaatse n betaa lden wij voor een r1 esc h bier 30 ce nt en voor een be hoorlijke borrel 15 o f 20 ce nt. lnd erd aad zon der pasa nggra hans zou het er in he t binnen la nd so mb er uitzi en . Hel s pree kl van zel f dat er in d e pasa n ggra ha n .. voor een recht . g-emll·d H o ll a nd er oo k we l iets te mopperen vaft; men I{rij gt \\'(" ee ns ee n eenden- in plaats va n ee n kippenei; ook ka n het voorkomen da t Uw H o ll a nd sche biet in een sa mbal -pa nn etj e ge koo kt is. zoodal he t ee nigsz. ins pedi s smaak t : Illaar dn t zijn van d ie kleinigheden. waar me n niet over moe t vallen. leis van het bin nenl a nd moe t er ove rblijve n en het is ee n fe il d a t de huidi ge p o· sanggrahans. met- hun mod erne s l'ee nen bo uw. va ste w(tsc ht a fe!" me t s troomend "n tcl'. a l te vee l va n de ill l,s ie o ntn emen " buit e n " te zijn.

DeM.E.P.B. V erm e ld moe t no g worden dat op d e vo lge nde p lnn lse n een e lecl ri citeit'sbedrijf is geves t-igd: P a ré-Paré. Singkang, \iVata mpone. P a lopo, M a dj e ne. S indjai , Bonthain en Boe t-on .

92

KAART VAN ZUID CELEBES

Mdlh.U I1 Bor Kalamb

B

oir:

Sacla

Ranhpà:i;\_...~ooA~;::';

BitoeMg

oeroeng

MDl1no

'A. LOlIIpobat

(Piek van

2871

Tjikoro

onthain SCHETSKAART

zuid - Celebes autowe ge n

onthain )

Door b(>r~a chti g terrein loope n de wegen ovcr Oedjoenglamoeroe: d e weg door de Toradjalanden (na Enrekang). de weg Boe/oekoe mba-Sindjni en de wege n naar lVlal in o en !,vlnlnkadji. Ee n aard ige rondrit voor ee n dag is b.v. d e Paré-Paréweg volgen tot km 90; daar recht s a r over lisoe. Boeloedoewa (750 111. Pasa nggrn han) naar Oedjoenglamoeroe: van Oedjocng /amoeroe door de Tjambapas terug naar jV lakassa r.

Afstandstabellen. Makassar - M aro s 30 km. Pangkadjcne 33 km . Barroe 104 km . Paré-Paré 157 km. Pinrang 184 km , Po lewa li 145 km . Madjellc 304 km. (Polewali-Mamasa 80 km) . Makassar.-Pa ,·é-Paré 157 km. Rappang 198 kll1. E nrekang 233 'ml. ]'V lakn le_ Rnnt e pno 331 Io n . Palopo j94 Ion.

Makassar.-j\ laros 30 km. Banlimocrocng 42 km. Oedjoenp-lamocroe 11 8 km . Sengkang 179 km . \ Vatansoppeng I jO km , \ Valampone 1 j6 km. Palopo 360 km . Paré- Parti-Sc nakang 85 km . Pampanoea 102 km . \ Valampone '3ï km. Makassar-Socnggoeminasa '3 km. Djeneponto 91 km . Bonlhain 1'l'l km. Boc loekoemba I S'l km . Sindjai 219 km.

Makassar_1- la la kadji_Tjikero ' 40 km . Makassar_j\ la lin o 70 km. Kanrerap ia 85 km.

• •

90

De a fd eelin gen PaTé-PaTé. Bone. Loewoe. lVlandaT, Boeton en Laiwoei vorm en geheel Zelfbestuurd gebied. de z.g. Land· scha ppen .

H et verschil tusschen rechtstreeks en zelfbesluurd geb ied duidt niet op ee n verschil in principe van bestuursvoering, maar op de omstandig heid. da l aan laatstgenoemd gebied staats rechtelijk meerdere a utonomie is verleend.

De verbindingen met het binnenland. H et verkee r in Zuid-Celebes ges chi edt geheel per auto. Er is vroege r een spoorlijn geweest van M akassa r naa r Takalar. we lke ec hl er reed s la ng werd opgeheven. De a utowege n van Zuid-Celebes zijn ove r h et a lgemeen goed; de grool e weg naar Bonthain wordt nog st·eeds verbeterd. M en kan Makassa r in Noord elijke richtin g verlat en. om van het Zuiden weer b innen te komen. I.

]n Noordelijke ri chtin g loopt de groote weg via Maros, P a ng-

kadj ene, Sigeri. Barroe naar Paré-Paré. Hi er splitst de weg zic h in drieë n , n.l.: 2. P a ré -Paré ...... Pinrang. Polewali ...... rvladjene en vanda a r tot Mamoed joe. (Van Polewali loopt een bergweg naar Mamasa). 3. Paré- P a. ré...... Sengkang......W a tampone-Siwa ......Palopo_Masa m_ ba-Malili. (Van Sengkang loopt ook ee n weg via S iwa naar

P a lopo). Paré. Paré-Rappang. Enrekan g. Ka losi. l\1aka le. Palopo. (Deze laals te is de we g door d e Toradjalanden). 5. D e weg om de Zuid loopt van Makassa r. Soenggoem inasa . Takalar. Alloe. Djeneponlo. Bonthain. Boeloekoemba. S in. djai naar Watampone. (Ee n zijweg voert van Soenggoeminasa naor Malino en een vo lgend e van Djene ponto naar Malakadji, de twee b ergoorden van M a kassar. De weg van Soenggoeminasa naar Malino wordt doorgetrokken to t Sindjai; w aarschijnlijk kom t d eze ve rbinding in '939 gereed). 6. Voorts is er nog een korte verb indin g tusschen Makassa r en \"'ola mpone. over de Tjamba-pas. D eze weg die voo r louri ste n zeer aa n te hevelen lS, daar zij buite ngewoon veoe l na tuurschoon biedt. loopt van M a kassa r to t Maros. daa r rechtsa f via Bantimoeroeng. Tjamba. Oedjoenglamoe roe naa r Wala mpon e. Va n Oedjoenglamoeroe loopen wege n na a r Sindjai en Wata nso ppe ng: W a l" a nsop peng via Boeloekoemb a en Tnnete na a r de groo te weg Makassar_Paré_Paré. He t wegenne t in de a fd eelin g Bon e is uil"stekend: prachtige. breede. goed onde rhouden wegen.

4·

89

Het binnenland van Zuid-Celebes Gewestelijke Bestuursindeeliog. 1\ Ja kassa r is de hoofdp laats va n het Gouverneme nt "De G roo te

Oos t", hetwe lk omva t de Res ide nties: Celebes en Ollder hoo ri g heden. I- Ia nado. (Noord- e n M ;dde n-Celebes). Mol ukken. (De e;lande n ;n d e Mo lukke n e n N ;e uw-Gtd nea). T ;mor en Onder hoo,; ghede n. (D e kl e;ne Soenda -e; la nden). Ba l; e n Lombo k. H e l" CQ u ve rn eme nt " D e G roo te O os t" werd inges te ld op d en I slc n Juli 1938; d e hoogs te Bes tuursa mbt enaa r is d e Go u ve rn eur va n d e C roo le Oas I'. met s ta ndplaa ts M a kassar. H el' Bes tu u r ove r de R es ide nt-ie Celebes en On d crh oo ri J!heden word t gevoe rd d oor ee n R es id e nt. di e eveneens Ic Ma ka s. sar gep laa tst is. De R es ide nt ie Ce lebes en O nderhoorj ghede n is verdee ld in zeven afd ee lin gen t. w. : de a fdee! in g M akcIssa r, met' d e o ndera fd ee lin ge n Ma kassa r, Ma. ros, Pa n gkadjene. Cowa. D jenepo nlo. d e a fdee lin g Pa ré-Paré. me t d e ondera fd ee lin gen Barroe. P a réP a ré. Pinrang. R a ppa ng. E nrekang. d e a fd ee lin g BOll e, met d e ond era fd ee li nge n Bo ne. W adjo e n So ppeng.

d e . fdeel;n g Loe w oe. met de onderafdeel;nge n M a ka le-R a nt epno. P a lopo. M asa mba. Kola ka . M a l;]L d e afd ee lin g Manclor. met d e o ndera fdeelin ge n B a la ng nip asc he e n Binoea n gsc he be ned en la nde n. M a masa. M adj ene. M a moedjoe. d e a fd ee lin g Boef0 '1 en La iwoei. m et d e o ndera fd ee lin gen BoeIo n. Moe na. K end a ri . d e a fd ee lin g Bo nt/win . met d e ondera rdee lin ge n Bo nth a in . Boeloe koemb a. S indj a i en Sa le ier. Op de . fdeel; ngs hoofdplaa tse n. n.1. M. kassar. Pa ré-P aré. VVatil mpone. P a lo po. Ma dje ne. B aoe-Baoe en B o nth il in , is een A ss istent -R es ide nt geves ti gd . die be las t is met he t bes luur ove r d e a fd ee l;n g. O p de ondera fd eel;n gs- hoofdpl aa tse n ;s een Co nt ro leur. fd . Cont-ro leur . Gezag hebber o f Ad spira nt-Co ntro leur. be las t me t het hes tuur ove r d e o nd era fdee lin g. D e a fd ee lin ge n Ma kassa r en Bonthain vo rmen rec ht streeks b es tuurd gebied . m et uit zo ndering va n de o ndera fdeelin g Coa . waa r het Zelfbes tuur ;n '937 hersteld werd.

88

tusschen d e 'vVar6u rgk rater en d e Berangke teL ons lok kend a ll ee n a l OJll het fe it d a t he l lo t nu toe niemand mocht ge lu kken . deze korte verb indin g tu sschen d e Lompoba tang e n d e Bawa karaEng af te legge n. zage n w ij d e N. wa nd va n d e Bera ngke te L d e hoo fdkra ter van Lompobatang en Bawa ka raE ng sa men . Bove n longs die wan d moes t het pad naar d e top van d e BuwakaraEng loope n . De kete l va n de Berang zelf is aan ons oog on tl rok ken doo r d e voo rtzeUing va n d e Lompo6ata n gr ug in N. ri chtin g. di e wij ni et hebb e n kunnen bezoeke n wegens d e mi stb a nken en s nerpende w ind di e ons om negen uur tot ee n wein ig roemrijke vlucht naar wa rm e re regionen dwong. Duidelijk wa s te z ien de rug aa n de ove rzjjd e va n de Brookes (KaraEng Loh e) kele l. dus aa n d e ~. \ V. zijd e va n de ri v ier, de weg van d e legendar isc he tocht d e r neve n Sa ra ss in . die de Lompobatang als eers te E uro pea nen bere ikte n. A an d e Z. zijde va n de Brookes kelel ver heft zich de Asoem ta toem pang. H et toppla l e~lU lijkt nu vlak bij - het is in lu chtlijn dan 00 1< lHllIwe lij ks 1 km van on s verw ijd erd . VVe zien d e steil e dalin g naa r de sc he idin gsgraa t tusschen d e Brookes- en Bialo kete l - datbe looft nog menige zwee tdruppel voo r de teru gtocht ! De ru g d ie w ij li epen naa r d e Asoem tatoempa n g lijkt va n boven uit vrij tam . Rec h ts erva n. in d e doorkijk va n het KaraE ng Lo he-ravijn . zie n we de Boel oe Porong ; v lak links d aa rva n moet dus he t kweekbedd en-comp lex kampo ng Beroe IJl li ggen . Naa r het Z uide n toe ve rloopt het Sialo-ravijn . Bened e n. van o ns s tandpunt uit haast in de vlakte. z ien we d e B. Lo ka en d e Lokakeke als twee ni e tige heu ve ltj es. Toc h nog a ltijd 1400 III hoo gl Nog ve rder Zuidelijk, voor ons Ie z ien boven de naa r het Zu id en ve rloopend e LOlllpobatangrug. d e di e pblauwe Flores-zee me t d e hee rlijk mooi e bo cht, waaraan we d e hui zen van Bon lh a in nQ g net kunnen onde rsc heid en . N aa r het Oost"e n te nslo tte he t kl ei ne kratertje met oud bosch begroeid. waar w ij overnac htt en . V erd er bergrug naas t b ergrug , gescheide n door di epe kloven. d e da len va n d e Se ng ga n g- e n Balantiëng -rivi er. H et wordt- nu hoe la n ger hoe guurde r. D e ij skoude w ind begint a l ee nige fl a rd en mi st mee te drij ven uit" hel" Se nggangda l. D e .. Bawa karaEn g". e ige nlijk "Wawa" of .. Wawo" ka raE n g. be lee kent .. ges luie rde hee r" , beg int z ich te s lui eren; dan het oo rd elijke punt van onze Lompobata n g. en ee n oogenblik zelfs zilten ook w ij midden in d e wolken . H et is ni e t la nge r uit te houden : me t de groo tst mogelijke sne lheid v luchte n we in éé n tre k naar de Asoemta loempa ng en dan dóór naar he t kwee ke rij e n-complex (op 1650 m hoog te). waar we nà g steed s rillen. zoodat we na een kop koffie direc t maar WPPr vf'rrlf'r Irpkkpn. n
87

,

Imndh avcn. Ik ver me ld s lech ts ee nige labiate n. een E uphorbi a. en tens lo tt e .. ka ri a ngo" - of ,, !aija edja" {l ett er lijk ve rl aa ld roode ka ri a n go o f roode ge mber. ofsc hoon we hi e r abso luu t z.eker ni e t met een zin g ibe rsoo rt te doen hebben}, ee n geuri g rose tkr ui d . met fel rood e blad ste le n en ge kart e ld e n gevouwen b lad a ls va n een gera nium : d e b loe m een s pi erwit sc hermpje. Zooa ls d e mees te kruiden en s truikjes van d ez.e hoog te is voora l oo k dit IJla ntj c zee r gezoc ht a ls .. tambara" (geneesmiddel). Voor zoove r ik I. eb kunn en uitmak en wo rdt hel voora l voor hoo fdpijn (zoowe l in we ndi g a ls uitwen di g, a ls een papje) gebruikt : d e be vo lkin g besc ho u w t ech ter bijn a a l d eze pla nt e n a ls uni versna l-gcneesm id d el. hetgee n ten nnuwst-e samenhang t met d e groe iplaAls op of nabij het Lompoba l" ang-Ba wa karaEn g-comp lex. dus direct ge s pro ten uil" d e ma teriali sa ti e van d e mac hti gs te berggees ten. de opper heere n (. .Ka ra E n g"). di e over het we l en wee. ma Ar in d l' ee rste pl aa ts we l over de gezo ndheid te bes lisse n hebben van d e ni eti ge mensc hcn di e zoo ve nn elc l WtHe/l. zid l aan hun voelen te vestigen . .. Lompobalang" be tee ken t .. groo t-e buik '" D e bes tij g in g van d e langgere kt e bult ze lf is verder a ll ee n no g maa r een kwestie van A usd aue r. H et pad (a ls me n d e s pore Il vall offeraars e n vroegere anoeangjage rs tenmin ste al s ZQO d an ig Ill ag be ti te le n) s tij g t in N. richtin g. aan d e N . O . he llin g va n de Brookes-kete l ste il naa r de ru g. d e lap van d e Lompob a ta ngweg. Ongeveer 500 m ve rde r in N. ri ch· lin g z icn w ij de rec hth oe ki ge tri angu la ti epaal tussc hen ee ni ge z.wa re ba za hbl ok ke n sc herp tege n de luc ht a fgetee kend. D e toc ht va na f het kwee kerij e n-comp lex ka mpon g BerD e lIJ lol' de rug VOII de Lompobata ng hee ft (twee ru st-pauzes va n c irca a nd erhalf uur sa me n) pre('Ïes vijf uur e n dri e kwar ti e r geduurd. \ ,Vij Gcs lot e n nu ee n plek te zoe ke n voo r het bi VA k. Vo lge ns d e koe li es wn s er wa le r te vinden in het Z . O. krate rtj e va n d e Lom · pobn tang. zood a t w ij daarin a fd aa ld en. H et kra tertj e zelf wa s met oude san li g i e n e ike n begroe id : inderda a d vonde n w ij ee nigc p lasse n kris ta lh e lder wa ler. waarbij a l gauw ee n s tokkenhu lj e overeind s tond . Ons nachtl eger is op de tOI)ogra fi sc he d eta il kaa rt te vinde n tu ssc he n de P . en de I. van .. P ie k van Bo nth ain ". Een groo t vuur dat d e n hee le n middag en na cht brandde. maa kt e dal w ij het d aa r uil konden houden ; d e lempera tuur d aa lde om I Q uur 's avo nd s tol 45° F. Den vo lgc nde n mo rge n we rd de top bestege n. \ IV ij tro ffe n lol ee n uur of nege n ee n ove rweldigend uitz ic ht in a ll e ri chtin ge n . In he t Noord e n ve rhief zich de Bawü karaE ng . zoo op ee n sta nd gez ie n zwaa r beboscht. va n o ns gesc he id en door de don kere, diepe \Varb ur gk rater. Ove r de messc her pe ve rbindin gs I:! ruHI tw;sd lCIl de twee ber greu zen. tege lijk d e sc he idin gsg raa t

ar-

86

meer van tropisc he vege ta tie doch zuiver ee n Eu ropeesc h park ~ la nd schap. De rotsige bodem begroeid met ee n dikke ma t van korte grasse n en mos, grijzi g wit tot gee l verbrand door de felle zo n in den d roge n tijd (die hier overigens slechts hee l kort duurt). I-lier en daar ee n fleurig Stapheliastruikje. wal kl einblad ige ~ trllikj es - door de lnlanders Kadoroboekoe ge noe md _ me t w itte, edelwe iszachti ge bloemrrosjes en overal ve rsp reide plukken bosch _ bes taand e uit ei ken en san ti gi. De boomvorm zo nder uitzondering laag koepe lvormi g of ge heel a fge pl at. dUidel ijk schermvormig. Overa l verspreid verkoo lde sta mm en en stro nken , a fko mstig va n de laatste brand (19 187 vol · !!ens mededeeling der bevolking). De bUitengewoo n rijk vruch drage nd e sa llti gi is de voo rnaam ste hoscilVormer: p laa tselijk was de jonge opsla g zoo di cht en gelijkma ti g dat· hel' we l ee n f!oed !-!es Jaagde aa nge legde cultuur geleek. D e e ike n geven vee l minder ops lag, waarsc hijnlijk omdat de vruch ten zoo'n gezocht e lekkern ij zij n voo r egaal he l groene papagaaien. di e op deze hoogte bij tf roo te vlu cht en rondtrekke n , terwijl de geva llen oude e ikels d ank baa r a ls voedse l worden aa nvaard doo r zw ijne n en anoeangs. In N. O. richting is de Asoemtatoempang met ee n ongeveer 100 m lager ge legen, uiterst smalle graa t. di e de Brookes- en BialokeLel sche;dL. verbonden met de Lompobatang zelf. De a fd a l;n g naar deze ve rbindin gsgraa t is zeer ste il en bez waarlijk door de losse stee nen. die wel ee ns plotseli ng verdWijnen a ls voetsteun . Gelukk ig geve n de stu gge ta kken en twij ge n van de sa nti gi-Ol)slag vo ldoe nde ho uvast om de da lin g zonde r o nge lukke n te vo lbrenge n . tv1aa r dan komt een uiterst preca ir ha lf u urtj e klimm en en da le n op de verbindin gsgraa t ze lf, di e ni e t zoo vla k is a ls van bove n uit verwac ht mocht worden. Voora l de N. zijde met de vrijwe l loodrec ht e ka le wa nd va n de Brookes-ketel ziet er weinig aanlokke lijk uit. R ec hts van o ns is de d a lin g naar de Binlo-kete l al even min ui tn oodige nd. doch a lweer is het de sa ntigi , di e de to cht mo ge lij k maa kt. Wat ni et wegneem t. da t enkele stukken b a lanceerend tu sschen de twee a fgronden ove r en tu ssc hen na a kte steenen moe ten word en genomen. Zoo bereiken w ij dan het N. O. e inde va n de graa t en moet alleen nog maar de Lompobata ng-bult zelf overwonnen worde n. De he l· fing is zeer ste il en moe ilijk begaa nbaar door stee nen en verraderlijk met gras en mos overwoekerde ga ten. De begroeïin~ bes taat naas t g ras en mos uit S taphelia e n kadoroboe koe struikjes, terw;j l ook rh ododendron . aza lea·s. bosc hbessen. Hyperkum en w;lde bramen (Rubus spec.) ge regeld voorkomen. A ls boo msoorten a lwee r bijna uitsluitend sa nti gi e n kesoenoe (de reed s meerf:!enoem de e ik) . ve rder een Podoea rpussoo rl. Ara li a spec. en E urya ; opva ll e nd door hun felle kl eure n waren ve rd er enkel e kruid en . di e z ich dikwij ls op d e naakte rot se n no g w isten te

8S

f De logce rl nr ieve n z.ijn bil/ijk. Een b ezwaar wns d e duurt e van het Irnn s porl. Ill ila r da t bezwaAr heeft de firma lie nh" rdt ond erva n ge n . Voor gocdl(oopc lmn s p o rt ge lege nh e id is gezorgd . \~il ieman d a ll ee n een kijkje neme n . dan is cr ee n s pec iaal week -

e nd ta rief. Inli chtin ge n hi e rover wo rd e n gaa rn e verstrekt door d c fa. Li cil ha rdt Ie l' lakassa r. Ic /croo n r\o. 109. Voor ee n ge rege lde wee ke nd is Tjikoro echt er wn l vc r. n lhocwel dc heer Li cnhûrdt hoopt. door ee n wegver legg in g, b in nen kort 10 km Ie kun n e n uit s p a re n . Voor ee n ve rblijf van ee nir,!C' dn g-c n of eldorado. da l wij n iet gc nocJ! kunn e ll Aan b eve le n . H e l nan ln l wand e lin ge n da l in d e n omtrek r,!ellléHl.k l kan worden j ~ le{t io. wila rhij a ls oriënta ti ep unt- he l vncn nti c· oord ze il'

weken is Tjikoro ec hl er ee n

[!c bruikt kan wo rd en . dal" door zijn sc h aduw-boo men steed s o nd e rk enbn nr blijf!. Sc hre ef Kapi tein Brunin g VA n d e n T o pografischen Di en s!. ee n b eke nd wunde lli e fh ebber ni et in hel gas ten boek : .. H e laa s afsc he id voo rgo ed va n 'Tjikoro. da t m(' ee n ze ld zaam '\va nd e lge no t hee fl gegeve n". Een besc hrijvin g '\T1Il wandeltochtjes en toclüen . di e ge maak L kunn e n wo rd en . vo lg t hi ero nder. Voor groot ere toc ht en is he t :-. teeds goed om gi d se n met z ich mede te neme n . waa rvoor hel pe ns io n gaa rn e zo rg l. D e oerbossch en b('~"irlllen op on~evee r 1 u u r nf... lanrl va n Tjikoro . Ka mpo lI g Bopo. O n ~evee r 20 minut en Vflll Tjikoro: a fda lin g in he l rn vijn . terw ijl in de kali o p g root e s tee nen ge ru st knn wo rd en . LemlJo jo . Ca. 4 km va n Tjikoro verw ij derd la n gs de nieuwe weg. met prac htige uitzicht'e n op ravijn en en d e Lompo Bat a n g. D e 7.onsondergang is vun hi eruit fraai gad e Ie s lûnn. (Er is een ni e uwe we~ in aa nl eg. di e than s reed s doorgetrok l(cn is ,'0 1 Pn lad in ga n. 25 km voo rbij Tjikoro. D e bedoe li n g is d eze we~ doo r Ie leggen lo l Pari g i (beneden Lomba ssn n g). wnnrb ij ee n topll oog le va n 1500 me te r za l wo rd en b ereikl . \Vann ce r de weg ge reed za l kome n is ni et bekend. U it loeri ste noo gpunt zo u hel eell prachlig'e rondrit word en : over iVla lakadji naa r I'v la lino. 'T ro uwe n :; o p toeriste n· gebi ed zn l Z uid · Cele6es no g vee l gann bi ed en . a ls de wel,! va n Ma lin o doo r d e P ao· v lak le naar S indjni wo rdt ope n· !lesteld . wa t waarschijnlijk ni e L zoo h ee l la ng meer za l duren . l' let ee n pra chti ge rondrit zo u me n dan i'- Iaka ssa r v ia d e n Bo ntha in -weg kunnen ver la ten en la n gs d e n Maro s· weg weer binne n kunnen kom e n).

l\ tlalakmlji. O l) pasa rd agc n ka n ee n bezoek word e n gebrac ht aa n {vla la ka dji : hee n en te ru g o n gevee r 2 uur wa nd ele n. \Ve!/en m! Kareloi . Afs ta nd ca. 1 uur. D eze wn terva l is wo es t en h oog en het wa ter va l!- op reusachtige s tee n en. H et is d ~ mooi s te watervn l in d en om trek. zee r de moeit e waarel.

82

Een bezie nswaardigheid van Tjikoro is de vees tape l. de trots van mej. Lienh a rdt. 's Och tend s vroeg gaa n de koeien. di e er a ls H o ll a nd sche koebees ten uitzi en , de wei in; tegen 6 uur komen ze in de sta llen teru g; het is uit steke nd me lkvee en d aa r zien ze ook naar u it-. En de boter en slagroom die ervan gemaakt word t is voo r de groo tste lekkerbek van Makassar nog ie ts bijzonders. f\1en kan zie n ka rn en ; d e ka rn wordt door een sc hep rad d at in een bergs troompje is aangeb racht. in beweg ing geb racht. Men kan oo k het brood z ie n ba kken, en de kaas zie n ma ken. En ee n avo ndm aa l van dit brood me t deze boter en deze kaas zou voo r ee n me nsc h a fdóend- zijn . . M aa r mej. Lienh a rdt denkt er a nd ers over: voo r een vermage ri ngs -kuur hoe ft men ni e t naar Tjikoro te gaan . H et is werke lijk overdad ig; ontbijt, lun ch. din er d w in ge n to t bc\.Vcgin g, tot veel \.Vn nde len. Trouwens men b ehoe ft het· gaste nboe k maar na te slaan en ke nni s te nemen va n de ve le gas trono mi sche ve rzuc hti n ge n. V oora l de ko rfj e met "Kuchen" hebben menigeen geïnspireerd lol lyri sc he lo rtuitin ge n . Maar oo k de g roent en en de vruchten . Rijpe moe rbe ie n hangen e r voor het grijpen . Een vruc hten-aa n p lan t is in w o rding. Een koe lk as t zo rgt ervoor d a t a lles ijskoud wo rdt geservee rd. a l heert men d aa raa n o p di e hoogte minder 6ehoerte. H et is er la nd e lijker da n op M a lino. e lectrisch licht is er nog ni et. maa r juis t da t la nd elijke heeft zijn eigen bekorin g. S traatver lichting is er ook ni et ; 's avon ds ka n me n klim aa t schie ten . V roeg onder de wol om er 'den volgenden morgen me t io nsopgang op uit I'e trekken. Ook ee n zwembad is aa nwez ig. al zou den w ij een oc ht e ndduik niet aa nraden; daarvoor is het ee n beetje te koud . -H et klim aa t op Tjikoro is g un sti g: hp.t rt~gf'n l f'r wein ig e n dan nog gewoo nlijk in de middag uren . 6

81

Roze n. C lad io le n. Anje rs. Ce rberas. Lee uwen be kj('s. Lupin e n in fijn e kl e u re n. H orte nsia s. S te rlcli es. Ke rkl el ies. A ronskelke n. MOllllJresias. Asters. C hr ysa nth e n e nz . A I d eze bl oe me n kom e n van d e

BJoem e nkw ee k e rij e n Vacanti eoo rd >TJIKORO< 11 00 M e te r hoog en w orelen verkoc ht tc Makassa r T e le Foon 109 Pa sa rstraa l 2

-== o

~

..s:: L

''c:""

En al stelt men nog zulke hooge eischen aan hel landsc hap. er zrd wcl ni emand zijn die zich in dit opzicht za l bek lagen. als ee nm aa l de ~roote weg is ve rlat en en men d e laatste 40 km aflegt lan!,!s sc had u wrijke wegen. die door d e goede zorgen van het Binnenlandsch Bes tuur lan gs de hellingen va n d e Lompo Batang o mh oog s tijge n en di e uit stekend worden onderhouden. Een prachtige weg. zonder gevaarlijke punten en aa rclsc huivingen. stevige bru ggen. di e den cha uHeurs geen moeilijkheden veroorzaken. fY lcn stij gt regelmatig. de dalen komen steed s dieper te liggen. mcn bemerkt dat de lu cht ijler wordt e n de temperatuur wordt steeds behagelijker. De plantengroei wordt weelderiger. de inl a nd sc he woningen hezitten met bloemen beg roeide erven. Het berg lan d sc hap houdt d e reizigers voo rtdurend geboeid. Men bPrcikt d e dri es pron~ Borro waar de weg z ich sp lit st' in d e richting iVlalakadji en Loka. Nog enke le kilomet ers sc heiden ons va n T'jikoro, d a t wij reed s lang a ls een sc haduwrijke p lek op d e berghelling hebb en zien liggen. met in de zon blinkerende ramen. Deze laat ste kilometers behoore n 'wel tot d e mooiste en indruk we kken d ste van den weg. i'Vlalakadji met z' n pasanggrahan e n pasa r wordt ge passeerd , een laats te klim en de a uto stopt voo r d e garage van het Vacantieoord Tjikoro, na een autorit van een klein e 3 uur. die U totaal nieL ve rm oe id heeft. H et vaca nti eoo rd is pra chti g gelegen aan d e voorkant de Go lf van Bonthairl. zoo duide lijk. d a t men de stroomingen in zee duidelijk kan waa rnemen ; links e n recht s h erglandschap en op d e achtergrond d e to p vfl n de Lompo B a t a n ~. die zich 5000 meter hooL!' v{' rheft .

Tjikoro biedt plaats aan ongeveer 15 logeergasten: het hoofd. ge bouw bevat de ee tkamer. ee n voorga lerij en vier s laapkamers. woarvan twee voor gas ten. Radio is aa nwezig en de ontvangs t op deu hoog te is prima. De zinde lijkheid van de keuken mocL zelfs ee n Hollandsche hui svrouw opva ll en: d e bijgebouwen zijn ruim en hel badv.,rater is

.. koud" . Voorts zjjn er dri e pondoks, twee voor famili es terw ijl men in de derde aparte kamers kan bes pre ken . D e ponc10ks zijn van steen en hout opgetrokken en hebben eigen ingebouwde gemakken. Een van d e pondoks is nog een 50 meter hooger gelegen. op een pla-

teautje. vlak voor de bloementuin. \Vant de fa. Lienhardt heeft hi e r haar bloemen-aa nplant. die een groote oppervlakte bes laat en waardoorheen het prettig wandelen is. Hi e r worden d e bloeme n gesneden en 4 keer per week naar Makassnr ge transporteerd: om 6 uur gepluk t. om halfe lf uur op l\1akassnr. de bergluc ht hangt e r nog aa n!

79

VUf'(Ull j,'oortf T ji fwro {lI DO "1I'1I' rI

Va.cantieoord Tjikoro Tjikoro li gt Op ee n ho og te vn n 11 0 0 meier. 300 mei er IlOoge r d an d e pasan gg ra ha n te f\ lal a ka dji . E en aulorit va n 136 km bre ngt U va nuit f\'lakassa r naa r dit ru sloo rd . D e groo te a utoweg naa r Ro nlhain wordt gevo lgd lo l even voorbij Djeneponlo (km go). D aa r s la at men links a r en vol gl ee n binne nweg. di e ge le id e/ijk klimt. vrij we l o nm erkba ar. f\ len be me rkt hel e ige nlijk pas a ls men o p km ' 05 a a n d e linkerh a nd hel groo le Ke lra dal o nl waa rt en d e to ppen van d e in he t dal groe iend e boom e n zi e t omh oog sc hi e· ten . Vroege r li ep d e weg naa r f\1a la ka dji dwa rs d oor dit dal hee n. la ter we rd zij om ge legd ; d e a rs ta nd we rd hi erdoor w e l la nger maar d e tege nwoordi ge w eg is geh eel bandjirvrij . D e weg van M a kassa r tot Dje neponto wo rdt dikwijl s omschreven a ls d o r en ve rvele nd : s ma ke n o p d a t punl ve rsc hill en ; het han gt oo k a r vo n het oo ge nblik va n d e n d ag; 's midda gs zijn d e v lakt es inc/c:>rdaa d verze n ge nd warm ; ma a r 's oc hte nd s is het rijd en d oo r dit gebied va n Zuid ~Ce l ebes steed s ee n ge noege n en biedt het la nd sc ha p vee l a h visse ling. Rec ht s d e zee. di e d e weg te lkens w ee r na d ert. links heu ve l. terre in met op d e a cht ergrond d e be rge n. D oor d e n Dienst- va ll \ V a terslaa i w ord en nog s teed s goed e zorge n a a n dezen w eg b es teed . di e in d e n loop d er la a tste ja re n zeer vee l is ver· belerd : enke le s tukken zijn nog onderh a nd en maa r overi ge ns i:; het w egd ek zóó. d a t me n d e 90 km to t Djenepo nto ge ma kke lijk in 85 minute n kan a fle gge n.

78

Bij ge bruik d oor leelen van meel' dnn één gezin.

Voor hel ee rst-e gez in a ls bove n . voor ve rd ere gas te n steed s (du s

oo k gedurend e d en lijd d at hel

f

sle ge zin reduct ie ge ni et) pe r dag ex tra . I

Voo r hel ee rste gezin a ls bove n . voo r verd ere gas ten

J 1.50

1.50

5. O e huurprij s moel word en voldaa n bij ve rtrek a a n d en man doe r o f door stortin g bij den Ad spira nt -Contro leur van Gow a tc ~ I a lino voor ve rtrek. D esgewensc ht- wordt- ee n kw ita nti e a fgegeve n . 6. D e ma ndoe r is be las t me t het sc hoo nmaken va n hel gebo w.v e n het o nd erh o ud va n den tuin ; in bedie nin g. bew assc hin g e. d . mo et d e huurd er met eige n perso nee l voo rzien . P .S. V oo r twee ni euwe bun ga lows ge ld en a pa rt e tar ieve n .

.---------------------------1II I f IIIIIRA\~ (IIIIII~

PAVIL..JOENSLAAN

&

TELEFOON

1

606

MAKASSAR

TECHNIEK INTERIEUR BOUWKUNDE VERZEKERI NGEN .... G E NTItN voo"' , RUHAAK "KARA NG·PI LANG", OE BAS, VEN, BERG, &.

a.

Co . , CAPPEL, HOLVAST ,

,JAVA ·HOLLAhIO

"CARRA RA " , OE LINT,

" TOB A L "-T RIPLE X, BEHANGERI,J

"DE

VOOR H EEN

" INERTOL "-VER-

MEUBELSHOW PAUW",

H AZEN-

LANGEVELOT

SCH R ODER ENZ .

77

VO E DI~ G:

Eenvoudi ge ma a ltijden kunn en door den man doe r ve rstrekt word en te ge n de volgend e ta ri eve n :

J 0·75 J 1.25 J 1._

O ntbijt me i th ee liddag maa l Avo ndm aa l j\

V ol pe nsio n *)

1-7 d age n

ce n persoo n twee perso ne n uit éé n gez in voo r ied ere persoon uit één gez in mee r

f

f

f

I S da ge n

8 -14 d age n

5·50

J 2·ïS f 5· -

2·50

f

3·-

per persoon

e n la nge r

2 .25

J 2 ·50 J 4.5 0

f

2 .-

.) Nnast' de mnalUjd e n is in de pensionprijs uit sluit e nd de mid da glh ee plus oc htendkofri e inbe grepen. Bij lief, on / bij/ is de th ee inbeg repe n. kofri e en andere drnnke n worden d esgewensc hl te ge n hel ge lde nd e tari ef ve rstrekt. Kind ere n b ened en d e a cht jnren b etalen half geld . indie n zij van d c gewon e voedin g gebruik mak en. V oor bijzondere of extra voeding kan ee n a fspraak ge maa kt word en . Bij zee r la ng ve rblijf kunn en bij zondere a fspra ken gemaaktw orde n . 'vVee ke ind-ta ri e f va n Z a terda g na lun ch tol l' loa nd ag vóór lun ch (a llee n buite n de vacanti e) 1 persoo n f ï .-. 'l pe rso ne n f 12. - . a lles inbeg repen.

REGLEMENT

voor d e

Baroega en

LondscllOpslwizen

Bes prekin g gesc hi edt bij d en Ad spirant-C ontrole ur va n tvlnlino. 2. H et gebouw wordt gehuurd met vo ll edi ge in ve nt a ri s. '\vnt er e n li cht do ch zonder b ediening. 3. D e da g va n aankom st wordt vol. de da g va n vertrek ni ct b ereke nd, mits het gebouw op laa tstbedo eld en da g vóór 6 uur des na midda gs is ontru imd. ~I . H et ta ri e f is versc huldi gd al s vol gt: I.

Ambt e n a r e n

Bij ge bruik d oor led en van één ge=in.

N orman I f 3·- per da g Gedure nde de maa nd en J a nua ri , F ebrua ri, l'vl aa rl (voorzoove rre buile n de P a a schvacanti e). April (buiten de Paaschva ca nti e) fvle i, N ovember en D ece mber. (buiten Kerstvacan ti e) bedra agt het tarief f 2.25 per da g.

76

Pa rti c uli e r e n va n 1-3 d age n f 4 ·per dag, '\'oor e lke da g méér J 3·- per d og.

seert men d e groent e- e n vru cht enk weeker ij vil n de n H ee r Bre id e n mo ser (pven luee l te bez ichti ge n). Op hel A d a tgelllee n scha l)ka nt oo r va n T ombo lo doe t men het hes le ge le ide Ie vrage n om zich n aar d e wa te rva l Ie la te n bren gen . Ook dit laa ts te ged ee lt e van den tocht ka n ge hee l pe r a u to a rge legd word e n. D uu r van de n toc ht heen en teru g ± 3 à 4 uren. JO.

DE BEK Ll i\1l\1/t\'G VAN DE BA W A KARAENG

de ges lu ierde vors t. zoo ge noemd omd a t" de top van d ezen be rg a ls regel in de wo lken sc huil gaa t. V a n Makassar uit gez ie n is de Bawa KamEng de linker. d e Lomp oh a ln n g de rec ht er be rg . terw ij l zij te za me n he t ge hee le la nd sc hap va n Zu id -Ce lebes b eh ee rsc he n. D e b ekli m min g b eg int bij K a n grea pi a. va n waa r ee n midd e lmati g geod end be rgb eklimm er no g ci rca 6 uur n oodi g hee h om d e to p te b ereik en . di e z ic h o p 2930 meter hoo gte b ev indt·. Deze toc ht is zee r int eressa nt. vnl. o md a t men vrij di cht op e lkaar a ll e beg roe iin gszö nes tegenko mt : eerst het" tro pisc he hoog la nd. b osc h . o p d en top kre upe lh o ut" en dikk e mosb ede kkin g. l\/len vind t er ee n p rachti ge a lpe nweide met re ndi erm os en me n ge ni et va ll impo nee rend e uil zicht e n in d e kraters. waa rbij d e kra terwand so ms 1000 meter lood rec ht n aa r b e neden gaa t. D e b eklimmin g is ni et gevaa rlijk. mits ee n g ids wordt meege nome n . d ie Ill e n Ie a lle n tijd e ka n krij ge n. indi en men d e n Co ntroleu r va n Ma lin o 24 uur va n tevo ren waarsc hu w t. H et loon va n d e n g ids b ed raag t J 2.50 voo r ee n toc ht va n twee d age n , terw ijl koe li es. d ie wo rd en meege nomen . J 2 . - a ls loo n k rij gen, S pijkerschoe ne n e n ee n goed en b ergs tok zijn aa n te b eve le n, terw ijl me n d e toc ht in d e n zwa re n rege ntijd b eter ni et ka n ma ke n. O p d e n to p va n d e Bawa Ka ra En g b ev indt zich ee n zinke n hui sje va n 2 bij 3 m , w a arin overn acht ka n word en ; meubil a ir is e r ni et-. dus ve ldbed en veel d eken s di e nen te wo rd en meege n ome n. d aa r het e r o nbarmharti g koud is. vVa t'er is aa n wez ig. terw ijl hel bra ndhout in d e om gev in g groe i!".

T élric f Pa sanggrilhan Malino 1

2

persoo n perso n en .

1

I

J 1.50 f '2.50

ka mer ka mer

Huur pav ilj oe n voo r ee n gez in J 3.- pe r d ag. indi e n ni et meer d a n 2 ka mers wo rde n gebruikt, bij he t gebruik va n hel gehee le pav ilj oe n 4.- pe r d ag. mee rdere ge zinnen 4.50 per d ag. D eze ta ri eve n ge lde n voo r ee n ve rblijf va n min s le ns 4 d age n : bij ko rter ve rblijr wo rdt het ka merta ri ef b ere ke nd . D e b edd en hebben een vaste plaa ts en moge n nie t va n d e ee ne ka mer naar d e a nde re verze t worde n. P er ka mer kn il hoogs te ns één kinderbed bij geze t word e n legen b el'a lin g va n f 0,25 per da g ex tra.

J

J

7S

4.

NAAR BENTENC-Tl i'\CC I

Ca ronboul eva rd . vervolgen s den I' la lino weg in ri chting 1' la ka ssa r volge n tot K.l' I. 66 e n de oprijweg naar de Bcnteng (door een bord f1nngegevcn) vo lgen. Van den top va n den heuvel heeft men ee n sc hilterencl uilzicht over de bergen, de In agv la kt-c en ci c zee. Duur heen en terug -+- t,Y2' lIltr. 5

NAA R LAP ISI

LO~IBASANC. PARANCBOEGIS. E~ TERUG NAAR I\ IALINO

BATOJ::-

De Cmonbo ul evorcl volgen. vervolgen s vin den Swaab-B o ul eva rd Ilasarwijk. Bij hel ac hter den I}ûsar gep laa tste bord de aangeduide weg vo lgen. Tc L..o mb asang dc ri chtin gaa nwij zer vo lge n . evenals te Baloe lap is:i. Duur van d e wande ling ± 2 uur. Eve ntu ee l kan men de loc ht b eko rt e n d oo r even vóó r kpg. Lom basa ng bij het bord links te s laan en over kpg. Baloelapi s i la n gs de C ultures van het Bosc hwezen naar Malino terug te keere n. Bij a ll e krui spunt'e n slaan wegw ij ze rs.

or

[Ir

6.

NAAR DEN U ITZ ICHTHEUVEL

De Caro nboul evarcl vo lge n naar bove n . Swaab-Boulevarcl lol liet hui s va n den I-leer Bauer. De richting door den wegw ij zer aa n gegeve n . vo lge n. Even tu ee l kan teruggekeerd worde n naar I\ ln lino v ia Lomb asa n g of Baloe/apisi, (Lellen op d e wegwijz ers). j.

NAAR DEN TOf\I BOLOvVEC. CULT URES VAN BOSCHWEZEN. (LOM BA SANG) EN I\ IALI NO

De Cnron boul evn rd vo lge n (naar bo ven). de Tombolowcg illillaon (boven he l hert enka mp). vervo lge ns de n ie u we Tomboloweg vo lgen (di rect rec ht s ars laan bij het opgaan va n de 'T ombo loweg); na ± 1500 meier de wegwijzer rech ls aan d e n weg volgen.

s.

NAAR DE N IEUWE TO~mOLO\VEC EN DE OUDE TOMBOLOWEG

Als o nd er j. doc h het ni euwe tra cé vnn den Tombo[oweg (± 3 km) ge hee l vo lge n . wanrna links nr~daall en over de oude Tom boloweg naar Ma lino terugkeeren. Duur ± 1 uur. De wonde lin g kan [!ecombineerd wo rden mei ee n bezoek aan de errpachtpercee len .. \Valbee hm " en .. Baden", (Z ie onde r 2 en 3).

Yz

9.

NAA R DE WATERVAL VAN TOMBOLO (PAO)

P er a ut o bereikt me n deze a ll esz ins int e ressan te plaats in 5 kwartier (2 8 km va n fVlali no) . S teed s s tij ge nde. s lin ge rt de weg z jc h langs ravijnen . doo r het bosch va n Patapang en over de hoogv lakte van Kanreap ia naar he t hoogste punt in den weg (Ko nrpa ri a -+- 1500 meier). waa rny de gele id el ij ke afda lin g nnor Tom bolo vo lgt. Even voo rbij Kiinreapia heeft men ee n prac hti g uit zicht over d e di ep in het dal ge lege n sawa h -complexen van Tombolo en de zee mei' de eil an den vóór S indjai . Bij km 88 pm-

Tangkn.rivier, die bij Sindjai in de Golf van Bone uit stroomt. Deze waterva l heet de Bantimoeroeng Nagallang (= de koperen waterval). Volgens de overlevering zou deze benaming dal eeren uit- den tijd van d en Goa·oorlog. toen vele gev luchte Goaneezen hun sieraden . w.o. vee l koperwerk. in de poel onder de waterval wierpen, opdat het daar zou blijven li ggen, en waarvan de kope. ren kleur van het water het gevolg zou zijn. Inderdaad heeft het water de kleur van het inlandsche ongepo lijste koper , waarsc hijnlijk veroorzaakt door het ve le slib dat in den bandjirtijd wordt meegevoe rd. De val is circa 50 meter hoog en levert door de massa's water di e ~allr beneden storten een imposant schouwspel op. ]n den Goaschen tijd werd deze waterval gebrui kt om bloedschendigen te straffen; zij , die zich hieraa n hadden sch uldi g gemaakt. werden op de rots teenen gep laatst, die zi ch op een plateautje vlak boven den val bevinden, en vandaar met de voet naar beneden geduwd. wat een w issen dood be teekende. Bloed · schenn is werd en wordt nis een der grootst'c mi sdade n b e· schouwd. omdat de gees ten der voorvaderen daardoor zoo ontst'emd rake n, dat oogstmislukkin gen en natuurrampen daarvan het gevolg zijn. A lleen het voltrekken van de doodstraf kan de geesten weer gunst ig stemmen.

* * * T e n slotte eenige tochten die in de omgeving van Malino gemaakt kunnen worden. I.

NAAR DE WATERVAL

De Caronboulevard benedenwaarts vo lgen. vervolgens den Malin oweg tot de Vacantiekolonie. de door de daar gep laatste rich tin gaanw ijzer aangeduide weg volgen. ± 'l00 meter ve rd er bij de richtingaanwijzer a rslaan en het pad naar de w a terva l volgen. Duur hee n en terug ± 'l uur.

,.

NAAR HET ERFPACHTPERCEEL VAN MEJ. WALBEEHt'v\

De Caronbouleva rd vo lgen (naar boven). vervolgens den ouden weg naar Tombolo loopende langs de Hulp gevange ni s. ± 250 meter na de houten brug. bij het daar geplaatste bord met opscllrirt .. Naar l'Vlariahoeve" a fslaan. Eventueel kan via een anderc weg. uitkomende achte r de Hulpgeva ngenis, teruggekeerd wordcn . Ook kan men terugkeeren via het perceel van de n H eer Baden (zie onder 3). Duur heen en terug ± 2 uur.

3.

NAAR HET ERFPACHTPERCEEL VAN DEN H EER BADEN

Als onder l aangegeven is. doch gekome n bij het daar bedoelde bord. de oude Tomboloweg volgen tot de oprij weg naar het perceel Baden. Eventueel kan via het errpac ht-spe rceel van Mejuffrouw Walbeehm teruggekeerd worden. Duur ± 2 uur.

73

\Vnlewol Tomholo

wel ee n 40 'km zal bedragen. Dit vergezicht behoudt me n gedurend e lan ge n tijd en de schoo nheid erva n is moei lijk onder woorde n te bre ngen . Een verme ld enswaa rdigheid van dezen weg is. dat reeds vroeger tr8cé's we rd en in kaart gebracht. di e echter me t de beschikbare midd e le n pract isc h voor onuitvoerbaar werde n verk laard. Een a nder tTacé achtt e me n uitges loten. 'D us waren de pl a nne n om zoo te zeggen reeds gedeponeerd. toen Gouverneur Ca ro n . di e he l' open legge n van d eze bergstreken va n het grootste be la n g oo rd eelde, opdracht ga r om verdere onde rzoekingen te doen en den H eer Drost. destijds Adspirant Controleur op lYla lino. komt de eer toe. binne n vrij korten tijd een tracé te hebben uitgeze t. dat zee r we l uit voe rbaar b lee k te zijn . Het is een machtig gezicht om zoo' n weg gebore n te zie n worde n; men werkt er aan met ploege n van een paar hond erd Jllan in hee re ndi enst en het is. a ls men het ei ndpunt heeft- bereikt en verderop slechts berg- e n rotswanden ziet. moe ilijk om aa n te nemen dat d aar stra ks de weg zich verder za l kronke len. In d e ee rste plaats beoogt het aa nlegge n van deze verb indi ng een betere besillursrnogelijkheid van rlit llf" rggf"hjf'(1, rlft l "ot heden moeilijk te bereiken was. H etze lrde ge ldt voor d e bergstreken boven S indja i. terwijl daar teve ns. door de vruchtbare grond. een mogelijkheid gescha pen wordt voor berg-cultures, die een goeden a r- en aanvoerweg noodig hebben . In de tweede plaa ts li gt het in de bedoe lin g o m hel toe ri stenverkeer naar Zuid-Ce lebes te bevorderen. Ook in de buurt van S indjai moet het na tuursc hoo n ove rweldige nd mooi zijn . B ij Tombolo moe t men d e zeer rraai e waterva l bezichUgen in de Tanggoro-rivi er. de kali di e men van te voren, eve n voo r K on"-

renpia gepasseerd is. De Tanggara is de bovenloop van de

72

H et" w a ter w ordt rege lm a ti g gecontro leerd en is van zoo goed e -k wa lil eil. da t het o ngf>kookt gPrlronken ka n wo rd en . D e e lecl ri sc he stroo m wordt eveneens door wa terkrac ht opgew ekt . D e ve rza me lba k voo r dit w a ter is tevens zwe mba k; het zwe mba d is ee n va n d e mees t id yllisc he plekj es van M a lin o, met vee l bloemen , scha duwboo men en kri sta l he lder wa ter: de te mpera tuur va n he t w a ter is behoorlijk laag zood at me n he t zw emm e n we l Ill et zon nen mag a rw issele n. Be ha lve wa nde lsport ka n me n te M a lin o te nni sse n e n paa rdrijde n. E lk jaa r in Juli worden er races ge houden . di e ni et a ll een voor de bevo lkin g, ma ar ook voo r de Makassaa rsche gas te n ee n groo te o nt s pa nnin g zijn . Dit jaar wa s de milita ire muz iek uit M a kas sa r te M a lino aa nwezi g, om de ra ces op te luis te re n . D e \-"a nd e lspo rt blijh na tuurlijk het voorn aa mste punt van hel pro gra mm a. Hi era cht er vol g t een overzic ht va n d e versc hill ende toc htj es en toc ht e n , di e door w a nde laars en bergbeklimm ers gemoa kt" kunn en word en . E en ka artj e va n de wa nde lwege n in de omtrek vo n Ma lino is op he t ka ntoor va n de n Ad spirant-Con t-raleur va n !'Vla lin o verkrij gbaa r. Om verdwa len Ic voorko men. zij n d e mees te w a nde lwege n voo rzien va n riclll"in g aa nw ij ze rs.

NAAR TOMBOLO V oo r het toe ri ste nve rkee r moe t s peci aa l me ldin g wo rden ge maa kt va n de ni euwe a utow eg va n Malino naa r T ombo lo. een o nder-

d ee l va n d e weg va n M a kassa r_M a lino_ S indja i. T omb olo li gt o p ongevee r km 96 va n M a kassa r, D eze w eg is th a ns tot km lOl gereed , du s to t 6 km voo rbij T o mb o lo. E r z ijn no g twee brugge n in aa nbouw. terwijl de brug ove r d e gre ns ri vie r fVla min gko reed s werd geû uto ri see rd. Vanui t S indj a i werd het gedee lte Sindja i.......M a nipi aa nge legd en va n di en ka nt a f is men ook to t de grensr;Yier ge nad erd ; is de laa tste br ug ges lage n, w aa rsc hijnlijk e ind e 1938 of heg in 1939. d a n za l de ko rt e a utoverbindi ng M akassar- S indj a i zijn I"ol sta nd ge~ brac ht en teve ns ee n prac hti g ci rcuit voor a utotoe ri s ten zijn gesc ha pen . (B .v. ove r M alino. M a nipi naa r S indj a i: va nd aar naar vVa ta mpo ne en over d e Tja mba w eg teru g), VVij wa ren in de ge legen heid d eze n weg voo r zoove r kl aa r. te berijd en . V a nuit ~I a lino ka n me n than s tot km tOl = 3l km va n lVla lino kom e n e n dit ged ee lte is voor d en toer ist va n un ieke sc hoo nhe id. Op ci rca km 11 7 b ere ikt me n het ho ogs te punl". 1550 Jll e n hi er krij g! men ee n o nve rgete lijk verge::"icht op (Ie \'o lf V<'l n Hon e. Va nuit JVJa lin o zie t men de S traat van ~'I aknssa r . manr het uitzic ht da l me n hi er heeft" o p de G olr va n Bone is vee l imposa nl er. De e il a nd en voo r S indj a i ziet men a ls op ee n a rsta nd va n enke le kilo me te rs. terw ijl in werkelijkhe id de a fsta nd door de luc ht nog

71

indien men er met- 2 gezin ne n in ve rblijiL J ~1 .50. Ee n va n d e bungalows beschi kt over vie r. de a nd ere beschikke n ove r zes

bedden. In de pnsanggra h n n kAn de mandoer voo r d e maaltijden en bediening zo rge n : in. d e bungalows heeft men hi ervoo r ze lf te zorgen. Zoowe l de pasa nggrahan a ls de bungalows zijn zoowe l voor a mbtenaren a ls particuli eren te huur. uitgezonderd de z.g. b aroega. di e min of mee r ge reserveerd is voo r h et Bin nen la ndsch Bes luu r. De officiee le tar ieve n voo r Pasanggrahan en La nd sc haps hui sjes wo rden hi erac ht er opgeno men. Voor mingegoeden. voo r wie ee n verb lij r in d e bergen om b.v. gezondheids redenen noodig is. kan geweze n word en op de mogelijkh ei d om goedkoope petaks Ie hure n . ± J 5.- per maa nd of we l inclusief het gebruik van lic ht en wa ter voor J 9.50 per mnn nd . In de buu rt va n de pasa r staan ee n tiental van dergelijke pe taks. 0 10 11 no hee ft zijn e igen electri sc he ce ntrale: d e Cil lJac it e it Inal nog onge limit eerde ui tbreiding \"[1.11 hel aan til l aa ns luitingen toe. H el bedrij f is eco nomi sc h in geric ht- en het electrisc h lic ht is c r ni et duur.

\Va ter is er ruim sc hoots ; hel wa terrese rvoir moet hee l wa t ongebr uikt wa ler la te n wegv loeie n . wat be nut wordt voor he L doorspoelen der goten. H e t wa Ler is a fkoms li g uit bronnen, d ie op ee ni gen a fst"a nd va n Malino zjjn gelegen: zij zijn gecap teerd vo lge ns plannen van d en Waterstaa tsdi enst. O nder natuur lijk verhang wordt h et wat er door ee n buis /eid in" naar het waterreservoir gevoe rd en vandaar ged istribu eerd.

70

De weg vanf\1akassar naar i\1aling is uitsteke nd argewerkt, op de juiste wijze hellend in de bochten. terwijl de a rbakening op plekken. die eenige moe ilijkheid zouden kunn en opleve ren. van dien aard is. dat ongelukken zijn· uitgesloten. Voor een goed c haurfeur. di e de normale voorzichtigheid betracht. is het traject Makassa r........ Malino vice-versa zonder eenig ri sico. Tot km 30 is de weg geheel geasfaheerd terwijl men lot km 55 op topsnelheid kan doorrijden, daar hel' midde nstuk van d e weg voortdurend wordt gewalst. D e laatste 15 km klimt m en vrij snel en hier worden, van Malino uitgaa nde, de bochten geasfalteerd, Heengaande rijdt men er zeven kwarti e r over. teru ggaande nnderhalr uur. Voor toe ri sten is dil' tochtje van ja km zeer de moeite waard , R eeds bij km 25 beg innen de heuvels en als men eenmaa l in de bergen is, heeft men telkens weer andere berglands chappen Ie bewonderen. Vooral a ls men ongeveer bij km 63 op de bergkam rijdt en aa n d e ee ne kant uitziet' op het Malinodal. aa n de andere op heL dal van d e Berangrivier. Vooral in het rv'la lin oda l ziet men diverse waterva llen. waarvan de b ekendste is die van d e Dje ne Boelan (Maanrivier), zoo genoemd naar de zi lveren glans van het water. Een aardig pun t, eerder in de weg, is daar waar de Malino en de Berang samenvloeien. Vlak voor men Malino binnenkomt-. passeert me n het gebouw van d e Kinder Vacantie Kolonie. waar de jeugd van Makassar jaa rlijks heen trekt om roode wangen te halen en 0111 in gewicht hij te komen. Vooral voor kinderen van minder goed ges itueerde gezinnen is dit een prachtige gelegenheid. Het werk van de Kinder VacanUe Kolonie te Makassar verdient daarom aller steun. Na de Kinder Vaca ntie Kolonie nog een korte klim en men rijdt de koto Ma lin o binne n. En als men dan bedenkt da t zich hi er e nkel e jaren ge lede n nog slechts een kaal bergplateau bevond. dan staat men vol respect voor den arbeid die hier werd gepresteerd. Ruim aangelegde "vegen, kleurige begroeiïn g. waartegen de roodbruine daken der villa 's afsteken. Er is gezorgd voor een behoorlijke e rrverdeeling, zoodat men niet huisje aan hui sje ziet slaan, zooa ls op sommige bergoorden op Java maar al te dikwijls

het geva l ;5. H et aantal bungalows van parlicu lieren bedraagt momenteel 24. Voorts zijn er zes bungalows van de Landschappen. di e door het Malino-bedrijr verhuurd worden en de groote pasa nggrahan. Deze laatste biedt plaats voor ruim 20 gasten; zij is s peciaal bedoeld voor weekend verb lijf. a lhoewel men er uit den aa rd der zaak ook voor langeren tijd kan logeeren ; dit komt dan echter duurde r uit, althans voor een gezin, dan wanneer me n ee n bungalow huurt en ze lf voor het hui shouden zo rg t. ln de pasa nggrahan be taalt men alleen aan kam erhuur f 1,50 per persoo n, Iwee perso nen in een kamer f 2.50. De huur van een Landschapsbungalow is globaal f 3.- per dag:

69

MAKASSAR'S I3ERGOOHD

MAL[lNO 111

111'1

on/lOl/cl.

11'

j\/ulino

Hel is no g s lec ht s ach t jaar ge leden dal i' laknssar in heL bezit kwam va n een bergoord. gemakkelijk genoeg te bereiken. om e r

de weekends door I e brengen. \Ve l kende

Ill en

~ I alakadj i. Loka.

Borongrnpoa. heerlijk hoog gelegen. maa r te ver van l' lakassnr af. om de tocht erhee n vQor een simpele Zondag Ie onclerne rn en Ook bestonden er ec ni ge optrekjes te Parigi, aan de Bera ngrivier. 60 km van Makassar gelegen. Comfor t was er ni eL maar het ha d de eige naardi ge bekoring van he l primitieve. Helaas bleek de weg daarheen ni et bancljirvrij e n door zeer z;'worc bandjirs werden weg en bruggen

I1 n

km 48

wegQ'cslagen. zoocla l de verbinding verbroken was. H et was niel lan g daarna dat Gouverneur Caron het initiatief nam om de oude plannen voor een bergoord weder op te nemen: va n alle kanten werd veel samen- en medewerking ondervonden en Ir. d e Vries. Direcleur Gemeentewerken te tvlakassar, vond een buitengewoon geschik te plaats voor dit doel. n.1. een plateau in de buurt Villl de ~l alinorivier. Elfhonderd meter hoog. ruimte genoeg voor ges tadige uitbrei ding en veel water. De gemaak te plannen werden met bekwamen spoed uitgevoerd. Gouve rneur Caron zorgde ervoor dat de weg. die tot km 48 ge lijk was aan de oude weg naar Parigi. er kwam en in 193 1 had de feestelijke opening van het berg oord f\llalino plaats. een gebeur ten is die vele Makassaren nog verseh in het ge he ugen zal li ggen. H et was ve rwonder lijk hoe '0 groote vlucht het plaatSje in enkele jaren tijd s nam en tegenwoordig spreekt men dall ook van kota

Moli"o.

68

LII'I'lIIlw(1

Hn fl' i m o('rO('llfJ

een zwembak me t kl eedkamertjes : het stroomencIe. koe le hergwa te r noodigt tot ee n verrri sschend bad . Ook bij vo ll e maan is ee n bezoek aan Bantimoeroeng de moeite waard. Bezoe kers van de waterval betalen ' 5 ce nt e nlrée per persoo n: wil men ook van he l zwp.mbad gebruik makcn dan is f 0.25 vcrsdluldi gd.

Zwt'lII/u ul 1301llillloorol'1I0 m e I klccrlkolllcrlj('!1

is int e ressa nt om hi e r eve n te s toppe n . om d e rol s di e gem a kk e lijk Ie b eklimmen is. Ie b es lijge n. V a n bo ve n fl r heefl men een p rac hli ~ ve rgez ichl terwijl me n in d e rot s een gewelr aa nlreft Ill et a ll erl ei grilli ge vo rm cn . di e a an druips tee ngro tt en e ige n ..Jjn . B a nlirno eroen g ze lf is lol natuurmonumenl ve rkln a rd e n ind erda a d h eeft d e nni uur hi er iets zoo indrukwe kke nd s cn sc hoo n s gewroc ht. d a t d eze maa trege l zeer toe te juiche n va ft . D e ka lkrot se n stij ge n hi er s le il uit d e laa gv lakt c op e n ec ni ge uitlo opers vorm cn ee n kom . waa rin ee n nau\ve . zich even ve rwijde nde bergkloof uitkomt : he t ri v ierwa ter d aJ d oor d eze kl oof wo rdt voo rt ges tu wd s tort in ee n ma jcstu eu ze w a tcrva l na a r b e ned en ; in den drogen lijd me t vri e nde lijke kracht. in d e nall e moesso n I;let" d o nderend ge we ld. M ee r d a n honderd me ter hoo ge ka lkrol -;e n zi en op dit sc houws pel nee r : ee n o nloeganke lijl< gchi ed . waa r vroege r d e j\lla rossc he roofridd ers h un sc huilpi na ts h a dd en : di epe grolten . wa ardoor het wa ter z ich cen s ee n weg b aa nd e. vorme n gan ge n di e he t ge hee lc geber gte d oorkrui se ll. D e wntc rval zn l o n gevee r 30 mete r hoog zijn. ma ar is doo r hel h reed e front ee n d e r indrukwe kkcnd s te \\ a terva ll c n va n Ce lebes. Naas t de w a te r\'a l voe rt ee n trap naa r b ove n . Vnn\\ .létr me n ce n nog imposa nt e r na nblik va n he l ge h ee l krij gt. G em a kkrlijk ka ll men lan gs d e rand en \'[111 d e bergri vier ve rde r n aa r b o\'e n klimm e n : me n ko mt d a n bij ee n kl e in mee r. ~c l ege n aa n d en voe t vtl. n ee n kl ein ere wa te rva l. \\ aa r gaa rn e lJeZWO lTllll e n wo rdt. V la k bij dit mee r v indt men ee n zee r int eressa nt e druips tee n gro t die me n b e tred en kan lan gs ee n nauwe s pl ee t in d en I'o tswa nd . D eze druilJs tee n g ro t stre kt zic h over ee n a rs ta nd V R II -+ 100 j\ lete r uil en \'e rtoo nt rraa ie ruim e za le n. j'vl en vrage hi er\'oo r een la m p aa n d en f\ la ndoe r. Bove n d e kl e in e wa te rva l b ere ikt men n a d oo r ee ni ge fra ai e g ro tte n gegaa n Ie zijn ee n ro ma nti sc h ge legen mee rtj e waa rin het eve nwe l zee r ge vaar lijk zwe mm e n is va nwege on zichtba re o nders troo men . R eed s meerd ere zwe mm ers vo nd en hi er d e n d ood . In ee n a ls ee n ga lerij b oven dit mee rtj e ge lege n h o l v indt me n twee stee ne n zuil e n w nal bij doo r d e b evo lkin g van ver in d en omlrek rege lm a ti g o rfe rs gebrac ht w ord en . D e b evo lkin g ziet in d eze zuil e n d e to t s tec n gewo rd en li ch a men va n ee n prinses. d oc ht er va n ee n vo rst- d er a pen di (' hi er in oude tijd en regee rd e e n ee n prins. zoon va n ee n vorst vo n P a lliro (ee n th a n s nog b es taa nde ka mpo n g). D eze wa ren getro u wd m aar reed s op d e n huwe lijksd ag b eg inge Il z ij d e ro ut om lege n een la n gs loo pend en h o nd iets te zegge n . h etgee n sl-re n g verbod e n is. waa rd oor zij in s tee ncn ve rand erde n Op ge merkt ka n hi er word en d a t dit pe n ove ral o p Celeb es voo rkom e nde lege nde is. D e om ge vin g va n B a ntim oeroe n g is w ere ldberoemd OJll d e prac hti ge vlind ers. die Jll en er v indt. B en ed e n in d e kOIll li g t aan d e voet- va n ee n loo drec hte ro tswand

66

KolLrol s .. Boe/oe

Si/JOlig"

kan aa l; de tot-aalkosten van dit groote irrigatiewerk. dat de onderafdeeling Maros bevloeit. hebben acht millioen gulden bedragen; met het graven van de laatste kanalen is men nog bez ig. Een aardig punt is de wal erstuw. bij km 40. waarvan ee n foto hi ernaast staat afgedrukt-. Zeer me rkwaardi g zijn de kalkrotsgebergten van Zuid-Celebes. di e ook langs de weg van Maros naar Pangkadje ne en verder te bewonderen zijn, maar waarvan de omgeving va n Bantimoeroeng een uitstekende indruk geeft. R eeds gedure nd e de rit van Maros ziet me n d e kalkrot se n nader komen ; bij km 35 passee rt men een eenzame rots. Boeloe Sipong (sipong = eenzaam) geheeten. Het

K(llholsell l3onlimoerOl'llg

5

65

ROND DE WERELD MET DE JAVA-CHINA-JAPAN LIJN

ZIJ,

die reeds een Rond-de-were ld· passage nUlakten naftr de Nieuwe Wereld. keerden terug vol enthol,lsif\sme over de vele schoonheden. die zulk een reis biedt I Geniet reeds vnn Uw verlof voordat U het moed.rland ziet en U zult veel kunnen verhAlen

r

Een Rond-d e -Wereld-p .... ge is 2 iaar geldig. De larieven zijn matig:

Ie klasse J.C.J.L .. 2e kl • .,e Pacific. 1e klasse lrein door U.S.A. of Can.da. 2e kl ...e

f 1400 _

Atlanti~. ~e kl. .. Mails

,

c.o.

•

Alle verdere inlichtingen en boeklng,'n bii

1. C. J. L. Speelmanstr_

-

Teler. 321

MICHAEL STEPHENS MANADO

MACASSAR

Macassar·Office:

f;

Co. Ltd. GORONTALO

Wilhelminakade

1

BRITISH VICE-CONSULATE

@) Agents: Charlered Bank of India, Australia & China British American Tobacco Co. (N.I.) Ltd. Dunlop Rubber Co. (N.E.I.) Ltd. Kodak, Limiled N.V. Nederl. Stoomvaart-Mij. "Oceaan" (Blue Funnel Lines)

Klaveness Line

All classes of Incurance Transacted REPRESENTING

Lloyds, London Sun Life Assurance Company of Canada Union Insurance Society of Canton, Limited Commercial Union Assurance Co., Limited The South British Insurance Co., Limited Eld:ers Insurance Company, Limited The Ocean Accident & Guarantee Corp., Ltd.

Hoogepad

37 Telefoon

611 Vendulokaal en Transport Onderneming ,.P A TRI A" Hoogste rendement der vendutie gegarandeerd. Over .. name meubilair tegen hoogste taxatie met directe afrekening. Het beste adres voor inpakken en trans .. POT !. Groote keuze in tweede handsch meube len

Beleefd aanbevelend

Wed . A. W. JI LLISSEN

T A X 1-0 N 0 ER N.

"

PATR I A" TEL. 611 Open en gesloten wag e ns voor olie gelege.heden . Betrouwbare chauffeurs.

Vraagt onze speciale tarieven voor reizen in het binnen-

land

W ed.

64

A.

W.

J I L LIS S E N

De

Wa /erval

van Banli moeroellg \ V (I /PrlJ/r l

H(lrrlimol',of'llfl

Een va n d e aardi gs te ko rte uitsta pjes, in de omgevin g van l" la_ Imssa r, is een bezoek aa n d e wa terva l Ie B a nt-im oeroen g. H et iYlakassaa rsche woo rd ba ntimoeroen g h eteekent w a terva l. maar d eze wa terva l is zoo moo i. d a t me n d e heefe plaa ts. wam zij li gt. Banl"imoe roc ng ge noe md heeft Ba ntim oeroe ng ligt 42 km va n M akassa r e n is per a ut o in 3

kwa rti er t-c bereiken. M en rijdt d e groote weg tot M aros. slaa t daa r rechts a f en vo lgt de Tja mba weg to t on gevee r km 4'2. w aa r (::c n han dwijze r aa ngeeft dat men lin ksa f moeL slaa n o m bij d e W a te rva l te ko men . V a na r M aros tot o n ge vee r km 40 rijdt me n langs het irriga t-i e-

63

"-

\

~\

,,\\\0

kieot den q(}{U./en ~

",//J

V~ EEN

een rmbe,xCJr-qde tMk.cJtJMt VAN DE

POLIS

OLV

IHI

LEVENSVERZEKERI N G EN STUDIEBEURZEN LIJ FR ENTEN INSPECTEUR

VOOR

CELEBES

B. A. SMULDERS Paviljoenslaan 9

62

-

Tel. 144

-

Makassar

Klein ere uil slC/pies Y2 u ur per nuto Ie bere il~en

Barombong. S Lran dba dpl aa ts. in een via Soe n ggoe min asa. zij weg van d e n hoo rdweg Soc n ggoeminasaBo nlh n in; eve n over dc bru g va n de Bera n g-riv ier bij km 1'2 recht saf. verde r ove r ee n sma ll ere ve ldweg langs mooie bambocbosch jes naa r h et st ra nd . Ee n vo u d ige b amboe- k leedkamertje,:;,

Des Zo ndags e n op Feestdage n buffet, zit jes me i s trnndparflsol s. zee r vink stra nd. O ndenveg ka n me n het z.g ... h eilige kanon' bezic ht igen. voorbij een sc herpe wegkrommi n g vlak bij de visch vij ve rs. ge lege n onder een groo te waring inboo lll . D il kanon sl ulllt nOL! u i t d en Co waoo rl og en i s in de n loop d er lijden gedee lt e lijk in d en boo m ged ro ngen e n door de groeikrac ht krom gebogen. Tonassa . ± 60 km va n Ma kassa r. zijweg na P ani!kadjenc, Zwe mbod in cic Ka lkro tse n . Malino. Tuindorp 11 00 M . hoo g. 7 0 km van f\1akasso r, o p Je he llin g V
Malakadji, Tjikoro. Be;den gelegen op de zu;dhell;n g va n den Lompo Ba ta ng. ruim 130 km va n M a kassa r. res p, 800 cn 11 00 tv!. boven de zee. J'v la la ka dji bez it G ou ve rn emenis pasa nggra han en teJe roon , te rw ijl op Tjiko ro ee n particuli e re logee rge legenh eid is, (Te bevrage n bij Aut o ha ndel lienh a rd t. M a kassar. P asars traa t 2.

teleloo n ' (9) (ûc apa rt a rt;kel). Loka. '30 km van M a kassa r 11 001\1. hoog . met go uvern cme nts pasa ngg rnh a n.

Borongrapoa. 180 km va n l\1 a kassa r, 800 M . hoog me t go uverne me nts pas anggrah a n,

)\1n lms.'wnr .• c / tf' prt//JWt'll

61

TECHNISCH BUREAU Voor Radio's Antennebouw Onderzetgramofoons Electrische Waaiers Radio-Onderdeelen Eveready Batterijen Accu's Filmapparaten Koelkasten Buitenboordmotoren Auto's Constructiewerk Reparatie -Atelier Air-conditioning

N .B. Slechts wij verleene~ origineele Philips-ser~~

I

Hoogepad

60

Telefoon 110 -84

Vorst van Goa: Sultan Alaoeddin: na overlijden Toemenanga Ti Gnoekanna.

Men kan hieruit afleiden hae belangrijk dit stukje grond in de geschiedenis is. Natuurlijk waren deze vorsten niet de eers te ~1ohammedanen in Zuid~Celebes; er waren reeds ve le rvla ~ leie rs die zich hadden gevestigd en di e Isla miet waren. (Zoo had de heide nsche Vorst Toemidja llo, vader van de twee bovengenoemden. reeds een missigit la ten maken voor de tv1oh. hande la ren). Maar door de b ekeering van de twee Vorsten werd door hel geheele volk het Mohammedaansehe geloof aangenomen, zoodat dit het ofricieele vo lksge loof werd. De plaats waar de jonge klapperboomen groeiden hee l nog steed s Ka loekoe Bodoa (Kaloekoe = klappe r, bodaa = kort), en men vindt duar het we londerhouden graf van Abdoe l Ma'moer, later genaamd Oatoek ri Bandang. H el spreekt wel vanzelf dat dit een van de drukbezocht ste offer~ plaatsen is, Dicht er om heen vinelt men graven van andere per~ sone n . die in de buurt van den heilige begraven wensclüen te worden om aan hem verbonden te blijven; o.a. vinelt men er het graf van ee n Vorst van Loewoeh . want vele vorste lijke personen kwamen den leeraar opzoeken om met hem te praLen en zich door hem te laten opnemen in het Mohammednansche geloof. ECII 100 mete r vcrdcr ligt het graf van de Moeder vûn Sech Joesoer. waarover een modern steenen gebouwtje is opget-rokken, Ook hier wordt druk geofferd.

• • • Zoo kan men om Makassar menig plekje grond vinelen, dat een aandeel heeft gehad in de geschiede ni s van het land en dat daardoor be langste llin g verdient.

v.

59

Wat al miraeck'len . sie ick hier! Aen 't firmament Daer suyst de mensch 't ghevogelt' achternae end' went Den steven naer de Son 'Schoon. iek en weet gewis, Dat BOLS in het Heelal nooyt overvleughelt is r

BO

• •

S

ELKEN DAG EEN GLAAS.IE

_________

1 ~ IP OI!TEUI{S

N
VO

,

130RI'.'IOO Sl J ~ I ATR f\ HANDEL.MAATSCHAPPIJ

S8

neme nt dit rijk zijn zelfs ta ndi g heid en werd hel recht streeks besluurd geb;ed. A ls Illen de weg langs oud-Tell o ie ts verder oprijdL. komt men bij de oude vo rsten grave n. vn !. Hindoeslijl, die op een kleine ver hoog'ing zijn ge legen. Over het a lgemeen zien deze graven er zet!f verva llen uit. waa rdoor de indruk van oudh eid toeneemt. Van het vroege re ra dj a -verblijf is niets overgebleven terwijl ook de moskee ge heel is o pgeruimd . \ Vel treft men er een oude pul" aan. en de sleen. waarop vroeger de inhuldi ging der vorsten plaats had. Heel duidelijk zijn de wa llen van het oude fo rt Ta fl o waiH te ne men; men kan er op wande len en bere ikt dan ee n punt waar de wa l nog vrij hoog boven d e omgeving uitstee kt. hehve lk ee n goed idee gee ft van de stev igheid. waarmede de oude verdedigingswerken werden opgebouwd. Ee n b elangrij k punt is echt er het slee nen hui sje. d at men aan de linke rkan t van de n weg ziet" staa n. vlak voo rd at me n oudTe ll o bereikl. Hieraa n is de vo lge nd e overl ever in g verbonden. Op een nacht droomd e d e toen nog heidensc he Vorst van Tallo. I ~I a lli ngkaang D ae ng ~I a nnjonri . dat hij eve n builen de poort van de kraton ee n ges prek had mei' een persoon. ge huld in ee n groen zijde n gewaad . die zic h noemde Moehammad. zoon van Abdull a h (dat ;s dus de proIeeI). D eze ze;de lot hem : .. begeel U in ZUidelijke rich tin g naar de plek waar gij ee n aanp lant van jonge klappers (Ka loekoe bodoa) zult v;ndcn: dao r zult g;j iema nd aa ntreffen. die gezonden is om U hel ware ge loof te brengen." De droo m was zoo duidelijk, dat de Vorst d en vo lge nden morge n vroeg opsto nd en zi ch buiten de poort vu n de kraton begaf o m op d en grond te zien, of daar missc hien spore n woren 'va n de n persoo n. di e daar gewees t moe st zijn om hem de boodsc ha p ove r te brengen. De le ge nde zegt dat er inderdaad spo re n waren en op di e plek werd ee n offerhuisje gebouwd. waar een rijke C hinees later ee n steenen gebouw tje van maak te. dat no g than s als heilige offerplaats dienst doet. De overleve rin g gaat dan verder, d at de Vorst zich werke lijk op weg bega f naar de p lek Kaloeko e bodoa. wilar hij de ~I e n a n g­ kabausche goeroe A bdoel Ma'moer aan trof. die de I\ lo hammedaansche leer verkondigde. Hij vertoefde daar een wee k la ng en keerde naar de kra to n terug a ls overtuigd I\'lohammedaan. Hij berichtt e zijn broeder. den Radja van Goa. wn t he m was ove rkomen. waarop ook deze den Mohammedaan se hen leeranr opzocht en zich li et overtuigen . Beide Vorsten ginge n in Septcmber 1605 lot hel iV/ohammedaansche gelool ove r. Hun namcn werde n bij die ge legenheid venlnderd in: Vorst van Tallo: Sulta n Abdoellah; n a ove rlijd en Toemenanga ri Agnmnna.

S7

r

~

3e au t Y oeeornin'3

Curves your Idee to .. " ...

~~!~~~. O?;~~:~~~,.~?!. I

and SeintiSc Instruments Muurstraat 5·7 . P.O . Box 113· Tel. 659

MAKASSAR SPECIAL FRAMES AND MOUNTINGS ADAPTED EXACTLY TO FACIAL

MEASUREMENTS . LENSES GROUND TO PRESCRIPTION IN CROQKES &.

WHITE

&.

AMBER . OPTICAL CLASSES

SMOKE FIEUZAL

.

BLUE

Tht hlnSCi whtre the urpiecei .,e "lt4chcd 10 tnt front of the ,I
!I'
You'lilikt the ncw Ful.Vue

Cable·Adress : "Optica!" Maca ssar Codes : A.B .C. Sth . Edition , Bentley's & Private

R"mse:y GlfUtl wlth ,heir high·up tempicl
Established 1924

bCduty ·( urvcl.

Banker :

Locol Branch :

N .·I. Handelsbank Macassar

Toko C. T C ...City Light"

I-IOTCI-IAND KI-IEMCI-IAND TOKO BOMI3AY IH':SAR

j -fe l eeniÇJsle .N /ocll' lwis woor

lil

;' /okossor

U ele nieuws le S/olJ~n kunl villcll'll

le~Jf!1I

ele

\Vij /Jebbl'n

goedkoopsle

1'1'11

uiigebreide

prij:1'1l

eo u/wur, dil' oue,- een vokkellnis

lJl'sehikl

~----_&>------------------~ S6

Jeer vindt nog zeer vee l aanhangers in Zuid-Celebes. waar de Z.g. tarekat Halwatija daaruit is voortgekomen. Zijn graL dat door den toenmaligen Radja van Coa werd opgebouwd (in pyramidestiji), is bijzonder heilig en wordt builen . gewoo n dn. d, bezocht·. niet alfeen door Mohammedanen maar ook door vo lgelinge n van ande re godsd ienslen. die daar komen offeren en bidden; bij ons bezoek op een door de weeksche dag viel ons die drukte op. Onnf er vroegt'r nogal ee ns oneen igheid ontstond over hel bezit van de gebrachte offers werd later een regeling ingesteld, waarbij a ll e o ffers en betaalde gelden , in den vor m van oewang pintoe. aan een vereenigingskas kwamen. Het a ldus binnenkomende geld word t gebru ikt voor het on derhoud der moskeeën, he t houde n van Mohommedaansche feesten en het begraven van armen. Secretaris van deze ve reenigi ng is de Heer Noe roedin , die in samenwerking met den Kalir van Goa. een geregelde toesland heert gesc hapen. H oe groot de toeloop is. mag blijken uit het fe il". dat sinds '9' I in totaal ruim 35 duizend gulden in de kas vloe ide. Tegenover hel gra f bevindt zich een behoorlijk steenen gebouw, opgezet uit de vereenigingskas meI" financieele hulp va n Makassaren en C hin eezen, hetwelk dient a ls dagverblijf voor de van verre komende bezoekers. Het is een middelpunt van Mohalllllledaansch godsd ienstig leven. Gewoon lijk gebru ikl men. ove r Sech Joesoef sprekende. de naam Toea nta Sa lamaka.

Het oude rijk Tallo. Jongere Makassaren. die de toestand dat de Nieuwe Tellobrug nog niet was gebouwd, niet meer hebbe n meegemaa kt. zullen Tello waa rsc hijnlijk nimmer of hoogs tens een enkele maal hebben hezoc ht. Een jaar of 12 geleden was dat anders. Toen liep de verbindingsweg met Maros en het verdere Noorden la ngs Tello. wnar men in een veerpont d e rivier moest oversteken. Tevens was het oude Tello het eindpunt van de Makassaarsche aut'otochtjes bij maanavond en de C hinees, die daar in de kali ee n bamboe terrasje had gebouwd . had soms heel wat spliljes te schenken . Toch za l het ook die oude bezoekers wel nooit bekend zijn geweest. dal" zij zich daar op grondgebied bevonden. dat in de Mohammedaansc he gesc hi eden is va n Zuid-Celebes een zeer belangrijke rol hee rt gespeeld . Het gebied van T a llo behoorde oorspronkelijk lot het Goasche rijk: een der Goasc he vorsten. die twee zonen bezat. Batara Goa en Karaeng Lowe ri Sero. scheidde echter het geb ied van Tallo af. om dit bij zijn overl ijden aan de tweede zoon na Ie la ten . die daardoor zelfstandig vorst werd. Zooals van ze lf sp ree kt bleven beide rijken broederstaten, die steeds sa me n gingen en elkaar nooit in den steek lieten. T egelijk mei" Goa o ntn am hel' Gouver-

ss

N.V. H A N DEL - M IJ.

IJ IR

Sinds 1896 het oudste adres en het best gesorteerde

VAN HOOGEP"O

Slt

DE

G I~OTE

OOST TELEFOON

14

Na de onderdrukking van de ops ta nd in Banta m . waarbij Sech J oesod vanzelrsprekend aa n den kant von zijn sc hoonvader

, tond. werd hem door de Compagnie Cey lon a ls ver blijfplaats an n gewezen. Ook daar bracht zijn he iligh e id h em ve le vo lgelingen. w a t tol gevo lg had . dal hij na ee n jaar of ze s do or de Co mpognie naar Kaap d e Goede Hoop werd ove rgebracht waar hij in 1609 ov erl eed . zonder zijn geboort egrond te heb b en teru ggezien. a lh oewe l d e R a dja va n Goa meerma len h el verzoe k da arloe to t de Regee rin Q had geric ht. Na zijn dood w erd toeste mming verzocht om h et li cha a m naar Makassar over Ie brenge n , welk verzoek, na eers t gewe igerd te zijn , ten s lott e werd in gewilli gd . Ann he t ove rbrengen en de aankomst van het stoffe lijk overschol zijn vele legen den en over leverin ge n verbonden. maa r in ied er {(eva I werd d e ki sl. waa rin d e overb lijfse len we rd en vervoerd . op bove ngen oemde plaats begraven in 1705.

(Oo k he t gra f bij Kaa p de Goede H oop bestaa t nog e n wo rdt d rukt bezocht door d e daar wonende fVlohnlllmedanen: de he uvel waa rop d a t gra f staa t. hee t tot nu toe M a n gka sa r-gehe rgte of

. hellve l) . Sec h J oesod was ee n zeer he ili g en vroom ma n , terw ijl de tra g iek vfl n zijn ~es(" hj cde ni s ni et we ini g za l hebbe n m eegew erkt tot d e Q'roo tc vc r('('rjn ~ di e men voor hem koes te r\. Z ijn Is la mi eti sc he

53

S AN WAH HlENOr U VERLA NGT

lFo l .ogrlillili

een mooie sche rpe Foto?

Temp e ls/raa I

Laat deze door o ns opne -

~.2

m en en

Makassar

U

zul t over

he t

res ultaat zee r te vrede n zij n '

De sensaties van 1938!! De

•. ROi.ul s le r dc

Luxe"

(Spor llll odC' 1) c n d e .. Ma s ter VA n 1938. voo r-

Coupe" merk "I3ANTAM", dc sC ll snlÎ cs z i e n va n ee n 4 . CYI. 7 .A P.K. l)Jolor , ;..ij n

Z(>(' I' Zlli lli ~

ilJ

b e n z in e- en o l iC'verhruik ( I op 20).

COMFORT GE P."A I~D MET Z UINIGHEID ZONDE R OPOFFE RI NG VAN P.K. Vuo r he l ee rst ~('ill trodllcce rd in hec! C elebes. Voor ('CII proefrit zic h IC' ,ve il d e n lo l d e n Chd v.· Nn ll1 YilU Mo to r Co.

Motorfietsen merk .• N. S. U." Zuillil.! -

S terk -

Snel

Voor uitv oerige inli c hting e n :

Nam Yau Motor Coy, Roembiaweg 43

Makassar

KONG P . \S . \.I~S ' I·I-l . \.AT

I 52

JO- aH

SENG :\I.\.I'- . \.S~ . \.I -l

.\ II: l î11' 1. 1\ 1,\ (;'\/ 1.I ;\! 11 "/ F I~ F ~ I' 1\ II OL T I~N 1rD II
11

lege n dan d e ander. Veel ve rhal en doen de ro nde over d e oorspron g va n deze steellc n . di e echte r in werke lijkh e id s lec h ts overb lijfselen zijn van ee n sto ep. di e zich voor het ee rste radja -verblijf bevond . dat· op di e plek heeft gestaan. Van oudsher vond op di e steenen de inhuldi ging va n een ni euwen Vorst pI; i! ts. waa rbij de Vorst op d e zwa rte. zijn echtgenoot e. a ls d eze va n ge lijke s tand wa s. op de w iLte s tee n plaats nam. In he t kort besc hreve n ve rli ep de kroonplechti g heid a ls vol g t :

Op d e n da g van d e uitroep in g ve rzame ld e he t vo lk zic h op Ka le Coa; ee rst versc heen dan d e bewaa rd er van d e gaoeka ng. d e Daen ta Lajakaja. ge looi d met d e rijk ss iernden . Door een ander hoogwaard ig he id sbekleeder. d e Ga llara n g M_a ng ngassa, werd d a n he t vo lk toegeroepe n : ..Indien g ij ee n pe rsoon zult zien. ge-

kleed als deze. wee l dan dat dat Uw Vorst is." Vervolgens kwam d e aa ns taa nde Vorst op, s lechts gekl eed in een lenden d oe k. di e vervolgen s getoo id werd met het kl eed va n d e Dae nt a Lajaka ja. terwij l hem d e kroon o p hel hoofd werd gezet e n hem d e Soeda n g (h et heili ge zwaard) werd omgord. Daa rn a na m hij plaa ts op de z.warte steen en ri ep de Ca ll a ran g M a ngngassa het volk t-oe: " Somba Kara enmo e loe Coa" (..J:-Iu ldi g Uw Vorst"). Waarop d e meni gte in koor a ntwoordd e me t d e uitroep : .. So mb a ngkoc". hetwe lk beteekent .. mijn aa ngebeden e". (V g l. het

Maleische woord "sembah").

Het graf van Sech Joesod. Aan den voet va n d e heuvel. d eze plaats hee t K a tan gka, staat een mis s igit. di e vnn meer a lge mee ne bekendheid is. Naas t d eze mi ss ig it vindt men een ige pyramide vormige grave n uit den la leren lijJ . waar d e jongere Coasc he vo rsten li gge n en waar trou wens th a ns nOl! a fs tnmll1e lin l;en van het vo rs ten hui s beg raven worden . D e s feer der oudheid valt hi e r weg. m en voelt- het ni e uwe aan. Va n d e mi ss ig it naa r het \ /V es te n, komt- men te Lakioen g. waar zich het gra f bevindt va n Sec h Joesoef. d e mees t heili ge persoon vfl n Ce lebes. zoo ze lrs. dat zij . di e d e locht naa r IVlekka niel Iwn nen make n, een ~!anR" doen naar zijn grilL (Bewer ing van 01" 11. 0 doxe Makassaren). Sech Joesoef werd in l ó26 in Goa geboren en was ve rwant a a n het Goasche vors ten hui s. In 1 64 ~1 ging h ij naar i' lekka. waar hij lange jaren verb ied en bijzondere leering on tvin g. Terugh·cre nde naar In dië. kwam hij Ie Bantam , waar hij als een groot heili ge we rd behand e ld en ·waar hij in het huwe lijk trad met d e do cht er va n Su ltan Agoeng va n Bantam . d aar hij werd erkend als ee n z.oon van den R a dj a van G oa.

51

CYBELE . . . . een naam die U nimmer ve rg eten zu lt, wanneer

U slech ts éénmaal de betaoverende geur van dit nieuw bedwelmend parfum geroken heeft. Op

deze

verrukking

heeft

altoos gewac h t! Op CYBE LE . .. het porfum van BOLDOOTI

U

4e: Sulta n H assanoed in . d e Vo rs t van Gowa. die den grootelI strijd tegen Admirnu l Speelm an hee ft gevocht en. Naast deze graven is een leeg stuk grond . waar vroeger een 8- tal gel ij ksoortige graven hebben ge legen. die ech te r in d e tw inti ger jare werde n afgebroken. terwijl de steenen werden gebruik t voor wegverharding of and ersz in s. Hi ertegen we rd des tijd s door den Heer Noeroedin fel geprotesteerd, maar het va nda li sme vie l niet meer te hers te llen. HetzeHde lot onderg in g de oorspronkelijke muur. die zich om het gra f van Aroe Palaka bevond. Op 'T amalale Irdt men verder Hindoegraven aan, die nog ouder moelen zijn . maa r wanrin later Mohammedane n werde n begraven. Wfl t men ziel aan de dubbele mesa ng. één in het graf en é~ n boven op hel slec ne n gewelr. Ook is hel moge lijk dat Mohammedaansche nakomelingen deze mesang -mesang plililts ten op de grave n hunner nog niet Jslamietis chc vooro ud ers. Tusschen Bontobiraeng en Tamalate vindt me n de plek waar d e eerste Coasche Vorstin uil den hemel nederdaalde. terwijl zich daar v lakbij een opgedroogde. ve rva lle n put b evindt. een hi storisch monument. vroeger genaamd de Bocngocng boronia. dat is de bron waar zie), de krijgs he lden g in gen baden of laven. om dilpperheid te verzame len. voor zij ten sbijde trokken. De heu vel bij Bontobiraeng afdalende. v indt men aan de voet nog een gerestaureerde put. m in of meer in hei li gen reuk sLaa nd e. die vroeger dien st deed nis waterbron voor d e kraton. Een merk waardigheid is dat in deze pul een o ude. breedverta kle boom 'wo rt e l heeft geschot~n.

De investituursteenen. Een bijzondere merkwaardig heid. om de belan g rijke rol die zij s pel e n bij de installatie van ee n nieuwen Vorst. vormen d e Z.g. invcsti!uurstcencn. die men op dit terre in. aa ntreft. Het zijn een zwa rte en een witte s tecn. waarvnn de eerste iets hoo a-c r is ge 4

49

f

ZUSTERS /. M. ]. ARENDSI3U/W MAKA SSA /{ Hi;zollrlere

E. L.

Me is;esscllOo{

I '" e e ; (/ r i 9 e V" k. cl, 0 (/ / l\ 1ode,."e Toten S leno - T ype /i

BAKKERIJ

"EERSTE MAKASSAAR SCHE"

Blandastraat 35-37

Tele/oon 314

LEVERT DAGELI JKS Prima wit, Bruin en Graham brood. 's Zaterdags K renten brood en K rentenbol/en

-/

den d es bl oed s tu ssche n de G oa neeschc en Bo ni sche vors te nhui ze n . d ie ve le o nd erlin ge huwe lijken slo ten . Na deze uitwe idin g. leru gkee re nd e tot de grave n op B onto bi raenq. moel o pgemerkt worde n . d at het grar va n A roe P a la ka. d oo r de Co mpag ni e gebouwd in Ma kassaarsc hen tra nt. in d en JOO l) de r ee uwe n in ee n verva llen staa t geraD.kl e en d ût eerst in 193'2. ee n bed rag voo r d e res ta u ra ti e va n het gra r vo n deze n tro uwe n bo nd ge noo t. aa n w ien het Ho ll a nd sc h gezag zoovee l te da nke n hee rt. besc h ikb aa r we rd ges te ld . Deze rcsla u rû ti e heeft mei" vee l toewijdin g pl aa ts ge ha d . de oo rspro nke lij ke koepelvonn b ied bewaa rd . te rw ijl d e o ud e. rraa i bewe rkte stee nen we rde n geb ruik t. voo r zoove r noodi g aa ngevuld meI. door d e Inhee msc he nij ve rh eid . ve rvaa rdi gde stee nen va n deze Hde tee ke nin g. Binnenin d en koe pel vindt me n twee gra ve n . va n Aroe P a laka en zjjn vro uw D ae ng T a lele. waarva n de houten paa lLj es sierlijk zij n bewe rkt. terw ijl me n duidelijk ka n me rk en. da t hi er vee l georrerd wo rdl . Ee n eige naardi g heid . di e men ka n consta tee ren . is. dat van de mesa n g o p het gra r van Daeng T a le le . stu kjes I. uut w orde n a rges ned en en meege no men : de ve rsc he s pore n zijn zjchtb aa r. Dae ng T a le le was ee n zeer ge lie rde vorstin en het sch ij nt d a t va n d e stukj es hou t o bat wo rdt ge maa kt voo r zw a ngere vro u\ve n o r zieke kindere n. die d aa rbij heil vinden . Ac ht er d e g ra fkoe pel va n Aroe P a la ka vindt me n e He lijke g rave n in d e nze lrde n stij l. waa r ee ni ge va n zijn trouwe legeraa nvoerd ers ter aarde we rden bes teld . V crl oo nen de gra ven o p dit ged eelte van den heuve l de Moh a mmed aa nsc he ( 7) koepe lvonn . eeo p aar ho nderd meter naa r he t Noo rde n . op de plek ge naa md T a ma la te. treft me n ve le g rave n aa n in dc n oude n Hindoestijl. b es taa nde uit pl a tt e. o p elkaa r ges ta pelde stee nen . vVaarsc hijnlijk is deze bo uw wij ze overge no me n va n J ava. terw ijl men hi er mi sschi en me t oors pro nke lijke. o ud e Hind oe- in vloed en te do en hee rt. Ve le vo rsten uit het begin der I ï d e ee uw vo nd en hi er hun laa tste rustpl aa ts: d e eerste rij. di e men tege nkomt. b es taa t uit vier g ra~ ve n waarin va n \ "'est n aar Oost begrave n li gge n : Ie: T oe mena ngan ri A gam a na. de ee rste I'' 'l o ha mm ed na nsche Vors l vn n het o ud e rijk T a llo . le : T oeme na nga ri Gaoe ka nna . de ee rste f\ loha mm ed aa nsche V o rst va n G owa. (Deze be ide Vorste n gingen teza me n in 1605 ove r lol het lsla mi eti sc he ge loof. daart oe bekee rd d oo r ee n ~/I e n a n gk a­ bou sc he goe roe Abdoelmamoe r ge hee ten. di e la ter D a toe ri Ba nda ng we rd ge noemd. H et gra f va n deze heili ge zullen w ij tege nko me n bij d e be ha nd elin g va n het o ud e T e Il a ). 3e: T oe me nnnga ri P a pamba toe na . V o rst va n Coa . zoo n va n Cnoc ka nn a.

1t7

lederen dag versch Rund- . Varkensvl eeseh. Worstwaren

HOLLi\NDSCHE GROENTEN van de

Kweekerij .. P ARANG BOBO". 1500 Meter hoog

SLAGERI] W. BEYER 3. BEROESTRi\AT 35

TELEFOON 420

Levert ook Europeesch Middageten

of

Rijsttafel

naar verkiezing huitenshuis

{30.- p. m aand

COII ~ 1I1I(1ti (' /Hl re(/"

T. H. C.

\' f('fl.'u/JllrnU'f'fI

V(>r<'C' II ÎHi ll fl

Da l gedee lI e val) den heuve l waar Aroe Palaka begrave n werd hee t Bonlobirneng. Hij sti erf in hel- jaa r 1696 op Bontoala en ga f voo r zijn dood te ke nn en d a t hij op di e plaa ts beg ra ve n wi lde wo rd en . D e ove rleverin g zeg t hi e rva n het- vo lgende. T en tijd e dal Aroe Palaka. a ls Bon isc h prins. in krijgsgeva ngenschap leefde aan het Goasc he hof. moes l hij met- a ndere Bonie ren werken aa n d e wa ll en va n he t for t Soemb aopoe. Op ze ke ren dag ve rwek le hij d aa r ee n oproer en vlu chll e uit zjjn gevangenschap. Op zijn v lucht zag hij op d e hoog te Bontobiraen g zijn ac htervolgers. in d e v inkte. ac ht er zich aan ko me n en de herinn ering d aa raan zou d a n de le idd raad gewees t moe ten zijn bij het aanwijzen va n zijn laa tste rustp laats . Aroe P a la ka we rd d oor de Co mpagn ie begrave n mei mi lita ire ee r. onder ge leide van de aanwezige troepe n huz aren e n so ld a len . we l ee n bewijs hoe deze bondgeno ot. oo k nog le n lijd e van zjjn over lijd e n . door d e Compagni e in hooge eere we rd ge houden. Ook va n In landsc he zijde onde rvo nd hij veel horma l : na d e n oo rlog we rd hem door d e vors ten va n Z uid -Celebes d e naam gegeve n va n 'T oe ni soembaja (lVlak.) o r Tori soeml)ae (Boeg.) hetwe lk belee ken t .. d e aangebede ne." D e mees ic la nde n zage n in hem hun ve rlosser van de Goa nee!'che over heersc hin g, slec ht s de Goaneezen besc houwden hem a ls een ve rrader. Door deze laa tsten werd zijn gra r genoemd met de !;po lnaam .. djeranai labasongko" = gra r van d e n man met de b reecle hoed . een benaming waaraan a ll e eNbicd ontb reekt. Nog heel Inll g b leef o nder de Goa neezen he t gebruik in zwang. om. a ls zij langs den weg gaa nde. Bontobiraeng passee rden. een steen op te rapen en die in de richting va n hel gra f va n Aroc Palaka Ie werpe n. In d e n loop der ja ren is di t gebruik verdwenen. waar~ sc hijnlijk o md a t de Goa neeze n wel begrepen zu ll e n hebben. d at Aroe Po la ka in de ee rste pl aa ts voo r zijn e igen land. Bone. vocht en mede n is gevo lg van het- steeds nauwer aan hn len vnn d e ba n-

ltS

WAH SENG Tcmpt'I5'l raa t Foto~rafisclH"

S

-

•

Maki,s,sar

hij d ag t~ n hi j nac ht - Vergroo lill l,! CII PrI :-;roto·s - Bi ll ijkc prijzf'1l - V llI gge a Acve rin g - Kwnli tei tsw(' rk :: OjJ l H U lIc n

I-------------------~ T EL.
A urora-Limonade de bes te kwaliteit

NENTJIQ & Co. Te mpelstra at 28

•

- M a kassar

Speciale b e w erking in eig en ateliers van

KENDARI GOUDEN ZILVERWERK

44

sc ll e Vorstenhu is. ware n zij va n zee r ll ooge n stand. Als kle in docht ers va n Sec h J oesoe f staan zij ec hl er het hoogst in ee re en ha re grave n worden ge heili gd e n goed onderhouden.

Het graf van Sech Joesoef zelf vinde n wij aan d e n voe t van d e g ra Fh euve l Bonto-Biraellg (Talllalate). ee n plek van zee r groote h istori sc he wfla rd e. waa rh ee n wij ons than s zu llen be geve n.

De grafheuvel Bonto-Biraeng. Op d en groolen weg va n Makassa r naar Socnggoeminasa. bij ongeveer kilometer 10. ziet men aan d e linkerhand ee n sma ll e landweg die naar ee n heuve l leidt; d oor d e opening. di e deze w eg in het g roe ne geboo mt e maakt. neemt- me n de vorm van een wilte n gra fkoep e l waar, het" graf waarin Aroe Palaka en zijn V ors tin . D aeng Tale le. hun laatste ru stpl aa ts vonden. Bove n op d ezen heuve l bevindt me n zi ch op d e meest hi stori sche plek va n het vroegere Goasche rijk. di e d e na a m droeg van Ka lf' COWB. wat beteekent .. het· eige nlijk e Gow u". H et wa s op d ezen heu ve l. dat d e eerste Vorstin van Gowa uit d en hem el nederda a lde (de Toemanoeroc nga = persoon ned ergedaald uit dCIl I1t:!11 I C 1), uit wier huwe lijk met ee n Bonthainschen Prins. d e ee rste m ensc he lijke Vorst van Cowa geboren werd . Toemasa langga -bara ja. De ple k waar d e Vors tin nederdaalde is aangege ven en vanzelfs prekend tre ft me n d aa r ee n offerhuisje aan. D e heuvel. (met om li gge nde landen) vo rmde vroeger d e oude kral'on en was het midde lpunt va n het sterke fort Cowa. aa n d en Noordkan t besch ermd door d e n ste ilen heuve lwand . Clan d e zeezijd e door hooge. aa rd en wa ll en. waarvan de overblijfse len no g zÎchlba m zijn.

43

~I

Ep" Ilo(·kie>

(J Uli

rif' g e=ellifj e Lo/l/)'. bij de r/nll s /u sli{l (' I/rll' J\lalw ssor reeds overheke'I(J

i ll tlJo / wrS

De Z(llerdnfjmidclo g IJOrrel wo rdt s l eecls /lW (' r Nt ll lec r Har ()W I 1lC!{ E lll press !-fo/el (/eno/ e ll . (111 NO!JP IIII)(l/'

42

jll

de

J <)3(~

is o ll =e IJriesknlllp r !lp/ïlf' rl)

EMPRESS HOTEL TELEFOON

MAKASSAR 163- 164

leider. hebben bekleed en men gelooft- da t de overledenen in hel hiernamnals eve neens over groole macht- beschikken. DnnToP bouwende doet- men een gelofte. dat a ls een lang gekoes terde wc nsc h za l worden vervuld. me n hel graf van den l'lOogen helper za l ve rnieu we n of verfraai e n. wefke ge lofte hij verv ullin g nagekomen wordL vVelke godsdie nst men belijdt doet hier weinig aan Loe; C hineezen en zelfs C hri stenen offeren bij de graven va n a ls heili g beschouwd wordende personen. Indien men de oude graven bezoekt zal men so mtijds om de mesong. da t zijn de twee paaltjes die men aan het hoofd- en voeteneinde van ee n M_ohammedaansch graf aantreft, een koord gebonde n vinden . Dat is een bewijs d a t iemand daar ee n gelofle heef!' gedaan. terwijl het vastbinden van het koord sy mboli sch weergeeft. d a t men zich aan di e gelorte gebonde n acht. Blijr, verv ullin g van he t gewenscht-e uit. dan kan het koord losge maakt worden en is men van de gelofte ontslage n. Zooa ls opgemerkt. valt het zeer Ie b etreure n dat' door deze om standig he id vele grO\7e n hun oorspronkelijkheid hebben verloren .

Het graf van d~ Ideindochters van Sech Joesoef. Ee n zeer merkwaardig gra f vindt men recht s van den weg. een IlOnT honderd meter voorbij de kapok installa ti e dieper hel" land in . De grafkoepel is hi er in zijn oorspronkelijken vo rm bewaard geb leven en het merkwaardige feit doet zic h voor Jal boven OIJ den steene n koepe l ee n paar boomen hebbe n worLelgesc ho ten. di e I-ha ns lol woudreuzen zijn uitge groe id, terWijl de wo rt els naar beneden to t in den grond zijn uitgeschoten. zooda t hel graf door die worte ls vrij we l geheel aan het oog wordt- on llrokken. Ee n spel in g d er natuur. die dit graf daa rdoor zon der twijfel lol een bezienswaardigheid voor toeristen stempe lt. Binnen in d en grafkoepe l is van deze begroei in g ni ets te bemerken zoodal hel binnenwerk in ongeschonden slaat verkee rt-. In dezen koepe l li gge n begraven Iwee kleindochters van Sech Joesoe f. de heiligste Î' lo hamm edaansche figuur van Celebes. op w ien wij straks nader teru gkome n . Slechts z.ij hi er vermeld d at. nadat hel li chaam van Sech Joesoef na zijn dood. va n Kaap de Goede H oop naar Î"lakassa r was overgebracht. de R ad ja van Coa ook toes te mmin g verzocht voor z.ijn nakomelingen om naar Ce lebes terug te moge n keere n . Dit verzoe k werd in gew illigd en onde r die na kom e lin gen bevond zich een zoon. Ojalaloeddin. die zich in Coa vestigde. Hij had daar in he t huwel ijk met een Prinses van CDa. uil welke verbintenis de l"wee bovengenoemde dochters gebo ren werden. di e la ter in het huwe lijk Iraden met Bonisc he vorste n. zood« t zij bij hun dood begrnvcn werden op de vorste lijke Bonische begraafplaats op Bontoala. Als vorstinnen van Bone en nis a fsln mmelin gen va n het Ba ntam sche en Goa-

Bro odbakk enj "So eka Madjo e" T,lefoon 269

Grootestraat 1 02

ONS

Makassar

BR OO D is voedzaam en de kwa liteit prima tef.!en

den laagsten prij s. V raa gt bij vestiging in

M akassar

even

een

proef.b roodje

Voor' n goede

T

A

X

I

Telefoon 380 Voor 'n Telefoon

goed

Rijwiel 345

"Onze "Person's « staan aan

de spits"

Hoofdagent

KITA DJIMA Prins Hendriklaan 3

Pasarstraat 45

D e grootste e n tevens goedkoopste Toko i s

($~ IIIU ~ ~ Ä

t\,,1

($

PRIN S HENDRI K L AA N

TEL,

(Naast Soc . " De Harmonie" )

225

Provi siën - Dranken - Hui shoud e lijke- en Toil et· A rti kelen -Vrieskam erartik elen - Australi sche V ru chte n

40

/Jo

fJrlIflomfJf'

VUil

ArOl'

PllfuLu

Oj)

HOldo Biruë/lfJ

Speelm a n b esc ho u wd e en be ha nde lde hem d a n ook al s zoo d n ni g. O m d ezen Go u verne u r daaro m ee n te groo te ma te va n toegeve nd heid te verw ijten . lijkt ons o n juist. terwij l bove ndi en d e ve rkrege n vas te voet va n di e n aa rd was. d a t me n ni et buiten een zeer vri end sc ha p pe lij ke ve rh oudin g met d en Vorst va n B o ne ko n . Hi ero p ni et di epe r in gaa nde en teru gkee re nde to t het la nd goed Bontoa la. is he t ee n re it. d a t door d e ves ti gin g va n Aroe P a la ka . a ldaa r. d e Goa necze n z ir h lIit di e s iree k te ru gtro kken, terwijl d e Bo ni ere n er z ich kwa me n ves ti ge n, zooda t he t langza merh a nd ee n zui ver Bon ische ned erzettin g we rd . ~1en vi ndt e r th ans nog ee n overblijrse l va n een oude poort. di e toega n g ga f tot het vroegere vorsten verhlijf en d a t d e b evo lkin g deze plaa ts nog a ls he ilig b eschouwt. mag b lijken uit het feit. d a t' o nl a n gs . vl a k voor di e poort. ee n o rrer hui sje (saoeka n g) we rd gebo u w d . Deze saoe ka n gs zij n ee n voudi ge. ove rde kte. bam boe hu is jes. met" een v loe rt je waa rop d e oHers wo rde n geb rac ht. w a iHboven dikw ijl s ee n kl eine ge kl eu rde fda m boe is ges pan ne n. tvlen v indt d eze saoe ka n gs zee r dikw ijls Î:l de ~I a k assaa rsc h e landen (m in de r in d e Boeg in eesche) gewoon lij k op he ili ge p laa tsen. waa r magische macht en aa nwez ig word e n geach t. De bevolkin g offert er b.v. vóór e n na de pa di oogs t maar ook voor persoo nl ij ke aanuelegenhed en , Verschi ll ende grove n va n op B ontoa l8 ove rl ed en Bo n ische vorsten Ireft me n nog op dit land goed aa n ; links va n d en weg. vl ak I'ege nover d e ka pokinsla ll a ti e. li gge n een ige b e la n grijke g ra ven, H et is ja mm e r da t d eze grave n dikwijl s d oo r C hi neeze n z ijn ve rfraai d , zood a t zij ee n duren indruk ma ke n, maa r voor o ns hun waard e a ls oudhe idku nd ig monumen t" hebben verloren . Me n za l zich a fvrage n hoe C hi neesche in gezete ne n cr toe ko men om o ud e 1n la nd sche graven te restau ree ren , Toch is d e ve rk la ri ng vrij ee n voudi g, H e l gaa l' sl'eed s om graven va n p erso nen d ie op aa rde ee n m ac hti ge pos itie, hetZij a ls vo rst. hetzij a ls gees l'elijl<

39

CELEBES TRANSPORT MIJ. CETRAM" MAKASSAR

"

L AJANGWEG 79

Volgens verordening geregelde vaste Vrachtautobus-dien sten in de afd. Zuid-C el. Contractanten v,' h Gouvernement en v/ h D.v.O . Inpakken van Inboede ls - Ern ball eurs

•

P ersonen-auto's (H uurauto's) uitsluitend na afspraak voor T ourneés of Touri sten -tours BETROUWBARE C HAUFFEURS T O URING- EN SE DA N-AUTO 'S

Europ. Leiding 38

•

Telefoon 200

Bontoala. H et di cht s t bij honk li g t Bontoala. door den nieuwen weg nRilr M aros in tweeën verdeeld. waar zic h th ans. aan den rechter ka nt van den wcg. de kapokinstalla tie van de N. V. Gebr. V cth's H a nd elmaatsc happij bevindt. D it gedee lt e van he t Goasc he Rijk werd in 1667, na beëindiging van den oorlog. aan Aroe Palaka argestaan en wij lezen hi erover in ee n oude memorie over J\llakassar. zonder dag - or handteekcnin g: " Speelmnn, mei behulp van Aroe Palaka, de Makassaren overwonnen hebhende. beschouwt toe n van het grootste be lang voor de Compagnie. de nabijheid va n dezen Prins. om dage lijks met hem Ie raadplegen. omtrent de zaken van Ce leb es en de M_ukas saren di e no g niet stil waren. in bedwang te houden . Daarum wees hij hem ee n gehucht aan in de nabijheid von het ka ste el (bedoelt wordt hel huidige Fort Rotterdam) . om mel- d en Gouverneur te kunn en aboucheeren en stond hem een gedee lte van 130ntoe-Alak af. om a ld aa r een baljuw te p laatsen. Dil werd vervolgens in een hui s verande rd en in lateren tijd werd dil gehucht hem ge het.·1 en a l argestaan. Hel7.elve groeide tot een zee r g root e negorij op. bij we lke men verscheidene vors telijke begraarplaat-sen van overleden Bonisclle konin gc n aanlrerl. Reeds toen maakte Boni het p lan o m meester van alle ge huchten in de nab ijhe id van Bontoea lak te worden. he lgee n gelukt is. Zoo zijn door verregaande toegevend he id dc kampongs La ri n ngb'.lI1gi. J\1a rdika .M ar itjaja en a ndere he m argestaun, tol inwoning zijner onderdanen. zijnde de verste deze r kampongs. niet meer dan ee n kanonschot in het gezicht van het ka stee l. len Zu iden van Bontoealak gelegen. voorz ien van de besle padievelden. terw ijl te n Noorden van hetze lve. de schoonste en uilges trcl,s tc zoutpannen. voor het groot ste gedee lt e door he n bezeten worden. Gee n der vorste n Ct~ ze lrs ni e l di e va n Makassar werden bij den Gouverne ur I-oege laten. dan in ge leid door o r ver{!ezeld va n Boni sc he prinsen". Tot zoo vcr deze oude memorie. die klaarblijke lijk gesc hreve n werd in lalN lijd . toen he l rijk van Bone ze lr in opstand le gen het Cou\'crncme nt was gekome n. De beschu ldi g in g dat Aroe Palaka reeds toen w('rlde oan de vorming van ee n ze lfs tan di g Bonisch rijk kunllcn wij moeilijk beoordeelen. Aangenomen mag zeer zeker worden dat deze Vorst zich in de ee rste plauts aan onze Zijde schaarde. 0111 zijn eigen land te verlossen vun hel Goaneesc he juk en dal de belangen van de Co mpag nie pas in de tweede plaats kwamen. Dat Bone lut er de wederkeerig ondervonden hulp der Hollanders vergat en op onarhankelijkheid aa nstu urde. is een logisc he gan!,! van zaken. Aroe Palaka too nde zich ec hter bij meerde n' qelegcnhedc n ondanks deze neig in gen ecn trou w bondge noot.

37

191 9 1938

I ,. Pro

[Jolrio

od

coptoll dWII

I1u IOU S"

BLOEME;\IHANDEL

Mevr. BICKER-VERHAGE BLOEM I S TERIJ

>T J I KOR 0 < M A NOSWF.G óR

TI~ LEFO Oi'\

j\ 1 A K ,\ :.; :.; ,\

36

I~

-; I

Owl"

Wnl,ll'll

O/'

rI,· uroflreupel

1301110

/3iruënn

Hisl.orisclw Grafmonumenten om en nabij Makassar H el is lhans 'iO jaa r ge leden da t he l o ude Coase he Rijk door de O. J. Compag ni e werd overwo nn en. Ove r de n oo rl og tege n Goa ka n me n in hi storische werken ve le bij zo nderh eden leze n, waa rbij w ij voora l w illen w ij ze n o p het be ke nde werk va n Or. F. vv. S ta pe l ge Hte ld , ,.H et Bon gaa isc h Ve rdrag. de ves ti gin g d er Ned erl a nd ers o p Ma kassa r. " D e st-rijdrn ac hte n d er M akassaarsc he V o rste n sto nden o nd er het o pperbevel va n S ulta n H assa noedin . d en toe nma li ge n V o rst va n Cowa . terw ijl de Nederl a ndsche troe pen we rden aa n ge voe rd d oo r A dmi raa l S pee lm a n . di e tro uw terzijde we rd ges tûa n door A roe P a la kkn, den we tti ge n Vorst va n Bo ne. aa n wi ens hulp d e overw in nin g. zoo ni et groolendeels, d a n loc h voo r ee n b ela ngrijk dee l. te d a nke n is gewees t". E r zijn in d eze n oo rl og geregeld e ve ldslagen ge leverd ; d e l'Vlakassa ren voc hten da ppe r en het la nd was ve rsterkt d oo r een 10ta l forten. met hooge aa rden en st"eene n wa lle n . d ie lol het uit erste ye rded igd we rd en . D" Il oll ander va n den huid igen tijd hee rt ove r het a lgemeen geen idee van de ma cht van hel oude Goaschc Rijk. van d e toestande n di e loen heerschten en van den felien strijd. di~ ges trede n moest worden. voordat de I lol/anders hier vasten voet konden krijgen. Herinneringen aan dien tijd vormen dc ,cic hi . . lori ,,('11(, monumenl en . die in en om [\ la kassar gevonden worden. H e l is o nze bed oeling deze hi sto ri sc he plekken in dit arUke\ te be ha nde le n. waarb ij wij da n teve ns ge legen he id hebbe n , gesc h iedk un d ige fei ten en overl eve rin ge n aan I c ha len . die ons, a hh a ns een igszins ee n den kbeeld geve n va n de oude loestande n.

3S

GENERIlAL VAN DAALENWEG J

HOTEL-PENSION SACKMAN Het

be kendste

pension

ter

plaatse

Mooie. gezellige kam ers

M AT IGE

PRIJZEN

Levert eten buite nshuis Prima Hollandsche keuken en rij sttafel

INLICHTINGEN TE BEKOMEN: TE LEF 0 0 N 750

Spaa r bank va n Mak a ss a r OPGERICHT 10 MAART 1876 Gevestigd

in

het kantoorgebouw

van

D.

PASARSTRAAT 63 Directie: Raad van Tocz:icht:

Java.eh. Bank MAKASSAR

Mr. J. VAN HOEVE. Prc. idcl'lt-Dircctcur LlE ENG HOEI. TH. J. MOOT. Directeuren H. F. BRUNE. Mr . J. N. VAN DER REYDEN . D. BIERSTEKER

Administrateur:

De Agent van De J avasc he Bank

Doel :

Het Jparcn te bevorderen en hiertoe de gelegenheid te openen door aan inlcggcrI een veilige bc'Waring

Rente :

van .paargcldcn te verzekeren en deze rentegevend te malen. Spaat1'e1dcn minimum 3°/ 0 p.a .

Giroifeldcn ll M/o p.a . Per ultimo December 1937 bedroeg het totaal aan: Spaargelden en Girogelden derhalve de totale inlagen en de totale Ruerve.

J ..

J f

652.656.59 16.308.24 668.964.83 97.6~8.77

Geelt Uw BINDWERK il1 t!o('d{' in

N. V.

OI1Z(-->

CELEBES

PASt\RST I~t\AT

1~

hallden : hill1 ( I(,11

D R UKKERIJ TE!. E F OOi\'

'Ij;

D e o ud e grave n . o.a. dat van Aroe Pa laka . Vorst va n Bone en H o ll a nd' s tro uwe b o nd ge n oot in d en oorlog tege n G owa. di e iu 1667 eindi gd e. li ggen op d e grafh euve l Bonto-Biraen g. di e va n d en weg o f ni et zichtbaa r is. V oor bij zo nd erh ed e n zi e m en h et a rt ike l in d eze G ids. ge w eid : .. Hi sto ri sc he G rafmonum e nten ".

*

•

*

De lotosvijvers bij Soenggoeminasa. D ic ht bij d e n weg S ocn g goe min asa -M a lin o. o n geveer bij km / 8. b cvindt zi ch een b ezi e nswaa rdi g irri ga ti ewe rk . jv len kn n bij d e ka mpo n g Borong LoE te voe t rec ht s a fs laa n en d en dijk ee n 3 km vol ge nd. ko mt men bij ee n aa rdi ge waterva l. Ee n merkwa a rdi g heid is dat vnn hieruit in d e n G owasc he n lijd ee n w a terl eidin g ge trokken w erd tot vlak bij M a kassa r. w e lke di end e voo r d e sa wahb evloe iïng. E en b ew o ndere nswna rdige presla li e d er C oaneezen . ni s men in aanmerkin g neeml dat het verva l zee r mini em is en zij over w e ini g techni sc he hulpmidd elen beschikt en . De ri vier w aa rin zi ch d e ge noe mde wat erva l b evindt. loopt door to t zij in twee meertjes uitkomt. Balang M awang en B u la ng Ton d joll j! ge heete n. ]\tIen ka n d eze mee rt jes b ere iken d oor hij km I j va n den l\ la linoweg links af Ic slaan. De mee rtjes zij n d ich t bc~ roe i d me t lotosbloemen . zoodnt zij \"oora l in den b loe itijd. Februari. l\laart. ccn bezoek oven\onrd zijn. De \\;lIcr~ t a n d h a n gt na tu u rlijk af van de regenval. f\'n vce ! regen kan men in lepn -Iepn's tw. st.- hen de l oto~s tcnf!el.s door VMen. die dikwij ls tot mans hoogte boven het waler u itqrot' ie n. 1)(' 'olosh lo<,mcn ziel men in de bloeimaanden \('('/ Ie Mnka ss ur vel'kUOpe ll .

v. 3

33

RA THKAMP & Co. DRUGGISTS

DISPENSARY

Perfumes Toilet requisites Sun gogles Bathing soap Bathing Caps Hair-washes Kodak-suppHes Tooth Pastes Elisabeth Arden-Articles Patentmedicines and Rubberwares

Parfumerieën Toilet-Artikelen Zonnebrillen Badzeepen Badmutsen Lotions Kodak Films Tandpasta's Elisabeth Arclen-Artikelen Patent Geneesmidclolcn en Gummiwaren

APOTHEEK

RA THKAMP

&

Co.

llf @) li~ fD

(·II..I~

PASARSTRAAT 104 DAMES

.

us IE IIQ T 1f

TEL. 303

c.

. MAKASSAR

J

Bij vestiging te Makassar hopen wij dat U onze toko met een bezoek zult willen vereeren. Wij ontvangen geregeld nieuwe goederen tegen billijke prijzen.

HAMBURG-AMERIKA UNIE HAMBURG VRACIIT. EN PASSAGIERSDIENSTEN

Neder!. Oost·Indië - Europa V.v. (0. A. D. G. - A. G.)

Oost· Azië - Europa via Singapore v.v. (H. A. P. AG .) Vraaut InhcJlt1nlfen

N. V. Hanclelsver. v/I. J. MOHRMANN & Co. MAKASSAR

MANADO

\Vllhelminnslr. 106

Havcllsl rant

SAMARINDA

ehl".

Voorstraat

W~. H. MÜLLER & Co. N.V. SOERABAJA

BATAVIA

SEMARANG

FONG WON SENG I TEMPELSTRAAT 166 MAKASSAR Horlogemakers en Juweliers Goud· en Zilverwerk van Kendari Pols· en Zakhorloges, Wekkers, Tafel. en Hangklokken

,

FOTOGRAFISCH ATELIER JAU SIE HENG Pasars tra at 12

Makassar

AFDRUKKEN ONTWIKKELEN PORTRETTEN - INTERIEUR - OPNAMEN Prima afwerking -

Zeer concurreerend -

Snelle levering

Maison " Maroni e r" Pcrm n n e nl - \Vavchui s Prinsc nln n n .!4 -

Teleroon 22

P e rman ent -wave. (v lak - C II spi raal nikkel) wa le r-wave, wa te r- wave mei o li e. hil a rve fVC Il , cpi lcc rc ll. h aa rknippe n. Mod e rn inge ri c hte sa lo ll . Eu ropcesc he bedi e nin g.

Beleefd a,abeve lend . MAISON

CO M MISS I E-

EN

"MA RONIER"

VEN 0 ULO K A A L

IJI.A\.N& Kin TEMPELSTRAA T 36 - MAKASSAR Hoogsle

rendemenl van

vendulies

gegarandeerd,

overname van meubilair tegen hoogste taxatie, alles met directe afrekening . Belast zich verder met ver huizingen, emballeeren en verzenden van inboedels 4

legen uilersl billijke larieven

32

•

j 6e1en Augustus 180g; hij overleed te Makassar op den Igden Januari I S7\). Ii el 1lI0nUliJent werd opgeric ht door vrien den en vereerders. Een derde monument is de "De Siso Naald", sta ande op Losari, dicht aan zee; oorspronkelijk stond dit monument ee n 150 meter zuidelijker: he t 'w erd vier jaar ge leden verplaatst in verband met dc bouwplannen op Losari. De Heer de Siso was LuitenantKolonel van de SchuLlerij te Makassar en een zeer bekende per500 nlijkheid in zijn tijd.

Chineesche tempels. In de Tempelslrnat vindt men verschillende kleine moOT zeer mooie Ch ineesche tempe ls.

Chineesche praalgraven. Aan den van Schelleweg bevindt zich het praalgraf van den Heer Thoeng Tjam, vader van den tegen woordigen iVlnjoor d er C hineeze n. Op Paolerie vindt men het Ch ineesche pran lgra f .. Patingaloang", Wilnr d". voormalige Kapitein der C hin eezen. Thoeng Tiong Pic en zijn ec htgenoo te begraven li ggen . Het is een rustige. fraai aange legde tuin met vischvijvers. op de plaats va n het bu itenverblijf. waar de Kapitein tijden s zijn leve n d ikwijls verloefde. Eerst z iet men het bedehuis en vervolgens het graf ze lf. dat zeer vee l door toeri sten wordt bezocht: de bouwkos te n hebben in 101a.1 f '50000.- bedragen.

Inheemsche graven. In en om Makassar Ire ft men verschillende oude. hi stori sc he. inheemsc hc graven aan. Een belangrijke grafheuve l bevindt zich links van de weg naa r Soenggoem inasa. op o ngeveer 8 km van fVlakassar. N iet bedoeld wo rden de nieuwere j;!ravcn. di c langs een linkerzjjweg va n den groolen weg liggen.

31

~

G. WIELAND &

ZOON

HOOGEPAO No. 23 TEL. 370 · 94·440 · 330 V c ndu -. Verllllur- e n Co mmi ss ic k illlioor

Elllbal' cc rcil e n tran s pmt ecre n Viln inbo ed e ls. overname IlI c uhilair e n verllllur Vinl mcubt·l s

TA

x

I

Telefoon 440·370 · 94· 330 Onder E uropcesch e hc h ccr

Geslo t en co mfortabl c cn zi nde lijk e kwulil c itswi.tgc il s voor loufncc's

en z.

Sc h erp con CUf-

rccrcmlc prij ze n

G. 30

c. E.

WIELAND

•

Oude begraafplaats. O msh eeks het jaar 1 iSO werd d e E uropeesche begraafplaats aa n het H ooge Pad in gebruik genomen; dit was dus de tweed e Europeesche b egraa fpl aats: va n de eersle. aan het Kerkhofpad, is niets overgebleven. Hie r vind t me n he l groo te praa lgra f va n Martha Coop à G roen, cc ht gc noole van Gouverneur Roe lor Blok, e n va n haa r zoo ntj e . ges to rven resp. in 1758 en 1757. Voorts ee n gra fze rk met bronzen rin gen van Go uverne ur Pm.lus ges torven in 1780. U it den Enge lsc he n Lijd sta mmen een ige bizarre monumen telI. o.a. va n Res ident- Ca ptain R . Philips, ges torve n 18 14, Assi ste ntResident Lnt . Th . Jackso n (. 8 '5) en enke le an dere offi cieren.

Monumenten. In het pla ntsoe n achter de Marineste iger bevindt zich het Ce lebes -monument, dat door de inwo ners van Makassar werd opgericht, ter nagedachten is aa n de geva llenen in d e oorlogen op Zuid-Celebes (Gowa, Bone, D oe ri etc.) gedu rende de jaren 1905-1908. M ee rdere ma len hebben bij dit monument militaire plechtigheden plaats, In het plan tsoen Hooge Pad-Ravelijn. weg. staa t het Bakk ~rs­ monumen t, o pge ric ht ter nagedachten is van de n Gouverneur van Celebes en Onderhoorigheden J. A. Ba kkers, di e van . 865 tot 1876 het besluur over dit Gewest voerd e. Volgens de inscripti es werd Go uvern eur Bakkers geboren Ie 's Grave nh age op den

29

r

HPE GENERAAL VAN DAALENWEG

peesche e n RijsU &fe l, vanal/7 5 - p er maand , Dagkame r s per pe r soon l 5 . -, 6 . - en 7 . -. voor 2 p ersonen 1 kamer 8 . -. l 9 . - e n {1 0 - . Ete n buitenshuis I 30.en 35. - pe r maand '0

r

r

5

I

Rui m e. frissche gemeub il eerde Kam e r s Ie huur, met vas te wasch lafe l e n uihle ke nde Euro-

TELEFOON 506 MAKASSAR

r

r

BELEEFD

AANBE V E L END

BAN SOEI LlONG & Co. HANDEL

IN

RIJWIELEN EN MOTOREN

Agent voor Radio 's, Gramofoons, Horloges, Elect. Waaiers, Schrijfmachines, Petroleumlampen en Reparatie-Atelier _ TEMPELSTRA A T 4 - TELEFO O N 87 - M AKASSAR

COIFFEUR YAMATO TEMPELSTRAAT 8 MAKASSAR

. Coiffeur voor Dames en Heeren Vlugge bediening - Billijke prijzen

V erm eld mag nog w o rde n d a t in 1905. tijde ns den laa tsten C owaoorl og. a ll e vro uwe n en kinderen Vil n de E u ropeesche ingezetene n, lijde lij k in het F ort werden o ndergebracht. Geschiedkundi ge fe ilen heeft het Fort overi ge ns we ini g med ege maa kt : voo r zoover bekend hee rt he t slecht s éé nm aa l. in het e ind der 18d e eeuw. aan ee n ove ri gens spoedi g a fges lage n aanva l va n inhee msche zijde blootges taan. Op 1 J u li 1938 had in het F ort de plec hti ge insta lla ti e p laa ts van de n ee r~ t cn Gouve rn eu r va n de G roote Oost. den H eer G. A. W. C l, . de H aze Wi nkelma n . De Oude Vuurtoren. T egenove r de W a terpoort va n het F or t RolLerda m bev indt zich ee n oude vuurto re n, di e sedert la n g n iet meer in gebrUik is. H et is een schild erac hti g bouwwerk. I n deze vuu rto ren za l bin ne nkort ee n Zeeaq ua rium wo rden o nd er~

Ouelp.

lIuu rlorfO II

gebrac ht. D e loodse n op dit terrein zu lle n ve rdWij nen en tusiScillel.~ he t F ort en de zee za l een pla ntsoen wo rden aange legd . oude vuurtore n a ls midde lpunt. ka n dit ee n fraai wo rden . Fort Vredenburg. Ee n a nder oud verdedi gin gswe rk. d a t u it hel" e inde va n de 17de eeuw , is het F ort Vrede nburg, aan V redenb urgweg, th a ns d e ve rza melplaats van de Padvinders .

MODEMAGAZIJN

»AU BON MARCHÉ« TEMPELSTRAAT

79

TEI.EFOON No,

~78

is en blijft

de

voordeeligste

zaak op Modegebied

26

behouden bied: tevens voor we lke doele inden de gebo uwen th ans worde n gebruikt. Oo rspronke lijk was de ge heeIe NederlandsclH' sam e nl evin g bin ne n het Fort gevesti gd. Later breidde de nederze llin g zic h naar het Noorden uit. naar S tad Vlaardingen. we lk gedee lte ook door muren was omgeve n . Deze muren werden omstreeks 1850 gesloopt; bij het kadaster is de wijk Stad Vlaardingen nog bekend. 111 het begin der 19de eeuw on tw ikkelde de stad zich naar buiten Stad V laardin ge n; de huidi ge E uropeesche wijken dateeren dus. ook wat d e oudste gedeelten betreft. ee rst van de laatste ho nd erd jaar. Binnenkort zull e n enkele gebouwen van het Fort Rotterda m voo r muse umruimle worden bes temd. Op dit gebied word t nutti g werk verri cht d oor de Mauhesstichting, die eve neens in een de r oude FQrtgebouwe n is ondergebracht. n.I. in het oude wachtgebouw op den Noord -Oost hoe k.

Dr. B. F. Ma tthes was een taa lgeleerde van het Bijbelgenootsc hap : met een ige onderb re kingen verbl eef hij van 1848 lot 1879 te ~ lakassar e n maakt e zich zeer verdi ensle iijk door zijn studie van de j\ lakassaarsc he en Boegineesche taa l en van de Zuid-Celebes-cultuur. Te zijner nageda chtenis werd de MaUhess ti chling opgericht. di e de voortzetting van zijn studi es beoogt en tot dat doel bezig is met de aa nleg van: een bibliotheek van we rken. voornamelijk betrekking hebbende op Cdebes en he t Oosten van de n Archipe l. een verzame lin g van inheemsche manus cripten met annex daaraan ee n ethnogra fi sche verzameli ng, die reeds vrij u itgeb re id is en die waarschijnlijk in den loop van 1939 voor publi eke b ez ichti gin g zal worden opengesteld in een der mu sea van het Fort.

25

'~

D

E 0

-

'"0 ~

ö

~

1: 0

ll..

;:

-=<-• ~

•

-. LJ ~ ~1

o '" 0

0; -= :r:: Cl. -.; 0 -=

"".Ë

"•, "

"'"• ~

. -= """"i:

-

0

0 0

~'-o

o

•

O~

B eton~

en T egdfa brieken TEL. 777 - MAKASSAR

ARTISTIEKE

LIE -LUXGRAFMONUM ENTEN Uitvoering in graniet, marmer, terrrazzo en sierbeton. Aanmaak volgens a Ile gewenschte modellen onder deskundige leiding en ,egen

billijke prijzen

::

Betonb"i.en. Roosters. TERRAZZOEN GEWONE P.-C.-TEGELS in diverse dessins. levering I. C A.-kwaliteit

TJIANG HENG FONG MAKASSAR A A NNEMER EN MEUBELMAKER

PASARSTRAAT No _ 26 TEM PEL ST R A A T N o _ 31

24

ka ssaa rsche forten ges lecht, terwijl hel fo rt Oedjo eng P a nd ang aa n de H o ll a nd ers werd overgegeven, bij we lke ge lege nh e id hel we rd o mgedoo pt in Fort Rotterdam, naar d e geboortep laa ts van Admiraal Spee lma n. den beve lhebber der H ollandsehe troepen. H el rort we rd door de Hollanders ve rbo uwd : de binnenbouw is ge hee l ede rl a ndsch en stamt dus groot e ndeels uit hetlaa tste ged ee lte va n de 17e eeuw; de bouw van de basti ons werd d oo r S pee lm a n eveneens ingrijpend gewijz igd. Op bijgaan de sc he ts. overgenomen uit het beke nde . geschiedkundige werk van Valentyn. ziel men de oude inrichting van het Fort. Voor de Oos te lijke ingang bevond zi ch naast het sc havot het .. ravelijn ", ee n a part staand. klein verdedigingswerk. hetwelk tege n het e inde van de vorige eeuw werd ges lecht: de straat len Ooste n van het forl heet nog Ravelijnsweg. T en Zuide n van het fort bevond zi ch het ee rste Europeesche kerk hof, va ndaar dat de straat langs die Zijde Kerkhofpad heet. Het- oud-Hollandsche kerkje is practisch onveranderd gebleven: a ll een de bijgebouwen zijn afgebroken: het kerkj e wordt nog steeds gebruikt voor de godsdiens li ge bijee nkom sten van de Ge reformee rd e Kerk.

D e oude Go uve rneurswoning. (op de kaa rl ge me rkt mei a). Wil S lot omstreeks 19l0 .nog de woning van den Ge wes telijk Militair Co mm a nda nt. V ele gebouwen zijn de laatste jaren ge res taureerd. ee n a rb eid die nog steeds voortgan g vindt . daar he t d e w e nsel\ va n d e Regee ring is om dit hi stori sc he monument in zijn oorsl) ro nkc lijke vorm Ie ha ndhaven. Op de tweede kaml. di e ee n sc hets gee ft van het Fort. zooa ls het th ans is, zi et men wal

23

Rooda m Wilt" BokdMUK- PIl BOUi'jO'jIl"

_ •.:---... 1V~/nPII

..

I

..~,

I I

i A.DE LUZ_E,~ F1LS J B

BORDI:.AUX Imp , Jacober9.

Importeurs :

jACOBSON VAN DEN BERG Il Co.

22

Bezie nswcwrclig h ede n om en nC/bij Makassar

1~1" 'I·lji rl spoorl Forl Uollf'rf/flltl

Het Fort Rotterdam. Vlak aan z-ee. omgeven door zijn oude. fiere wallen. ligl h et Fort Rotterdam. een d er merkwaardigste. historische monumenten in onzen Archipel. stammende uit den tijd d er Oost-Indische Compag ni e. H et Fort werd in het begin der J7de ecuw door Makassaarsche Vorsten gebo uwd. vo lgens Portugeesch mode l. Hel" heett'e tocn

Fort Oedjoeng Pandang {pandangkaap} naar de plant Pandan (Pandanus), di e daa r in de omgeving veel groeide. Tegenwoordig heet Makassar in het Makassaarsch nog steeds Djoempandang. Na d e val van Cowa in 1667 werden overeenkomstig het vredes-

verdrag van Boengaja (het Bongaaisch Verdrag). de mees te Ma-

'nlf'ril'ur rorl RoHerd(l/ll

21

CH EMIC ALIENHA N D EL

GEBR. NA]OAN TEMPELSTRAAT

57 TELEFOON 379

BAKKlIERIJ

MAKASSAR

~? $ lELlECTA??

LUXIE BROODilliAKKERIJ IlERO ESTRA A T J TEL. 408 · M A K A SS A R Je

/-Ioll""rlsclt vVil Brood Duitse/I , F rall scll . E ngelsdl Fijn/)l'Ooci A meri/wcH! scI. e ll H o lfoll llscll Rrui ll -

e l!

l~oflge/)roo{1

MELKERIJ EN BLOEMENHANDEL

M. WALBEEHM Wij leveren melk tegen f 0.22 per 1/, L. Bloemstukken, kransen en losse bloemen tegen eiken prijs GOAWEG

20

MAKASSAR

TELEFOON 470

De Watersportvereeniging Makassar ste lt ha a r led en in de gele genheid om de roeisport te b eoefenen . D e veree ni gin g b eschikt over di verse type n booten . sciffs. doubl esci Hs. vierri emsboo ten . Het Platje aan Zee. H e t beke nde pla (-j e aa n zee. w aa r me n 's avolu is ka n uitbl aze n be hoort a an de M a kassaa rsche Z e il V eree ni gin g. Oo k Leden va n d e Soos kunn en liJ worde n tege n ee n kl e ine co ntributi eve rh oog in g. Bij a ll e wa le rspo rlwed strijde n is het Pla tj e he t middelpunt.

Zwembad "De Harmonie". Vlak achter het Platje bevindt zi ch het Zwe mb ad .. D e H armo ni e". ee n uitsteke nde z\ye mge lege nhe id . Ee n ruim e zwembak ; het wa ter wordt doorloope nd ververschl" en staa t o nder medi sc he co ntróle. Ge heel M a kassa r geeft e lka a r reuni e in het Zwe mbad. V oo r Leden va n de S ocieteit kost ee n zwemk a art zeer w eini g. Zwemvereeniging Poeloe Moraux. H et e ila ndj e P oeloe Mora ux li gt o ngevee r ee n mijl va n het Pla tj e va ndaa n . Zo ndagsmorgens gaa t twee maa l ee n mo torboot va n het P la tj e naa r het e ila nd en teru g. P oeloe M o ra ux b ezit ee n zwempi er. kl eedka mertjes en ee n ove rdekl e co nsum pti ete nt. H el voo rd eel is da t me n er in open zee zwemt. D aa ro m zijn zee r ve len . naas t het Z wemb ad. ook Lid va n P oe loe Morau x. om hun kinderen d es Zond agoc hte nd s te la te n pro rit ee re n va n zee en zon neschijn .

Ma/wssar en. he l.

Luchtverk eer Vlif'flllei tl M (I ~ (l uur

D e K N. I.L.M. vliegl een maa l per week (Woensdags ) va n Java naa r i'Vla kassa r e n teru g. H et li gt in de bedoe lin g o m deze

K.N. I.L.M .-Iijn doo r Ie trekken tot Ambon. in welk geva l het vlieg tui g D o nd erd ags te M a kassa r za l aa nko men . doo rvlieg t naa r A mbo n . en V rijd ags va n Ambo n vi a Ma kassa r naa r Ba tav ia

leru gvliegt. Het be hoefl geen beloog da t deze KN. IL IVI.-verbin din g doo r ge heel j\'la kassa r te n zee rste o p prijs wo rdt Jtes te ld .

19

KNIL KO NINKLIJKE

NEO

LUCHTVAART

INDISCHE

D e we kclijksche luc htdi e ns t tll ssche n SOERAFIAJA e n MAKA SSA R v iCt' VcrSiI hre n :,!! .JAva

op

arstnnd v.ln

Cel "hes

e nk e le

lilT 11

VLIEGEN I S VEEL VLUGGER SO EI~r\I\A.IA

-

~IAK ASS;\~

\Vckclijk,,; ook

0)1

O' U

kru1.t

fccstdalfeu

...

WO'·"S~lill.!

6.10 7. W

10.:'..'. 1..:'12u

j

V V.

BATAV I /\

V !\.

SOERA Il A I A :-' 1r\KAS SA I~

RA NDOENG

\Vul,.. ,,,I,,!.!

A.

17'"

v.

14 'i ()

Vol ledige informati es over d e Koninklijke Nede rland seh Indi sche Lllc ht vaa rt jVlij . e n I,"re di e nste n w o r
JAVA -CHINA -JAPAN LIJN SPEEti\1ANSTRAAT

18

-

TELEFOON

'121 - 22 1

-

N.V.

MAKA SS AR

Ie be re ike n. O p d e fi ets is me n in 5 o f 10 min u ten van zijn hui s o p het wat er. H e t ho ud en va n ee n zeilboot is hi er d a n oo k ee n geno t : men IlPhof'fl n;rl nll f"e n op vrij e d age n te ze il e n m aa r o m 5 uur va n kan too r ko me nd e. ka n me n no g een fri sc h b aan tje trekken . H et ~e il e n is te M a kassa r ni et duur . d oord a t d e M.Z.V. veel faci lit e it e n ve rl een t. Voo rt s bez it d e fvI.Z. V . het- e il a nd Sanllllo llCl , d a t op o ngeveer 4 mijl afs tand van ~ I a k assa r . uit d en oceaan verrijst. H et is he l wee ke nd va n d e ze il ers. O p het e il a nd staa L ee n sleene n pasangg rah o n Jll e L ee n ee tl
17

Importeurs

N.V. CA RL SCHLIEPER HANDEL

MIJ. BLOEMEN EN PLANTENHANDEL BENEVENS ORCHIDEtEN-KWEEKERIJ EN SIERVISSCHEN

1IIIIl lll l l 1 1 11c l l l lr JJJJIJ ( ) ~ (j \Y GD ~ (j ". SCHIJFBERGWEG 73

TEL. 718 - MAKASSAR

PENSION

S T I ASSNY

HOOGEPAD 3 1

TEL. 353

MAKASSAR

Ruim e fri ssehe, ge meubileerde korners re hu ur , met v . s tc l1'o scbcafel en uirst. Europ.- en l~iÎs r r(lfe l vanaf f 70. - per

maand. Oogkamers per pel soon

f

5. -, voor 2 persollen

I kamer f 9. -. Eten buitenshuis f 22.50. \'00 2 personen f 32.50 per maand. Aa n tofel i" Pension f 25. - per maand Beleefd aanbevelend

16

Belangrijke Vereenigingen De Makassaarsche Kunstkring. Geeft vrij we l maa ndel ijks uit voe rin ge n . h etzij d oor eige n ense mbl es he tz ij d oo r a rti ste n, di e men va n J ava laa t ove rkome n. H et M a nn enkoor en Ge mengd

Koo r va n de Ma k. Kun stkrin g trekken steeds vee l b elangs tellin g.

vVa t d e Kun stkrin g voo r mu ziekli eve nd Ma kassa r d oe t. ka n ni e t hoog ge noeg ge taxee rd wo rde n en iede ree n d ie zich te M a kassa r vesti gt en iets voo r muzie k voe lt is aa n zich

zelr

e n d e sa me n-

levin g ve rpli cht om zich al s lid va n de M .K.K. op te ge ve n.

De Makassaarsche Tooneel Vereeniging. H etze lrde ge ld t voor

de M.T .V .. di e ook vrij we l gec n maan d voorbij laa t gaa n . or zij laa t va n zich hooren. Ook d e M .T .V . laa i va n tijd tot tijd 10 0nee lgeze lsch a ppen. di e op J ava to urn eere n . n aa r Makassar ove rkome n. E r zijn in wo ners va n Makassar di e d e Ma kassaa rsehe ama teurs hooger aa nslaa n d a n be roe p sa rti sle n . Zo nd er ZOQver te w illen gaan, ka n in ieder geva l gezegd word en d a t d e a ma teurs Loo nee lkunst Le Ma kassa r o p hoog peil staa t. vVord t dus oo k Lid van d e MT.Y. !

De Club. De SocieL-e it "D e H a rm on ie" is een soos. zoon Is men er we in ig in Ned .. Indi ë aa ntreft. H et res ta u ratiebedrijr is b e· roemd; bedien in g e n loca lite it u itste kend . De too neelzaal va n de Societeit is de p laa ts waa r a lle M .K.K. - en M.T.Y.-voors tellin gen plaa ts hebbe n. l~l e t gebouw is ee n va n M akassa r s gla nsp unt e n.

De Makassaarsche Zeil Vereeniging. Vo or w a tersport is M akassn r idean l. Gee n a uto tochten vll n ee n half u ur o m de have n

15

~A! A\I~·· ~~ A \ ( I I H~ ~ li Voor

j

de Huishouding Voor Naaien Borduren enz.

Alieenverkoop.Agenten voor Celebes en Molukken:

MICHAEL STEPHENS & CO. LTD. MAKASSAR

MANADO

GORONTALO

lID I1 ~II ~ ~<+ Het moderne Petroleumgas. kookstel met regelbare vlam IMPORTEURS , MAKASSAR

MICHAEL STEPHENS & Co. LTD. MANADO

GORONTALO

Diverse Vereenigingen B egra re ni 5Jon ds van ~ I akassar

Celebes ~ lissic Steunfonds (Pas torie) C hin eesc he H ande ls V e reeniging

Deutscher Bund I-Iand e lsvereen igin g fvLakassar

Indo-Europeesch Verbond In dische Knt-holi e ke Pa rUj Knlh . Onderw ij zersbond

N. 1. O. G. Ked. Ind. ;'Vl eis jes G ilde (padvindsters) Ned. Ind. Padvind ers (we lpengroep) N ed . Incl. Pndvinders. zwar l e groep. Ch in eezen Ph il ale lisl en V eree nigin g

Rotar)' C lu b Sc haakclub 1'1akassnr Vade rl a nd se he C lub V er. va n Hui svrouwen V e r. Kol o ni sa ti e N ieuw Gui nea

V er. va n Onderoffideren O .A.B. V er. va n Rese rve-Orricieren

Zieken inrichtingen Kliniek Lege r des He ii s. H osp ita alwe g 40 Militair Hospitaa l. Hospitaa lweg

S .C.Y.T. polikJ;n iek (röntgenologie). V redenbu rgweg Polikliniek St. /Vlelania. Mardikajaweg Z ieken huis Laboean Badji, Goaweg

13

Tel.

AURORA-IJS H et zuinigst in gebruik!

TOKO "SOERABAIA" Handel in Provisiën, Dranken en

Vrieskamer~Artikelen

Sigaren, Sigaretten, Luxe.., Toilet .. en Huish. Artikelen

HOOGEPAU 1 . TEL. 653 • MAKASSAR

Het 'nieuwste En bet bes re Teg en laags re prijs •

7

U slaagt beslist bij

Toko Bombay Moerah Pasarstraat 57-59

Telefoon 774

De modernste stoffen in zijde en katoen.

Heeren- en Dames-Modeartikelen, Cocosmatte n, Bombay Wollen Tapijten enz.

12

Middelbaar Onderwijs H .B.S. (voorloopig Ie en 2e kl as) in gebouw Muloschool rvl U LO -schoo l. G oaweg hoek Schijfbergweg

Vakopleiding A mbac ht sschool. Wijn veldtweg C ih n. Juslili e laa n (C ursu s voor

lnl.

B es tuursambtenaren)

Huishoudsc hool. Zusters Arendsburg No rm aa lschoo l. H os pitaa lwcg

Handelsopleiding H a ndelsschoo l M akass ar. L. J. A. W ehrens. Princesse laa n 2 Drs. T a n T ek H eng. G en. van D anlenweg 8. V oo rt s z jjn te M a kass ar nog 5 C hin eesche en 8 lnl a ndsc he part iculiere scho le n gevest'i gd.

Vereenigingen Kunstvereenigingen : JVla kassaa rsche Kun stkrin g (met M ann en- en Ge me ngd Koor) fVla kassaa rsche T oo nee l V eree ni gin g

Filantropische instellingen P asar l\ 1 a la m Comité

C hun g Hwa Hin De Ma kassaa rsche Wijkverple ging Kinder V aca nti e Ko lo nie

Leger des HeiIs Scho olkl eeren fonds S hin g Tik Hui St. M ela ni •. K raam verpleging. Polikliniek Tion g An g T ong Z endin gs ho spitaa l La boea n B adji

Sportvereenigingen

C lub So ranus ( K ege l ~ lub) M akassaa rsche G olf C lub M ak.ssaarsche Ren C lub rvlakassaa rsc he Voetba l Bond Ma kassaarsc he Z e il V eree ni g ing

S portclub M a k.ssar (Tennisclub) T ennisclub Are ndsburg

T ennisclub Tio ng Hoa W a terspo rt V cree ni g in g M nknss nr (Roc ivcrcc ni gin g) Zwe mveree ni g in g Poe loe M o raux

Z wembad H armoni e

11

HANDELSSCHOOL MAKASSAR (Erke nd hij G onve rnements Besl. v. O. e n E. No. 16739/ 13

• • VOLLED IGE HANDELSDAGSC HOOL • Inli chtingen: Prinsessen laan 2 - Tclcloon 344

OUDERS ONTVANGEN KI NDERTO ELAGE

1.empe&tA
.Ma.ka.JjaA

~...k pJoijhDt ~o.J
HUIZE

" ILSE"

(Pension Mevr. V. Ca lsta"n)

PRINSENLAAN

/2 Ko ele

Ruim e

KAM

tl/d,/igo

ERS

El/ropeeselw - of Rijs/lofel

LEVERT OOK ETEN BUITENSHUIS 10

Midden in een stadsgedeelte. waar de meeste Amboneezen, Manadoneezen, Timoreezen en ook Makassaren wonen , staat een Evangelisa tie-lokaal. waarin eIken avond bijeenkomsten wo rd en gehouden vanaf 7 uur. Men heeft er op: Donderdagavond. evangelisatie bijeenkomst in het Maleiseh; VrijJu!luvonJ , evulljJt!lisi:l Li e bijeenkomst in het Hollandscl1: Za lcrdagcwond. repel-itie van het Kerkorkest en Zangkoren ; Zondagmorgen, om 8 .30 uur Ma leische dien st: Zondagmiddag, om 4 uur Zondag-sc hoo l : Zonclagcwo ncl. om 7 uur evange li satie bijeenkom st in het Maleiseh: Maandagavond. Jeugddienst in het Maleiseh (K.P.S.A.); Di,nsdagcLVond, bidstond; Woensdagcwoncl, bidstond va n de leer lingen der Eva nge lisa ti e Schoo l: MClClllclog- en Vrijdagmiddag. om 4 uur VroU\ven bijeenkomst Verbonden met het werk in het evangelisa ti e- lokaal. heeft men aan een weg. dien d e Gemeen teraad van p lan is " Kemalt-weg" te doopen , een Evangelisten School met Male isch a ls voertaal. waar 160 leerlingen van beiderlei kunne uit alle deel en van den archipe l hun opleiding genieten. Deze school heert 2 internaten, een voor manne n en jongens aan den Kemahweg. en een voor vrouwen en meisjes aan d en Ladjangiroeweg. Superintendent va n dit Zendingswerk is Dr. R. A. Jaffray; voorganger van de Kemah lndjil is de heer P. H . Pouw en directeuren van de sc hool zijn de heeren]. W. Brill en I. G. Pouw (voor de mannen ardeeling), terwij l Miss M. M. Jaffray directrice is van de vrouwen afdee lin g van die schoo1.

Scholen Ie Ambonsche Schoo i. Prinsen laan Ambonsehe Schoo l. Mardekajaweg Ie Europeesche Lagere School A. Freijlingplein 10 Eu ropeesehe Lagere School B. Hoogepad 'le Europeesc he Lagere School. Hosp itaalweg Ie Hol I. C hineesehe Seh.ool. Muurstraat 2e H a ll. C hineesche School. Hospilaalweg Hol!. Inlnndsche SchooiT. Pisangweg H a ll. Inla ndsehe School IJ. Bessiweg 20

Bijzonder lager onderwijs: Eu r. Bijz. Lagere Fraterschool. Komedie laan 4. Eu r. Bijz. Lagere Meisjesschool, Zusters Arendsb urg

Fröbelscholen Fröbe lsc hoo l Ie Eur. Lagere School A.Freij[illgplein Fröbelsc hoo l van de Zusters Arendsburg Openbare Fröbelschool, Hooge Pad

9

Grand Hotel Hoogepad 5 . Tel . HO Telg.•Adres Grandhotel @

Accomodatie 47 kamers me c2 be d-

den,

( l~

ka me rs

met aangebouw-

de badkame r) Graml Ilo/rl

• Oranje Hotel Hoog eped 23 . Tel. 94 Telg.. Adres Oranje:hotel @

Accomodatie JO kamers met2 bed· den, (6 kame rs met aangebouw-

de badkame r)

• OrclIljc

1-10/('1

Speelman

Hot e I Hoogepad 35 . Tel. 330 Tel ,.Adr, Speelmanholel @

Accomodarie 45 kamer s m e t 2

bedden Vraagt tari eve n voor doortrekken· den en vas t log ies! Eigenaar:

G. C. E. WIELAND Jr.

8

E. va n Gog!. . Komedi elaa n 8, tel. 122 P. S mit. Ge n. van Oaa lenweg I, tel. 3 ' 0 Th io Koen I-long. Ind. Ar ts. Bl andastraa l 68. Iel.

129

Tjn n Eng Kiong, [\lIed. Drs. Arts. van Sc he ll pwf'g 6. te l. 13 Dr. S. J. Warouw. specialist oog- en longziek ten. r-.. lnrdekajaweg. le l. 4 1 1 Yap Kie H oeat. Geneesheer. Grool-estraat 18. lel. 24 L. S. S ie, Tandarts. Canti ne laan 4 J. Voorza nger. Ta ndar ts. Gen. van Dnalenweg 7. te l. 72

Ker ken P rotestantsche Kerk in Ned ... lndië, Gemeente Mnkassar. Gouve rn eu rs laan.

H ollan dse he God sdienstoefenin g des Zondags: de ee ne wee k aanvange nd te n 9 uur 30 v.m., d e a nd ere w ee k te n 6 uur 30 n.m . M a leisc he God sdi e nstoefen ing des Zo nd ags: de eelle wee k aanvunge nd om 9 u u r v. m .. d e a ndere w eek om 6 uu r 30 n .m . Voo rt s wo rd en rege lm a ti g d es Z o nd agsavonds god sdi en stoefenin gen ge houd e n in het geb ouwtje va n de Al or Gemee nte. in de fVluurstraaL De C hin eesche Gemee nt e. di e een eigen R everend heeft. houdt d es Zo nd ags morge ns om 9 uur godsd iens toefenin g in haa r eige n gebo uw aa n d e Z an dzeestraa t.

Roomseh-Katholieke Kerk, Komed ie laan

12

Ke rke lijke Di ens ten : Op Zonda gen H , M isse n o m 6 u , e n 8 u . v.m .

Op Zondage n L of om 6 uu r n.m. Op werkdage n H , Misse n o m 6 u . en 6 u . 30 v.m . Kapel (I oega nkel;jk voor het publiek) Arendsburg-Bess iweg

I.

K e rk e lijke Diensten : Op Zondage n H . Mi s o m 7 uur v .m , Op Zondage n Lof om 5 uur 30 n.m . Op w erkd age n : H . Mis o m 5 u , 45 v.m , (W oe nsd ag 6 u . 30).

Gereformeerde Kerk E Iken Zo ndagmorge n om

JO

uur god sdi enstoe fe ni ng in

de

oud -Holla ndsehe kerk in F ort R otterd am. Chr istia n Scienee E Iken Zond ag morge n o m 8 uur d iens t in het gebo uw van de V rijme tselaars loge aan het H ooge pa d .

Miss ion of the Christian and Missionary Alliance Zendingskerk "Kemah Indjil" (Evange lie Tabemake [) An nex E V ANGE LISTEN-SCH OOL. Ladjangiroeweg 77 en K emahweg

1

7

Dank zij mijn lessen ni et a llee n in de theo rie. maa r voo ral in uitge brei d e pra klijk. ka n ik alles maken voor m ij zelf e n voor ande ren !

Mo d e· Vaksc hoo l Mej. R. MARTIN BIJ ENKORF KA M ER .6 -

MAKASSA R

Brood-, Koek- en Banketbak kerij

Mevr. Cl. Bundt 3e Zeestr. hk. Dg. Tompostr. TELEFOON 42 MAKASSAR Theegebak, Gesorteerde gebakjes. Verschillende soorten Taarten, Zout- en Kaasgebak. Cake, Spekkoek, Vanille- en Mocca-IJs Tevens ORCHIDEEËNKWEEKERIJ

WI S T

D

u

dat Ford een zuinige 8 (acht) eylinde r wage n fabriceert? 11

is het 60 P.K . model met ecn 8 cy lind ermotor In V-vorm. H et benzmeverbrll1k ligt tusschcn 9 en 10 km per Iieer.

IC

De carosse rie is ruim met grootc bagageruimte. Het geheel

is keurig afgewerkt en trek t overa l [er wereld de aandacht. Rijdt U ee ns In deze n 60 P.K.-wagen; U zult da n zelf ond ervinden hoe prettig soepel deze wagen voortg lijdt en hoe zij n VB-motor kracht en snelheid aan een ong eëve naarde zuinigheid paa rt

FORD DEALERS MAKASSAR

6

BAN HONG LlONG &CO •

Immigratiekan toor

Inspeeleur D. V. G . Inspedie Onderwijs Kadasterkanloor Dienst Landbouw Landrentekantoor Landschapskassen Landsc hapswerken Lands Gevangenis Mi lit air Hospit aa l Opiumregie Pandhuisdienst

Post- en Telegraafkantoor Inspecteur PT.T.-dienst Te lefoo nk antoor Postspaarbank

Wa terl eidi ng IJkka ntoor

Verlengde vVilhelminakade Fort Rollerdam Hos pitaa lweg

Fort Rollerdarn Fort Rotterdam Gouve rneurslaan Gouve rn eurs laan Couverneurs laan

Hoogepad H osp il aa lweg

Fort Rollerdam Bandas traa t Gouverneurs laan

Fort Rotterdam Gouverneurs laan Rave lijn sweg Goaweg Marosweg

Bankinstellingen A lgemeene Volkscredietbank. Ravelijn sweg Javasche Bank . P nsnrs tma t 63 N ed. Tnd . Esco mp"o Mij ., P asarstraa t 141

Ned. Ind. H ande lsbank. Pasarstraat 80 Ned. H ande l M ij .. Pasars traat 61 Postspaarbank, Rnve lijnsweg Spaarba nk van Makassar pla Javosche Bank. P asars traat 63

Bioscopen Luxor Bioscoop, Comedie laa n S ientje Bioscoo p, Comedi elaa n Si rene B ioscoop, V redenburgweg

Consulaten België,

D. Eskes, pin Molukken Veem

C/, ina, Wang T eh Fung, C hin . Soeieteilstraat Dui /scl, land , O. O h Ie, pla Mohrmann & Co. Engeland, C. M. David, pla Mieh. Stephens & Co. Ltd, F.w .krijk, I'. R. A. Weber. p/a Sehmid & leandel Denemarken,

W. R. Graskamp. p!n W . R. Graskamp & Co.

Noorwegen: P. Rasmussen, p/a Macassar Produce Coy. Ltd. Portugal : L. J. Moraux, H osp itaa lweg 6

Zweden'

E. Biermann. pla W . B. Ledeboer & Co.

Doktoren H. L. va n Beusekom, Coenenlaan D6. tel. la [ G. L. Th. Dirksen. 3e Beraest,..at 5, tel. 180 Dr. C. A. G. Goerlbloed, Komed ielaa n 8, tel.

122

5

YRIESnlMER

-6°C

Groot ste

en

m eest

mod erne

VleeschllOuw('rij

ter

plaat se

Vrieskamcrrnimte 16 Kubi e k e m e ter - K oc lkclUl t'rruimt c t 0 Kubi C' k e mcl c r

Il anrlcl in

RUND-, KA LI' SEN VARKENS, V L EESC I-I

WORSTWARE~

V I SO l SOO RTE N GROENTEN VNsdlt' t'n in hlik VRUC IIT EN Europccsc he Irlfl isdle

l' n

BRENGT EEN BEZOEK BIJ ONS

VLEESCHHOUWERlJ

"HYG IEN E" GENERAAL VAN DAALENWEG 16

TELEFOON 20

1I1AKA SS AR

H et aa nta l inwoners van Makassor bedroeg begin 1938 ongeveer C;oooo, te weten ca. 4000 Europeane n. 16000 C hineeze n , 57000 Inhee mse hen . 700 Vreemde Oosterlin ge n en l Bo Japanne rs. Makassar is een Gemeen te ; aan het hoofd staat een Burgemeester. Voorzitte r va n den Gemeenteraa d. die in zijn taak terzijde wordt ges taan door den Gemeen te-Secretaris. den Directeur Gemeen tewerken en den Gemee nte Boekhouder. H et Raadhui s aa n d e Gouverneurs laan is ee n van de fraai ste gebouwe n van Makassar. D e drinkwaterl e id ing is Ge meen tebedrijf. d e electrisc he en gasve rli chtin g particuli er bedrijL Wat de stra atve rli chtin g betreft is Mokassa r een von de best verli cht e hoofd p laa tse n va n N ed .Indië.

Gouvernementsinstellingen Gouverneurskantoor (in aa nb ouw). Gouve rn eur va n de G roole Oos l. A ssistent -Reside nt tIl, van den Go uve rn eur. Gewes te lij k Secreta ri s. Reside nlio/w nloor, H ooge p a d . l~cs jd e nl

van Zuid-Celeh es e n

Onderhoorigheclen. Ass iste nt -Res ide nt lIl, van de n R es ide nt. Co ntrol e ur t/b va n d en Reside nt. R es iden tie S ecrelarie, H oogepad. Res ide ntie Secretaris.

Plaa/selijk Besluur, Gouverneurs laan. A ss istenl -Res ident va n iVlokassa r. Con troleur Kota. Co mmissa ri aat van Politie. Politiekanluor. Raad va n Ju stil-ie Juli anaweg Landraa d Ju stiti e laan W eeska mer e n Voogdijraad H oogepacl Kantoor Cew.i'1 il. Co mm anda nt-. Hos pitaa h.veg Kantoor PI. Mi l. C omm a ndant. Mil. Ka mpe ment. S trandweg I nspectie va n Fina ncië n Fort Rotterdam Kantoor Comptabilit eit H oogepad 's Landska s R a velijnsweg Douanekantoo r E mmastTa a t Fort- R ott erdam K a ntoor Boschweze n B es luurst-e Iefoondie nst Koningsple in Geweste lijk Gouvernemen ts Arts Fort Rotte rdam Geweste lijk Labora torium Hos pitaa lweg W a terstaalska ntoor Co uverne urslaan Co uver nements V eea rts Fort Rotterdam H ave nl.:antoor Juli anaka de Kanloor H oofd van

3

I~a"f' lijll s w('l! tI n rorl Rotterd alll Kasuren

voor

hd a lill l,!cn

inl ill,!'f' 1l

(' 11

eiken we rkd.q!

I N Il l!· W il 1

ï

uur voorm id dal,! 10 11 uur Ilillllidd al,!

MODEL = BOERDE RIJ

~lF1RIS IA« Goaweg 88 -

T e lefooll 222

Eigenaa r : U. HUDOFFSKY

dan\!s verschc Koemelk Echi e

Bu lgaa rsche

Bolcr, Korfie- e n S lagroom Onze veeslap .. 1 hcsl.. al lIil ra sechte FriescllL' (' n Atls i mi j.

sche koeien

2

....

MAKASSAR ~'I a kassa r. b es tuurszete l en b e la n grijke doorvoe rh ave n . is verre weg de groo tste plaats van de G roote Oost. Oors pronkelijk was Makassar ee n P ortu geesch c n ed e rze ttin g, di e in 1607 d oo r d e Oos t- Indisc he Co mpa gn ie op de Porlugeezen we rd ve roverd . In 16 18 werd dc ncde rzc Wn g ge hee l u it ge moo rd e n he t was ee rst in het jaar 16ó7 d a t Admiraal Co rnelis J a nszoo n S pee lma n dc COf.lIl cezc n ge heel kon verslaan. T er ee fe van Spee lma n 'w erd de nederze llin g o mgedoop t in R o tterd am, zijn geboo rte plaa ts. HeL voo rn aa mste deel vall de facLor ij bes ton d uil hel Fort. daL tholls nog de naam va n Fort Rotterd am draagt .

1

Maison ))Fernina (( Uw Modehuis VOOL~ Dames en H ee['en

l ste k las V anws maatate lie[' P aviljoens laan hoek P cinsen laan) tel. 700 Makassac

xv Slagerijen S lagerij W . Beyer. 3e Beroeslraat 35. tel. 420 S lage rij Hygiëne. Gen. v. D •• lenweg. 3e Beroestr .. tel. '0

Taxiverhuurderijen Cetra m. Lajangweg 70. tel. '00 Gro nd Hote l. Hoo ge p.d . tel. 440 Kila Djima. Prins Hendrik!•• n 3. tel. 380 Pa tri a. Hoo ge pad 37. tel. 611

Tegelfabrieken Tegel- en Betonfabriek ..Lie Lux" , Lajangweg. tel. 777

Toeristenbureau .. Cetrnm ", Toe ri stenb ...Toradja". La jangwcg 70. te l 200

Transportmaatschappijen Ce leb es Transport Mij ... Cetr.m". Lajangweg 70. tel. '00

Ve.emen N.V. ~I o lukke n Veem. ook voor verhuizin gen, E mm ast r. , lel. 136

Vendukantoren V endukanloor Patri •. Hoo gepad 37. tel. 6 11 Y cnduka ntoo r Tjiang Kim. Tempe lstraat V cnduka ntoor G. vVi el.nd. Hoo ge pad '7. te l. 370

Warenhuizen Toko Louvre . H ooge p.d. tel. '4

IJsfabrieken lJ s- en Limonad efabr ... Aurora", Patanoeangweg, lel. 401, 405

Zwemgelegenheden Zwem had Harmonie. (naast Marinesle ige r) . tel. 8

Het Molukken Veenl

VOOR:

Emballeeren Bewaren Verzenden Transport On /pakken Assureeren

VAN VERHUISBOEDELS TEL E F 0 0 N S:

136 - 284

XIII Luchtvaartmaatschappijen KN. I.L.M . (eiken vVoensdag Java_Makassar Agen t J.c.J.L. . Speelmans traat, tel. 221 , 321

en

terug)

Melkerijen M e lke rij Fris ia. Coaweg, tel. 222

Melkerij IVI. Walbeehm. Goaweg, te l. 470

Meubelmakers Me ubelmaker Jason. Pasa rs lra a t 22 M eube lm ake r Kong HOD Seng, Pa sars lraat 16 en 38 M e ubelm ake rij Tjian g Hen g Fong , P asa rs tr. 26. T e mpeI str. 31

Modeateliers Modeate li er FemÎna. Bijenkorf. tel. 700

IVlodea lelier IVlej. Martin , Bijenkorf K. '5

Modemagazijnen Au Bon fvlarché, Tempelstraat 79, tel 578 .. Femin a", Bijenkorf. te l. 700

H Olehand Kemchand, Pasarstraat 82. tel. 568 Toko Bombay IVloera h. P asars tra at 57. Iel. 774 Toko liberty. Passarstraa t 104. tel. 303

Opticiens Celebes Oplica l Coy .. IVlu urstraa t 11 8, lel. 659 Particuliere scholen Hande lsschoo l vVeh rens. Prinresselaa n

2,

Provisiën. en Dranken .. Toko's Toko A. B. c. . Pasarstra a t 99. tel. 204 Toko S icn Na m. Prins H endrikpad. Iel. Toko Soerabaja. !-Ioogepad I . tel. 653

te l. 3~1 4

223

Rijwielhandelaren Ban Soc i Liong

& Co .. T empe lslraa t-

4. te l. 8 7

Scheepvaart-Maatschappijen Deutsch Aus tr. Dampfsch. Cesellschart (voor passages nonr

Europa) Mohrmann & Co .. Wilhel mina kade. Iel. 346. 347

Nord ~ Deutsch e Lloyd (voor passages naar Europa) Molumann

& Co .. Wilhelminakade. tel. 346. 347 Voor rondreizen C Tlina . Japan: Java C hina Japan Lijn . Spee lm ansl,aa l, te l.

22 1, 32 1

gwem6ad Dagf'lijk s

70 0 1" wate rverve rsching

Dagkaarte n

ve rkrijgbaar voor

ni e t-inwon ers

van

Makassar

... ("'

een .c;es-e/It,r; lerras mei

Cl)

.-IJ;

./,)U)/ et

a(ll7tûe;;:tr;

XI Drogisterijen

.);

Geh r. Najoan . C hemicaliënhandel. Tempelstraat 57. tel. 379

Drukkerijen N.V. Celehes Drukkerij. Pasarstraat 18. tef. 475

E leetriei tei t bed rijf Ned. -Ind. Gas l\'lij .. Hoogepad. tel. 423. 424

Fotografen Jau S ic H eng, Pasarstraat

12

Sun Hwa He ng, Tempelstraat Wah Seng. Tempelstraat 6

Goud- en Zilversmeden Nentjocq & Co .. Tempelstraat 28 Win Tjing. Tempelstraat 17-39

Hotels en Pensions Empress Hotel. Komedielaan. tel. 16 3 Gmnd H otel. H oogepad 3. tel. 440 H ote l-Pension Erdmf'nn. Gen. van Daalenweg 5. tel. 506 2> tel. 94 Pension Fischer. JuJianaw g 6. tel. 307 Pension "Jlsc", Prinsenla 'J.1l 10 Pension Sackman, Gen. van Daalenwcg 3. tel. 750 Pension S Uassny, Hoogepad 31. te l. 353 Speel man Hol e l. Koningsplein 15. Lel. 330

Oranje Hotel . Hoogepad

Horlogemakers Fong Wang Seng, Tempelstraat 166

Importeurs Carl Schlieper & Co .. Julianastraat. tel. 154. technische import

Frnnck & Co .. Paviljoenslaan I. tel. 606 Hagemcy er & Co .. Pasarstraat 25. tel. 740. aJgemeene import H"g. Oost-Indië. Pasarstraal 19. tel. 64 Jnternalio. Pa sarst-raaL tel. 564. algemeene import Jacohson van den Berg & Co .. Julianakade. tel. 64 I. 642 Mich. Stephens & Co .. \Vilh.-kade. tel. 425. a lgemeene import i'lolubche Handels Venn .. Tempelstr. 8 2-84. tel. 257. 300 N.V. Borsumy, Pasnrstraat I, tel. 368. algemepne import Technisch Bureau. Hoogepad 8. tel. 84. technische import

Limonadefabrieken limonûdefahriek Aurora. Patanoeangweg. tel. 405

I RUSTIG GELEGEN in

het.

Centrum

dec slad.

met

"rij uÎlzicht over hel Koninttsplein

JUlIANA WEG 6

TELEFOON 307

NEDERLANDSCH

INDISC HE

HANDELSBANK.

N. V.

KANTOREN IN, NEDERLAND. NED .. INDI~ CHINA. JAPAN. PHIUPPIJNEN. STRAITS· S ETTLEMENT S. BRITS C H. INDI~:

ALLE BANKZAKEN

L ._ _ JASON

~

C@.

PüSüll'straat

22

MEUIHLEERINGEN NAAR !ELK ONTWERP VRAAGT 0f,]FIEII~TIE

Bultzakkenmakerij met speciale vulling

IX

LIJST VAN ADVERTEERDERS Apotheken R a thkamp & Co., Hoogepad ' 7, tel. 49 Assurantiemaatschappijen Blol11 & va n der Aa, Tempelstraat 9-1 1, tel. 364 Franck & Co .. Paviljoenslaan " tel. 606 Samarangsche Zee- en Brand-Ass. Mij .. P asarstr.

I,

tel. 57

Sun Ufe Ins. Coy. of Can" c/o Mich. Stephens & Co., tel. 706 Olveh van 1879, Paviljoenslaan 9, tel. '44

Autohandelaren Ban Hang Liang, Pasarstraat 50. tel. 468

Celebes Motor Coy" Hoogepad ~5 , tel. 441 Lienhardl & Co .. Pasarstraat ~, tel. 109 Lindeteves S tokvis. Emmastraat-Julianastraat. tel. 173

Nam Yau M olor Coy .. Roembiaweg 45, tel. 636

Banken led. Ha ndel-Maatschappij, F actorij , Pasarstraat 6 1, tel. 73 Ned. Ind. Escompto Mij .. tel. ~5. 1~6 Ned. Ind. H a ndelsbank. tel. 3~2, 162 Pos tspaa rbank. R ave lijnsweg, tel. 53 1

Spaarbank

V.

Makassar, Geb. Jav. Bank, P asars lr. 63, tel. 428

BloemenhandeIs Mevr. Bicker-Yerhage, Marosw eg 68. tel. 5 1

Bloemenhan del Lienhardt, Pasarstraat 4, tel. 109 Bloemenh andel U e Tjiong Yong, Schijfbergweg, lel. 7 18 B loeme nh andel M. Walbeehm, Goaweg, tel. 470

Boekhandel NV. Celebes Drukkerij. Afd. Boekhande l. Pasarstr. 18, tel. 101

Broodbakkerijen Brood- en Banketbakk. ]'Vlevr. C l. Bundt, 3e Zeestr. '5. tel. 42 Eerste Makassarsche Broodbakkerij. Blandastraat 35, tel. 5'4 Broodbakkerij Selecta. 3e Beroestraat 3, tel. 408 Broodbakkerij Soeka Madjoe, Grooteslraat 102, tel. 269

Coiffeurs Coiffeur Yamata. Tempe lstraat 8

Mai'on Maronie r. (Dameskapsalon), Prinsenlaan 24. tel. 22 Couranten Makilssaarsche Courant. Pasarstraat 18. tel. 123.476 Pcmberita Makassar. tel. 476

l

Een Electrische Koelkast is een ge not.

V raagt het de

hui svrouw . die e r één bezit. U kunt K oel kaste n ook bij ons

HURENI

Kent U reeds de voordeelen van

he t

koken

op

Ook in Mak" ssa r kunt

van

G as 7

U er

Even

profiteere n .

ee n en

te leFoontj e

(423 of 424)

wij kOl1l e n

U naclc re inli ch-

lin gen geve n

Doe 1let op Gas

Dan kookt U pas 1

Cas- en

E:/ectriciteitlwclrijf

t-1 oo~Cf>,,,1 '2() -

T,, 1.

cil3 ""

12 1

jvlal,assar

-

VII

Adverteerders 11

.

In

deze

Gids

/-Iet sp reek t van zelf dat de eerste uitgave van. deze Gids me t belangrijke onkoslen gepaard gi ng. H eL verza melen van folomatericwl. hel. vervaardigen der cliché's, de kaar/cliché's, e.d., zi.jn alle onkosten, die speciaal op een eerste uitgave drukken.

Zonder d e hulp van adverteerders wos d eze uit gave dan ook niet mogelijk gewees t en al is zonder twijfel d e reclamewaarde van deze G ids oCfnzi.enlijk, daar zij doo r nieuwkomers ern slig :.ol worden bestudeerd. terwijl toeristen cle inhoud lijdens lange autoLoe/llen van a lol z zu l-

len. doorlezen.

:'00

blijFt aan het pLaatsen van

een adve rtenlie in een nieuwe uitgave toch eenig risico verhonden , en wij zijn adver/eer-

(Iers c[oclrom clankbaar voor de spontan e mede werking, die wij van hen mochten ondervinden . "Vij achten het onze p[ic!,t deze Gid , Ie openen, met een lijst deze r adverteerders, woaman z ij, die zich nieuw te Makas sa r ves Hgen. d e noodige adressen kunnen ontleenen. 'Zoomede Je merken, die bij d e di verse toko's ve rkrijgboo r zijn .

DE UITGEVERS

ERRATA: In een gedeelte van de oplaag zijn op pag. 85 een 3-tal letters weggevallen, n.1. van het opschrift Lompobat(ang)

IJl 'Van één der onderstaande merken zeker

van

reputatie

ook

voor

U

zal niet

moeilijk zijn :

Benzineverbruik

Dodge-Six-Sedan, 5-zits

. 1: 8

Dodge-Six »de Luxe«-Sedan, 5-zits 1: 7 5 Dodge-Six »de Luxe«-Sedan, 7 -zits 1: 7 Fiat 500

1:18

Fiat 505c, Balilla-Victoria .

1:14

Fiat 1500, de »Wonderwagen«

1:10

TELEFOON

109

AUTOHANDEL

H. P. LlENHARDT

v

L. S. Gaarne voldoe ik aan hel verzoek van den U itg ever van d ezen gids om een kort voorwoord Ie schrijven .

Dil voorw oord behoeft echter gee n aanbeveling te ziin. Wa"t d eze gids beveelt zic ftzel{ aan; door zijn volledigheid; door zijn overzichtelijkheid; door zijn nuttigen inho'Ld, maar vooral door zijn hoogst lezenswaardige beschrijvingen, die men er in z al aantreffen.

D e " nie uweling " ........ en niet alleen deze! . . . . zaL bij 11et lezen van deze artike len spoedig ontdekken , dat Makassar een hoogst interess ant e geschiedenis heeft en dat nog menig bezienswaardig en gaaf ove rblijfsel daaraan heri.nnert. Wann eer men dan voorts uit folo 's en advert enties ontdekt. dat

Mak assar met zijn lijd is meegegaan, en als zoodanig nauwelijks •.buiten" knn worden genoemd. dan moe t men er zich aanstonds IllttÏ.s voelen , en d eze plaals al spoedig vekiezen bove n menige andere plaats in ons mooie Indië. Een woo rd van hulde voor d e vlotte en aangename wijze waarop dit alles is ges cl/e tst wil ik d en schrijver(s) ni.e t ontllOuden .

Ik h o ud mij overl,uigd dat menigeen bij hel·/lOling naar d ezen gids zal g ri.jpe n, en dat men daarin steed s d e voorlichl,jng zal aanLreffen. die men zoekt.

Va n hart e wenscll ik d en U itgever geluk met d eze zeer ges laagde eu ongelw ijfeld succesvolle uitgave.

Makassar. 4 Novem ber L938.

/-I. F. BRUNE B urge mees ter v an M akass ar

IV

vo rige nwol. ee n enkel woord ge=..e9([ worden 11OOfdzoo k bestemd voor cic llaofclplaals Makassar, he l cloel prellig aan clal de groe iende belangstelling voor Makassor en vooral voor lle t dnurbij be/loorende acil/erl(lnd voor d e u.itgevers aanleiding is gewees t om ee n uitvoeriger Gids samen te stellen die op de meeste vragen van den bezoeker of toerist een bevrennor aanleiding van ee n Gids in

cli.gcncl cmLwoord kan geven.

Moge de ervaring llcm nieuwkomers en. l oeris/en IlCn ni eL teleursteLLen in d e verwachtingen die door he l, ops l(tcm en. le=en van dit hoekwerkje sl.ellig gewekt zullen. worden. Zuid-Celebes is een mooi en belangwekkend gebj,e d dal door een uitgebreid wege nne t en gastvrije oorden «ilnoodigt. toL een nadere kennismaking.

TER LAAG Resident van Celebes en Onder/I .

111

Gids van Makassar en Zuid-Celebes R eeels eenige malen verscllccn een kleine Gids van Mokas sar, voornamelijk bevattende bijzonder/wclen over de flOofcl pinots zelf. Uit een oogpunt Vlm toerisme bevatte die Gids slechts weinig gegevens, terwijl foto's geheel ontbraken. ' Vaar den laatsten tijd veel de aandacht op Zuid-Celebe , wordt gevest,igd als toerisLenland, speciaal wat bel.Telt dp. T ora djnlande n, meenden wij daf een uitgebreidere Gids van Makassar en Zuid-Celebes in een be/lOcfte zo u voorzien . De hu.idige ui/gave is daarr;an heL gevolg.

Naast gegevens voor Iwn , die ziel. . te Makassar ves tigen . waardoor h eL oorspronkelijke doel van d e Gids gehandhaafd blijft, is veel plaafs ingeruimd aan d e beschrijving van bezienswaardigheden in de onmiddellijke omgeving van f\'lakassar en aan d e beschrijving van tOc/ll en, die in /le t binnenland gemaakt kunnen worden. De tekst is door /le t opnemen van talrijke foto 's verleve ndigd. T evens werd een nieu we, overzichtelijke kaart van lVlaka ssar opgenomen en een toeristenkaart van Zuid-Celebes. Een. gedee ll.e d er artik elen werd len. gerieve van bui.Len landsche toeristen in het Engelsch vertaald.

He l spree kt van zelf dat deze ee rs te uitgave vun d e nie uwe Gids nie t volmaakt kan zijn . Voor op- en. aanm erkin gen e/1 eventueele bijdmgen voo r een nieuwe druk , houde n wi; all'; elan ook len zeers te aanbevolen. G aarne be luigen wi; dank voor d e van verschillende zijden ondervonden med ewerking.

T en slott e spreken wij d e hoo p uit dat deze Gids erl oe moge bijdragen om meerdere beke nd/leid I e geven Clan Zuid-Ce le bes en om het toerisme in deze streken te bevoreloren.

De

samensteller:

A. VUNDERINK

1kwaltttit 1Jtiltgbtib JLebengbuur en baarmebe ~oebkoop

(!Celebes Jflotor ((ompanp

,

l~

Gr1l0S VAN MAKAS SAR EN ZUID -C ELEBES MET

KAART

VAN

]\ 1 A KAS SAR: BESC H R IJ V I NGEN VOOR TOERISTEN IN HET H OLLANOSC H EN

ENGELSC H

C IT GAVE EN 0:.V.

CELEBES

DRUK

DRUKKERIJ :vIAKASSAR

r

I

1

OVERZICHTSKAART

MAKASSAR SCHAAL 1 ,]0.000

• ,

L

,

•

ur:JI:amIlJU

I

- ...............

---- · ~----' --h·---~

a::aa

MUT1..!11'JIo.

,

.IIOCIlI.K]t

n:u.:

KAn_"

......

~

.. L

~~bNIOC.l

....-

~~IUD

VlW."1All'ii

,. 'IQIQInTJ'f .... llAUlD I1

Clurm tmT1.L

. ....,.

CL ....." • • .UI) V"-"-, lIlI'1'TI8

...

\'OIn"U.I.'lDal'W'

.

.... & 11. ""

"1...

a.1t. ...~ .....

'I ..... CICZA.'. n

.l..D...G.

JI.. MAI:.:zzà.\

.... fNn

. r_ n zv.: n "-

'M.

WUIJ~

"".'"

.n~0II.

If.

a

., ..... "r------------------------------, • • VOOR EEN I\UT .......

LI DETEVES STOKVI

.v:..-

Arn ..."tO~EN. ..

T _._ ~ _

. -.

• oe-.:

va.

CIIIioAAA!
_ . l1JU!.

•

Zoo4.CAMELB welkom na:t werk I

CIGA"RElTEN (n pakies en blikier

De sigaret. die U w gasten altijd zullen apprecieeren . •.

•

De sigaret. die het rooken verheft tot een uitzonderlijk genieten ..••

•

De sigaret. die U niet kunt missen ....

Hagemelje. & Co', H.ndel M..toch.pplj N. V.