1
Jongeren zijn vaak onbekend met de term ‘mantelzorg’ en betrekken dit niet op zich zelf. Toch groeit een kwart van de jongeren tussen de 12 en 15 jaar op met ziekte en zorg in de thuissituatie. Daarnaast zijn jonge mantelzorgers vaak niet goed in beeld bij professionals, hulpverleners, scholen en gemeenten maar ook bij leeftijdsgenoten waardoor zij de jonge mantelzorger niet herkennen. Een mooie manier om kinderen en jongeren bewust te maken op het thema ‘mantelzorg’, is het geven van gastlessen of voorlichting op scholen. Op deze manier gaat u naar de jongeren toe (vindplaats gericht) en bereikt u in één keer een grote groep jongeren. Bovendien maakt u niet alleen de jonge mantelzorgers bewust maar ook de klasgenoten, zodat zij weten wat te kunnen betekenen voor jong mantelzorgers. Een les of workshop verzorgen aan kinderen en jongeren is echter een vak apart. U moet ten eerste school zien binnen te komen en als u voor de klas staat moet u de jongeren weten te boeien. Veel consulenten (jonge) mantelzorg willen gastlessen gaan verzorgen en er zijn ook al veel consulenten die mooie lesmethoden hebben ontwikkeld. In dit document wordt deze vraag en het aanbod gekoppeld. Mezzo heeft verschillende werkvormen van consulenten gebundeld in dit document. Het doel is om gebruik te maken van de mooie dingen die al ontwikkeld zijn. Dit is geen compleet overzicht van wat er allemaal is maar biedt wel een verscheidenheid aan werkvormen. Deze werkvormen zijn bedoeld als inspiratie, ideeën en handvatten om zelf gastlessen te kunnen verzorgen. Er worden verschillende werkvormen genoemd omdat de keuze hierin afhangt van uw doelgroep en wat bij u als persoon past. Naast dit document heeft Mezzo ook het handboek ‘Jonge Helden’ gemaakt met de Nationale Jeugdraad. In dit handboek staat beschreven hoe een interactieve workshop te geven op een middelbare school. In het handboek ligt de nadruk op de peer2peer methode en worden ook leuke werkvormen beschreven. Dit document verschilt hiervan doordat bestaande werkvormen en lesmethoden van steunpunten mantelzorg worden beschreven. Dit document is voor iedereen die gastlessen en voorlichting wil geven op scholen over het thema mantelzorg. Er wordt wel enige voorkennis over mantelzorg en jonge mantelzorgers verwacht. Bent u opzoek naar meer informatie over deze thema’s? Kijk dan op www.mezzo.nl/jongemantelzorgers
2
1. Tips om scholen te bereiken en contact te houden
4
2. Werkvormen
6
3. Werkvorm 1: Over de streep
7
4. Werkvorm 2: Mantelzorg quiz
9
5. Werkvorm 3: Wat zou jij doen?
11
6. Werkvorm 3.b: Wouter weet raad
12
7. Werkvorm 4: Teken mantelzorg (basisschool)
13
3
Het is lastig om een school te bereiken. Scholen hebben een strakke jaarplanning, krijgen veel aanbod op het gebied van gastlessen en zien niet altijd het nut van voorlichting over mantelzorg. Zij denken namelijk geen jonge mantelzorgers in de klas te hebben. Hieronder staan enkele tips beschreven om het benaderen van scholen te vergemakkelijken. Garantie voor succes is er niet maar positiviteit en een lange adem zijn zeker de basis! Voorbereiding
Zoek op de website van de school naar de Intern Begeleider (IB’er) of zorg coördinator. Zij zullen het thema mantelzorg interessant vinden omdat zij zich in hun werk meer richten op vragen rondom zorg. Zijn deze contactgegevens niet te vinden op de website? Vraag dan naar hen via het algemeen nummer. Nog handiger is het als u iemand (via via) kent op de school. Een warm contact werkt vaak het best. U kunt dit uitzoeken door bijvoorbeeld op Linkedin de school te zoeken en te kijken hoeveel 1e en 2e graads connecties u heeft. Scholen hebben per jaar een strak programma. Als u belt kan het zijn dat ze pas het volgende schooljaar tijd hebben. Begin dus op tijd met contact leggen. Lees voor u contact opneemt eerst de missie en visie van de school. Misschien staan hier punten genoemd waarop u kunt aansluiten met uw verhaal. Bedenk van te voren goed wat de meerwaarde is voor de school. Argumenten kunnen zijn: o Door aandacht te besteden aan mantelzorg kan de school helpen voorkomen dat kinderen afzakken naar een lager niveau, slechtere cijfers halen of zelfs vervroegd uitvallen. o Het is niet alleen goed voor jongeren die jonge mantelzorger zijn maar ook voor de andere leerlingen. Er wordt steeds meer verwacht dat mensen voor elkaar zorgen dus de kans is groot dat jongeren dit een keer tegenkomen in hun leven. Het is goed hier al op jonge leeftijd aandacht voor te hebben, zodat zij een mantelzorgsituatie herkennen. Daarnaast leren leerlingen wat zij kunnen betekenen voor klasgenoten die jonge mantelzorger zijn. o Door dit onderwerp bespreekbaar te maken creëert u een open sfeer in de klas. Leerlingen zullen hierdoor misschien eerder naar docenten toe stappen als ze jonge mantelzorger zijn. o Jonge mantelzorgers kunnen het hierdoor makkelijker bespreken met hun klasgenoten waardoor er meer onderling begrip ontstaat.
Contact leggen en afspraak maken
U kunt de contactpersoon van de school direct bellen, of u kunt eerst een mail sturen. Heeft u een mooie informatie folder? Stuur dit dan meteen als bijlage mee. Intern Begeleiders en Zorg coördinatoren zijn erg druk dus de kans is groot dat ze vergeten te reageren op uw mail. Het is daarom handig enkele dagen na uw mail, telefonisch contact te zoeken en hierin te verwijzen naar de mail. Glimlach altijd aan de telefoon. Uw contactpersoon ziet dit niet, maar hoort het wel. Glimlachen helpt om positief en enthousiast te klinken. Houd bij met wie u gesproken heeft van welke school, wanneer dat was en welke afspraken u met deze persoon maakte. Waarschijnlijk moeten ze eerst intern
4
overleggen dus het is handig een afspraak te maken wanneer u hen weer kunt bellen. Noem bij het werven ook de mogelijkheid om in een voorlichtend gesprek met bijvoorbeeld een directeur/IB’er/zorg coördinator eerst samen te kijken of een gastles geschikt is en/of meerwaarde biedt op die plek. Wanneer een school uw aanbod weigert, vraag dan goed door waarom zei niet willen deelnemen. Misschien kunt u met argumenten komen zodat de school toch wil deelnemen. En anders geeft dit goede input voor de voorbereiding voor volgende gesprekken. Als u een afspraak voor een gastles hebt kunnen maken, informeer dan altijd of er een digi-bord, beamer, internet, laptop en andere benodigdheden aanwezig zijn die u mag gebruiken. Noem dat een brief naar de ouders van de leerlingen en/of een aankondiging in de nieuwsbrief van de school wellicht een goed idee is.
Extra aanbieden: voorlichting aan docenten Noteer de naam van uw contactpersoon van de school en informeer of zij/hij vooraf voldoende geïnformeerd is over onze bedoeling en de inhoud van de gastles. Vraag ook altijd of er nog vragen zijn. Laat uw gegevens bij deze persoon achter mochten er tussendoor nog vragen zijn. Bied aan docenten voor te lichten. Dit kan bijvoorbeeld tijdens de lunch op school of tijdens een teamoverleg. Is hier geen tijd voor? Misschien kunt u dan alle docenten een mail met informatie sturen? Handig materiaal hiervoor zijn de filmpjes op www.bikkelseducatie.nl. Filmpje twee gaat over jonge mantelzorgers op school. Ook op www.mezzo.nl/jongzorgen staan verschillende filmpjes over jonge mantelzorgers die interessant zijn om te gebruiken. Nabellen
Twee weken na de gegeven gastles belt u de contactpersoon van de school om de gastles te evalueren. U vraagt hierbij naar hoe de gastles door de kinderen en docent ervaren is en wat het heeft opgeroepen. Eventuele feedback ter verbetering is natuurlijk ook altijd welkom! U overlegt of een herhaling van de gastles in een andere klas / volgend schooljaar tot de mogelijkheden behoort. Noteer duidelijk de naam van de contactpersoon en de afspraken die u met hem/ haar maakt over het contact wat u wel of niet met deze school houdt. Bied aan dat als de contactpersoon of andere docenten vragen van leerlingen krijgen waar hij/zij geen antwoord op heeft, altijd contact met u kan zoeken.
5
Hieronder worden verschillende werkvormen beschreven. Dit is geen compleet overzicht van wat er allemaal is maar biedt wel een verscheidenheid aan werkvormen. Deze werkvormen zijn bedoeld als inspiratie, ideeën en handvatten om zelf gastlessen te kunnen verzorgen. Mantelzorg kan een gevoelig thema zijn en het biedt leerlingen de mogelijkheid zich kwetsbaar op te stellen. Het is dus belangrijk dat er een veilige sfeer is in de klas. Dit kunt u stimuleren door:
De groepsgrootte te beperken. Houd de richtlijn aan van één klas per voorlichting. Van te voren met de docent af te spreken wat er gebeurt als er vervelende opmerkingen worden gemaakt. Van te voren met de docent af te spreken wat er gebeurt als een leerling geëmotioneerd raakt. Te benoemen in de klas dat het een gevoelig onderwerp kan zijn. Af te spreken met de klas dat er naar elkaar wordt geluisterd. Te benoemen dat alle emoties er mogen zijn. Te beginnen met een leuke energizer. Bekijk hiervoor het handboek van Jonge Helden.
In dit document staat beschreven hoe enkele werkvormen kunnen worden uitgevoerd. Het is dus geen totaal lespakket maar onderdelen voor een les. Dit betekent dat er een inleiding en slot ontbreekt bij de werkvormen. Enkele tips voor een goede opening en afsluiting:
Zeg gedag tegen leerlingen die binnenkomen Stel u zelf duidelijk voor Vertel waarom u de les geeft, wat is het doel? Zorg dat het duidelijk is wat mantelzorg is zodat hier geen verwarring over ontstaat tijdens de uitvoering van een werkvorm Geef ruimte voor vragen en onderlinge reacties Breng uw contactgegevens in beeld en geef aan hoe contact met u opgenomen kan nomen. Is dat per mail of telefoon of is whatsapp of facebook ook een mogelijkheid? Stel vragen ter evaluatie. Wat vonden de leerlingen ervan? Wat was nieuw? Geef aan wat u ervan vond. Bent u tevreden? Geef duidelijk aan dat de les is afgelopen en wat een eventueel vervolg is.
6
Idee van Humanitas Groningen Stad Deze werkvorm is gebaseerd op het TV-programma ‘over de streep’. Als u dit programma niet kent, is het handig een aflevering hier te kijken. In deze filmpjes zitten ook voorbeelden hoe de klas voor te bereiden. Introductie Kennen jullie het programma ‘over de streep’? Het is op tv geweest met Arie Boomsma. Dat gaan wij nu ook doen. Wie van jullie kent het programma en weet hoe het werkt? Spelregels Ik zal jullie de spelregels uitleggen: We stellen jullie een aantal vragen. Die vragen zijn steeds met ‘ja’ of ‘nee’ te beantwoorden. Je moet dus kiezen, ‘misschien’ en ‘weet niet’ bestaan niet in dit spel. (naam collega) staat met een bordje ‘ja’ in haar handen, ik met het bordje ‘nee’. (of andersom). Als je de vraag met ‘ja’ beantwoordt, ga je aan de kant van de streep met ‘ja’ staan, met ‘nee’ aan de kant met ‘nee’. Helder? En de voor de volgende vraag geldt hetzelfde. Variant hierop: Leerlingen blijven zitten op hun plek en staan op bij ‘ja’ en blijven zitten bij ‘nee’. Geef de kinderen altijd de ruimte om niet mee te doen. Niemand is verplicht zich bloot te geven, respecteer dit. Geef ook aan dat ze respect voor elkaar moeten hebben, geen oordeel over het antwoord van de ander. - Spel uitvoeren Afronding spel: Wat hebben jullie ervaren? Wat vind je normaal om thuis te doen? Zaten er ook vragen/ taken/ dingen bij die je niet normaal vindt? Niet op de man spelen, misschien wil een kind het niet. Als er geen antwoorden komen, helpen:
Vind je het normaal om je kamer op te ruimen? Vind je het normaal om voor het hele gezin te koken/strijken/ etc?
Deze vragen zijn bedoeld om je na te laten denken over je taken in en rond het huis, je gezin. Misschien ben je, of ken je, een jonge mantelzorger…. Zonder dat je er ooit over hebt nagedacht…
7
Voorbeeldvragen ‘over de streep’
Ruim je je eigen kamer op?
Dek je thuis de tafel voor het eten?
Stofzuig je thuis de woonkamer?
Help jij thuis de badkamer schoon te maken?
Zet je koffie of thee voor visite?
Help je thuis met de boodschappen?
Kook jij thuis voor de familie?
Doe je thuis de was?
Verschoon jij thuis de bedden?
Ga je wel eens met een familielid mee naar de dokter?
Vertaal jij voor je ouders/ familieleden?
Pas jij op je broertje of zusje?
Maak jij je zorgen om iemand thuis?
Deel je je zorgen met iemand?
Heb je genoeg tijd voor je huiswerk?
Heb je hobby’s?
Heb je tijd voor je hobby’s?
Heb je tijd om met vriend(inn)en iets te doen?
Is er iemand bij jou thuis ziek?*
Zit er iemand bij jou thuis in een rolstoel zit?
Heeft iemand bij jou thuis een rollator?
Kom jij voor familieleden in het ziekenhuis?
Ga je op vakantie met je ouders?
Ga je wel eens samen met je ouders een dag wat leuks doen?
Zwem jij met je broertjes en zusjes in het zwembad?
Neem jij thuis de telefoon op?
Hebben jullie een schoonmaker thuis vanuit de thuiszorg?
Komt bij jou de thuiszorg over de vloer voor je vader/ moeder/ broer of zus?
* Leg bij deze vraag goed uit wat je onder ‘ziek’ verstaat. Bijvoorbeeld: Ziek zijn kan van alles zijn. Soms heel ernstig en soms niet. Het is een ziekte of zorgsituatie die niet zo maar voorbij gaat als een griepje. Zoals:
je je je je
moeder heeft kanker vader heeft suikerziekte broertje is gehandicapt moeder is depressief
je je je je
broer heeft autisme zus heeft adhd vader heeft een psychische aandoening moeder drinkt teveel alcohol
8
(ook leuk voor volwassenen) Op basis van idee van Markant Tijdens deze quiz moet zowel worden gedacht en bewogen! Een leuke manier om de groep letterlijk in beweging te krijgen. Leerlingen beantwoorden namelijk de vragen door niet alleen het goede antwoord te geven maar door bij het goede antwoord te gaan staan. Het kan leuk zijn om van te voren als energizer een warming-up te geven zodat de leerlingen klaar zijn om zo snel mogelijk naar het goede antwoord te rennen. Deze werkvorm is geschikt om de les te starten en te kijken wat iedereen al weet over mantelzorg. En het is ook geschikt als afsluiter omdat u zo zicht krijgt of de leerlingen het hebben begrepen. Voorbereiding Verdeel de ruimte in vier grote vakken (bijvoorbeeld met tape of krijt) met de letters A,B,C & D (tape, krijt of op papier). Zet de quizvragen in een powerpoint of prezi zodat de leerlingen de vragen goed kunnen lezen. Uitvoering Vandaag gaan we een quiz doen waarbij je zowel moet nadenken als snel moet bewegen! Je laat namelijk je antwoord zien door in het juiste vak (A/B/C/D) te gaan staan! Dus je krijgt van ons 5/6/7 vragen. Je geeft antwoord door in het juiste vak te gaan staan. Als je het goed hebt ben je door. Als je het fout hebt ga je aan de zijkant staan. Aan het eind krijgt de winnaar eeuwige roem/een leuke dvd/chocola. Voorbeeld Quizvragen
Wanneer ben je een mantelzorger? A. Als je vrijwilligerswerk doet B. Als je extra meehelpt in het huishouden C. Als je wordt betaald om voor mensen te zorgen D. Als er iemand bij jou thuis ziek is waardoor je je zorgen maakt, meer zorgtaken hebt of zorg tekort komt
Waarom is mantelzorg geen vrijwilligerswerk? A. Omdat je zorgt voor een familielid B. Omdat je er niet zelf voor gekozen hebt C. Omdat je er niet zomaar mee kunt stoppen D. Alle antwoorden zijn goed
Wat is A. B. C. D.
de maximum leeftijd om een jonge mantelzorger te zijn? 12 jaar 16 jaar 18 jaar 24 jaar
9
Hoeveel procent van de jongeren is jonge mantelzorger? A. 1% B. 5% C. 10% D. 25%
Wat voor problemen kan een jonge mantelzorger ervaren? A. Weinig tijd voor huiswerk B. Stress en concentratieproblemen C. Weinig tijd voor ontspanning en voor leuke dingen D. Alle antwoorden zijn goed
Je bent geen jonge mantelzorg als: A. Een familielid een psychische ziekte heeft B. Een familielid de griep heeft C. Een familielid een verslaving heeft D. Een familielid gehandicapt is
Hoe kan je een jonge mantelzorger helpen? A. Door te luisteren naar zijn verhalen B. Door leuke dingen te doen C. Door te vragen of je hem kan helpen met bv boodschappen, huiswerk of andere dingen D. Door hem met rust te laten want hij heeft al genoeg aan zijn hoofd (Iedereen in vak D valt af)
10
Idee van Indigo Midden Nederland De volgende twee werkvormen laat leerlingen nadenken wat het betekent om jonge mantelzorger te zijn, wat voor vragen daarbij komen kijken en wat zij zouden doen in een soort gelijke situatie. Door het in een verhaal vorm te gieten kunnen leerlingen zich beter inleven. Casus 1: Patrick is 14 jaar en sinds zijn 8e mantelzorger voor zijn moeder. Zijn moeder kreeg een herseninfarct/auto ongeluk en raakte daardoor verlamd. Hij maakte zich veel zorgen om haar en ging altijd meteen uit school naar huis om voor haar te zorgen. Bij vriendjes spelen deed hij eigenlijk niet. Ook al voelt zijn moeder zich nu een stuk beter, ze kan nog steeds haar linkerarm niet bewegen. Ze voelt zich vaak somber en huilt erg snel. Zijn ouders zijn gescheiden. De vader van Patrick heeft hem uitgenodigd om 3 weken mee te gaan op vakantie naar Spanje, maar Patrick twijfelt omdat zijn moeder dan alleen thuis is. Casus 2: Sarah is 14 jaar en heeft een moeder die depressief is. Hierdoor ligt ze veel op bed en zorgt Sarah voor het huishouden. Ook past ze veel op haar jongere zusje Alia van 5. Vanavond is er een schoolfeest. Sarah heeft met haar vriendinnen afgesproken erheen te gaan. Haar moeder heeft vandaag een slechte dag en ligt op bed. Als Sarah naar het feest gaat, is er niemand die haar zusje naar bed brengt, want haar vader zit deze week voor zijn werk in het buitenland. Wat zou jij doen??? Geef tips en adviezen over het omgaan met de lastige situatie en probeer je in te leven. -
Laat de leerlingen in groepjes hierover in discussie gaan Geef iedereen 10 minuten hierover na te denken en bespreek het dan klassikaal Bespreek het klassikaal door zelf vragen te stellen aan de klas
Een andere vraag die u de leerlingen kan stellen is ‘wat zou je doen als een vriend/vriendin dit probleem aan je vertelde?’ ‘Hoe reageer je?’ Op deze manier laat u de leerlingen nadenken wat zij voor elkaar kunnen betekenen.
11
Op basis van idee van SIZ Twente
Variant op ‘Wat zou jij doen?’. Een casus wordt beschreven alsof het uit een tijdschrift komt waarin een lezer vraagt om advies van mede-lezers. De casus is dan beschreven vanuit de ik-persoon. Voorbeeldcasus: W.: ‘Ik ben een jongen van 14 jaar en ik vind een meisje heel erg leuk. Zij is ook 14 en heeft een moeilijke tijd. Haar moeder is al lange tijd heel ziek/depressief. Laatst hadden we na school afgesproken en dat was erg gezellig. Maar drie dagen later had ze me geblokkeerd op WhatsApp, ik weet niet waarom. Ik wil haar graag helpen. Wat moet ik doen?’ -
Leerlingen kunnen een advies terug schrijven Leerlingen kunnen met elkaar hierover in gesprek Leerlingen kunnen klassikaal met elkaar in gesprek
Ook hier kunt u de leerlingen de vraag stellen ‘wat zou je doen als een vriend/vriendin dit probleem aan je vertelde?’ ‘Hoe reageer je?’ Op deze manier laat u de leerlingen nadenken wat zij voor elkaar kunnen betekenen.
12
Idee van Steunpunt Mantelzorg Parkstad Deze werkvorm is speciaal gericht op kinderen van de basisschool. U laat kinderen eerst zelfstandig nadenken over de term ‘mantelzorg’ door hen een tekening van dit woord te laten maken. Hierdoor kunt u zien welke linken kinderen leggen met deze term. Vervolgens bespreekt u de tekeningen en is dit de aanleiding om het gesprek over mantelzorg te starten. Een leuke en creatieve manier om kinderen aan het denken en werken te zetten. Kenmerken van groep 7/8 Het is goed om de volgende kenmerken mee te nemen bij het voorbereiden van de gastles. Kinderen in groep 7/8: krijgen steeds meer vertrouwen in eigen kunnen kunnen verantwoordelijkheden nemen zijn op zoek naar sociale identiteit (hoe zien anderen mij) kunnen concreet denken kunnen abstraheren (kan het kind verbanden zien) Voorbereiding Een week voor de gastles vraagt u de leerkracht om de term ‘Mantelzorg’ op het bord te schrijven, zonder enige verdere uitleg. Het is de bedoeling dat de kinderen over dit woord een tekening maken. De kinderen teken wat het eerst in hen opkomt als ze de term ‘mantelzorg’ zien staan. Hierbij hoeft u zelf niet aanwezig te zijn. Vraag aan de leerkracht of de kinderen een uur mogen hebben om deze tekening te maken. Het is belangrijk dat de kinderen het in de klas tekenen. Hiermee voorkom je dat kinderen eerst thuis gaan opzoeken wat mantelzorg is. Dit zorgt voor een breed scala aan verschillende tekeningen zoals een fabriek waar mantels worden gewassen, sint maarten, sinterklaas en mensen die een rolstoel duwen. Vaak gaan de tekeningen over oudere mensen waaruit je zou kunnen concluderen dat kinderen zich niet als zodanig herkennen. Bespreking van de tekeningen Uiterlijk een week na het maken van de tekeningen gaat u naar de school. Zorg dat de kinderen hun tekening bij zich hebben. U gaat met de groep kijken wat er allemaal is getekend. Dit kan op verschillende manieren: -
-
U hangt de tekeningen op en vraagt enkele leerlingen naar voren om wat te vertellen over hun tekening klassikaal doornemen door een tekening omhoog te houden en te vragen om uitleg. Het is belangrijk om de kinderen te laten nadenken. Doormiddel van communicatie op een positieve manier beïnvloeden en sturen naar de juiste omschrijving. U vraagt of de kinderen de tekening voor zich op tafel leggen en u verteld wat u allemaal ziet en opvalt U laat de kinderen in groepjes iets vertellen over hun tekening
13
Begripsverheldering Het bespreken van de tekeningen is voor u een mooie aanleiding om meer te vertellen over mantelzorg. Ga in op antwoorden die worden gegeven, vraag door, vat samen en toon oprechte nieuwsgierigheid. Bespreek welke elementen uit de tekeningen horen bij mantelzorg. Leg uit wanneer iemand jonge mantelzorger is. ‘Jonge mantelzorgers zijn kinderen bij wie iemand thuis ziek is of extra zorg nodig heeft' -noem enkele voorbeelden (zie p. 8)- ‘Ziek zijn kan dus van alles zijn. Soms heel ernstig en soms niet. Het is een ziekte of zorgsituatie die niet zo maar voorbij gaat als een griepje’. Een filmpje laten zien kan de kinderen helpen om het begrip nog beter te kennen. Hiervoor kunt u bijvoorbeeld een stukje van Bikkels laten zien.
14
