V
\^V!^--y ''.-'> *-vv;
•.'•";••
--
.-'-.
^^'y^^:;:i.-::-^i'.\^':/--'}.y^-:<-r;\--^.,-..
^-
':
f
.:^-^.-
,<'.
.' ^^-
*;.,';
-'
i
.,
•
/"v
>
,-,
> V-V
'-.\^, '/,::
•
E^ï•^'--^•'•^'-^*.'-''••
v
:/
-'.^ :
>-
-.';•>
.^-^v-V<
'^
'
''-.•^«
;.'!-'>->
m>"
Presented
to the
LIBRARY of the UNIVERSITY OF TORONTO by the
INSTITUTE FOR
CHRISTIAN STUDIES
^
W_^
,^
,?-/
fT
m
*"N
in:
.
1^.
,
GESCHIEDENIS DER
KERKHERVORMING DOOR.
IJSBRAND VAN HAMELSVELD.
DERDE DEEL. MET
PLATEN.
*
TE
HAARLEM
BIJ
FRANgOIS BOHN, en gedrukt terzijner eigene £1
D C C C X
I.
Drukker ij e.
H
N
VAN
D
U
o DE
KERKHERVORMI NG. EEPvSTE AFDEELING. der
Gefchiedenis
tiende
Kerkhervorming
eeuw,
in
,
het
begin
der
zes-
tot den vrede van Pasfau,
ACHTSTE HOOFDSTUK. Gefchiedenis der Hervorming in de Nederlanden,
t
•
•
.
•
Bladz.
I*
GE-
'
GESCHIEDENIS DER
KERKHERVORMING. EERSTE AFDEELING. GESCHIEDENIS DER KERKHERVORMING ZESTlEINUt EtUVV
,
IN
HET BEGIN DER
TOT AAN DEN VREDE VAN PASSAU.
ACHTSTE HOOFDSTUK. Gefchiedenis
der Hervorming in
Jrlet wordt
tot
de
Nederlanden,
roem der ingezetenen van Neder-
land algemeen erkend,5 dat o
in zij, gellik o j j
.
i5Sa.
zoo ook omtrent den Godsdienst van ouds Al ernstliafng en nadenkende geweest zijn.
zigten, af,
vroeg werd onder hen het Christendom bekend vooral,
federt
de
prediking
wiNFRiED of BONiFAcius landen gevestigd.
den van
het
diep
Van
in.
,
van willebrord
wcrd hetzelvc
toen af
verval
kennis van den Godsdienst
Herv.
,
heeft
het
,
en
A
in
Nederland
.
Staat ^^^^^^^
van -^^
en deNeder-
in
deze l^^^en.
te
mid-
van geleerdheid en ware ,
G.
na C.
andere op'^ J^^^J^l'^' tot
niet ont-
bro-
,
KERK EL
2
KE
IJ
Ba C. G. broken aan eene zucht, om waarheid en echte godsJaari5i7. yrucht naar te fporen en te beoefenen:' reeds in het ^ tot 1552. jaar 71a leest men van eene fcheuring, die te Gent
^___
ontdaan was
maar door tucht en zedebetering der
,
Hoe hoog ook
Geestelijken genezen werd (*).
magt der Roomfche Paufen
was, men vond
deze eeuwen gedegen
in
andere
Utrechtfche en
onder de
de
Bisfchoppen in BeJgi'é en JS'ederduitschJand ziilken die
Roomfchen Kerkvoogd
den
tegenfpreken
van
gcli;k in
;
GUNTHER
Keulen en Trier
uir
van
Bisfchop
coLAUs
Utrecht
I.
Sij-
,
was
tegenwoordig
,
Ook werd op
(f)
'm het jaar
den Pius ni-
eene
992, op welke
derïandfche Bisfchoppen
Synode
A^^-
insgeliiks
tegenwoordig waren
te
har-
,
gefproken tegen de heerschzucht van den
tige taal
In de verfchillen tnsfchen
Paus.
van
naam eener
een' nadrukkelijken Brief fchreven aan
Rheiins
voorbeeld
het
Aartsbisfehoppen
aantoont, die
,
,
durfden
^ken vergaderd, op welke ook hunger,
iiode te elfde
de IKde eeuw
petgaud,
en
mannelijk
den Paus
hilde-
ERAND of grrgorius VII en den Keizer hendrik ÏV, koos Bisfchop willem van Utrecht des Keizers
zijde,
Sijnode
te
en
hielp
het
in
Worms mede bewerken
afgezet en in den ban gedaan
den de deed.
jaar
Paus den
,
werd,
1076
op eene
dat deze Paus
om
Bisfchop insgelijks
in
willem's opvolger koekraad was
welke
re-
den ban niet
minder
(*) HOOFT Ncderl. Hift.
(t)
Bij
BRANDT
van de uitgave
in
Hijl.
I.
32.
der Reform, I Deel^ Bladz. 35.
Svo. 1787.
GESCHIEDENIS. der
een
elfde
voorftander
ijverig
As
den Paus.
van den
Paus paschalis
eeuw de Kerk van Luik
en de uitvoering van den ban
van Plaanderen
aanbevolen
hem
Luik
van
,
rodert
aan
desvvegens
tegen
eenen
,
Graaf
,
Kerk
fchreef de
,
nadrukkelijken
Brief (*).
Doch, deren
,
allen verzetteden zich
niet
Geestelijken
,
de
tegen
ook
maar
anderen
,
Ketters desvvegens gebrandmerkt, alle
Bisfchoppen en
overheerfching
vele
gemoe-
der
fchoon
zij
als
hun
vervolgd en
fnoode dvv-alingen en fporeloosheden toegefchre-
Zoo waren
ven werden.
Xïfde eeuw on-
er in de
der den naam Catharen Ketters bekend, en
ger, onder anderen
werden gehouden
Keulen^
te
van
;
de Transfubftantiatie
,
welken men weet
dat
,
zij
de voorbidding der Heiligen,
het Vagevuur enz. hebben verworpen (f).
of Bagynen
hards en Beguinen
vroe-
al
vonr Manicheèn
die
De Beg-
waren lieden,
die
zich vereenigden, mannen en vrouwen afzondeiliik,
om
zich in godsvrucht te oefenen
van hunnen handenarbeid leefden
,
,
en die in ftilheid
en door welda-
digheid jegens de armen en door gastvrijheid uitmuntten, alhoewel
zij
fpoedig als Geestdrijvers en
pers voor den haat der
In de Xlde
eeuw waren
men van Luik
Dwee-
Monniken blootftonden vele lieden
en Kavieryk
(§).
door de Bisdom-
verfpreid
,
die
onder
den (*) ;
/.
c.
Pag. 47.
(t) Kerk. Qefch. (§) Kerk. Gefch.
XJX XIX
A
Deel, Bladz. 319. Deel, Bladz. 306. voigg.
a
:in
C. ö.
het einde der I''5""ï5f7«
den ban gedaan
in
had
Keizer
op
il
f|
.'_
KERKELIJKE
4.
na C. G den Jaari5i7. j.gj^ tot 1552.
^
naam van Gundulfianen bekend
zijn
gandulf of gundülf van den
kant van Italil
als
hunnen Leermeester erkenden, en
ditw
,
«lat
digden, dan de Heilige Schrift, Sijnode
Arms
te
belijdenis
welke
en
Cit-
eerbie-
eene
in
1025 veroordeeld
jaar
in het
zeïce-
des geloofs
geen' anderen regel
zij
en
,
zijn
geworden (*). der Xlde
In het laatst
eeusv predikte
of het begin
tancuelvn
landen vele waarheden
men
vele
In de Xllde
Waldenzen
^
deze
in
met groote toejuiching
zijne leer fchoot onder anderen
wortelen (f).
Xllde
der
tanchelm
(^ï
en
Antwerpen diepe
te
en
,
eeuw
volgende
na-
door de hardde vervolgingen
gedrukt, de wijk naar de Nederlanden^ ahvaar hun-
vond
ne leere
veel
Bijbel in
Nccrduitsch rijm
^tzt reden groote
bijval
Dat daar
:
nutfchap
en daar was
herde
een
ende die foetheid van te
,
dus
luidt
hunne
gocdt
,
Dat
mer dat
coerste^
hehinnen (§).
taal ,
no fahulen
,
mer were woerden.
,
7i'as
,
in
den
zij
gevende van hun doen
was ; no boert e
trufe, no faloerde
wel
ook vertaalden
,
was
volging, welke deze Waldenzen in
hier
het pit
ende felicheid der
Vreesfelijk
no
in
de ver-
de Nederlanden
hebben moeten ondergaan, bijzonder in Vlaanderen^ omtrent de jaren 1236 toedoen van eenen
tot
1238,
voornamelijk door
Monnik robrecht
,
die
zelf te
vo (*) GERDEs Bijl. Ev. Ren. T.
III. p.
1,2.
(f) Kerk. Gefch. XIX Deel, Bladz. 3SP. (§) BOXHORN Neclerl. liif. Bladz. 50, Zie ook vaa de PFaldenzen Kerk, Qefdi.
XIX
Deel^ Bladz, 330,
GESCHIEDENIS. voren een Waldenzer geweest was.
maanden
$
In twee of drie na C. G,
mannen
werden omtrent 50, zoo
tijds,
r)e
vrouwen, verbrand, of levende begraven.
als
wreedheid vond nog fmartelijker pijnen
De
vuurflrafFe.
dan de
uit
kleederen der ellendigcn tot den na-
zoo ver afgevild zijnde,
vel uitgefchud, en de huid
bond men hen nan palen ; daar bragt men dan geheele korven en zwermen van horzelen of bijen omtrent, die
dat raauwe vleesch met hare angels alle
kanten
den;
,
wonden van
de verfche
de gevilden in
zonder ophouden
ftaken
en aan
,
dag en nacht
,
pijnig-
gemarteld,
tot dat zij ten laatfte, aan het eind
den geest gaven (*). In de
XlVde eeuw
Antwerpen^
lieden
werken
barmiiartigheid
van
te
oppasfen van zieken
een
oii'iftond
godvruchtige
en
gczclfchap
van
zich
aan
die
toewijdden,
kranken
,
door het
inzonderheid
bij
de toenmaals heerfchende pest en befmettelijke ziek-
door het zorgen voor
te, en
,
Matemannen
of geringe woningen
,
Celliten
naar de Lijkzangen, die
zongen
,
begrafenisfen
Men noemde
het beftellen der lijken.
hunne matigheid
de
,
hen
wegens
,
naar hunne
Cellen
of Cellebroeders
,
Ook
deze goede
gunftige Geestelijken ondergaan, en werden als
en
op eenen treurigen toon
zij
Lollnrds of Lolards (f).
menfchen moesten menige mishandeling van de
den
en
af-
niet zel-
Dwepers vervolgd.
In het midden der
X lilde eeuw
was
er
te
Antwef'
C*) BOXHORN
/.
c Bladz.
139.
(t) Kerk. Gefch. XVIII Deel, Bladz. 162,
A
3
J''^" 5 17<
K E R K E L
6
mC.
G. werpen
Jaari 5 17. lot
een
K E
IJ
willem korkelisse
Priester,
ontkende, dat Christus
ligcharaelijk
onder
,
d/e
de
ga-
i5~>it
^-
van brood en wijn
ilalte
woordig
zij,
in
Avondmaal
het
en die meer andere
Roomfche Geloof jaren overleden
Nadat
verwierp.
was geweest, werd
reeds
hij
hij
tegen-
van het
leeringen
vier
befchuldigd
men het noemde, fchuldig re zijn geweest; waarom nicolaus , Bisfchop van Kameryk , zijne beenderen liet opgraven en veraan deze Ketterijen,
branden (*).
Bij
gelijk
welk voorbeeld door de
Schrijveifs
nog andere gevoegd worden. Ondertusfchen was het zedebederf der Geestelijken
Zedebeticrfder jjj
Nederlanden
^^
niet
dan
geringer
De
elders.
(^'""estehj-
keu.
ging
trotschheid en pracht der Bi.^fchoppen
waren
te
Vorsten
gelijk aanzienelijke
en Graven
onder hunne
volgd,
Hertogen
die
veel
Geestelijken
mogelijk
der Ö/erlieid onttrokken; en
aan
geen wonder,
te
de eenigen vaaren
voeien, werden meest overal
Schrijvers en
gebeurd
,
dat
Schrijvers en
naar
het
;
hier
woord
Secretarisfen
door
Clericus
ver-
en de-
pen wisten
de Geestelijken
Geheimfchrijvers gebruikt,
zaken inzage hadden
in alle
die de
,
zij ,
ge-
gezag
het
meerderden hunne bezittingen en inkomflen wijl zij veelal
en
,
Het voorbeeld dtr
menigvuldige oorlogen voerden.
zich zoo
,
be-
Utrecht
Leenmannen hadden
Bisfchoppen werd van de mindere die
alle
De Bisfchoppen van
boven.
fchrijving te
zoodat is
het
tot zij
ook
nog heden
Klerken genoemd worden
('*) j.
«cluer
i
BASEL. deNederl. Sulpicitis Bladz. 178. gevoegd,
BOXHOKN NederL
Hifi.
GESCHIEDENIS.
7
^en; indien iemand zich met woorden of daden
te- na
gen hen durfde verzetten
zij
dezen
,
verfchrikten
C. G. Jaari5i7, '
door hunnen ban en vervloekingen.
IVJen
formulier van zoodanige vervloeking,
de,
te
Aken
afgrijfelijken
opgefteld in
„
Uit
in eene Si'no-
8i6, van
Jaar
Iicc
inhoud (*):
leest een
last
dezen
^^w Va-
van
Zoon, en den Heiligen Geest, en de maria, de Moeder van onzen Heere jezüs CHRISTUS, en van den Heiligen michiel en jan den Dooper, en de Heilige pieter en paltlus , der, en den
Heilige
alle
Martelaren,
en
alle
Confesforen
de Heilige
alle
zijn
,
in
den
en ,
steven, sylvester,
den Heiligen
en
der Apostelen,
Prinfen
en
Heiligen
aldegund ,
en de Heilige
Maagden, en
en
de Heiligen, die
alle
den hemel of op der aarde.
Wij
vervloe-
ken en fcheiden af van de Heilige Moeder de Kerk, die ( dit
ten
,
of dat ) gedaan hebben
fchende in hunne huizen
akker, weg,
Dat ren
,
of daarvan gewe-
,
Dat de vloek hen
of daartoe geraden hebben.
zij
fchuren
,
hofftede,
en
alle
vervloekt zijn in bosch,
Kerken
vervloekt in
vloekt voor den Rigter
,
en
,
bedden
(leden
en
veld
,
vervloekt in
Hoven
hare
,
burgten. rivie;
ver-
vervloekt in het vechten ,en
,
bidden, in het fpreken, in
ftrijden; vervloekt in het
het zwijgen, eten, drinken, en flapen; vervloekt in
het
waken ,
tasten
pen; en rusten en
,
wandelen rijden.
,
Dat
zitten zij
,
ftaan en loo-
vervloekt zijn in
het (*) Bij BOXiioRN Nederl. Hifl. Bladz, uit
hem
bij
brandt
Hijt.
der Reform»
71' volgg.
A4
I
\<S\.
Deel
volg. ,
en
Bkuh»
,
KERKELIJKE
8
sa C. G. het hooren , zien en fmaken ; vervloekt in alle hunne JaarJ5ï7 werken. De vloek fchende hunne hoofden, oogen , ' _
en tot
hun ligchaam
al
van de kruin
,
Duivel
,
en
uwe trawanten
alle
hoofds af
des
de zolen toe van hunne voeten.
door den Vader
,
en den Zoon, en den Heiligen Geest, dat
neemt, dag
rust
nacht, tot dat
ofte
fchande
den van de wilde dieren, cf verfcheuren
't
,
doen verdrenken, of hangen, of
te
geene
gij
hen gebragt
gij
zult hebben tot eeuwige en tijdelijke
met hen
,
Ik bezweer u
zij
verf] in-
het
vn.n
wild en grijpende gevogelte, of verbranden met den
omkomen door hunne
vure, ofte doen hen van
doet
wat
al ,
niemand
eenen helper, en
hunne weezen. fmeten
En
Paradijs, Iaat hen
nen worden have, en
uit
laat
uit
,
en JUDAS eu
(traffe
God hunnen
Wijk van ons,
met deze
Op
verfchrikkelijke
zweer u. Duivel, en gellk
dize
handen,
gij
kaarafen
de
bij
ezelen.
datan
van
e'i
Heer gezegd heb-
wij willen geene
alle
kennis
,
die
zij
woorden :
uwe trawanten,
uitgebluscht
heb-
woord namen de
dit
vloekers twee brandende kaarcfcn ,
ge» het
poNTiüS piLATus, en met
ben van uwe wegen. "
ten
is
uit
hun goed en
al
begraven worden
die, welke tegen
alle
ben:
lucifer
verbannen
ook zoo uitgefmeten en verban-
Laat hen deel hebben aan de
ABiRAM,
hunne
hun voortaan
zij
als
adam
deze wereld
hon
worden. en
ontferme zich over
even gelijk
ó^n h^mel, en
uit
gehaat
,
Niemand en
vrouwen weduwen. tot
er
vijanden;
weezen worden,
hunne kinderen
Laat
leeft
worden
ook uitdoet en wegneemt het
uitbhiscli-
„
Ik be-
dat, even in licht
onze van
hun-
,
GE hunne oogen
C
S
ten
,
zij
N
E D £
II I
dat
9
zich bekeeren
zij
Het gefchiede zoo!
doening geven. 200 ! Amem ! "
S.
I
Door zoodanige
en vol- na C. G.
,
gefchiede jaariSJ?.
het
onchristelijke
ver-
vloekingen, die des noods met de wreedfle
mishan-
delingen achtervolgd werden, verwekten
Geeste-
lijken
zich ontzag
bij
de eenvoudigen,
de
zoodat zich
niemand tegen hen durfde verroeren.
Van
tijd tot tijd
ter geest
mannen van be-
echter verhieven
hunne flem. Omtrent het
1290 fcherp-
jaar
HENDRIK van Gend , Aartsdiaken
te
ren en de Paufelijke magt.
„
ren:
Hij fchreef onder
Dat een Prelaat een
dienaar
goed werd, omdat de Paus het
Ook begonnen
bood (*)." op
het gedrag
gelijk
de
en
Graaf guy of guido van
,
in
,
een
1320.
hun ongebonden leven
wegens
die
alom
waar van wij
te letten
Kerkdijken
Flaanderen
het jaar
in
zuipen en zwelgen zich ten
gemaakt
der
XlVde eeuw werd de Orde der
In het begin der ,
of ge-
toeliet
willem. Graaf van
Plakaat van het jaar 1294, en
Tempelieren
onderdaan
en
de Vorsten toe
inhaiigheid
Holland, met een Plakaat
ande-
Dat ook het kwaad
der wet ware, en geen Heer. niet
Doornik^
te
pen tegen het misbruik der Geestelijke goede-
zijne
en
ook
in
,
kwade berucht hadden Nederland uitgeroeid
elders gefproken
hebben (f).
De vermaarde nicolaus a lira, XlVde eeuw geleefd heeft ,
gin der
ne fchriftverklaring gezegd wordt,
het
be-
en die door
zij-
die
in
luther
te
zijn
voor(*) BRA^;DT
/.
C.
Biacïz. j6.
(t) KerL Gefch. XVII
l
GERDES
/.
C.
p.
Deel, Eladz, zo6,
A
5
'
3.
,
,
na C.
K E
fommigen
voor
G. voorgegaan, wordt van
Jaarisi;. ,
IJ
K E R K E L
lo
een*
Bra-
hander gehouden (*). Hier en elders gingen intusfchen
haren gang.
In het jaar 1380
vervolgingen
de
de [jisfchop van
liet
van vvevelinkhoven, het lijk mattheüs lollard opgraven, op het van het Bisfchoppelijk Hof verbranden en flop is
Utrecht^
van eenen voorplein
de asfche in de flads grachten Vi^erpen (f). In het jaar 1583,0200 lees ik verkeerd voor 1383,) raakten de
bij
boxhorn, doch
Monniken
x.tZierik-'
zee in lijden, door
hunne eigene baldadigheid.
Monnik, Broeder
dirk.
Een
oudergeeste genoemd,
werd van eenen anderen Monnik doorftoken
,
waar
op de Overheid het geheele gezelfchap het Klooster anderen
en
uitdreef,
hunne
in
plaats ftelde;
deze verliepen zich zoodanig in overdaad incest alle losrenten
,
welke aan
Men
hoorden , verkochten.
weder terug
te
roepen en
te
raad
vaten
,
die
,
kelken
,
Klooster (leelswijze. in een
kend
en
voorhanden was
,
ïiaveriint
Anno
De anderen,
andere bijeen
Kerkelijke
^
huis-
en ruimden
,
het
bankroet ftaat
Dit Geestelijk
aangetee-
mccclxxxviii. Ohfervantiaïes SpO'
Conventum
immobilibus
degenen
nacht, boeken,
oud fladshoek met deze woorden
:
zij
be-
nog overig waren,
herftellen.
dit verftaande, pakten, op zekeren
bedden
doch
dat
Klooster
het
befloot dan
die van de te voren verdrevenen
,
dat is:
de
vwhilihits
1388
beroofden
Zhichfeenfimn In het jaar
da (*) GERDEs
/.
Heel, Blacïz, 63,
c.
pag.
4.
Vergel.
(f) brakdt
Kerk. /,
c.
Qefch.
XÏX
Bladz% 80,
GESCHIEDENIS. ^e Ohfer vanten het Convent
ii
van
Zierikzee
te
roe- na
De Koophandel, welktn Engeland dreven
reeds op
boeken,
,
gaf gelegenheid
,
wiklef,
gevoelens van jan
leere en
XlVde eeuw
deze bragt
,
Nederlanders
de
toen dat de die in
werden overge-
leefde, herwaards
vonden en ze
en dat velen in dezelve fmaak
omhelsden (f).
Op
joANNES Hus
voelens van
tegen de Hwjiten
gevat,
al
vroeg
,
die de
V
heid, alomme en ook hier
namen
De
aanvaardden.
te
en
lande
,
Dordrecht
ftad
gekeerd, bragten de gevoelens
hunne
leere
,
eene
drukte Waldenzen het
alleen leverde daar
De
togt
te
onge-
liep
dcnzelven
terug-
Hwjiten mede
der
,
handel en wandei nader had-
hoofd
weder op
te
Eene groote vergadering van dezelven werd, ,
vrij-
kruisvaart
Hier door fchenen ook de ver-
den leeren kennen.
jaar 1421
jaar
Edelen en Poorters
lukkig af, en de Nederlanders van
in
het
in
den togt naar Bohemen
toe 56 van hare Burgers (§).
zij
liet
wapenen hadden op-
welken togc vele
in
,
der fteden deel
die
de ge-
de Nederlan-
in
befcherming van hunne godsdienftige
ter
prediken
XVde eeuw
in de
martyn
Paus
den overgebragt.
1420
werden
gelijke vvij
Douay
in
Vlaanderen
,
ontdekt
fteken. in ,
het ver-
flioord
(*) DOXHORN 81.
/.
c.
doch deze heeft
(f)
Men
zie
Bladz.
188, 189.
te regt het jnar
van wiklef
Kerk.
C. G.
J'^ri5^7«
rende en onroerende poederen (*).
BRANDT Bladz,
138 \ Gefch.
Bladz. 372. volgg.
(§) BOXHORN Nedcrl, Hifi. Bladz. 230.
XIX
Deeh,
KERKELIJKE
12
Al wie
na C. G. ftoQrd en gevangen.
«o
Jaarisi?. ggjj tot 1552 .
De anderea ontgingen
dat lijden
verzaken, en zich naar het Verval der Kerk.
bleven, die
volftandig
^^^^ g^j^j uitmaakten,' verwees
men
vure.
ten
met hun geloof
,
Pausdom
te
voegen (*).
te
Het verval der Kerk nam echter hand over hand j^^^
gen
gezag der Paufen was
j^^^ ,
dat er elk den last van
den zich overal het begeven
dommen aan.
te
Zij trokken
opengaande
der
,
als zij
het goedvonden
voor hunne
ondernamen
zij
in
Regtbank
wereldlijke
komden
Rome zij
Het verleenen van
door verlof
de
,
openvallende
van het eerde jaar der
,
zaken uiifpraak
tot verbodene huwelijken en andere dingen
in»
Kerke-
ambten, onder den naam v^nAnnaten bekend,
de Tienden tiid,
Bis-
de Ker-
,
te
Hunne inkomflen vermeerderden
doen.
allerhande uitvindingen.
lijke
gefte-
matig-
Zij
en andere mindere Geestelijke waardigheden
kelijke gefchillen zelfs
hoog
zoo
gevoelde.
op de
vaarten
,
de
,
belastingen
Geestellilcen
van welke men
,
welke
gelegd niet
van
,
werden
,
zonder geld
kon worden, het prediken der Aflaten, en
tijd
tot
de kruisontflagen vele
an-
dere middelen, zelfs de Simonie of verkooping van Kerkelijke arabren niet uitgezonderd, dienden, voor-
namelijk, 's
Paufen
om
de Paufelijke
aanzien
te
fchatkist
te
De
vermeerderen.
vullen
en
bijzondere
Blsfdlioppen waren niet minder, dan de Paus, gezet
op de
uitbreiding en bevestiging van
gebied, waar van inzonderheid de voorbeelden
nige ergerlijke
gaven.
hun
wereldlijk
Bisfchoppen
De
me-
Proosten
,
de (*) BRANDT
/.
c.
Bladz. 8p.
G E
C H
'^
de Dekens, en allen,
1
E D E
die
cenig
bied onder de Bisfclioppen
N
I
S.
13 Regisge- na C. G.
Geestelijk
oefenden, volsden
der-
1^°'"'5^'^»
tot
De
zelver voorbeeld.
Kloosterlingen,
ven, der wereld arge'dorven ten op fciiatten
en dreven
rijen,
van
neering
allerlei
herbergen
hielden
en
met het befchaven en
De
Hier lande-
meeste
de
koophandel,
en
voorbeeld
verbeteren
Godsdienst der meesten,
luttel
bedorvene
zijner
nog den
die
merkt
Het gezag der Kerk
als
de kleine.
Biechtvaders omtrent fchikken moesten, fteld.
Wij
bijbrengen.
door
De
De
prijskaart,
bij
het
flechts
abfolutie van
een* Klerk bedreven
,
aange- Aflaten,
misdaden daar
bij
voor geld vergeven wer-
den. af koop
was
willen er
verdient hier
grootfte
gefield en
prijs
ge-
was
geloofszaken
den Godsdienst (*).
worden, dat de
zoo wel op den,
in
in
aanzien van de Aflaten te
in het
Kerken en andere Godsdienftige
thans de hoofdleer
Ten
van
in het eeren
de Beelden en Overblijffelen der Heiligen, en
ftichten.
,
hebbende
bekreunde zich even
,
naam van vroom droegen, beQond bezoeken van
zij
markten konden.
niet
zoo kwaad een
aan zijne voorgangeren
zeden.
weelde
door
zwaarder lasten moetende op-
brengen, tegen de Monniken ,
,
openbare hoerhuizen
zelfs
terwijl de ingezetenen,
Het gemeen
zich
ongebondenheid.
velerlei
bezitters
zij
flapelden fchat-
te zijn,
verliepen
in
,
waren
te lande,
en
,
geworden
dartjl
1552.
voorga-,,
die
zonden naar
Hof
ge-
ftaalrje
uit
Pausfelijke
een
de
daar zich
der
enkel
allerhande
onkuisheid
ook met Nonnen
,
bui-
ten
(*) vvAGENAAR radcH.
Hift.
IV Deel,
Bïaclz,
24.
,
KERKELIJÏCÉ
U m
muren van
C. G. ten of binnen de
J^^'"^ 51^ bloedverwanten
^ '
j
een Klooster
of aangetrouvvden
,
werd gezet op
Geestelijke docliter,
of
,
of ms?
met
36 Tom'noifen,
op 90
3 Dukaten; de onkuisheid tegen de natuur,
Tournoifen
,
om
zaken
zijne
voor een' perfoon en noifen, II
De
12 Dukaten, 6 Carl.
van een' eed,
ontflaging
voeren
te
kostte
,
eene verbindtenisfe, 7 Tour-
in
Dukaten,
uit
zijne
Vader-,
3 Carl.
Moeder-,
Broeder- , Zuster- en Vrouwenmoord flond op 4 Tournoifen , i Dukaat , 8 Carl. Op dezen voet werd
hendrik van
aan zeker' Jonkheer, trent
RUDOLF, te
Vader
den dood toe,
tot
en
Vadermoord
hechtenis
in
dat
om-
Mor.tfoort^
van
eene foort
,
Hij had zijn'
vergeven.
den,
1448
het jaar
kwaad
gehou* hera
heeft
Bisfchop van Utrecht^ voor eene geldboe-
kwijdgefcholden (*).
De
euvelraoed der Geestelijken ging zoo ver,
Hertog FiLiPS van Burgondien ,
te
dezen
tijde
dat
Meer
,
der Nederlanden^ dezelve te beteugelen noodzakelijk achtte.
HOUT,
Door
zijnen invloed gaf
Bisfchop
algemeen bevel
,
vt^\y
Utrecht
waar
^
in
rudolf van diephet jaar
het regtsgebied
bij
foiren en Dekens, en ook
het regt
Kerkhoven bepaald werd (f). (1445,) poogde deze Vorst
te fluiten.
Doch,
uit
,
der Kerken
Eenige jaren
den
Kloosterlingen en het aanwinnen van
behoeve der Bedelordens
1433,
door een
eerr
der Provi-
en
later
koophandel
der
landerijen, tea ernflig
Plakaa.t
vreeze, zoo het fchijnt
,
dat de^
(*) BRANDT
/.
(t j WAGENAAR
c. /.
'Bladz. c.
107.
Blüdz.
2%
GESCHIEDENIS. deze beteugeling van Geestelijkheid heni
brengen, ichreef
vermogen
het
den Paus
bij
1447,
jenden Brief, opgefteld door joannes Aartsbisfchop van Utrecht
waar
landen
zijne
hij
bij
,
gezag
en
der na C.
haat
moqt
eenen
vlei-
den
in
hij, ni het jaar
15
godefridi
' -,
,
V,
aan Paus nicolaus
der
Gi
I^arisi^. :ot 1552.
hoede en
Geestelijke
tucht van zijne Heiligheid aanbeval. zelf fcheen overtuigd van de noodzake- De Knreener Hervorming der Geestelijkheid in deze "^"^^' ^\ liikheid ' VAN CUSA 1. j j. landen, en vaardigde, om die te bevorderen , den
De Paus
Kardinaal nicolaus van Cufa herwaards
was
Kardinaal van Cufa (*)
geboren
Cufa, een dorp aan den Moezel,
te
Aartsbisdom Tn'er het zoo ver, dat
naalshoed
zonden
fchuld en zelve
,
en
aan
ftrafFe
door
het
in
derzelven.
doch
,
Zoo bij
maals
in
lantften
Vagevuur,
het
fchuld kon ontheven
eerst
worden,
van
van de
niet
Dat men
het doen van veeljarige boete in dit leven
het opbrengen van den
hij
ter
fprak de Kardinaal
„
:
vergeving
volle
,
kondigen
voegde daar
hij
kwam om ,
Legaat,
als Paufelijke
te
den Kardi-
1448
jaar
In het jaar 1450
(f).
in het
zijne geleerdheid bragt hij
het Jubeljaar
gelegenheid van alle
,
hij
bekwam
Nederlanden
in de
Deze
af.
een gering gedachÊ
uit
penning
,
hier
na-
ftraffe
en
,
van deze
men
ten ware
door
,
of door
zich
,
door (*) Wij hebben ook vnn
Geleerden
XIX
hem gefproken,
Deel, Bladz. 50. en van
dat de Schrift de Kerk vo!gt, welke eer
XVill Deeh Bladz. 234. (t) CERDES
/.
<•.
pag,
6, fqq.
nis
zijn is
van een
gezegde,
dan de Schrift
KERKELIJKE
t6
na C. G. door het doen eener J^^^^ 5 17» Aflaatbrieven, '
,
gifte
vrijwillige
welke de Kerk,
de verdienften der Heiligen
voorzag
,
haren
uit
den vulke
vstl
van
fchat liet
aanbie-
den: en door welken de zielen gezuiverd en
in ftaat
werden
gefield
,
om ,
melfche heerlijkheid predikte
ook, dat de
hij
terflond na dit leven
te
Op
verwerven."
Doch,
gemeenlijk.
hij
,
dezen voet verkhiarde
fomtijds
Aflaatsbricven
regte
,
de he-
,
die
Jong-
te
Dage gelden zouden , uit de Heilige Schriften gehaald moesten worden , en dat de Paufelijke meer ften
dienden,
Leeken
,
met vanen
klokken.
nu
de Kerkdijken
iVIen
met
,
zong
,
zijt gij
dien wij
,
De om
al lang verwacht hebben in onze duisternis.
Kloosters en Kerken
Hier vond
Leyden
,
bij
te
en elders,
fommigen
te
als
in zijne Predikatien regte
Haarlem
Dordrecht,
te
Zijne
Haarlem,
al'.vaar
te
vonden
redenen
Hij
meermalen zaken voor
hij
Hij
doch de meesten bleven aan
hervorming
predikte
Wilfcnach. fiitz,
aan het
redevoerin-
de oude dolingen en gebreken verllaafd.
eene
,
hervormen.
gingen.
openbare
in
gedaan. ;
zwang
in
dezelve,
Utrecht,
ingang
bezoeken en
te
welke alom
kantte zich tegen te
gezonden
gelijk
misbruiken en bijgeloovigheden in den
Godsdienst,
,
te
werks aan, zoo wel
hij veel
weeren der
gen
hem
haalden
met het luiden van
Gezegend
Kardinaal van Cufa was
de
ontving hen met allen
Geestelijken
kruifen
:
om
dan
te veriijken,
Men
verbeteren."
Wereldlijken en
eerbied. in
om
te
niet
tegen
Dit was eene ftad
in
door de kracht van
van
waren.
Te
Bedevaarten
naar
vreemd de
,
droeg
die
de
Mark Prieg*
drie
bloedige //öjtlen
.
GESCHIEDENIS.
werden te gebeu- im C. G. Beelden der Heiligen mogten, zijns J^arisi?.
tten vele
wonderwerken gezegd
ren C*).
„ De
oordeels
,
derzelver
alleen geëerd
worden
fiierk
of
liep
ze
uit
De
bloedige Hostien^ die
hij, nergens
Duitschland , en
om
re
het
te
worden;
De
zou pronken."
niet,
heeft hij gewild,
Hij
is
ingefteld, er
mede
eerlang
naar
opdat men
terug, niet zonder eenig nut hier
hebben uitgevoerd (f).
omdragen
hij,
keerde
Kardinaal
worden." In
openbaar
Het Avondmaal was, zeide
genuttigd
Rome
vertoond
niet in
men
geld zien liet, behoor*
ook hier,
veelligt
men de Hostie
„
om
_.
iemand
er ,
het volk, als wonderen,
den, meende
zij
naar, dan moest men
de Kerk wegnemen.
zou.
Bewees
die naar Afgoderij zv»reemde
,
er het volk ie
dat
voor zoo ver
,
deugden herinnerden.
eene eer aan
17
in
te
lande te
het jaar
1464^11
lialië overleden.
Onder de genen ken aanwezen,
,
die in
en
de
XlVde eeuw
zuiverder
leere
misbrui- gi:rrit
verkondigden
,
men met regt gerardus, of gerrit de GROOT, van Deventer, alwaar hij in het jaar 1340 geboren is. Wij hebben reeds elders van hem ge-
rekent
fproken (§).
Hij
was een Diaken der Kerk, maar
geen Priester, die gemeenelijk plag ^l het
goud van Arahien
len den tijd
nemen,
van
eenen
In eenen
te
-zou ik de
nacht
Brief aan
niet
Foor
zeggen:
zorg der op
mij
zie-
wil/eft
henricus elingebiLI-
C*) JAC. BASEL. Nederl. Sulpitius 'Bladz. 25-.
(f) WAGENAAR
/.
C.
Bladz. 33. VOlg. BRANDT BI. lOf.
(§) Kerk. Gefch. XVIII Decly Bladz. i6^.
Herv.
III.
B
K E R K E L
i8
K E
IJ
na C. G Lius befchuldigt hij de Religieuzen van zijnen tijd, Jaarisr? y^n hoererij, dronkenfchap gierigheid, geveinsd, .
overdadigheid,
beid, alle
noch
God noch
Hij voegt
zij
ook
verdiend,
en
er bij,
de Arr-fFen
indien
,
Niet alleen in bijzondere
Priesters, vaart
hij
Men
1384 overleden. te
Amfierdam de
niet
maar
,
tegen
ernflig
hij
bedorvene zeden der Geestelijken uit; jaar
dat
,
Verhandeling tegen
in eene openlijk uitgegevene
de hoererende
hij
zich
zij
Brieven
zij
door
,
en verzekert
voorftelt,
dezelve zullen ondervinden
bekeeren.
dat
menfchen vreesden, waarom
een wee over hen uiifpreekt,
de zonden
van
en
kuiperijen,
luiheid,
foorten van zonden.
hij is
eerfte Predikatie
in
het
,
dat
hem
van
getuigt
Neder-
de
in
de
duitfche taal gedaan heeft (*).
Omtrent het
MATTHvs GRABo.
insgelijks een
die zeker
jaar
1430 bevond
zich
Boek had gefchreven tegen
leven der Geestelijken
Deventer
te
Monnik, matthys grabo,
Prediker
,
hetwelk
het
ongeregeld
daar over
hij ,
gefproken zijnde, niet alleen erkende, maar
boven verklaarde
,
van voornemen
zulk fclirijven voort te varen. bij
het
Geestelijke
FREDERIK
VAN
.
te
wezen
Hier over
Hof te Utrecht BLANKENHEIM ,
aan-
daaren-
met
,
werd
verketterd
Bisfchop
,
hij
en
Van
Utrecht^ bragt de zaak voor de Kerkvergadering van Konfians.
Door
hetzelve werd
hij in
geworpen, en met den brandflapel door verfchrikt,
bekende
hij
de gevangenis
bedreigd;
fchuld,
en
hier
vvederiiep
het(*) JAC. REv. Hifl. van Deventer,
f
Boek p.
BASËL, de Nederl. Sulpitius Bladz, ::ip.
28, 34.
GESCHIEDENIS. hetgeen
evenwel
gerdes (f) trekt na C. C. deze grabo alleenlijk , J^^"5ï7«
().
gefchreven had
hij
of niet
in twijfel,
19
*
Monniken
ten einde zijne
zwart gemaakt
telijken liebbe
geworden
zij
om
,
herroepen
te
wege gebragt
ders in Overysfel
en Nederland te
,
te
Deventer
te verzetten tegen
Geestelijken, en flaande te houden,
Hoe
het
lieden,
ming
de
,
ook dezen
men,
dat
zeden der Kerkelijken overflap
Bij
tot
poogden de
van eenen
van
Monnik
Nederlandfchen
gefchreven
is.
hunne
dende,
in
en
voorzaten
deugdzaamheid
tegen het vleesch
,
de
wereld
hij
den
gelijk ,
en
die
eenen
„ De
:
doel
hadden,
geplant
hunne eenzaamheid,
,
in
vrijmoedigheid
alle
Oider anderen zegt
plaatfen, in welke
tucht
met
en
de
zwa-
lezen wij eene
genoemd wordt, over de Geestelijken,
Brief, die uit de borst
te
Hervor-
Men noemde
werd.
boxhorn (§)
dezen
te
godvruchtige
Reformateurs of Hervormers
Ceestelijketi.
alle
het,
der leere ligter gemaakt
re klagte
de magt der
dat
ontmoet van
van waar de
zulke lieden
niet
is
voorbeelden
die
hervormen
zeker
zij ,
vele
el-
onderworpen waren.
het wereldlijk gezag
Vijde,
en
,
dat de Overheden der (leden zich
,
met kracht begonnen
n.iij
zoo veel
zijn fchrijven
inzonderheid
,
andere Gees-
,
en daarom veroordeeld
,
Ondertusfchen had
verlaten. te
verheffen
te
ais
van tre-
te velde
den Vorst der
wereld, den Duivel, en de overhand hadden behou-
den, (*) r>uxTOBF Bladz. aai. brandt Bladz. 8p.
(t;
/.
c.pag.
5.
C5) liladz. 218.
B
2
.
.
K E
ao
K E L
P-
K E
IJ
ca C. G. den, z^ti geworden töt bordeelen , en legers vat! Jaarisi^ aardfche duivelen, in dezelve Iieerscht niet alleen de
onkuisheid, maar ook overdaad,
dronkenfchap
geüdom van goederen, en eene
oneindelijkheid
ei-
,
,
van
andere fouten.'*
HENDRIK LOEDER, desweel
bij
bezig,
om
Pfïor van
Noorthoorn , een die
man
ftatig
van zijne Orde hier
dan
van hem lezen
wij
hadden;
BoxHORN eenen
zich
hield
,
lande
te
Tnanen tot een gefchikter leven, geleid
FreH'
Klooster
lict
ver-
te
tot hier toe
zij
denzelfden
bij
Vermaanbrief aan zijne Broe-
(IrafFen
deren (*).
Digt lieve
Haarlem ftond zeker Klooster, Onzer
hij
Fr ouwe
KEMPEN,
Vifitutie
daar
^
de
doen en laten der Kloosterlingen ken met deze woorden nederig zijn
,
onder dwang
overhaalde
zonder veracht
zonder verdrukking
te
te lijden;
te ftaan;
in
,
Keulen^
„ Wij
worden
;
der-
deugden
;
willen
geduldig
gehoorzaam,
leedwezen toonen
te
doen
te ,
zon-
eenige pijn of fmart te gevoelen; geprezen zijn,
zonder lof zonder
te
liefde
des levens
te
Mooit zulks
;
verdienen ;
geëerd
toonen.
maar
;
,bemind
zijn
,
zijnde
zonder tucht en
,
zelve
heiligheid
Christus, onze Heer, dede
leerde
wel uitdrukkelijk
,
dat
men
geweld moest doen op het Koningrijk der Hemelen en
,
zonder
gebrek
iets
hebben; deugdzaam, zonder eenige moeite in het plegen van
het
gefprek-
zijne
:
arm, zonder
van
jan
Piior
geboortig uit het Sticht van
alle
ongelijk geduldig dragen (f^."
(*) Bladz. 223.
(t) BOXHORN Bladz» 234. BRANDT Bladz.96,
,
_
On-
,
G E
S
C H
Onder de middelen
om
bedienden,
ar
S.
van welke de Monniken zich
,
geld
KM
E D E
I
goederen
en
verzamelen
te
,
aa rot
behoorde wisten
geven
,
dat
,
zij
bepraten
re
en zich
,
de
rijkfte
om
,
gelijk
zich in een Klooster
men
fprak
w'ïrden de
,
met
God
bezittingen aan den dienst van
Dus
vermogendfte lieden
en
over
Kloosters erfgenamen
te
geven.
te
nadeele
ten
,
be-
hunne
alle
der wettige erfgenamen, waar door vele aanzienelijke
gedachten
Ondertusfchen
verarmden.
den haat tegen de Geestelijken In Gelderland
liet
van Windeshehn
Doch
vastmaken.
door fchoon
,
nemende , dreigde
zijn
Broeder,
al,
hoog op-
zeer
dit
,
fpreken
Geestelijke.,
als
,
dit
gaande.
dus zekere Jonkheer
zich
BERT VAN WYNGAARDEN in het Klooster
maakte
weinig
niet
het Klooster in brand
fleken
te
,
zoodat de Monniken genoodzaakt waren, het rieten-
dak van hunne en
alle
bedekken
flaapplaats te
nachten twee Monniken
fchildwacht
(lellen
te
,
tot
dat
met fteenen, de
bij
de
poort
met
zaak ,
overgave van eenige goederen, bijgelegd werd. gedachte
nu
albert van wyngaarden
in het Klooster
ftaat
kleederen en
kostelijke
welke men tot de
,
gekomen
wezende
verheven
zeggende :
,
kelken
hier toe in de
Dat
in
en
,
zoo
,
en
heiligen
maar
en gediend behoorde
worden (*).
te
,
den
de
Piiester-
pracht
ander
van
fieraad.
Misfe ten toon fpreid-
ligchaam of de oogen,
Zulke vermogende lieJen
de
De
ondertusfchen,
tot
verfoeide
op
alleen
welke
dienst
de
ziel
niet het gefierd
men zoo
ver niet
(*) SOXHORN Bladz, 225.
B3
C. G,
I^"''^5i7*
1552.
____«
,
K E R K E L
«a
rn C. G. niet kon brengen
om
,
^
Kerken en kloosters
vuldige zielmisfen, ten
Dan, ook
den dood.
zoo
hatelijk, bij de
verarmde Edellieden
de
hunne
meer
middel meer en
dit
den fchandelijken
die
zij
na
zielen
werden eerlang
deze Misfen
dat
van menig-
beloften
van
beste
door ,
erfmakingen aan
tot milde
door
,
Klooster te laten
zich in een
Jaansiy. opfluiten, bekoorde men, '
K E
IJ
naam gaven van Ruiters- dat is, Roovers - Misfen want ruiten noemde men in dien tijd rooven (*). In de XlVde eeuw, bet jaar wordt niet genoemd, liet
zich
van
^s
te
henduik wilde
Hertogenbosch
Tienen
in
,
/Imfterdam
te
Brahand^ en
Monnik
Regulier
een
,
elders,
Holland
in
niet
ren tegen het leven der Geestelijken, maar
ook fommige ongerijm Iheden omtrent den,
liet
hij
Monniken,
onder de
Priur
leere te verbeteren.
vele dartele liederen,
van
tot opritfing
de Koorzangen ingevoegd
boek Icheuren. jaarüj k Pc
Als
hem
„
,
voordroegen
,
na gaf
geile
vleesch, tusfchen ,
uit
Koor-
het
Kloosterbroeders
hun hij
der
gewor-
R gedachtenis van eenige overledenen
de Kerkelijke voorbede
hadlen
hadden
üuk
het
welke eenige
het
zijne
zocht
hij
zijnen
verfterven
hun
ten
niet
de die
,
begeerd
antwoord
Laat ben voor ons bidden; onze voorbidding
hun
,
hoo-
alleen
:
is
noodig."
JAN VAN BRORKHüiZEN, Prïoor vau het Regaliersklooster te Leiderdorp^ verliet
dat
hi.i
geen deel wilde hebben
plagen, die zijne Monniken,
dit
aan
zijn
de
waren
ambt,
om-
flraffen
zijne
en
woorden,
C)
Ibid. Bladz.
£27.
GESCHIEDENIS. den
,
met hunne
onverzettelijke
overdaad
23 verdien- na C.
,
den (*). ^ '
GOZEWYN 7YAC0N, Zwoly den
,
riep tegen het
beduidde
Geestelijken
,
alleenlijk
van
dan dat de
,
Hij zag ook van
zien
bij
Ten
alle
,
akkers
,
van de
harten
kennen-
niet
al
gemoet
verre te
door de
dat èeze. euveldaden
Geestelijken
velen zou
einde
.
aan het aardfche en vergankelijke wa-
en voorzeide duiJelijk, hetgeen
aan
aan
akkers
den hemel vergetende of
ren vastgenageld.
tijd,
Monnik van
RegU'ler
ccH
indokken van landen en beem-
en dat het hechten
niet anders
de,
,
hun nog
ondervinkorten
in
overig
aan-
benemen (f).
den nadeeligen indruk
,
welken deze hendrik
en foortgelijke gezegden en gefchriften van waardige mannen konden veroorzaken
achtens*
voor
,
te
ko-
men, bedachten de Geestelijken en Monniken velerom de Kerkelijke achtbaarlei listen; men fprak, heid
ftaande te
geestelijke
houden
gezigten
van hemelfche
,
en
heilige
frelFende den (laat der
vuur bijkwam,
en
HENDRIK.
MANDE,
geboren,
voor
de uit
dezen
droomen
openbaringen
lommige Monniken ontvangen hadden
,
,
,
die
meest
be-
dooden, daar dan het Vagezielmisfen eerlijken
aan
vast
waren.
huize te Dordrecht
Geheimfchrijver
van
Graaf
WILLEM VI van Holland, en van de Gravin marGRiETE, ook ten Hove wel gezien, werd met óe.n tijd
G,
Ianri5i7. tot 1552.
het hooffche leven zat.
Hij
liet
zich voorftnan, dat
(*) BRANDT Bladz. 97. BOXHORN Bladz. 235.
(t) BOXHORN Bladz. 237.
B4
KERKELIJKE
24
hem Christus
na C. G. dat
was, en
zelf veifchenen
Jaansi/ Geestelijk leven porde. J r tot
Dus
tot het
Hof, en
verliet hij j het
•>
1552.
,
Monnikskap op,
zette de
desheim,
Hier kreeg
Zwolle.
bij
van nieuwe gezigten;
ken aanbragten. dit
gaf
een-
zijne
in
hem onbekende
die
werd,
Hij
Win-
te
inbeelding
de
hij
verkeerde
hij
zaamheid met de Engelen,
lus,
Klooster
in het
pau-
tweede
een
als
voor, en de Monniken wilden
hij
flrooide onder het volk uit,
omgang,
dat
hij
die
had gezien.
het Klooster gellorven waren,
een'
in
dan.r,
Monniken,
verfcheidene
het
Men
wel gelooven, ten derden hemel opgetrokken.
heerlijken
za-
Op,
in zij-
ne beurt op de Kloosterpoort pasfende, hoorde hij,
werd gezegd
dit
jongeling in,
Wie Dat
vrage: daarbij:
was
,
en dat
,
kloppen
van
helder
en
vervolgens eenen
liet
aangezigt,
het
Klooster
daarin
die
Broeders waren
het
ter
hij
werd
al in
,
zijne gezigten
trekken, voornamelijk in
ook
inzonderheid
vond, en
veel
lieden zeide
hij
te
gemeenelijk:
pijnelijk
rijken
,
dat
Daar na
hij
men
liet ,
rond-
ftad totftad,
hij
veel
Tegen
de
Ik heb de zielen
vrienden in den hemel gezien en
gen de
en voor
doen gelden
IMland^ van
verzamelde.
Het Kloos-
vragers,
Delft, daar
te
geld
meer
wat,
vv'eten,
den hemel gezien had.
dagelijks overloopen van
om
regte
zijne
,
Het gerucht van deze Openbarin-
de antwoorden mildelijk begiftigd.
hem
zijne
Vaders
zijns
huis
woonden
gen overal verfpreid zijnde, wilde elk en wie
op
die
Het Lam! en
was? antwoordde:
hij
,
,
gelaten
;
geloof
arme
uwer
maar
hunne bloedverwanten
te-
in een
Vagevuur had hooren jammeren, biddende, dat
,
GESCHIEDENIS. tiat
op
zij ,
het fpoedigfte
En
worden.
daar
,
25
mngtcn
uit
daar op paste dan eene
verlost na C.
vermaning
milddadigheid, bijzonderiijk voor
de Monnil^en van
om
,
zijn Klooster
,
pijnigde zielen te
verminderde
door hun voorbidden
,
Doch
verlosfen.
,
ook de
om
ge-
met den
tijd
Ook
vreem-
,
hem op, jan de wit, van Utrecht^
daar na in het Klooster Sion In het midden der
XVde eeuw was
De oude
,,
te
Kloosterleven
het
Regu- janruscs
er een
Windeshtim
met
v^as
ijver
die
Hij overleed
Beverwyk (*).
bij
Kanunnik van het Kapittel
BUSCH , die o verhaalde:
,
Mon-
ftond er een andere
de ijdelheid zijner gedachten ontdekte.
_
maakte, dat
voor verdichtfelen gehouden werden
eerfle
der laatfte wille.
nik tegen
lier
de
de menigvuldigheid
zijn geloof:
digheid, en ongerijmdheid der gezigten
jan
^
woorden
deze
verkoud en ver-
i^g^J^^en
der
Mou-
"i'^^"*
Het vleesch en de wereld hadden de over-
vallen.
hand genomen
in de
gedachten der Monniken
,
die
hun eigen gemak
(leeds en alleen genegen
waren
en winlle,
van het vleesch, ijdelheden
tot wellusten
der wereld, liefkozerij van de
tot
Grooten, verwaande
grootachting van zich zelven; navolgende in de wereld
,
fteld,
hetgeen
zij
behoorden
en tegen de wereld ge-
als buiten
,
te
verachten.
Dit
kwam
tijdelijk
goed, hetwelk
gen
een vveiïrzin van het Geestelijke
al
zij
hun genoegen
had den
zij
in het
Kerkelijken
-bezaten:
van het
daar door
vergankelijke.
groote
,
en
De
kre-
(lelden
devotie
rijkdommen gebaard
maar *(*) BRANDT Bhi'lz. 9?.
"it
Gf.
tot J'^^risi/.
KoxnoRN Bladz. ^38.
/
K E
26 Ha C. G, Jauri5i7.
maar
die
E L
IC
K E
IJ
hadden hunne moeder
Hier dnof
verftikt.
opgewekt en onrh ö 9 j den Ichoot der nederigheid en armoe-
^,gg de re?teGodznii2:hcid, eerdids
tot 1552. -
Pv
derhouden
in
de, nu ver
te
zoeken."
Ja,
dat er geene plaats te vinden
heid
te
zeide
hij
dienen, en de wereld
was, om God te verlaten;
de de Monniken en zich des belgende Reformatie
Hij
fprak."
,
Monniken,
twee
berthold
dat, als
Broer
en
tc
verftand waren
andere Broeders
men daarom
geraakt, zij
:
de
Windeshelm
hadden
te zeer
Of zij
deze
pen^ en hunnen Overfte gehoorzamen? (*) In het
jaar
1450 ontftond weder
Walden-
onfchuldige menichen
2^^°*
denzen noemde. als
,
die
er eenigen,
zoeke van den
Tooveraars te
,
hun op
den Satan, gemeenfchap
bloedige
tegen
eenige
pieter
te
niet
en
alleen
Dienaars
Airecht en elders,
op verfcheidene
Inqiiifireur
Deze beleden, door
men goedvond
^
fla"
'
men Vaudoizen of Wal-
Te Douay^
van den Satan.
gevangen.
eene
Dexe befchuidigde men
Ketters, maar ook als
werden
en Artoh
dat vra-
wel
,
het
fliraks
en
drie
wel konden eten
yecvolging in Vlaanderen
in
gevast;
den nieuwelingen
federt
gen voorflelden
Vervolging te-
fchrif-
KLAAS VAN SCHOONHOVEN oordeelden, dat
(lil-
men van
verfcheidene
heeft
Broer
in
fchrikken-
als
ten nagelaten, en verhaalt in één derzelve, er
Dat de
,,
:
onderhouden werd;
gezette regel in geene Kloosters
tijden,
de
ten ver-
broussart
pijn geperst, al
dichten
,
verbond
met, en aanbidding
,
wat met van den-
(*) BDXHORN Bladz, 283. BRANDT Blaclz. 110.
GESCHIEDENIS. Ten
denzelven.
veroordeeld zijnde
viire
zij
hunne onfchuld, en
ZIJ
nooit in de Faudery,
riepen
gadering der Toovcraren
maar dat
den, indien
want,
goed
en
zij
waren
,
hunne
in het jaar
pijn tot be-
bevalen, in
God.
zij,
Sedert
de onfchuld aan
dat
midden
het
den
bragt
dag
;
1491, werden deze ongelukkigen, die
geweest, door een
de
waren gevangen
zake
dier
te
van het P;,rlement van
vonnis
Parys onfchnldig verklaard en
door de
zielen aan
de waarheid en
herfteld,
,
met
,
behou-
zullen
te
ver-
geweest
)
Daar na baden
bidden, en
hielp
nevens anderen,
ren
,
1''^'''^^7»
bekenden, hetgeen men hun voor-
zij
der vlammen tijd
Dnivelen
en
gedwongen waren.
men hen
Uat
uit:
(zoo noemde men de
Eenigen zeiden, dat
kentenis
de
lijf
betuigden nn C. G.
,
openlijk
door de Regters bedrogen
zij
fchoone beloften van
hield.
27
in
,
hunne
Regters in
eer en goede-
zware
geldboeten
verwezen (*).
Onder de genen
,
ook met hunne
die
gingen deden, de verdorvere zeden te beteren
mag
in
de
,
en hen tot
vvien en
den geacht boekje navolgïtjg
tie
Geestelijken
Godzaligheid op
XVde eeuw ook
A KEMPis, van
fchrifren po- tiiomaj
der
geteld
van
zijn
Imitatione
te
leiden
,
worden
thomas
nog
onze
tij-
(^over
de
in
Christi
van Christus,) elders
(f)
,
gefproken is.
(*) BRANDT B!adz, 113, irt.
(t) Kerk, Gefch. XiX Deel, Bladz, 179. Do wnnrdige grijsïirrd de pe:^poncmer heeft onlnn.es eene nieuwe Hoilandfchc Overzetting van dat Boekje begonnen geven.
uit
te
'^
'^^^^^'^^^
KERKELIJKE
sS
Men
na C. G,
is.
Jaar 15 17,
^gg
tot 1552,
,
jg
hem
verhaalt van
zeffffen
Dat
:
dat
,
hij
in
maar nergens gevonden had^ dan
gewooi»
veelal
hij
rust
alles
pezocht ö
hoekskens
in
, 7
en
hockskcns. J.WESSEL.
In dezen zelfden
HERMANSZ.
tijd leefde
GESVORT
,
meent, naar een dorp ren willen, dat
of GANSFORT,
hebben, omdat
voet
gehad hebbe (*)
man,
die volgens
was een zeer vele
heeft gehad,
heeft
fchriften
kleine
waar
God
waarlijk van
zoo na met de Indien ik
hem
wessel
hij
erkent,
was, en
eer gelezen
geworden,
zeide
hij
dat deszelfs leere
Gij naarllig
Jonkman,
Toen
fchrijft:
hij
luther
ik
fchijnen
zoo
,
hij
alles
,
volkomen
zeer
oud was
jan ostendorp, nader-
tegen
hand' Kanunnik van Sint
heeft
wessel
dat
had, zou
hebben
te
ftemt beider geest overeen."
,,
luther
overeenkwam, dat
ontleend
dan lU'
voorgefteld,
aan mijne vijanden hebben kunnen uit
veel
van hem uitgegeven, met
in
geleerd
zijne
geleerd
leerftellingen
maar dezelve
en de zijnen naderhand deden,
eene Voorrede,
„
hij
;
Christelijker en zediger
fommige
ande-
verdraaide
een
hij
erasmus (f),
met LUTiiER gemeen
THER
ZOO Hien
hoewel
Westfalen^
in
den bijnaam Ganjevoet of Goofe-
hij
voet zal gevoerd
wessel
Doctor jan
Levynskerk zult den
te
Deventer:
dag beleven, dat d(ï
(*) GERDEs T. III. Evang.
Renov. p.
hebben van hem gefprokea Kerk. Gefch.
10,
Wij
11.
XVIII
Deel,
Bladz. 235.
(f) b: LihdJo Or, iris. O^p.
T.
Epistolico
ad frat r es Germ,
X. p. 1622.
infcr.
^
GESCHIEDENIS. «e
29
van deze nieuwe twistzieke Tlieologanten
leere
,
en anderen van hetzelfde
THOMAS, BONAVENTURA,
na C. 5
G, 17«
J^J"^! '
flag
,
van
regte
alle
Hij overleed, in den
guisd zal worden.''
van 70 jaren,
mag,
Theologanten ver-
Christelijke
ouderdom en
Groniiigen^ in het jaar 1489,
te
_
onder de voorloopers der Her-
roet alle regt,
vormers geteld worden (*).
JAN VAN WEZEL, (jOANNES DE VESALIA , ) CCn JAN VAN ^"^^^^^ vriend van jan wessel , verdient naast hem geplaatst te
vervolgd, en
.
Mentz
te
1479, en
in het jaar
Mentz
Deze werd door de Monniken
worden.
als
ven
is
om
zijn
brandt
(f),
prediken
Hoe
geworden.
WESSEL hetzelve
tegen
het
het zij,
bij
(§), dat
Pausdom verbrand deze gelegenheid
gevaar, maar
,
welke
hij
weten
door zich op de Geneeskunde toe
te
hij
den
ontwijken
te
AGRicoLA
uitmuntende
de (**)
vriend
GRONINGEN
,
van plag
(*) GERDEs heeft
tijdgenoot
jan te
dit
,
geleerde
rudolphus
landsman en gemeen-
wessel.
Verhalen,
van welanchTHON,
josquyn fchrijft
met opzet bewezen
/.
c.
p, 13.
(t) Kerk. Gefch, XVIII Deel, Bladz. 238.
(§)
/.
c.
,
leggen, en zich
te generen.
Ook was zame
is
liep
ontkwam
hij
genoot ; ook had
haat en nijd der Godgeleerden
mede
Mentz
hij te
door da gunst der Bisfchoppen van Utrecht
en Munfier
daar
te
daar na geftor-
kort
hij
fchrijft
insgelijks groot ,
Augmtyner Klooster
in het
opgefloten, alwaar
Ketter veroordeeld,
een
Bladz. 138.
(**)Zie van hem Kerk. Gcfch.
XV
Deel, BI. 171.
r agri^°^''»
KERKELIJKE
go iia
C. G.
THON
(*), dat
bij,
zijne
in
jonlilieid
Jaari5i7. vrienden wel bijeen had gezien, fcbreijende en zuchtende over de
^
Kerk.
IJij
hoorde
littn
Avondraaals in de Misfe
,
ook
deze twee
,
met weemoedigheid der
verdorvenheid
de
des
ontheiliging
ongetrouwd leven der
het
Priesteren, en het verheffen der
menfchelijke werken
en overleveringen tegenfpreken. Evenwel werd ag;ii-
coLA dat
in
zulks zelf begeerd
hij
na
zijn'
men
een Minderbroeilerskieed begraven.
dood
wilde.
Hij (lierf te Heidelherg
Wijnmaand 1485,
doms JAN VAN '
DAM'
in
den
hem, ,
als
28fl:en
van
XLIltle jaar zijns ouder-
het
vrienden
^^^ AMSTERDAM, zake van
Aflaten
en
het
ook geteld jan
werd
zijn leerling, die zijnen meester,
over
verfchil
voorbiddinge
BRECHT VAN LEYDEN
V^agevuur
het
tegen
en den Deken
te
,
de
engel-
Meester
Ni^aldwyky
een langen Brief na deszelfs dood
met
zij
(f).
Onder wessels
ter
bad, of dat men
kap beeft aangetrokken
zulke
,
IrJet
verdedigd
heeft.
JAN VAN G^cïi.
Omtrent dezen
tijd
liet
genaamd pupper, een Klooslermaagden leere
Priester
Thabor ^
des Pausdoms hooren.
van Groningen lijk
in
zich ook
,
te
jan van goch, Overlle
van de
Mechden^
tegen de
en
Hij leefde met
wessel
en was van hetzelfde verfiand
zijne fchriften
getuigen.
anderen, dat wij alleen
Hij
beweerde
,
,
ge-
onder
door Christus verdienfK'U
en het geloof geregtvaardigd
worden, en
niet
door eeni-
(*) In Orat- de (J\)
BRANDT
/.
c.
J'ita
R. Jgricolae.
Lladü. 140.
,
GESCHIEDENIS. Daar
cenige eigene werken.
31
Hechts eenige van na C. G, nog onvolkomen of I^^rïSi?» tot 1552. .... « verminkt. Echter zijn zij, zoo wel als de Boeken _____ van Doctor wessel , door het Concilie van Trente
t^ne
,^-
zijn
gedrukt, en dat
fclirifren
,
,
,
,
,
verboden.
Te Groningen was ook , van zeer
derbroedcr
noemd, weet hield
welke
niet
men
waarheid fprak, ter hij
vrij
wien
men
andere dingen,
loutere beuzelingen
alleen
waren
daar
,
ech-
onze Zahgmaker
men
zij
Dat
alle
niet
dan
:
en dergelijke,
Aflaten
die
Dat cüristus
moest vertrouwen
alleen als
Doch
groot gevaar.
liep zeer
veel te
want
;
ik
verdrikt
ftuk
dit
niet
moest de zaak dus vatten:
voor ons geftorven en
op
gemoed met
inzeitingen
Dat op
maar het ftond
,
Min- tileman.
een
,
,
zijn
menfchelijke
antwoord gaf:
tot
,
zeggen was
tijde
tileman gejan ludek, die hem
jaren
die aan zeker Burger
de biecht klaagde, dat
in
dien
te
hooge
derhalve geen
werk van maken moest (*).
Met eindelijk
het
begin
der
XVIde eeuw brak
volgende
de Hervorming der Kerk
en
meer
hetgeen
men
openlijk ^ •>
algemeen door.
Het
vindt aangeteekend
den de
doopdag vijfde
van
,
is
opmerkelijk
,
dat de Ne.lerlandfche
karel
,
naderhand
Abten op
van Sprokkelmaand des jaars 1500, aan den jonggeborenen de Boeken des
Ouden en Nieuwen Testamet
derzoekt de
hadden
Schriften
,
als
dit
opfchrift: zij
een
On-
voorgevoel,
C*j BRA.Nor
/.
c,
Bladz.
i4:-i42.
mingmet het begin '•^erXVid«
eeuw. Keizer ^rasmus
als
van dien naam, geboren op den XXlVften
ments hebben opgedragen,
Begin der "^'^°'''
,
KERKELIJKE
3£ afl
C
G. voel
dat in zijnen
,
Jaari5T7. dit onderzoek '^
,
'
leeftijd
velen
bij
en
onder
regering
zijne
zou vermenigvuldigd wor-
De Drukkunst , omtrent het midden voorgaande eeuw uitgevonden , had gelegenheid den (*).
geven tot het fchappen
,
herleven
der
ge-
weten-
en
geleerdheid
der
en er ftonden vele geleerde mannen
op
leemten in de Kerk
die niet nalieten de gebreken en
Onder dezen was erasmus (f) van Rotterdam een der uitmuntendften. Deze heeft in aan
te wijzen.
zijne fchriften
de leere en het leven der Monniken
,
de laatdunkende onwetendheid van het eigenzinnig Bijgeloof, de wijlpfche ongebondenheid, onrekkelijkheid
lijke
de onrede-
de ongeregtige gewetensdwang,
,
en de wreede Kettermoorderij der
Kerkelijken met
eene vrijmoedige pen ontdekt en beftrafc; fchoon bleef vasthouden aan
de Roomfche
Kerk,
die
hij hij
begreep, dat, des vermaand zijnde, zich zelve zonder fcheuring behoorde te hervormen (§).
Doch ::
wij
op
aanleiding
gezien
krijgende
met de Aflaten,
luther ,
1517 begon m.
in het jaar
zijne plaats
het
hebben (**)
door de
werk
,
fchandelijke
gelijk
daar
Hervorming.
der
toe
kramerij
Hij
werd terftond door de Geleerden alomme toegejuicht.
ERASMUS
zelf
had van hem en
had
,
om
de zeden
der
zijn
oogmerk
God hem
goed gevoelen, mcenende, dat
raenfchen
,
der
een
gezonden Kerke
en
Scho(*) BRANDT
/.
c.
Bladz. 147.
(t) Zie van hem Kerk. Gefch.
XV
Deel, Bi. 188.
(§) BRANDT B/^/dz. 148. VOlgg.
C*^Kerk.
Gefch,
XIX Bed,
Bladz. 38. volgg.
GESCHIEDENIS. Scholen
Doch, of
te verbeteren.
aard
ïchtiger vaii
gunst,
in
of de
,
welke
hij
belijden der waarheid toen
luther
ras foramige dingen in te
en
begon
Merkwaardig
RiK CANiRMius van De/ft pAr. hedto van Blentz^
Het fmart mij zeer,
dag koelder wordt, en zoo veel
„
len
„
wat
,,
hebben.
„
tige vrees,
heimelijk herroept vrij
mogt
En
fchijneii
musfen
zijn er bij
dertusfchen had
gezegd
God.
ons in
Men
uitgeworpen.
,
gefchreven
menfchen ontzulke Nicode-
grooten
getale."
On-
zijne eerfte fchriften
van
De
vele
Geestelij-
Predik doelen
welke tegen
overviel
te
kinderach-
eene
der
zich den haat der Monniken en
den van fcheldwoorden
voren
Doch
erasmus door
ken op den hals gehaald.
tot
oordeete
hij
of in
meer de eer
die
5, ziet, dan de eer van
kan
ik
gene
het
,
herken daar
ik
van dag
erasinius
„ 3,
,
erasmus (*):
aangaande
dat
be-
te
frede-
eenen Brief aan kas-
in
,
al
doen af
deszelfs
de woorden van
zijn
het hij
keuren, en voornamelijk deszelfs hevigheid
rispen.
5,
welke
aan
,
blootftelde,
niet
,
hem
van
daver-
hem werden alle
kanten
Men noemde hem Errasmits ^ Arasmus ^ (van arfre ^ ploeg2n ^ mnwroeten , ) Erafinm , ( van en ar e en afmus , )
met paskwillen en
fchimpfchriften.
Behemoth^ Duivel, ter aar
,
vijand
Lasteraar van de
maker. Falsaris,
der
Religie,
Maagd
Voorlooper
imauia
van den
Godslas,
Scheur^
Antichrist,
den (*) GERDPs
Herv.
III.
/,
c.
p.
30.
C
.
C G.
de I^arïSi/.
en
levens
Grootcn Itond
gevaren
willende opofferen aan de
of vrees- na
zachter
des
rust
vele
bij
3J
.__—
K E R K E L
34 na C. G. den ]^^x\si7.
—
,
*
Antichrist
j-pyQjjg
gj^
zelven
van
gelegd
ERASftius
Maar,
als
men
,
die
verv/en op den Predikftoel voor
le
nfgefchilderd zijne
vraagde:
,
Wat
,,
hem met
„
woord:
Dat
Ketterij zij in
in
tot ant-
zij
hadden
gelezen
die niet
zij
gevaar
vui-
hadden
het volk
voor
was
ei
uitgebroeid.
Boeken hadden gevonden?" gaven
dat er echter
had lu-
Het
luther
Monniken,
eenige
Hof
Uit ziinen vergaderd.
van
oof»
Factie^ een
Lutherfche
der
zaad
ziin doodelijk
den
Hoofclhetter ^
luther.
erger Ketter dan
THER
een
,
hoofd
j-i^f
K E
rj
maar
,
wegens het duister
(lak,
Zoodanige waren de verdedigers van ^tn
Latijn."
Kerk
Paus en van de
Aan de andere
!
zijde
ftiet
erasmus
achterhoudendheid van
de laauwheid en
de voorfianders der Hervorming geweldig tegen borst (*).
En
toen
genoegzaam tegen
hij
zijnen
zich zin
3,
een' blinde, die
was
ruw van
Christelijke zaak,
aan de letter,"
nog verder
ellendige,
een'
vervreemd
en in
de
uitvarende
,
God
fchelijke
gen
,
zaken
dat ;
God
maakte
der
van hij
den twist
hem
geloofde, die
eenen dat
er
met epikurus
bemoeide met men-
zich
een' Scepticus
^
niet
verfiand
en nog hangende
noemde niet
christus
het
hevigheid
was; eenen Epikurist
geloofde,
niet
die
van geest,
Atheïst^ die met lucianus een
vatten,
te
zelfs
,
luther
tegen
luther noemde hem:
hij deszelfs drift gaande,
kende,
om
pen op
over den vrijen wil de
overhalen
liet
,
de
,
of twijfelaar
die de Christelijke Belijdenis raakten;
in din-
^Qwvijand der
(*) BRANDT
/,
C.
Bladz, 1^1-164.
,
GESCHIEDENIS.
35
der Christelijke Reügic; een Lasteraar,
van
•vigrten
geftrooid,
om
hem
tegen
vau BALAÜM (*). Eeer
THER
zoo
„ „ '5,
„ „ „
tegen
luther
man
,
als
had, en nog
om
tegen
over een onderwerp, waar in lu-
uwe Verhandeling, doe
luther fchrijven
zulks zult
niet
dit
fpreekt
ftraf raogt
Dus
Indien ik wat te
Ik
dat
,
groot
goeds gezegd
veel
veel belang (telde.
„
geven.
zoo
een
zich had laten bewegen,
te fchrijven
zelf (f):
dat
,
zoo
kon,
daarflieilen
hem
die
hem den naam
Ter verfchooning van luther's
was
gevoelig
eenigen gaven
;
e rasmus vertrekt
tegen
ERASMUS,
de he- nr C. Q»
fchrijven, dat hij koophandel dreef
te
met het woord Gods hevigheid
Bij
luthers vrienden werd onder het volk Jaari5'7. dat erasmus met geld was omgekocht, ____^*
een
uit
gij
mij
ver-
kv>?aadwillend
hart, maar het heeft mij aangedaan,
dat
gij
door
uw aanzien deze zaak van christus zoo fterk benadeeld hebt, fchoon gij met uwe geleerdheid en Dat luther ooit
inderdaad niets verrigtet enz."
Eijn gevoelen
verdedigd
,
in zijn
zow
Boek over den knechtel.jksn wil
herroepen
of veranderd hebben
,
wordt zonder genoegzamen grond gezegd (§). eras-
mus
de jicht, gedurende
zijne
die
gewone
kvvale
ftelde het boekje
,
der
pijnlijkheid-
weinig gerust hebbende
maar
Hij
overleed in het jaar 1536.
nooit
,
leed
veel
aan
evenwel hield hij, leden
op
,
flechts
van
een
fchrijven
van de zuiverheid der Kerk
op, (*) BRANDT Bladz. 235, 23^.
(f) De Serv Arbitr. (§) VENEMA
Hift.
ip\ Ed.
p.
EqcL
T. ^VII.
C
a
SCIIMID»
/. 48,
KERKELIJKE
36
naC. G op , en overzag den Oudvader origenes. Dan dö Jasnsi/, roode loop , die hem voorts uitteerde verhaastte , tot 1552 zijn einde. Bij hetzelve , zijn verfiand gebruikende , den laatften fnik zijns
tot
hoop op
al zijne
roepende
O
:
J'efu
!
te
betuigde
toe,
levens
christus
mifer'tcordia
Domine
,
me , Domine fac finam , Domine mi[er ere JEZUS
!
duitsch
in het
,
mei.
O
En
het
in
Hoog-
Zijn fterfdag was de Xllde
Lieher Gott !
:
van Hooimaand
l'ihera
Heere maak een
genade, Heere verlos mij,
einde, Heere ontferm u mijner.
hij
geduriglijk
(lellen ,
LXXfte
jaar
van zijnen ou-
derdom {*). Gezindheid der
De
fchrifien
van erasmus werden
hier te lande,
,
ontdekNederlan king van verfcheidene misbruiken en bijgeloovighederen omtrent Toen luther openlijk de Hervorming beden. de Hervorming. gon, werden deszelfs fchriften insgelijks al fpoedig veelvuldig gelezen
,
en Itrekten
bij
velen tot
herwaarts gebragt, en zijn, ongetwijfeld, jaar 151 8 in de zij, in het
volgende jaar,
hij
een' der eer-
Duitfche Vorsten, die de Lutherfche leere om-
helsden
De
het
uitdrukkelijke toelating
van Graaf edzard van Oostfriesland ^ fte
al in
Nederlanden bekend geweest, alzoo
,
in Oostfriesland openlijk
Aflaten
Duitschland niets
waren ook ,
in
verkocht werden.
Nederland even
openlijk geveild en verkocht.
ongemeens, zoodat men zich
verwonderde.
daar
als
Dit
over niet
De Paus zond , omtrent dezen
de Brieven nan de
HoUandfche Kloosters
der Gemeente aanboden
,
en er
hier
in
was
,
tijd ,
die
ze
en daar fchatteo
(*) BRANDT Bladz, 320,
GESCHIEDENIS.
37
ten uit haalden.
De
alwaar Allaten
koop waren, gaf hier van nan de f-^nsiT.
te
regering der bijzondere (leden, na C. COC
.
kennis
naaste (leden
verleende
en
,
misdadige koopers, tot zekeren beftemden
dezen
^efchiedde dit te
om
Ook
tijd.
wa-
Ondertnsfchen
tijde.
ren velen ook begeerig,
aan
vrijgeleide
te
weten, wat
was
er tegen
van
de Aflaten gefch reven werd;
fpoedig
het gevolg, dat de leere van
luther. ingang vond,
DAMASzooN VAN DER WYLE BurFLORIS OEM VAN WYNGAARDEN ,
zoodat piETER gemeester,
,
en
Penfionaris van Dordrecht^ in
reden vonden,
aanhangers van
om zich, luther
Lips van Burgondien
gemelde jaari5i8
het;
daar ter
Ook
Utrechtfchen
gaan
van goede
domme
zaken
,
die
Predikers
en ,
fpre-
van
van het betoomen
het
hij
de
voor grol-
woon was, met Hij betuigde
die
ook zeer
erasmus
van te
verlangen
te
Hoewel fommigen
bijzondere
ceneigdheid
tot
Van den Pans, de
C
3
ge-
hij
vergelijken.
naar dien
in welken de Geestelijken het huwelijk
worden.
Schrif-
Heil.
ten, welker gemeene Latynfche Overzetting
z\]nt
andere
verfcheidene
op de Kerkhervorming zagen. Een groot
deel van de levens der Heiligen hield
fchreven.
van het
weeren van zwetfende
van
en
len, lezende, in derzelver plaats,
laten
fi-
,
,
der knevelarijen van Proviforen en Dekens,
en
zat er
zetel
dikwijls
liet
gemeenzame vrienden
het verminderen der Feestdagen,
aanftellen
de
die zelf zfne gedachten over
,
het verbeteren van eenige misbruiken zijne
tegen
(lede,
te verzetten.
thans een Bisfchop op den
kende met
hier
mogt
tijd ,
vrijge-
dit
verlangen
aan
de
vrouwen
toe-
Kardinalen
en
het
gan-
.
G.
1552.
ER
K
35
K E L
K E
IJ
na C. G. ganfche Roonifche Hof, hetwelk hij gezien had , Jaarisi?. fpiak hij niet dan met verontwaardiging, verklaren-
de rondelijk, dat de Heidenen
,
ven, dan
zij, die
plagten
beter
le-
te
nu den Cluistenen wetten voor-
fchreven (*}.
Het was, volgens het gene
Rhethorijkersbe-
wij
2jen hebben, niet te verwonderen,
toe
hier
tot
ge-
de Hervor-
dat
gunr.igeii
de Hor- ming fpoedig in den Nederlandfchen grond wortelen vorming, fchoot; het zaad daar toe was al vroeg uitgewor-
pen; waar toe ook de
der Nederlandc'
liefhebberij
ren voor de oefening der Rijm- en Zangkunst
Van overoude
hare toebragt.
op, die, zich
te lande fraaije geesten
het
deden zich hier
tijden
gezelfchap-
in
pen vereenigende, hun werk maakten van de Rijm-
Dezen noemden zich, of
oefening.
lieten zich
van
anderen benoemen met den naam van Rhethorijkers,
Hun
werd het
allengs
verkregen
vrijheden
vele
van de Vorsten waren gewoon geven
uit te
,
-
door
en in dezelve
te
halen
trof,
,
te
maar
,
heele perfonaadjefpelen
toonen
verfchaft
wild,
,
als
werden
te ,
werden
zij
,
begunfligd.
verfcheidene
alleen
niet
bedorvcne wereld fcherpelijk ,
het
vergaderpiaatfen
,
des lands zelve ,
in
m.eer befchaafd en ingebonden. Zij
hun door de Wcthouderfchap
errst
wat
rijmen liep in het eerst vrij
leeren
,
Deze
gedichten
ook de
of
nu boertswijs , dan met zelfs
in
het
openbaar
op een Tooneel ,
te ver-
en daar in ieder, het geen zijnen pligt be-
gemoet
Nederland
te
voeren.
In
alleen de Geestelijken
het
begin
hier
waren
in
mede bezig, did
(*j
wAGENAAR
radcii. Hifi.
IV De?Iy
BI. 417--; 19.^
,
GESCHIEDENIS. die dezQ oefening
ken, en daartegen nooddriifü,:^Iieid
te
om
misbruikten,
veelal
Overiieden door fciiimpen
reldliike
59
We-
de
verdacht
te
ma-
gewagen van de armoede en
van de Kerk,
hoe
aan dezelve de
Doch
Tienden en Renten onthouden werden.
ver-
volgens ondernamen ook Leeken foortgelijke oefenfpelen van den geest,
en ontzagen zich niet, open-
mondig, daar
het pas gaf, de
zeer te tasten.
Ook begonnen
ftatelijke
onderwerpen
zij ,
van
behandelen,
te
op hun
Geestelijken
tijd tot tijd
bij
voorbeeld
over het onderzoek der Heilige Schrift, verkeerden zin ter
,
dervende menfchen
beantwoording
uit
,
enz.
,
Men
fchreef vragen
van den
rakende het (luk
Godsdienst, het Geloof, de verfterking en vertrooS' ting van het
gewisfe en
dergelijke
woorden daar op gegeven
,
het gevoelen van den Paus of der
maar aan [pelen
fchrifcuur en redenen.
van
zoo wel
in
zinnen
dorpen
Men noemde
,
—
voornamelijk
zich
zoodanige
ant-
aan
Roomfche Kerk, Dit
noemden
zij
Vlaanderen
in
als fteden , dagelijks
,
geoefend (*),
Kamers^
Genootfchappen
Cilde- of Refereinkamers,
De niet
meer.
bonden
Wij hebben een voor-
beeld van zoodanige opgegevene vraag
,
de daar
en
In het jaar 1539 had op ingekomene antwoorden. de Kamer van de Fonteinisten te Gent eene Kaarte
uitgezonden
,
om
deze vraag
te
ke den Jïervenden menfche de
beantwoorden meeste troost
Negentien Kamers kwamen daar op bijeen
,
:
Wel-
ware ?
om
de
vraag op te losfen, en verfchenen volgens gewoonte
op (*) soxiiORN Ncd. Hifi. Bïadz. i;i. volgg,
C4
na C.
G.
I^^^'^S'?. ___
,
KERKELIJKE
40
Elk gaf het welna C. G. op een fraai toegefteld Tooneel. Jaari5i7 bedachte antwoord over. Doch de Antwerpenaars tot 1552. T^. T ,
1,1
Kamer van Pioheren genoemd, trokken den eerDe rerrij' ften prijs, cmdat hunne oploi-fing was: de
„
en
op/landing^
meeste troost; en die van
den
prijs
,
antwoord
Geest gegeven
zijn
derhand, het antwoord op de
lifche
^
tweemeeste
dat
Juist
,
u na-
vraag van den
Zoodanige Etiange-
antwoorden kwamen van geheeie Kamers, en
waren
te
voren wel overwogen
op een ïooneel voor van
De
zij.
eerfle
Katechismus,
Heidelhergfchen
'
:
betrouwen
troost is voor den ftervenden het
CHRISTUS en
dood
,
mensch de
IVynoxbergen den
derzelver
zijnde
lijden
den ftervenden
voor
is
Christus
door
vkefches
zenisfe des
al
geloofd
al
zij
;
volk
het
werden openlijk
uitgefproken
,
en
de Regters, over die antwoorden zittende, ,
Dit was
en den voorgeleiden het
prijs
waardig gekeurd.
oud geloof der godvruchtig denkende
emanuel van meteren
Nederlanderen.
is
de
Gefchiedfchrijver, die ons dit verhaald heeft, uit de
gedrukte antwoorden
,
welke
de Referein- Kamers
alle
hadden overgeleverd (*), en deze Belijdenis geheten is:
voegt er
bij:
dat
Het Landsjuweel^
zoo-
hij
dat zulke Christelijke vragen goede teekenen waren
van een goed opregt Christelijk Geloof, en dat onze Voorouders zich toen zoo veel bijgeloovige
Kerk
Apostolifche eer/Ie
bruikte
!
Züo
zeer
niet
bemoeiden met
ingebrokene plegtigheden niet
oordeelde
veel
deze
,
daar de
van wist of gevoortreffelijke
Ge-
fchied-
(*) NedcrL lUji,
I
Boek op het einde.
,
GESCHIEDENIS. Doch
•fchiedfchrijver.
ken den Monniken
41
deze zelfde antwoorden
te zeer in
Ila-
oog, bijzonder,
het
na C.
G.
I^arisiz* *
omdat
zij
zoodat
zij
gen
van Keizer
dat dit Ituk
,
voor
openlijk
,
waren
het volk gedrukt
al
V
karel
wisten
met
alhoewel
,
verkrij-
te
gedrukt
octrooi
onder de verbodene gefchriften werd geplaatst
,
,
in
deszelfs Plakaat, geteekend den XXIIften van Herfst-
maand 1540 (*). Zijn Zoon, Koning filips, verbood, ook naderhand, gelijk hooft (f) fchrijft met een Plakaat, dat te Brusfel den XXVIften van Louwmaand des jaars 1559 werd uitgegeven , het divulgeren
zingen of fpeien
,
doen divulgeren
,
openbaar,
gen of fpeien
in het
het heimelijk
eenige Kamerfpelen
kens
,
Komedien
,
fchriften,
diergelijke
re
waren
qua^stien
de onze
Batamenten
,
religie
,
.
of
geestelijke
gende de fpeien van zinne eere
.
propolitien
Gods, of van
zijne
,
, ,
in ,
of in
Baladen
Liede-
Refereinen
,
daar
,
Heiligen,
of
of ande-
gemengeld ,
...
die gefpeeld
,
,
inne
of materien luiden
zin-
,
gczelfchap
beroeren-
en belan-
werden
ter
verma-
tot
king van den volke, die moesten niet gefpeeld wor-
den
,
ten
zij
dat die eerst gevifiteerd werden
principalen Pastoor, fen
, . . ,
en dat
gen hadde.
. .
Officier, of
men van denzelven
Wet
,
den
bij
van de plaat-
daartoe verlof verkre-
Dit werd ook verflaan (land
te grijpen
voor
de llomme fpeien, die men hier vertooningen noemde (§), te
(*) BRANDT
(t)
Hijl,
I.
/.
c.
3-,
Bladz. 341. Boxn. Hifi. 3!^.
\.
4.
Verg. BRANDT Bladz. 526.
{%) Een voorbeeld van zoodnriige vertooning heb bijgebragt Kerk. Gcfch.
XX
Deel, Bladz. 201,
C5
ik
K E R K E L
:4ft
K E
IJ
na C. G. te weten, deze Rederijkers vertoonden ook Blijfpt^
Esbatementen of Batementen^ &nKhck' ^„ ^^^^^ ^.^ Kluiten oï Zotte Kluiten (*) heetten.
Jaar 15 17. /^^^ tot 1552
^jjg
2X]
Zekere lourens jansz.
Factoor der Rederijkka-
,
mer de Wyngaardranken , onder de zM^xewk Liefde bovenal te Haarlem^ dichtte in het jaar 1564 zulk eene klucht, waar in
man.
een'
hij
geheten, met eenen lantaarn, lijk
fpelen
Sedert maakte
van onzen
voorfchijn
lieven
-deszelfs
Onfe
:
lieve
wij ons reeds te lang
Cluijt
waar
;
Heers Minnevaer^
Wijf Luhbekeu , Goed Onderwijs
Doch
de Portier en de Paus (f).
ben
een
hij
Heers BTinnevaar noemde
in de vertooners zijn
bragt
1583
jaar
hetwelk
,
too-
ten
verfcheidene ziiine-
hij
Omtrent het
en kluchten.
een fluk te
hij
dag, ge-
DiOGENES, naar menfchen zoekende,
neele voerde.
regt
en
Slecht
helderen
bij
,
de Koster,^
heb-
misfchien
met de Rederijkers bezig
•gehouden (§).
De in de
leer
van
luther
maakte dus
Nederlanden, waar
al
vroeg opgang
erasmus
van
tuigt, in Brieven, gefchreven in het jaar
Antwerpen en Leuven 1519 fchreef
hij
aan
,
zelfs
luther
zelven
uit
volgende jaar
het
In
reeds ge-
1518,
;
,,
Gij
hebt In
(*)
Men
weet, dst Zotte
geen fchimpwoord
in
de
taal
van
dezen
lijd
is.
(t) Zie (Ie fchcts eener Gefchiedenis der Rederijkeren Deel van de Werken van de Nederl. Maatfch»
in het lï
der Letterkunde te Leydcn 1774.
(§) Vergel. gerd. Hifi. Euang. Reform. Tom, 117. Not. 143,
ïrN
T, IV. p.
315.
III. p.
,
GESCHIEDENIS. Engeland
in
lieden
die zeer
,
met uwe
43
fchriften zijn na C.
Ook
ingenomen, en dat onder de grootften.
(te Leuven^') die de uwen
er zullcen hier,
Te Antwerpen is gezegd SPRENG , een Prior van Klooster aldaar, een echt
jakob,
geweest,
Aiigmtijne
het
Ciiristen,
uw
zich beroemt, deze
gelijk hij
ge-
predikte
allen
Doch
belang en voordeel.
Leerling
Christus; de ovevan menfchcn of hun eigen
noegzaam de eenigc onder rigen predikten fabelen
ongemeen
die
van u houdt, zijnde voor dezen
veel
begun-
zekere Proost,
ftigen.
erasmus
meldt
tevens
de woede der Godgeleerden van Leuhem en zijne fchriften () ; deze LeU'
aan lüther.
ven
tegen
,
want
venfche Leeraars, alhoewel niet allen,
hen waren ook fommige
luther
anders van
,
onder
mannen,
uitmuntende
gevoelden
waren
die
onder
de
Nederlanders de eerden, die de pen tegen luther.
opnamen, en waar
in
zij
hen was -fchriften
Jieten
Doch
uitdrukkelijk zeiden,
het
zij
's
mans
volgens
dat
hadden,
zij
Univerfiteit gelezen fchriften
zoo veel in
luthers
dat
werden, ook verbranden.
openlijk
gingen voor het overige in hunne fchriften
en predikarien zoo ,
belet
eerfte
op hunne
zij
November 1519 eene hem in het licht gaven,
reeds den 7den
veroordeelende Bulle tegen
verhaal
ongcfchikt
van
te
erasmus
v/erk
en
,
van
dat
zelven
bij
zij
luther
zelvcn in de beantwoording van hunne Bulle
,
zich
het volk fchandelijk ten toon Helden (f).
Oüi (*) ERASM. Epiit. 4:7. p. 445.
(t) GERDCS
T. III, p.
1802.
G,
zijn .T^^''SI7• __
^
KERKELIJKE
44 na C. G.
Om
luthers leer te karel V,? tot middelen
den voortgang van
Jaari5i7. geloofJe ^ tot 1552.
Keizer
moeten komen.
______
weid
Eerde
een Keizerlijk Edikt of
,.
n ^^m-
te
den
dagteekend
uitgevaardigd
Plakaat
Mei,
Sflen
had
1521
het jaar
In
fluiten,
van ge13
tegen
hij
ge-
,
luther,
zijne
Dit Plakaat werd terllond zencAREL leer en fchrifcen (*). V. tegen j^j^^ j,^ ^^ Nederlanden, als tot des Keizers Eiflan-
lUTHER
in de Ne-
oen behoorende
Moeders Zuster van den Keizer
die toen deze landen
Inquifi-
Landvoogdesfe beftuurde.
uoemd.
wege den Keizer o
van
j^^j !!!,"' cigd en teursbe-
margaretha
afgekondigd, door
,
derlanden van Oostenryk,
, 3
Ondertusfchen
co
pj^j^ajn j^ het eerst niet ftreng
Maar
in
volgende
het
jaar
uitgevoerd
benoemde
, 7
,
als
fchijnt dit zijn, j
te
de
Keizer
van der hulst. Raad in Bra» erasmus in zekeren Brief een' wonder-
Meester francois
band ^
dien
lijken vijand der geleerdheid
noemt, en den Karme»
Heter Monnik niklaas
van egbiond tot Inquifi' of Geloofsonderzoekers. teurs Van dezen laatflen fchrijft erasmus, het is een uitzinnig mensch, roet een zwaard gewapend, die mij,
meer haat, dan Plakaat,
luther
hij
waarbij
van
(erasmus,) Het
doet.
deze hunne
veel
Keizerlijk
benoeming ken-
nis
werd gegeven, behelsde onder anderen, dat elk,
die
LUTHERS
leere eenigzins
dertig dagen na den
VAN DER HULST dus
toegedaan was, binnen
XXIXften van Grasmaand voor
gedagvaard werd,
luidt het Plakaat, hermhertelijck
ricordie ge'tnflrueert te worden.
,
omme daar af ende met mi e-
f
ghepurgeert ende ghecorrigcert
\^czt Geloofsonderzoekers wierpen daar
op (*) Kerk. Gcfdi.
XIX Deel,
Bladz,
io(S.
,
GESCHIEDENIS.
45
menfchen in de gevangenis, en daarna zocb-
t>p vele
ten zli, wat
ERASMUS ,
zij
hun
,
,
voegende
er bij
Deze dingen wist de
:
Keizer niet, en het was nogtans wel noodig hij
Wanneer
die wist.
Inquifïi'ie
lezen
ciaar hij niet
dat
,
wij hier van Inqiiifiteurs en
moeten wij opmerlten
,
moet denken aan de
men
dat
,
fchande van
tot
Ko-
het Christendom beruchte Spaanfche Inquifttie,
ning FILIPS fchreef ,
van
quifitie, als gepleegd
dien
den zij
,
het jaar
in
zijn
de
//?-
af,
tot
dat
1565, vaders
tijd
toe, voor niets nieuws kon gehouden wor-
tijd
waar tegen die van Brahancl beweerden
worpen geweest waren
Beiden beweerden
(*).
De
dat in zekeren zin waar was. als zij in
Spanje plag
te
vangen
,
Inquifitie
en
dat
,
aan onder-
nooit met Inquifiüe gekweld of daar
iets
zoo
^
veroordee-
te
len, zonder aan den Wereldlijken Regter iets anders
over
te laten,
dan de uitvoering van de door haar
gevelde vonnlsfen
was
,
van Koning filips Keizer
karel
Inqu'ifiteurs reldlijken
dere
een
benoemd
Regter
werden
,
der
zelfs in alle
gevangennemen
fteden
,
venter (f), niet toegelaten.
.
als
bij
had
ingefteld
doch deze moesten den
befchuldigden
tijden
Evenwel
ingevoerd.
Geloofsonderzoek
in het
regtspleging
Nederland voor de
in
niet
en
en
We-
de
ver-
kennen.
Zij
voorbeeld
De-
Evenwel breidde hunne
magt zich allengskens verder uit,
geftijfd
ftrenge Plakaten, die, van tijd tot tijd,
door
de
op het (luk der
(*) HOOFT Nederl.
(t) CERDES Tom.
Hijl. p.
lil.
66 volgg.
fag. 211.
na C.
G.
fchrijft J^^^^S'/* tot 1552. , .
zouden lessen,
te last
___.
K E R K E L
46
Ba C. G. der Ketterijen uitkwamen, Jaarisi/. jaar > tot 155:2
Men
^
IJ
gelijk het
ook
viiidt
ook eenen Brief van Paus klemens VII.
in het jaar
-'
,
over
gaan en
diende.
marcha
bij
,
deze Pre-
Nederlanden
de
wordt bijgevoegd,
gezags genoeg had-
meer inkruipende Ket-
de hoe langer hoe
terijen tegen te
waar
gelijk er
de aangeftelde Iiiquijiteurs geen
om
toe
1525, aan den Kardinaal de
Opper ' Inquifiteur
tot
daar
bijzonder
het
in
wordt aangedeld, omdat, den,
Plakaat van het
j<jro ^^
Bisfchop van Luik, gefchreven laat
K E
uit te roeijen
(*).
Spoedig begon men ondertusfchen de vervolging
coRN. Secretaris
Een
en
begunfligers
van
der leere
der eerfien, die hier van ondervin-
Jjj^g j-,a^ y^yas CORNELIUS GRAPHEUS, of SCHRY° ' ^ ^ VER, van Aaht , Secretaris der Itad Antwerpen^ een man van voortreffelijke geleerdheid en zeer ge,
.
dienst
^
^^^^" ^^ aanhangers
LUTHER.
vanAntwerpen, om den Gods-
'
acht
bij
ERASwus.
,
Titzz had een zeer nuttig boek-
van JAN Gocii van Mechelen (f) over de vrijheid van den Christelijken Godsdienst in het Nederduitsch
je
vertaald,
Dit haalde hals.
Hij
en daar eene
hem den
Voorrede voor gefchreven.
haat
werd weldra
pen, en niettegenftaande
der Geestelijken
hij
leedwezen betuigde over
het gefchrevene, en zich gereed verklaarde, zelve te herroepen
,
in
zijne
om
de gevangenis geworpen
genoodzaakt, openlijk op een fchavot te verbranden,
op den
verantwoording geroe-
ter
waar na men
goederen verbeurd
zijn
zijn
het,
en
gefchrijf
vonnis uitfprak
verklaarde,
hem van
,
zijn
ambt (*) Idem pag. 45.
(t) Zie
liicr
voor B!adz. ci.
GESCHIEDENIS.
.
SLmbt afzettende en de ftad Brusfel tot
Antwerpen
bepalende, zonder naar
gen
fliaat ,
mogen we-
eenen
behoefti-
G,
I^^'"'5^/'«
__.«
fchoon het hem naderhand vergund werd,
naar Antwerpsn
te
wat
kwamen,
beter ftand
keeren
alwaar zijne zaken
,
gelijk
werken
uitgegevene
zijne
verblijf na C.
zijn
te
Hij verviel hier door in
derkeeren.
47
naam
cenen
in
door
ook
zich
hij
verworven
heeft (*;.
In
het
voorbijgaan
verdient
aangemerkt
hier
te
worden, dat de Predikers tegen lutker nu en dan door hun
ongefchikt
van den Predikftoel
uitvaren
aanleiding gaven tot opfchuddingen onder
hetwelk hen openliik uitjouwde en befpotte een voorbeeld
te
Nederland
in
is
JAC. LATOMUS
,
ininikaner ,
luther
wiens gefchrift
Monnik;
heid, volgens ,
,
zoo
door luther.
eustachius de ziche-
eindelijk
jan driedo of drie-
niet onervaren in de Schoolfche
Wij hebben
fom-
dat
genoemd van de rivieren, een Do-
eigenlijk
DOENS
van
leere
wederlegd geworden,
Nis,
Ook
(f).
vroeg de pen hebben opge-
al
vat ter wederlegging der als
waar van
Dordrecht plaats gehad hebbende,
door EiiASiMus gemeld wordt
migen
het volk, ;
erasmus
in het
Godgeleerd-
(.§).
voorgaande , (5/. 43,) eenig gewag jakob ge. SPRENG.
(*) BRANDT heeft Hifl- der Reform. 177. den
Brief
van
grapheus
Palermo medegedeeld, waar
aan
in het
I
den verhaal
Deel, Bladz. jjisfchop
van
vervolging door -hem zelven befchreven wordt,
Ct) Ep. 491. p.
S'.j.
CS) GERDES
p. 21
/.
C.
Ep. 5Ö2. p, 620. ,
22.
's
van
mans
,
K E R K E L
48
K E
IJ
na C. G. gemaakt van jakob spreng, Proost te Antwerpen ^ Jaari5i7 ^jg Van ^^^ begunfiiffer van luthers gevoelen. ö
os
tot 1552.
-I
dezen moesten wij no^ verhalen
,
dat
zijn gevoelen
ge*
de
in
bij
vangenis geworpen, uit vrees voor den
brandfiapel
herroepen heeft in de maand
Februarij
De gemelde jakob werd lang daarna op nieuw gevat , doch door
1520, met eenige anderen. echter niet
behulp van eenen Franciskaner ontvlugtte gevangenis, en
deze
hij
Bremen een waardig
te
is
Leeraar
van het Euangelie gev;orden (*).
Zware vervo:-
Van
nu af was
zwaar,
verhaald vindt
V
Keizer ka rel
meer dan
,
En geen wonder,
enz.
Ketterijen of
werden
,
uiterfle
van
op
menfchen
levende begraven
de ,
,
verbrand
zoogenoemde
zoo
welke
ora
woede, vervolgd
voornamcli k gerekend werd het overtreden
van nietvvaardige Kerkelijke rige voorfchriften.
om
men
regering
gebragt, onthoofd,
dewijl tot
menfchen, met de
vele
zijn
bedrijven
Ketterfche
de
50,000
dood
oppehangen
,
onder
enkel
verfchillende wijzen ter
verdronken
deze landen
in
den Godsdienst, zoodat
dat
,
vervolging
de
zake van
ter
iemand
in
hechtenis
aan den brr.ndftapel
inflellingen
Het was
ie
te
,
bij
of willekeu-
voorbeeld
doen nemen
brengen
,
indien
,
hij
genoeg, en
,
zelfs
op de
,
zoggenaamde vastendagen, vleesch gegeten, of dien hij
hij
eenig verboden boek gelezen had,
deszelfs inhoud niet had goedgekeurd.
tans
werd met
uitgevoerd
,
alle
dan dat
deze
wreedheden
de Euangelieleer
En
niet ,
in-
alfchoon
hoe
nog-
anders langs
hoe (*) G£rd;is pag, 23-25.
GESCHIEDENIS. hoe meer zich trok lijks
de opmerkzaamheid
,
,
49
menfchen
der
tot na C.
en derzelver voortgang daar door groote-
G,
J^^J^'j*
bevort^erd werd.
Het werd
eerfle
Nederland
in
opgeftaan
Monniken
Augmtijner
,
Het Au-
ge- gy^stijner
Het
AnP.verpen,
gellort te
van
Klooster
heele
luther was
bloed, federt
aldaar ^^^^^j^^gp.
was verdacht geworden van Lutheranerij. Men nam pen ververfcheidene Monniken gevangen , van welken eenige g^^onbezw^ken, en hunne gevoelens
Deze, dus genoemd naar het jacr
hij in
van LL-THER, wns
,
hij in
herg gekomen, en aldaar
het
gerucht
het jaar 1521 te
Witten^
Baccalaureus der God-
tot
geleerdheid bevorderd, na
openlijk
eenige
verdedigd te hebben, over de zonde,
dorvene natuur des menfchen, Euangclie, geloof en onthield
hij
teen weder
welk
bij
te
zijne
t'yd ,te
Antyverpen
over
ftellingen
de
Dordrecht
der
medebroeders,
godzaligheid
berstte de vervolgzucht
vele
werd
Monniken gevangen
door
te
gronde gefloopt
opwekte.
Men
los. ,
in
,
en de
eenige
vrouwen
,
die
kwam Herv. ill.
uit, en
te
en
kwam
vermaningen en
het
de
beoe-
Doch weldra nam hem met geheele
Klooster
maand October 1522.
HENDRIK ontkwam de gevangenis, door Dis overweldigden.
be-
het
Klooster, in het-
in zijn
voorbeeld, tot de kennis der waarheid en fening
de
wet,
over
Van daar wedergekeerd,
liefde.
zich korten
daar ^-tfln.
,
eigenlijk
heette
Bcwogcn door
Prioor derheden
gevangenen. vansEN-
geboorteuad
zijne
14CS geboren was
HENDRIK MOLLERUS.
De
herriepen.
HENDRIK VAN zuTFEN was ondcf de
hulp
van
op zekeren avond de gevangeliij
week vervolgens ten lande
Bremen, waar
D
hij
twee jaren vertoefd
KERKELIJKE
<S;o
at C. G. toefd en het Euangelle gepredikt heeft, doch Jaarisi7 naar Dithmarfen beroepen ziinde , werd hiij
——
toen
1.7
tot 1552.
daar
door de bijgeloovige Boeren doodgeflagen ().
^
Van de gevangene Monniken bleven
Mortel-
HENDRi'r" voEs en
ftandig, twee van dezelven
ESCH,
te
JAN ESCH. gevraagd
te regt gefield
wat
geloofden ?
zij
geen in de Boeken
ments en
wordende, werden
zij
vroeg nader
antwoord was
ja
:
Of
overeenkomt.
:
Of
ook de
zij
zij
gevoelden
dit alleen
kon.
Toen
zij ter
dood veroordeeld.
hier bij
zouden mogen
dat
bonden
,
dat
lijden
zij
werden
,
God,
Zij dankten
dienzelfden
dat
werden, riepen
dag, den eerden Ju lij
zij
Christenen.
verhaalden
zij ,
zi)
voor de eer van zijnen
den dood des vuurs blijmoedig,
fiierven als
zij
beleden,
volharden
bleven
toen
Toen
,
en
zij
naar den
met luider
ftemme:
met wonderbare ftandvastigheid. paal geleid
die
over-
van de Goddelijke geboden gevoelen
zij
naam, en nog ondergingen
,
den Paus zy
der
Het
Heil. Schrift
iemand
dat
,
eene doodzonde beg
men
het
begrepen
befliiiten
met de
in hetgeen
,
de beflüiten der Vaderen en van
iets
:
en Kerkvaderen geloofden?
Kerkvergaderingen
treedt,
antwoordden
Ouden en Nieuwen Testa-
de Xïl Artikelen des Geloofs
in
Men
is.
des
vol-
hendrik voes en jan
,
Brusfel
:
drie
er
Aan den paal g^ men het vuur aanbragt,
(*) nis en
Tom. gen
,
Men
vindt zijn eigen verhaal van
ontkoming III.
Mon. p
door hem
worden.
te
in
eenen Brief van
13.
volgg.
zijue
hem
alwaar ook
gevange-
bij
zijne
gerdes fiellin-
Wutenlerg verdedigd , gelezen kunnea
GESCHIEDENIS. bragt
twaalf Artikelen van het Geloof, en hie- na C. O»
de
,
5t
Deum Laudamus ^ aan, om vers, beurt om beurt,
dien I-^r'*!'?» tot 1552.
Ven den Lofaang, Te
,
elkandercn, vers
ZIJ
zongen,
tot dat de vlam de llem en
Van den éénen
flikte.
vuur aan
den van het vuur
Om
pen.
of
te
als rozen
Men
onder mij ftrooit.
ftige
men,
verhaalt
dat
de hatelijkheid
verzachten
het
die
men
in het
mid-
,
malen je zus roe-
menfchen
dorsten eenige
,
dat een
,
hij,
van zoodanige bloeddor-
wreedheid aan godzalige
uitftrooijen
,
hoorde hen ook
tot verfcheidene
ver-
gezegd heb-
zijn
te
toe-
het leven
zijne voeten ziende ontfteken
Dit fchijnen mij
be :
,
Augmtijncr was verfchenen
,
ontgaan
Monniken de
verbranden
der
te
aan
fabel
zekeren
hem bekend had
en
gemaakt, hoe hunne zielen behouden waren, dewijl zij
zich in hun uiterde, te weten in het vuur,
En
bekeerd hadden.
dit
de Heilige Maagd gefchied
,
want
zij
waren daags
voor den dag van hare vijttatie verbrand.
genen,
die digtst bij het
bijzonder de Scherpregter,
De
derde
MUS
is
getuigden
hetzelve
,
zelf verhaalt,
ven bijvoegt
geheim van
het
boven
:
in
de
in
al
het
eil
tegendeel.
gevangenis ge*
kant geholpen.
alle twijfeling gefield,
met
Maar de
vuur waren geweest,
Monnik werd weder
bragt, en in geval
nog
was door de voorbede van
Dit
doordien EïiAd-
de gemelde omftandigheden
^
eenen Brief (*), en er in denzel*
Te Br mfel zijn
eerst twee
verbrand^
luther eerst te deeg luther de gedachtenis
en van toen af begon die ftad te beganftigen.
Ook
heeft
vail
()
Epist.
1060.
T.
U. Ep. p. 127.
D
fl
____«
KERKELIJKE
^
«a C. G. van dezen marteldood vereerd jaari5i7. tot 1552. .
is: y^j^ het begin ^
met een Lied
neues Lied wir
waar
,
heben aan
^..
enz. (*)
In het jaar 1583 werd in de ftad Groningen een
Rede-
^'"f^
E'm
merkwaardige redetwist, (Dispmatio,} gehouden,
gen over over verfcheidene ftukken van den Godsdienst, en den GodsijjJ2onder over de Wereldlijke Magt» welke de Paus
van
Rome
THER
zich aanmatigde
CHRISTUS,
in
die in
Ook
(f).
aan
in dat jaar zijnen Brief
alle
fchreef
Holland^ Brahand en Vlaan-
deren zijn^ ten einde hen te bemoedigen en
kerken in het geloof;
lu-
de Broeders
in
welken Brief
hij
te ver-
ook ge-
waagt van het uiteinde van de bovengemelde voes en ESCH, die hun bloed
voor
de eer en
de zaak
van JEZUS geRort hadden. I)eHervorming
Ondertusfchen j^ggj.
wmrveld
^p^^
won ygj^j
de Hervorming in Nederland nietie^endaande
de hevigheid
.
onder de der vervol-
^^
vervolging.
Antwerpen
,
m
.
welke fiad
hoofde van den toenmaals aldaar bloeijenJen
«ing.
handel, zich vele
fchen en
vreemdelingen bevonden.
Duitfchers , die der
Hervorming
uk
,
KoopEngel-
waren
toegedaan, wies het getal der Hervormden van dag tot dag.
In het jaar
1524 predikte de
Pastoor
te
Mels^ twee uren gaans van Antwerpen^ tegen het
Pausdom
,
en dat fom wijlen in het open veld
den grooten toeloop van volk. zich zelven en de
Deze
andere Priesters
,
door
zeide eens
,
befchuldigende
:
Wij (*) Vergel.
brandt
fupra pag. 31.
(t) GERDES pag. 32.
/.
c.
Bladz.
191.
gerdes, ubi
GESCHIEDENIS. dan judas
fPtj zijn erger
;
$$
verkocht en leverde
hij
jja
C.
G."
den Heere: wij verkoopen hem Uy en wij leveren Ïaari5!7, '
hem
Dit veroorzaakte een nieuw Plakaat
niet.
Monnik,
gen hem en zekeren Augustijner
Antwerpen
hun
lijf
waar
leerde ,
werden.
gezet
als hij
niet
,
,
verfcheen
niet
COLAAS genaamd, Schrift, op een
,
op eenige
er
op
fcheeps-
Doch
hoeren.
te
den hoop
uit
die Vvreigeoefend
fchip,
te
door welke verhindering
klom iemand
,
kwam
Desniettemin
om den Monnik
men weet
die
,_....«
30 Karelsguldens op
bij
eenen Zondag veel volks bijeen
timmerwerven
te-
was
en onderwees
,
,
ni-
in
de Heil.
de
menigte.
Doch, deswegens van twee vleeschhouwersknechts, vlammende op het geld, op het
des
lijf
Predikers
gefield, aangetast en aan de Overheid
overgeleverd,
werd
de ftadskraan
een' zak
hij in
gedoken
,
en
bij
verdronken (*),
De komst
van den verdreven Koning van Dene- Lof van
marken christiern
-"^'^'^
K
(f), te Fere en vervolgens ^^^ te Middelburg in Zeeland ^ gaf ook gelegenheid tot bexh, uitbreiding van de leere van luther en der Her- Koningin '
vorming.
Deze Vorst begunftigde de Hervorming
,
izabella of elizabeth , eene karel V. en den Roomschkoning FERDINAND5 wordt befchreven als eene god-
en zijne Gemalin
Zuster van Keizer
zalige en
voor de waarlieid
ijverige
Vorstin.
Broeder ferdinand zou eens gezegd hij liever
gewenscht had, dat
zijne
hebben,
Haar dat
Zuster op zee ver-
(*) BRANDT Bladz. 21 5. GERDES /«7^. 37.
(t) Zie Kerk. Gefch, XXI Deely Bladz. ^6. volgg.
Ds
^ajj^en,
KERKELIJKE
54
na C. G, vergaan was , dan dat zij ooit met luther Jaari5i7. fenberg had gefproken. Maar daar tegen '
Koningin op een' anderen
r
NAND
te
gemoet gevoerd hebben
wilde doen
zij alles
hagen,
zij
ter
zi]
hoewel
zi) ,
Gods woord houden, en in
den Godsdienst
ware het ook, dat
al
,
wat haren Broeder zou be-
,
zich echter aan
kennen wilde,
dat
:
wereld gebragt was
geen gezag van eenig mensch
niet
zou de
haren Broeder ferdj-
tijd
van édne moeder met hem en
JVti'
te
hij
er-
haar daarom
voor zijne Zuster zou willen erkennen, hetwelk geduldig verdragen
zou.
den ipden Januarij 1545.
LUTHER,
Zij
Van
in eenen Brief aan
overleed
Genet
te
haar overlijden fchrijft
joann. agricola(*):
Koninklijke vrouw, eene ware Koningin , 5, De ELiZABETH , Gemalin van den Koning van De„
chris-
Koning
^,
neniarken
5,
tiernus
„
in een groot geloof geftorven,
na het Avondmaal
„
wettig ontvangen
naar de
„ „
daar toe aangezocht door de Grooten, niet kun-
,,
nen overreden,
,,
weder
,
overleden,
is
gelijk
zelf mij gefchreven
te
hebben,
heeft,
doch
zij
is
inrtelling
van CHRISTUS; ook heeft men haar, hoe zeer
om
„ ook eens eene „ fen (t)." Men vindt op
tot het geloof
van den Paus
Te weten, ckristus
keeren.
te
heeft
Koningin ten hemel willen verhef-
het jaar 1524 aargeteekend , VelLNoiinen vlug- vele Kloosterlingen hunne Kloosters verlieten. ^
len en
dat
In
.
trouwen. 'Halland
^
mijn vaderland,
fchrijfc
erasmüs,
in
ze-
ke-
(*) Epist. Tom.
^t)
II.
pag. 311.
Gl,RDE3 pGg. 38
,
35,
GESCHIEDENIS. keren Brief,
nemen de Nonnen
trouwen
den Heere.
in
VAN EGMOND werd
om
De den
van
mishanddingtn
eenige
,
gevaar van aan den
uit
daar na verkreeg
k'jrt
de
De Monniken
geraakten alom
bij
land, Zeeland en Vlaanderen
Men
loop,
al
Te
uit.
voort,
wierp
te
ontwerper,
was
werd
leere
In
bij ,
er
^s
in
het volk
en
gingen
de
alle
op den
Hoi*
in
eencn doodelijken
Ilertogenbosch
eenen op-
in
^
ter {t;id
buitenvergaderingen
eerlten
het drukken van
Keizers,
der
pasfen.
te
April deszelven Nieuw
Boek
eenig
het jaar 1525
verbo-
einde het verfpreiden der nieuwe
werd
in
Holland
in
den
doodftraf
,
Haag om de
'^^'^'^^^
(jOANNES
na het opltaan van lu- pistoridoor het worgen en verbranden van jo^n- "O^erRe
NES piSTORius of JAN DE BAKKP-R , hetwelk menige breedere melding verdient. Deze jan de bakker , eerlijke maar geringe ouders te Woerden gebouit ,
jan de
van den Godsdienst,
THER,
ren
P^^l^^at,
mogelijke wijze te beletten,
het eerfte voorbeeld geseven van leere
,
zonder vooraf onderzocht en goedge-
te zijn, ten
op
'
Maar
Holland weder een Plakaat uitgeko-
in
men, waar
'\
liep
,
worden.
op de Plakaten des
zonder
1524
keurd
gezet.
de Minderbroeders en Dominikanen
Intusfchen
den
dienst
ambtgenoot
Landvoogdesfe, of der Wethouderen
jaars
Paus,
weder nieuwe magt
iiij
laarisi/.
niklaas
den
werd hem weder toevertrouwd (•).
Inquifi'.ie
haat.
zijn'
Zijn
geftraft te
lijve
de vlu»t, en an C. O.
overal
Inquifiicur
Keizer en
FRANCois VAN DER HULST,
55
was ecnigen
lijd
Koiaal- Zanger
te
Uir echt
^
en (*) BRANDT Bladz. 2ïy. GEKDES p. 43.
D4
]^I^^tel'''^l^
j^ j^j^^J'
land.
KERKELIJKE
56 na C.
G. en
genoot vervolgens
joannes
onderwijs van
het
ï*"^Si7- RHODius, Beftuurder of Rector van het Collegium tot 1552.
f
Hieronymitanum aldaar, van wien, genegen
voor
waarheid
Hervorming,
de
fpnedig
al
de zucht
Zijn Vader
overerfde.
zeer
zijnde
als
hij
tot die
,
Koster was, voor den Zoon vreezende, nam hem tot zich, om hem in zijn ambt behulpzaam te zijn. Doch de Zoon liet geene gelegenheid voorbijgaan ,
om
maken, en
Men
velen
de Hervorming over
tot
zond hem dan
oefeningen
,
mus,
die gastvriendfchap
der.
Hier maakte
vorderingen
,
aandrang des vaders
,
had g'^had met zijnen Vakorten
oiigemeene
tijd,
doch tegen
,
Letter-
met aanbeveling aan eras-
in
hij ,
en werd
te halen.
zijner
voltooijing
ter
,
naar Leuven
,
bekend te
het Euangelie
medeburgers met
zijne
zin
zijnen
tot Priester gewijd.
ter predikte hij vrijmoedig tegen de heerfchende
gebreken, waar op
lingen en lijkheid
hij
weigerde
te
der Staten van Holland^
welke
had,
zijnde, reisde
maanden ving
hem van
in hechtenis hij
vertoefde.
weder aan
hij
telijkheid
de
van last
Utrechtfche
halHarrigheid
naar
befchuldigd
Wittenherg ^ alwaar
Wedergekeerd te
prediken
hem
,
in het
hij
waarom de Gees-
eene bedevaart
ten einde daar de Ketterij af te
de bakker
,
drie
vaderland,
tot eene ballingfchap
drie jaren veroordeelde, en tot
Rome,
hij
genomen; doch weder ontflagen
van Utrecht
boete te doen.
werd
Woerden^ op
den Kastelein van het Kasteel
Geestelijkheid
ter verant'.voor-
te verfchijnen ,
bij
dwa-
door de Geeste-
hij
van Utrecht geroepen werd,
ding; toen
op
,
Als Pries-
verre
van naar
zweeren en
van hier aan
te
vol-
GESCHIEDENIS. voldoen
,
Hervormden deren zal
hij
COC
die thasis
beRaan met den arbeid
aanhoudendheid
huizen in het geheim
Wanneer
dezen
te
en zocht
op
onze
aanbood aan
niet
BAKKER
bij
,
bijzondere
in
de Paus met eene nieuwe
tijde
zich
,
om
die
allen*--,
Mis hoorden
de
zekere plaatfen en tijden
ijverde
handen
ziine
prediken.
te
om
van
voortgaande
echter
uitvinding Aflaten
ge-
op, de Mis
hij
te lezen, ja leide zijn Prlesterfchap neder, zijn
het
het jaar 1523, befloot hy
tijd,
trouwen, ook hield
te
om
Delft
te
ook bezocht en vertroost heb-
,
Omtrent dezen
vrouw
de na C. G.
ftichtte
cornelis noNius of hoen en wil-
loof gevangen zaten ben.
en
,
geheim; onder an- [^J"^^i7.
hier en ginds in het
LEM cNAPiiAEUs,
eene
Holland rond
reisde door
57
be-
,
de nietigheid en
arglistigheid dezer uitvinding aan te
toonen
De
ne medeburgers te waarfchuwen.
,
en
zij-
Geestelijkheid,
door het een en ander in woede uitberflende , bragten te
wege,
dat hij,
op
uitdru'>
voogdesfeMARGARETKA,
bevel vandeL-aid-
elijk
gevat
,
en in 1525 terdood
gebragt werd, toen
hij
twintigrte jaar zijns
ouderdoms getreden was. Mees-
ter
NICOLAUS COPINUS A MONTIBUS
uosEMüND, waren
RUARD TAPPER
en
,
eïi
GOD'CHALK
vaH Enkhulzcn
voornaamfte
in het eerst zijne
zeven
htt
naauwelijks in
^
Geloofsonder-
zoekers, aanklagers en beftrijders uit de Kerkdijken;
laurens , Mechekn ^ zat
Meester JOOST lovering, of
van den grooten over het beleid
Raad
en
te
het
befluit
van wege de Wereldlijke een voornaam
lid
5
daar
na
dezer regtspleging
Overheid;
deze
der Inquifuie, die door
D
Prefident
was
,
ook
erasmus, in
.
1^5**
KERKELIJKE
58
na C. G. in eenen Brief aan bilebald pirkheimer, beJaari5!7, (j-hreven wordt, de geleerdheid meer dan doodeliik tot 1552. , te haten. Zij hadden met hem, gedurende zijne ^
gevangenis, veel woorden RrijJs, drijvende, dat al
de inzettiiigen
en
overleveringen
Kerke moest aannemen
roeijen
moest dwingen,
met den zvv'aarde; dat de Priesters
ongehuwden
verbonden
ftaat
betuigde, niets
meening van den
cm
ingegeven,
Geest
Heiligen
had , andere woorden
te
doch
onderhouden,
zoo
in
in
gaan,
te
was
niet
anders
Hij beklaagde
kuisch
en
niet wiide
eerlijk
zich
,
huwelijk
,
dulden, daar de
pleegd, gebiecht, vergeven
werd;
dat
had
hij
de
men
door
God
hoererij
en
onder de Priesters
kuischheid
en
zei ven
zwaren arbeid, en zich van
M'p.arom
om
,
hij
die
te
te
gaan,
toegelaten,
on-
dagelijks
ge-
op nieuws bedreven
en
niet,
en
bidden,
en
fierken
allen
verkrijgen
hij
een
allerlei
,
maar
het noodig had geoordeeld,
huwelijk aan
hen
waar-
hem
in
gave der onthouding
moeite genoeg gedaan, door vasten
onthouden
geoor-
God
dan
dwingt, door overtuiging en verlichting der heid.
wel
met Gods
die
men moest de menfchen
den Godsdienst;
dvv'ingen
noodig
der Kerk
verre
Geweld
woord overeenkwamen.
niet
dan van de Schrif-
Hij wilde de inHellingen
tuur zelve.
loofd in
,
had
dezelve
verdaan, men
gebruiken
te
den
tot
den zin en
in
die
,
le-
uit-
dan hetgeen in
,
was uitgedrukt ,
welken
of
de bakker
waren,
te willen vastflellen
de Heilige Schrift
niet
van geloof en
tot regelen
ven; dat men de Ketters
men
Roomfche
der
had wel,
toen
drank
te
vergeefs
,
een eerbaar hij
Piiester
GESCHIEDENIS. ter
werd
len
naar het Kerkelijk Regt te zul- na C. G, naar zijn vermogen en kennisfe. J^^risi?.
gezworen
,
55
leven, doch
,
'
Het ftond der Kerke ftaat
niet
der Geestelijken te bevelen
echt Kanonicke
wordt.
bevolen
Het geen hem verder voorgeworpen werd en verantwoording kan men lezen
dood, befchreven door
haal van zijnen
WILLEM GNAPHAEus.
gevangenen
wezen was,
liet
den waart, en met
mengdet
zoo
;
Deze wensch
het
den
of liever vloek
,
hadt
maakt
veel wurks en moeite
,
„
:
werd met
doen
te
ver-
ons."
gij
afgrijzing
Men
aangehoord en met verfoeiiing tegengefproken. veroordeelde
hem
ter
dood.
hem
voer gebragt werd, perste
TAPPER ,
otn te biechten
wachting, luidde dat ik een
;
het vonnis ten uit-
en
zal
verkrijgen."
zijns
Zoons wil, van
gezet, vergund,
hem
in
,
de verdoegelijk
te
^
de eeuwige za-
Men
ouden Vader jan dirkszoon koster
om
belijde
om jezus Christus
mijnen eenigen Heer en Zaligmaker, ligheid zekerlijk
Ik
Maar,
menis en eeuwigen 'dood waardig.
hoop
„
dus:
ellendig zondaar ben,
ik, dat ik, door
uuard
delnquifiteur
maar tegen tappePvS ver-
Diecht
zijne
arm en
Eer
Ik
bere-
uwe vrouw
met
eerst
de
aan
Duivel
hoeren
tien vuile
u
gij
ver-
al
hij
verhalei.
te
vm
hij, dat gij
wenschte, zeide
gehad, toen
Toeu
eerbaarheid
Gefchiedenis naauwelijks toelaat
mede-
zijnen
joost laurens
zich de Prefident
woorden ontvallen, welke de
zijne
gefchiedver»
het
in
de
nergens in
die
,
Schriften
Heilige
ongehuwden
een'
vrij ,
had zijnen
,
het Kostersambt
de gevangenis
reeds
die
aan
ken, verwachtende, dat de oude man,
was te
om
;,
af-
fpre-
zijnen
Zoon
'
KERKELIJKE
^o na C. G.
Zoon
Jaar 151 7.
{jgwegen.
tor -
behouden
te
denzelven
,
Doch de zaak
herroeping
tot
anders
viel
zoti
De Va-
uit.
1552.
Zoon met deze of
der verlierkte en bemoedigde den dergelijke
„
woorden: Ik ben
Zijt
welgemoed, volhard
in
5,
het goede.
5,
van iiBRAHAM, mijnen zeer lieven Zoon, die mij
„
bereid
naar
,
voorbeeld
het
nooit misdaan heeft, op te ofleren."
Toen hem hij
aangezegd, ontving
zijn flerfuur v;erd
deze aanzegging
gemoedsblijdfchap
,
en ongewone
met wonderbare den
bragt
en
nacht
geheelen
door met overdenkingen, het lezen van den Bijbel en tusfchcn beide
,
met eenen gerustcn
,
Den
flaap.
volgenden dag, den i5den September des jaars 1525,
werd
hij
gens hing
op een hoog
llellaadje
men hem een
kort geel kleed
Vervol-
ontwijd.
om
het
lijf,
als
eene
en zette een' geelen hoed
met
zotskap, op
Voorbij het gevangenhuis
ten ter
hoofd.
zijn
dood gaande
riep hij
,
oorlappen,
de genen
tot
zake van het geloof gevangen zaten
„
ftemme:
met
den
dorpel
Hebt goeden moed,
als
JEZUS CHRISTUS, opgcwekt
des
fterke
martelaar-
helden van
door mijn
Verdedigt de Euangelifche waarheid tegen
Op
regtigheid.'*
deze flem
Zij hieven verders
aan, en hielden niet op, geest gegeven
beklom
hij
had.
dien
Tot
moedig,
voorbeeld. alle
werd met een
geroep, gejuich en handgeklap
antwoord.
ook luider
Ziet, zeer lieve Broeders, ik heb mij-
nen voet nu gezet op fchaps.
die
,
,
der
Gezangen
de Priester den
den brandftapel drukte
den Haak , en fchikte den Ilrop
,
vrolijk
gevangenen ge-
Kerkelijke
voorda^t
onge-
zijnen die
geleid ,
rug
hem
tegen
worgen
zou.
GESCHIEDENIS. zou,
zelf
„
me:
om
uw roem?
is
uwe overwinning?
5, is
met
zijnen hals, roepende
Hel, waar
de
dood
de overwinning van christus."
5,
5,
wat
doen!"
mijner!"
5,
werd,
van
Ten
„
laatfte:
God ,
verflonden in .,«,«__
En
daar na:
weten
zij
ontferm u
!
hem de adem
uit, als in een' zachten
niet,
6 jezus chris-
gedenk mijner
Hij ging, toen
tot 1552.
,
is
Heere, vergeef het hun, want zij
luide ftem- na C. G. I^^'^' 5 17*
Dood, waar
ó
5,
„ Tus , Zoon
6x
verdikt
zonder trek-
flaap,
king der leden, fchndding van het hoofd, of verdraaijing der oogen.
Dit was het uiteinde van jan
DE BAKKER,
,
die dus
in
den Haag^ de
Holland^ na het opllaau van
werd gebragt
Men zou
in
eerfte
luther,
ter
dood
(*),
den volgenden dag de andere gevange- cornelis
nen, te weten den Monnik bernardus,' gerard "°^'^f (HorN)en WORMER, en WILLEM VAN UTRECHT, mogelijk willëivi
ook
WILLEM GNAPHAEus
ware de
,
ftandvastigheid van
gedood
hebben,
de bakker
ten '^'^'^^"ae-
de gemoe-
deren der Rigteren eenigzins verzacht had.
vvillem
GNAPHAEUS , Rcctor vau het Gymnajtum in den Haag, was met kornelis honius of hoen reeds in het jaar
1523 onverhoord in de gevangenis ge-
worpen, daar men ze
drie
maanden had gehouden,
waar na men hun, onder borgtocht, den Haag een
verblijf
honius
tot
gaf voor twee jaren, gedurende welke
overleed
(f),
gnaphaeus werd
,
na het ver-
(*) BRANDT Bladz. 219. VOlgg. GERDES p. 4. 47-52.
(t) Van dezen honius of hoen rig
is
over den vvsrea zin der woorden:
nog een Brief ove-
DU
is
mijn
lig-
chaam ,
K E R K E L
6l na C.
G
verloopen dezer twee jaren
Jaari5i7.
-
'
zeker gefchrifc
ontflagen
,
hem
bij
opgefleld
alzoo er gee*
,
Maar wegens
waren opgekomen.
befcluildijcrs
j^g
K E
JJ
vertroosting
ter
,
eener arme weduvv, wier zoon den Monnikskap had
verworpen, werd gnaphaeus gedurende de gevangenis van
JAN DE BAKKER wcder
men
na veel
en
,
om
verzonden,
maanden lang
drie
zwaren nood der
tijden
Nederlanden
den
fchreef
hij
THEOFiLus
,
wegens de vervolging
,
zijnde een
hetwelk, buiten
weten,
zijn
gegeven, echter veel nut deed, dikwijls herdrukt
zelve
is
de
gefprek
,
tusfchen
ook TOBiAS en LAZARUS, ondcr den
Vertroosting en Spiegel der
titel:
fleld,
in
Duitschland
Boerenkrijg in
een Boekje,
en
bier
te
Daar na bedenkende den
te brood boete te doen.
en
Klooster
ondervragens in zeker
daar
geno-
gevangen
daarom
dood
hij
het vaderland verlaten.
ten
, bij zijne
haardftede
,
met erwten had gevonden
vrouw daar
hem
gaande.
en
opge-
overhaast uit-
te
korten
in
werd; één der Drukkers van
ter
luste
Kr anken ^
gebragt.
in de vas-
een ftuk worst in den pot
door eene zwangere be-
,
gedaan
in
het-
moest
Eindelijk
Omdat men,
tijd
,
werd men weder tegen
Het Hof was twee dagen bezig
,
om dit
chaam^
bij
218. volgg.
gerdks
T.
Hij zal
I.
Bift.
Ev. Ren.
Nomm.
ook met gnaphaeus en
Dius de Overzetting van
het
pag,
joa. rho-
Nieuwe Testament
in
het
Nederdititsch vervaardigd hebben, welke in het jaar 1523
gedrukt
is,
van LUTHER
hoewel dezelve uit
Tom. ÏÏUpag.
eigenlijk
het Nederduitsch 35.
wns
de Vertaling
overgebragt.
cerdes
,
GESCHIEDENIS. Men
dit fluk te overleggen.
sevraas^d werd, ren.' wien 5
de
vleesch in
tegen
hem
,
hoorde de Geneeshce- na C. G.
belust
vasten te
vrouwen
of zwangere o
=>
ook door de natuur,
63
Men
was
uit
7
om
konden worden,
eten.
die afivezende
,
I^ari5i7^
155a»
^^^
vonnis
ftreek
den H<^og
dat
,
men hem zou vangen, ook wel dooden, waar men hem zou bekomen. Zijne moeder, eene oude zwakke vrouw, werd in de bosijtn, en zijne eenige zuster in
den kerker geworpen, men Helde eenige Ge-
regtsdienaars in zijn huis, die
op
kosten teer-
zijne
Zulke behandeling bewoog hem
den.
zijne
,
vreemde landen te
ligheid in het jaar 1526 in
vei-
zoe-
ken (*>
Merkwaardig
is
50 jaren, vijf
die te
dezen
cernard,'
tijde
te
oordeeld, driemaal te vergeefs
pen werd, hetwelk telkens
lijk in
in
geworpen
waar
,
onfchuldige
uit
een
lijder ten
een plaatsje
het vuur
zijnde
,
lijk
,
zegt
Het
gerucht ontftond
,
dat
de
hemel was opgenomen (f). in
Lothaün
een
Voorrede op het bovengemelde Boekje waar
uit
gerdes pag.
33,
55.
BR'.NDT Bladz. 228. hun verhaal ontleend hebben.
(f) GERDES pag. 52.
dood
was nergens
(*) Hij zelf geeft van deze bijzonderheden
en lazarus;
ter
men
gen
BiAS
meliter
gewor-
infloeg.
werd
JAN CASïELLAN vau Dooriiik werd
haal in de
J^^''"
^^"
gebluscht werd, zoo dat
het vuur weder gebluscht, en het te vinden
man van
ter vuurflrafFe ver- S^bragt.
hamer het hoofd
een'
het vuur
een'
Brïtz,
Mechekn ,
of zes mijlen van
men hem met
dood van bernarö
het verhaal nopens den
eenen Karmeliter Monnik,'
ver-
to-
an
jan cas-^^^^^-^^
K E
54
K E L
Pv
K E
IJ
na C. G. gen den laden Januarij 1525 verbrand , nadat men Jaari5i7. i^em gerst, met veel ple2ti>heden ontzet en ont, r b ö 5 tot 1552. .., ^ , , wijd had van de Priesterlijke Orde (*). Hij had in ,
I
Doornik en vervolgens
te
met het verkondigen van
Mctz
veel
gedaan
dienst
Te Door-
het Euangelie.
nik vond de Euangelieprediking over het geheel veel
men
toeloop, zoodat fche Geneve
die
noemde.
Ook
Vlaam-
het
fomtijds
flad
geene ftad meer
heeft
zake van den Gods-
bloedgetuigen en ballingen ter
dienst opgeleverd, dan Doornik,
Nieuw
Kort na den dood van jan de bakker •
niet alleen het
oude Piakaat
Lutheranen
de
tegen
werd
,
vernieuwd, maar bovendien werd een nieuw Piakaat afgekondigd,
bij
hetwelk
alle
heimelijke of openbare
vergaderingen verboden werden
,
om
of
lezen
te
van het Euangelie, de Brieven
fpreken
Apostel PAULUS en andere Geestelijke fchriften; zelve uit te leggen disputeren
of binnens huis of over
;
over het
Geestelijke zaken.
Briefder voo<'^desft,
Concilien,
der
Tevens werd belast,
terfche
Boeken
ten
het eerst overzien ware
zij
te
verbranden; en niets
De Landvoogdesfe
fchreef
Herfstmaand aan de beflotene dat
te letten
zij
bij
te
de-
tafel te
Geloof, de Sacramenten
magt van den Paus of
te
den
van
of
de
,
andere
alle
Ket-
drukken,
den Raad enz.
ook
den
(leden
van
aaften
van
Holland,
hadden op de Predikers, Parochie-
papen en Schoolmeesters binnen dezelve fteden, en
den
27fl:en
van die maand fchreef
zij
aan de Kloosters
(*}
Men
pag, 68.
zie zijn vonnis bij
gerdes
Tom.
III.
Mon^
GESCHIEDENIS. welken
wij,
om
BUANDT
()
zullen
eenen Brief,
ters
waardigheid,
uit
^ ' dewi,! er uit blijkt
-^
hoe men
,
,
overnemen
,
algemeen
,
Her-
eener
:
enZi
Eerfaeme,
ende beminde.
lieve
Wij
voï-
(ÏJn
„
komelijken cnderrichi, dat die dvvaelinge, die oH-
„
der den
5,
kompt ende gekomen
„
nen van de Predikanten,
gemeinen
volke
gerefen
meest toe-
is ,
is uit de indiscrete
Religieufen
fermoe-
ende ande-
„ ren: om waer in te remedieren is onze meininge, „ dat gij voortaene nijemant en Rilt uitfeijnden , „ omme te preken, ofce gedogen binnen uwen con„ vente te preken, dan den geenen die voorfienig, ,
,, verftandig
,
ende van goede
manieren
ende
fijn ,
„
wel geëxerceert ende geoeifent in de manieren van
„ „
preken:
ende dat gy
aleer hij preken fal
,
defelve
dat
hij
^, tneine volk te fcandeliferen ,,
„ „
is:
dat
hij
ook
MARTINUS LUTHER,
ge-
met onbehoorlijke
fa-
geweest
„
adverterende
„ „
daer
fij
van
,
fijn
;
foo bij
verre
fi]
't
noch
die hier voor-
uwe
Predikanten
contrarie
u gecorrigeert
ende gefuspendeert van
fullen
officie,
van
vermaene leeiiiigen,
fiJns
denfelven
wel ge-
ook
als
en
ook van de opinie van de Ketters,
,, tijds
doen
dat
,
worden
welke
/.
c.
Heuv.
Bladz, 232. III.
E
,
correc-
„ (*)
,
't
niet
ofte
onderwijst
fulks
hem wachte,
buien, redenen ende iiarratien,
3, fchiedt
na C. G. ï^"^ 5 17« cot
inderdaad
„ MARGARIETE 5,
merk-
deszelfs
overtuigd was, van de noodzakelijkheid
vorming
6$
tie
.
1552.
,
KERKELIJKE
66 Ra
C
G.
Jaarr5i7.
tie
ten effecte fult brengen
gij
",.„..„ „ benemen.
tot 1552. r-
5,
Boven dezen
en fullen
dan die weeke ,
5,
weke
die fullen preken
ende heuren convente keeren defelve
5,
gen onderwinden;
weeke hen voorder
van noode foude
Piakaten.
tot huis
mo-
te
adverteren
11
gij
fchande en fchade;
onfen
't
welk wij
Wethouders, ons Eerfaeme
3,
„
in
„
des jaers vijftienhondert vijfentwintig."
den
fij
met
herbergen
ad-
lieve,
Septembris
tegen
of begunftigen
,
Gefchreven
u.
fevenentwintigften
Behalven een voorgaand Plakaat
vangen,
te
van defe gebeurde ende
beminde, ons Heere Godt
Hage
als
hebben, ende hebben
hier inne gebrekelijk waert.
den
,
ons
voorder daer inne te voor-
fijn,
5, verteren, indien contrarie
Nieuwe
weder
in die termine
waer van wij
wille gelaten
gelast
niettemin
,
fonder voor of na
ten einde dat, indien dit contrarie gebeurde,
„ fien tot uwen „ nu om beters
„
,
lan-
ende die felve
,
geëxpireert fijnde, terftondt
5,
„
dat
, '
heure terminen
in
blijven
„ „ „
prediken te
't
''.
mogen
5,
van
onfe meeninee
van uwen convente niet
die leyminarisjen
5, ger
is
het
ont-
van rondzwer-
vende Geestelijke perfonen, en een ander van dèa I4den van
op het
Louwmaand
(tuk
van
des volgenden jaars
Ketterij,
Vlaanderen uit, van den gedeeltelijk
genoegzaam
kwam
er
1520, nog een in
I7den van Hooimaand
overeenftemmende met den
Brief der Landvoogdesfe , en voorts verbiedende alle
openbare of heimelijke bijeenkomften
,
en het fpreken
over en behandelen van geloofszaken;
maar ook een
bevel,
om
nevens de Boeken van m.
lüther,
po-
MS-
GESCHIEDENIS. MERANUS
CARELSTAD
,
LAMPADIUS
MELANCHTHON, OECOLAMBERTUS , JUSTUS
5
FRANCISCUS
,
...
,
JONAS en anderen van
^7
hem
G.
J^^''I5I7''
tot
,
aanhangers met
zijne
na C.
155*»
ge,
voelende,
Euangelien
alle
Profetien,
Zendbrieven,
,
en andere Boeken der Heil. Schrifturen; in Duitsch,
Vlaamsch, of Walsch, met Kantfchriften en Uitleggingen
luther
inhoudende leeringen van
,
brengen in eene openbare plaatfe, en aldaar branden.
Op
worden
eenige
,
te
,
ver-
te
pene, dat degenen, die bevonden zou
van de voorfchrevene
Boeken
bij
zich te hebben, na de afkondiging van dit Plakaat,
gebannen zou worden, op
van
verbeurte
lijf
en
goed.
Niet alleen beijverde
Roomfche Kerk ,
.
den
te
zich
arm
einde
zelfden
voorbeeld,
een
dat
gezien zou zijn
,
om
,
de
leere
der Verdichte
handhaven door Plakaten en met Wonder-
,.
geweldigen
dien
men
;
maar
^ itrooide .
men
wondergebeurtenisfen
Beeld van
werken,
,
.
ook ten uit
onze Lieve
;
bij
Vrouw
tranen Hortende over het toenemen
der Lutherfche Ketterij en foortgelijke (*).
Daarentegen
gebruikten
Hervormers middelen
de
van eene geheel andere natuur,'
hunne en
het onderzoek
leere;
ftandvastig
Ten
om
geduld in
aanzien van het eerfte
het
ten van
het
te
van
voor dezelve.
lijden
werd
al
geven.
der waarheid vertaald,
vroeg gezorgd, te
vertalen,
Zoodra de
en
fchrif-
Nieuwe Testament door luther in
het Hoogduitsch vertaald,
in
het jaar
1522 waren iiit-
(*) GERDEs
/.
f. /».
57,
£
s
Bijbel ïn ''*^^.'^s^er'
duitsch
namelijk
den Bijbel in het Nederduitsch
aan de lieden in handen
voorfliand
tot
,
K E R K E L
éS
K E
IJ
aa C. G. uitgegeven , werden dezelve ook in het Nederduitsch Jdari5i7 overeebragt , eu reeds in die taal in het jaar 1523 o 7 c cot 1552. ^-
in
Svo gedrukt,
sooN
,
in
Amfterdam
te
Engelenburg ^
ven
noeIIl^
eer
ook het
de Drukker zichzel-
gelijk
Doch het liep nog Oude Testament in
gedrukt verfchcen.
Antwerpen
eenigen
bij
tijd
aan
Nederduitsch
het
kwam
In het jaar 1525
hetzelve
in i6mo uit, in 4 deeltjes, roemukd. Doch de eerfte
in het kleinfie formaat te
doen pieteiis-
bij
j.
Nederlandfche Vertaling van den geheelen Bijbel zag na het
eerst daar
ontwerpen
bij
licht in
twee Deelen
jakob van liesveld
vermaarde Liesveldfche Bijbel malen jaar
herdrukt
1542, nog
geworden, en
is
bij
zijnde
,
welke
,
zelf,
Antwerpen onthalsd, omdat
in
is
in
hij
laatdeliik
Bijbel, naar een
„
„
alleen
Deze uitgave des
compt Bijbels
1545
te
de Aanteekeningen
op den kant van den fchen
het
in
De Druk-
het jaar
plaar, gedrukt had:
Dat de
de
liesveld, welke
het leven van
van liesveld,
dit
verfcheidene
uitgave voor de beste wordt gehouden. Ic er
Folio, te
in
exem-
ander
faelicheit
der
men-
christum.
door
jESui\r
werd
in een Plakaat
**
van den
Keizer in 1546 verboden, gelijk wij zien zullen (*;,
Ook
vergaderde iemand de allertroostelijkfte fchrif-
tuurplaatfen
onder den dit
,
welke
titel:
hij
afzonderlijk in het
Fontein des Levens,
boekje niets dan fchriftuurwoorden
ge uitlegging, vervatte,
licht
gaf,
Alhoewel nu ,
zonder eeni-
was het evenwel den he-
vigften voorftanderen van het
Pausdom
zeer in
den
weg, (*) Zie GERDES p, 57-62. BRANDT Blaclz. 363.
GESCHIEDENIS.
69
zeker Brabandsch Franciskamr dereis na C.
weg, zoodat
aannam naar Amflerdam
waar het
,
was
eerst
maar
werd
het
geJ^J""!^^^;
drukt, en den geheelen druk kocht, welken
brandde;
G.
ver-
,
verfchciJene
in
terftond
hij
plaatfcn herdrukt (*).
1527, werd wendelmoet Dood van
volgende jaar
In het
'
KLAAS DOCHTER, ccne wcduwe van Monnikendam^ ^^^^ eene deugdzame vrouw, maar die het Euangelie klaas dochtew vrijmoediglijk beleed, en zich daar niet van liet aftrekken, eerst op
van Woerden gevan-
Kasteel
het
gen gezet, en van daar naar den
Haag
gevoerd, en
De Mon-
den aoflen November
ter
niken (lilden wel
pogingen van beloften en be-
alle
te
trekken
vastig.
Men
maar
,
cm
werk,
dreigingen in het
af
dood gebrngr.
zij
bleef tot het einde toe ftand-
dreigde haar met de
maar haar antwoord was 5,
boven gegeven
,
ik
„
:
ben
5,
derzelven
een
,
mij toe, den dood
nog
„ ,,
want CHRISTUS
„
en gezegd:
,,
mijn
„
ken in eeuwigheid."
is
niet
waar;
maar
QJoann.
woord bewaart
Waarom
zwijgt
gij
te
lijden.
haar
zal
hij
nooit mij
haar hield, niet liever,
hebt toe
:
fmaken
,
ondergaan,
dood
Tegen zekere
fchijnt gij
Indien
zal den
Als
hem
zij
dien
van
Kerker
Gij
voegde
VIII. 51.) ,
„
:
'*
den
in
hem voor
heeft
ne, die zeer veel van 5,
ik
die
zeide
gefmaakt "
dien
Dat
magt
u
vreezen, maar
niet te !
5,
des vuurs,
ftrafFe
Is
bereid
hare nabefliaanden en anderen
bezoekende
geloof
haar
van
haar
iem^and
niet
fma-
matro-
edele
en haar
zeide
mijne lieve
:
wen-
„ DEL(*) BRANDT Bladz. 161.
E3
,
KERKELIJKE
70 na C. G. 99 Jaarisi7. ,_
DELMOET,
„
nieten
?" hernam
„
niet,
wat
„
dit leven
gij
^^
5, ter
zij
hart,
wat ge-
regtvaardigheid
„ Ach
:
Met
zegt.
gij
tot zaligheid."
met den
;
Zuster,
het
mond
„
woord:
om
zich
om
dien ik
„ „
wil' verlaten zal."'
„ „
dat gijlieden deze
Men „
vraagde
van de Mis dacht?
kent, maar
God aan om des doods haar, „wat zij
des levens, noch
„
noch
be-
te
was haar
,
Heer en
hange mijnen
Ik
Hof
geheele
en hare dwaling te herroepen
,
men men
belijdt
door het
Eindelijk
weet
gij
gelooft
hart
van Holland yexvazznd wordende, keeren
uw
nog wat moogt
en denkt en gelooft in
wilt, opdat
gij
Ik weet het," zeide zij,
ronde ouweltjes
ik verfoei
ze als den
God
als
er-
Aan-
Duivel."
gaande de Heiligen en derzelver voorbidding beleed zij ,
geenen anderen Middelaar of Voorfpraak
nen, dan JEZUS Christus haar
,
toen haar de dood
Men
alleen.
te
werd aangezegd
dat
,
5,
het
„
maakt.
„ „
aan
is
„
Ik ben al
lang
de geest van christus,
Ondertusfchen heb
ik
christus, mynen Heere, gebiecht,
mij alle mijne
zonden genadig vergeven.
iemand van
mijne
naasten
heb
5,
bidde, dat die het mij vergeve."
ik
uitgevoerd wordende, als zekere rig inviel,
haar een
kruisbeeld
levende
die heeft
Doch
misdaan
,
,,,
,
ik
Ter
doodflrafFe
Monnik
haar gedu-
voorhoudende, dat
haren Zaligmaker, met eenen kus, zou vereeren
zeide zij: 3,
mij
doch
mijne zonden
alle
5,
2lj
geftorven, die
zij
Haar
hare zonden aan eenen Priester zou biechten.
antwoord was:
ken-
vermaande
,
Ik ken dezen houten Zaligmaker niet;
mijn Zaligmaker
is
in
den Hemel,
ter
regterband
„ Gods,
GESCHIEDENIS.
71
„ Gods , des Almagtigen Vaders." Voorts verhaalt men, dat deze wendelmoet, nu den brandftapel beklommen hebbende, in den oogenblik , dat men ten
en
zich
,
eerst
worgen
zoude
haar
haar hoofd geneigd
om
hebbe
Dus gaf
flapen.
te
hare oogen
zediglijk
,
als
,
geworgd en toen verbrand.
Eenigen
G.
J^^^^'Si?» *
geflo-
fchikte
den geest,
zij
na C.
zij
zijnde
rekenen
haar onder de Martelaren der Doopsgezinden, doch
zonder grond, dewijl
Doop
omtrent den In de
/lugfistyner
het
ftuk
van den
was de
Hij
Ko'-tryk het Euangelie predikte,
hij
trouwd had, zijne hoer
of
werd dus,
eerlle
die
te hij
,
vrouw getrouwd.
Men bood hem
het leven
bekende, dat de vrouw, die
bijzit
ware.
Doch
leerd had, in de
te
bij
maand Mei des
ge-
weigerde, on-
hij
zyn leven
ftandvastig blijvende
hij
huisvrouw, maar
echtelijke
niet zijne
der deze voorwaarde,
een
tijde
zijnde een
Kortryk gevangen genomen
te
en naar Doornik gebragt.
aan, indien
P^^^^^^°*
Godsdienst
vervolgens had
de Monnikskap afgeleid, en eene
werd daar over
van
Plakaten
Te Doornik lag te dezen Monnik, hendrik genaamd,
Vlaming^ gevangen.
Hij
iets
152S, Januari) Nieuwe
Jaar
werden weder nieuwe
,
wege den Keizer op uitgegeven.
dat haar
niet leest,
maanden van het
eerfl:e
en Februarij
men
te last is gelegd (*).
en
Terlengen,
het
jaars
gene
hij
ge-
152S levende
verbrand (|). In het jaar
1529,
in
welk
jaar
te
Kameryk de Nieuw yj.g,
(*) GERDES pag. 61, 63. BRANDT Bladz. 242, 243.
(f) CERDSS ^. 6Zi 64. BRANDT Bladz, 249,
E4
Plakaau
KERKELIJKE
7a
na C. G. vrede genoten werd tusfchen Frankryk en den KeiJaari5i7 ger, waar in men van wederzijde overeenkwam, oni ^
de Lutherfche Ketterij uit
te roeijen
karel
gaf
,
V
een nieuw Plakaat uit, hetwelk den csden van Wijn-
maand werd afgekondigd verboden Boeken
de
die
overleverden
genade of
degenen
trent
zekeren
binnen
van
Ketterij
was
te
Den
derzelven.
brengeren
,
aan de
TEEKSZOON van Naarden entwintig jaren
dom
,
,
verbrand.
hij
na
te
uit den hemel
was
reder
vier-
tegen het Paus-
ijver
eerst een fchoHer
van leven
Naarden^ op ter
ter
,
een jongeling van
ven geweest, zeer ongebonden daar
maand
die
''sGravenhage teunis
in ,
wegens zijnen Hij
van
2on:en
aan-
verbrand (*).
werd
In het jaar 1530
om-
of be-
willem van zwol
Mechelen zekere
zake van Ltitheranerij
zonder
,
verdacht
fchuldigd werden, met breede beloften
,
niec
tijd
bepalingen
en verdere ftrenge die
,
degenen
bij
dood werden verwezen
ter
,
uitftel
wnar
en
,
eene
Leu-
te
dat
tot
,
wandeling,
werd gedagen
,
als
voor
en
dood t'huis gebragt, waar na hij een' afkeer van het kwaad , en met een van het Pausdom kreeg , en Daar over gedaagd zijnde,
de Hervorming predikte. reisde hij gewillig naar
eens
gaan
,
vasthouden; gelegenheid
den Hang.
daar na
waarfchuwen
zelfs in
de gevangenis
gegeven
zocht
dit niet.
God,
en
,
om
Men,
en
dan
Naar het vuur gaande, dankte
zong een oud
lied
:
hem*
laatfte
werd hem nog
ontkomen,
te
liet
ten
hij'
hij
Ik arm fcJiaapken
aan (*) BRA^'DT B/adü. 249, gerdes. p. 65-^8.
,
GESCHIEDENIS. aan
der- heide enz.
m C. G, beenen, en deelde die I^arisi^. de muilen van
trok
Hij
voeten, de kousfen van
73
zijne
zijne
tot I5S2.
den armen
(*).
werd de Hervorming met geweld Vervol-
In Gelderland
De Hertog ka-
belet, eenen vasten voet te vatten.
REL VAN
EGi\iOND
die
,
onrustig leven voerde, misfchien
den Godsdienst, ook
in
om
werk,
,
uit
de Hervorming te weeren.
oogmerken daar
toe
te
kennen
burger-
de
pogingen
alle
eenen
in
in het
gaf zijne
Hij
vleijenden
Brief aan den Paus, in het jaar 1525 gefchreven (f);
1529 gaf hij een ftreng Plakaat uit te /Irnhem^ tegen de Lutheranery ^ welk Plakaat ge«
in het jaar
Een
teekend was den i7den April.
Gelderland
in
het
ADOLF CLARENBACH, Wezel, ten
die
te
beftuurder van
,
Behalve dezen
is.
,
die
was
het School te
Keulen den aSden vSeptember
vuurdood verwezen
BACH
der eerfien
verkondigden
Euangelie
1529
claren-
GüRHARDUS GELDENHAUR , gCZCgd VAN geleerd man, en vriend van eras-
heeft
NiMvVEGEN, een
mus
,
veel
dienst
week naderhand is te
Marpurg
verfcheidene
aan
Hervorming gedaan.
de
ten lande uit naar
fchriften
nagelaten
behelzende aanteekeningen van ten tegen de
Ketters,
VAN NiMWEGEN,
en
Hij
Duitschland, en
1542 overleden. Hij heeft
in het jaar
,
een
van
erasmus op
verfcheidene
welken de wet-
Brieven
ovcf de Hcrvormlng en het
van fliaf-
fen
(•) r>RANDT
(t)
Men
t.
leest
a. p.
dezen Brief
bij
E5
gerdes p. 46.
Qjlfj^,"^
een land.
de verandering
verandering in
regering vreezende, (lelde
lijke
oorlogen
gedurige
in
KERKELIJKE
74
na C. G. f^n der Ketteren , aan Keizer karel , aan de DuitJaari5i7 f^j^g Vorsten te Spiers verzameld, aan karel, Her-
Gelder^
tog van
en
Hesfen, uitgegeven
te
filips, Landgraaf van
aan
Straatsburg 1527 in 8vo. de
erasmus zoo
genegenheid van
vreemde, dat deze een' fciierpen Brief fche Euangelifchen fchreef, welke
Straatsburg
leerden van
ERASMUS
die
,
die
altijd
van
om voorde
hij
luther
,
Die
heeft (*).
gematigdheid
zoo vreesachtig was, dat
gefchreven had,
had,
de val-
beantwoord geworden
is
1521 fchreef, dat, indien
tegeti
ver-
door de Godge-
waar op erasmus weder geantwoord
rpemde,
hem
zeer van
fprak
en
in het jaar
hij
godzalig
alles
erasmus nogtans geen gemoed
waarheid levensgevaar
te
ondergaan
,
nu in het jaar 1530 fchimpend en fcherp aan van Nederland en Oostfriesland eenen langen
fchreef die
Brief,
om
zich niet fchuldig te
roer, daar het
maken aan het opwerd voortgezet;
Lutherdom door
om , gelijk hij fprak , zich binnen de arke te houden < om door den .Zondvloed niet te vergaan; in, CHRISTUS fcheepken te blijven, om door de golven
en
met verzwolgen Kerk ie
te
te
worden;
volharden,
om
in
geene prooi voor den
worden, of voor den Satan
zoekende, wien
hi]
den fchaapsftal
zou mogen
de zich te fchamen, dat
hij
y die altijd
niet verder
met hen
te
doen
te
wolf
rondgaat,
verflinden. Hij toon-
vriendfchap
den had met voorname Hervormers, en ,
der
onderhouverklaarde,
hebben Ct)» Niet-
(*) GERDES pag. 41. Not. (t) GÜRDES
/>.
7C-74. BRANDT Bludz, 354. CH 3OI-3II.
,
GESCHIEDENIS. Niettegenftaande
dit
breiden.
Te
toen reeds eene aanzienelijke ftad,
werd
voort in de Nederlanden zich
Amflerdam de
^
der
leer
75
Hervorming
de
ging
alles,
Hervorming
uit
te
het geheim
in
,
geleerd
van velen aangenomen, en bijzonder door den
na
c. O.
Jaar 1^517.
_* ^
en ge-,
joannes sartoriüs zelfs fchriftelijk tegen KORNELis CROCUS cn ALARD Verdedigd (*) ; ook door jOAN TiMAN , gemeenlijk genoemd jan de Amsterdammer , die naderhand te Bremen langer dan
leerden
..
30 jaren een Leeraar van het Christendom geweest en in het jaar 1557 overleden
is.
werd maria, weduwe van lo»maria,_
In het jaar 1531
DEWYK, Koning van Ilongary'é, en Zuster van Keizer karel, Landvoogdesfe der Nederlanden^ in plaats van maPsGaretha van OoUenr'vk. die in het voorgaande jaar 1530 overleden was. Te zelfden 1
tijde,
den 7den October,
kaat uit te Brusfel,
werd bevestigd ,,
„ „ „ „ „ „
niemand
waar
bij
met deze
,
voortaan
wat inhoud
kwam
die
er
het
Plakaat van
1529
„ Dat
:
nieuwe Boeken
,
van
ook waren, zou mogen drukken,
fchiijven, of doen drukken of fchrijven hij
daar toe eerst Brieven van
,
ten
ware
Octrooi verkregen
had, op peene, dat men de overtreders van dat bevel zonder genade of
uitftel
zou fchavotteren
en daarenboven met een gloeijend kruis brandmer-,
,,
ken
,
„
pen
,
ofte een ter
oog
uitfteken
befcheidenheid
(*) Zie van sartoriüs meer
of de hand
,
afkap-
"
van den Regter (f). Die bij
gerdes p.
(t) aRANDT. Bladz. 260. g£RD£s
/).
LrinJ-
voogdes-
fg der Neweder een Pja- derlandea
vermeerdering
eenige
.^^J^"^'" Ilongaryë
751.
7<5,
voigg.
KERKELIJKE
76
na C. G Die van Deventer weigerden echter in het Jaar 1531 Jaari5i7 ^gg Keizers Kommisfarisfen tot het Geloofsondertot 1552 zoek toe te laten , bewerende , d;it de verdachte 1^ ,
perfonen
den Burgemeester en den Riad behoor-
bij
den onderzocht
Een
ge-
Maar
te
worden.
Limburg was
te
heel huis- zerlijke Gelastigden
door Kei-
vervolging
de
Onder anderen werden
zwaar.
Limbur'T daar op den houtmijt verbrand zes perfonen uit één verbrand, huisgezin
man
de
,
met derzelver mannen .het
Pausdom.
eene kleine
Als
j
fiad gelegen
Daar na
dan Pflilmen zingen.
levens
Atrecht brngt
Om
Op
toe. ^
^s
tot
den
Hertogenbosch
en
als
,
malkan-
zij,
den
met
anders
naam des
laatften
des
fnik
werden anderen
wijze
gelijke
,
elders
^
dood ge-
niet
riepen
deren vertroostende en verfierkende
Zaligmakers jezus" aan,
zes
alle
van
Rotfelt
ter
,
weg langs,
ganfchen
aflteer
den berg
naar
hoorde men hen
ééne flem, den
twee dochters
wegens derzelver
,
deze
van de
ra ijl
voerd werden
vrouw , en
de
,
ter
te
dood ge-
(*).
dezen
tijd
namen de opfchucldingen door de
oproerige Herdoopers verwekt, eenen aanvang, van
welke
maken
gefproken
te zijner plaatfe
er hier
flechts
,
in
het
zal
worden.
voorbijgaan
,
Wij
gewag
van, omdat derzelver oproerige ondernemingen den haat van velen tegen de Hervorming meer
aanvuurden, die geen behoorlijk te
en
meer
onderfcheid wisten
mnken, waar door menigen ongelukkig werden. In het jaar 1534 werd in
(*) GERDES
/>.
80.
BRANDT
^s
Hertogenbosch joost
B.'adz.
263,
2'^A»
GESCHIEDENIS. de Pottebakker
om
Godsdienst onthoofd
den
WILLEM WJGGERTSZOON niet ongeleerd
fierdam,
ook
heimelijk
ysbrand schol
Schagen,
in het
zijne
gehouden
,
,
een'
lang
lijd
van
n^mv
hij
Fihoorden
te
Brusfd
te l^ar^SiZ»
Am-
.
liep
,
befchuldigd.
Ketterij
verantwoording plaats,
en eindelijk in
en na C. G,
,
Siot
welfprckend
zeer
ten dcrdemale beticht zijnde, werd
gezonden
op het
een Pnester
,
en
oog, en werd van
Tweemalen vond
77
maar
Brabaml gevangen
vure verwe-
ten
zen (*). In het jaar 1536 trof de vervolging
DAL ,
een'
ken, zich
Engelschman te
vertaling van
in
,
vaderland ontwe-
die zijn
Antwerpen onthield, en van daar
Nieuwe Testament
het
Engelsch had overgezet,
het
willemtyn-
nooten overzond,
hij
hij
aan zijne landge-
werd daar over gevangen en
gevoerd, en ten
naar Vilvoorden
de
hetwelk
,
verworgd
laatfte
en verbrand (f).
Toen de Keizer hetwelk
te
1540 door Frankv^k^soxwv was gekomen , om een oproer , P'^'^^^^*
in het jaar
an de Nederlanden
Gend ontdaan was,
te
(tillen,
werd
een nieuw Plakaat op het (luk der Ketterij en terfche
Boeken uitgegeven
,
waar op de vervolging
met nieuwe hevigheid vernieuwd werd, ons beftek ons
niet toelaat
vermelden, die men
bij
er
Ket-
alle
brandt
waar
van
bijzonderheden
te
en andere Gefchied-
fchrljvers breeder verhaald vindt (§).
Deze vervolging
(*) GERDFS p. 107. BRANDT Bladz. 26^. (j-)
Men
zie
meer vnn hem
bij
(§) BRANDT Bladz. 342, volgg.
gerdes p, 107. fqq,
KERKELIJKE
78
na C. G ging verfpreidde zich door het geheele land , alleen Jaari5f7 is opmerkelijk, dat men aangeteekend vindt, dat in __
de (lad Groningen
^
van Alha hier
te
Godsdienst
dood
ter
zelfs
om
zake van den
niettegenftaande in
gebragt,
is
Hervormde
der
dezelve ftad velen
gedaan, en
voor de komst van den Hertog
lande, niemand
waren toe-
leere
Aduard,
Klooster van
zelfs in het
des-
Abt ALBERT VAN HARDENBERG, CCn uitmUH-
man, deze
tend en geleerd
lingen inboezemde,
die
leere aan zijne
naderhand
Klooster-
Bremen
te
Emhden
een Leeraar derzelve tot aan zijn*
geweest
is
AL8ERT
Op
piGHius
overleed
pen,
van de
en
dood toe
(*).
den cpften van Wintermaand
des jaars
1542
albert pighius van Kampen^ Kanunnik
St. Janskerk te Utrecht
vermaard door
^
zij-
ne gefchriften tegen bucerus en anderen,
ter
dediging van het
was een
geleerd
man,
Hervormden niet heeft
die echter,
het
,
Boeken op de
zijne
ken
geplaatst
men , werd
zijn
gen^
^
zoo
,
lijst
der
te gelijk gelijk
de
zelfs
der
ver-
beftrljder der
,
door
verdriet
Kerk in
:
leere
dat
,
dood ,
omdat
heeft,
zegt hij
uit-
ware
he-
plegtigheden
en
met een antwoord op de titel
Boe-
,
van goeden
Over de ,
eenige
verbodene
Zijn
om, met hoop
werk van bucerus
vrediging tucht
hoe zeer een
geworden.
verbaasd
geene kans zag,
Hij
vermoeden van onregtzinnigheid
kunnen ontgaan
van
flag, het
Roomfche Geloof.
lasterin-
van albert pighius
ran Kampen^ onlangs tegen de Belijdenis
en
ver-
ant(*) GERDES pag. 157, 159.
,:
GESCHIEDENIS. aMwoording der Proteftanten in te
het licht
79 gegeven,
beantwoorden {*).
Op
het volgende
na
C.
fï.
J^arisi/. tot 1552.
jaar
wordt ons
1543
opgetee-
kend de gevangenis en ontkoming van franciscüs franc.
DRYANDER ,
eigenlijk
de enzinas
hetwelk in het
,
Spaansch eene foort van eikenboom beteekent,
waar, naar de gewoonte
ander genoemd
Deze dryander
geacht
jaard, zeer
van het
is,
eik of eikenboom.
melanchthon
ders, die door
vvas een
de Duitfchers en
bij
van
dryGriekfche Drys, een de naam
dier tijden,
ten
Span«
Nederlan-
flerkften
cranmer
aangeprezen aan den Aartsbisfchop
werd als
,
man van groote geleerdheid en deftige zeden. DRYANDER, in het jaar 1543 in de Nederlanden een'
zijnde
,
ondernam eene
Testament
in het
genooten ,
hij liet
met
den
Het Nieuwe Testament
Keizer
dat
,
dienfte
is ,
Doch
onkundig, wien overgegeven
gen
,
,
hij
het
ceu
Zaligmaker
Monnik, anders
eerfte
blad
bij
zijne
kap
,
dat
van
boezemen, verhond weg
niet
afgedrukt had verdra-
niet
franciscüs geen
ander oogmerk met deze vertaling had, dan Ketterij
,
titel
Nieuw Fer-
ket
kon het woord verhond
en zwoer
land-
drukken
met den
,
hond van onzen eenigen Verlosfer en
JEZUS CHRISTUS.
zijner
Amflerdam
dezelve te
een* opdragt aan
van het Nieuwe
vertaling
Spaansch, ten
om
de
luther aan zijne landgenooten in te dryander was genoodzaakt het woord te
nemen en den
titel
te laten
herdruk-
ken, (*) GERDES pag. 153.
i^i^^^n-
\
KERKELIJKE
80 na C. G. ken J^^'^'^i?tot 1552,
,
doch nu
Monnik
(lootte zich een ander
dat er op r den
, 7
titel
Andermaal was dryan-
Verlosfer en Zaligmaker,
der ook niemand zelf
dezen hier in iets
meer van
zijn
De
werk had aangeboden. ftig
en beloofde
,
doch nu deelde
bij
werk mede, voordat
hij
te wille;
den Keizer gehoor verkregen
bij
hem
de
,
Boek boven
dat dit
God
,
werd.
De
met
het
werk
,
in
als
,
gelezen
,
handen van
in
petrus a soto
Deze, dryander lang hebbende opge-
genoemd.
men,
er
kwaad
wiens woord
,
Zoon geopenbaard
eenen Monnik, zijnen Biechtvader,
houden
mids
,
regt
vermoeden was
alle
Keizer ftelde
zijn
hem gun-
dryander antwoord-
zelven oorfpronkelijk
door zijnen
daar in
befcherming
hetwelk
vermoeden kon verwekken,
zijnde van
dien
en
,
Keizer ontving
zijne
werk ware,
niets in het
ongeleerd
niet
gelezen werd: eenipen ft ï3
hem
deed
Brusfel gevangen ne-
eindelijk te
welke gevangenis
den heeft doorgebragt,
hij
droevige maan-
vijftien
wordende
door zijnen
zelfs
Vader en Oomen onophoudelijk aangezocht, herroepen, maar daartegen ook veel troost
om
te
genieten-
de door de aanfpraak en bemoediging van eenen me-
degevangenen,
om
het
genoemd, en wordende meer dan 400
geloof,
menfchen bezocht
zuivere leere waren toegedaan. lijk
gillis
gelukkig zijne
tilleman
in zijne gevangenis
gevangenis
Hij ,
die
,
ook van allen
ontkwam
gelijk
hij
'
dit
der
eindealles
zelf verhaald heeft, en begaf zich toen utl^t Duits ch'
land ^ zonder dat wij van zijne verdere lotgevallen
meer weten
,
alleen dat
de aanprijzing van
hem door ItlE-
GESCHIEDENIS. MèLANCHTHON
vermoeden, dat
ïaat
den
nan
8i
CRANMEk
Aartsbisfchop
ouk naar Engeland
hij
na C.
G.
gereisd J^^^'J^i 7.
(}.
Ss
De bovengemelde gillïs tileman was liiet zoo gelukkig, ais dryander, om te ontkomen, maar ,
,
,
,
.
heeft met
andere
eenige
men
voorts
tegen
ijverde
het voorbeeld der Had
Leuven
getuigen
of 30 mcnfchen ten vure gedoemd
men
allerhande
listen,
welke
Ook
de
Men vermaande
len, ora de geren, die
zij
en roemde
bij
Men
dit als
een
onderrigtte ook het
door welke vragen
volk van
het
volk,
krij*
de Predikftoe-
kenden, aan
God
ge-
voorftanders
der Hervorming te ontdekken en in handen te gen.
te
brengen,
verdienfttlijk
werk.
op welke wijze en
Om
hen ontdekken konden.
zij
de Herders en Leeraars
te
in ging.
1543, wel 20 zijn.
om
heid der ^^^y^^^
kan
,
in
,
Hevig-
Hoe
deze belijders
alleen, gedurende den loop des Jaars
bruikte
waariieid
der
belijders
1544 den dood moeten ondergaan.
het jaar zeer
,
ontdekken,
liet
men
der-
zelver beeldtenis aflchilderen en op publieke plaatfen
voorhangen, met belofte van eené groote geldfomme
voor den aanbrenger (f). Ondertusfchen, terwijl de selie
ften
belijders Van het E uan- Wanhoop ^^^' met fiand vastigheid en vertrouwen den wreed- ^""
dood ondergingen, vindt
tiien
fcheidene voorbeelden van zulken,
der Roomfche Kerk zaligheid
aanraadt
,
,
daartegen
hetwelk twijfeling
volhardende
,
ver- en ande-
die in het geloof r^"*
in
omtrent de
de
akeligRe
wan(*) GERDES
/'<'?^
1(^5-172,
(t) CERDES pag. 173,
Herv.
ui.
f
K E R K E L
82 na C. G.
wanhoop
Jaari5i7. zekeren tot 1552. -
bij
geftorven
Dit wordt
zijn.
guarlach,
Geertruid
arnold van bommel,
eenen
op eene
,
Leuven
re
Doctor en Profesfor der Theologie
Hervorming
in het eerst der
veranderende,
was, had zoeken
niet
dezelve,
verdrukken.
te
,
van
een' jongeling, die
vermoordde;
wijze,
ellendige
maar bijzonder van jacobus latoriüs.
fchielijk
vau
verhaald
een' Leeranr der Heil. Schriften
de Monniken van St.
zich zelven
K E
IJ
Kanunnik
,
Leuven^ die,
te
,
doch
in
hem
ongenegen
zoo
veel
Hij
fchreef tegen
ERASMUS, tegen luther , tegen oecolampadius en tegen t^ndal (*). Maar ééns op een' tijd te
cm
Brusfel den Predikftoel beklimmende, zer
KAREL
te
werd
prediken,
hij
zoo verbaasd, en
verward, dat niemand verftaan kon, wat wilde,
en
de
Die fchande
raakte.
vergadering aan
geheele
fchaamte
de
fchande, en het overdenken van zijn
gemoed gedaan
ten, dat
hem
hij
wanhoop
tot
geftreden.
Om
deze ftem
TAPPER van Enkhtiizen, daar
hij
den XXlXftcn
einde
nam, op
elke
„ „
verdoemd
,
hij
dat
hij
op
tegen
geene
hij
waarheid
fmooren,werd
van
ruard
opgefloten,
„
uitroepende;
God
zaligheid
,
verworpen
noch
Dat
was
,
vergiffenis
„ (*) Verg. boven Bladz, 47.
had door
hij
Mei 1544 een droevig
aanfpraak
dat
Dikwijls ontviel
de
binnens huis
van
tegen
hij
voornamelijk door
de andere Theologanten ,
hij
AtzQ
over
hetgeen
verviel.
ie
lagchen
hem zoo bang maak-
l>ad, het
in zijne lesfen, d^i hij
zeggen
hij
het
hebbende, keerde
behaald
weder naar Leuven^ daar
voor Kei-
hoop-
GESCHIEDENIS. omdat
/),
hoopte
„
den had."
,
hij
83
God
met opzet tegen
geftre- na C.
m 1541, overLeuven jan allard van Amflerdam^ die,JANAL-
In dit jaar 1544, anderen zeggen, leed te
.
'^^^'^*
wegens
welfprekendheid
en
geleerdheid
zijne
,
bij
PETR. NANNIUS , CONRADUS GOCLENIUS en LUDovicus vives, m hooge achting was. Deze, fchoon hij luther niet zeer gnnftig waSj en
ERASMUS
in de liet
,
gemeenfchap der Roomfche Kerk gebleven isj
echter niet na
Op
ren.
fommige dingen aan
,
den handel der Kerkelijken
die in
den
Paus gegeven
merkt
,
,
te
te
aan
hij
^
wa-
Dat de Paus daar
:
,
om
in heiligheid des
en niet in rijkdommen of gebied uit
Ook wees
ten (*).
wijzen
beflrafFen
van AUerheiUgfle Vader aan den
titel
door geftadig vermaand werd levens
hij
aan, dat
ling der Kerkelijke fchatten aan
eertijds
te
mun-
de uitdee*
de Diakenen ftond,
de armen;
droegen voor
die voornamelijk zorg
en
God, dat dè had, Diakenen wien men Kerk hedendaags zulke wensch
daar op volgt deze
die heilige
te last,
en aan
omdat
hoeftigen tot
al
de
Gave
Ja
,
leide
hij
Geestelijken,
hun eigen en der hunnen gemak
nooddruft behoorden
hardhoorend
,
ERASMUS van hem aan
den
Kerkdiefte
de goederen der Kerk en der be-
zij
geheel aanleiden, daar
te, hetgeen
:
bediening aanbeval.
Bisfchoppen,
ture
G,
faansi/.
zij
te
uit dezelve
trekken.
Hij
maar glad van
Dat
zeide:
de
ooren
was van na-
tong
de tong
gebrak.
in het
meer dan
niet
,
waarom
goedmaak»
Hij heeft zich in
(*) Not.
ad RUD,
AGPvicoL.
F
a
T. II. p' 170.
:
KERKELIJKE
S4
na C. G. in het Geineenebest der J^^""^
ïot
5 17*
1552
,
maakt
,
door de
Tota
wilde
hij
In Holland
Sdfool^te J^^"'^
Wezel,
van
,
arme weeskinderen
de
zelven
zich
doelende
,
zeggen hem nu,
alüard wordt geheten(*).
die
was den XXVIden van Januarij dezes
1544 het herbergen der gevlugten, ter bezorgen hunner goederen bij
Plakaat verboden
;
en
bekend maakten,
om
die
als
eene nieuwe School wilden oprigten
,
zak-e
op
,
Wezel
en zulks over-
werd door een Plakaat, den 7den Maart ,
van
leerlingen te lokken,
daar in den Keizer of den Paus gekend
uitgegeven
te
op
dit graffchrift:
Ketterij en het
nieuw
al
,
maakte
regit tellus, qiii tellus tota vocatur.
AI d* aard' bedekt
Plakaat
aan
fchreef
naam allard
zijnen
als
en
,
g«r-
werken van ru*
de .
Boeken
alle zijne
y^mftercJam
van
„ .. ., „., Bij Zijnen uiterlten wil
DOLPHUS AGRicoLA. hij
GeL^erden verdiendelijk
uitsave
zonder
hebben
te te
aan de ingezetenen dezer landen
,
Briisfel
verbo-
den, hunne kinderen, broeders, neeven of anderen van hunne magen
,
vrienden
,
of anderen
,
onder hunnen laste, en bewind, daar henen
den: op peene van gehouden
te
zullen
Ketters, en als zoodanigen geflrafc
te
ftaande
zen-
te
worden
als
worden, naar
inhoud der Plakaten (f). De flad Wezel ^ ftaande onder de regering van willem. Hertog van Kleeft
had reeds
in het jaar
1542 openlijk de Hervorming aan*
(*) CERDES p.
I.-7.
BRANDT Bladz, 353.
^X) beandt Bladz* 348,
GESCHIEDENIS. aangenomen
mondgcfpick met
en na een gehouden
,
de Roomfchen,'
was
gefchafr; federt
na C.
gewor-
G.
f^"f5i7« 1552.
.
Braband ^ Flaan-
in
deren en de overige Nederlanden vervolging zochten
af-
tot
eene roevlugtsplaats
zij
den voor de Pfotestaiiten, die
Onder de
Mis geheel
het Jiaar 1543 ^^"' de
in
85
hevigheid der
de
ontwijken.
te
Hervormde Leeraars dezer ftad was iMAN ORTZEN, gemeenlijk de Zeeuw genaamd,
omdat in
hij
het jaar
geleerd
eerfte
in het
dorp de
man, en werd
beroepen, alwaar
tQflg\>\] Zicrikzee ^
het jaar 1548
het jaar 1571
,
de
op
hij,
1536
Kerk hervormde
last
van Keizer Interim
van het
door dü voorftanders
1560 terug geroepen
in het jaar
PFezel geilorven
te
zeer
naar JVezel
de Hervormde Leer met groo-
hij
werd
was een
Hij
in het jaar
ten ijver verkondigde, en
maar
Oude
1505 geboren was.
,
;
in
karel,
verdreven is
hij,
en aldaar
,
in
begra-
ven ().
Te Gend werd
iSden December
den
Plakaat uitgegeven, vervattende eene ring
op het prenten of drukken
Boeken: al
werden
„ er
Die
iets
geene
eeuwiglijk gebannen rolicguldens
ken
in
dere vreemde taal.
Nieuw
verfpreiden
der
i^^^^^
vsii
zonder octrooi. Boeken,
dwalingen
gevonden,
worden
,
een
verkla- P'^krat
gedrukt had,
verbeuren.
de Spaanfche
en
weder
nadere
,
in
en bovendien
Njemand mogt
zou
300 Ca-
iets
druk-
Engelfche, Italiaanfche of an-
Ook
niets
,
zonder
namen
Schrijver, Prenter, (Drukker,) of van de
van
plaats,
waar het gedrukt was, of met valfche namen.
Die eeni-
(*) ciLRDEs pag. 1:9. Not,
F3
,
K E R K E L
86
K E
IJ
na C. G. eenige Boeken , zonder het Privilegie , bevonden Jaarisiy. Yverd verkocht, of in zijn* winkel te hebben, zou
^
Niemand mogt Boe-
telkens verbeuren 50 Guldens,
ken, buiten *slands gedrukt, verkoopen
dan
drie
dagen
van e^ne plaats
jaren tweevverf rondgaan
om
,
hun weigerde
viüteren, die
moeten
bovendien
zouden
Officiers
huis
dulden
alle
Boekwinkels
alle
zijn
van de
Officier
te
100 Gulden en de
ken, zou verbeuren king
De
woonde.
hij
meer
of
,
winkel houden, zonder daar
over te geven aan den
lijst
alwaar
,
in zijn'
te
onderzoeonderzoe-^
niettcgeiiflaande
,
eenige privilegie, exempel of vrijheid ter contrariens n?)chte
van MA-
van
diveifiteit
jurisdictie enz.
In Overysfel leed in dit jaar den dood voor haar
Voorbeel' dige dood
ook
_gjQQf
^
ggj^g edele
jonkvrouw maria van beecujm,' * ,
te gelijk
RiAVAN $EECUM. edele
,
met haar broeders vrouw ursula.
Maagd, door
met de Roomfche Kerk gevoelde, dreven bij
begaf
,
zich
haren Broeder jan der
velhebber ,
voeren
vraagde
of
zij
,
naar
overviel
haar
zij
het
Bisdom
nacht
bij
hare
;
bij
niet
uitge-
Utrecht
^
de Be-
hare fchuilplaats
,
ontdekt
weg-
haar
Schoonzuster uusula
deed.
Zij
Deventer en vervolgens naar Zij
werden
het
bleven ftandvastig in
werden daarom geleid
huize
,,
haar wilde verzeilen, die zulks, met toeftcm-
ming van haren man, bragt.
ten
zij
van beecum, doch
Provincie
hebbende
Dezö
Moeder, omdat
hare
wordende
ter ,
dood verwezen.
gingen
zij
Slot
eerst
haar geloof,
Ter
naar
Delden ge-
flrnffi;
zingende voort
,
en uit
en te-
gen de menigte, welke blijken gaf van mededogen, zeide
mae.ia:
„ Wij
lijden niet als boosdoenfters
„ maaf
,
GESCHIEDENIS. „maar
Daarom weent
als Christenen.
87
ons!" na c. G. malkander, J^ans'?»
niet over
Ter (Irafplaats ffekomen, vertroostten
zij
tot
_
en zeiden elkander met ecnen kus het
wel, voorts baden
deden
hen
dat hij
,
Bijgeloof
God,
zij
vergeven,
Regters wilde
die
,
omzworven ,
dat
de
in
verlichten
hebbende
bloed meer
te
vergieten,
houtfiiapel
en
als
,
de
en
,
hem vermanende ren
,
om
v»;aard
De
om,
zich terftond
maria, de
geen
toch
God
hetwelk
,
,
dat
omdat
,
zediglijk ,
zou
laste-
zoo veel
niet
Delden keerde
Parochiepriester van
zeggende
naar den
hem niet
van hare Zuster af, maar
,
onfchuldig
vloekte
beftraite zij
,
hij
haar ligchaams wil
was.
jjRSULA
dat
,
zij
het
hare zielen in
ging welgemoed
fcherpregrer
de ketting gedraaid vvas
van
duisternis
om
,
wat
wisten,
de hemelfche vreugde aannemen mogt. Regters vermaand
aan hare
het
hij
niet
die
vaar-
laailte
wendde
zij
den uitgang harer
zij
Zuster wilde aanfchouwen, in wier heerlijkheid
zij
ook verlangde in te gaan. Nadat maria verbrand was, werd hare Zuster gevraagd, of zij nog niet hare hardnekkigheid wilde afftaan
viin
met het zwaard gedood worden
geval tegenwoordig
daar
bij
man
vaarwel
vermanen, dat
nu leid
zeggen
te
hij
ftond geofferd
wordende, bad
vvene handen
;
toen
de Hemelen zijt daar wordt
hij
,
,
was,
en hem
God zou te
zij
viel
het
maar hare
zullende dan
in
weigerde
zij
boeren,
in last,
dienen
worden. zij
,
een' van
ftandvastig, en gaf aan
,
om
,
wien
aan
Naar den
(laak
te zij
ge-
Onze Vader met gevou-
zeide
:
Onze Vader
de Priester haar in
gevonden;"
F 4
naam
haren
die
haren
waar op
zij
, ,
die in
„
ja
hernam:
„ Om-
i5S«.
^_»_
,
K E R K E L
88 na C. G.
„ Omdat
Jaari5i7.
y^:^
hem
ik
brood, moet
IJ
K E
daar zoek en niet in
het
bederfa»
Toen
ik den dood ondergaan."
tot 1552.
den houtitapel opklom, en haar voet waggelde,
zij
,
zeide
zij
:
Mij dunkt ,
ier dit verftaande
riep
zins," hernam
„
op trad, wankelde,
De Godven kon«^'gen
zij
5,
5,
geleerden
Houdt op ,
:
dat ik vallen zal ; de Reg-
van haren zin
,
is
zij:
,
om
af te vallen
„ Geen»
bedacht op afval.
Maar
,,
verre
zij
het
blok,
het,
daar
Tus zou verlaten (*^." De Godgeleerden van Parys hadden
in
ik
chris-
dat ik
het jaar
.^^^ aldaar eenige leerftukken openlijk laten afkondigen en in druk gegeven yji]i
Franknk met
zijn
,
welke door den Koning
gezag o a bevestigd waren
:
<->
ten
eenige leerduk-
^^^^^
ken
Dit voorbeeld werd door de Godgeleerden van Leu*
af.
.
.
de
Ketters
te
ligter
te
kunnen overwinnen,
1544 gevolgd, die XXXII artikelen opgefleld hebbende, dezelve, insgelijks door den Keiven 'm dit jaar
zer bekrachtigd ren de volgende
plegtig lieten
, :
,,
afkondigen.
Zij
wa-
Dat het Mis-ofFer van chris-
„ TüS ingedeld, en heilzaam is voor levenden en „ dooden. Dat men de Heiligen moet aanbidden, „ opdat zij onze voorfprekers zijn mogen bij chrisDat de zelfihndigheid van brood en wijn
5,
TUS.
„
bij
3,
Priesteren geoorloofd is, het
de
wijding
veranderd.
Dat
het
brood
in
aüeen
den
den wija
„ te wijden en dat het gcheele Avondmaal van „ CHRISTUS Hechts tot hen alleen behoort. Dat „ de Kloostergeloften moeten gehouden worden, ,
,,
Dat door de Sacramenten hetVormfel en de Oor» ,5
biecht
,
GESCHIEDEN IS. ,,
biecht,
de
,,
Dat de
zielen
Geest wordt
Heilige
Vagevuur
het
uit
medegedeeld, na C. G*
door het gebed
„ „ „ „ „
de
wetten
Dat
er een
der
geweten verbinden,
het
fpijzen
Opperbisfchop der Kerk
is
,
wien
volgens Goddelijk regt, gehouden zijn
Dat men
zamen.
,, ,,
niet
wordt
„
Pausfelijke
,,
zelfs
„
chaam des Heeren
wijden
om
Afliten
5,
bedoeling hebben
„
alle
5,
ren
,
in
als
de Schrift
Dat
kwijtg-icholden.
indien
,
dat
net
Priesters zij
wij-icn.
te
lig-
de
fl:chts
Dat men
doodzonden aan den Prester moet openbaen de facramentele
,
vangen.
vergeving
kv»?aiijk
doi>r
der zonden
h'
alleen
ware boetvaardigheid.
„
zamengeroepene
vrijen
kan
hem wil
handelen
vcrkresjen
door de
Dat de Kerk en
Kerkvergaderingen
men
ontheeft,
niet
en
,
Dat
etvaardigheid.
niet
door het geloof, maar
j,
„
van
ablblirae
Dnt de mensch eenen
„ waar door hij wel of „ van de zonde opflaan de
welke
ondeugende
en
gehoor-
Dat het Vagevuur do-r de
gemeld worden.
onreine
te
allen
geluovcn en
dingen
vele
noodzakelijk moet aannemen,
,,
Uat
wordt
lief 'e
en
wettiglijk
kunnen
moet gehoorzamen.
„
dwalen,
„
Dat het oordeel en de uitlegging der S:hrift aan
„
de Kerk
„
JaarisiJtot 155*«. ^
Kerk omtrent het vasten en het
der
ondcrfcheid
„
,
goede werken.
en
vasten
,
worden
verlost ,
„
„
89
en
dat
haar
behoort, indien er
iets
1545 werd reeds
de
betwistbaars
is
enz." (*)
Het
jaar
in
maand
Februari]
met bloed geteekend,op welken dag petrus brl'l-
Doodvnn ''e'ï^^«
aauLLV.
LY (*) GERDES p. J37,
!.'"•
F
5
,
KERKELIJKE
9© na C. G. Jaari5i7.
LY te Doornik met klein vuur verbrand werd. Hij ^gg Leeraar xe Straatsburg . maar werd in de maand
tot 1552. -
September 1544 door
om hun
de hetzelve hier en eenen korten hij
van
die
het Euangelie te
zich
men hem naarfpoorde
langer wist
verbergen
te
,
vanDoor;uk hem met een touw over den opdat
hij
de het
dus zoude omkomen.
hunner
één
dat
,
,
verkondig-
Hij
Rysfel in het geheim, flechts
te
Als
tijd.
niet
Doornik verzocht
prediken.
en die
flads
wal,
Ongelukkig gebeur-
toen
,
,
lieten
hij
op den
reeds
grond zat, die hem vaafwelvvilde zeggen , en daarom van den muur af klom, een' losfen Üeen ftiet,
brak
het geraas
;
ongelukkigen man een betn
welke den
neder
van den
val
het
gekerm van ,
hem
bleef
vatte en naar de
te zijn
bij
vertroostte
,
gevangenis
de leer, welke zijne
rustig te
gemoet , en
riep
hij
,
,
waarheid en
zijne
,
het
in
zijnen Schepper
en
tot den einde toe (f).
,
Daar bevondtn zich
ondcr het ^g^g^
Hij
die
zag den hardflen dood
vol vertrouwen
midden van een langzaam vuur, Zaligmaker aan
bragr.
verftond,
medegevangenen
huisvrouw (*^ door Brieven
kruis.
en
den gewonden deed de naaste wacht toeloopen
volftandig
Leerar.rs
van boven
te
dezen
tijde
nog meer an-
de Hervorming in met groot gevaar, ^ ,., te weten: predikten, gerardus galdeze landen die,
^
LINACEUS
,
.
.
.
GALENUS, HERMANNUS MODET PE-
(*)
vrouw
Men bij
leest
eenen
GERDES Tom.
zijner III.
Brieven
Euang.
a?.n
R.cnov.
pag. 96.
(f) GERDES
/>.
184.
BRANDT Bladz. 355.
zijne
huis-
Münument,
GESCHIEDENIS. fETRUS
GABRIEL
CHRISTOPHORUS
91
,
FABRICIUS
,
na
HERMANNUs lOANNES , (üe eertijds Monniken ge\. weest waren. Ook feito, aktonius nicolaus , ,
C G.
I^f"5i7» tot
i55«» .
cüRNELis cooLTUiN , (Üe tc voren Priesters waren, en uit burgerlleden s adriaan haamstede, de eervan
Schrijver
fte
Nederlands
liet
Martelaarsboek
,
DELEIN, P. CARP , CASPAR HEIDANUS, ELLARD GERRITS, EVËRHARDUS GERARDUS, PETRUS HASARDUS ^EGIDIüS , . . . J4N ARENTSzooN piETER coRNELiszooN. Doch cenigen daar AGG, SIM,
P.
,
,
van geraakten
in later tijd tot het
Terwijl de bovengemelde
vangen lag,
zijn er
ook eenigen van
oordeel der Geestelijken
Ketters, werd
de
KACH
Doornik
te
zijne
Dewijl de Wethouders,
tieren verbrand.
gen
Predikambt.
erully
evenwel
,
de
naar
het
waren
te flap
Raadsheer karel
te-
tis*
van Brusfel naar Doornik gezonden.
Burger, berciban genaamd, vergeefs
ge- Vervol-
Toehoor-
Zeker
zijn
huis
gezocht zijnde, gaf zich, door een' verkeerden
ijver,
welven
doch moest voor deze
aan;
boeten, dewijl
Door
in
hij
roekeloosheid
den lof der (landvastigheid miste.
de zware bedreigingen van den wreedilen dood
vcrfchrikt, wederriep hy zijne eerde belijdenis,
der daar niet
iets
anders
te
Doch
dier tijd
een ander,
gevangen
Vergeefs hield
dien
door
roekeloosheid.
?eide hij,
,,
volhardde in
,
hij
gedood die
het
ook
geloof.
men hem de herroeping van bergi»
ban voor, zijne
pieter miöce
v.'as,
zon-
winnen, dan dat
door het vuur, maar met het zwaard
\verd.
te
mede
hij
zoo
God verzocht had, Wat nüj aangaat, "
erkende, dat
mij
God
,,
zulk
een
middel
om
,
„
te
^'"^*
^;
K E R K E L
9» Ba C. G. Jaari5i7. tot
1552.
I
ontkomen
te
5,
,
gegeven had
K E
IJ
zou mij
ik
,
wel uit
hebben: en daarom,9 " ^^g handen gehouden "
„
wijl
„
geen u goeddunkt, mijne
5,
bied
niet.
Nog
werd
mij hebt, doet
gij
met
ziel
wederriep, en kreeg het zwaard.
Men
de ging hier dus toe:
breedte
om
dit
drie
dat
,
er haar
om
leide
haar op het fcha-
van
,
van
lengte en
ligchaam naauwelijks in paste
voorts van boven wel te fluiten
ijzeren
haar ge-
Dit bedelven met aar-
eene kist zonder dekfel
in
ge-
Ketterij beticht,
zich
liet
loof met de aarde bedelven.
vot
uw
De man bezweek, Maar zijne vrouw
vrouw gevangen.
gedroeg zich mannelijker, en
onder
is
met
er een kleermaker
en nevens zijne
tcr-
ligchaam, het-
mijn
,
werden
er
handboomen dwars door gebragt, één
omtrent de borst, de ander op den buik, de derde
op de beenen; aan het
einde
van deze fmoorkist,
omtrent het hoofd, was een gat gemaakt beul eene drop legd
toen
doorftak,
van onder
,
men
om
die,
fchavot
het
,
daar
haren hals
werd
ge-
toegetrokken
het ligchaam met aarde bedekte (*).
wij zwijgen liever van
de
,
Doch
meer andere voorbeelden van
de wreedheid der bijgeloovigheid.
Gemeentevnn
Om
dezen
tijd
begaven zich velen,
om
de hevig-
^^^ vervolgingen te ontgaan, naar Engeland ^ ° vlugtehnalwaar zij, in de laatile jaren der regering van hengen in Engeland ^rik Viil, begunftigd door deszelfs laatfte Gemalin |^gjj
.
KATHARiNA PARR eene gemeente
,
cenc
fchuüplaats
ftichtten, welke,
in
het
vonden
,
en
begin, wel ge-
(')
BRANDT Bladz. 359.
GESCHIEDENIS. gering
echter binnen kort
,
gering van
den
eduard VI,
onder de
bijzonder
,
zeer aanzienlijk
is
landen en
elders
met raad en daad menigmaal
derzelver benaauwende omftaudighedeii
komen Den
re- na
C. G.
gewor- Rri5i7»
de Neder-
en hare verdrukte medebroeders in
,
93
te
-
in
hulpe ge-
is.
van Junij des jaars
laatflen
der een Piakaat in het
licht
kwam we- Nieuw
1546
biisonder een
, '
verbod
*^'^^^^
omtrenc behelzende, niet alleen van verfcheidene door men- verbodefchen gefchreven fchriften , maar ook van uitgaven "^ ^o£ken des Bijbels en des N. Testaments. Bij het Piakaat
was
eene
lijst
-^
welke door de
der Boeken gevoegd,
Theologifche Faculteit der Univerfiteit
nadat
zij
alvorens
door
onderzoek op gedaan had
in
de jaren
GRYPHius
FROBEN by
j.
1532 en
in de jaren
de Bijbel
bij
1540;
robert bij
de jaren 1541 en 1542;
in
STELS
waren kwaad of gevaar-
Parys
fche Bijbels gedrukt te
Nus
van den Keizer daar
last ,
Onder deze Boeken waren de
gekeurd.
lijk
Leuven^
te
1530 en
153S
;
Latijn-
stefa*-
franciscus Bazel
te te
bij
Antn'erpcn
in de jaren
1538, 1541 en 1542; ook met de Aanteekeningen van sebastianus
aiuNSTERüs
te
Bazel gedrukt
Nederlandfche Bijbels gedrukt
in het jaar 1535. te
Antwerpen
bij
De ja-
in het jaar 1542; bij willem vorSTERMAN in de jaren 1528, 1534, 1544 en 1545; en bij henryk peetersen in het jaar 1541; de
KOB LIESVELD
Walfche
Bijbels te
Antwerpen gedrukt
MARTYN DE
KEISER
1534, bij ANTONis de la haye bij
:
,
in
het jaar
en in het jaari54T
Ook
de Nieuwe Tes-
tamenten in het Nederduitsch gedrukt
bij
liesveld, in
-
^
K E R K E L
^4
m C.
G. in de jaren 1542, 1543
Jaari5i7, (jg^ andere drukken. tot 1552. , ^^ , . Gedurende de jaren ,
Vervolgi"g'
alom ye]e
iii
en
1544;
om
met nog
Braband ^ lioUaiid
den Godsdienst
dood gebragt,
ter
de meeste echter op de befchuldiging van
zekeren Meester niklaas in
Frankryk geboren,
een'
,
Herdoo*
de
dood van
man van
vvetenfchap
Merkwaardig onder anderen
perij.
2evsit*
1549 werden
1547, 154S en
Friesland^ Vlaanderen^
menfchen
K E
IJ
is
Genere eenen
die zich te
tijd
en nu door Nederland naar Enge-
lang onthouden
,
land reizende,
te
Bergen
Henegouwen de
in
kleine
Gemeente, welke zich daar tegen het Pausdom kant* verzoeke van zijnen
te, ten
Henegouwer
BARBIER
,
verflerkt
had met
den weg
een'
zijne
gaven
augustyn
reisgenoot
bezocht
,
,
hij
,
vertroost en
werd daar over op
van Doornik aangetast, en ne*
vier mijlen
yens zijne vrouw, en de echtgenoote van
TYN,
die het,
gen gevoerd. lofte
voor dien
tijd,
Zijne huisvrouw
van het leven, verleiden,
dekken
,
waar men hem
te
augus* ontkwam, naar Ber* door be-
liet
zich,
om
het huis te ont-
voren
geherbergd had*
Meester niklaas onderging den vuurdood gemoedigd
,
midden van het vuur hoorde men hem
in het
nog tweemalen met opgeheven hoofde roepen
:
O
eeuwige Vader, ik beveel mij in uwe handen. geen minder kloekhartigheid
genade,
liet
gustyn
zich
BARBIER.
beul te bersten
gustyn
,
haar
dood gebragt.
maria
trappen.
man
de
,
levende
,
,
te
Met en vertrouwen op Gods huisvrouw van au-
bedelven
,
en
van den
Daar na werd ook au-
Beaumont gevangen en
Mij droeg zich van gelijken,
ter
fchoon
hy
,
GESCHIEDENIS.
95
anders kleinmocdig van aard was, zeer
lilj
Hetgeen
toen het de nood vereischte.
hartig
,
..
van het Euangelie verftond
heitl
Iemand,
vrijmoediglijk.
behouden
niet
woord
,
hem
„
:
„
deernislè
5,
om
Ik he')
wilt
gij
dit
ziet
zijne gij
overgeve
om
,
uw
.
le-
ziel
zoo
,
groote
ziel, dat ik,
gebrand
Hier in acht ik mij wel gelukkig
wc 1552.
Heb
doen tegen mijn geweten, mijn
liever
G.
gunst, ten ant-
wel
met mij zelven en met mijne
niets te
„ chaam
,
hij
zeide:
behoud ten minfte uwe
hem bedankende voor
gaf hij,
,,
tot
mededogen met u zelvcn, en
toch
ven
die
beleed
zijn,
te
na C.
de waar- J^arisi/.
hij
want
:
lig-
worden.
te
ik
lijde
„ niet om mijn boos leven , maar alleen om het „ woord van jezus Christus, daar alle Martela„ ren hun bloed om hebben vergoten gelijk ik ook ,
„
hoop Onder
Zoon
doen (*)•"
te
al dit
deed
bloedflorten
FiLips uit Spanje
de
Keizer zijnen prins fi-
komen, en huldigen
voor^^^^Y^'*
aanüaanden Vorst der Nederlanden^ en erfwachter wordt in van zijnen Vader. Kort daar na verklaarde de Kei deNederJ zer zich met een Plakaat,
den sollen October 1549
te Brusfel geteekend, ten aanzien van het verbeurd
verklaren van
deren der
was
de leenen
Ketteren.
nog een Plakaat
er
,
landerijen
in het
het
,
geheim
menigte
uit
als
I7den Julij,
gemaakt tegen
Christenen, dat is. Joden, die, te ontgiian
en andere goe-
Te voren, den
Christendom
om
beleden
de de
,
Joden leefden, en die
nieuwe
Inquifitie
hoewel in
zij
groote
Portugal herwaards waren gevlugt. Het ver-
(*) BRANDT Bladz* 36u'-37o.
i^ui^^j^j^
,
K E R K E L
9Ö
M C.
verlof van hier te lande
G
Jaari5i7. bej, tot 1552
trokken
,
en allen
,
vrouwen
verblijf
gekomen
,
worden
in
gende
dat
om
en
lijf
van
geftraft
te
,
bin-
zullen bijbren-
,
Porittgal niet vertrokken waren
uit
zij
de Inquifirie
3ofl:en
met hunne
,
Eenigen bleven
goed.
inge'^ <J
van zes jaren
kinderen en goederen te vertrekken
nen eene maand, op peene
,
tijd
gelast
,
mogen heb^
te
werd thans
, J
den
die federt
,
waren
land
het
in
hun
dezen toeffeftaan a
v^JQJ.
j^ij,j
K E
IJ
te
fchuwen
5
maar dezen werd dea
van Bloeimaand 1550 met een ander Plakaat,
dat veel fcherper was, het land ontzeid. Plakaat
j?en '
dn'^\'an
nieuw Plakaat
geteekend
te
29 den van Grasmaand 1550, was
delnqui- ftrenger dan •
,
voeren der Inquifitie
menfclielijke
moorden
en bloed
te
gemoederen van
bekend
flaat
alle
als het
uiterfte
wreedheid en boosheid,
alleen het ligchaam te
in-
op de wijze der Spaanfche
,
Ingeze-
Deze Regtbank trouwens van Ge-
tenen vervulde.
van
,
fchrik de
loofsonderzoek
nog fcherper en
de vorige, en fprak klaar van het
al
waar door de
Brusfel ^ de»
maar ook de
ziel
te
toppunt
om
niet
martelen en
en den onfchuldigften zelven van goed
,
grotius zegt (f), dat genoeg was, om iemand ten Ker-
berooven (*).
verdacht te zijn,
ker ^ (*)
Men
denii der
Portugal,
leze: het
werk vnn
Godsdienjlige
van haar begin
tot
LAVALiéE:
j.
op
Spanje^ waar van het eeffte Deel, taald, in het verleden jaar 18 10
FR« BoiiN in het licht
(13 Ann.
I.
IQ.
is
Italië
in
Inquifitie
bij
gekomen.
de uit
^
GefchiC'
Spanje en
verovering van het
Fransch ver-
den uitgever dezes
öfeSCHIEDENïS. keif
,
en éen
van klein gewigt
bewijs
ter pijnbank te brengen: .
f
gelijk,
m
om
,
iemand
dat de Inquifiteürs een'
ie-
.
wat
magt
öt
Itaat
dit listig middel
der huizen
driegelijk, en
;
vriendfchappen
de
men had deh
zoodat nu
,
werd acht gegeven
het fprèken
ook op het zwijgen
iijne zi^de
door
zij ,
de verborgenheden
tot
niet alleen
was^
gefteld
en dat
,
maar ook der gemoederen konden
,
Op
dringen.
,
ook
hij
onder eede mogten ondervragen
aanklager
genoegzaam
menfchen,
en
zijn leven
eere
te
Antwerpen
ring en koophandel
maar
,
be-
dikwijls ,
aart
dat
weerwil
in
er
de*
befchermen kont
Dit Plakadt verwekte ook alomrae veel Voornamelijk
in-
wareli
bleek
niemand zoo onfchuldig ware, die, zei"
97
ongenoegen
alwaar de leere der Hervorming
,
door eenige Predikanten heimelijk gepredikt werd
met name door georgiüs sylvanus
,
van den CASPAU HEIDANUS, of VAN DER HEI-
BOSCH, en
DEN , Grootvader van ABRAHAM HEIDANUS. Voegde
,
thans bloeijende in nee*
,
met
zich
den vermaarden Godgeleerdert
De
mar ia,
te
ver-
ftad
de Land-
aan
de
einde
ten
den Keizer, haren Broeder,
zaak
bij
bemiddelen, dat de
bevrijd blijven^ Zij
werd
onderfteund door den Raad van Braband, en
door
ftad van de Incjnifuie
mogt
der
regering
vertoogen
ernflige
toogdesfe, vrouwe
of
,
eenige Brahandfche (leden.
Vrouw MARIA, imborst en van loofszaken
,
in het jaar
eene
zoo groote
dat Paus
1539
Vorstin
paulus
van goedertieren*
befcheidenheid 111
had laten aandienen, dat
Lutheranen in het geheim gunlte droeg
IJerv.
III.
G
in
ge-
den Keizer reeds
^
zij
dert
en verftand tnet
na C.
Ö»
j^^'"^5'A tot i55«k
,
K E R K E L
$8
vond zich
na C. G. met hen hield, Jaari5i7,
genoodzaakt
eindelijk
^j^
tot 1552.
».
.
K E
rj
hoogden
ten
verlegen
perfoon
in
zelve
,
^_
naar
• .
Augsburg
reizen,
te
Met
Rijicsdag was.
haren Broeder
veel
moeite
weeg,
te
de Keizer
daar
ander, te Augihurg^
dat
verzacht
;
men
liet
fiteur en Inquifttie
uit.
Plakaat zoo
en
flreng
hier
zij
er
eenige
in
en
bij
door een
den «25Qen van October
de uitheemfche kooplieden ,
bragt
het Plakaat
gegeven, werd veranderd, en
de
op den
toen
uit-
artikelen,
handelaren
betreffen-
ook de woorden Inqui'
Voor
het
fcherp
en weder voorzien van eene
als
lijst
was
overige het
dit
voorgaande,
van Boeken
door
,
de Godgeleerden van Leuven op nieuw veroordeeld, en door den Keizer verboden. ze verzachting
gedoogden
,
afkondiging van
die
Plakaat
dit
Niettegenftaande de-
van Antwerpen de
niet,
hun de
voordat
KanfeUer van Brahand met Brieven verzekerde, dat
met geenerhande
zij
hmme
den, maar dat
hunne oude den.
waar
de afkondiging des
oppofitie
bij
zouden gehandhaafd wor-
niet ingewilligd
,
Plakaats
dan onder eene
het Hot
verklaring tegen bij alle
zouden wor-
belast
inwoners en Kooplieden
voorregten
Ook werd
Wethouders telijke
Inquifitie
van
het
bij
de
fchrif-
Plakaat ,
of appellatie enz. tegen het-
zelve voor, nietig werden verklaard (*},
Voortgang der vervol«ing.
In het volgende Jaar 1551 en verders ging de ver-
00^
volging voort, met ^^^n*
^^y kunnen
door dezelve
zijn
de grootfle «j niet
allen
omgekomen.
hevigheid te c^
hier
opnoemen
Men mag
vvoe,
die
die
bij
BRANDT (*) GERDES
/».
2II-2I81 BRANDT Bladz, S74-385.
GESCHIEDENIS. BRANDT
wij niet voorbij aan
kunnen
gewone; fiandvastigheid en die
om hun
moesten
vrouwen, betoonden.
maar
,
doodftraffon
lijden
zwakke
ook
maar
,
hun
dikwijls
eindigden
Zij
Daar werden
gevonden, die, wan-
er
neer de fcherpregter den houtmijt achter hunnen rug
hem
wilde aanfteken,
toeriepen
„
:
hadden
gekomen
zijn
,
zoon
,
dood verwezen. nigheden werd
Als deze
gevallen
lastig
de
hij
ders van zijn geloof af, met de woorden:
wel zoo geleerd
niet
pingen kan antwoorden
;
maar
waarheid van het Euangelie; gij
wilt."
op
dat ik
,
Te Anuverpen
alle
zijne
op dezen zin:
huisvrouw, Ik
,,
bevi;ide
„ „ „ „ „
malkanderen te troosten en
„
ten volle danken
is.
hebbe lof en dank. malkanderen.
Wij
geeft zulke fterkheid
„Ik ben op de
mij
met anderen
die ,
den
ook gevangen was, dat
Wij roepen
,
bedrijven zulke te
zekere
fchreef in
Heere met
de
Wij zyn zoo wel gemoed
ons
beflrij-
moogt zeggen, wat
gij
jERONiMus SEGERTS den dood ; deze Kerker aan
ter
uwe tegenwer-
ik verlaat
leed
met
fpitsvin-
listige
wees
,
,
F'alencien
te
man met
plaats
ontvlugten.'*
eenvoudig man
werd een
zwager en dochter ,
vuur
het
op deze
niet
zij
zij
hadden kunnen
die zij
,
In het jaar 1551 zijn*
zouden
zou zulks
Hij
voor hunne oogen doen, want indien gevreesd
,
Heere
de
wij zingen
met
vreugde,
om
Herken, de
Heere
en kracht, dat wij hem niet
kunnen, wegens de groote ge-
G
C. Ö.
f^J''j^'^|
vuur, onder het zingen van Pfalmen
leven ia het
en Liederen.
na
de buiten-
moed, welke de genen,
mannen
alleen
leekenen
te
wreedfte
geloof de
niet
,
lezen
andere Gefchiedfchrijvers
en
9i?.
a
"
„
na-
,
K Ê R K E L
100
Mft C. G. j, nade , van hem ontvangen." Jaarisi7. ^g^ ygn September
i
,.
huisvrouw
Zijne -*
'
,
zwanger zijnde
moest wachten
,
was, en werd toen
tot
,
bevallen
zij
de Schelde verdronken.
in
werd een oud man van 75 jaren, h^ar, mager van lijf, deugdelijk van ze-
In zekere ftad,
Merk. waardige
werd den twee-
Hij
verbiand.
tot 1552.
K E
Ij
^i^ ^^jj
derheden. den
,
Als deze,
godvreezende van harte, gevangen.
omringd van eene menigte burgers, den Baljuw met de Leenmannen zat hooren
nis te
,
te
5,
van
5, er
in
volk
uwe
eene hel is, mijn
„
dat geloof ik
3,
ben
weet
„
gen, dat
zekerlijk
„
„
zult zijn."
Allerbeste
:
j
„
maar dat
—
„Weet
„
behalen
Maar
gij
moede 3,
,
tot
daar,
gij
ik
dooling
in
daar in ," zei-
in
ze-
nu half verhopende, bekeeren
het
hem „ Zoo
Heer?"
zekerder dan
een zijt
heel
van
dezen
onverwacht
gy dan moorde-
Terftond
kwam
er
onder het omftaande volk,
begeerlijk
naar deze redenen, welke den
Leenman
ftilte
luisterende
of ge-
,
eeuwig verdoemd
,
5, naars van mijne arme ziel."
verdrooten
hoe
,
— „Dat
dat wel, mijn
Ja ik
gaf
die
antwoord, zeggende:
groote
man
en dat in zoo fchrikkelijke doolin-
ker," fprak de Leenman,
grijsaard.
zijt
gij
Ja
gij, daarin ftervende,
zullen
die
ten
Heer!" fprak de oude man:
vraagde de gevangene.
eere te
Leenmannen,
der
vervloekte doolingen
ik niet."
de de ander,
„
doodvon-
zijn
dan niet, dat er eene hel is?"
gij
,
om
,
was, den ouden man aan,
het
dus
blijft gij
3, looft
hem één
fprak
reeds tegenwoordig
aanhooren
wachten
des
den
hij
half befchaamd
gevangenen riep:
ftoute
boeve?
Dat
en in
„ Wat wij
grammen zegt
gij
moorders zijn
»
vaq
GE „
vnn
S
C H
loi
S.
Daar de oude man hem op
ziel?"
U'.ve
NM
E D E
I
te na
C. G.
„ Word niet toornig, ^^'^'"J-^^^* „ door het geluid van de waarlieid. Gij weet zelf « ik, Gods is, dat gave wel, dat geloof eene het „ „ noch iemand, Gode die zalige gave mogen ont„ weldigen , dat God zijne gaven geeft den dénen „ vroeg, den anderen fpade, gelijk hij de wijngaar„ deniers in den wijngaard beriep. Neem nu , dat mijn Heer,
gemoet voerde:
gave nog niet ontvangen hadde,
die
,,
ik
,,
behoort
gij
mij misdeelden
daarom
gelijk gij,
dooden ?
te
„ Zou God, zoo gij mij nog liet leven, „ over eene week maand of jaar , die „ gave niet mogen mededeelen , zoo wel „ Zoo gijlieden mij dit verhindert, „ affiüjdt den tijd der genade , wie 5,
lieden zijt
bewoog
het
er geen klein
moorders van mijne
heilzame
hart
der
omftaande
waar
zij ,
dan
anders '*
en de
de Vierfchaar
wat van
naar
,
zoodat
met den gevan-
den angst bekomen
anderen dezen onnoozelen ouden
ont-
Geregtsdie-
Stadhuis
het
mij gij-
Deze rede
burgeren
naars, zoo haastelijk als angfteliik, uit
gij
gemor en beweging onder hen
ftond, zulks, dat de Leenman
genen
u ?
als
doordien
ziel ?
nog
mij
,
man
,
ter
liepen
met
,
den
dood ver-
oordeelden, en nog dienzelfden morgen deden onthoofden.
Toen
de vervolging te Amfterdam op
was, hoorde iemand,
die in
de, dat men één
zijner
verbranden.
ijlde
Hij
waards, maar aan den
IJ
kwam
Waterland
Geloofsgenooten
derhalve
uit
hij
-kant reeds gefloten vond; 3
heetde
aldaar
Waterland
zoo fpade, dat
G
het
t'huis hoor-
den
zou ftad-
boom
door eenig geld
^
KERKELIJKE
101
jiaC. G. geld te geven geraakte hij in de ftad, liep naar defi Jaari5i7 2)^;^;^ gn plaatfte zich op de trappen van de Waag. .
"^
*
Van
treden, dreef zijn
om
ijver,
ken, hem zoo hevig, dat
om
gen toe,
den roeper
den
betichten
verkeerd
bragt , zeggende riep.
Op
verwezen
,
gebragt.
brandt
waardige
lieden
,
angüiglijk ont-
redden
te
wan
die firaks
zo&
on-
en binnen veertien dagen
om-
,
hij
meldt ons ook
gehoord
tijd, een*
voörfchijn
te
,
einde
ten
,
de-
vastgezet,
(*), van geloof-
hebben,
te
hunne ouderen hadden, dat,
op zekeren
eeni-
die zich
deze bekentenis wqxó.
dervraagd
Broe»
doch leiden
Ik ben de
:
fter-
te :
geluid fchoten
den eerllen roeper
hetgeen
,
toeriep
grijpen,
handen op een' verkeerden, fchuldigde
hem
dit
te
naaste
zijnen
hij
Op
dèr^ firijd vfomelijk!
ziende
op het fchavot
den gevangenen
daar
men
als
het
die \.q
van
/Imjïerdam
Doopsgezind Leeraar zóu vef-
branden, hunne voorouders naar deszelfs echtgenoote
gingen
,
om
haar in die droevige uur en gelegen-
heid te troosten
vonden
,
en te
;
maar dat
vergeefs
vraagden
,
was?
zij
daar
op
zij
de vrouw
hare
bij
Daar na op den middag kinderkens
zij
ultberstte:
^,
zou verlaten? Ik moest hem
,,
tiid
zien
waar
bij
zij
den
Bruidegom
meent
gij, dat ik mijnen
,
„ Op
„
zochten.
vrienden
komende
t'huis
haar
niet t'huis
hare
geweest
Dam^ Wat
in
den nood
zijnen laat den hoog-
houden."
Zekere kramer, ook ten, v/eigerde, daar
hij
Doopsgezind, simon gehete
Bergen cp
Zoom
zijne
kraam (*) Bladz. 391.
GESCHIEDENIS.
ïdj
'kraam op de markt had voorgeReld, voor het brood
des Sacraments
,
Dus werd
te knielen.
werd
dat voorbij
wezen, en buiten de
gevangen
hij
het uiterfte hare kracht op den
ren hals had geëischt, en t'huis uit
komende
viel
ftraks
hij
van
verwondering en naberouw,
heid,
naar
gemoed
te
vond
siMON
!
vrede bij
ligchaam
en
ziel
Och siMON ting
,
Drosfaard
ver-
hem geen
het kort de overhand
,
maar
,
krank-
zochten
zijn
hunne vertroos-
eindigde
hij
•,
roepende-:
ook nam de ziekte
vat;
en
ai
zij-
Want
groote
in
gedurig
,
in
ontfleUenisfe
De Monniken
!
te Hellen
die
,
zijn einde gezien.
die
in
in
ver-
twijfeling zijne dagen.
geleyn DE MEULERB, gczcgd KAAN, Schoolmeester van In het jaar 1554
den coflen April, werd
Flaantfche leerkinderen tot Oudenaarden terij
berucht, omdat
had geoefend
MAN,
,
gevangen
den Deken
Vlaanderen^
zich naarftig
hij
te
te regt gefteld.
del van regten te redden
le, ja
bezwoer hem
',
Deze man, eene vrouw
dus,
,
was
om
,
38. en
van petrus
hem op
gebruikende
i
Petr,
III.
geerende op ftond rekenfchap van zijn
nu
(Ireck
de
vorige
door mid-
maar de Inquifitcur eischzijne
daar toe
woorden van den Zaligmaker Matth. X. V^III.
ten hoogfle
zich
eindelijk, dat hij
vragen zou antwoorden
titel-
Inqui(lteur van
als
hebbende
Hij beproefde
van Ketde Schrift
voor pieter
Ronfen,
en vijf kleine kinderkens
Tjenaauwd.
en
,
in
de
32.
Mark,
15.
en
geloof.
be-
En
beklemdhcid op eenmaal den
G
4
C. O. "517.
T^-^^
bewees
Hier
verbrand.
ftad
dood
ter
,
wonderbare vrijmoedigheid en volftandigheid
zijne
ia
gedragen, neder
School-
,
-
'
,
K E R K E L
1Q4 «II
C. G. Schoolmeester van
het
Jaari5i7. yj-ouw en kinderen '^
gen: naar
„ O uwe
hem
moeds, 5,
tot
God,
mijn
belofte
de
,
het
1"
zich zei ven
bij
is
Toen
woorden, hetgeen mij Gods
„
fpreken
met
,
af van zijn
belijdenis
herroeping te
vol
deze woorden:
geest znl ingeven te
Ook
leidde
vrijmoe^ligheid
alle
Men
geloof.
verleiden,
mij bij,
zich,
hij
u rondelijk ant-
verzwijgen."
en niets
ondervraagd zijnde
zijrre
deed zeg-
tijd, fta
wilt, ik zal
gij
j,
,
nu
keerde
den Kettermeester, met
Vraag nu, wat
voor
liefde
week voor de krachtige bewe-
ging zijner ziel, die
„
hart
K E
IJ
door de
hij
eene
,
hem
zocht
tot
van daa
belofte
vrouw en kinderen weder te zullen keeren, zou dat zijn eindelijk antwoord was: ,, Ik
tot zijne
(loch
„ „
wel doen, zoo het weten
ftreed.
„ „
noch
om
„
te
5,
genade
En daarom
zal ik,
om
kinderen, noch
wereld, mijne religie, welke
Hij
bleef
werd door den Inquifiteur reldlijke
Overheid
ge-
fchepfel
ter
wete, waarachtig mij
dan
,
mijn
noch oni vrouw,
God met
bij
verketterd
overgeleverd
en
eenig
ik
wezen, verlaten; zoo lang bijllaat,"
God
niet tegen
zijn
,
aan
verworgd
zijne
geloof,
de ween ver«
brand (*).
Met dit alles, gebeurde het nu en dan, dat eea Veikeerde ijver verkeerde ijver dezen en genen bezielde, die daar van \om, . , , Wij willen daar door zich zelven in lyden bragt. ïpigin. ,
.
.
.
van iiw en ander voorbeeld
bijbrengen.
werii veel gefproken van zekeren jnen,
zeide, dat hij, in zijne
Te Ceni
Monnik, van wiea
Predikatiea, geene
bij-
GESCHIEDENIS. geloovigheden
maar
,
van Gend, korts
voren
te
zake van
ter
teruggekomen
V^aderltad
eenen
Kerk
de
in
tijd
de Religie
waar
,
daar de
het
mede
waarachtig ligchaam
veranderde
Na
heele
fermoen
tegen
ftrijdt
om
zich aanbiedende,
raadt
hem
komt nader
„
righeid:
dat
,
Monnik nog
heen zou gaan.
hij
met nog grooter vu-
maakt, dat het brood het ware ligchaam
„
had geleden
Al wat vriend
!
wat
groote
wilt
gij
u
hem,
„
!
Ondertus-
weg
Hetgeen
G
te ik
5
te
zamen
Gelooft hij
maken. in
Ach
antwoordde met
het volk raakt
zich
van
onder het volk.
Hij
zijn al
verleiden.
Door den drang van dit, en zegt:
gevaren !"
beroerte
doen
„ H^
:
Profeten, die
raadt
is
is
voor ons
hij
mannen en -vrouwen, roepen:
groote hevigheid
Men
nadat
die,
Hemel
ten
er eene
er is,
an-
valsch Profeet, die het volk wijs-
CHRISTUS den Heere,
fchen
De
De
„
,
ge-
[tellingen
betoogen.
,,
rijst
uw
Schrift;"
Heilige
te willen
en zegt
bij,
O gij
otte den
ligtte
mijn vriend,
de
,
aangebeden
de valschheid zijner
voor de ganfche vergadering
Monnik
dienvolgens ,
de
terwijl
„ Hoor,
ftond:
(loei
en
,
,
Christus
in
geëerd
de Predikatie
hoed, en roept luidkeels,
op den
in
op
woorden
vijf
heiligde,
dat CHRISTUS daar ligchamelLjk
en gegeten werd.
zich
Monnik toen
die
door kracht der
,
Priester
vervoegt
,
otte's verwachting beweerde,
predikte, en buiten dat het iVIisbrood
„
leerde, na C.
Engeland naar Oostfriesland gevlugt, en nu
uit
zijne
der
waarheid
Christelijke
otto van der catelyne, üamastwerker
Zekere
„
105
het
valfche
hen uit
niet."
de Kerk.
Hij
weigert
openbaar ge-
„
zegd
G,
I^^^'S:?.
.___
*
,
K E R K E L
io5 na C. G J£ari5i7, '
r
zegd heb
55
wel
ftaat
,
yoort
gg^j. jjy
overwegen. "
te
doch werd
,
K E
JJ
Daar
oj»
gevangen en eer-
ftraks
lang den 27fl:en April des jaars 1555 aan eenen (laak
verworgd, hangen
,
gehlankt,
aan
en eindelijk
de
galg
ge-
omtrent het dertigfte jaar van zyiien ou-
derdom.
Een ander, bertrand le blas, werker van Doornik^ begeeft zich op
Vrouwekerk, de
de
dat jaar, naar
ftad, en rukt den
het
5,
Sacrament
ophief,
de handen, roepende met
uit
Meent
menfchen
misleide
gij ,
5,
CHRISTUS, de ware God
„
Ziet,"
zijne
voer
voort,
hij
en
,
Gods
kennen
geheiligd
ftemme:
5,
dat dit geene magt heeft."
te
jezus
dit
hij
het tusfchen
het ter aarde wierp
om
Dit is,
,,
geven, en
eere
te
het
Zaligmaker, is?'*
zijn' regtervoet vertrapte:
5,
Mis
luider
dat
,
terwijl
handen aan ftukken brak
en met
Hoofdkerk der
toen dezelve in de
Priester,
zoogenoemde
brood
Fiuweeltrijp-
Kersdag van
te
,
de
vertoonen,
Deze daad
op
,
zul-
ken dag, en hoogtijd, bragt zulke verwondering en fchrik onder het volk, dat in die
gemeene
gen; maar
hij
ontfleltenis
week
op aangegrepen.
die
Dan
hij
éénen voet,
niet
In de gevangenis
fchrikkelijk gepijnigd,
dekken.
bertrand
om
zijne
ijsfelijk
trokken.
Men
mond met
een ijzer gefloten,
werd
fleepte
jende ijzers,
vol
fcherpe
voet
en werd daar
werd
Den
vonnis aan
hem op
zijne regterhand en
ligtelijk
hij
ver-
te
ont-
medeflanders
noemde niemand.
maand werd een
zich
zou hebben kunnen ber-
28(len van
hem
eene horde
vol-
den
,
naar de markt.
Daar
tusfchen twee
gloei-
punten
,
gekneld en
ge-
fchroeid
,
GESCHIEDENIS. fchroeid, tot dat
pen werden.
Men
geluid, hetwelk
met het
echter,
hij
hij flaan
mond weder
zijn
hare gedaante verloren en fiom- na C. G, tornde hem de tong uit den faarist/,
zij
omdat
bals, en,
107
kon,
men
handen en voeten ruggelings aan malkanderen
zijne
en het midden zijns Hgchaams in
wip, en zoo werd
de keten van eene
hangende, op
hij, in het gewigt
en neder getrokken over een klein vuur, geroost en gebraden, na het
hardvochtigheid
lijke
lijden,
den geest gaf.
Zijne asfche
Omtrent dezen of van de
waar
tijd
Fehme ,
een gedeelte
hij
van zulk een
werd, toen hem
in de Schelde
geworpen (*).
gaf anastasius
dus naar
van
^^"
Garder , een
te
onder den
punten des Christelijken Geloofs, de Ridderfchap, (leden
het Vorfl:endom Gelder en
alle
gens
geloof was
zijn
jaren te
Zutfen
het jaar
1550
te
In
van en
,
deze
van hetgeen hem we-
wedervaren.
Garder gepredikt
voorname
en landfchap
liefhebberen der Goddelijke waarheid. geeft hij een verhaal
Der Lee-
met eene Voor-
Graaffchap
Voorrede
klein
Harderwyk ,
titel:
ken IFcgwijzer^ of kort onderrigt van
rede aan
Na
hebben
gevangen binnen
en daar door hevige bedreigingen
anasta-
^'"^ oord genoemd , ^ ' LUANÜS. leven had doorge-
dorp op de Feluiv\ anderhalf mijl van een Boekje in het licht,
veluanus ,
den
zijn
bragt, zijnde Pastoor geweest
tot dat hij
van ongeloofe*
bewijs
in het uitftaan
,
de vlam verteerd had,
alle
.'
werd
riep,
Vervolgens bond
gefloten.
en
gekrijsch
God
tot
,
omtrent zes
werd
in
hij
Arnhem gevoerd tot
het
,
herroepen
van (*) GERDF.S pag, 252. SRANDT B/adz. 463.
K E R K E L
loS
K E
IJ
M
Zijne vooniaamfte vqC. G. van zijn geloof gedrongen. Jaarisi7 anden waren franciscus sonnius en jan gru*
,-
Men had twee
WEL.
andere was van gelijken inhoud dien
hem gevonden
fchriften bij
ééne waren zijne fermoenen gefchreven
in het
nu
hij
het
in
Sahfen
over den gevangen Keurvorst van
den
en
,
^
beklag
een
benevens
gaf,
licht
de Wegwijzer
als
,
het
;
Landgraaf FiLiPS van Hesfen, en het afzetten van
HERMAN VAN NIEUWENAAR
op
Februarij
een' toren van het Slot
bragt, waar sonnius en
beloofden
bedrie-
liet
te zullen
ontllaan,
indien
hij
hem
ge-
evenwel
hij,
uit
de ge-
in
Paus wilde fchrijven,
den zei ven gefchreven had
tegen
derden
Hattem
te
gruwel hem
vangenis, zoo veel voor den
waar toe
,
vergund werd, eenen Bijbel, eenige oude Doc-
toren, en pen en inkt te gebruiken. jaren gezeten
hebbende, werd
hij
in
Omtrent twee het jaar
December ontflagen, onder borgtogt In
van huis zou gaan.
hem nog
anderhalf jaar
het jaar 1553, vvanneer
Hattem
te fcheiden
,
,
dezen
hem
Kost
en
in
kene Drieven,
toegelaten
1551
hij
niet
sonnius
te
Leuven
werd
om te
,
van
binnen
wezen
,
de Pausfelijke Theologie
kleederen
met Misfen en Koorzang,
dat
hield
met fcherp bevel,
en zich daar drie jaren oefenen.
ftaat
,
op den Pinkfterdag van
tot
veertien naastvolgende dagen
te
de
dat
en den
verwezen
gevangenis
eene eeuwige
in
het,
Niettegenftaande zijne herroeping werd hg tot
gen.
als
hij
zoo ellendig
Keizer zich van den Paus
van
Aartsbisfchop
,
beklaagde
Inzonderheid
Keulen.
moest
gelijk hij
uit
hij
zoeken
opengebro-
hem am de Leuvcnfche Theologanten iii&<
GESCHIEDENIS. medegegeven bleef daar
-
vernam.
Theologanten
te fpreken.
naar Straatsburg ^ alwaar
met een oogmerk waar
geloof,
öm
,
door
allen, die
herroeping
hadden
,
,
)
V^an
zich
bezwaard
geweten
van hetzelve
Ook
bidt
,
om jezus
dat
,
zij
te
was, eeni-
in
zijne
hij
of daar van gehoord vergeven
wille te
,
en
Ik hope, voegt
met Gods hulpe flandvastig hij
voortaan
de waarheid
.
ootmoediglijk:
hij
zijnen arbeid Christelijk te verftaan. hij er bij
hij
j'
de verloochening van zijn
geweest waren
hem
begaf
hier
j^J"^*
den fVegwijzer fchreef
ongeluk, (zoo noemt
zijn
bij
zonder iemand der
belijdenis
gerlei wijze te beteren.
Leuven^ doch na C. G.
te
,
hij
zijn
door eene openbare
kwam
Hij
dagen
drie
flechts
109
blijven^ en
bid de Pastoren^ dat
hunnen dienst naarfliglijk bedenken^ en dat zij
zich des gevaarlijken rvederroepens hoeden (*}.
Zonderling was het, dat, onder zoo zware ver- floosvolging, die
lande
als hier te
plaats
gunftigden, aan de Hoogduitfche uit
hoofde van den
allen
Luthersgezind
in
,
waren
de bezettingen
der
den aan een ieder, die verkeerde
,
het
bij
werd
toegelaten
eigen Predikanten te hebben, als in
die
krijgslieden,
Nederlanden dienden
de ,
,
zoo
(leden.
, ^||'^^5''^
woord van God
,
leger
Deze verkondig-
kwam
hen
,
hunne
het
in
v*rel
,
en
met hen
en oefenden hunne
Re(*) GERDFS p. 218,
welke
laatfte
dedeelt.
Clip.
RRANr^T Bla.iz. 4'
Bladz. 412. uitcrekfc's uit '
dit
f?-
V
\vcr!:je
f;"jj,jj^
be- genieteu
met henduik H, Kg-
oorlog
Frankryk
ning vnn
en
had tegen
op eenige wijze de Hervorming zochten en
liT^.
me-
dienst,
^
KERKELIJKE
iio
m
C. G. Religie
,
zonder van iemand
J^^^^^^7' gefchiedde -.
.
.,
I.
nog,
onder het vce\
Di«;
ontwerpen
te
1554,
lazarus swend
Regiment van
maanden
worden.
beftraft te
het jaar
in
zoo
,
Jaiig, als l^etzelve
met Koningin ma-
In welken tijd
den Duiifchers ver-
RiA daar was.
om
lof werd gegeven
,
pen en
Dus
te eten.
de vasten
in
vleesch te koo-
ftond den vreemden vrij, het-
geen den ingezetenen den hals kostte (*). Vernrooijingder geraeente in
Enge-
land.
^.^
Wij hebben boven (f) gefproken van de gemeendie te Londen eene fchuil^^^ vreemdelingen, ' °
Yiuïï
vervolgingen,
de
zochten tegen
plaats
vaderland drukten.
hen in
die
kwam
In het jaar 1548
jo«
4NNES A LASco , ccn Poolsch Edelman , die te Embden het Leeraarambt bekleedde , op verzoek van PETRUS MARTYPv ovcr, om deze gemeente te regelen en te befturen; in hij terug naar
noodzaakt,
het
volgende jaar keerde
Emhden, maar was
uit
daar na ge-
kort
om
hoofde van de onlusten
het zoo-
genoemde Interim^ Embden te verlaten , en zich weder naar Engeland te begeven , alwaar hij tot het jaar 1550, en het begin
MARIA,
ningin
het befluur
der regering van
der Kerk heeft
Ko-
waarge-
nomen. Zeer
werd
deze
gemeente begunftigd
Godvruchtigen Koning
Kerk en de naar
openlijke
eduard Vf,
oefening van
hare eigene
inftellingen
door
Leeraren
bediend
vier
,
haar eene
haren eeredienst
vergunde.
Zij
werd
gualterus deloeNUS,
(*) GERDES p. 239. ERANDT Bladz.
(t; Bladz. p2.
die
door den
c>99
i
400*
,
GESCHIEDENIS.
iii
MARTINUS MICRONIUS , FRANCISCUS RIVERIUS, en RICHARDUS GALLUS, JOANNES A LASCO was Superintendent, en had tot zynen getrouwen medehelper als Ouderling joannes uteniioven , NCJÖ
,
noten (lelde, tot openbaar gebruik
Zoo men binnen
bloeljende
ring.
dat
op Muzijk-
het Nederduitsch berijmde en
in
van
gemeente de Pfalmen
dezer
gebruike
ten
die
David
..
,
,
was de
vergade-
de
in
dezer gemeente
flaat
kort meer dan 3 of 4000 ledematen
derzelve telde.
Doch de ongelukkige dood van Koning eduard VI in het jaar 1553 bragt eene geheele omwenteling van dezen voorfpoed en eene verflrooijing der meente
MARIA
te
De
weeg.
Denemarken
Engeland
,
te verlaten
in te fchepen.
de
leden
en zich naar
,
gingen,
Zij
ge-
door Koningin
,
noopte een aantal van
aangerigt,
dezer gemeente
vervolging
ten
getale
van omtrent 173 menfchen, meest Nederlanders en Franfchen, den ijden September fukkelens in
kwamen
zij
Denemarken aan,
broederlijk onthaal,
doch
werd
zelfs
drift
der
vonden
dezen
Lutherfche
veel
van den winter
tijde,
en par-
door de
Godgeleerden
geweigerd, in Denemarken
geen
zij
zoo groot was de haat
tijfchap tusfchen Broederen te
verkeerde
hier
Na
zee.
in
in het holfte
!
hun
overwinte-
te
ren, zoodat de vlugtelingen zich weder op eene onveilige zee
beceven moesten, den fieven
naar Duiisch/and
Wismar
,
,
alwaar
zij
bij
Luhek en Hamburg geen
haal of gastvrijheid vonden aandrijven van
,
wendende
van Rostok
die
gunfliger
voornamelijk
joachim westphalüs
,
^
ont-
door het
een'
Hambur-
na
C
G,
J''^^^j'7« cot 1552. __
KERKÉLIJI^Ê
lïi «a
C
G. burger Godgeleerde, een* man van flrengen
Jaar 15 17.
buigzamen aard, in
en
delijk
rer
zake van het geloof leden !
te
( fchan-
Duivel
noemen. Eindelijk zochten en
in het jaar
vonden
1554 eene
fries/and en
te
veilige
Ewhden
,
verder naar Frankfort
Wezel en
^
ook de
met
zij
in
Oosl»
alle
gast*
fommigen
terwijl
,
vliigtelingen
fchuilplaats
alwaar
omvangen werden
vrijheid
anderen naar Dantzig
zich ^
naaf
elders heen begaven (*).
Ondertusfchen kregen de
Kelzec
,
dm
) Martelaren van
oiiclirisielijk
die
,
lOt 1552.
EtJgetand
on*
etl
gewoon was, de genen
die
Nederlanders eenen
karelV deren Heer, alzoo Keizer karel
V
in
aft-
October deS
draagt de Nederla». jaars 1555 affland deed van deze landen, en dezelve den over overdroeg op zijnen Zoon filiPs II. van dezeil
aan zijnen
Zoon FlLIl'S II.
Tevens nam vrouw maria
naam.
duwe van Hongaryn wier
in
Savoye^
plaats als
^
Koningin
,
haar affcheid van de
emanuel filibert.
we-
Staten,
Hertog
vait
Landvoogd, door Koning filips werd
aangcfteld (f). Plakaren ver-
nieuwd. Vervol-
Eene der eerde zorgen van den nieuwen heer was, de Plak aten, op het ftuk dienst, door zijnen Vader
wen
en
te
bevestigen
,
Lands-
van den Gods-
uitgegeven
door een Plakaat
den aoften Augustus des jaars 1556,
vernieu-
te
,
,
|a
geteekend reeds voor
het e*) GF.RDRS pag. 22Ö, 238.
(f) Wij hebben nopens
RÉL
V
Keizer
ka-
het één en ander aangeteêkend Kerk. Qefch.
XX
Deel, B'adz. 268.
volgg.
p* 24Ö. BRANDT Bladz. 24Ó
den
affland
men voege ,
van
hier
497. volgg.
bij
Gerde»
GESCHIEDENIS. 1555, den
voorgaanden jaars
het einde des
November,' had
het
hij •
llerigtrdirifr o
1550 door Keizer karkl aan de ven,
wel
op
heimelijken
last
vernieuwd;
plaats van den
hadden
en
gege-
wijze, dat,
dien
,
-
in
voren
te
zij
Regteren
en
C. O.
het jaar f*"ri5i7•'tot 1553.
in
, 5
flSrten na
Inqiiifiteiirs
die
nu aan de Oincieren
,
ifj
,
bij
de
opene Brieven van het Plai;aat, vveér bevolen werd,
de voorzeide Inquifiteurs , nen
last
,
bij
te fiaan
/Intwerpen wezen
van
en
om
,
in het uitvoeren
van de hand
dit Plakaat
vindt
Friezen zwarigheid gemaakt hebben, af te kondigen
,
gelijk
die
van
de afkondiging
ook
het
,
kort
Brahand wederom
in
Ook
werd (*).
,
gelijk
,
daar na, op 'sKonings last, ingetrokken
Doch
helpen.
te
deze reden
van hun-
men,
om
dat
de
dit Plakaat
dan ook de Koning hun eene
verzachtende verklaring van het Plakaat deed toeko-
men
(t).
Middelerwijl ontbrak het der vervolging
om
ne doffe
te
woeden.
Merkwaardig
is
aan
gee- Merk-
onder vele
^y/'^i'dig lijc'pn
andere voorbeelden
,
het lijden en de
robert oquier, met twee zonen. Te Rysfe!^ eene keren
ftad
Vlaanderen
in
,
zijne niet
begonnen
de
den Wethnuderen op den Predikftoel gen, dat
zij
deringen
zagen.
,
te
(lap
waren
die dagelijks
Daar over
viel
,
'en
de
toenamen
dood van huisvrouw
ze-
en öquier,
onaanzienelijke
te
last
te
leg
door de vingerea
men dan op
zekeren
avond in
(*) BRANDT Bladz. /50, 451.
VI Deel, Bladz.
8.
(t) GERDBS/)^^. 250, 251-
Herv.
iir.
H
vlo^iw en
Minderbroeders twee zo-
Keuerlche verga,
van
roVert
WAGENAAR fW. Hy?.
nen.
K E R K E L
1T4
K E
IJ
na C. G. in het huis van dezen robert oquier, een voorJn'insi/. fiaQn^ ij(j [}er heimelijke semeente; raen doorzocht 5 j ö sot 1552, het huis, en vond eenige verbodene Boeiden. De . .
roudewyn,
oüdfte zoon,
was
niet te
de, werd
huis
wordende
verhoord
,
hun gedaan werden
met
,
de
,
vragen
,
Wat werd
er
in
vergaderingen gedaan ? waar op de oudde zoon
woord nam, en zeide:
het
„
het u mijne
,,
breede verhalen."
ken, ving
hij
Heeren
aan:
,
u
het
als
den naam
Wanneer
Heere
3,
woord
,,
op onze knieën
5,
digheid des harten onze zonden
„
Majefteit
Gods.
5,
men,
Gods woord
„
zuiver gepredikt worde.
,,
onzen
in
,
te
dat
des
Heere
,
zal
in
het
zyn
nllen
aarde, en belijden
in
voor
Daar na bidden wij
al
Wij bidden ook voor
den Keizer
,
voor
en
al
eere
„
ren, wordt er ook niet vergeten,
geregeerd worde.
handhave.
5,
vergaderen
„
Bovendien ben
,
den goeden
God
,
het
En
zijnen
en ter
gij,
mijne Hee-
als
onze Over-
voor u biddende en voor
ganfche flad, ten einde
Dunkt
za^
te
toch regt verkondigd, en
5,
heden
demoe-
de hooge
„ „ „ „
heilig
gelijkelijk
Raad, opdat het Gemeenebest in. vrede,
Gods
te fpre-
vergaderd
om
,
hooren, dan vallen wij ter
Ik
,
om
,
wtj daar
zijn
„
belieft
Verlof hebbende ,,
„
de
en
,
vrijmoedigheid.
alle
VVethouderen vraagde:
der
BOUDEWYN
.
gedroegen zich flanavastig
Zij
beantwoordden
Eén uwe
zocht,
voora!
nevens zijnen vader, moeder en broe-
hij,
der gevangen.
die
men
dien
doch onderiusichen aankloppen-
,
hij
u
in
het
goede
u, dat wij, met dus
zulk eene groote
misdaad
ik bereid, belieft het
te
begingen ?
u, deze ge-
„
be-
GESCHIEDENIS. „ 5,
beden zelve
kennen, dat
ken
doen
het
hij
hen neder, en
bij
voor u op
die
,
Eenige gaven net gebaar en
gen."
zich
hoorcn
te
,,
„En
met zul-
Zoo
de
tranen
zijn," fprak
dit
de dingen,
gen omgingen."
""^
hij
vurigheid des geestes, en diepe
harrelijicen ijver,
opflaande, ,,
te I^"'i5ï7»
teckenen
gebed
zijn
beweging, dat eenigen der Regteren de oogen vloeiden.
zeg- nn C. G*
te
Daar op boog
zou.
flortte
115
die
uit
toen
hi,],
onze vergaderin-
in
beleden eens de oude Chris-
hunne Godsdienftige vergaderin-
tenen hetzelfde van
Mjh
gen voor de Heidenfche Regters (*>
bragt
om
den vader en zoon vervolgens op de pijnbank, te
ontdekken
doch
zij
wie aan hun huis verkeerd hadden
,
noemden niemand,
bekend of ontvUigt waren.
wees men robf.rï cu
behalve
Binnen
eenigen,
vier
dagen
,
die
ver-
zoon boudewyn ten
zijnen
vure.
werd
Ter dood zullende gaan,
Monniken geraden, Christusbeeld
bonden
zij
in
het
dat
nemen, en met één
de hand zou
hem
in
minde een gekruist
ten
hij
de handen; daar BouDEwyfi
het weder uitrukte, roepende: 5,
doet gij?
„ uw
laa'fle
er bij
het
,
5, niet
Z'ilt gij een
uur?" beeld
ergere,
„
„
Dat het volk," voegde
wij geen'
„ „
den Zoon des levenden Gods
„
en wij gevoelen
begeeren;
want
wij
Mijn vader, wat
Afgndcndienaar wezen in
wegwerpende
omdat
de vader van de
dragen
zijn heilig
,,
,
zich
aan
ons
christits van hout
jkzus ,
in
ciiristüs
,
onze harten
,
woord, gefchreven
„ (*3 PLiNius Epiit. Libr. X. Ep, II 2
hij
c^T.
..
in
het
K E R K E L
116
M
C. G.
J'^^|5^7 tot 1552.
„ „
het diepfle van onze gemoederen
Op
teren."
Maar
ren van het volk. ,
ISIet
dat
Daar begon
hij
het was:
gij
wat trok
ftraks
de dwalingen
„
bedriegen."
daar op
„
in
„
dat
te
voer
fliaak.
zingen, de fnoovolk
het
te
hem boudewyn
de Pfalmen
van den
Profeei:
het
is
uwe oude
gewoonte, den Heiligen Geest dus
te
lasteren!'*
zijn'
de:
„
vader riep
Zijt
want
,
mer op de voeten, om brengen:
„
„
gij
handelt
hoorende,
zich naar
h'y ,
In het vastmaken,
den beul
tot
Maar
viel
gij
daar op
ten
en, wanneer
men ze wat
krijten
als
„
Meent gij," dus
„ „ „ „
dat wij
de pijn
Hadden
ze ligchamen
of men liet
waarom ; Een Monnik, dit
„ O
die
booswich-
ze
zich de
,
dan
oneffen aanraakt,
vermoordde. "
—
zoon toen hooren:
of den dood vreezen?
wij dien gevreesd, wij tot
te
kwelt mij
uit:
5,
niet.
paal
naam van Martelaren dragen
„ „
zij ,
oude
een' ha-
nader aan den
die
zoo hard?"
mij
zal haast
de
zeide
hem met
die floeg
Mijn vriend,
zij willen den
!
hem omkeeren-
goeds moeds, mijn vader, het
gedaan zijn."
man
gansch
zouden on-
dezen fmadelijken dood
nooit
hebben overgegeven." Tot verfcheidene malen her-
haalde
„
om
,
het
belijd
,
naar den
„ Hoort
;
zingen
zij
aanhoo-
Zie daar uw*
,,
den XVlden Pfalm
Zegt gij,"
:
hij
ten
belijden
te
DAViD dwalingen zijn?
Tot
5,
die
,
Ie€-
verzocht
,
men hem
en een Minderbroeder te roepen 5,
met gulden
mogen doen ,
woord
hebt
Biechtvader
hem."
,
fchavot gekomen
het
zijne Geloofsbelijdenisfe te
5,
K Ê
rj
hij
deze woorden:
der, laat
toch
de
„ O God,
offerande
eeuwige Va-
onzer ligchamen u
„
aan«
,,
GESCHIEDENIS. „ „ "
ar^ngenaam
5,
Vader niet,
In dezen
" ,,
gij
uit
uw
is
oogen
hief de jongeling zijne
ftrijd
het
,,
:
den Duivel tot uwen vader."
tiebt
he-
ter
mel, en keerde zich tot robert zijnen vader met deze woorden
„ „ „ „
„
:
vader
Zie mijn
de
zie
ik
,
he-
melen geopend, en tienhonderd duizendmaal dui-
zend Engelen hier rondom ons, zich verblijdende over de belijdenisfe der waarheid, welke wij voor
de wereld gedaan
Laat ons dan
hebben.
,,
zelven verheugen, mijn vader, want
„
lijklieid ftaat
geopend, en
„
genwoordig
,
hier
om
„
u
ter
helle
„
uwe
ontkwam
zaak
;
,
maakte
met
dienaars en gezworenen in
hand waren.
de
niettegenftaande
In het
het
te
luider
uwe!"
weg, en
zich
hij
te-
En
houd u vro-
!
goed! ik ben van de
is
hebbende
het
zie de hel
voeren."
re
„ Houd moed, bouoewyn
melijk!
Ik
iemand van de omTranJers
gelijk riep er
ons heer-
zoo vele duizend Duivelen
ftemme:
Dit gezegd
Gods
Een van de Mon-
voor ons open."
niken fchreeuwde daar tegen aan: ,,
fladswachten
geweer,
en
midden van de vlam,
bij
der zelfs
ja
toen het vuur hen van onderen meest verteerd had
hoorden de omftaanders hen nog tegen malkanderen fpreken, en hoe de zoon den vader tot dat
zij
den geest gaven.
ven, door den zoon
hij
Daar
boudewyn
aan de verdrukte gemeente
welke
te
en haar
de
in
de
infprak,
nog
Brie-
gevangenis
gefchreven, in
valfche
gerustheid
il %
moed zijn
Rys/el
haar bemoedigde, tegen
wa rfchuwde,
na C.
G.
W^^Si?' nooswicht,7 eij ^J liegt," o 7 borst j,yj
Minderbroeder op
daar zekere
uwen welbe-
den naam van
zijn , in
minden Zoon!"
117
van
Leeraars zijn
ge-
moed
1552. .
: ,
K E R K E L U K E
ii8
Dejgtlijl'e Brieven fchreef ook na C. G. moed te kennen gaf. Jaansi/. ^^ fcnsfle broeder marten oquiër. tot 1552.
,
^
De moeder joanna
bewegen
mauten om
en zocht ook haren zcon
Mon-
door de
eerst
zicii
liet
wedsrroeping van haar gevoelen
niiien tot
hem kwam,
,
zetten
te
maar deze
riep, toen
jsnde:
Ach moeder, wat hebt gij gedaan! hebt Zor.e Gods , die u viijgi-kocht hesfr
,,
den
,•,
gij
5,
verloochend?
5,
dat
gij
5,
Nu
treft mij het
5,
O
5,
,
bij
Eilaas!
heeft
\\'z.t
hem zoo hebt onteerd ongeluk, dat
God! waarom
mijn
leven
zij
dat
hart
mij:i
hebt
verongelijkt ?
meest vreesde.
ik
mij
g'j
u gedaan,
hij
en
Deze
haren val met tranen
en haren Schepper
voet
riep zij,
zoo
luid als haar
O
,,
zoon:
,,
van uwen Zoon.
Geef
„
tot
den
laatfren
fnik
Monniken,
die daar
„
Satans
gaat
5,
nu
„
onderteckcnen
„
met mijn bloed."
,
niet
meer.
Ik is
,
door bedreigingen Als
bij
zeide de moeder: 5,
men
verft;.an
,
,
haar
bij
om
,
tn
,
wil
Sedert
en
mijne eerde
droeg
haar zoon
dit ,
die
noch door beloften
op het fchavot begon
„ marten,
lot
mij
de
„ Weg
aan mij
met inkt,
mijne
vg:fl:crk
kwamen:
v/ant
,
het niet
als
verdienften
mijnes levens!"
van hier
zich zoo mannelijk
trekken.
na
mij krachten
bevestigen
gena-
aij
,, zijr
dig, bedek mijne misdaden onder de
te
tot
beleed,
goede God,'*
5,
,, eerfte belijdenisie
v/oor-
die,
zich zelve komende,
viel.
be-
laten
dit
doorfnijdt ? "
den troffen het gemoed van de moeder,
te
fchrei-
al
hebt
gij
belijJenisfe
het
zij
dan
zwakke vat noch
zich liet
te
te
rug
fpreken,
fpreek luide, opdat
raag, dac wij geene Ketters
zijn.'*
Maar
GESCHIEDENIS. Maar
wilde niet gedongen, dat
ineii
voor het volk beieed.
men
.
ders te zeggen:
„
zijn
„ omdat
wij niet anders gelooven
vuurs, omtrent acht dagen na
ROBERT verwyk .
lYN genaamd, zijn
hem
(*).
zijne
Deze zag,
,,
zeer
en
bitter
De
turf en hout zou willen
ker
verbranden,"
te
geven,
hoorde
komen
dit in
het
,
daar
oorde;;l, verdaagde
gen voor Gods daging.
zoo
zult
den
vuur geest
komen
Op
„
die
wel
hij
wensch :
Bak,
.^n
IJ ij /zal
maar gaat van
,
onbarmhartig
dit
da-
drie
Zeker eene verfchrikkelijke een ladder
gebonden
geworpen, had, zoo zoo
Ze-
dezen
hem augustyn binnen
gerigt.
De Bakker, op
in het
feaald,
gij
eeuwige vuur."
dat
dien
voer daar tegen uit met deze woorden niet
wij
bloedgien'g,
„ om
haast
niet
,
en
wordt ver-
gegeven, of de Bur-
(*} Ba*.]SDT ElaJz.
i.!52-.]6o.
H
4
gerdes
prjg.
^^^/^^^'S*
ter nis.
hoop, dat
Ik
zich fomwijlen had laten ontvallen,
„ „
Be- Merk-
de
bekenden, dien hij,
vriendelijk toe:
Burgemeester,
ker
„ „
In
hier namaals eeuwiglijk bij één zullen zijn."
,,
_
zie-
van hem nemende, Gode beval.
affcheid
'
verbranden van
ten vure verwezen.
dood gaande, iemand van
1552.
dan het
,
Holland^ werd zekere Bakker, augus-
in
ander riep
'ot
o
den d(jod des
,
merkwaardig.
is
C. G.
omltan-
hunne
zij ,
het
BOUDEWYN OGUIER
en
Het volgende geval
in
of diefie; maar
willen
Dus verdroegen den Meere jezus aanbevelende
len
.
terwijl i-^-üisi/.
Christenen: en dat wij
woord Gods."
„
de
tot
om moord
gefchiedt niet
lijden,
,
om
bond,
Wij
,,
1
.
geloof
zijn
hrj
bewoog haar,
Dit
haar aan den paal
119
253- :55.
KERKELIJKE
120
na C. G Burgemeester werd bevangen met eene razende ziek"Jaari5i7 jg ^jj^ hgfjj j^igj- roepende dan turf en hout,' turf ^ tot 1552 , en hout ^ binnen den derden dag tot een lijk maak«^ -^
(*).
te
CAROLUS REGIUS, of DE KONING, VOOr deZCn Karmeliter Monnik te Gend ^ die van de Roomfche Kerk geweken, zich eenigen
tijd
Engeland ont-
in
houden, de ulrlegging van jan bale over de Open-
franciscus spira, in wegens
baring, en de Historie van
het Nederduitsch had overgezet, en federt,
de vervolging van Koningin
aanvechting
,
hem
doemde
hij
welken dood
Wij moeten
Berigt
vnn de
^jg
hij
de we-
aan
hem
ten
niet
voorbijgaan,
en het
mishandelingen
gevanjje-
vure
den 27(len April met ge-
en kloekmoedigheid uitftond (f).
.duld
in
na veel
wederftond,
kloekelijk
ontwijd, en
Vierfchaar overgeleverd, die ,
Brugge
te
onder anderen door de belofte van een
eindelijk heeft verketterd, reldlijke
jaar
Brahand
in
geregt,
het geestelijk
Kanoniekaat, welke
rijk
het
in
,
1557» <^^3r hij zijne geloofsgenooten en Vlaanderen bezocht en verflerkte , hechtenis, daar
Emhden
jmaria, naar
was gevlugt , geraakte kort daar na
hier
geweld o
, ^
,
te
aan
befchrijven
angelus
nis en"
^lERULA of ENGEL vviLLEMSz. VAN MERLE aange-
dood
daan
A "V '^F
v.nn I
,
en het merkwaardig uiteinde van dezen waar-
TT*!
MERüLA. ^ig^" man, hetwelk
ook onze
fchiedfchrijver
wagenaar
deeld
in
heeft,
zijne
Vaderlandfche
belangrijk
Vaderlandfche
Ge-
genoeg geoorHiflorie
aan
U (*) BRANDT Bladz. 461.
(1^ GtKDES p. 2C2, 2^1» ERAr^DI Bladz,. 463.
GESCHIEDENIS.
121
Deze angelus merula of en(*). GEL wiLLEMSZ. VAN MERLE , de Oudoom vaii PAULUS WERULA , naderhand Piofesfor in de Hilto-
te teekenen
Leyckn
rien te
Ite einde
jaar
1482,
's
mans
verkreeg
Parys den
te
hij
Licentiaat in de Theologie
,
en werd te
de Domkerk
1
vierende in
dat jaar zijne eerfle Misfe
in
de Hoofdkerk.
tot
werd vervolgens
Hij
Utrecht in
te
om
en Hazerswoude
,
als
Pastoor
Heilige Schriften naarftig
ook fomwijlen,
hoedzaamheid
de,
,
om,
,
te
dien
onderzoekende
met hoe
hetgeen
op eens en
als het
kennen
te
hij
in één'
ge-
Heenvliet
,
vele gebreken
einde
de
begon
hij
en
Roomfche Kerk bezoedeld was.
lingen de dit
merken
zijne
Heenvliet beroepen»
te
IJverig zijnde in zijnen dienst, en
te
gewijd, Briel in
vroomheid door Heer jo-
HoUandfche
Docus of JOOST, Heere van Kruiningen ^
fpoedig
in
van
titel
Priester
het jaar 151
leerdheid en
in het
Briel^
den
in
Konden, (^^rtium Magister ^^ en
de
in
en
lotgevallen
was geboren
,
een deftig gellacht
uit
het jaar 1507
Meester
ook
die
^
befchreven heeft (f)
laat-
,
gaf,
pas
dwa-
Hij
gaf
duch met be-
het ongeraden oordeelen^
met Gods woord
oogenblik
te
flrijdig
veranderen.
vond, Eerst in
(*)
V
Deel, Bladz. 408.
(f) De
voorkomt
titel ,
is
:
van
dit
werkje,
hetwelk zeer zeldzaam
Fidclis et fuccincta
rerum adveifus An-
gelum Merulam tragice ante annos XLVII. per emiiuin et
quod excurrit
,
ab
Inquifitorihiis
comtnemoratio Auctoie paulo G. F. F. N. L:/gd.
Batav, 16^0. 4to.
H5
qitadri'
gestanim ,
merula &c.
na
C. G,
,^^'1517. tot 1552» -,
K E R K E L
ï2ft
na C.
G
JaarisiT. ,
in het jaar
1555 beftond
hij
bstcriiiff
maken, door
in
te
anderen, fchap
eenen aanvang het Alisboek
de verdienften
hetgeen
der Heihgen
en
Op
raakte.
voor voet gaande, droeg
K E
IJ
dikfloel
,
,
weeg, dat de Heer,
;
en
het
,
den
te
loovige
ommegangen.
voor,
,
hij
bij
aan
zekere
ook eenige
bijge-
overleden
ileer
zoon jan van
deszelfs
gunst
votigc
te
het
Kerkelijke her-
Doch deze
vond de Pastoor
KRUININGEN, de
Pre-
bragt
offeren
Heenvliet verbood, als
Beelden
zijnde,
het
in
,
ver-
hem de hand boven
die
voorbeeld
bij
Ook
aanliepen.
hoofd hield, fommige dingen
vormde
en dan
fomwijJen openlijk op
Pausdom
voet
,
ïoehoorderen
foniwijlen in bijzondere gefprekken
die tegen het
ver-
middelaar-
het
ook den Heere van kruiningen, nu fcheidene leeringen
ver-
te
iet
ó^zt wijze
zijnen
hij
ter
of voorfland niet,
alzoo deze, anders zachtmoedig en mededogend van
hevigheid
aard, zich tegen de
Kerkdijken
engel werd dus
Heer
durfde verzetten.
der
niet
fpoedig
door de Geestelijken ten Hove bedragen. Door eenen der Raadsheeren werd de zaak ter onderzoeking aan-
bevolen aan franciscüs Sonnius, den het jaar
quifiteur, die in
men, onderzoek deed
Toehoorderen
men
,
onze mit^delaars de Beeld. n
niet
weten
bij
geko-
verandering in
XVII punten
over
de Heiligen niet
Onder -In-
Heenvliet
boeken, papieren en
gen vond, zamengeiteid te
te
de
naar
Misboek, des Pastoors ten doorzocht, en
1553
uit ,
bij
God
van zijne
geleerd had
moest aanbidden
ir.oest
fchrif-
befchuldigin-
getuigenisfen
dat
het
,
niet zijn
kunnen
veieeren
of
;
Dat
:
welke
als
men
dat
verfiercn
,
of
watch-
GESCHIEDENIS. voor dezelve
waschkanifcn
dat
van
oflVrcn
het
liij
Beelden in de Kerk
ook de
plegtige
nard;
dat
vreemdtlingcn
geloften
aan
door
hij
zekere als
ziin pre-
meer
bedevaarten
cornelius
legVrouw,
en
lang den lof der Lieve
Salvc Regina^ had geweigerd te zingen;
dat
hij
de
verdien Itclijkhcid van onze goede werken loochende,
en dat de voldoening een derde deel der bceie zij;
was,
dat hij geleerd had, dat het beter
dan
(jéik;
vcn moet, dan
li'jtgeen in
Schriften bevat
is
,
vastedagen
paalde
voorfchrijven
;
dat
ken -Ordens
niet
velen
gelooHeil.
den mcnfchen geene be-
v^elke
of onderlcheid
van fpijzen
enz,
geene
verbindende
wa-
i^eloften
den
in
men
dat
moest achten;
den geest en het hart hij
tien iVJisfen
niets
Gods woord en de
ren, buiten de Heilige Schrift;
dat
men
Preek te verzuimen; dat
dat
de Monni-
God
alleenlijk
Godsdienst
vordert
om
met Brieven vermaand had,
;
alle
menfchclijke leeringen, regelen, inzettingen
en pleg-
tighe;!en te verwerpen.
beweerd
bad
,
Eindelijk
,
dat
dat geene Kerkelijke voorfchrifcen
rinc^en iets
konden gelden
op deze
bcfchiildigingen
met
zijne
eigene
hem had, hand
in
begeer-
welke
waren ge.
Eenigen rieden het overleveren af, .
zich
verantwoordde,
van hem fommige boekjes,
zijne Predikatien
fchrcvcn.
of overleve-
Toen Heer engel zoodanig
dat zijn bcfchuldig£r geen vat op
de soNNius
hij
welke in de H. Schrif-
,
ten niet gevonden werden.
,in
c.
Gw
waren, J^^r'5i7«
had verboden,
en dat
,
Heilige
hij federt
dat
;
beuzelingen
dat er geene
,
de
naar
en
te Ileenvliet
omgangen
was
diken oorzaak
gefchieJden
ontfteken
nietigheden
en bedevaarten
125
oai het
.'
,
KERKELIJKE
124
na C. G, het gevaar dat er in ftak. Doch merula kon van jaari5i7 2iin opreït gemoed niet verkrijs^en , dat hij zich zou tot 1552 onttrekken. „ de din,, Indien ik," fprak hii : '''
-
„ „
gen, welke
„
als
5,
driegen.
„
prediken
„
maken."
dan
of
ik
men
zal
heb, verberg,
mijn volk geleerd mogelijk
gerucht
een
de mijnen had bedrogen
ik
Hetgeen zal ik
,
Hij
mij
niet
niet
fchamen
Boeken en Brieven,
welke soNNius daar na wegvoerde Boekje
genaamd Interim
,
gen van
merula
vond
,
hij
,
Pausdom.
Uit deze en
nu de punten van
de overigen vermenigvuldigden
befchuLiiging wel tot een getal van honderd en tig.
woordde
al
dat
te, verklarende,
de befchuldigingen ant-
hetgeen
al
Interim had aangeteekend
fmaad, maar
alleen tot,
hij te
dien
fchop van Utrecht^
Keulen wilden
,
,
niet
bij
gefchrif-
op het Boekje
hij
ftrekte
tot
iemands
onderzoek der waarheid, te
tijd
ja
verftaan had, dat de Bis-
zelfs
de Aartsbisfchop
en daar op drongen
van wegens Nederduitschland
^
Concilie, het-
komen,
om
te
nevens anderen, in
tijd
en wijle, zou bijwonen.
ringen
te
bewegen
,
van
ten einde hij ,
,
het
welk beftemd was,
Middelerlijd zocht
vijf-
Heenvliet in
te
ondertusfchen in het kort,
hij
meer, daar
Pastoor
de
Op
hechtenis genomen.
het
met eenige aanteekenin-
tegen het
Hier over werd
te
openbaar te
,
zijne Predikatien volgen.
grooten hoop
Onder» eenen
gefchaamd heb
ik
dan
be-
of willen
,
mij
liet
uitllrooijen
Trente bijeen te
sonnius den Heer van Krui-
om
toe te laten
gevangenen naar Utrecht zou
,
dat
vervoeren.
weigerde zulks, maar ftond ten
laatlte
men den
De Heer
toe, ter
begeer»
^
GESCHIEDENIS.
125
Stadhouder, en op het goedvinden
geerte van den
van het Hof,' dat men den Pastoor,' van ge
ren.
Hang op de Voorpoorte zoude bewaden Haag ftelde sonnius , en daar na ook
In
RUARD TAPPER, zich tegen
Nederlatid
GrootinquifiteuF van
Na
hem.
onderhandelingen ver-
eenige
zocht soNNius het Hof,
dat
men den beklaagden
naar Utrecht zou brengen, en de Heer
singen
bewilligde daar
deed, door
waar op de Staten hield
Haag
aanhield
om
zich
Holland
te
behalve
inleve-
mogt verantwoorden,
zijne vervoering beJetteden.
sonnius
de
zaak flepende,
te
maken
,
Haag
,
ten
der
terwijl
afdoening zijner zaak
onder borgtogt den
ven,
merula
Zoon willem merula,
den ouden man door het verdriet gevangenis gedwee
van krui-
maar engel
,
de Staten van
bij
den
hij in
in
Broeders
zijn
een verzoekfchrift
len, dat
tegen
-^
we-
den
in
,
zijnen
Daar einde
langdurige
deze
vergeefs
of dat men hem
voor gevangenis mogt ge-
meer, omdat de winter genaakte, en hij, zijn'
ouderdom, met
kwalen
vele ziekten en
werd bezocht. Eindelijk bragt
MARIA
desfe
men te wege, dat de LandvoógHof van Holland fchreef, dat
aan het
men de gevangenis van den ouden man verligcen , en hem door bewaarders in eene verzekerde plaats Hij werd daar op in zeker Convent,
bewaren zou.
de Proosdij van Middelburg genaamd, einde van den
eenige
Haag
maanden
in
gelegen
,
in het
overgebragt
,
west-
en daar
ruimer gevangenis gehouden.
On-
dertusfchen werd, door het beleid van zijne partijen, zijne
zaak van Koningin maria aan den
Inquifiteur
TAP-
na C.
G»
]^^^^5i7tot I552, -
K E R K E L
125 fia
C
G.
Jaari5i7
TAPPER op
^jaar
en in
K E
IJ
Haag gekomen, verzwaarde
,___^^' de gevangenis van den Pastoor weder. te
van
vrouw imaria
twee Heeren
uit
den gevangenen
tapper
anderen aanbevolen,
eenige
den
om
wonen,
te
Ter begeer-
Hof
benoemde echter het
,
den Riad, bij
teidond
de handehngen met
en toe
zien, dat
te
men wegens zijne hardhoorigheid, geene bitterheid Echter werd de oude tegen hem bedrijven mogr. man ged wiegen, om loS artikelen, uit zijne papievoet met ja
ren getrokken, op fiaande
beantwoorden.
deed
Dit
uur, zonder eenige bedenking; digde
hij
eene
maand lang de
den
in
hij
,
fchrifcelijk
daar op
en
van den
en de Raden van het Hof, tegen mondelijk en
van
,
te it'Ci
verde-
van
hoofdfliikken
geloof, dikwijls in het bijzijn
ren
of neen
tijd
zijn
Stadhouder
tapper
en de
zij-
met cnverwinnelijke
Men
welfprekendheid en wonderbare ftandvastigbeid.
gebruikte voorts allerhande kwellingen tegen den ou-
den man, weigerde hem overgeleverde antwoorden
behulp van
zijn
deRaadsheeren klaagde, zij
,
geheugen.
welke Als
was
hij hij
verzocht
te zijn
Proosdij
Voorpoort, en op
zijne al
dreigingen des doods
pen.
oude
gevangenis
Egmond^
dat
getuizij
gee-
uit
op
de de
den woordenfirijd volgden be,
om hem
doen
te
Als die geene kracht hadden
door NIKLAAS van
,
om
Daar na bragt men hem
weder in
aati
antwoord:
het
van hetgeen er gebeurde, en dat
ne Regters waren.
ter
,
desvvegens
van de Koningin alleen gelast waren
gen
hem
van door
affchrifien
,
Vv^ederroe»
zocht men
hem
VAN NiEUWLAND , ( ecu Hollander a nova terra noemde,)
die zich
Nar^m-
,
GESCHIEDENIS. Naam-Disfcliop van Hebron, SufTrasnan te
rug
doch
trekken;
engel
lieer
aan dezen, dat, fchoon
ook nog kon dwalen, nog
ken:
„ „
geenen
te
gemoed hem echter
God
Dat men
,,
van
tijde
alleen
aanroepen en bidden
;
hebhen
te
„
dat
„
vi^as
Beelden
de
ijdel,
Christus
regtvaardigmakiiig
„
van CHRISTUS
„
ning van
houden
alleen dr.t
het eeren
was;
onbehoorlijk
alleen
geloof
het
uit
werken; dat de verdienden de eenige voldoe-
Iiiden en fterven
viel er
iets
voor,
voor het hoofd floeg, en
quifiteurs
wij-
onze zonden was."
alle
Ondertusfchen
Het volk
bragt.
onnut, en
niet uit eenige
,
zou
den nood moest
in
voor den middelaar en voorfpraak;
,, der
tot
ook
als
,
deze artikelen
kwam
van
hetwelk de Inin
grootcn angst
kanten
alle
andeie
uit
toen
men meen-
de, dat het vonnis geveld zou worden.
De gan-
fteden naar den IJaag toefchieten
,
fche vergadering der Staten van Holland was bewo-
gen met het ongeval en de ellende van den ouden
man
aanzien
ten
;
uitnemende heid
geleerdheid
ongemcene
,
van ,
wonderbare
vromigheid
milddadigheid jegens
van hunnen
goeden naam
zijnen
de
armen
vader
en
, ,
vveifpreker.d-
die
„
ger,
5,
armoede en troost, beroofd werden."
een
man
zijnde
troost
en
,
nu
voorftander
dat
eenigen
zijne
onuitputtelijke
3,
zij
,
noodhelper in
riepen
;
,
bezor-
al
hunne
Hij
na
C
G.
P^riSi?»
ook ._»__
verklaarde
had kunnen dwalen, en
hij
zijn
ring onder het volk geftrooid hij
te
kon overtuigen, eenige doling of fcheu»
toe niet
dat
Utrecht,
te
Haarlem, met fchoonfpreken
en toen Pastoor te
117
had,
van groote middelen, onder anderen in
,
K E R K E L
148
na C. G. in de (lad den Brie! Jaar 15 17. hoeftigen gedicht. t
Hof
dat het
,
vreesde
deze
in
zaak
,
Regtsgelcer*
door de Ketter*
meesters, kracht en geweld gefchiedde;
de en
dat alle orNiette-
van regfspleging gebroken werd.
ftijl
bè*»
Al*
voor oproer.
mond, met name de
les riep uit ééiien
den
woonplaatfen voor
eenige
Men
K E
IJ
min oordeelden anderen , dat nooit een Ketter in hunne handen viel , die den dood beter verdiend had; doch met één moesten
hem
zij
bekennen, dat
zij
zouden kunnen branden, zonder zich zel-
niet
ven aan
het grootfte
bedachten
gevaar bloot te
eene valschheid, welke
zij
Nu
ftellen.
men en
zou
niet
Godge-
geloofd hebben,
dat
Jeerden mogelijk
De bovengemelde Bisfchop den ouden man, toen deze op ze-»
van Hebron
in
Christenen
in
ware.
viel
keren dag, meenende
zijn
vonnis
te
hooren
zullen
,
van de Voorpoort op de Raadkamer was gebragt
met gevouwene handen
blootshoofds en
hem met kende
vleijende
dat
:
gende,
dat
hij
en
zich
men
aandoenelijke
zelven
het
zou behouden
met hem
eens was, en dat het geheele eenige
Kerkelijke
in
de
verfchil
het volk
kennen geven,
mogt ontdaan;
latende,
alleenlijk
fommige middelmatige moniën
,
die lang in
hij
hare meening zou
,
die
dezen
in
voegen en
opdat er geen oproer onder dat hij,
loofsartikelen ter zijde zettende,
heel
betrof
alleen
gewoonten en plegtigheden
zich met de Kerk en te
betui-
,
hoofdzaken
middelmatig waren; hem biddende, dat
zulks
voet ^
te
woorden fmee-
had
puaiten
gebruik
te ,
de gewigtige Geen in derzelver ge-
bekennen:
gewoonten
waren
dat
en
geweest
,
hi]
cere-
wat on-
GESCHIEDENIS. en
Dnwiisrelijk
en dat hem
„
buitens
had willen
tijds
„ Doe
dit leed deed.
affdialTen
zoo en
en wij met u ," zeide de huichelaar.
uwe
,>
dien
„
(lellen
„
pande, dat
„
gij
,
gij
„ En
in-
confcientie daar door bezwaart,
wij te
worden, en de uwe on-
die geftrafc
fchuldig blijve."
den
Heer
Raad
,
den
door deze aanfpraak bewogen, vraagde
van assendelft,
wat
hoorde
f^raag het u zelven
:
hem
van
binnen
De Pastoor, door
der van buiten.
óe,
,
vallen
te
,
duidde
het
liet
zich
voorftaan,
den raad goedkeurde;
te
meer,
omdat de
de Heeren
Waarom van het Hof
men
las
niet de
bijeen
dele
gen,
dat Heer
wegens bij
zijne
en
Men
bragt
alle
hij
als
op
ftraks
Doch nu maar
,
zoo haastig en binnens
,
ten deele
daar
toe
afzwoer en vervloekte
LUTHER Herv. III. van
hem
het niet verflaan
doofheid
de Inquifiteurs
dewijl
,
ftcden van Holland
was vergaderd.
dat
engel
men
Bisfchop
twijfelde
andere; I
alle
,
kon, ten
vermids eeni-
opgemaakt, hem
onder het lezen aan de praat hielden.
Dat
dat
gemelde middelmatige punten
de hoofdartikelen,
monds,
antwoord
den voorflag toeftïmden ?
de rolie, daar het volk, uit en daar omtrent,
nog
hij
:
zich dan leiden.
liet
hardhoo-
zoo groot een aanzien met meer
een' Heer van
riep
an-
geen"*
zijne
tot zijn voordeel, en
Hij
be-
wei verftaande, en zich fchamen-
niet
vragens moefjelijk
luidkeels
men
dat
,
den
van
Prefident
meende
Edelheid
zijne
doen? Deze antwoordde met korte woor-
te
ligheid
„
leef,
onze zielen voor den hoogden Regter
MERULA,
„
i20
alle
Men
las
Ketteiii
dwalingen,
,
ook: zoo
flrljden-
„
de
nn
C. G,
ï^^ris'/»
"
130 na C. G.
tJe
j,
Jnari5i7. tot 155::, "*
K E R K E L
.
K E
IJ
met het regtzinnig geloof en de
Roomfche Kerk
„ werd
geloofd
,, blijven in
geloofde
;
al
beloofde met
;
bij j die
duren eede
„
die daar tegen
eeuwigen vloek waardig.
„
de
te zullen
deden, waren, oordeelde
Daar
„ „
regten.
Verzocht
„
dohngen
,
onderwierp
hij
daar
dat
,
men God
van afftond
hij
,
wegens
,
bad
met
die
,
naar
dan op de middelmatige din-
goeddunken en meening veran-
zijn
echter begeerde
hij
Voor de onderteekening
meesters riepen:
te
alles
Men
,,
het gerucht van het volk
doen."
maar de Ketter-
lezen,
moest zich ,
haasten,
om
en dat er nog meer ftond
Terftond werd er eene wonderlijke ver-
andering onder het volk befpeurd, de gunst en medelijden verkeerde in ongunst, in
Den gevangenen
ken.
lui-
voegen wederriep? Zijn antwoord was;
denkende,
derd en verbeterd waren.
te
hij
was,
der ftem gevraagd, of hij, hetgeen er gelezen
gen
zijne
voor hem bid-
—
niet
zoo
,
zich der flrengheid der Canonieke
„ den zon. Die door hem verleid waren, Na het lezen werd „ om vergiffenis."
ya!
den
hij,
toekomen—
in het
tegen gevoelende of voortbrengende
nFet in dier
Kerk
de waarheid en ecnighcid van die Kerk:
„
iets
der
iiifielling
hergene c
toorn
trof de fchande
,
het
en vloe-
zijne vrien-
den de fchaamte.
Toen volgde alle
andere
het vonnis, hetwelk zijne boeken en
fchriften
vure doemde;
hem
Kerkellike bedieningen
nieuwe
belijdenis
,
fmakende
naar Ketterij
,
afzette ;
van
belastte zijne
binnen
vijftien
Zondag of ander Feest, van den
,
ten
Pastorij en alle
zijne
afzweering en
dagen
,
op
een
Predikftoel in
de
Kerk
,
GESCHIEDENIS. Kerk
te
eeuwigen
tot een'
.
1
j
,
zonden
zijne
te
bewcenen
bovendien in
;
man nog
de oude
Dus
ruard.
de kos-
al
en befchei-
ten der geregtslian deling, ter begrooting
denheid van den Inquifiteur
doen, en
te
verre
had
achterdocht van eenig be-
gcene
drog; maar weör op de Voorpoort gebragt, en hoo-
Neef vvilleïm merula , hoe men hem had verfchalkt, en nu vast roem droeg op zij-
rende uit zijnen
ne vvederroeping, zag te
de dubbelheid in het har-
hij
en welke reden van ergernis den volke door den
,
fchijn
onbeftendigheid
zijner
hoewel buiten
hem
fchied, bedroefde
vol, en
God, hoe
„
terklappers
„
Scheen
„ „ „
graf heb
ben
uitermate,
,
die
Dat
is
de Vader
,,
kwam
5,
zulke raadOagen heb ik
,
zulks
zij
heb
ik
„
uwer
uw
treurigheid
,
O God
,
hem het
onder borgtogt van
2
uwe
aüergenadig,
nooit
den zin,
in
zij
hebben mij
volk misleid."
veroorzaakte
i
dood
dat
,
!
het
aangegaan met de
nooit
waarlieid.
bedrogen, en
hem
mijn
al in
gedacht
nooit
krankheid, welke de Raden van zij
,
mij zulk een groot fchelmftuk
vijanden
O
en trouweloozelijk
verre van mij
„
!
hebben
te
gefchied,
afgezworen
deerlijk
,,
die getabberde ach-
nu dus écnen voet
,,
dat
gemoed werd
en naar den loop der natuur half
,
waarheid geweld
„
Dit
faamroovers met mij gehandeld
en
dan
ik
zijn
klagte:
hebben
bedriegelijk
den dood zoo gevreesd
,
Zijne
deze
(tortte zich uit in
5,
was gegeven.
weten en tegen zijnen wil ge-
zijn
fpoedig
eenc
Hof beA-oog
/fijnen
na
C. O.
aldaar Jaari5T7. t^ot 1552,
om
Kerker,
brood en water van droefheid boete
te
werd
Heenvliet te doen nfkondigen. Voorts
verwezen
hij
ijt
Neef,
,
en
mee
_
KERKELIJKE
13*
C. G. met goedvinden van den Bisfchop van Hehron^ naar Jaansi^. j^^m üeten breiiffen, in het Klooster van St Mapj a > ^
Bsi
Eot 1552.
^
dakna.
Hier fchreef
eene bondige
hij
van het Kerkelijk vonnis
was
Ondertusfchen
per,
om
hem gegaan was. ruard tap-
dat over
,
de
wederlegging
Jnquifiteur
Leuven gekeerd was, bedacht,
die thans naar
Heer engel naar Leuven
doen vervoeren.
te
Dit gebeurde ook, na eenige tegenkantingen, in het
Nu
jaar 1555.
had men hem buiten
Hem
zijnen bevoegden Regter.
oog van
liet
werd het Cellebroe-
ders Klooster tot eene gevangenis
gegeven,
toegang van vrienden belet
gemeene
;
de
aanfpraak der Monniken verboden;
ke
maandag
,
,
bij
woensdag en
van den ftank
lagen
werd
,
verdikte
bij
de deuren, want
zij
in
hij
die
,
hem
vens
hij
hielden
gepredikt
Om
,
wilde blijven
gefproken
hem van
zijn
het begin
èt?, jaars
denfbiijd,
maar
bereid te zijn,
hij
om
,
hunne
en
bijna
en
;
en
bedelen
het
in
zij
,
on-
uit
hem
en
daarne-
lijdzaamheid.
Ook bij
riep
al
in
hem gehoor
;
bedrogen was,
maakte hem groote gunst. lijk, dat hij
duifter
in
waren Bedelmunniken
godvruchtigheid
zijne
een
,
der de burgers bekend maakten, hetgeen verflaan hadi^en, hoe
we-
water en brood
,
opgefloten
erbarmden
zich zijner
en
tafel
Dat de Celkbroeders
:
het heimelijk fpraak met ;
dat
alle
driemaal ter
twee zinnelooze menfchen
eigene vuilnisfe
gaven
vrijdag
Eenigen zeggen,
aangeregt. iiok
,
en
nu open-
hij
wat
Dit
hij
ooit
had
of gefchreven.
gevoelen
te
trekken,
volgde in
1556 weder een nieuwe woorbleef flandvastig,
en
voor de waarheid
verklaarde,
zoo gewillig in
,
GESCHIEDENIS. in het vuur te gaan
boeken Zijne '
meermalen
ontnomen
Men
dreigde
hem
ken; maar ook
de eetplaats
als in
,
te lierren.
en
fchriften
tot I'^51•
nacht
bij
kon
dit
in
len, doch zonder
den Pastoor van
ruard*s toorn
gewag
zijn, en geen
eenige
te
dat
zou wedergeven.
vallen
beval, zoo
nu zoo
,
hij
veel
,
ten
ziin
zij
Lips, dat vervoeren.
men
eindelijk
oogmerk hij
te
van des
veel
goeds
ongenade wilde ftrooijen
te
hem gezegd te
,
ontbood,
zich
kwaads van hem
voren goeds van
RUARD
begon men
zoo bij
niet in zijne
verbood men hem Brieven zenden
,
zijne
Een Doctor en
geweld deed.
ongelijk en
als hij te
eerst
krijgen
Profesfor der Godgeleerdheid fprnk
hem
antwoorden
Middelerwijl
van hem, dat tapper, denzelven en
me-
dat
hij ,
men hem te
ge-
het
Vele leden der Akademie riepen
gevangenen zaak.
men
,
aan
met den
fchikking
nieuw op vele punten zou
Leuven meer en meer kennis
dat
(lil-
Leuven
te
hebben van
gemaakt
die daar tegen vorderde, fchriften
yacobs
Vervolgens eischte
pleegde bedrog.
te
Evenwel fcheen
Maar ruard wilde gebeden
maken.
te
niet
zoch-
zoo ver bewogen
tijd
.S"^.
om
Heer engel zond,
RULA op
verdrin-
te
flandvastigheid
iets uit te rigten.
deze Kettermeester op een'
gevangenen
zak
een'
zijne
ten, door hunne voorbede,
hij
onthouden. ,^,'
Eenige lieden van achtbaarheid
verwrikken.
dat
om fpljze in C. G. , werden hem I^-"5i7»
nooddrufc
zijn
;
133
had.
ontvangen
Ook
of af
te
die eerst la?.
ziende, op
komen
,
deze
verzocht
wijze
aan
niet
Koning
tot fi-
den gevangenen buiten Erahancl mogt
Dit
toegedaan zijnde, I 3
bragt
men den Pas-
—
K E R K E L
134 «a C.
G
"i^^^^S^Tlot 1552 r
K E
IJ
Pastoor eerst naar de Abdij van Lifieux in
men hem
ffouweu. daar
^ weering met
„
.
..
.
alla zijne
Hena-
middelen tot zijne
alle ,
ontnam
boeken en papieren
Toen bad
en omtrent een jaar ophield.
ver,
Koning
hij
hem het geheele Klooster tot cene gevangenis mogt gegeven v^^orden. Maar het verzoekfchrift werd van den Koning, (want men had dien FiLiPS
dat
,
onde Pastoor
wijsgemaakt, dat de
was,) aan
wederafvallige
gezonden
met
,
Bergen
te
ding
maken.
Junij
te
bevel
zenden
om
,
den
en daar een
,
Men
een
tapper
gevangenen van
einde
ge-
vierden
Onder het volk
gruwzamen Kerker.
de men uit, dat deze Ketter in één
gene dorpen gevat was; en
onbekenden van
Ketter.
Dit vervoeren
melijk gefchied, dat
fpade vernam
,
kon
,
fpoeden
Bergen^
verftond
toen daar zijnde,
was, en
dat
vinden.
Dewijl er echter den
hij
,
nis verhinderd
zijnen
en
Oom
vonnis
het
nier
hei-
Brmfel
den Inquiliteur
uit
dat
het
in
s^^ften
gegaan
leven
zou
iet
v^^as
Julij
waar door de uitvoering van het von-
was,
kwam
hij
den 26Ren
Bergen^
middag
de Pactoor
de gevangenis geha:ild werd,
te
als
hetzelve heel
uren voor den uit
,
Bergen was zoo
naar
willem merula
hij
hem
wezen Relaps of vervallen*
RUARD,
voorgevallen
die
en zich zoo haast niet naar
of
ftrooi-
naastgele-
geloof ondervraagden
zijn
eindelijk verklaarden, te
der
onder dezen dekmantel
zond TAPPER eenigen naar
dood
naar
zijn
hem dan den
voerde
of
1557 van Lifieux naar Bergen^ op het Slot,
in een'
een'
Relaps
den Inquifiteur
te
gaan, leunende op
tt\\K.Ti
juist,
ten
tien
wanneer
om
Hok, en zoo
ter
verval-
,,
GESCHIEDENIS. vallen en
want
hij
ongedaan , dat hij bijna onkenbaar was ; na C. G. had nu omtrent zes weken in den Kerker J^^risi/. r.,
,
van
..
1
Slot
het
gelegen
J
•
den Kettermeesteren
hij
zen zijnde,
„
mij
„ „
gij
in dezer
met logenen mij
in
verhaalt,
Regters
zijne
,
honger en
Men
„
voege aanfprak:
'^Ot
U
met
gepijnigd
,
dorst, met vuiligheid en ongedierte. dat
135
verwe-
,
Dewijl
Holland hebt verftrikt; dewijl
met bedrog en
diefftal
dieven past ,
als
,
hebt weggevoerd, en dat tegen de voorregten des
„vaderlands, (volgens welke 5,
Provincie
„
ter
mogt voor
betrokken
regt
gij
,
ik
5,
trouweloozelijk opgefloten,
den alierhoogden Vader
dat hij mij
,
in
doven ouden man
,
der tot
magt
andere
min
veel
mij fchehn-
en goddeloozelijk hebt veroordeeld
„ „
„ om
gecne
in
ik
dood gebragt worden,) dewijl
5, achcelijk
,
dank
eenvvigheid,
nog
heeft
zoo
toe
gegeven,
u heden uwe bedriegerijen en fchelmftukken te en daar na
mismaakt ligchaam
5,
verwijten
„ „ „ „
deze grijze haren, en diepe rimpelen, ("daar
:
wreedheid
alle
ven,
de ouderdom
dat
op
laar,
te
dit
vrolijkheid,
verwe
„
dit
„
lonk:
5,
mijne zake verftaat;
Gij
heeft
„ „
verbrand zal worden
„
nen
,
zullen
uwe
als in
dit volk
deze
ja
als
marte-
vermoordt mij wel in
onder
is er
of het gerucht van
uwe
en le-
had overgelaten,
woest onwetend Walschland,
in
bloed
waarheid en onvertfaagd
offeren.
nogtans
,
Gods eeuwigen naam,
uitgemergeld,) nan
,, een belijder der
„
gij
eene fpe-
iemand, die
kolen, daar niet
ik
in
koud worden
moorderij zal tot de mij-
Holland overvliegen."
Maar toen
hij ,
den voet buiten den Kerker zetI
4
ten»
1552, .
K E R K E L
136
Neef zag, keerde
«a C. G. tende, zijnen Jaari5i7. *
„
^^^ ^^^e woorden: uur
fte
„ „
en verlangd heb
,
welke die groote
zijne
oogen op
Hemel, want
God,"
Dit
(dit zeggende,
„
woord,
5,
het openbaar en bijzonder heb beleden,
„
bloed
„
vijanden,
verzegelen
,
„ Hof
dat geen van
om ook tegen
mij
dood
bitteren
betui-
te
die zij
,
in
met mijn
openlijk
dingen
al die
Holland
van
met eenen
en
bevestigen, maar,
gen
zijn
uit
ge-
nog toe
tot
ik
heilig
tegen
te
hief hij
heeft
gelegenheid
mij
„
5, te
in
,
en onmagtig zijn-
ging, krank
niet alleen al hetgeen
Gods
de uur
is
en llrekte zijne regterhand naar den
,
hij
om
geven,
die laat-
is
mijn hart naar gewenscht
al
gekomen.
de, ongebonden,) 5,
zich tot heta
hij
Zoon, nu
Mijn
daar ik met
„
,
K E
IJ
het
in
hebben
verfierd
,
Uit Holland van de ééne plaats
5,
waarachtig
„
naar de andere gefleept,
„
gekomen,
zij.
bereid zijnde,
ben
ten
ik
hier
laatfte
mij zelven in het geheel
„
aan christüs, mijnen Zaligmaker, tot eene zui-
„
vere offerande op te dragen.
5,
mijne
„
zeiden, des Duivels eigendom
„ „
delijk,
„
wegens
ziel
die
,
verre, dat
verre!
zij
Naar God verlangt
de tegenpartijders roekeloozelijk
Dat oordeelen
zij
en maken het den volke wijs; de
leeringen
,
die
nogtans
5,
woord overeenkwamen, en
„
te
5,
ligchaam, dat,
hoewel uitgeteerd
5,
onwaardiglijk
gehandeld,
„ „
Dat
zijn.
te
zij
niet
verkeereensdeels
met
walg van
heefr.
Want
,
dat
,
er
Gods
magtig waren
wederleggen; anderdeels ten aanzien van
is
zij
mijn
nogtans zoo een
ieder
de
aanfchouw deze vui-
ligheden, hebben er ufve oogen een*
afkeer van.
,
GESCHIEDENIS.
137
„ de üank zelf zal zich openbaren. D'even en na C. G, sehandeld. Ga I^''""'5i7„moordenaars worden oeunftii^er o o " j^j 1552. „ nu henen en verkondig den vrienden, bekenden, ,_^«« „ en anderen in het vaderland , hetgeen gij gezien „ hebt, en hooren zult. Gij zijt mij, zoo lang „ men het u toeliet, getrouwelijk bijgebleven. U, 5,
„ „ „ „
mijn erfgenaam
kloekmoedigheid
heid, die
gij
luiden toelieten tot
5,
welke
,, Ik
uwe
jaren
;
zulke
niet
,
noch de
,
maar
:
mijns levens.
u heb opgekweekt.
in
,
neem haar
u, nog
ik
niet
toe
gelecrd-
weet, dat ik, zoo lang het mij die
„
zijnde,
vrij
Gij
komt
medehulpe
eene
tot
,
heb toegefchikt.
heb met mijn onderwijzen een
goed werk ge-
heer mans en wasdom geven.
wrocht in de huisgezinnen van de
God
„ KERKWERVEN. 5,
uw
erfdeel
ik het verlies
als
,
het mijne
al
Her verfland ontbreekt u
5,
„
kwam
,
verdraag her verlies van
Betrouw op hem,
die de beginfelen
,,
Help, zoo
„
deren, die ik voor de
kunt,
veel gij
Och mogten
„
geflicht.
5,
de kleine inkomften
„
behouden!
„
diger zal zijn,
Ik
,
niet
,
dan de
„
Ik ga henen.
„
Vader, dat
Ik dank
ik in
het
ik
Briel heb
hun heb gemaakt
'slands
Fiskaal
Inquifiteurs."
de
te dreigen.
den
in
de armen de woningen en
dat
zonder zijnen Neef,
zegenen.
zal
de woonplaatfen vor-
armen
die
hoop,
woorden drongen hem zamenfpraak
den
zal
'
Geregtsdienaars
wegens
„ Zie ," God, den
de
gena-
Op
deze
voort
gemeenzame
fprak hij
toen
;
aliergenadigden
openbaar zal fierven,
en
„ dat daar door aan mijne partijen het middel be„ nomen is, om deze mijne volflandigheid, mij van I 5 „ God
K E R K E L
138 na C. G. Jaari5i7. ,
j,
^^
„ „ „
God
ingeftort
hetgeen indien
zij
met lasterleugenen
,
vangenis verfmoord
zak
geholpen
Abdij van Lijteux poogden
5,
„
fchen: dezelve zal in korten
„ „
grooter
die tegen
vlammen, welke
melingen
niet
,
Als hem daar op troostte en
„
land der levenden
„
mannelijk en verbeid
binnen
zult
nako-
fmooren."
te
ver-
vastelijk, dat gij
korten
het
in
tijd
Houd u daarom
Heere
ftandvastelijk
,**
Maar de Pastoor
van den getrokken.
den beul voortgaande,
af, het volk in de Franfche taal, (hetwelk
den Monnik en anderen, kc mende,
zeer voor
weg
ganfchen
„ „ „ „
zijn
zien.
den
tusfchen een' Franciskaner en liet niet
uitberften in veel
Geloof
,,
Heeren
het heil des
zij
den
uitblus-
Neef met deze woorden
zijn
vermaande:
„
werden
eenen
in
noch hunne
magtig zullen
de
echter niet
is ,
tijd
zij,
de ge-
mij in
zij
zal
hen opgegaan
brand
,
:
met
mij
)
doen,)
te
bloed
Mijn
,
of in
,
of, ( hetgeen
,
verdronken.
vreesde
altijd
vergif hadden van kant
„ „
bezwaren
te
buiten twijfel zouden gedaan hebben, ( hetgeen ik
zij ,
K E
IJ
te
als
vermanen
nis, liefde en vreeze
hun onverwacht voorover den
hoofd filet,)
het ,
„
tot waarachtige
Gods,"
ken-
„
mitsgaders,
tot
het gelladig overdenken van den dood en de verdienften
eenigen
Zaligmakers jezus chris-
en tot verzaking van eigene werken;" ver-
Tus,
klarende
des
,
dat het déne
der voornaamfie oorzaken
van zijnen dood ware, beweerd
men God komende,
alleen bij
moest aanroepen.
het brandhuisje van
te
hebben Buiten
firoo
zaarden en ander hout omleid en gefiut
,
,
:
Dat
de ftad
met mutdaar
mea hcia
,
GESCHIEDENIS. hem
zou
in
God
rtellen
mogen
te
verzocht hij,
,
gched
zijn
werd
Dit
uitdorten.
139
met gebogene knieën en gevouwene handen ingang van het huisje ten
laatfte
meenden,
dat
pijne, in
onmagt
vonden
zij
lijden.
Dit
uit
men
in
voor de aanfiaande
fchiik
God
was,
in zijn uiterfte
De
zou gevoelen. haasten en
voort
te
vuur
gaan
het
in
fcherpregter
zeggende
,
daar
,
na
;
dat
,
eenigen
huisje
daar buiten lag
werd
geene fmart van
vuur
het
door zulken
,
ongemeenen dood verfchrikt
Dies ftaken
was.
vijf
bijna
gevangenis, alreeds gebroken en afgemar-
vijfjarige
teld
op
hij ,
ongemak van eene
en het
,
einde
ten
,
ouderdom van
door vele ziekten en eenen
en zeventig jaren
jme-
zijne ziel juist
nemen
te
zijn
goedheid vaa
eene bijzondere
dat uur fcheen tot zich die
.
hij
doch daar op toefchietende,
viel,
opgemerkt, alzoo
heeft
den
in
zeeg
hem zonder leven , en ten einde van was de uitgang van Heer engel
RULA, waar
God
hij,
G.
I^arisi/,
De omRanders
neder.
regterzijde
ter
biddende,
vuriglijk
tot na C.
Maar
bewilligd.
het
,
ver-
weigerde
voldaan
geregt
der Geregtsdienaren
maar het ligchaam
en
derhalve
met
ander
,
het
hetwelk
ongefchonden bleef
vuur
tot
asfche
ver-
brand (*). In Groningen had zich dus in
de
regnerus praedinius,
noemde,' omdat
Ommelanden, en
hij'
dus
in
het
die Voort-
dorp fVinfum ^^,^^^^^ ^
in
prxdiis
geboren
was, (*) Ik heb
dit
b -langrijk vcrhnnl meestal woordelijk
afgefchreven uit brandt Bladz,
ook GERDES p. 257-257.
463-492.
Men
verhel,
Hervor„ling jq
K E R K E L
140 na C. G, was, Jaari5i7. fot 1552
jg^,
{p
Gronin^^"*
Groningen eene
van
weinigen
Emhden
,
zoodat
er
te
,
en
omhelsden
Deze
die
,
verzocht hebbende, hen met raad
daad behulpzaam
RüARDi, om
zijn, ontving
te
hare
het Euangelie
belangen
gaderingen meest
in bij
te
van
daar
behartigen,
en
feyto en haar
Hij deed zulks eenigen
predilien.
te
doch geheel
tijd ,
dezelve
gemeente uitmaakten.
bijzondere
de Scho-
hem toebetrouwde Jjeugda T
Hervorming geflrooid
niet
van
bertuurder
de harten der
de zaden der
.
1508,
het Jaar
in
('*')
K E
IJ
het geheim
,
wordende de ver-
den nacht gehouden
der vreeze voor de lagen der vijanden
,
niet
zon-
van de Her-
vorming Cf). Hetzelfde gebeurde te Amfterdam^ werwaards ni-
coLAUS CARiNiEUS vau Embden overkwam , ook vindt men , dat die van Emhden in het jaar 1553 door GERARD TEN CAMP BrievcH hebben gezonden aan de gemeente te Amflerdam en te Alkmaar , om hen
te
vermanen, dat
zij
den gemelden
carin^us
van het noodzakelijk levensonderhoud zouden verzorgen (S), Niettegenflaande de flrenge Plakaten
ken van Boeken tijd
werken
ming
,
,
verfchenen er nogtans van
het licht
in
op het druk-
,
ter
tijd tot
bevordering der Hervor-
doch welke doorgaans zonder naam of met
een onbekenden
werden.
Dus
naam
,
en
buiten
's
lands
gedrukt
gaf joannes sartorius van Amfter-
dam (*) Vergelijk van hem gerdes pag, 192.
(t) GERDES pag, c68. (§) Ihid. paj.
vc
GESCHIEDENIS. dam
in het jaar
dag over d^ groote en kleine
Proieten
den na C G. Bazel ^ |aarisi7»
aan
uitbre!d'u7gen
zijne
1558
141
te
^
cnder den bedekten naam van joannes tosarrius,
welke door drukte.
was
Hij
voren
te
dood
en naauwelijks den
ballingfchap
in
der
Roomfche Kerk
en
,
Noordwyk.
te
een'
leefde
buiten
1567
,
geloof
eciiier zijn
eindigde
Maart
dagen Atn aSften zeggen,
Hij
zich
hield
,
zonder
____
uit-
gewtest
heclitenis
in
,
verzaken, ontkomen.
te
naam
letterverzettiug zijnen eigenen
tijd
lang
de gcmeenfchap ten
laatfte
Delft
te
^
zijne
anderen
Behalve zijne ervarenheid ia
de Latijnfche, Griekfche en Hcbreeuwfche Talen,
was
ook geleerd
hij
eene vertaling van
ettelijke
fpreek woord en
Griekfche
moedertaal
in zijne
waar van
,
honderden Latijnfche ea in
Nederduitsch
het
tot
een bewijs kan verftrekken (*).
Te Antwerpen werd
thans het Euangelie in
flilte
ca sp. heidan us, ook
<^oor
HADRIANUS CORNELISZOON VAN HAEMSTEDE.
De-
gepredikt, behalve door
ze fchreef in het ...
,
.
terwijl hij
man
getal en
;
wij
Emhden hem zoo
veel
is
Antwerpen^
oorbaar ware,
op hebben
zeker, dat
hij
jaar
uit
hoofde
gemeente
,
te
laten
zich
toekomen, doch
verftout
1558, op
hebbe,
te
Sacramentsdag,.
op (*) BRANDT Bladz, 493.
jjjgjji,^^^]^.
predikt ie
versaderen en te ^"^^^^,^' ° pen in het welk antwoord die van openbaar
fchroom
weten niet ,
in het
vaneen
.
de aanzienelijkheid der
hier
DEeerlle
^^'^^'^^'^'^'^^^
zij
niet
openlijk en zonder
prediken
van Jimbden
^'JJ^ J^"!^^^
nog eenen bekwamen Ned erzonden zenden , tevens om duitsch
naar Antwerpen
van het
die
..
,
dat
,
hunnen raad, of het
om
1557 aan
jaar ,
verzocht
hadria-
K E R K E L
14» na C. G. Jaari5i7.
op de Maere ^
te preopenlijk r r ? j van den omgang der Geestelij-*
tot 1552. ,-
diken
ken
,
ten aanzien
,
flraat ftaat,
Wat hem
welke toen voorbijging.
wedervoer, wordt ders weten wij
Aken
te
Hooge Kruis, hetwelk daar
het
midden van de
j^^j
jj^
bij
eene
niet verhaald
dat
,
uit
dertien
tijd
en
van
twintig
werd voorts
eenigen
dat
Deze gemeente
HERMES BACKERELius
den derwaarts
volging
te
dat jaar 155S,
\\\
ontgaan, Antwerpen
heeft
ten, misfchien wel uit hoofde van
de openbaar prediken.
de
eerfte Schrijver ^
van
des
van
de
hebben
,
,
de ver-
moeten
verla-
naar
kathaHij
was
Nederduitfche Hiftorietitel
Gefchiedenisfe
:
Euangeliitms haar tijden
om
Zuster
ende de dood der vromen Martelaren getuijgenisfe
wij
weduwe.
eene
eene
Emh'
het bovengemel-
zijne
bij
onder den
van lezen
begaf zich toen
Hij
Nor den in Oostfriesland , RINA VAN HAEMSTEDE, der Martelaren
(jan dir-
die
,
Ook
waren gezonden.
VAN HAEMSTEDE
meestal
,
terwijl te zelfden tijde
bediend door joannes theodori,
KENS,)
vergaderd
huisgezinnen
eene Franfche Gemeente aldaar beftond
huisgezinnen.
el-
dat jaar,
in
,
Gemeente
van Antwerpfche Kooplieden,
over
daar
doch van
C"^);
van haemstede
Nederduitfche
hebbe , bedaande
K E
IJ
Christi
af,
,
die
om
het
bloed ge/lort tot
den
jare-
1559 toe, bijeen vergaderd op het kort/Ie Ao. 1559 den iSden Maart, in ^to.
Dit
is
naderhand in
het jaar 1653 herdrukt door de bezorging
CYsius
,
met
van joh.
Platen, en vermeerderd met het le-
ven (*) BRANDT Bladz. 495.
GESCHIEDENIS.
van haem-
ven en den dood van 80 Martelaren,
STEDE droes
ziin
143 na C.
G.
werk op aan de Staten van Ne-]^^^^^^7' tot i*(S2
derland, van Brahand ^ Holland.
naar Engeland^
ELiZABETH
moeijelijkheid
Gemeente
der
Ko-
was
herfteld
Doch
den Euangeliedienst
,
geraakte
hier
,
grindall
ed^jund
met
de
bij
,___'
zich
hij
onder de regering van
alwaar hij,
waargenomen.
heeft
begaf
In het gemelde jaar 1559
vreemdelingen, die nu ningin
Gelderland^ Flaanderen en
hij
in
Bisfchop
,
van Londen^ die Superintendent genoemd werd van de beide Kerken der vreemdelingen, omdat
zich
hij
over de Herdoopers en eenige van hunne lecrflukken
had uitgelaten. De Bisfchop wilde hem tot herroeping noodzaken , en toen van haemSTEDE dit weigerde, deed hem de Bisfchop in den ban, en ontzette hem van zijnen dienst, van haemniet ongunftig
STEDE
terug
keerde
landbouw
Op
toeleide.
der Gemeente van
en
Oostfriesland ,
naar
zich neder te 01der[urn
alwaar
^
zich
hij
zette
op den
aanhoudend verzoek echter
Londen
flak hij
weder naar Lon-
den over, maar werd den i9den Augustus 1562 gelast,
Engeland
te verlaten,
naar Friesland begaf, zijne
waar op
alwaar
hij
zich weder'
hij
in
datzelfde jaar
dagen geëindigd heeft (*).
Te Antwerpen werd jan du champ gouwer van Bavay
^
Tafelhouder
vat, en in het jaar 1558 ter belijdenis
van het geloof;
VERDIKT van
Hilverfeel ^
te
,
een
Hsne
Aut^verpen
^
ge
dood gebragt, om de
gelijk
te
Drusfel
en vervolgens ook
gillis dezes
Broe(*} G£RDES pag- 2f0 1~6,
Vervol' ëi''S«
-
KERK EL KE
144
IJ
na C. G. Broeder antony Jaari5i7 melijke Gemeente tot 1552. -
was
om
,
nood
verdikt,
•DJ
verzorgen
te
overgekomen
die
^
J den
hij
met
en
vertroosten
te
welke trouwhartigbeid
;
in
.
Broeder
zijnen
een Diaken van de het*
Antwerpe7i
te
den dood moest bekoopen (*). BeginfeJen der
In het
Noorderdeel van
la}7d^
begon
§^^S
^^
mingin Koord-
dezen
te
.,
Hervor-
^ Te
vinden.
Pastoor,
Holland ^ of JVestfriesde Hervorming ook in-
tijde ,
-r.
,
.
jan genaamd,
//£?«-
waarom
zekere
beftraite
eenige
do-
Paufelljke
de Geestelijkheid aan den
door
hij
r
r,
,
Enkhuizen
of VVest-
^^"S^"»
friesland.
Bisichop van Utrecht beklaagd, en door dezen voor zijne Vierfchaar
gen, met name
BERTSZOON
Of ]h'^s fiem
Bisfchop afvraagde:
was gehoord?
zijnen
men
De
verwonderd
heid
Utrecht
naar
doch
;
groot alen den
toog, ook
Utrecht
te
na eenig verder gefprek
liet ,
vallen
Pastoor
en
gebleven
De Regering van Enkhuizen was gematigd
omtrent
fluk
het
zij ,
of
werden zaken,
dood werden uitbanning coRNELis ^'^'^^-
STLYN.
,
die
gefiraft,
te
op
en
,
LUTHERS opüaan, » ^
dik-,
met den
plaatfen
vele
ver-
Enkhuizen afgedaan met
kleine geldboeten
Onder de genen
tijd
nier.
over het algemeen
der Religie,
fchoonde, zoo veel mogelijk, hare burgeren: wijls
,
zonder dat
,
verder weet, of deze zich federt naar den ,
•
Bisfchop, over deze vrijmoedig-
,
ophef tegen den Pastoor
gevoegd hcbbe
de
zich hier te-
flelde
Burgemeester jan
de
die zelf
,
werd
gedaagd
regt
te
VVethouderfchap van Enkhuizen
>
die hier
of andere
tesenfpraken o r
ligte ftraffen.
Pausdom
het ,
was
,
ook
federt
Heer COR-
(*3 BKAr;DT Blcdz
.9^-497.
GESCHIEDENIS. CORNELis KOOLTUYN, waar
van
dig aan de bedraffing
hevig was;
roepen, en
werd van
hij
als hij
ook
en misbruiken predikte
hij ,
ge^-
Bijgeloovigheden
tegen
werd
,
Enkhuhen
naar
daar
hier
onder-
Geestelijkheid
de
al-
door
vijan»
zi'ne
den, welhaast bij den Ii;qaifiteur ruard befchuldigd , die hem voor zich in den Haag daagde, tea einde zich te verantwoorden.
Hij
toog derwaarts
Regtbank
over
die
,
vond de
hem zou oordeelen,
lerl^ond
tegen
hem gehoord Enkhuizer
Meester
ruard tapper;
vermaning, van zich
Te Enkhuizen
die
doch
met
als
eei]
om
,
wedergekeerd
van
Brief
van Haarlem lukte
hem
kunnen bewijzen
,
in
ziju.^n
fchielijk
wed^r
door
eeneti
,
gerrit kerst
Meester
over zes of zeven
,
te
,
op
worden.
te
hij
volgde
befchuldiging
Meester crispyn en eenen
niet
ging
,
dienst voort, als te voren; waar
een
,
behandeld
Ketter
bij
vvas.
beteren
te
,
hun medeburger gezonden
terug
Relaps of hervallen'
geen
hij
ten ware
hem verbeden hadden
burgers
De Pastoor werd dan
gemoet zien
te
geiuigjn,
als
Dus zou
en geloofd.
goed einde hebben kunnen zijne
werden,
lieden
partijdig, en eerlooze
,
hr,
verzeld van eenige Enkhuizer burgers;
artikelen
;
het ge»
dat deze Brief door
Meester crispyn met eene verfcheidene hand tweemaaj gefchreven
,
en de een met een
derteekend was.
Hij
van
RUARD TAPPER
ken
te
onthouden.
lioorzaamde
^ERv. nu
valfchen
naam
ontving toen onder de
den raad
Op
,
om
begeerte
hana
burgeren
kooltuyn, en maakte nu
K
on-?
zich van predi-
der
yx
C. O,
fpoe- l^^'iS'T.
waarnemende,
zijnen dienst ffeirouw
hij
Alkmaar^
van
Pricster
i45
zijn
ge^
wer^ vaa
—„^
K E R K E L
146
K E
I]
na C. G. van het bezoeken der kranken en jaari5i7. j^j^j.
003
^^^^ ^^^
:„
bij
den Onderinquifiteur sonnius befchuldigd
hij,
gebeuren
j^j^^
tot 1552. m
Doch
ellendigen.
^^j^
op deze wijze,
dan
,
baar preken gedaan had.
weder
Hove
ten
Enkhuizen wilde
dat
,
open-
zijn
in
werd door sonnius
Hij
gedaagd
ooit
hij
werd
hij J
meer fchoot in
veel
zijn fenljn
heimelijke vermaningen
want
,
maar de gemeente
,
gedoogen
zijn vertrek niet
te
en ver-
,
wierf ook met groote bede een bevelfchrifc van den
ruard
Opperinquifiteur
KooLTUYNS dat
hij
zaak
te
aan sonnius, met last,
weigerdu', de
ceremoniën
Vagevuur
prediken
tot het
varen
laten
te
aanroepen van
dere Heiliiïen.
Dit
te
,
voor
maria en den beloven of
der gemeente
hem baden
voerig aan, dat
dan
,
,
geven
kleinigheden toe te
hij in
,
het
vermanen
te
dienst van an-
vijanden
Mis
der
hem
ja
,
deze
in
hun
hi]
breed-
meer ge-
toeliet
bezwaarlijk het voor hetzelve zijn zonde,
der bijgeloovigheid
kon de
,
Als vele vrienden
toonde
geweten
zijn
,
hij
van het
,
doen
te
zijnen
fiiik
indien
,
ftaan
te
menfchcn
de
Pastoor niet van zich verkrijgen.
daan had
onder beding
,
Enkhuizen zou vertrekken
van
om
,
en
hoe
indien hij
der Afgoderij, gelijk
uitdrukte, eenigzins wilde te gemoet komen.
hij zicli
„Voor
„
zulken ontrouwen dienst," dus befloothij, ,,kan
,,
ik niets anders
„ „ worde,
verwachten,
menlchen gepredikt heb,
ik
zullen roepen:
die tot
„ „
hebbcMi wij niet in
uwen
naam
uwen naam
duivelen
andere
ik
als
zelf
verworpen
en mijnen loon ontvange met de
CHRISTUS
,,
in
dan,
dat
genen,
Heere, Heere,
geprofeteerd
uitgedreven -
en
,
„
,
en vele
krach-
GESCHIEDENIS. „
voor antwoord
krachten gedasn ?
147
hoorende:
Ik na C. G. [a-^nsi/.
„ heb u nooit eekend. Gaat weg van mij , gij, „ die de ongeregtigheid werkt. Hierom mag ik u, „ mijne lieve burgers, niet te wille zijn, en ik moet „ u, als Satans, doen achterftaan."
Nu
Enkhuizen
verliet hij
ne naar Alkwaar
alwaar
,
en keerde met het
,
zij-
zich begcf tot het on-
hij
derwijzen van kinderen, en den ganfcben Roomfchen eeredienst
verliet,
Pastoren
ter
,
behalve
nood
over werd fpoedig
op aanftoken van
werd
dikant
de
in
hij
RENS ZAS, een' vroom
verkoren
plaats
hij zijn*
wilde hebben met Misfen
Hij
ontvankelijk.
,
was
,
of er
daar
na
Meester lau-
hij
geheel
Vespers
,
zoo was
,
zijne
,
Loniet
Vigilien
twee weken in open-
flechts
kwam
doen
geen'
prediking
baren dienst geweest, en had naauwelijks
moenen gedaan
ge-
zeer geleerden Meester, en
Maar alzoo
ven en Ommegangen
van
,
om
,
Gemeente en Christen -Pre-
dienaar der
noemt.
Meester
Niet lang
hooren.
te
Fiier
vau den Hove
cezonden
,
de
verligtte.
Generaal
-
die
bij
,
zijne vijan Jen
dien
nu en dan
hij
de Procureur
hem
tnigenisfe van
,
WAERDT
CHRiSTiAAN' DE
dat
van een Sermoen
twee Ser«
voor hem verbod van
prediken vnn den Vikaris des Bisfchops wTmUtrecht,
Hier bleef het niet
menfchen
,
zoo
te
dewijl
bij;
Alkmaar
als
er
vele
elders
zoek en kennis van zaken kwamen der Geestelijken zoo zeer ontweken
Ondernieuwe Utrecht
Inquifiteur
en
eenvoudige tot
met
,
Alkmaar kwam
K
a
,
zijne
onder-
werd de haat dat eindelijk de
nicolaus de castro, op
zware klagte
i]aar
, ,
,
eenige
van
dienaren
met meening
,
om hem
*
,
K E R K E L
148 na C. G. Jaari5i7.
hem j^y
K E
IJ
vangen
te verrasfen en geweldiglijk te
hem
verzocht, dat de Schout
waartoe
,
hand zou bie-
de
Maar kooltuyn, van iemand gewaarfchuvvd week uit zijn huis en vlood naar Emhden, Na zij-
*den:
ne vlugt, zocht men de menfchen
Alkmaar
maken
diets te
hij te dier plaatfen
moesten
zijn
verdedigen
,
dewijl
,
of
geprediitt
voor
dezelve
te
,
had durven
niet
daar voor
komen
te
boekje in het licht
om
welke
hij
had
alle
ergernisfe
der
fpoedde
een
zich
vriend
hij
gehouden
niet
woorden
,
hem
zij,
die geene vrije
men
en
wilden
te
verant-
uit
en vol-
toelaten
;
is ,
leerfLukken
wanneer men
als
ook, dat
afhangt van
niet
dood voor dezelve, alzoo deze niet bewijst,
rust op de getuigenis
des
zij
waarheid der leeringen
Heiligen
Heilige Schrift geopenbaard.
Deze
laden Januarij 1559 gefchreven. zijne
dat
den
maar dat de bloedgetuige ze voor
waarachtig houdt, alzoo de
werden
verders
verpligt zij, het gevaar te ont-
gaan, en dat het enkel roekeloosheid
waarachtig zijn,
Voor zijnen
aantoont,
hen
verantwoording
zich loszinnig aan hetzelve blootfteir;
de waarheid der
aan
vervolgingen
,de
verhaalt,
zich voor
gens de Heilige Schriften bewijst hij, dat
hij
leeringen,
was.
geplaatst
welken
in
der Inquiftteuren tegen dat
vervolgd
eenen Brief
timotheus,
,
geven, het Euangelie der Ar-
verketterd en hij
Dit gaf
ftellen.
men genaamd, vervattende de voornaamlle hetzelve
eii
welke
,
had , noodwendig valsch
kooltuyn, om
aanleiding, dat
eenvoudigen
hij
zijn leven
Enkhuizen
te
de leeringen
dat
,
goederen
te
Geestes, Brief
Kort na
Alkmaar^
bij
in
de
was den zijne vlugt
vonnis van
GESCHIEDENIS.
149
den 7den Februarij 1559 verbeurd verklaard, en ten
behoeve des Konings aangetast.
werd
Sedert
hij
te
c. G.
^13
F:''''
'5 17. *
Embden
tot
den Kerken dienst beroepen
dien
,
hij
'
aannam, en met groote Richting bekleedde ().
kooltüyn,
Niet lang na het vertrek van
JAN BUIDELMAKER., woncndc Enkhuizen in hechtenis , omi-iat
te
geraak-
Alkmaar^
tc
zeker
hij
te
boekje
van KOOLTÜYN verkocht en onder het volk gebragt had.
VVaarfchijnlijk
tnen.
Hij
was
Euangelie der Ar-
het dit
werd desvvegens voor
leven
zijn
Omtrent dezen
werd één van de Schepenen Wioe-
tijd
Antwerpen^ kaspar de renialme, toen
te
Vierfchaar zittende
,
eenigen
zake van
ter
,
loof, had helpen verwijzen, op ftaande ter plaatfe
werd
,
zoo
verwezen
zelven
geflagen
in het harte
dat
,
half
hij
,
hii,
het
en
ge- rf.nial-
had men
onfchuldig te
bloed
Antwerpen
had
t'huis
,
dat
Thans honderd Guldens op het
drie
van eenen Predikant
^ï"^*
zich
bij
wanhopende
teS'^^^an
daar
voet,
geleid, en kort daar na (tierf, roepende:
hij het
liif
de
uit
gebannen.
ftad
en
veroordeeld.
Guldens op dat
vijftig
van eenen Ouderling, Diaken of ander Dienaar der
Kerk gezet (f).
De
felheid der
vervolging
len geweldig tegen de
ondertusfchen
ftlet
borst,
die
niet
ve-
konden ver-
Oploop "^^
^""^"
werpen en door de (taan, dat men op deze wijze den het vreedzaam Euangelie kon of mogt voorftaan of verve! -
de dwalenden
te
vuur en
..
te
1
zwaard
^ Godsdienst ,
.•
te regt te bren* ^^'l^-^^^t^
gen. (*) BUANDT
Bladz. 5 6-519.
(t} r.RANDT Dladz. 520
K3
;
K E R K E L
150
De
na C. G, gen. "It^^^^ll lot 1552,
ftaiidvastigheid der lijders
overflaande
oraltaanders
aan
en
was, aan
veilig
maakte dezen onvertfaagd
,
met de veroordeelden,
te heffen
zingen
te
plaatfen de
den
veiwezenen
de
zien
in
;
's
genflaande
engel merula
een
Herioger.'hsck werd
een
met geweld
AAN
de
uit
door
,
eigen vader verraden, en
maker, brand 5,
te
der ge-
Doopsgezinde
had
de
worden
,
van
zijn*
hendrik bokhalt,
kleer-
riepen
„ Wij
:
1559, ,
lijden
„ „ hums;"
waarachtige
ontftond
een
er
ver-
niet
om
om
meente, onder een hevig geroep: dood
l
Men
liep
winkels werden
gtfloten
;
de Markgraaf kon nergens in de Kerk,
Evenwel
de
beul
heen
(tilde
de
;
onder de ge-
ftaat
over eikanderen
;
de
des Euange-
leere
oploop
te
om
eenige misdaad, of Ketterij, maar alleen belijdenis van de
nacht
Toen adri-
hevigheid
aan de ftaken vastgemaakt
,
niette-
bij
,
ipden Januarij dezes jaars
den
jinlwerpen
verhaal
den Kerker geholpen.
Schilder
of
voorbeeld
dood wilde brengen,
ter
geloof verzaakt
hij zijn
en fom-
,
ontweldigden
beul
des volks hebben wij boven (*) in het
gevangen, dien men
het zoo
Van zoodanige gezindheid
te onivveldigen.
vervolging van
dan
,
gemeente, het
kwam
geduld verliezende, tot een' oploop
poogden
getale
Eindelijk ging
vangen.
te
{lemme,Pialmen
luider
in grooter
,
hoog, dat op verlcheidene wijlen
in het hart der
,
betoowen van medelijden; men begon
in het openlijk
tevens
K E
IJ
dood! p,aat
de huizen
nam de de Schout
beroerte
,
en
vlugt
en
week het
von(*) Bladz. 117.
GESCHIEDENIS. De
vonnis werd uitgevoerd. eelLike beroerte '
^
,
,
foorr-
n;i
,
,
ftcrdam^ Busmaker,
tot
ter
dood
genllond
tc
onder de galg onthoofd
,
Kort
bragt.
Brusfel ^
voren
te
den mor-
in
om
,
1552.
1
toen
werd BOUDEvvYN LE HEu
C. G.
ein- ]'if
het
iii
men kornelis haleen herman Sloremaker, janszoon van Am.
de van Sprokkelmaand,
WYN
van
beginfeien
vernam men daar weder 1
151
den toeloop
van het volk te mijden.
Reeis
in het
•
voorgaande jaar 1558 waren,
'
Frankryk.
Bij
gelegenheid
dezer
begonnen
van
van Lotharingen
den Kardinaal
mondgefprek
tJ"^'
,'^
'^^'"£"
naderhand zoo
naam van Kardinaal
berucht onder den
met
Ov\rleg onderhandelingen om de
vertoonde de Bisfchop van Atrecht^
veile, aan
in het Vreriemet
ft.
vredesonderhandelineen
heimelijke,
Hoe
Gran-
^
5;^',,
^qq^
een PnrswiL-
in
den
q^^^^^^^"
„ Koning vaq Spanje deed, dat de twee magiigfte „ Rijken van Europa eikanderen, door een' gedu„ rigen oorlog , verzwakten , daar men , met ver„ eenigde krachten, de Turken^ de oude vijanden
otiLdekt.
afzonderlijk
,5
,,
:
leed
het
der Christenheid, behoorde te keer te gaan:
of,
„ om nader bij huis te blijven , de Ketters , nog „ erger vijanden der ware geloovigen, dan de Tur„ ken , uit te roeijen. Dezen , vervolgde hij , ver„ fpreidden hun vergiftig zaad in de Nederlanden^ „ zoo wel als in Frankryk; terwijl de oorlog de
„ „
Koningen belet, behoorlijk, tegen verderf, te waken.
Kardinaal
Koning eenen
„ „
zou dan
„
werven
j,
twee Koningen wist
zijnen
De
doen, en zich zelven eenen ,
zoo
hij
eenen
dit ,
inkruipend
beflooi
hij ,
zonderlingen dienst
eeuwigen
vasten
vrede
te
bewerken
K
4
,
roem
ver-
tusfchen
opdat
de
men ,,
,
na-
K E R K E L
t52
ftfl C. G ii na('eHiand , met gemeen Jr;!iii5i7^^ fj'-'ide in Fratdryk
en
j,
overleg
de Ketterij
,
,
moge
Nederlanden,
de
fvunnen te onder brengen (*)."
werd de vrede
In het jaar 1559
en Frankryk
werkelijk
niHgen eikanderen zullen handhaven
de nilrotijing der het
waar door men
Ko-
Godsdienst
te
waarfchijnlijk
,
,
Ook zouden
verftond.
Ketteren
de
Bij
de
beloofden
den Katholijken
,
,
Spanje
tusfchen gebragt.
fland
tot
openlijke punten van het verdrag
zij
K E
/J
houden eener algemeene Kerkvergadering
hel-
pen bevorderen, tot Gods eere, en bevrediging der
Onder de
gewi-fen.
welke,
gijzelaars,
nakomen van
ring van het
verzeke-
ter
vredeverdrag
het
naar
,
Frankryk vertrokken, was ook w^illem. Prins van Deze, met Koning hendkik,
Oranje»
gereden, en met denzelven in fprek geraakt zijnde
den
vailig,
de
ontdekte de Koning
,
dempen
meenende,
,
aan den Prins vertrouwd was niets
aanflag
jaards
denzelven
die
,
Kort
te
te
tegen
dat
,
gege-
Prins
Honden
heeft
uit
en
,
geheim
naderhand
reeds
tijd,
gaan
te
het
deze er nog
fchoon
,
dien
in
hij,
nam , dezen lande uit
Duodvnn
De
van vernomen had.
verklaard (f), dat
hem
om, met gemeen goedvinden,
toeleg,
Kt'tteri) te
ter jagt uit-
gemeenzaam
een
te
de
voeren
voor-
Span,
ten
doen vertrekken (§).
voren, den
uden Maart,
(lierf
te
Brusfel
(*)
WA GÈNAAR
Vaderl. Hifi. VI Deel, Bladz. 30» 3
(f) Apologie van
wiLLEM
(§^ «UANDT Eladz. S-7^ 34, 35»
I.
1»
Bladz. 77.
WAGENAAR
t. a.
p,
Bhldz»
ï
GESCHIEDENIS. RUARD TAPPER
fe/
ven
van Enkhuizen
Deken
^
LXXlIlfte jaar
oudercioms.
zijnes
tegen de zoogenoemde Ketters; maar
ijver
Behalve bet-
de anderen verfoeiden zijne bitterheid. geen wij van
MBRULA
engel
gedrag omtrent den ouden
zijn
verhaald hebben, zjin er meer
Hem
van zijnen geweldigen aard.
voordbeelden
gaat na, dat hij,
fprekende van het dooden ter zaken van Godsdienst,
deze 5,
„ „ „ 5,
taal
voerde:
degenen
of
,
Daar
,,
dus
die
is
niet veel aan
fterven
omkomen , wanneer
fchuldig
gefchiedt
of on-
flechts het volk
wordt
het voorbeeld afgefchrikt
gelegen,
fchuldig
,
met het dooden van
hetwelk
;
lieden
,
door
meest
door
die
geleerdheid, rijkdom, en overheidsambten of adel-
„ dom
De
uitfteken."
Boeken over de Leuven-
drie
fche Artikelen^ onder zijnen naam uitgegeven, ren
,
zegt
men
zamengefteld.
,
door de Leuvenfche
hetgeen,
duur was verboden, nu
bij
„
ruards Boeken
in
zich
op zekeren
den Prefident viglius beklaagde:
achtzaamheid
5, uitvoeren
der
der
Burgerlijke
Plakaten
op
,
en kal-
met Plakaten hoog en
veilig
ruard
Als ook
lezen kon.
Theologanten
melanchthon
ftukken uit de fchriften van
VYN, zoodat men,
wa-
vond men geheele Hoofd-
In dezelve
„Dat
Overheden het
ftuk
dag
de onin
van
het
den
„
Godsdienst uitgegeven, oorzaak was, dat de Ket-
„
ters in
fident dit
Nederland toenamen ," ontkende de Pre,
zeggende
:
na
C. G.
in het r^'''5'7»
was bij de « wegens ziy ruard
Hij
hevigfte Paiisgezinden in hooge achting feilen
Leu-
te
en Groot- Inquifireur der Nederlanden^
^
ren
153
„
Dat zulks door zijne en
^^
5
»
zij-
,
K E R K E L
154 Ma C. G.
TAPPER
J^^'"^5'7' neer .
medebroederen fchuld gefchiedde ,'* en waa-
zijner
ty
hevig
dit
De
dus voort:
,,
„
ilraffen
op zware
5,
5,
tegeufprak,
Ketterfche
uwe Boeken,
,, in
K E
IJ
welke
met
die
op zeggende
wederleggingen voeg ik daar
Prefident dit antwoord;
gij
voorzien,
privilegie zijn
daar
wij
maakt
verbieden, te lezen,
De ander
gemeen,"
ging vigilius^
leeringen,
„ De
:
," kreeg van den
bij
weet dat wel, maar
,, Ik
5,
de lezers, die zeer naauw letten op de argumen-
5,
ten
5,
geene aandacht, of
wederleggingen met
de
lezen
der partijen,
verdaan ze niet genoeg."
zij
Hij dorst of wilde niet zeggen, dat
waren:
ruard had
Meester
karel
Keizer
,
dikwijls
dergelijke voorftellingen
Doch
ken.
eindelijk
kwalijk.
In dit jaar
zocht
gehoor
om
vervolging
Koning filips
bij
buiten
tijd ,
om
,
gelijk
liet
hij
verwek-
te
ftaan
wachten
des
bij
heel
ver-
met oogmerk
,
,
met
bekwam hem zijn ijver 1559 te Br mfel gekomen,
,
Als men hem
een nieuw Plakaat te verzoeken.
een'
zich
hij
bondig
Landsheer
gevallen,
moeijelijk
om
,
niet
zij
zijnen
,
verftoutte
Konings Vader
hij
^tn
,
Keizer, wel gewoon was, door de Lijfwachten tot in de
binnenkam.er des Konings
doch de Koning, kelijk
Eaar
was, ziin'
als zijn
zin
Dit oniftelde
,
hem
en deed
dat
de
deur
hij ,
al
fchielijk nederftortre,
en op de tanden knerste
of weer
dringen;
te
infchik-
Vader, gaf hem geen' antwoord
hem dermate,
de Raadsheeren,
door
zoo minzaam en
die niet
,
zonder meer
uiiflooten.
kijvende
op
fchuimbekte, fpreken
te
tot zich zelven of tot de zijnen
te
keeren.
Dus
,
GESCHIEDENIS. Dus
van den PnfiJent vigiliüs
hij, ten huize
is
in zijne kleederen
rei;ie
oenoemd
dcT Nederlanden
desfe
hebbende
aan naar Spanje ^
Landvoog- Koning
tot
zijne ^
bastaardzus-
fi"'''^^'^* tre'.it
MARGARiiïHA
ter
HcriOi
,
van Parma^
lil
G,
jriansi?.
nam Koning filips
In üen Herfst des jaars 1559
de
na C.
,
gefcheiden (*).
uit dit leven
,
155
en
naar
Stad- Spï.nje.
houders verordend en aangefteld over de bijzoniiere
willkm van nassau
gewesten, en onder dezen
,
Prins van Oranje, over Holland, Zeeland, Utrecht,
Westfrieüand
,
en
beloopen
;
betuigd
zou
men
voortaan
Ook
te
deed
wil
hebben
Voorzienigheid
dat
,
dat
,
gefpaard
bededen
den
hij ,
aan land gekomen
hij
geloofde
te
zijn
der
uitroei'en
magt
zijne
Ketterij. ,
zijn vertrek
en
Seville
te
,
had
houden der Plakaien,
Valladolid
te
doemen
(f).
filips
der
bij
,
Landvoogdesfe het
Vader en
zijnen
gemaakt» ten hoogfle aanbevolen.
onder-
hem
bij
Ook werden
aan
Stadhouders en Geregtshoven der Landfchappen
Brieven in denzelfden zin gcfchreven:
voornoemde Plakaten ben
door de
,
om
,
en haren heimelijken toegevoegden Raad
alle
ziine
geweldigen ftorm
na zijne aankomst, een groot
het geloof, ten vure
Voor
Op
Briel.
een*
het
tot
hij, terltond
van menfchen
getal
om
Foorne en
werd de Koning door
reize
,
ftiptelijk
zonder eenige oogluiking;
houders, die
waren, voor
in het
ftiik
verdacht
„
dat hij de
wilde uitgevoerd dat
ook
alle
heb-
Wet-
van den Godsdienst koel
zouden gehouden,
en daar te-
(*) BRANDT Bladz. 531. VOJgg (t;)
GERDES p. Z6.
BRANDT Bhulz. 539. WAGEMAAR VI Deel,
BI. $6,
, ,
K E R K E L
156
K E
ÏJ
na C. G. tegen geprocedeerd , en niemand tot eenige regering Jaari5i7 benoemd noch toegelaten zou worden die befraet, ,
1 " .
gereekend of verdacht ware van Ketterij."
riLips
HooTe
'
te
Ook vond Douay op
de Koning geraden, eene Hoogefchool rigten
te
fchooice
Onderzaten, die
Douayop
;;^j,^^
Wahch
Nederlandfche
opdat zijne
,
fpraken,
zich
niet
te
Ge-
alwaar de Hervorming ingevoerd was, zouden
behoeven
te
IV hem
hier
Ook had Paus Pius Doch die van
onderwijzen.
laren
verlof gegeven.
toe
Leuven^ voor het verval hunner Hoogefchool duchtende
,
waren
over
,
deze nieuwe inrigting
,
zeer te
onvrede. Oprigting n;
Algemeener nogtans was het misnoegen over het
nieuwe
van
oprigren
Bisdommen
hier
te
domraen. waar over zelfs de oude B:sfchoppen en terlingen
De
morden.
Geestelijk Regtsgebied
omdat een der
de
Leden
om
van
buitenlandfche
^
in
laatften
onderhoud en omdat ver-
met het oprig-
,
om
Geestelijkheid aan het
Prelaten
te
onttrekken
door deze nieuwe Bisfchoppen
te gemakkelijker
weten, daar waren
Bisdommen
,
,
door hun
door dezelve
De Koning had
zijne inlandfche
en ten tweeden
weryk
de
,
lande
Kloos-
Bisdommen, een dubbeld oogmerk,
de Inqulfitie hier
Te
hier
werd beftemd,
Siaatsvergndering
ten van nieuwe
ren.
werd ingekort
Bisfchoppen der
meerderd werden.
gebied
omdat
,
gedeelte hunner inkomften tot
nieuwe
vooreerst
eerften
de
te
tot hier
kunnen invoetoe
de Nederlanden geweest,
van Utrecht^ van Atrecht en van
maar
vier
van
Atf-
Doornik.
Het Bisdom van Utrecht ftond onder het Aartsbis-
dom
van Keulen
,
en
de
drie
anderen
onder het Aarts-
,
GESCHIEDENIS. Rheims.
Aartsbisilom van
wees den Paus
filips
de onvoegzaambeid hier van aan,
157
als
ook,
dat
het
in de
Ne-
tia
C. G.
l^^""'
517» *
van vier Bisdommen
getal
weinig was
te
derlanden^ daar het getal der
meer en
Ingezetenen
meer aanwies, en de nieuwe gezindheden overal het hoofd begonnen op
lus IV,
lem
,
burg
,
te
weten
Mechelen
:
Deventer , Leeuwaarden ^
's
bij
Groningen
,
Haar-
,
Middel-
,
Roermonde , Namen ^
Hertogenbosch^
Omer, Tperen ^ Gend
Mei 1559, de vier ouJe geladen
Antwerpen
,
pau-
had
Derhalve
(leken.
te
eene BuUe van den
nieuwe Bisdommen
veertien
voegd
bij
St,
Brugge; en van deze i3
en
Bisdommen werden Kameryk, Mechelen en Utrecht tot
Aartsbisdommen
Aartsbisdom
antony perenot,
aan
Atrecht
van
hier toe Bislchop
Het
verheven.
werd
van Mechelen
opgedragen
,
toen deze federt door den Paus pius
IV
naal verheven
was, onder den naam van
van Granvelle
,
tot eerden Zetel
,
tot
en
Kardi-
tot
Kardinaal
van gansch Neder-
land verklaard (*). Het algemeen misnoegen over deze nieuwigheden gaf aan de nieuwe gezindheden moed,
om
het hoofd
derde, zegt
op
te
Heken, en de menigte vermeer-
HOOFT, na
nam; omhelzende wat het inhad, meesten evenwel
reede, dat de fchreumte af-
nieuwe,
vele het
en mogelijk ,
die
grondiger kennis van
om de
te
eer
wijten,
zij
gretiger
(f).
het geloof leden
noodzakelijkheid
,
De
hadden
der
Hervor-
(*) BRANDT Bladz. 5;
o.
volgg.
Bladz. 6:.
(t) Ntderl.
Hifi.
pag. 37.
wagenaar
VI Deel f
-
,
K E R K E L
15»
K E
IJ
om
Bf> C. G. vorming, en gewigtiger redenen, Jaari5i7 (j^^n nf te wijken.
tot 1552. .
,
,
.
,.
j
•
voort in hare woede,
Vert^ol-
dendheid
?"^^ " het i?.ar
baarde zich meer en meer de
15:0,
menfchelijk: en Christelijk dacht
,
•
1
,
1560 ging de vervolging,
dit jaar
In
1.
van het Paus-
en bloedvergieten
CHRISTIAAN DE QUEKER
,
aanhou-
doch tevens openvan
tegenzin °
zake van
ter
..
bij
tegen
,
wie
al
geweld
het
gevoelens en geloof,
JAKOB DIENSSAART, CH
,
joiiANNA KONINGS, van Stcenwerk ,
Flaanderen,
in
Engeland waren geweken, waar men, on-
die naar
elizabeth,
der de regering van Koningin
loof in vrijheid eene reis
naar
Veurne gevat
,
beleven
mogt,
hun vaderland
omtrent
doende
en niettegenflaande de
zijn
ge-
dezen
tijd
werden
,
te
Aartsbisfchop
van Kantelberg en andere Prelaten, eenen Brief
ter
hunner voorfprake aan de Magiftraat fchreven, welken
met deze nadrukkelijke woorden eindigden
zij
„ „
Wij, dien de Koninklijke Magiflraat
„
toe
„ „ „ „
eenige moeijJijkbeid aangedaan
nen
5,
len, en Ledematen onzer
heeft
in
de zaken der Religie,
hebben tot
bij
zoo verre
Maar
hebben gedragen. ,
,
,
orze opzigt
die zich aan
om
zich
zij
nu de ge-
hebben
aanbevo-
Gemeente zijn,
dere landen dus gehandeld worden,
„
wii
„
maar vermanen u
„
van
bedwongen, (hoewel
zake van den niet oproerig-
indien
„ „ „
wij
nu
niemand van ds uwen, of eenig vreemdeling,
Godsdienst, lijk
;
gegeven
last
in ,an-
dan worden
wij het ongaarne
doen,)
andere volken met gelijke mate in te meten.
allen
raad,
,
dat
die
gij
tot
Doch
van uwe redelijkheid
verhopen a!ks goeds
u
te
eenemaal affcheidt
onnoozel
bloedvergieten
„
nrek-
GESCHIEDENIS. ,
(Irekken
,
d»is
mogt,
felijk is te
,
indien
,
noozel
Toen
deeld.
werd op
maar de gevangenen zij
naar
fchrijven
dit
Vierfchaar gingen
de
hun vonnis zouden hooren,
zij
het on-
,
dood veroor-
ter
liepen er
waar
,
van
velen
hunne Geloofsgenooten naar hen toe, hen langs den
weg vertroostende, vermanende, de hand gevende, Ja aan den (laak ftaande,
en hen geleidende. van zelve
zij
zekeren
den
is
toe
}on\^:^K,
zeggen: glorie
naar
gingen
en
!
de kroon der
Toen men hun de ketens aan
u voorbereid.
hals
genaamd,
biïls
vromeüjk
ftrijd
daar
hoorden fommigen
,
Knrmeliter Monnik, jan
voeten
vastmaakte
hieven
,
zij
den
,
ver-
werden geworgd
CXXXften Pfalm
op.
zengd en op het
galgeveld
Zij
aan
gehangen
flaken
,
doch kort daar na van de broederen afgenomen en begraven (*). Insgelijks
vangen
werd
van Houtkerke ren te
te
dezen
JAN HERREWYN , in
Westvlaanderen
Londen eenigen fmaak
vorming had begonnen tot dien tijd toe
in
GEERSTEKOORN , ^
de
krijgen.
te
die
kort
vo-
te
leere
der
Her-
Hij
was
bijna
ongebonden levensgedrag
van een
geweest, daarom fprak hij,
ter
den trap van het regthuis
tot
„
Hontfchooten ge-
tijde te
gCZegd
,
dood gaande, het
volk
beloont de ellendige wereld de dienaars
:
van
„ Dus des Hee-
„ (*) BKANDT Eladz, 545-549.
C.
G^
het vree- l^ariS^Z» tot i552«
waarheid bekennende
de
bloed vergiet;'* ,
in dat flrenge geregte na
vallen,) wilt vallen; en te zwaarder,
gij ,
niet gelet
gij
zij
Gods, (in wiens handen
i^vjiiden
,
en
't
159
ren
,
:
K E R K E L
ifo
JEZUS christus.
HaC. G.
55
ren
Jaarisir. tot 1552,
"
en klonk,' toen ik
„
in alle
,,
was
„
overal
'
.
•»
welkom tot
,
en wel gewild
mij beflreden, vervolgd,
j,
pen, en nu voert ze mij
j,
dienstknecht
„
dien
,,
ons vervolgen."
CXXXften Pfalm. hem riep: jan, zich de
als
Monnik
,
werd
,
al
hoorden
is
ftanders
zongen
hem
zachtelijk
troost en
niet
in.
zouden
Ja
;
laten
God
Zwijg
zin-
gif
hem
nevens
,
,
om-
2.t\h velen van de
Meer dan
moed
riep
u zelven
den Ketter van
er in ontfticht.
luider flemme.
nog tijd^ liever
aanfchouwers keeren-
zich
zij
zij
ook
zij
gaan ook den
is
bekeer
van eenigen gezegd
er
niemand met
,
het
tot de
de, hen vermaande, dat ontdichten
gen
u,
Naar-
Heer.
Minderbroeder tot
Als er een bekeer
Maar de
zullen
,
Mij zong in her
Gij fchijnheilig
:
zijn
hebben
vervolgd
,
zij
gewor-
Kerker
dood.
ter
meer dan
niet
is
Hem
zij
Sinds heeft
den
in
haast
begeven
te
,
was
ik
,
maar zoo
,
vijand.
tot
„
en
banden
begon
de godzaligheid
mij de wereld
het volk
dronk
ik
dobbelde, toen ik
en
buiten gevaar van deze
ik
„ werd
toen
Eertijds,
iuichte
ongebondenheid en goddeloosheid leefde
mij
,5 ik
K E
IJ
ettelijken
honderd fpraken
vier
iemand
uit
den hoop
geleidde hem met de hand in het brandhuisje, daar men hem verworgen en verbranden zou , en verfterkte hem met woorden tot den einde toe, in het
van den beul
bijzijn
ter
en
geregtsdienaars
waren en verbaasd dan
ontfteld
,
man,
de
die
meer
dien
zij
dood bragten.
Als
,
door het aandrijven van den
TELMAN
,
Deken
van
Ronfen
,
Inquifiteur ti-
zekere
jan
de
CREÜS,
GE
C
S
Ei
cftEUS, gevangen en
veroordeeld
het
aan
zijne belijdenis
E D E N
f
volk
zijnde
toelaten
5,
„ Wij
ook niet,
het
C. Ö*
van gehoord*
het volk heeft er genoeg
;
zijn
ia
5 verklaren ,'•"""' '7' .tot 1552. zal u zulks niet
Men
,,
:
verzocht
,
mo^en
te
.
ieide één dCr Schepenen
i6i
S.
ï
u dooden, maar het
die
Plakaat des Konings."
,,
woede der vervolging Het
1561 fteeg de
In het jaar lleeds hooger.
Te
Rysfel zette
om
een
of
gevangen
men de menfchen
zegswoord
ander
de
tegen
Roomfche Kerk, lang geleden, of zonder nadenken gefproken
nog
,
verwees hen daar
en
waren
geloof,
in het
het begin des jaars
Antwerpen^
te
op den Steen gedood. ken
,
en
,
bosscher
in
perfoon
was
waters genomen, dat
fmooren
en ten
,
hij
bij
in
Men
dacht
hem
laatfte
den
de
het
man dus
,
der
verdrin-»
en
,
zoo
hij
weinig'
kon ver-
niet
vsras
in
dezelf*
heimeliite
te
beul
gedwongen
keizer
jan de
doorrteken.
had
,
er in
Diaken
,
nacht
maar behalve dat de tobbe zeer eng
groot van
zij
mannen verbrand;
vier
jakob van loo
maand werd jan de
Kruiskerk
Dus werden
ten .vure.
1561
Februarij ook zekere
de
fchoon
over,
hadden van de waarheid, en zwalc
kleine kennis
,
hem
te
een Ouderling van
de heimelijke Gemeente, werd den
ipden
Maart
op*
die,
Otó
den Steen verdronken^
PIETER ANNOOD en DANIËL GALLAND, hun geloof
te
beleven, nevens
geland meenden ken^ waar
zij
fierven.
begon
op
,
te
vlugten,
moesten
fcheep dachten te
handen
Herv.
anderen,
annood,
een
teeder
L
,
te
En-
Duinker^
gaan, door
het gezigt der pijnbank
III.
te
naar
beuls-
man zynde^ wankelen i» zCy
-^
jasr '
,
K E R K E L
IÖ2
K E
IJ
na C. G, zijne vastigheid , maar weder moed vattende , beriep Jaari5i7 j^y gich op ziine eerfte belijdenis, en bad de Broetot 1552 .m deren om vergiirenis zijner zwakheid. Op den weg , •>
om
naar de Vierfchaar, verhaalde
•>
doodvonnis
ziin
hem
de drie oorzaken, die
hij
blijmoedig maakten
Foor
:
eerst
verzekerd was van de zekere en
God.
dige hnlp van
dat
:
Ten tweede: dat
eene goede zaak.
te
hooren
in dit kruis
om
leed
hij
in zijn
hij
lijden
tegenwoor-
alreeds
Ten derde: omdat zulke haast
voorbijgaande verdrukking
hem den weg opende
tot
eene eeuwige vreugde.
Den derden Augiisius
Gelieime oDenliike nachtvergadeiiu-
^^ ^^^^
als
,
Antwerpen vol vreug-
^^^^ ^^ fchouwfpelen der Rederijkers
'
zamelden JSJarhfem
Tlervormden
de
zich
waar de Diosfaard hen overvi*
,
,
bosch
een
in
verbij
Hier
1.
gen. liet
zich
vergaderng,
de
menfchen
llerk
was
De
gers ftooren.
omtrent
die
van
,
viif
of
omkwam
Predikant
4
500
of
zes
vervol-
het;
fommi-
gen werden
gevangen
T^ Doornik
dorsten fommigen, uit ijver zonder ver-
ftand,
men
,
en
één derzelven
onthalsd.
nacht openlijk op de llraten zamen
bij
en
de Franfche
luidkeels
ment MAROT vervolging,
Doornikfche ijveren
,
had
en
jan
BEZA
de
Gemeente beftraft,
te
Pfalmen
zingen.
lanoy,
een
alhoewel
,
te
ko-
van cle-
Dit tergde
de
Ouderling der hij
werd niettemin den
dit
ontijdig
27fi:en
No-
Men moet dezen niet verwarren, strada gedaan heeft, met eenen MATTHEUS LANNOY , eertijds Priester, en te voren, vember verbrand. gelijk
^
om
dé JezLiict
zijn
ontuchtig
leven
Deze thans gevangen en
,
in
in
beeldtenis
gehangen.
gevaar des doods
zijn-
de.
GESCHIEDENIS. week nevens
de,
den
163.
hrnorik peknI-
Piedik'nnr
TIER af, en verzoende zich met de Roomiche Kerk,
waar men
().
werden
wederlegd
insgelijks openlijk
bij
LARD
Te Falenchyn
naar de ftrafplaats
,
en
werden
geleid
oploop onder het volk weldigd
filips
siMON FAREAu, gevangen.
en
Als
ontflond
,
G.
die van
nacht Pfalmen
gezongen, raakten twee Predikanten,
C. ""^
gevende de redenen van hun doen in druk, atuiLTcn
sa
Ï:i-''»5ï^«
,
had
maildezen er
een
de geregtsplaats werd over-
;
de Regters
moesten de geva- genen
,
onder eene hagelbui van fteenen, weder naar de gevangenis voeren.
Doch ook
ken
Predikanten
en de
twee
werd opengebro-
deze
Dit
verlost.
bedrijf
kostte federt eenigen het leven (f).
Te Amfterdam werd de Schout willem dirksz. De "'^ BARDES, die in ditw haat der Regering was,' door ° " vnn Amhet bedrijf van Meester Hendrik dirkszoon, Bur- Uerdrm gemeester aldaar
perij
waar
,
bruiken
LEMS en
,
een
van zekere vrouw
Gele
Fy
zich
verder
genoemd
ling
,
hij
ander
in
de
wande- vanKctte-
befchuMigd van Herdoo-
^
tot
getuigen
vrouwsperfoon
zekere Notaris
,
,
lieten
ge-
volkje wjl-
cornëlis martsz. swart,
ADRIAAN JANSZ. SLYPER. KLORIS EGBERTZOON,
Oiider-Ketrermeester
Pastoor van de de ijverig in de ven.
of Inquifiteur, en Vicarius
Oude Kerk weer,
te
of
Amfterdam^ was me-
ora -den
Schout
Van dezen floris egberts wordt
te
verder-
verhaald,
hoe
BRANDT Bladz. 555-557. (t) BRANDT Bladz. 557-560. WAGENAAR
(*)
VI Deel^ Bladz. ;i.
L
a
Vud.' tlifli
K E R K E L
IÖ4 na C. G. hoe hij
,
voor
'
dat
zij
zijne
Ëdam ^
Jaari5i7, gijnde te
komst
,
om
V
karel
den Keizer
ruimen
Leuven fchreef,
bewonen
doch dat
,
in hij
den .anderen ware,
bij
De Schout bar-
verbranden zou.
het volk daar in
aan de
,
Holland aan de Zee
in
vrijheid te
in
io.
zouden raden
EGBERTS,als de meeste hoop al
Amfterdam , Pastoó?
te
aan de Doctoren
Lutheranen twee Steden te
K E
IJ
DES, de lucht gekregen hebbende, van hetgeen tegen hem in til was, vervoegde zich bij vrouw maRiA, de toenmalige Gouvernante, en bragt
VOLKJE
dat
,
Haag werd getrokken Vt^erd FY HARMENS bij
en
De gevangenen
hechtenis
genomen
Notaris en slyper naar den
Nu
de Notaris
,
dienst verklaard en
nen van het llierf in
beiden
uit
galgeveld
^
ook
open-
in het
zijnen
tot
De
de
gevoerd.
Pastoor
en
hem werd de
als
ook het oefe-
verboden,
volkje
fy werd verwezen
hals
gefield
zou
getornd,
worden.
ftraffe
loochenen, hebbende
van
De
bele-
haar
,
dat
hals
aan
geworgd, het Hgchaam gebrand en op het
wist zich aan de te
den
gelijk
ondeugende
van Amfterdam
de gevangenis,
een' paal
,
gebannen.
Kettermeesterfchap
haar de tong
ook
feit
Haag werden
moest openlijke bekentenis doen, ftad en vrijheid
,
entenHove het
slyper werd
volgde het vonnis,
baar gegeesfeld
den
werden ook Meester hendrik en
den hebbende, de Pastoor in
,
wege,
in
vastgehouden
daar
uacht opgelicht,
in hechtenis geleverd.
te
zaken
naar onderzoek van
fchrift
van
zijne
te hij
hand
De
onttrekken zich
aan
Burgemeester ,
weten
iemand
twist lusfchen den Schout en den
door te te
alles
wachten geven.
Burgemeester
had
,
G
H
E S C
had middelerwijl
I
onder
,
partiifchap verwekt, die
E D
b:
N
1
165
S.
grooten en kleinen, eene na C. G. met de namen van Sckou- jaari5ï7* tot 1552.
hield, en eene tot
uitborst
zoo
in het vervolg,
heid in de jaren
Meester hendrik
(*).
vermogt de
veel
maar de Schout
,
ambt verlaten (f).
zijn
naderhand
die
1564, weder
1563 en
«liester verkoren
vnn
voedde,
verbittering
dadelijkheden
werd
Hendrik Dirkisten lang ftand
Meester
en
iisten
partijdig-
tot
Burge-
het jaar 1565
in
had een' afkeer
Hij
van de vervolging, en bewees den Hervormden zoo
hem de gefteldheid der tijden eenigzins toeliet. Ook fchreven hem de ijverigften der genen , die tegen het Pausdom v<7aren , zekere groo*
veel gunst
te
als
,
weldaad
wnar hun
hoewel
,
daan
die van
dat,
in:
toe
nooit
zij
kwam.
zeker
Deze beftond
eene leuze
mond
door den
trouwde,
,
welke door de ganfche
van
eenen
kind, en vlugtte naar Egypte. gen der genen ter oore
kwam
de
die
,
Als
zij
zich
,
de rtads poorten nog niet gefloten
ihd.
Sommigen
ftad liep,
anderen ver-
dit
woord
het eeni-
Roomfche Kerk ontweken
verftaken
,
het
die
,
op
hedek-
jozrf nam de moeder en
weten:
te
en
,
hier
eenige zwarigheid of vervolging
als er
handen was, zoo kreeg men onverziens, telijk ,
wisten
gebruikten dezen
of gingen
waren
vond
, :
,
zoo
uit
der
Zij
be-
gaven zich, met hunne vrouwen aan hunne regter-
hand,
als vrijsters
en
vrijers,
bij
nacht op ftraat, en
ï
(*) BRANDT BJadz. cSq-:66. /fmflerdam.
V
I
Deel
Deelt Bladz.
,
wagenaar
Befchr. van
Bladz. 260-162. Folio. Faderl. Hifi»
4,11,
(f) wagenaar Bladz. 073.
L3
^
K E R K E L
i66 na
C
G. en
|a?.ii5i7 ^
bij
als er
K E
IJ
kwam,
eenige wacht of onraad
malkanderen op een' ftoep
de zwarigheid over was,, werd
naar
3ARDES, van
zijn
'/
ftondm
leven
ambt
van alba, onheil.
ïljde
die te
Amflerdam
Ichuldigd wordende,
pen ftooken
dien
en ten
,
De Schout
vvas
open-
hield
baarde
hem ,
onder
degenen,
werden verklaard
vogelvrij
dat
dit
;
Hij
de
hij
ten
be-
,
had
beroerten
einde
leu-
Zij zijn dood (*).
verlaten zijnde,
de zijde der Hervormden
lijker
zij
nu
als
woord der
het
ze, dat onder de vertrouwden liep: die het kind
gingen
Maar
zitteij.
hel-
gehouden
verftand
met den Prins van Oranje^ met den Heer van bre-
DERODE, en in cijfer met dirk volkaartszoon KOORNHERT |a , dat hij ze'fs een' Kalvinisck'Le&X'Hij raakte eerlang aar in den Hang gebragt had. ;
in hechtenis bij het bij
Hof, en werd, na lang
goeddunken van den Raad der gefolterd
gelijk
den ouderdom van alles
,
LXX
zuiver fchouwde
werd nogtans
,
En
jaren.
met onbezweken moed
Raad hem
beroerten
en zelfs met roeden
,
in, die de
Ook
hield
de zijde
aan ,
men
der
op volgtnde
^
,
dit
zoo dat de
hij
hij
;
aan
an-
de lange koorde
eene groote
Bondgenooten
in
,
hij
van de beroerte
dat zijne meeste middelen
Amflerdam
,
fomme
Koning hem fchuldig was.
ring des lands hier
wns
fchoon
onder voorwendfel, dat
dere zijdgangen fchuldig was, aan
gehouden.
flren-
,
gegeesleld
uitflorid
,
zitten,
De
,
voegde
,
hetgeen
als
hij
gelegen
gelds
fcheuzich
oorzaak
onder
welk de Spaanfche zijde hield, hem
re
on= (*) BRANi-T
Blcifh.
567, 5^8.
GESCHIEDENIS. onbruik
werden gemaakt;
hem
liecwelk
gezondheid, maar ook eindeUjk
zijne
Uostte.
DES
In dezen ongelukkigen
167 niet
zijn
toeltand
het overfchot zijner dagen door te
bar-
*
bragt
Delft
derhand, beklag en tranen afdrong, dat zoo verftand derwijze geknakt en vervallen
Omtrent dezen
C. G,
n.i
i'^^'''5'7•
daar
^
hem aanfprekende
het den P.ins van Oranje^
,
na-
eel
een
was ().
werd Heer andries diuks DePas-
tijd,
VAN CASTR.ICUM,
alleen
verftand
Pastoor van
Sint
Pancras-Kerk
to<^''72n St.
te
Enkhulzen
te verzetten,
die zich
,
door
Hoorn gedagvaard
te
Pnn-
Pausdom begon kms Kerk
het
rudolphus strakmans, Deken
van Westfiiesland^ daar in hechtenis
tegen
zijnde,
al-
genomen, doch door eenige Enk-
te
Enk-
^^^^ ^l. nigeEiik-
^^"^-'" weggeholpen. Tien Bur°^ Burgers gers werden door den Schout van Enkhttizen daar verlost.
verlost en huizer Burgers ^
over
'
betrokken,
in regten
maar miJs zekere boete
betalende, weder losgelaten (f). In het jaar 1562 werd, onder
anderen, een arm Een
blindman, andries Michielszoon, Mei
ter
23fl:en
De Voogden van het Blinhem veroorloofd, nsar Franktyk te
dood gebragt.
denhuis hadden
om
trekken,
eenigen
zoeken, hier hoorde
raad hij
voor
,
Pausdom,
aan zijne bekenden
daar op gevangen
weigerde af
te
,
en dewijl
zweeren
ter
,
blindheid
zijne
te
Germain en Laye
St.
te
eenige Predikatien tegen het
gekomen
den
die hij, thuis
vertelde. hij
fommige
Hij
werd
flellingen
dood verwezen.
Naar den
(*)
wAGENAAa
Befchrijving
Bladz. 311. (.1)
BRANDT Bladz. 560.
L4
van Amjlerdam.
I
Heel
blin-
'^'^'^
verbrand,
K £ R K E L
ïöt}
fta
gaande, bedankte
C. G. den worgpaal
}aari5i7
^^^
gij
dan
.
hem zoo
lang in
K E
IJ
Regters,
zijne
hij
hadden
hechtenis
gehou-
' '
gevende,
kennen
te
dat
door
d.iar
hij
te
,
meer
beter onderrigt en te
hen
peNedcrlandfchebelijdeiiis
„
ters!
,,
deel niet,
„
oordeelen.''
Regters!
aDRFANüS
SARAVix-V
,
,
zijn,
HERMAN MODEÏ ,,
CODEFRIED wiNQEN
een gefchrift
in
denisfe des geloofs viin
de geloovigen
die
,
begeeren
mus
,
zal
met ,
iwee andere
ol
Nederdiiitsch beltj-
of
en eendragtelijk
,
Nederlanden
de
in
overal
de zuiverheid des
te
heili-
De vermaarde franciscüs ju-
leven.
heeft dezelve
in
het
156Ó, volgens het
jaar
goedvinden der Sijnode, die
in dat jaar
den, overzien, en ze den Broederen gezonden, opdat
zij
geven. in het
Zij
werd,
in het jaar
te
wns gehouGeneve
van hen
dit gefchrifc,
keurd zijnde, met die goedkeuring
het
u
Euangeliums onzes Heeren ji'zus christus
gen
en
oor-
of STRYCKER,
het
gemeen
naar
verftrooid zijn, ende
ik
die
Bekentenisfe
titel:
in het
,
Reg-
JFnhch of Fransch
het
opgedeicij hetwelk vervolgens in
gebragt is, onder den
hij
O
.,
nog één
cn
,
,,
üuido de brks
heeft
tijd
één
er
zal
geworden
tevens tastte
geoordeeld:
hebt mij
gij
maar daar
Omtrent dezen
üyordc op- Leeraars
geleld,
Doch
gemoed met deze woorden:
het
in
was
verfterkt
de kennisfe der waarheid.
in
in
1563,
druk zouden
voor het
Neder- en Hoogduitsch uitgegeven
i^iir
156Ö werd
in het IValsch
ftond uit
XXXVII
zij
wat korter
in
;
in
ke u} van het Pausdom af.veek,
de meeste
ook
eerst
maar
in
één getrokken,
en Nederduitsch geJrukc. artikelen,
toe^
goedge-
in
Zij be-
v.n wel-
fommige, bij.
-
l
GESCHIEDENIS. van
fcrijzonder in bet ftuk
/iugsburgfche het
Confesjïe
Gods Zoon,
'
en hei üverheidsr.mbt;
mès
deze den naam
gelijk
zoo hebben de
,
zich ook federt,
Iiier
vnigt
zij
voerden
van
belijders
Calvin.
of komt
Anderen noemden hen Cal
was naar
gefield
Flcrvormden fomvvijlcn met den
was dan de
deze
Ge-
gevoelen
van
als
het
in
gebruik,
van Augsburg-
titel
Move min hatelijk Te voren had Franfche of Calvinifche. ,
omdat
ten
die
men onder de Gereformeerden en de Kerke
in
Nederland de Lon-
aangenomen
Katechismen
denfche ,
belijdenis
Nogtans behielpen zich de Nederlandfche
fche Confesfie
kleine
Refor Do naam
Gereformeerden
omdat zoo wel de Franfche
loofsbelijdenis,
ten
Franfcbe
van
deze
.
„Jg^'^jg!'
lande.
te
fiervorinden genoemd. vinisien,
in [«•''rïSi?»
menschwording van
de
tneesten deele de Belijdenis der Hervoraide
Kerken;
de na C. G,
van
,
Ünopsgezimieii
van de
Doop,
van den
ftul;
Avondmaal
het
;
i6p
de
,
groote
Zedetucht nnar
of
den
en
regel
der Heilige Schrift geoefend. Zorgelijk
werd thans de
Landvooirdesre
Godsdienst
namen
toe
fteeds
Lands
des
Siaat
De
ingezien.
"^
verfchillen ,
en
;
de Edelen waren
gemeen misnoegd over den invloed
de De Heer den vaiiMoNTIGNY
niettegenftaande nnarSpan-
de hevigheid der vervolging wies het getal
roomlchen geftadig aan
bij
om der
On-
van den Kardinaal van granvelle,* en de Burgeroorlog, welke thans
was, en
in
in
Frankryk weder ontdoken
welken de Spaanfche^(i\\mg zich meng-
de, dreigde de landen met onheilen van buiten.
Landvoogdesfe iriJNTiCfNY
naar
vond
dan
Spanje
h
te
5
goed
den
,
zenden
,
ten
gezon» '
in het al-
hecrschzucht
en
j-
Heere einde
De van aan
den
^
.
K E R
I70 «3 C.
G
fv
1552.
j
,
in
raad
verzoeken,
te
"
.
TiGisY keerde
hulpe.
Hij
wat
2elfs vraag:
hij
vervreemding
voo'-gerteld te
vi:!or
dat
:
komen
het
de
uit
der Bisfchoppen
,
hMd
uu
terug en
mede, maar geene
voor de oorzaak der
op des-
,
van
hield
al
Nederlanderen ?
misnoegen ten
beleid
fcheen
deele
vermeerdering van
zoo heimeli k
te
mon-
.
^pcinje
Koning
den
klagten
en
,
.
het jaar 1562
bragt goede' woorden en helofren
wezenlijke
de
K E
IJ
Koning den waren toelhnd des lands voor
ti'-'n
Jjn(ft5i7, [^eiien, en ziine hulp en t<Jt
E L
het
getal
zonder we-
,
Landfchappen en derzelver S:ede-
ten of beraad der
houderen; daar de vrees
uit
ontftond
voor eene
in-
voering der Geloofsinquifitie op den voet van Span-
je: ten deeie
uit
den haat,
Kardinaal tociroeg
,
dien groot en klein den
en dat zoo
Hier op gaf
de Koning, den Kardinaal ontfchuldigende
woord
men
,
dat het
:
hij
wilcie
nooit
in
in
te
houdtaan jj^jjg
I5Ó3.
-jjj,.
ten ant-
,
de
voeren naar de wijze van Spanje»
—
perfoon binnen
komen,
kort
in
Men
Nederlanden
de
en dan tegenwoordig zijnde, zijn' ei-
gen en der Landfchappen wensch j)evervolging
,
den zin was geko-
door deze vermeerdering van Bisfchoppen
ïriquifitie in
Dat
hem
dat
onverzoenelijk,
er grooter oproer uit te vreezen flond.
voldoen enz.
(*_)
voer ondertusfchen voort met de vervolging.
Oen is^en Maart 1563 ftelden joost rinestein jj VAN TiiiLT en MiCHiEL DK BAY, die in de plaats van RUARD TAPPER CU MICHAEL DRUTIUS Inquifl•
teurs Generaal
waren geworden, den
helmus LiNDANUS,
gekoren
1
Doctor Wil-
Bisfchop
van
Roer-
mon* (*) BRANDT Bl^Jz. 578.
'
GESCHIEDENIS. monde
Onder -Ipquifiteur
tot
^
Tut vordering
der
Holland,
over
2^i?- ra C. G, Groningen I^ïtisi^,
Friesland,
land, Utrecht, Gelderland, enz.
171
ook een
diende
Inquifitie
Piakaat, den spften van Maart te Brusfel gereekend,
niemand zou toegclaren worden
bevelende,
dat
Holland
komen wonen, zonder
te
de Roomfche
genis van zijn geloof volgens
de
,
geene kinderen
nemen
toezigt te
fiend werden
;
dat
,
dezelve
zouden doopen.
Dat de
lijk
zouden informeren op
nen
,
die Cottveiiticulen
minde
alle
voor noen
,
in
V
Kerke
te
gegeven;
voorts
dajen,
Heilige
en
,
hunne kinderen
Den
fchikken enz.
ter
ten
Sermoen
het
herbergen te gaan drinken enz.
ouderen v^erd belast ter
en dege-
achter volgens de
,
Hoogmisfe
de
die
naarftig-
llerdoopers
Keizer
gedurende
zich
Ofliciers
houden
boek
Kapellanun
de kinderen,
al
karel werd verboden, op Zon- en door
Piakaten,
behourlijk geker-
Pastoren en
of register zouden houden van zij
;
of goe-
zuilen ontvnngen,
te
dat de
Kerk
zouden moeten be-
dat de vrederouwen onder eede
loven
in
getui-
behooilijk
;
den
Schole en
Officieren
werd
be-
volen, niet alleen de huizen der Boekverkooperen te Vifiteren
,
maar ook toe
boeken omgaan of die
ïTiCt
derzoeken, of
ben
te zien
,
zij
die
,
dat er ergens
gen, of convenLiculen
;
ook
verbergen.
geven; en zal
iiun aanbrengen bevinden zal
on-
verbodene vergaderin-
gehouden
hun voer
te
Al die kennis
werden,
fchuldig zijn, dat den Officier der plaatfe te te
kramers
hunne marsfen heb-
in
eenige ,
geene
dat
verkoopen
ook
of onder de waren
hebben
,
elk ,
huis,
daar
zullen
kennen hij
op
conventiculen gehou-
den
1.
*
K E R K E L
i^i aa C.
G
Ji'arisi?tot
^
1552
hem
dens, die
zijne
in
; ,^, worden (*j. Te
zullen rekening gepasfeerd ^ ^ ^
men
dat
vorige Plakaten
en
dit
zou afkondigen en vernieuwen
ter
Carolus Gul-
zelven dage fchreef de Landvoogdesfe aan den
Raad van Holland,
te
XXV
wezen, gegeven worden
tien te
K E
IJ
ook overal
,
bekend
maken, dat, zoo iemand binnen eene maand
kwam
Kerke
hardnekkiglijk wegblijvende, vier
Men
v.'orden.
Tekfel
katen onachtzaam
het
ftraren
en
gebannen
onderhouden der voorgaande Plawaren geweest,
In Vlaanderen en
xien.
maanden
niet
,
moest ook tegen de Wethouders van
die in het
,
zou gedrafc
arbitralijk
hij
,
voor-
ftreugelijk
Brahand ftonden de Magi-
Pausdom meer
dienst,
ten
grooter
tot
bezwarenis der Gereformeerden.
Om
de
Gereformeerden
te
beter
te
kwamen
er
Doornik
,
om hun
geloof de dnoddraffe geleden
eenige
alwaar
Kommisfarisfen in
dit
jaar
reeds
kbiren, of ,
zij ,
hadden.
,
,
en in te
het
Over
,
te
De-
eede ver-
Roomfche
toekomende
Biecht, en
ook op Zondagen en andere
Misfe gaan.
bij
volgens de gewoonte der
hadden geleefd
den leven; driemaal 'sjaars
ment
Brusfel
een en ander
ze Kommisfarisfen deden de verdachten
Kerk
ontdekken
van
te
wil-
Sacra-
hoogtijden
ter
het weigeren van dezen eed heeft
men nicasius de la, tombe den laden Novera* ber, en rogier du mont den tweeden December verbrand.
Op
gelijke
wijze werd in dit jaar ook te
Antwerpen
(*} BRANPT Bladz. 570-582.
G
E
S
C
II
E D E N
I
i?5
S.
r
m
wouter oom genaamd,
pen zekere Metfelaar,
JAN DE WOLF van Oudenaarde, omdat
en c. (3. kind '"'^''5i7.
hii ziin
de vergadering der Geretormeerden had laten doo^
in
pen, op den Steen, verdronken.
Het ongenoegen tegen den Kardinaal van gran- De Kardi-
VBLLE
intusfchen
bleef
hem, door
fmaalde op
m
j
,
was, en
mouw
,
op ce
dienaren
gedikt, beftond; doch naderhand in een bondel len
Men
veranderd werd.
gen tijde, een fpotprent zelf vertoond
werd
de hand,
in
ze
Hic
zoon
kwamen,
hoort
,
Egmond
Oranje^ en de Graven van fchreven
Koning
Brief aan den
,
tevens
welken
in
„
:
van
Hoorne
^
ten
zij
fterkflien
fclioon
,
zij
wat den Godsdienst
dat,
den Koning
bij-
„ De-
Prins
en
drongen op het vertrek des'*Kardinaals verklaarden
dit
Raads van State, eenen
des
leden
als
,
hem
terwijl
De
lien)."
hij
op een deel
meus, ipfum audite,
est filius
mijn
is
welke
in
pij-
eeni-
te
,
hoofd zweefde, met
een duivel boven het
,,
zelfs
zittende te broeijen
,
eijeren, daar Bisfchoppen uit
fchrift:
hem
ilak
altijd
de pligten van goe-
K.'.tholljke
Leenmannen bewij-
,,
betrof,
„ „
de onderdanen en
„
voornaaraften Heeren, den Adel, en andere brave
„
lieden
zij
zen zouden
,, in
,
oordeelende
dat
zij ,
men
den
het
danken had, dat de Godsdienst nog,
te
den tegen woordigen gerusten
flaat
werd
,
ge-
Dat, waarlijk, het gemeene volk reeds
,,
oefend.
„
zeer befmet
was
„
gezag
den
van
,
en
dat
Kardinaal
de
en
levenswijze hier
aan
"^'^
J""
livrei, die, l: verlaat
uitgevonden
_,.
eene zotskap, den
Men
voortduren.
fchertfende
eeiie
egmond
door den Graaf van eerst
(leeds
geen ^
„
het
goed deed."
^"^
^^'^^'^"
hndeu.
;
K E R K E L
174
K E
!|
Het antwoord van den Koning op dezen na C. G ,« deed." JaariS'? Brief bcdond in eenige algemeene uitdrukkingen van ^
vvcKviliendheid en eene belofte van zijne overkomst
hetwelk aan deze gaf, dat
uit
zij
weigerden de
Raad van
algemeene
GRANVELLE
bleven
State
Stalen
onder voorwendfel, van gaan bezoeken.
te
Devc-rvolg ng vetmindert.
gebeurde,
in BourgomJi'ê
moeder
zijne
r.ndcr
ten lande uit
Maart 1564
gelijk in
daar
Dit één en
tegenwoordig was.
doen vertrekken,
ook
;
vergaderen,
te
bewoog den Koning, om granvelle te
misnoegen
Heeren zoo veel
drie
den
granvelle
Terftond na het vertrek van jjjgj,
^g
pjgefen
^|,.jg
hunne
plaatfen t^
,
herna-
Raad
den
in
i
1
1
dezen Raad had
ler-
ftond merkelijken invloed op de getneene zaken.
De
van State, en het gezag van
vervolging, niet zoo zeer gehandhaafd wordende als te
voren
minderde
,
maakte men af te
maand werd.
in
Holland zwarigheid,
waar
kondigen, ter
alleng^kens.
Ook
kaïitedcn
de
zich
het Plakaat
die
Staten
vangenen
om
,
Ketterij.
Oranje
Godsdienst.
Hij
Ketteren, hier te lande,
,
,,
van
fi:uk
tot
tijd
van den der
getal
zoo groot was, dat de-
zwaard
zelven onmogelijk, door vuur
,,
den worden uitgeroeid:
„
andere middelen, als, de zedebetering
„
telijkheid
het
ge-
dat
der Staten
dat het
,,
,
verklaard
gsf van
op het
,
oordeelde
geene
in
van twee ge«
gefprekken met de Afgevaardigden
opening van züne inzigten
„
om
Kerke geweest was, ftrafbaar
later, tegen het vervoeren
in
Grasmaand
iemand,
hij
west, wat
tijd
In
en
doch dat men
prediken eener gezonde
kon-
,
hier
der
toe
Gees-
leere
en di^r»
G „
E
S
C
E D E N
TT I
nader verklarende, voegde
„
zedebeternig en
,,
zaam
„
zou kunnen verdrijven
,,
de Plakaten in
„
zachten, gehengende
wel
net
te
wnar van men ook
,,
(Irengheid niet;
„
geheel geene vrucht had
hij,
deze
in
fchroomde
te
geraden
gefprckken
zeggen:
was, dan aan
zoo ver,
„
overig
„ „
van het Avondmaal onder
„
te ftaan."
vele
dat
Koning, door ken van
,
van
zijn
zijn Pi
,
insdom
Gezant te
het
in P.
in
het
ken
te
bij
het heilig
beide
van Gods-
wat
hij
,
toe
1562
jaar
insdom
den
later
Frankryk, de
za-
willen vorderen; hetwelk,
gaan,
zeide hij, gefchapen ftond verloren te hij
houden
gedaante
vrijheid
evenwel verzocht
deszeifs
niet
hij
ander middel
beiderlei
Roomfchen en Onroomfchen dienst verleend
toe
hier
ieder, in zijn huis, vrijheid
Oranje had reeds
de ingezetenen
al
,
zoo
van Godsdienstoefeiiing, en alomme het
aan
w.'s
ver-
tot
dar er geen
5,
heil-
Sonuids ging
gexien."
,
,)a
te
n.jplle
thans
lijden
al
met t'ee'jemaal
dat
trekken, of ten de
zich
bü; „dat
Ichoon
,
Kefterij
niaar
;
er
hij
prediken
de
in zich zelven,
175
En
moest."
diergclijke ter liand liaan
leiigskeiis
S.
I
omdat
oud Roomsch Geloof had zoe-
bewaren (*).
De Pfins bedlende zich veel van den raad van FRANciscus BALDUiNus vau Atrecht ^ een geleerd man, kundig in de Godgcle-erdheid , en tevens in de Regten
,
door zijne befcheidenheid
zaken vermaard; de Graaf van
Gius CASSANDER.
in
in
Hoome
hooge achting.
Kerkehike hield
geor-
Deze cassan-
DER (*) WAGENAAR rackrl. Hifi. VI Deel^ Bladz. 74.
r. G*
y":>'''5ï7«
K E R K E L
170
K E
IJ
de glans ïia C. G DER was uit Vlaanderen geboren , en Jaari5i7 ^er godsvrucht gematigdheid en geleerdheid ,
zoo groot, dat de
.
MiLiAAN leed den ver-
verheft zich op
nieuw,
rij;
'
hierentusfchen
^'^J
strada
de genaamde Ketters
te
had
Evenwel
de
bij
om
overzendende,
lijsten
van
gellalte
,
bunrte
ieders
,
Ronden afgemaaid. geen'
eenerlei
oic-
/
Te Rupelnwnde het
haar,
achterhalen; genoegzaam het
Ketterftraffe
gang.
Kette»
berigtte,
hij
manier
met verklaring
zij,
ouderdom, en
hoe
verhaalt,
fpoor daar toe aanwees, zelfs
waar op
der
uitroeijen
van eigen' hand, de
ichrijven
Landvoog-
der
beval
,
^^^^^ °P Brief, het
de Jezuiet
foort,
Hij oVer-^
3den Februarij 1566 (*).
De Koning ^^^^^
maxi*
en
verzochten, tot
ernst
allen
wonden van de Chrisienheid*
heeling der
De
frrdinand
Keizers
hulp met
zijne
zij*
was
Pausdom
zat
verlaten
medegevangenen, het brand
te
zullen
ontkomen
fteken
fchietende
brandfliichters
kreeg
het
toeviel
,
zaakte,
Meef
en ja
,
het
Deze
wist,
waar
Kasteel,
in
die ,
den
brand
omdat
gevoelen
,
het
hij
der
met
die'
,
zijne
zaten,
in
verwarring fcliielijk
en
,
werden.
geflrafc
zij
de
maar de foldaten
;
zwaard
gevangen
Prit-iitet
op hope, van
,
bluscbten
,
een
had.
grepen
De
te"
toe-
de
Priester
Pausdom weder
Gereformeerden
ver-
vervloekte.
viel
er
te
Antwerpen
branden van CHRISTOFFEL die ftandvastiger
was.
te
doen over het ver-
SMIT, of FABRICIUS
Deze was
te
Brugge^
,
zij-
ne (*) BRANDT B/a(fs. 588-59;.
,
GESCHIEDENIS. ne geboorteftad
Monnik
Karmeliter
een
,
177 geweest
,
doch had, het Klooster en het Pansdom verlatende, eene
vrouw getrouwd
geland onthouden.
en zich eenigen
,
Thans bediende
pen de Hervormde Gemeente, als
Leeraar; toen
met OLiviER DE BOK vau Aaht tijnfche
om
Taal
Heidelberg
te
zaken
zijne bijzondere
,
te
gedoemd,
Maar
^
herwaarts
gekomen
De
die
Lange margriet,
hem verraden had
,
ten
vure
geduldig en
gela-
dood
vergaderde
het volk
vergevende
dat
,
Des nachts voor in
,
het
donker zou
ombrengen.
menigte
groote
Zij
en
zijn'
voor den Steen of Kerker, meenende, dat men in
een'
een Bonetverkooprter
haar
haar tot boete vermanende. flerfdag
September
werd
f/vbricius
,
laatfle
Overheer,
zijnen
eerden
Zelfs fchreef hij voor zijn'
ten gedroeg.
Brief aan
La-
verrigten.
kloekmoedig,
die zich
gelijk
te
Profesfor der
Keurvorst Paltzgraaf, den
weder ontflagen.
maanden,
raakte,
werd echter, op aanfchrijven van den
ontwer-
te
zes
federt
hechtenis
in
hij
hn-
in
tijd
hij
bragten
,
hem è^zn
ganfchen nacht over met het zingen van Pfalmen en
Den volgenden morgen
Geestelijke Liederen.
4den October,
ter
zende voor een
dood
oproer,
kanten toefchoot,
„
woorden aan:
„ niemand
„
Heer
want
Mijne
voordoe,
zijn
werk
zeiden toen: ,,
fprak
dit is
„
in
III.
mij
Strijd
het
dewijl hij
volk
van
de menigte met
lieve
Broeders,
mij te
verlosfen.
volbrengen."
dat
den
trauwanten
:
alle
deze zich
Laat de
Sommigen
waarde Broeder,
De Markgraaf,
M
,
wordende, en vree-
vromelijk,
de ure."
iende, riep tot zijne
Hbrv.
om
geleid
Vangt
dat ^
hoo-
finijt, (laat
aa C. )•'•"'
G.
5 '7»
K E R K E L
178
K E
IJ
Op de markt na C. G. flaat dood! en dreigde re fchieten. JaansT/. gekomen, knielde fabriciüs bij den houtftapel, om * -
God
in dien
hem
rukte
aan
dm
vastheciitre
om hem
hals wierp,
Nu
letten.
raen aan
De
te
bidden
te
de
begonnen verfcheidene heffen
raakten van
dat
,
dreigen
het
met
het
eer
„ „ „ „
hij
week,
helhaardiers
en
Schutters
ons
lieve
Burgers, wij
bij.
„Ei, ons
flaat
,
het niet,
zijn
den, maar dos Konings gebod. doet,
het
dos
is
en
,
Wet-
andere
had den Markgraaf,
hooren roepen:
ftaat
het
zoo vinnig, dat
danr na de Markgraaf, de Schout,
Men
en
,
maar
flaan;
zijne dienanrs en
houders dn vlugt namen.
be*
den CXXXflen,
volk aan het werpen met fteenen, eerst de beul
den
te
zwijgen zouden
zij
aan
ijzeren
om
omftanders Pfal-
onder anderen
,
eene
ftrop
en fpreken
het bidden
Helhaardiers riepen
drong hem
met
beul
ook een'
,
maar men
;
mutzaard,
de
hem
paal, daar
aan
ketting
nood
uiterflen
terfliond naar
Burgers,
Mijne
bij.
die
Ziet
Konings geregt."
hem doo,
wat
gij
Maar
nie-
mand, die een' voet voor hem verzette , of hand voor hem uitftak. Men liet het volk begaan. Eenigen fprongen
het
in
ontzetten, rukten de keten los, dan het
hem, mer
eer hij zich
was
(
om
den
ontfleken was
,
wegmaakte, met
Dus
liet
te
trokken
de
branden
,
en
was,
een'
de beul had ijzeren
achteren
men zag
want bet brandde zeer langzaam
doodelijk gekwetst
Predikant
Want
te laat.
het hoofd ingeflagen, en van
ponjaard dooriteken. al
Perk,
mutzaarden weg,
,
nog lang
het vuur, er
dat
den man
) fchoon hij in
ha-
met een
leven,
,
zoo zijn
hoofd
,
GE
C
S
hoofd verroeren
mond ,
zijn'
,
N
E D E
IT I
open en toedoen, tot dat
en lippen eimieiijk,
liij
Echter bleef
vallende, den geest gaf.
S.
I
,
17$ en handen
in
het vuur
dit
fchrikke-
mismaakt ligchaam, na het blusfchen
lijk
vuur, wel acht uren liggen,
laatfte
aan een' grooten fleen gebonden in de
C. G.
,
het
fchouw-
tot een deerlijk
van vrienden en vijanden; ten
fpel
van
nn
I"^^^ 51?»
werd het
Schelde ver-
Dusdanig was het einde van christoffel
zonken.
FABRicius
in het
Het
ouderdoms.
jaar zijns
37fi:e
oproer hield nog eenige dagen aan, met bedreiging,
men
dat
werd één van degenen hadden, op
zij
met fteenen
die
,
Gouvernante,
last der
door bragt
gehangen.
met het vuur gedood
Godsdienst
.
Maar
ftand.
,,..
.
!•
••
•
1
.r. Iiiquifiteur
,
zijn
in
der toef.amming van den Magiftraat
noemden Ketter en
te
Gouvernante
Zij
deden verders
over
in
ftuk
dit
,
hunne
die
-,
ftad
te tijde
eenen
,
,
tot dat er
gehandeld
vat-
met
werd.
zeiden
zij ,
ongetwij-
verwekt zou hebben
indien zij, door dit middel, het
wel
teur va<1
zon- yi-jamje^ zooge- ren.
de Gouvernante hun beklag,
bij
den Inquifiteur oproer
,
gevangenis leidden
water en brood opfluiten
de
over
de
naar
gemeene volk
^
niet
hadden nedergezet.
Met (*) aRANUT. Bladz
508 602.
M
%
^^^^^ ^f,^
vervolgen Inquifij'
1-
weder^
van
zijne dienaars, die,
van
Zij heten drie
geftuit.
feld
om den Die van zonder tegen- ^^u-ge
,
Brugge werd de
te
Vlaanderen door de Wethouders
,
Flier
den fchrik in de anderen, en de ftad
Rysfel werden daar na twee mannen
Te
ten
federf
geworpen
(*>
in rust
r,
Doch
dood wilde wreken.
zijnen
:
K E R K E L
i8o na C.
G
Jaari5i7. „
Met dit 2y deden ven
hielden de Kerkelijken den
al
eenen Engelschman,
ongewijde aarde
in
,
weigerd had,
begraven
Raad van
en bragt zoo veel
Wethouderen en op eene
gellor-
omdat
,
ge-
hij
Roomfche
de
naar
Maar de Engelfche Natie deed
wijze te ontvangen.
,
ouden voet.
Brugge
te
de Sacramenten
daar over aan den
beklag
K E
Tj
belastte
eerlijke
State
wege
te
plaats
men den
dat
,
den dooden
,
gewijde
Brusfel haar
te
ontgraven
te
aarde
ter
,
be-
te
ftellen.
Te Brusfel werd iemand, op
Godsdienst
de
die
ter
zake van
dtn
was
door
gebannen
Galeijen
twaalf gewapende mannen met geweld
,
den wa-
uit
gen getrokken.
Hoe
Briefvnn
jANGRU-
te
dezen
tijde
gegaan
zich van de Heih'ge Schrift wisten
ken van
zij
West
om
friesland
aan den
„ fta^n
Schout
WEL
Hoorn.
ver de ijver der Geestelijkheid tegen
genaamde Ketters
de Overheid ,
mag
M^c-'''^^'' ^
bewegen
joost welken
Latijn vertaald
,
haar
, ,,
.
,..,
blijken uit
toenmaals
,
Hoorn
,
te
.
r-
ecnen Brier
Deken van
zij,
te
ten
de zoo-
diende
jan
van
hoe
en
bedienen
,
te
gru-
Westfriesland
,
aan
van huikesloot , Schout van brandt (*}, uit kwaad Monnikenin zijn
werk
geplaatst
heeft
,
waar
uit wij denzelven overfchrijven
„ Na „
zer
,,
„
„
wenfchinge
aller
alles
goeds, door hem, die on-
waarachtig heil is."
Achtbare Heer Schout!
Ik bid en fmeek u door de ingewanden of ont-
fermingen
van je zus Christus
,
dat
gij
„ (*) BRANDT Bladz. 6ig.
zorgvul-
GESCHIEDENIS. „
vuldfglijk let
„ ' „
de
geftraft, dewelke
,,
Kerk,
5,
mondige kinderen,
,,
niet
„ „ „
zwangere
plaatfen verlaten
,
,,
zocht hebben.
Gij weet wel,
,,
tige
i8i alzoo na
op de kudde van der Beets^
kwaden en de vijanden der Kerk
worden
niet
COC
•
ftoutelijk
God,
Behalve
beftrijden.
wedergeboren
daar
zijn
,
vrouwen,
Kerk
de
in
gekomen
bij
dewelke
on-
zes
die
christus en
in
Moeder de
en de Heilige
den
drie
uiterften
tijd
woon-
van baren niet afwachtende, hare eigene
vreemde en onbekende ge-
en
wat de godvruch-
Haarlem"
Brieven des eerwaarden Heers van
(den Bisfchop van Haarlem^ die insgelijks over dezelfde
zaak
den
aan
Schout
,,
,,
ren ijver der zielen
,,
nijds ter zijde
„ Gods
uitgeftort,
hulpe en
uwen
bijftand
niet
met de zaak
wordt
„
„
in der Beets
,,
wel
„
tegengeflaan^ dan wordt zij toegefiaan,
,,
derom:
,
het
gedaan.
die dus luiden
:
)
des
kwaad door
dat
gegaan, zoo
is
,
uit vva-
prikkel
allen
Indien
gefteld.
had
gefchreven
vermelden, en mijne waarachtige klagten,
tegen-
christus
van
Gij
weet ook de Canons
Ah
de dwaJing niet wordt
Eu we-
Die een ander van de dwaling
niet te-
„ rug roept ^ terwijl hij kan betoont^ dat hij zelf „ dwaelt. En gij. kent de wet Gods, daar gezegd „ wordt: Ten zij gij uwen kleinflen broeder toe^
,,
brengt^ zoo zult gij mijn
,,
Omdat
^ij den doodfchuldigen
„
laten
zal
,,
heb
,
,, Israels. j,
uwe
u gefield
ziele zijn tot
Verders
handen eifchen.
:
Ik
M
man
voor
zal zijn
niet
hebt
zijne
wachter
een en
Melk
aangezigt
zien,
vrijge-
ziele.
Ik
het
huis
bloed van
uwe
over
hebt gij gegeten^ met wol-
3
„
C G.
]3^ri5i7.
Ie
1552.
K E R K E L
i82 na C. G. Jaar 15 17. tot 1552. '^
,i Ie
geweest,
gij gedekt
ziji
„u
^^^^
IJ
K E kunde
mijne
doch
gewijd. Dat zwak. krank, ver° verworpen en verloren was , hebt gij niet
" ° „ hroken , „ gezocht. Daar zal een zeer hard oordeel gaan „ over degenen , die boven anderen gejield zijn, „ Waar toe dienen deze Schriftuurplaatfen , dan al-'
^^/^^
-^
,,
„ „
leen, opdat wij het voorbeeld
gen
,, te
:
De
achter den
alles
onzes Zaligmakers
Zoon des Menfchen
rug Hellende,
zouden
navol-
gekomen
is
zoeken en zalig te maken, dat verloren
j.
Dit alles kunt
„
te
,,
pen, of de ichepen
„
beflaan.
wege brengen
5, zielen
,
het
met
zij
regien
de haven van
in
Dit doende, zult
uwer onderdanen
in
gij
uwe
behouden.
,
was,
van regten
buiten eenig gevaar
gij
om
,
roe-
te
Hoorn
te
en de
ziele,
Want wordt
5,
de verongelijking des naasten geftrafc, wie wreke
9,
dan CHRISTUS ongelijk niet?
Dan
hier
van ge-
„ „
noeg.
„
verworven
„
zen XlVden van October in het jaar onzer
„
losfmg 1564."
Dit alleen bid ik van harre, dat de zalig-
beid der zielen,
5,
Uw „
De
is,
u
die
ons
door christüs
ter harte ga.
Uit H'^ydenes
dood de-
,
ver-
Achtbaarheids onwaardig Dienaar
en altijd toegedaanfle gruelius."
lieden uit de Beets
^
land, op welke deze Brief
een plaatsje in
Noordhol-
werden
door den
ziet,
Schout van Hoorn, op dezen Brief, voor het geregt gedaagd, en eisch tegen hen gemaakt, van voor beflotene hechtenisfe te gaan.
dat hier iets anders
eerst in
Dan men weet
niet,
op volgde, dan dat de geroepenen
,
GESCHIEDENIS. nen zich voor eenigen
aan
tiid
eene
^,
,.
,
("luk
lie:
;
van
,
door
veel
in
C. G.
na
1^21-1517. <^ot
,
,
zoo
,
hielden
zijde
want de Hoorn/che Mngiftraat zag, den Godsdienst
1S3
de
vnigeren
,
dat
i55t.
,____
zich daar vele fchippers en kooplieden, uit Zeeland^
van Amflerdam^ en elders, die t'huis ren van onzuiverheid
men moest omzien vent over te
ter ne-
,
zoo toe, dat
hier de zeevaart
meerder havening,
n.iar
voor de
Daar zich de Pater van Sinte Marie Con-
fchepen.
haven
wijken moesten
en
,
nam
Dies
derlloegen.
verdacht wa-
hooren,
liet
dat
uit, al de
raad
hij
Men
vergrooten.
Ketterfche Schippers
ren i'fjgekomen
,
aan
om
,
floeg
^
de lij
die van buiten
wa-
helpen
dat
^
kant
een''
wist
zoude maar
,
gelijk
behoorde^ de havens zouden dan wijd genoeg wezen.
Door dezen der
,
en was
raad kreeg
hij
den naam
van Havewij-
federt bij de Burgers in geen aanzien.
Men handelde, in naar Spanje Egmond ^ ^
dit
zoude
den Graaf van Sterke
^^" einde den KoWILLEM doen nopens den ftaatvanOran-
-^
mondeUng vcrdag dezer landen. Als men, niiig
om
Jaar,
zenden
te
te
hier
, '
ten
toe
befloten
zijnde
,
zich
de Prins
van Oranje rondelijk tegen den Prefident
viglius
zijn berigtfchrift
uit,
,,
dat
opftellen
liet
,
men den Koning onbewimpeld men, midden
,,
ren moest, dat
„
verval der Geestelijkheid, den
in
zoo
verkla-
groot
een
ouden GodsdieiiSt
„ door Plakaten , Inquilitie en Bisfchoppen , niet „ kon behouden. Dat de Koning zich bedroog , -
„ „
als
hij
waande, de
van Trente
,
die,
befluiten zelfs
bij
der
Kerkvergadering
Katholijke
„
in
Duitschlund, veracht werden, hier
5,
te
zulkn doen aannemen.
M
4
Dat
hij
hier
Vorsten, te
lande,
om veel „ be-
i^
^^S^"
,
K E R K E L
i84
M C.
G „ „ „
beter
Jaarisi/ tot 1552
als
,
hij
de Plakaten introk of ma-
Dat, wat hem, Oranje^
tigde.
aan den Katholijken
betrof,
kon goedkeuren
doch echter
„
ten wilden heerfchen
niet
;
Vors-
de
dat
,
over der menfchen
,
zich
hij
wilde houden
Godsdienst
,,
gemoe-
,,
deren, hun de vrijheid van geloove en Godsdienst
„
benemende.'*
De nadruk
VIGLIUS krijgt
zou doen
K E
IJ
mede de Prins
en levendigheid, waar
den ouden man zoodanig, dat
dit fprak, ontftelden
eene beroerte.
den nacht met diep peinzen hebbende doorge-
hij ,
bragt, des morgens,
bezig met zich
eene beroerte kreeg, van welke
wederom bekwam, geboren
te
Sneek
kleeden
te
een
,
nog
ailengskens
joachim hopperus', die
^
hij
een Fries,
Verhaal der Nederland'
fche Beroerten gefchreven heeft, werd
voorraad
bij
in zijne plaats aangefteld (*).
EGMOND
De Graaf
naaiSpan- je
,
je gereisd
verwerft geen e verzachting van
den Ko-
van
van waar
hij
egmond
reisde hier
op naar Span-
binnen vier maanden
,
eenigszins te hebben
kunnen
wat den Godsdienst betrof, klaard
ter harte
die
hij
hem deze meer dan
dat
,
ging; dat
had
,
zou
hij
liever
dat
eenige
,
dan
Alleen
men zou mogen overleggen, of
andere ftraft
ftrafFe
op de
Ketterij,
Immers
Koning
de
ver-
andere zaak
duizend levens,
willen verliezen
eenige verandering gedoogen.
ftrengheid
verzachten.
had
het jaar
in
,
1565, terug keerde, zonder des Konings
die
denzelven
in
gaf er
zoo
hij
toe ,
ook eenige
vooral niet onge-
moest blijven, kon worden ingevoerd
,
waar door
(*) BRANDT Bladz, 6io-6\\, I0.;-106.
WAGENAAR VI Deel^
BI.
GESCHIEDENIS.
185
door de vermetelheid der Ketteren betoomd, en hun te eeliik
de eere benomen werd, die
_
„
behalen, met, tot hun
meenden
zij
toe,
uilerite
,
te
m
C. G.
)"''fï5;'7»
wc 155*.
.
Itandvasiig te
____
blijven.
Gedurende de in Spanje
,
verblijf
het
en
reize
werden
egmond
van
'J
het ftuk der Ketterij ftiengelijk in het
werk
Te Ronfen werd joost de creul met
het
gefteld. ren.
zwaard
Sommigen zeggen , dat de Predikatien van den Deken van Ronfen^ petrus titelman, hem gedood.
en anderen
,
voor eenige jaren
het eerst de leer der
,
Hervorming hadden ingeboezemd, en nu was deze
TITELMAN,
Te
hevigfte
jan disreneaux
Rysfel werd
door den rook
liever
de
Inquifiteut,
als
verftikt, eer het
vervolger.
verbrand
,
of
vuur nog regt
on t riek en was.
JAN DE graaf van Ekkergem knaar
te
Heynsdyk
werd den
verhaalt, dat er bezwaarlijk hout en flroo
was
het
1565
ver-
te
krijgen
,
om hem
weigerden
,
het daar toe te verkoopen.
te
^
Mo-
hals.
Februarij
brand met
Men
Hulfleramhacht
in
^
voor dezen
^
Hukt verworgd en Nieuwe Testament om den
aófien
branden
te
alzno
,
de Burgers
Te Doornik werden twee jongelingen, hugo destailleur
en
JAN PIK
ook door hunne
,
aoften
verleden' jaars gevat, daar
gevoelens
zij
gelijk
M
geduld
5
,
des
de ftad zamen
buiten ,
,
omtrent
van Oogstmaand
zekere Schriftuurplaats overwogen
banden met
boezemvrienden
groote
gelijkheid 'van
den Godsdienst, den
gelijke
Vervol-
Vlaanderen de Plakaten op y."^
in
ook droegen tot
dat
zij
zij
den
22ften
K E ^ K E L
i86
K E
IJ
na C. G. 22fl:en Maart dezes jaars 1565 hunne Jaarisry. gelijken
Te Brugge zocht
,.
hurg
bieden,
vast
opfchrijvende
der inwoners tegen zijn
door deze
,
gemoed
inhoud
dezen
,,
„
hetgeen
,,
aldus onder ééne gedaante niet
,,
het ontvangen
,
dat
ik
u
met een
Weet
hief
hebt;
gegeven
portaaldeur,
:
,,
mij
ging
,
doek, bedekteUjk,
in een'
ADRiAAN SMOUT gij
te
Iemand
verfchrikt
Inquifitie
te
vasten
kwamen.
Paaschdag, aan den ring van de van
de
in
wit:
Biecht, en ontving het Sacra-
te
ment; maar hing dat
briefje
de hand
Inquifitie
,
Biecht en daar na te S.icrament
een
UiCt
de Parochiaan van Sint IVou-
ADiiiAAN siNiouT, de
^
belijdenis
dood bekrachtigden.
Heer
,
breng
weer
want
op niet
hebben.
heb
Ik
wroegend gewisfe
,
het
wil
ik
,
en
„ „ mond geveegd. Doet er nu mede , hetgeen u „ goeddunkt. Gij hebt mij , met uw opfchrijven , „ een droevig benaauwd hart gemaakt; maar zie, „ dit komt er af, van de lieden zoo vervaard te „ msken. Laat mij, op een' ander tijd, in mijn daarom terftond met dezen
Nogtans
,,
gemoed
,,
op
„ „ „
dat uiterlijk eten van binnen
ben,
„
den der menfchen,
al
gerust blijven.
uw
dreigen niet
daar af, wat het wil.
ik
zou
liever
„ Maar ik betrouwe , „ zal ()."
fnuitdoek
meer
Had
zal
achten ik
ik ,
dan
in
(*} BRANDT Bladz, C19,
miju*
voortaan mij
kome
geweten, dat mij
zoo beroerd zou heb-
hebben willen vallen
dat Go.1
uit
in
de han-
de gramfchap Gods. zich mijns erbarmen I„.
GESCHIEDENIS.
187
's Konings last, werden tegen den na C. G. ;-»"5i7« 1565 eenige God- en Regtsgeleerden ten
Ingcvolf^e van 25fl:en l\Jei
Hove
befchreven der
firalTen
over
om
,
Ketteren.
.
welke hier op uitkwam:
„
Foor eerst, was
,,
zorg genoeg gedragen
„
Trente, welker befluiten, zonder
,,
lande,
,'^gj^^i^ig
voor het keren der Gemeente antwoord
er
afgekondigd en
'^*^°'"
de Kerkvergadering van
bij
uitftel
^^J
hier te (^ggebragt
moesten wor-
ingevoerd
Het overige moest
,
door de
„ „
den.
„
quifiteurs behoorlijk acht
,,
uitgevoerd.
„
der
,,
Scholen, in de derde plaats, insgelijks, door de
„
gemelde Kerkvergadering
„
alleen
,
geven moesten, worden
Ten anderen:
Kerkelijken
was de zedebetering
zoo wel
,
,
op het onderhouden
gemaakt
jaren
,
geregeld
der
zoodat het
;
zou aan-
dier regelen
het ongeraden
,
de
voor meer dan
35 vernieuwd waren.
tweemaal
en
houden
het
als
„ komen. Ten vierden: was „ Plakaten te veranderen, die, ,,
iiaarftigheid
op welken de Bezoekers en In-
der Priesteren,
„ Evenwel kon men den Geregishoven heimelijken geven,
om
alleen
hardnekkige Ketters met den
,,
last
,,
dood
„
gezindheid en gezindheid; en vooral ook op de jaren
,,
ftaat en
te
„
te
„
lei,
5,
goederen
,,
Leeraars
geven
„ worden „
maken tusfchen
fl:rafFen;om onderfcheid te
andere hoedanigheden dezel ven
,
t)f tot ,
,
of
ter
der perfor.en
'dood, of
tot
de
,
acht ga-
ballingfchap en verbeurdverklaring van
veroordeelende.
moesten echter gehandeld.
^.
meening Randple-
hunne
gaven
Zij
gefchrift over,
alles in
raden omtrent het
helpen
te
De allen
Predikanten als
Doch zulken
heid of nieuwsgierigheid,
,
en
bardnekkigtn
die,
uit
los-
zonder aan Ketterfche
»
ge-
K E R K E L
188 na C. G, Jaari5i7.
„
gevoelens vast
te
tot 1552 ,
DeKo-
overtraden
5»ffeldboeten,7 ,
„
of op diergelyke wijze
,,
vond men
5,
en gebeden werden gedaan,
„
te
„ „
Katholijk Geloof verloren
5,
fi
Plakaten
de
zijn,
^^^^ ^^^ geesfelen
j^^j^
K
IJ
,
Ten
ftraffen.
dienftig, dat er openbare
verwerven, dat
om
beduite
,
ommegangen
van den
Hemel
van het Heilig
er niet een flip
most gaan
groote gevaren het ook, in het
,
ballingfchap, r7
met hoe
,
openbaar of ver-
mogt worden gedreigd (*)." De Graaf van egmond was zeer onvergenoegd borgen
,
openlijk, f'ver deze ftrengbeid , en beklaagde zich "'"fhi: niet dat dezelve overeenkwam met de beloften , hem aannemen der Kerk- ^Jqqj. ^q^^ Koning mondeling gegeven. Ook rees vergademisnoegen van algemeen velen meer te het , toen de rino- van Treate. Koning thans , in het jaar 1565 , gebood , dat de beflüiten der Kerkvergadering
lande,
van
Tretjfe
zondering alleen
van de zoodanige
,
welke
konden worden der Koninklijke Hoogheid
komen.
De afkondiging
der
zonder
veel
tegenftand
der
Mechelen bleef het werk (teken
geacht
na te
te
,
Kameryk
,
Te
Geestelijken.
omdat daar thans
geen Aartsbisfchop tegenwoordig was. lag de Aartsbisfchop
te
uit-
Kerkvergadering ge-
fchiedde eerlang in het Aartsbisdom van niet
hier
,
alomme zouden aangenomen worden, met
overhoop met
zijne
Te
Utrecht
Geestelijk-
heid, waarom het daar insgelijks haperde (f). 0-1-
(*) RRANDT Bladz. 621-623.
111,112.
WAGENAAR VI Deel ,
BI.
/
(t) BR\NDT Bladz, 623. wAGEiNAAR VI Declj Bludm. ii3> 114.
j
G E
C H
S
-^Ondertusfchen
,
nimmer geweest was
,,
„
len
,,
verandering °
,
hij
,
,
„
verklaarde:
,,
fen; dat
,
de
cot
.
,
te wil-
ook
er
kon gemaakt worden ^
fchaf- Schrijven
af te
Inquifitie
den Graof wel gezegd had,
de
in
5,
de
ftraffe
voortgegaan
wilde
God-
ftraffen
zoo
veel verzachting
hebben toegegeven, weeren bleef, dat
in
allen
dat
als
,
zij
nog
hij
zouden
Vaders Plakaten en de zijne
waren
met de vereischte matigheid derhalve,
dieusc.
geheugen wilde; maar be-
niet
zijn
vanden Cods-
werd door den
alleenlijk,
der Plakaten
^'^'^"."'^
Het ge-
hebben,"
en Regtsgeleerden
Koning hoogliik geprezen;
J^^J^jJ^
eenige omtrent
„ der Ketteren, ten einde hun den roem te bene„ men, welken zij op hunne ftandvastigheid drce„ gen ; doch dat hij , gedurende dit overleg , met fchrift der
1552.
dat zijne meening
men zou overleggen , of
dat
189
S.
er een Brief des Konings na C. G. de Konin?, betreffende de klag- J^^''^5i7«
in
egmond,
ten van
NM
E D E
kwam
waar
uit Stxnije,
I
opgefteld
moesten worden
deele,
,
en
naarge-
komen. Dit fchrijven ontftelde de voornaamfte Heeren van Algemeen
den Raad van State,
viglius
zelf,
die
de gevol-
i^'snoe-
gen.
gen
men 's Konings geheim moest houden, tot men hem eerst had , hoe het hier werd opgevat. Doch
dieper
fchrijven
onderrigt
inzag,
meende,
de Landvoogdes befloot, achtervolgen.
ftond er
noegen.
Konings
De
last ftiptelijk te
Zoodra dezelve openbaar werd, ont-
alomme groot gemor en
den er zich
Braband
's
dat
vier
blijken
van
mis-
Hoofdfteden van Braband beklaag-
fchriftelijk
nooit aan
de
over
,
en
Inquifitie
geweest, hetwelk door den
beweerden
,
dat
onderworpen was
Raad van Braband en de
K E R K E L
ipo
voomaamfle Heeren van den Raad van
p" C. G. de Jrari5r7.
Te
werd.
j^gjjj
State er-
zou het
''sHerto^enbosch ^
toe 1552. -
K E
IJ
een
tot
oproer zijn gekomen, indien de Wethouderfchap het
'sKonings
afkondigen van
moed
Elders liep nu de
duld dat ren
,
vervoerde
en
,
zij
fommigen
met geweld
uit
maken
de
,
om
weer,
het
in
oi^.ge,
Men
deed
de gevangenen los
was geworden ombragt;
heimelijk
,
te
durvende openlijk
ter
dood
bond men de ellendigen met
da
hoofden tus-
weten, hen den
lieden
tot
flouthcid
het Geloof gevangen wa-
naardien het nu bekend
,
hoe men
om
zulke
de hechtenis togen.
vast overal te grooter te
had uitgtdeld.
niet
tot
ettelijken
die
,
last
der menigte over
niet
fchen de beenen
dompelde hen
,
te
in een vat vol
lei-
wa-
ter, en verfHkte hen dus (*).
Die van
Reeds
in
het jaar 1564 hadden de vier
Leden van
gc« ^^^^^^'-'^^'^'^ ^J^h fchriftelijk beklaagd over het renkWe'n over den weldig gedrag van den Deken van Ronfen, petrus Irquiu-
titelman;
doch van de Gouvernante
niets
dan
teur p.
ïiTELMAN gf^ede
woorden
en
belofte
ontvangen
nieuwe Bisfchop van Brugge
in
q
om
;
,
i'fiteur insgelijks
zich
ten
deren beklaagde,
bij
hooglle
en
over
vier
In-
Leden van
hunne klagten en vertoogen
Landvoogdesfe
herhaalde
reizen
dat
de
de Wet-
dat Landfchap
,
den
den Raad van Vlaan-
vernieuwden de
van Brugge verworven
de
welke flrekken
de Inquifuie te bevorderen,
hduderfchap van Brugge
als
Maart 1566
Wethouderen eenige punten toezond moesten
en
,
tot
bij
eindelijk
de die
den Raad van Vlaande-
(*) bRAKDT Bladz. 632
,
(533.
GESCHIEDENIS.
werd , de (lukken
deren de band gefloten en belast ten
Hove
te
zenden, en den
Inquifiteur ^*N
•
.
191
verboden
,
-1
eenige verdere vervolgingen te doen (*).
Op
gelijke wijze
van
die
als
,
TiTELMAN, WILLEM LiNDANUS dcH
hadden ook de
dat er een
ander
Doch
worden.
werd, en
in
in
Vlaanderen ,
Friezen
Inquifitcur
,
teurw vergeefs
:
zoodat
fteeds
hij
troifcher mvj^ANus
den vollen Raad durfde zeggen:
,
„Hij
,
:
Daartegen voer
men
allerwege
openlijk
tegen
uit
alomme SchimpfchrifOok vond men aan de Kerk-
de Inquifitie, en het regende ten en Blaauwboekjes. ,
aan de Poorten van
Hof ,
het
Huizen van den Prins van Oranje Graaf van in
egmond
men hunne hulp
,
tot
,
door Edelen
,
voorfrand
Burgers
vielen
ook de
ters der
van
Inquifiteurs en andere
waar
,
lastig
Staten en
Aan de
de
den
goede zaak
der
dagelijks
,
klagende over de Inquifitie.
ea aan
en
,
aangeplakt
gefchriften
De Landvoogdes werd
inriep.
vallen
ge-
Steden
,
andere
zijde
Kerkelijke
Reg-
Landvoogdesfe klagtig, dat men hun geen
behoorlijk ontzag toedroeg.
migen ontflagen
over deu
aangefteld ï"M"ifi-
„ wist wat zijn last was en wat hem te doen ,, dat die van den Hove den „ ftoud;" ook veel te toegaven Ketteren , en al te flap waren , „ „ om die te ftraffen."
deuren
vr.n
over^."^/"
verzocht
mogt
plaats
zijne
G.
J3arisi7. tot 1552,
over Die
geklaagd
en
,
na C.
te
,
Zelfs
verzochten fom-
worden van hunne ambten. Doch
onder de gefchriften van dezen
tijd,
vond men ook boek-
(*) BRANDT Bladz. 633-5|o.
,
KERKELIJKE
192
na C. G. boekjes , die de vrijheid van Godsdienst mtt kientJaari5i7 mende redenen verdedigden. tot 1552. Ook kwam te dezen tijde een nieuwe druk in het
De belij-
licht
denis der Gerefor-
ve droeg thans eenen Brief aan
meerden
voorhoofd
l^omtin
voor
Dezel-
van de Belijdenis der Gereformeerden.
God
waar
;
Hervormden
de
in
Koning
den
en zijne Engelen, dat
het
betuigden oproer in
geen
zij
in
hetliclit.
den zin hadden der de
en niets anders begeerden
,
God
verheid der confcientien te leven.
en zich naar
—
formeren. dat
zij
mannen
dan on-
,
gehoorzaamheid van de Overheden in zui-
in de
fteik
woord en
zijn
dienen
te
geboden
heilige
te
,
re-
van,
Zij verklaarden, ten bewijze hier
Nederlanden meer dan honderdduizend
waren
oproer in iemand
,
zonder dat er eenig
hunner gezien
,
of één
Doch
werd.
daar toe ftrekkende, gehoord
blijk
van
woord
,
het be-
Hove misgenomen, oranje,
grooten van zulk eene menigte werd ten
duid, en voor eene bedreiging
EGMOND en HOORNE dcdeu echter ook hun om de Landvoogdesfe te verzekeren , dat het der
Onroomfchen zoo groot was,
mogelijk zou kunnen uitroeijen
voorhielden uitmat.
den
,
,
Doch de
ziende het
gevaarlijk aan te
men
dat
,
terwijl
men
anderen haar
het
men
niet
zoo
voor ongeneefelijk
had
gelijk
,
men
verwaarloozen mogt;
lijks
terwijl
door verfchillende
wist,
het on-
boven de waarheid
fprak
,
houden; noch zoo gering, dat men het
flingerd
,
getal
voorzigtigflen gingen tusfchen bei-
kwaad
dat
:
het verre
dat
best
welke zijde
zij
de Landvoogdesfe, geoverleggingen
te
vrijeliik
,
naauwe-
houden had. Ver-
,
GESCHIEDENIS. Verfcheidene Stadhouilers
Oranje, de Graven
193
met name de Prins van
,
Megen
van lilansfeld en
den aanvang des
in
aan de L:indvoog iesfe:
,,
dat
zij,
„
bleven aanhouden, liever zich van
,,
wilden
om
middelen hadden, en de hand
de Plakaten uit
aan
te leenen
de
Hcorne
'*
Zelfs
omtrent dezen
,
voorgevende
dat
,
zich
zij
dat
op
Oranje het
dadelijk
hunne
in
,
en hier
;
hunne ambten
verlieten
tijd ,
1.
voeren,
zoo de Koning en hare Hoogheid
ontflaan.
O.
f='"r^5ï7'
noch
wil
te
Inquifitie
na C.
1566,
jaars
geenen
zij
„ „ „
de
,
Moniigni ,
Markgraaf van Bergen en de Heer van verklaarden ook,
.
en
Hof
bijzondere
Heerlijkheden, gingen onthouden, zonder zich meer
met de regering
te
bemoeijen
hadden
Intusfchen
(*J>.
eenige
honderd
vereenigd tot een verbond, hetwelk
promis noemde,
om
alle gevoegelijke
wijze
waren
zelfs
werd de gen
te
het invoeren ,
Roomfche
te
Breda,
ter
verhinderen
gegeven
gelegenheid
Heercn van Bloiitigtiy,
men
maar
Com-
het
der Inqaifitie, op ;
onder dezen
Tot
Edellieden.
eerfie aanleiding
zich Verbond
Edelen
,
dit
verbond
volgens fommi-
van de
des
bruiloft
volgens het verhaal
van FRANC. jUNius den tweeden November 1565
te
Brusfel in het huis van den Graaf vnn Kuilenburg, ftaande
te
Brusfel op de Paardenmarkt,
de bruiloft van
Parma , Zoon
alexander' farneze
daags voor ,
Prins
van
der Landvoogdesfe (f).
De (*) BRANDT
Bladz.
643-649.
WAGENAAR
VI
Dcel^
Bladz. 1:8 13:.
Men zie HeRV. III.
(t)
het
werk van den Geleerden
N
j.
w. te
WA-
KERKELITKE
194
De gemeli'e franciscus junius , uit een edel na C. G. Janri5i7 ffeflacht te Bourpes eeboren bekleedde te dien tii, tOt 1552. ^ r^ de het amot van Predikant in de hieimelijke Fran.
-.
Bijzon-
fche Gemeente te /dntwerpen , daar hij onlangs te derheden ,.., j naauwelijks tvvmiig jaren oud , maar met voren , van FR. JUNIUS. ongemeene geleerdheid, en andere uitftekende gaven •
•
..
van Gemve
des verftands en gemoeds verfierd
,
dezen dienst gezonden was.
arbeidde hier met
mond
en pen
onder vele
,
gevaren
Ouder anderen
der Hervorming.
,
voor de
(lelde
voorbeelden
over welke
uit
de
Gefchiedenisfen
door den Magidraat
hij
tot
zaak eenige
hij
vermaningen op, met menfchelijke
politieke
en
Hij
redenen
bevestigd
,
werd
dikwijls
ingedaagd, ook voor het Stadhuis eenige reizen be-
kend gemaakt ne
zelfs
,
aanhooren
zijn
in
maker kende en den
den
die
,
aanbragt, voor
dat
aanbrengen
Eindelijk werd
genieten zou.
Graaf lodewyk van nassau gehandeld van
zekere
welke JUNIUS
gefchreven
bij
een half uur daar de
daar
;
hij
te
hij
het
Nu in het
inwoonde;
zich zoo
met had
dat
den
werd huis
Koning
,
naar
er
van den
maar junius was
Breda vertrokken
bezoeken.
zwarigheden,
hij
heimelijk
ontdekt, in
had.
voren naar
te
Gemeente
ginfels zijner
ging
wien
of 400 Guldens
aanfpraak aan
hem door den Schout gezocht Burger,
3
dege-
dat
,
Wethouderen
,
Deze waren de
gedurende deze
om be-
vervol-
kloekmoedig in gedroeg
,
dat
WATER
:
Hiflorie
der Ncderlandfche
van het verbond en de fmeekfchriften Edelen
ter
in Godidienst en Burgerftaat,
verkrijging in de
van vrijheid
jaren 1565-156^.
GESCHIEDENIS. ure,
ter zelfver
dat hij, te eenigen tijde,
wanneer men op de marl
195 predikte, nn C. G. (san 51 7. ter i^ot 1552.
Hervormden
eenia;e "
dood bragt
1 ,
men, door de keren,
ter
plaatfe
van waar
,
de vuren
glazen venderen,
welken
in
/-
1
,
Itaande
en dat
zag
Gcloofsgenooten
zijne
_«_
flik-
verbrand
werden (*}.
De Edelen
hebbende
befloten
Landvoogilesfe
aan de
in
een verzoekfchrift Verzoek-
,
leveren
te
vervoegden ?
,
\
zich, omtrent den aanvang van April 1566, in eene Edelen aanzienlijke menigte, te Brusfel
,
en traden, op den i"^^^^verd.
hebbende,
vijfden gehoor verkregen
ve, hebbende aan hun hoofd hendrik
Brederode, gefproten
het
uit
aloude
Heer van
,
felijk
nadrukkelijk voordelden,
zij
opfchorting
ven werd terwijl
,
tot
Doch
op 'sKonings
beftond flechts
,
ftuk
en der-
,
naderen
last
het befcheid, hetwelk hun gege-
de Landvoogdesfe
wilde verklaren
,
hoe verder-
van den Godsdienst voor den Lande waren zelver
over
ürenge Plakaten op het
de Inquiiitie en
verzochten.
Huis
Grafelijk
van Holland^ en leverden hun verzoekfchrift in hetwelk
Ho-
ten
ftatelijk
hoe
algemeene
in
zelfs
zich
beloften
niet
,
duidelijk
het bedrijf der Edelen aan-
zij
merkte, hetwelk dezen niet zeer naar den zin was.
Onder
het gaan en keeren der Edelen
ten
Hove
,
was hun de naam van Geux of Geuzen aangewaaid, welk woord fommigen meenen gefmeed het Nederduitsch
Guit
zoo
,
veel
te
zijn
zeggende
,
van^^"jjj^ als fielt,
(*) FR. jUNii Fita, ab Si tin.
Jntiq. Tom.
l.
ipfo Confcripta ap.
Part.
II.
Bladz, 554-657.
N
2
pag.
gbrdes in
2oi-25p.
oorQ^rong
brandt
Geuzen,
,
K E R K E L
106 na C.
G
Jaari5i7, tot 1552. -
landlooper
fielt , ]^gj.
of bedelaar
,
200 veel zou aanduiden ,.„ „ ,
K E
JJ
anderen
,
willen
dat
,
zonder zorg en kom-
als
,
,
,
mer , en gewoonlijk den Bedelaren gegeven wordende;
het zij,
van barlaimont hun
de Heer
dat
fcheldnaam
dezen
allereerst
„ „
Geux of
zulken hoop bevreesd
anderen voorgeworpen
genootfchap
bondenen
fchooijers,
om
lieten zich
hem
dat
,
voor
zij
behoefde
niet
hun dezelve door
de geringheid van hun
Hoe
befchimpen.
te
en gebruikten
is ,
„
:
zijn;" het zij, dat
te
aangewreven
hebbe
zeggende tegen de Landvoogdesfe
het
de ver-
zij ,
dezen fchimpnaam welgevallen
vervolgens als
Men
eene leuze.
dronk op
el-
kanders gezondheid, onder het roepen van Fïvez
les
groette eikanderen met denzelven,
Lang
Geux!
leven
de Geuzen
en
Ook
J
gouden penninkjes, aan een rood
lint
den hals, vertoonende aan de déne beeldtcnis
,
en aan de
andere
twee handen vastgehouden fchrift
dat
is
:
:
Fidelles
den
,
zijde
au Roy , jusques ,
'sKonings door
,
of dergelijk
niet dit
tot
a
zij
om
fluijer
bedelzak
een'
Koning getrouw
of
droegen
la
den
bij-
hefage
,
bedelzak.
Anderen droegen een houten napje, aan
een'
ren band, op de borst of aan den hoed:
Sommigen
uit het
gemeen, een bedelaarsklap
velen kleedden zich in
de
hoe men op zekeren maaltijd
VAN BREDERODE
aangcregt
,
met den nap, en een bedelaars
om
,
bij
,
en
zijnde
Ook wordt den
malkanderen
houten .nap vol wijns befcheid deed
telkens
de hand;
aschgraauw gewaad,
kleeding der Bedelmonniken.
teld,
in
zilve-
uit
ver-
Heer een
welke dronk
,
tas, die den drinker
den hals werd gehangen, rondging,
raal-
kan-
,
:
GESCHIEDENIS. kanderen
ven
,
met
opwekkende
onderling
des vaderlands,
beste na C.
ten
,
hun voornemen getrouw
bij
rym
dit
om
,
197
te
blij-
onder het eten en drinken opge-
>
G,
JaarïS'Z»
___«.
zongen Par
ce pain
Jamais
par
,
Geux
les
&
ce fel,
Dat Bij dit
brood,
par
bij
Hier tegen
Henegomven
in
eene ,
dit
doende
beeld
penningen
zilveren
eenige
,
van
Hal
ge-
,
aan
het
tee-
uitgedrukt
Dit werd fpoedig
den hoedband hechten.
korts
maria van Hal ^
bedevaart
narir
reen doe.
van aarschot
de Hertog
Lievevrouvvebceldjes
maakt, en op
men doe dan wat
,
beeld van Sinte ,
fasfe.
zout, en deez' bcdeltas daar toe,
dit
liet liet
chfe qut Pon
is:
Kooit zal de Geus veranderen
daar na aan
cette lefafs.
ne changeront pour
ken voor hen, die zich aan de Pausfelijke Kerk ver-
bonden hielden dat
hii
,
en was aan den Paus zoo aangenaam
deze penningen
de
naar
,
wijze
der
Room-
fche Kerk, wijdde, en den genen, die ze droegen, aflaten
vergunde (*).
Kort na het inleveren van het verzoekfchrift Edelen, had de geheime Raad eene matiging
„,
,
der Plakaten
ontworpen
B^Ioderatie
ofX^"^°' deraue.
,,
welke men
,
der Ontwerp
aan
den Koning, aan de Geregts hoven en de Staten der bijzondere
gewesten toezond
en
Staten van Holland hadden reeds befloten, gelijk
vertoog
Gemagtigden
,
als
ten
de Edelen
,
te
De
mededeelde.
doen
Hove gezonden
,
,
een der-
en daar toe
om
het
der
Land(*) BRANDT Bladz. '6;z
^
N
<^74.
3
KERKELIJKE
198 na C.
G
Lündvüogdesfe aan
te
bieden
J?.ari5i7. tiVden lieten zich affchrikken tot IS52. . geheel te veranderen, en zoo , ,
,
welk
bij
der dat
doch deze Gemagi
,
om
bewegen,
en
over te geven
het het-
,
de Staten zeer kwalijk genomen werd, zon-
men weet, welk antwoord de Landvoogop gegeven hebbe
desfe daar
fchoon hetzelve
,
niet
gunflig fchijnt geweest te zijn (*).
BERGEN en MON-
Terftond na het ontwerpen der matiging werden
GLIMES
yj^^
jQ^j^
,
Markgraaf van Bergen
,
en
naöiSpan FLORls VAN MOMMER.ANCI , Il.'cr van Blontigni ^ je gezounaar Spanje gezonden , om den Koning mondeling
opening van is
van
l\Io
deratie.
geven
te
doch deze boodfchap
;
de uitkomst voor beiden ongelukkig
bij
alzoo
Inhoud vanhec
alles
zij
Het ontwerp van Moderatie ^^^^
kwam,
Bewindslieden
Leeraars
^^
^q^^
,,
Godsdienst, benevens
,
,
waar van wij
op
van
zulken
,
gernis
„ „
herbergden
,
met de galge
zaakten
„
erfgenamen
„ „ „ „
boetvaardige Ketters zou genade
,
hunne
de onboetvaardige blijvende
bezitten
(^*3
,
mits
,
krijgen
goederen.
nogtans
openbare
er-^
zouden wordaar
het
Ketterij ,
en
de ver-
hunne
Aan gemeene en bewezen,
met ballingfchap
dezen zij
,
Die hunne
zouden het zwaard
Dat de
en aanhou-
,
nieuwe Leere
geftrafr
„ „
Handvesten gedoogden.
,
die
en hunne goederen verbeurd
„
fpra-
Onroomfchen
den
gaven, en de hoofden der
,,
den
uit:
Schrijvers
Vergaderingen
yan
,
,
hoofdzakelijk, hier
„
den
geweest,
nooit weder naar huis zijn gekeerd.
doch wor-
geftraft
hunne goederen
ze hunnen wettigen erven
na-
„
lie-
WAGENAAR VI Deel,
Bladz. 150- 1;5.
,
GESCHIEDENIS.
199
zouden ze verbeuren
zoo
„
lieten
„
ondernamen, andere Insezeienen
„
HerJoopers alleen, geen berouw toonende,
maar
:
zij
,
,
hunne goederen verbeuren,
den
,,
plaats
„ „ 5,
„ „
re
daar
zouden
,
Itrafc
worden
;
,
ten der Provinciën,
den was
,
Ketters
aan welke
verwierpen hetzelve
de
Laiidzaten
,
verzachting der Plakaten
dit
keer
,
,
,
eene te
tijd,
dat
Sta-
het
als
vreesde
geelk
zoogenaamde
verftrikken
,
de matiging
Moorderatie ().
de ondervinding,
ge-
De
keurden het
Doch,
zocht
,
Moderatie ^ fchimpswijze uit
zulken
ontwerp gezon»
eenige
,
door
noemde men, omtrent dezen zag ook,
in
,
dan met den dood.**
meen den inhoud van hetzelve inzag
men
op nieuw
zouden met ballingfchap ge-
goed, met eenige verandering.
dat
-,
verbeurte
mits
,
doch Herdoopers
valle, niet zachter
zou-
hunne erfgenamen
aan
ze terftond Hervallene
berouw toonende
G.
faar'5'7' tot 155»»
Daar het anders gelegen wa-
kon hebben.
vervallen.
nn C.
De
te verleiden.
.
,,
zij
of
Men
op den
er
en
af-
welken groot en klein tegen de vervolging be-
toonde, weinig acht werd geflagen, alzoo
dezelve
nog gelladig bij aanhoudendheid haren gang ging. Trouwens, men vindt in de Gelchiedenis der VoortMartelaren, in dit jaar 1566, wederom vele voor- £^"8 '^^f beelden van zulken
,
hun
die
Geloofs, hebben geboet list,
den
handen
bovengemelden
te krijgen,
leven
,
ter
zake des
men zocht ook, door franciscüs jünius in
(f)';
doch
hij
omkwam
het
gevaar
nog (*) BRANDT
Bladz. 67^.
wagenaarVI
(t) BRANDT BlaJz- 678-68^.
N4
Deel, 5/. 157.
„j^g^
,
K E R K E L
ooo na C. G. nog in
tijds
1
Levensbe-.
geliik hij zelf in zijne korte
,
J:iarï5T7 fchiijving verhaalt, daar wij tot 1552. . 1. .
K E
IJ
boven melding van ge-
1
maaRt hebben.
Men
Tot
be-
Vlaande-
liikte
al-
lyahch
-
eindelijk
prediken, en het Sticht van dit
,
ook,
eerst in
Artoh , daar na
en
Hooimaand,
in
Utrecht.
Holland
in
gelijk
,
ook door juNics gemeld wordt, wilde men daar beletten
Hond
te fluiten
dat fommige Edelen, ziende zich in
genade vervallen
,
'sKonings on-
Hoe
het
men hen
toen
wapend
dreigde of Hoorde
busfen
kwamen
,
en
heibaarden
de goedgunners, of zelfs briefjes,
openlijk,
de naastgelegene
De Leeraars waren
kwam.
Doch
Emhden
eerlang
,
werden
De onder
aangeplakte
bij
er
,
uit
in de
,
bij
gehoor
tot
Frank-
Walfche
andere ontboden
en ook van andere plaatfen.
gewoon gewaad
eerlang
llilte,
gedeeltelijk
dene Pjjesiers en Geestelijken hier
ook hun
ge-
,
preke.
fteden,
ryk herwaarts gekomen, en predikten Tale.
ze
wanneer het volk,
bekend gemaakt: uit
doch
;
en
,
ter
,
en plaats der preken werd, of in
duizenden,
daar na in
,
den beginne ongewapend
met zinkroers en zijdgeweer
met
zelfs
in
Onroom-
de
zij ,
ichen vergaderden eerst in boslchaadjen het open veld:
cemeen duar
uit vertwijfeldheid het
toe hebben opgehitst.
ver-
alle
meenen
anderen
;
welke
,
eens vooral ingevoerd zijnde, de deur voor dere Hervorming
van
Bra-
in
Waarfchijnlijk
door de uitwerking der Moderatie
tijd
in Junij
zulks openlijk te doen,
zij
Flaanderen
hand, en
heime-
,
doch
bijzondere huizen, gepredikt,
^"
1566, begonnen
renen voorts
^^^'^'
hadden de Gereformeerden
hier toe
te
lande
en predikten
,
Verfcheiverlieten
de
leere
der
-
GESCHIEDENIS. der Hervorming
hun
het
hunne
in
Kerken
Ook deden
toeliet.
qoi
zoo lang
,
zich
eenise
men
G, vrome P^risi/. na C.
cjt
om
handwerkslieden op,
De
vermanen.
volk
het
vergaderingen, die
ren, werdra zeldzamer gelloord,
nen
had
Honden
gewapend
dezelve
,
den minften onraad
bij
enboven hun werk
maakten,
te
noodigen
Eoskverkoopers
tijds
de preke
tot
,
om
der
in
De
werd, om
Predikant leerde
toe te
zeil
(iellen.
Som-
om
gefpannen werd, zonnefchijn
te
be-
beneden den wind van
hem
te beter te
De Roomschgezinde eerfte
ook doorgaans
op men eene foort
heeten
terwijl het volk
,
en daar-
door de ijverigften, nage-
hem voor den regen en geplaatst
,
van
en den weg derwaarts
wist
ijl
ftoel,
dragen, boven welken een
fchutten
Ook
die
,
de inkomenden verbodene
die aan
werd hem de
talrijk
men begon-
de voorbijgangers
ftonden
van een' wagen, waar
van predikftoel tijds
1552. -
te
wa-
wonen.
te
bij
boeken voor geld omdeelden. veeltijds
nadat
kennis gaven
,
Voor aan
aan te wijzen.
zeer
op de toegangen
er fchildwachten
en
leeren
te
kunnen hooren (*).
Schrijvers
openbare Preek gehouden
is
verhalen,
dat
Vlaanderen
in
de herman '^''j'^''^»
bij
Oudenaarde^ op den weg nzzr Gend, op den i4den krr, doet door HEiiMAN modet, of STRYKRR , van '^^^^^'^^^ ,
Jiinij
„
••
,
1
M
.,
T->
•,
Zwol, eenijds Monnik, maar nu Prcuikant de Gereformeerden
te
Oudenaarde,
KROESEN, Schout
te
WIG NAAR
VI
vinden.
Geudbrug^e , meen-
Deel, Bladz.
Bladz, 68j--'So.
N
5
p^g^Ij in
'''^"'
laten
de (*)
openbare
in dezelve zou- V laande-
den zich wel 7,000 menfchen hebben jLORNELis
1
onder
161 -1.53.
brandt
K E R K E L
202
na C. G. ^e deze vergadering te fiiooren Jaar! 517. ^ '
K E
IJ
en
,
reed
gezeten, met een degen in de eene
te
,
paard
en een handroer
hand , op den Predikant aan ; doch de-
in de andere
ze verftak zich, op het eerfte gerucht, in het naaste
bosch; en het volk onthaalde den Schout met
eene hagelbui van fteenen,
zoodat
een goed heenkomen zag, en
dood den
weder
kwam men
grooten getale
in
om
gewond
Hier door gemoedigd,
ontvlugtte.
23fl:en Julij
hij
naauwer nood den
ter
op eene
,
Twee damen de ver-
groote weide, niet ver van Gend^ bijeen.
Toen
gen werd hier gepredikt. gadering
te
bragt
Deinfe over, daar na
te
Erkelo,
van Brugge, en zoo voorts
gewest
in het
door geheel
Vlaanderen.
in die zelve dagen predikte petrus
PETRUS DATiiLc-
jg
Poperingen, en daaromtrent
Hij
was daar Monnik, en, na het
Klooster, eenigen
tijd
formeerden geweest keer ftonden
men,
,
,
in
maar nu
toen
,
van het
onder de Gerede zaken
in-
davids
Pfal-
Franfche Dicht- en Zangmaten
van
wedergekeerd
naar de
verlaten
Pahz
den
dathenus
Westvlaanderen,
in
CLEMENT MAROT
eU
nadat
;
hij
THEODORUS BEZA
,
het
in
Nederduitsch had berijmd en aan den dag gegeven.
Deze Maart
heeft hij, te
mee eene Voorrede, den
Frankendaal geteekend, aan
alle
derlandfche Gemeenten en Kerkendienaren
,
de onder het Kruis, opgedragen;
zij
het kort openli;,k
in
alomme
,
gelijk
van
23fl:en
de
Ne-
zuchten-
ook
in
daar de Predikatien doorbraken
gezongen werden.
door zijne onervarenheid
verfciieidene misflagen
Dit in
werk,
de Hebreeuwfche
waren begaan
,
,
hoewel daar
hebbende
taal bij
het»
GESCHIEDENIS. hetzelve uit het Fransch
hem,
vertaald
evenwel,
te
hoewel het
,
naderhand zelf bekende,
gelijk hij
G. *
werd _____
,
dien tijde, toen de Nederduiifche Rijm-
nog t'eenemaal onbefchaafd was
konst
na c.
haastig J**"" 5^7»
te
was afgedrongen
eene ontijdige geboorte
als
en
,
203
hoog geprezen
,
hem geen
en maakte
Wij weten, hoe het
tot in
de Hervormden in ons
onzen
land
gunst.
fteeds
leeftijd
gebruik
in
velen
bij
,
kleine
bij
gebleven
,
en eerst in het jaar 1773 i^et eene nieuwe en betere Pialmberijming verwisfeld welfprekendheid
groote kregen
,
trok
veel
hij
is.
Voorts voorzien
door lange
,
met
oefening ver-
meer aanhangs achter zich
,
dan andere Leeraars, en verkreeg, verhaalt men, in het kort wel 15.000 menfchen tot het gehoor zijner Predikatien (*).
Buiten ontwerpen werd
op den a4(len Juni) en Openbare
vervolgens openlijk gepredikt in zeker
heesterbosch
y
^'^'^
des Heeren van Berchem, met zoo grooten toeloop, pen. dat
de Wethouderfchap
aan de Landvoogdesfe
,
voor erger beducht
van
kennis
fchen wapenden zich de Hervormden
waren,
talrijk
te
geweld
te
befcliermen
gaf
te
van
dezen
zich zelven
ook
;
om
mogen hebben
tijde
Hooimaand,
;
ontwerp van Moderat ie
,
zij
om
oproer list
een
vrije
en ver-^
Gods-
doch de Hertogin
een nieuw Plakaat
meest
tegen
leverden
den Magiftraat,
zoekfchrift in aan
dienstoefening te
om
er
die hier zeer
,
niet, gelijk zij betuigden,
verwekken, maar,
,
Ondertus-
gaf.
uit
,
den 3den
overeenkomende
met
het
doch bevelende,
dat
men de
(*_)
BRANDT Bladz,
6gz>.
^®
,
K E R K E L
ft04
«a C. G. de Predikatien
zou verftooren
ja;iri5i7.
koorde
{j2j^^.gj,
j^^^
flechrs
nieuwe verbittering.
tot 1552, .
^jg
en de nieuwe Predi-
,
Doch,
ftraffen.
Ook
dezen
In
ken, bewoog de Hertogin, echter
burggraaf van Antwerpen voerde Antwerpen
te
begeven, en orde
De
dere beroerte.
kttendheid,
en
der ilad
te
niet
beveiligen
de knechten
toe
vee! moeite
bragt
doch
,
de Prins
jgjj
te leggen.
meer of min
's
met op-
Raad voor,
zouden
de
,
rust
breede
(_).
Ook te
daar
men
Met
zeer
zoo ver,
het
Gereformeerden, of,
Hervormden reeds
logen-
naar
tegen ver-
wilde
dit
gebruiken wilden
prediken binnen de ftad
Op
,
nemen, om de
te
hen ook noemde, Kalvinisten
rust
zich
inwiUigen, maar bood zich aan, dat de
groüt gedeelte der
Te'sHer-
van Erf-
om
te (lellen
Durgers zelve allen dienst doen
weer neder
zonder moei-
titel
den breeden
in
eei'iaoo Waardgelders aan
Raad
van za-
Prins hoorde de partijen
(loeg
niet
waar door
,
fland
niet
Oranje^ die den
te, den Prins van
het
bewijzen
te willen
de fcheure grooter werd.
verwekte
dit
baatte
Lutherfchen boven de
dar de Magiftraat fcheen den
Gereformeerden gunfte
K E
IJ
,
een
men-
gelijk
beloofde,
gelukte
dat
het
het
hem
,
ge-
het
verhinderen, hetwelk de
vasrgefteld te heiftellen
hadden, en dus de (f).
den voorgang van Antwerpen^ werd ook buiHertogenbosch, den aiften Julij, in het Boschveld,
(*) WAGENAAR
Bladz.
164.
werkelijk icoo Wnnrdgelders
hebbe
,
tot verzekering van
(I) BUANDT Bladz,
uit
fchrijft
de
dat
Burgerij
de rust der
69;: -707.
:
ftad.
de
Prins
bezoldigd
GESCHIEDENIS. Kamp,
veld, op den hoogen
de
bij
Hosfchersloot
en
,
kornelis van
bomen,' door eenen onder fommiqc ^ DiEST, gepredikt, en het prediken en Feestdagen voor-
205
federt
na C.
G,
r^^ï5|_7tot 155a.
Zon*
alle
.
Men
namiddag vervolgd.
ging hier ongeftoord ter preke, en bragt er ook kin-
Het ztlfde gebeurde
deren ten doop.
Rysfel
te
Doornik
Falenchyn, alwaar ook de kinderen
^
in
^
liet
open veld door de nieuwe Predikanten gedoopt en de lieden getrouwd werden.
van Oranje zich
Terwijl de Prins
in
Antwerpen Deopen-
ophield, was de openbare Preek in de voornaamfte
Stadhouderfchap aangevangen,
fteden van zijn
RIS
VAN PALLAND, Graaf
Kerk
Leeraar,
zekeren
gerardus
Hervormde Leere prediken. meer dan ééns eindeliik
,
in
,
den aanvang van
dezen
de
werd,
tijd
te
,
gaven
eikanderen
Julij ,
in
om ook Men
in
beginnen.
Holland, flechts twee Predi-
tijd, in
kanten, piETER GABRiEL , een Vlaming, en jan ARENDSZ. van Alkmaar, een' Mandemaker van zijn
handwerk,
vrouw,
pieteii gabriel had
,
Amfterdam gewoond,
Hier leerde hij,
fteeg. nlle
te
in het'
met in
geheim,
de
zijne
huis-
Engelfche
in zijn
huis,
Zondagen, den Heidelbergfchen Katechismus,
met groot gevaar derfchap,
zoon
,
die
en in
,
van
wegens de draf heid der VVethouden
plaats
Schout pieter
van bardes
zoodat men de Had tegenwoordig
pieters-
gekomen was
,
Amfterdam
,
niet
•
de ^-'êO""2n
Vele Hollanders^ bier,
Holland met de openbare Preek te
genaamd,
gehoor geweest zijnde
ter
bedenking, of het niet haast
had,
liet
van Beelden zuiveren, en daar in,
zijner ftad
door
van Kuilenburg^
p^^
flo- Holland
maar
,
K E R K E L
so6 na C, G.
maar Moorddam noemde,
Jaarisir. ^g^ ,
het menigvuldig bran-
Thans was gabriel naar
bloedvergieten.
gf,
om
K E
IJ
jan arendszoon woonde met vrouw en kinderen te Kampen^ daar hij, insgelijks, elders vertrokken,
heimelijk
in het
ook begaf
hij
gemeenten
te
zich fomwijlen
bezoeken.
Hij
een'
Amfterdammer,
viaarfche Kerk
in
was
Holland uit
zijn
krankzinnigheid
te
,
daar
jaar
Preek bij Hoorn,
hij
Alk»
,
federt de
raasde
hij
en te
op-
en tierde.
werd deze vervolger met zulk
eerlang
ver-
elbert
inkomen zag verminde-
ren, en daarom op dezelve hevig
bezocht, dat
Alkmaar
;
de
Utrechtfche Kanunniken
gepacht hebbende voor 500 Guldens
Maar
om
,
die de Pastorie der
van eenige
komst der Hervorming
predikte
Meester
van
door de bitterheid
dreven,
HUIK,
voor weinig perfonen
,
Amflerdam
eene
aan
Gods genade
in het
Dolhuis raak-
vertwijfeling
meer dan 25 Jaren gelegen
,
en in
het
1594 zyn leven geëindigd heeft ().
Zes Burgers van Amfierdam ^ reinier kant ^ frank de waal , kornelis jansz. koster , alBERT HEYES , WILLEM FLORISZOON en LAURENS jakobszoon, REAAL bijgenaamd, omdat hij op het Water in de Gouden Reaal woonde (f) , jan arendszoon in Amflerdam ontboden hebbende jaad(*) BRANDT Bladz. 712.
(t) Deze LAURF.Ns reaal wns een der IjverigfTe voorder Hervormden, naderhand meermalen Schepen
ftjinders
der flad
Awfterdam
na Kornel land.
,
,
ook Raad en Burger- Hopman, dnar
en eindelijk
Raad
ter
Admiraliteit
Uit zijne gedenkfchriften heeft
brandt
in
zijne
ZeC' ver-
ha-
,
G raadflaajrden
E
C
vS
na C. G. eene zamenkomst buiten l^ariSi?»
_
de Sint /^nionispoort
waal
aan den
,
den i4den
Swaag
Juist op dien
(lil
voor het
,
en
tijd
Bangert
de
waren
Zuidhollandfche Edellieden
ken
te
werd
,
de eerfle PreKlooster
men
vm Blok-
als
gaan.
voet wil
geval de Burgemeesters,
bij
hüikesloot, den
korver
henduik
befloot
doch op
Reguliers
te
met den fchout Meester joost Onderfchout
zitten;
te
men over moet,
het veld, dat
ker naar
Men
riet.
deed jan arendsz.
Hoorn
tot
T,
,
r.
de Stad en Houte-
het
in
JJkant,
Julij
,
,
tusfchen
,
Amfterdam nog
dikatie buiten
op
207
S.
I
met hem over het aanvangen der open-
bare Preek in Holland^ in
vooreerst te
N
E D E
IT I
bij
gast; vernemende,
de
Reguliers
dat er digt
begaven zich de Schout
twee
en
,
bij
jonge
Monnigepredikt
de Onderfchout
,
een van de Monniken , en de twee Edellieden
,
der-
waarts dicht achter den Predikant, die echter met
Toen fprong de Monnik in weg van het Klooster fcheidde ,
zijne rede voortging.
de floot, die den
en fchreeuwde zeer het volk op
niemand verroerde kant
iets
,
meenende daar
ijsfelijk ,
de loop
te
riep de
hoorde bijbrengen
van jOANNES Euangelie:
Schout uit
door
Als zich echter
kriigen. ,
het
die
den Predi-
Xde Hoofdftuk
'Ja^ja^ ik zal u welke-
ren jOANNES in het tiende^ en ging naar het Kloos-
De Onderfchout hoorde den
ter.,
Predikant
einde der Preek, ook de Edellieden, ter
maaltijd
komende
,
tot
de
die,
Monniken
tot
het
wederom dorden zeg-
halen nopens het prediken in Holland voornnmelijk ontleend.
1552. ,
K E R K E L
ao8 na C. G. zeggen ja?.ri5i7. tot 1552.
DE,
-
Buiten
hun de rede
dat
,
—
beviel-
bredero
Heeren van
,.
,
,
die zich thans te
Hoorn bevond, en van daar bemoedigde de Hervormden
naar Amfterdatn toog, *
kwalijk
niet
tegenwoordiffheid des
j-jg
K E
IJ
ZOO fterk, dat men befloot, den volgeuden Zondag den
Holland
voor de tweede reize in
Jiiflen Julij,
Haar-
openlijk te prediken te Overveen^ even buiten
lem
y bij
Huis
het
te
Kleeft
Heeren van brederode.
Amflerdam
meesters van
van allerhande gerugten te
Vergeefs
alles
men op
verhinderen, te Haarlem hield
kwam
,
het volk
Amfterdatmners ,
in
het meeste volk
reeds den
was en op hoewel
hij
grooten getale
omtrent vier uren lang, fchijn.
dien
dag
uren ge-
te elf
te
Overveen
ganfchen
,
daar
nacht geweest
nu predikte pie-
II.
8,
in een'
zeer
te
Over-
die daags te
voren
jan arentsz. Alkmaar gepredikt had
veen hervat door
zonne-
heeten
Des anderen daags werd de Preek
ook buiten
dit
9, 10, en dat, en zwak van perfoon was ,
ovcr Efez,
zeer klein
om
,
en daar oiMer vele
,
het veld geflapen had;
TER GABRiEL
werk
het
in
de poorten gefloten; doch toen deze
opend werden
Burge-
fielden
door het uitftrooijen
zelfs
,
,
onder het gebied des
predikte
hij
;
over eenige woorden uit den CXVIÏ[denP/tf/w,voor zeer groot gehoor floten had.
,
alzoo
men nu
Hier verfchenen
geene poorten ge-
ook
perfonen onder de Toehoorders,
vele
verwonderende, dat deze Mandemaker,
Leek, de Heilige verklaarde, en
in
omtrent vier uren
Schrift
een
zoo
Geestelijke
zich ten
gefchikt
en
zoo lang fermoen,
duurde, zulk eene
hoogflen
een
flechte
bekwaam hetwelk
goede
orde
GESCHIEDENIS. ,
waar
zij
gekomen en gevraagd
die t'huis
leecnwoordig, de
waren daar weder
Vele Amflerdammers
gebruikte.
geweest waren
Gods
hebben
aop
bekenden
vrijmoedig
,
V\'ij
„
klaar en
„ „
Papen met menfchelijke leeringen verduisterd, en, dezen
tot
toe, befmet
tijd
is
G.
|2'''"^5*7»
:
,,
nin hooren voordragen
aa C.
den menfchen
woord
heilig
zijn-
hetwelk van de
,
geworden.'*
Middelerwijl werd er in eene bijeenkomst te Buik- Buiten floot
ook befloten, op den
maand de
,
buiten
Amfierdam
^^"^''''"
Dit gefchied-
prediken.
te
jan arendsz.
insgelijks, door
Hooi-
dag van
laat.^en
van
verre
niet
de Haarlemmerpoort, regt over het KarthuizerKljoster ,
op eene
Men
plaats
Rktv'ink genoemd
de
,
Kamp, doch
derde
buiten het regtsgebied
had op dien morgen
aan Burgemeesteren ning van hetgeen
,
deden
verzoek
en
,
de
in
fl:ad.
vertoog overgeleverd
een
met kennisgeving en
zij
,
der
,
verichodat
het
den Heeren Raden zou gelieven zelve ten gehoor
komen
,
of de Herders
zielen zorge droegen,
of
er iets tegen
voor hunner onderzaten
die
,
te
te
zenden,
om
verltaan ,
te
de leere der Godzaligheid
,
of tegen
^^ï\ vrede en eendragt, geleerd of aangerigt werd.
De Raad
befloot, na overweging, hier over ook het
gevoelen der
Schutterijen
van welke verklaarden
:
te
in
nemen, de meesten
Dat men de buitenpre-
„
„
dikatien
,,
Wethouders en
„
overlast te
,,
wapenen bevolen waren."
gedoogen zou, voorts bereid zijnde, ftad
met
befchermen,
lijf
tot
en
goed
tegen
de
allen
welk einde hun de
De
Preek
had dus
voorrgang, onder welke, volgens verhaal van wa-
HeK.V.
III.
O
CE'
-
,
K E R K E L
ftio
na C. G, jaari5i7.
GENAAR
(*)
Diaken
twee en
tot 1552. -
,
K E
kornelis \mn
door
,
IJ
tvvintia:
Guldens
teilingen
5
verzameld wer-
Het prediken op de Rietvink^ en naderhand
den.
op de lastaadje, aan den IJkant, genoegzaam onder de ftad
werd
,
maand
de volgende
in
,
eenige
,
rei-
zen hervat. De Schout pieter pieterszoon poogde de tweede bijeenkomst op den vierden
doch
te ftooren;
wacht had aan
Men
hem.
het rot Schutters
de
dat
,
Haarlemmerpoort
hem ook
te
dezen
tijde,
InW?.terten'^AIk"'
maar en Enkhui-
In
^^"^
deze
dagen
tijd
predikte
Ambachtsheerlijkheid
men
zich
Waar door
genoegzaam
der
hij
niemand, wegens
den Godsdienst, geweld aandoen zon. de hand voor dien
ter
liet, zijnde
door den Prins van Oraii'
voorzigtig en matig gedragen, en
hem
het
gewapend
toog hier vervolgens ook
Stadhouder van Holland, belast, dat
als
dag-
de
belette
,
preek, welke de Schout toen ongemoeid
je,
Augustus
ook ftad.
gefloten was.
te
Sloterdyk
Te Bmhfloot
over het T, in Waterland ^'f^tx^ door jan arends200N en pieter gabriel, om den derden en vierden dag, gepredikt. allert gerritszoon en pieter KORNELiszooN predikten, te dezen tijde, fomwijlen buiten Alkmaar, en in verfcheidene plaat-
Op
fen van het Noorderkwartier.
Sint
yakobsdag
deed pieter korneliszoon van Alkmaar de Predikatie voor die van
TVyJtng
,
achter
Enkkuizen,
Grootenbroek
,
daar
op de vele
eerfte
groene
Toehoor-
ders van verfcheidene plaatfen bijeenkwamen.
Thacs (*) VI Deel, Bladz. 167.
GESCHIEDENIS. Thars
liep er
211
Gouvernante,
een gerucht, dat de
ten einde de beroerte, die in het lund
was,'
de Predikatien zou toelaten
de
lei),
aiften Augustus
daar die vóór den
den
Dit deed velen in de
zijn.
Holland verlangen aangevangen.
Predikatie
en den in
hij
te (til.üt
overige
5 "'7.
1552.
(leden, zou- Inden
begonnen
werk ook
dat dit
,
al
J^'""^'
***
Heden van hen werd
hij
pieter gabriel terftond daar men hem de eerfte open-
Dies werd
gezonden naar Delft lijke
in
G.
na C.
,
de Hoornbrug
bij
tusfchen
,
die
Had
Haag, liet doen, en kort daar na predikte den Haag zelven , zoo in het Foorhout , als
op den Fyverberg
,
Prefident van den
Hove, Mr. kornillis sluis,
en zelfs voor het huis
den Predikanten nog onlangs zwaar had
düch nu het prediken door een zonder het
re
kunnen
beletten
,
van étw die
gedreigd,
aanzag
glasvenfter
,
wordende de verga-
dering door eene menigte gewapende Delffche Schutters
befchermd.
In Augustus werd predikt ,
,
te
Oostbroek
,
ook door pieter gabriel ,
omtrent een
,
Utrecht, Daarna door jan
uur gaans
arendsz. even
ftad, digt voor het Kasteel, uit hetwelk
met een roer gedaan , en zeker meisje
Na
.
.
ge- Utrecht
van ,
buiten de
een fcnoot
getr.fFen werd.
kwam de Leeraar in de (tad, en werd kater, een' Amjierdammer , gehuize van de vrouw van diemen , met
de Preek
daar, door dirk bragt, ten
wier Nicht
zaamheid
hij
kwam
getrouwd was, doch dtze herbergdeze
op goed en bloed tus werd
te
vrouw,
in
Oen
Haan.
vervolg van vijftienden
weder op zekere plaats, kort
bij
tijd,
Augusde ftad,
Loevenhout genoemd, gepredikt, en den achttiendea
O
2
bui-
^''
'^^''
"J
Sticht.
,
K E R K E L
312
de Tollefteegpoort
na C. G. buiten Jaari5i7.
K E
IJ
weg
benevens den
,
naaf
Preeswyk of de Faart,
^
Men
beproefde ook
Dord-
ten
Gou la"
nisnï^"^
om
,
Dordrecht en buiten
om
voorfchijn,
^^
de Preek
houden bui-
te
Gouda ^ doch de Preek
kwam
hier
hooren
te
;
weigeren zelfs mompelde men te Gouda ^ dat men deze nieudepreek vviaheidpredikers van kant behoorde te helpen , en tehouden ... ,. . „ bij een Heelmeester of Barbier, die het gerucht van
„
eene
te
.
,
.
,
,
houden Preek onder het volk had gebragt
werden door eenige jongens de glazen
Maar al
buiten Gorntchem
op een' Waard
in Julij,
Hoorne, en ook elders,
van
DEN HEUVEL DIRKSZOON,
omtrent,
Rynsburg ,
te
prediken:
te
Wyngaarden gegeven In Zeeland.
,
te
van
adriaan van
Burgemeester der ftede, ,
waren
Wadding ,
der
hier
Ook ondernam men
Hervorminge toegedaan. ,
fchijnt ,
Graaf
den
gepredikt,
en een groot getal van Burgeren
Leyden
ingeflagen.
werd, naar het
buiten
en elders daar-
waar toe jakob
Heer van
,
gehouden werd , de meeste aanleiding
hebben.
te
Te Middelburg in Zeeland, WILLEM VAN HOORN , oudcr verfcheidene
leden
heeft
de
Predikant
de begunfhging van
der Regering,
al
vroeg
in
het
Ook predikte men, in eene Zoutweduwe bastiaan matthyszoon, op
openbaar geleerd. keet van de
den Dijk
buiten
,
Flisjingen
,
te
Arnemuiden
Zierikzee ,
te
:
voorts
te
Fere
,
te
Tholen en op vele an-
dere plaatfen in Zeeland enz. (*)
In (*)
Men
zie van dit alles breeder
brandt
w&GENAAR VI Bcel^ Bladz. 164-109.
5/, 709-741^
GESCHIEDENIS.
213
en ooggetuiijen na C. G.
In dit jaar 1566 wordt door oor-
en ook door den defdgften onzer Nederlandfche Ge° fchiedfchrijveren
een zonderling geval gemeld
hetwelk
,
vreemde bezoeking gekweld werden. kinderen toe
knechtjes en
,
werd
,
,
niet alleen
meisjes
met eene S^^f
in velerlei wijzen
,
als katten,
lijkfte
,
nog
wanden en
bij
harten van die neep fchenen
fpraken
zegt raen
,
vreemde
tongen
,
vreemde
dingen,
talen
klauter-
de
manne-
kwijnen.
te ,
de ver-
op, gaven
dat
,
Zij
en met lispende
van hetgeen op
ja
dien
oogenblik elders, zelfs in deVroedfchap, gefchiedde.
Het gebeurde, zoo
laurens reaal , tryn gerrits, toen
verhaalt
één dezer kinderen tegen tijd
Weesmoeier
,
het
die
vasthield, uitborst in deze 5,
JAN KLAAS ,"
„
zal naar
„
aanregten, want dus
„
ten."
zij
den
Het
(die een
Haag
woorden:
hem
,
of
hij
niets
goeds
in
den
Raad
beflo-
het
,
gizeid.
,
en
komt daar het
Haag zou
reizen ? Hij
Zij voegt er bij: dit kind
Men maakt
teren bekend, en ziet het fluk,
O
in
van de trappen treedt, en
naar den
verfchrikt en bekent het: heeft het
zoon,
daar
met andere Raden,
fcheiden der Vroedfchap
vraagt
Uw
op wat afnemende, gaat
lijden daar
haar zoon,
,,
en
met het kind naar het Stadhuis
juist, als
ter
Lid derVroedfchap was,)
reizen, is
dat
benaauwdheid
zijne
in
4
het den
'
'"^^
deel weeskin-
geplaagd
zij
dal;en
zoo helsch en averregts
,
na
hun leven, aanhing; maar
losfifig, al
gezigten
Een groot
wel tot zeventig
,
en gepijnigd, zulks, dat het hun
den,
Amfterdam Zeldzaam
te
had met de Armewce^kinderen, die
plaats
552.
I
pieter hooft,
den Drosfaard
,
517' I"^''^5i7COC
Burgemees-
nu ontdekt zijnde, die-
'^*-''''^"
^^^^
^0
,,•
K E R K E L
214 na C. G jaari5i7 ,.
dieper in
de reize gefta;;kt
dat
zulks,,
,
K E
IJ
£gj^ joPüe zag, in het
—
de KaUerftraat, een fteenen tafereel van het laat-
in
Oordeel,
fle
om hoog,
muur hangen, en
aan den
gevraagd hebbende
,
len? vloog
den wand op, rukte
hij
bij
of
men zij
zoo gezeid werd ,
,
Kerk
naar boven
,
ecne wijle bleven zitten
op de klokken
kels
betüoverd hadden
,
;
BAMEN,
die hen
,
waarom
zij
-dochter
ZOON
fcholden
lelijke
zij
Deventer Koek
meenden
vi^n
,
,
afkeer
uit
de
M:n vond
zei-
ja-
hergen
de oorzaak
der
het
Weezen
geregt,
deed
,
er,
hun met
der-
te
(toppen,
dien
verweten
hem
zoo de Onroomfchen
tijd,
die
hij
Gereformeerden
zeiden
:
„
dat
zij,
met zwaarden befleken waren
j,
zoo
gaarne van boven door de punten
,
zou gedreven
fl:erk
a,
alle
anders
,
als
Zij
vervolging der
welke hii, omtrent dezen hebhen.
omdat
^
mond zocht
meer daar mede opende.
iTukken
deu-
zij
D^n Schout pieter pietersom zijne wanflalrige lengte , ,
geliike kinderkosr den
veel
door
eerlang,
zich,
zuiver fchouwen.
\ioor een'
vuur
zoo
,
bezoeking
tegenwoordige
deze
hier
het
in
die roen van elders weet, dat, door
hen en anderen, befchuldigd werd, var
knok-
zullen
en verftonden door Barnet'
je, zekere jacoba jacobs PIKJL
inj
:
daar
,
gebaars aan de
veel
vrouwen
ren van fummige
den
ook
Zij bedreven
Oude
der
tikkende met de
,
en zingende
,
het
er
toren
daan gaan, of Barnetje zal
niet V'Vt
ftaan.
den
bij
ftuk
Anderen klom-
grond.
aan de fpeeiklokken
tot
,
ha-
af wilde
het er eens
hij
af, en fmeet het tegen den
hii
werd.
van een' Beeldhouwer
huis
dalen
,
wilden
„
als
,
GESCHIEDENIS. na Gods
„
als zij daar
„
aanfchouwen mogten."
215
flcchts
aaiifchijn
genade
in
na
C. G.
,
I^^riS^/*
,
dikwijls
_'
zeggende, onder het wijzen naar omhoog;
dat de
deze
dat
groote
hun zulks verbood ,
malen liepen
naar
zij
De waarheid van twijfel
Man
openbare
dezes
Jaiiuarij
afkondiging
en
gefchiedde
dat deze kinderen
Broederen
ver-
verbod
een
Van ,
loopen
te
,
ge-
reaal
ook
zij
breken, en
langs de ftraten
,
derzelver
fomtijds middel te
tot
werwaards
,
dezen teekent
hoe naauw
,
deuren open
floten en
en vijftienen
bij
zich,
Weeshuis
het
bevordering van
tot
Klooster bewaard werden
om
het Geregt
15Ó6 reeds
Dergelijk
paulus
nezing, gebragt waren. ,
dat
den 5den Februarij met betrekking
eenige kinderen,
aan
kan niet in
niemand
dat
in
,
ophouden zou.
Klooster der
het
jaars
beval,
zonder verlof der Regenten
voegen
verbiedt het ons.
de toeluop van menfchen
;
naar het Weeshuis was zoo groot,
i4den
er
zij
bleven ze
,
zeldzaam geval
dit
worden getrokken
op den
wilden
als
kant gekomen
Haan, zeggende: de groote
Meer-
of' belette.
water,
het
infpringen: maar op den pal
kwaad deden
zelden
kii)deren
Man
Voorts wordt getuigd
in
dit
vonden tienen
bij
waar van
de waarheid, ten aanzien van het loopen langs de fcraten,
Junij.
ook
blijkt uit
Het ongemak
verdween allengs van verlost waren
eene Stadskeure van den i8den
duurde, vele maanden
hoewel hun
,
,
de
,
overblijffelen
doch
,
ook nadat
zij
der kwale
,
er al
hun leven, aanhingen ().
Mid(*) BRANDT
Bladi,
741.
O
WAGENAAE 4
Amflevdam
I.
Deel^
KERKELIJKE
arö
mC
was de Magiftraat van Amfierdam
Middelervvijle
G.
om
Janri5i7 ^et gUen ernst bdlacht, der
Hervormden
openbare prediken
het
om
weeren, ten minde,
te
zor-
te
gen , dat dit niet binnen de ftad gefchieden mogt. Voort gang der q ^^^ kiften Auiiustus predikte arendsz. op ca i jtan openbare voorftad van Lastaa'fje. zijnde genoegzaam de de Preek. '
Amfterdam
aan de
^
Na
het T.
de
men
ftad
te
zekeren
in
willemszoon wyn gaard
van jan
de vergadering zoo toenam, dat do daaromirent
predikte
fe !ert
zelfs
,
kicin
van
oever
door de Toe-
hij
binnengebragt;
op de Lastaadje
altemets
fpijker
werd
Predikatie
hoorders in de
den
en
Oostzijde,
,
waar
en plaats
fpijker
werd; ook werden op verzoek
Emhden
der Gereformeerden van
en elders
verfchei-
dene Predikanten naar Haarlem overgezonden, die de
Gemeenten aldaar bedienden.
De
Vergadering der
E
te
zamen, om
wat hun
kwamen
Trmen .
te
raad|)legen over
hand ftond
ter
de
in
groo-
hunne zaken, ea-
nemen
je
,
in
de tegen-
De Gereformeerden , ook
woordige omftandigheden. die van
in Juni]
Bisdom van Luik^'
in het
-^
^
'e'en te
SiTruyen
verbundt^ne Ed^;len
^^^ «rerale te St,
Au^sbttrgfche
Cojifesfte
^
fchikten
hier
Gemagtigden aun de EdJcn, heul aan hen zoekende^ Beel^ Blndz. 274, 275
die
de oorzaken van zulk een
gevoegd heefc
;
De
deren, ellendig ziek
tlads
,
het Weeshnis te
Men
zie
Hoorn
zijne
gedachren over bij-
noemen deze
kin-
Registers
grootelijken
zenderlinge pasfie bevangen, In
ook
zelJzanm ongemak hier
gehvcid en met eene
lu het jaar 1670 heefc iets
dergehjks
bekker Beioov. IVer. IV Boek.
plaats
XXV
ook
gehad.
Hoofdfi.
,
GESCHIEDENIS. om
de,
de
in
Ten
woriien. zoc-klchnft
des
vrijheid
dien einde Ilcl<1en
Dattfm^
fchoon
,
het
junius
ver-
,
vergadering
ziele,
eene
bij
,
ge-
Julij
tegen
hunnen
Truyen
werden
,
St.
te
gezonden, met eene korte Geloofsbelijiienis van drukkelijke fchriftuurwoorden gerteld
dat
welke
,
zij
zonder t'-Mitijde
JUNIUS
gekomen
daar
iets uit te
,
zagen
uit-
door junius zamen-
,
den Edelen moesten
zij
c. G,
'"^'1517.
grange,
van
laatst
zulks weigerden
zij
naar de
,
ver-
peiikgrin de la
in
te np
een
eene zeer vrome en goedaardige
Antwerpen
S'inode te
dank
hun
hem van Geneve was gekomen
die met
houden
^
voorgeftaan
zij
franciscüs
handen,
]n
haalt (*^, dat hij, en uit
geloofs
217
wat er
,
rigten, doordien
overgeven
te
,
doen was
iemand zich daar
tusfchen ftak, dien het de Heere,
voegt er
bij, vergeve.
werd, gedurende
In Spanje
den Ko-
dit alles, bij
ring geraadpleegd over de middelen
,
Befluit
de in de- ^f^ Ko-
om
'
ze landen ontftane beroerten te
Door de onlangs
hcrflellen.
flillen
en
de rust
te
^^^^^
j^
Spanje gezondene Inquifuie
naar
Gezanten, bergen en montigni, waren daar toe voorgeflagen
:
het vernietigen der Inquifitie
;
het ma- eene
al-
•^^'"^^"ö ti^en der Plakaten; en het verleenen eener algemeene
Ten
vergifFenis.
vergifie-
deze drie punten vast: ,,
tie
ftelde
laatfte
mogt gefchorst
„
de
Koning
dat de Paufelijke
blijven,
omtrent Inquifi»
mids de gewone Dat men
Bis-
,,
fchoppelijke hare kracht behield.
,,
Nederland^ een nieuw ontwerp van matiging der
„
Piakaten
mogt
opftc'llen
,
waar
bij
's
zijn
Leven
bij
gerdes Scrin. Antii, L
O5
in
Konings acht-
„ (*) In
,
f.
baarc,
,,js,
,
K E R K E L
218
mC, G n
baarheid en het
Jaari5i7 tot 15^2
zullende
„
„ „ „ „ „
hij
Roomfche Geloof bewaard werd dan, hier op, de vereischte orde be-
Dat ook
ramen.
K E
IJ
de Landvoogdesfe
of ook aan anderen
,
vond, mids dezen
niet
naar
Dat
overtuigd waren.
dat
van misdaden
echter, voor het
zij
dat de Heeren
,,
voortaan de behoudenis
„ „ „ „ „ „ „
's
van de Benden van ordonnantien
5,
wone
Lands
niet
,
zich hier
uit
al
behartigen
,
verbonden, zamen-
alle
konden worden gebragt,
wapenen opnamen
bedienen
Des noods getal
en
toe
hier
daarentegen
de
mogt de Landvoogdes zich
,
bezettingen
worden
ergernisfen
of zoo de wederfpannigen
mogt
,
en
zelfs
zij
van de ge.
harer befcher-
ter
,
een
genoeg-r
aannemen
van Waardgelders
dezelve zulke Hoofdlieden ftellende,
als
,
over
zij
zelve
bekwaamst oordeelde (*)." befluit des
Konings werd aan de Landvoog-
maar echter
^q^^q overgezonden,
alzoo viGLius
den te
latende genoegen,
van den Godsdienst en
preken en openbare ,
toe-
hebben moest,
hun vermogen
Voorts moesten ,
afgefchaft
Het
Beeld-
rust
zorden.
komften
„ ming. „ zaam
florming.
mede
,,
,
alleen,
raadzaam
het
zij
geregtelijk
j, ftaan dezer drie punten, verzekering
„ „
vergiffenis
zou mogen verkenen aan de Bondgenooten
,
,
BARLAiMONT
in het afzijn der
ftemmen.
Doch,
den fchoenen ging,
niet
en
voornaamfte
terwijl de eer
hij
afgekondigd,
anderen
Heeren
,
weigerhier in
Koning dus op
zoo
weinig van
loozijne
ftreng-
(*) BRANDT Bladz. 172.
Bladz.
^59-762.
vvAGENAAR
VI Deel,
,
GESCHIEDENIS. flrcngheid afweek, raakte hier
de been, overhoop en in .
weken
iiige
van Nederland
oorden
bijna alle
,
Schilderijen
,
Sacramentshuizcn en
Boeken
de hand in had
tuigen, uit te
er
om zoo
,
Kruisfen
,
Kerkfieradcn
allerlei
lande en in de ftedcn, dat er
men,
veel ijsfelijks,
door-
Altaren te platten
graauw, welk
het
aanziende voor
,
,
zwakke werk-
te
zoo weinig
in
lijds ,
kwam,
voeren, tot de vreemde gedachten
dat
hoo^e geesten onder gewerkt hadden (*).
Zeldzaam ke den
het,
is
dat deze Beeldendorming, wel- Arnleg.
i4den Augustus,
Hemelvaart ^
in
den
dag
voor
Man'a^s
Westvlaanderen ecnen aanvang nam,
djor eenige weinigen van het geringfle grnauw, daar zich
ettelijke
roovers, dieven en
werd; het
ruwe hoop zii,
ondertusfchcn
is
overal
twijfelachtig
niet aangezet en aan
het
Edelen,
pen van
dit
(luk
,
doch
gebragt
verdenken
zonder bewijs
daar er onder dezelve
Roomschgezinden
gevonden
zoo
de
Graaf lodewyk, aan
werden.
Doch
de Prins
^qzq fchennis zelf heeft
of waar-
vele opreg-
hebben den Prins vsn Oranje^ of zijnen
houden.
of deze
Truyen vergaderd, van het ontwer-
te St.
fcl;i.);TLikheid,
volvoerd
DeSpaansch-
of
belchuldigen
Sdirijvers
,
hollen
door lieden van meerder aanzien.
gezinde
onder ver-
hoe/en
mengd hadden, begonnen en meest
te
C. G.
maakte, aan
liep, en zulk eene bijstere verwoesting r>eelJen
m
.
dezer tiide
te
op
door de Beeld- l^-irisiZ» .tol 1552. uitborst, en in wei-
,
)rming, welke
ganfche land
liet
beroerte,
'
„ Il
219
Anderen Broeder,
fchuldig ge-
zich
hier
van ge-
(*^ STRAF)A dc ucilü Belg. Dcc.
I.
Ltbf.V.p. 242.
'•^^^^
^^^
K E R K E L
cao r.t» C. G gezuiverd Jaarï5i7 ^^y.
'
Verantwoording
zijne
betoond
afkeerig
gjQJjj
tot 1552.
^
in
Beeld formeren;
Onroomfchen
K E
IJ
zelfs
gelasterd
van
de
omdat
,
woestheid
oordeelde
hij
de Kerken niet, dan na voorgaanden
heden
,
heeft
men ook de
behoorden gezuiverd
last gelegd
in
NAAR
,
ja uit
de Edelen
het
ten
,
noegen aanfchouwd hebben.
maken,
fchijnlijk te
mng,
dellen
talrijk
naderen bijeen te
dat
Hij
verdroten
,
En,
komen. ,
in
dat
zekerlijk, geweigerd alleenlijk
om
zij
zich
,
dertusfchen
is
,
niet
met het
,
of
uit
met geweld , ,
geroeid
uit
in
hun
die
,
als zij er hij
aan,
wanhoop
naar
veran-
dadelijkheden
zagen
begeerte
tot
,
aller-
hebben de
,
Ook merkt
de vraag eigenlijk
den woesten hoop
reeds
die
open veld
zijn
Edelen, die,
werk gaarne
voortflaan, hier onder
waar-
dit
,
het
Kerken
verzocht hadden.
Konings genade
dit
met ge-
zouden geweest zijn,
dat die genen onder de
dering, het
zoekt
in
,
zegt hij, gelijk, onder
boozen en goeden ,
zelve
hebben
zal
den winter, langer
eerften geoordeeld
's
,
wage-
minfie,
den Hervormden
het bezie mogten (lellen van de
aan
te
en
aanmerking, dat men onder-
uit
het
waren
v.111
gezindheden
lei
gemeen
derzelver Leeraars.
werk de hand gehad, of
zoo
Eindelijk
onderneming het
in
dat
,
(*) houdt het niet ongegrond, dat fommigen
de Hervormden
uit
de^e
aan de Hervormden
'
der
last der Over-
worden.
te
fchuld van
het bijzonder aan
heeft zich
wel eens van fommige
hij
is
en
,
hebben.
zullen niet
,
of
er
ook zulken gevonden
Ononder zijn
,
die
(*) VI Deel, Blach.
180.
,
GESCHIEDENIS. die zich
Gereformeerden noemden
of
ja
,
en ^ sinds zelfs lieden van meer aanzien
werk gemengd ben
raamd
en
,
ker,
dat
is
wie het eerst
:
hebben
uitgedacht
van geweest
aanleggers
dit
niet
,
dan
pleegd werd,
maar ook,
het
toen
alleen
werk be-
wie er de eerfte
,
En
zijn ?
hun-
en
,
ze-
het
is
geweld
het vervolg,
in
gever-
bij
fcheidene gelegenheden, dit werk, als onbehoorlijk,
afgekeurd, en ook plegiig hunnen betuigd hebben, bijzonder deden
afkeer daar van
zij
en
dit openlijk
plegtig in een verzoekfchrift, hetwelk kort daar na,
tegenwoordigheid
de
in
de
meeste
en
in
werd
Nederlandfche
naam
den
opgefteld
om
,
bij
den ingeleverd, hetwelk
BOR
geheel te vinden
werpen leverde een
voor
God,
is
;
,
te
den
bij
(*).
Kerken
,
/ontwerpen
Koning filips
gefchrift in
fchap van Antwerpen
„ „ „
Gereformeerde
Kerken
dier
van
Afges^aardigden
der
wor-
te
Gefchiedfchrijver
De Kerk van Antaan de
in hetzelve
dat hetgeen in het
„
Wethouderbetuigden
wegnemen en
zij
bre-
ken der Beelden was voorgevallen, buiten
hunne
kennis en tocftemming gefchied ware (f)."
her-
r.iAN
MODET
,
of
STRYCKER
van de Gereformeerde Kerk eene verantwoording, welke
uitgegeven:
„Dat
hij, en
tê hij
,
toeumaals Leeiaar
Antwerpen, zegt korts daar
in Octavo.
bij
in
na heeft
dusookdegeheeleCon^Ifto-
» (*) Gedeeltelijk ook
lie
brandt Bladz. 114,11 Deelj
(f) brandt Bladz. 22.
G;
hetF'^^^5ï7-
in
COC I552»
gros der Gereformeerden
het
Leeraren
hier ua C.
niet
zich
en het met genoegen aangezien heb-
maar de vraag
;
ne
,
cii
.
,
K E R K E L
$22 na C. G, Jaari5i7.
van deze Beeldftorming, toen die eenen aan-
5,
rie,
^^
^gj^g j^.^^
.____ „
^^^^
^
^^^^ weteuicbap
dan van de uur van zijnen
gende een verhaal,
Wcthouderfchap tracht
hoe
,
d(joii
zelfs,
hij
met gevaar van
,
tor het volk, te helpen
ler
,
voe-
bij
begeerte
der
leven
ge-
zijn
,
,
door dien Raad
,
gelast
waar, nooit hebben
de
te
trouwelijk gekweten had; en mij
het allerminfle teeken
,
hij
voegr er
zulke
hij ,
bii:
al-
nooit
is
dien ik,
geloond heb
wil ik mijne eigene, als ook mijner
j,
broederen
„
fchapdrijvers acht ik niet,)
„
kondgemaakt hebben."
,
on-
meen
er, zelfs
met
dat mij zoo-
Met deze
danige handelingen gevielen.
„voor-
geweldige en
„ „
betuiging
vrome mede-
want de ongeregelde eigenmeester-
(
,
dat
oncïerhouden, zich ge-
mij geweest,
hij
,
Beeklenltormers
geregelde raadflagen behaagd; ik, iemand
van den hoogen
bevestiging
tot
om
daar over hun voornemen
De uitmunGend was,
(*).
die toen te
op de Raadsheeren
Raad van naauderen
„ „ „
daar
door vermaningen
,
weeren
FRANCiscus juNius,
beroept zich
,,
gehad
heeft
"
had, toen het werk gaande was, de gewel-
denarijen in verfcheidene Kerken
tende
K E
rj
getrouwheid openlijk
Ook
verhaalt
dat
hij ,
het graauw reeds bijeengeloopen zijnde, omtrent drie
uren, voor dat het werk regt aanging, zekere lie-
ven ONGRNA gende, of
bij
hij,
hem om
raad
voorgang van de Antwerpenaars nielde
,
kwam
,
hem
wanneer het volk van Gend op ,
de
Beelden
ook zelf de hand aan het werk zou
vra-
den ver-
flaan ,
of (*) BRANDT
II
Deel, Blach, 14. volgg.
GESCHIEDENIS. juNius ^af hem ten eerde
of niet?
„ Van
225 antwoord:
dit
^
c. G. volgens JaJ^riS^r-
ons moet niet gedaan worden, dan
^
beroep:
3,
ons
„ „
naardien
hebt
gij
geen
geen Magilhaat,
gij
verzien
fche autoriteit
cijt
:
ordinv^ris
beroep
;
noch met
ordinari-
ook hebt
gij
daar
„ toe geen extraordinariscli beroep; dewijl gij mij „ om raad vraagt, en zelf met zulks te doen te „ kennen geeft, dat gij tot deze zaak niet extra„ ordinaris zijt beroepen (*_)." Men kan derhalven de Hervormden met geene reden befchuldigen. dertusfchen
het
heeft
men zoo weinig
dat
ven
wanneer
,
hij
,
acht heeft geflagen, op hetgeen
junius ingewikkeld
dezelve
On-
meermalen verwonderd
mij
te zelfde
fchijnt
plaatfe
hem
te
kennen
zegt
te ge-
„
dat
,
de
,,
Beelden ftormers, die
,,
bekend waren, van onbedachte ofte kwaadwillige
„ „
lieden
opgemaakt, op
beelden aanvielen."
bedoelt junius
de
Kerken
en
Kerken-
Welke of hoedanige
met deze kwaadwillige ?
de Nederlanders in hun
fpreken
ker
al
en zijnen Broederen on-
lieden
Duidelij-
Request
aan
Keizer maximiliaan en de Rijksvorsten te Spiers in het jaar te
aanmerkelijk
plaats
ken
„ „ „
zijn
,
zouden geven:
zij
waar hunne
1570 ingeleverd,
(f),
„
is
dan dat wij ,,
die
woorden
hier
geene Ondertusfchen ," zoo fpre-
het gebeurd, eerst wel in IVest'
Vlaanderen^ daar na ook in zeer vele andere
den,
bijna
op denzelfden
tijd
rijen. Beelden, en Altaren
in
,
dat
de
de Kerken gebro-
„ (*) BRANDT Bladz, 29. volgg.
(t) GERDES Scrin. Antiq,
fte-
Schilde-
T. VIII. p. 612.
ken
^'
K E R K E L
S24 »a C. G. Jaari5i7. * ...
9»
ken werden; of door de
^^
reeds voor lang
der vijanden, die er
list
geweest
waren
om
volk
„ „ ,,
voorwendfel, foldaten
5,
arm zouden kunnen gebruiken
„
den
,',
ondertusfchen
„ „ „ ,,
digen, opdat
ijver
uit de
werven,
dat in
,
begonnen
de
,
het
om
,
eene
befchul-
te
dus, onder een fchoonfchijnend
zij
—
van fommigen
,
de Papen
fteden
het
vaten
en
beelden
brengen
te
(lerken
Dit blijkt
onzeker.
is
vele
den
en
of door vcrkcer-
kostelijke
Kerken weg
dat vervolgens de
,
jongens hen volgende, en her graau'.v, de overige meestal nedergeworpen hebben:
mige plaaifen de Roomfche
dat
ook op fomon-
Magillraten, en
„ „
den Euangehfchen Godsdienst, op publiek gezag,
„
de Beelden
,,
den
5,
gezag
der die zulke
„ ,,
,
meest gebeten
het
die
Schilderijen
,
voorbeeld
en
dat
Ook
ben enz."
naderhand,
in
Beeldenftormen
worden drukte
:
;
Doch
,
hadden
Haeretici
laat
,
en
dat
,
durfde be-
wegens het van
de
wering van hetzelve,
zich in
fraxeriint
ergo
,
gedaan heb-
uitzondering
moesten verwezen
tot de galg hij
op hun
hoe een vargas,
Beroerten,
als die, tot
,
goede Burgers
hetzelfde
zonder
,
op
volgens Refolutie
Lands ingezetenen
of, zoo als
faxerunt contra
^^<^
's
ook
,
Roomschgezinden niets gedaan
,
weet men,
den Raad der
dat alle
:
;
fomniige
,
waren
en andere uitwendighe-
gefchiedde
dit
van de hooge Regering
weeren
,
hebben nedergeworpen
,
„ meenende ,
Kort ver-
ui;^
gelegenheid te hebiitn,
5, eerst
haal van
op
K E
IJ
kwaad
templa
,
Latijn
boni
uit-
nihil
debent omnes patibulare.
ons beknopt verhalen
,
hoe
^^^^ Beeldftormjng hebbe toegedragen.
het
De
zich eer-
de
GESCHIEDENIS. strada,
Kerkplondering sefchiedde, volgens
fte
Omer
eerst omtrent St.
t-S het na
van waar de plunderaars
^
tol
..
Tperen begaven
zich vervolgens naar eenige
Hemelvaartsdag, van de B.irgers
in
de
zij
nog verfcheide-
ne Kerken van
deel
in dit
gelaten
fiad
de (leden en dorpen op de Leys;
en een ander deel naar Seklytj Jyn op de Kerkfchenders
maar
;
aanvallende
van
die
een
Douay^
verders naar
gezelfchap trok
1552.
op maria's d^ Beeld-
werden.
Vervolgens plunderden
ö*
alwaar zii,
,
hebbende,
afgeloopen
Kerken
C
I^^^risiy.
Sek-
verfloegen er
,
velen en verftrooiden de rest.
Te Antwerpen
deed
de
Mngiflraat
Oranje^ op aanfchrijven
Prins van
dat anders in dezen
brengen.
heden
te
intusfchen niets
het
komen
heden voor
te
Augustus
;
om
verdere
zoodat den
te
Beelden
en
veel drift, dat voor
aan
viel
het
der prachtigfte gebouwen van len en
akeligen
fchiedde
Herv.
alles
IlL
men aan
,
,
Europa^
P
,
de
^
bre-
met zoo ,
een
tot een hol-
en
eendragt en
veel
het
Kerk
deze
romp gemaakt was;
met zoo
in
welken d&
,
pionderen
middernacht
en
Tegen den avond
ftillen.
met het ondergaan der zon,
raoeijelijk-
bij
nam
groote Kerk weder eenen aanvang
Schout vergeefs poogde
het
verliet
volgenden dag
moedwil
de
,
liet
en
,
De Magidraat deed
bleef.
miiifle,
den
ken der
moedwillig;-
evenwel
,
Koor
het
in
Kerk meesteren gezeggen
de Kerk, die gefloten
2ofl:en
jongens
van
bijzonder
,
den weg en
uit
Dit gaf aanleiding tot eenige
zich van
volk
van het jaar acht dagen ten
tijd
(laan,
de
Landvoog-
Bee'.^-
tl-T'r^^'t.
was, het Biariabeeld^w^x^tn*
desfe, uit die ftad vertrokken
toon plag
nadat
,
der
tr.ch
ge*
orde, dat hi«-
K E R K E L
fi26
na C. G. niemand in Jaari5!7, pgi^Yvctst tot 1552. ,
„»___
zoo grooren oploop
werd
in
te
zijn
in
dat
,
geholpen van een' hoop
uitgevoerd werd.
zij
niet alleen
niken mishandelden
,
Monnik
der
,
en jongens
,
nu aan het hollen
Kerken en Kloosters,
de Beelden
maar ook de
,
Mon-
waar onder de Minderbroeders
het het kwaadfte hadden. een
,
toefclireven
honderd rabau-
hoeren
Met gemeen
zijnde, vloog naar de andere
waar
zoo
Hclfchen
den
zi)
bedrijf
dit
hetwelk, zoo men zegt, door een ,
allerininfte fr>
fcheen
Geesten ook hun deel
wen
bet
hetwelk in fomniiffer oosen ^
,
r
,
wonderlijk
K E
rj
had
deze gelegenheid
Bij
Barrevoeters
twaalf jaren in
die
,
den Keiker van het Klooster gezeten had, het geluk, van zijne vrijheid weder etmalen duurde deze
woede,
krijgen
te
terwijl
Den
en Burgerij zich flilhielden.
Drie
(*).
de Magiftraat
Augustus
aaften
werd den Wethouderen aangediend, dat de Gereformeerden voornemens waren, dien voormiddag
twee voorname Kerken
te
in
prediken, en wel de Leer-, aar
(*)
De Monniken waren meermalen gewoon, de
nen, daar
zij
van het leven Brief, dat
iets
te
berooven.
erasmüs
mattheus. Kardinaal van
maaltijd, verhaalde, boe de
Dorp, eenen
ge-
tegen hadden, heimelijk te ftrnffen, ja
jongeling
zekeren
in
fchiijft
Sion, eens
op esnen
Dovnnikanen eens op zeker
levende begroeven
omdat de
,
Vader, een Ridder, zijnen Zoon met bedreigingen wedereischte.
befchonken,
Ook bij
zag zeker Edelman geval in
de
len, twee Franciscanen, na
gen, levende begraven.
Kerk het
in Póleii
in
zingen
flaap
der
,
die
was
,
wéï
geval-
nachrgezan-
Zie brandt II Deel, BI. 11.
GESCHIEDENIS. aar rer
Walen taffin
dus
genoemd,
DET
in
in
tien
te
de groote Kerk
wendende
dat
,
acht
uren.
volk
derd was, anders niet wist
een
plnatsje,tia C.
herman moOp verzoek
taffin
deed
Hoor-
zijne
maar modet
fcheiden; het
hij
en
te
der Wethouderen echter deren zonder Preek
Burg,
de
uren,
027
voor-
,
hetwelk reeds
,
verga-
hield tot het-
te ftillen,
zelve flechts eene vermaning nevens het gebed,
volvoerde het voorgenomen werk
dags
te
Den volgenden dag deed afkondigen uren
om
,
op
ftraffe
te
goederen binnen 24 verder
Te
van de galg.
met de Hervormden
in
geweld
af
traden
gelijk
onderhandeling, dat deze
het volk tot rust zouden vermanen;
ging men in
houden.
de Mngiftraat een gebod
'geftolen
alle
brengen, en van
te regt te
te laten, zij
,
twee uren eene Predikatie
maar
namid-
door des
doch inmiddels
weder met
de groote Kerk
fliroopen
voort, alwaar nu foramigen de handen floegen aan
Nu
de wapenen des Konings en der Vliesridderen. echter wist de Magiftraat middel, fluiten.
om
de roeidragers
,
nevens
eenigen
nigte, en grepen tien
Ondertusfchcn
fchrifc ingeleverd ter in dit alles
de
j^eheel
en
belhamels.
hunner ontfchuldiging,
geen deel
hun echter
,
Gereformeerden een ge-
de
gehad
te
te
zouden onthouden van
verftaan, eenige
betui-
hebben, en
de Wethouders zonder hun uitdrukkelijk willieen, gaven
met
,
de woeste me-
of twaalf van
hadden
de wet
van de gilden
fchutters togen derwaarts, verdreven
gende,
het geweld te
De Markgraaf, fomniigen van
iets
dat
in
te
zij
zich
Kerken,
die
opgenoemd werden, hetwelk de Gerefoime-Tcen zoo
P 2
ver
G.
1^^''^5I7» ^
.
K E R K E L
228
m
C. G verfTonden , dat men hun Jaari5i7 verdunde , vvjiar op de tot 1552 , j r, .
s
,
m
morgens
,
in
gebruik
bet
Diiitfchen
der
overlgfl
Z-^ndags
des
.
de Burgkerk predikten
zich benevens de Walfchen
ken
K E
IJ
maar voorts
,
met Pre-
vergenoegden
Maar de Magiflraat,
de nienwe Had.
lende voordeel doen met den twist tiisfchen
Gereformeerden
therfchen en de
rochiaan van
het ICiel,
fchen predikte, dat
had
daar voor de
togenhosch^ alwaar den aaften Augustus in
werden
Lis VAN DiEST
de eerde Preek gedaan had
Julij
Augustus de
eerfte
Predikatien
Sedert werd ook eenigen
Te
Anna Breda
Ber-
gen op
Zoom en Lier.
in
de
in
tijd
de
bij
leden
,
-^^
.
,
^'^'"
om
St.
te zien
,
zeiden
de ftad komen
De ;
dat
iemand
„
Zoom
dergelijke
,
Jacobs- enKornelis
Sr.
en andere Brahand-
Voor
Kerkfchendinff.
,
,
zij ,
of men daar de Beelden had
Magiflraat
,
en
alles
^
twee van hen in navraag
wegnemen
men breken moest.
uit
liet
en zonder verder
Kerken rondleiden ,
Janskerk.
vertoonden zich acht mannen van Antwerpen
weggenomen.
den
de
fommige Predikanten gepredikt.
Bergen op
,
lieden
Cf-iig
buiten
Sr.
Pieterskerken, ook in de Kapellen van
en
den
die
Boschveld, deed nu op den 24 en asflen
ftad in het
.
korne-
Hervormden,
Leeraar der
,
de Sint
en vervol-
,
Kerken en Kloosters,
gens in de overige
iïiften
Joris
floeg de razernij voort naar V/T^r-
Janskerk de Beelden gebroken
.
Luther-
zulks voortaan in St.
hij
Lu»
ontbood den Pa-
doen.
Van Antwerpen
Te 'sliertogen-
te
die
,
wil-
de
Ten
de Wei:, uit wiens magt
,
laatfle zij
Mijne Heeren," was het antwoord,
,
wat
dat
„
de
in
zij zei-
vraagde
deden? wij
zijn
„
in
G E uw
S
C H
„
in
„
zonder
„
verdaan, met wien
geweld
I
E D E
NM
meent
gij ,
en
,
wij
dat
doen,
last of tüefttimmina;
229
S.
gij
dit na
zult
haast
Men
hield
''CC
zdfs deze twee nog
doen
te
gij
helit."
van de teerkosten,
vrij
die
C. G.
J''^''^''^-'>'7«
1^52, .
in
de herberg gevallen waren.
Te Blechekn werd zoo geboden
Beeldftormers
dat
,
aan
tegenftand
veel
het
zij
werk
de Te
Me-
lieten ^^^j'^JJ
(leken.
Te
Gefjd
kwam zoo
voorgevallene te ontwerpen
de Vischmarkt
dag, heid
om ook te
Baljuw kennis van
I\Ien
vond
den volgenden zekere
geregeld-
goed, aun den
zelfs
Het ge-
geven.
te
bcfluit
dit
kwam op
of het volk
werk met
het
volbrengen.
,
en bepaalde
bijeen, hier
geene tijding van het Tc Gend.
haast
De Baljuw, heel verwonderd, van waar die last kwam ? Men gaf hem
vraagde,
fchiedde.
woord: van
diers
zijne
Majefteit
l
dat niemand
hij
iets
geboden
die
meer zou doen, dan
men
,
Afgevaar-
die
Daar op werd de
digden zouden zeggen.
ant-
zijne Helbaar*
hun nu eenigen van en twee Stadsdienaars mede ,
derzoek, gaf
ten
Zonder verder on-
Beeld-
Kerk
ging van
florming begonnen,
en
Kerk
Des anderen daags ging men
in orde voort.
buiten tot twee mijlen in het rond plaatfen
,
op dezelfde wijze
,
te
,
in al
tot
de gewijde
werk.
Te Oudenaarde waren de -Beelden te voren ge- TeOudebroken. Te Aaht , Dendermonde en Kortryk hield men de Kcrkfchenders buiten ; ook vonden zij te Doornik. Brugge de poorten gefloten. Te Doornik werden "j^^^'^'^JJ^
Kerken en Kloosters geplunderd vernain
,
dat
cie
Ka:;unni'<en
P
3
al
;
het
en
als
goud,
men
hier
zilver en U^.st-
,
K E R K E L
aso
K E
IJ
begraven, begon
na C. G. kostbaarheden in de aarde hadden Jaa 1517. jpgjj
,^
j
Qok
in
de aarde
het, dat ook de
GELDER
werd
weleer de handen aan
zijn' eigen
NOüD VAN GELDER,
geflagen
het bed gehaald tere
tot
koude,
Buren
rijdende
en
,
heele zes
vijf
toe
,
ligchaam
zijn
,
gerukt en daar
Deze adolf van gelder had
geworpen.
heen
en
,
uit het graf
,
van
van Hertog adolf
grafllede
opengebroken
hetwelk gebalfemd was
Toen gebeurde
wroeten.
te
en ongekleed ,
,
voet doen gaan
hem dus
nacht van
,
,
in bit-
de flad
Gravs
zelf te paard
hij
donkeren toren
een'
in
bij
blootbeens
Duitfche mijlen van te
Hertog ar-
vader. dien
,
ge-
,
maanden lang, gevangen gehouden.
Hij
was naderhand door Hertog karel van Bourgondi'è genoodzaakt geworden, zijnen vader te ontflaan, en zelf gevangen gezet, tot hij, door de wederfpannige
Gentenaars verlost zijnde verkoren werd,
Franfchen verflagen en
Te Valenchyn.
'
^jg
voor Doornik van de
Doornik begraven was.
de Gereformeerden,
-
nadat
door het graauw gefchied was
Beeldftorming
insgelijks eenige
hij
te
ïe Faknchyn namen
van dezen tot hun hoofd
,
wanneer
Kerken
in.
Ook werden
daar
om-
ftreeks te platten lande verfcheidene Abdijen geplun-
derd.
Maar de Heer van tour en de Baljuw van
Auchem
,
vielen
op de belhamels aan
400 dood en verftrooiden de
De
In Zeeland.
plundering,
te
Brusfel
fchieüjk naar Zeeland over. zij
op den
22fi:en
,
floegen
er
rest.
belet
zijnde,
floeg;
Te Middelburg begon
Augustus.
Veifcheidene
leden
der Regering waren hier der Hervorming toegedaan.
Men
viel in
de Abdij der Licve
Vrou^v,
die
deerlijk
,
GESCHIEDENIS. KLA.^szooN
na, dat
gaat
h
Den Burgemeester adriaan
geplunderd werd.
lijk
231
hij
liet
volk
C.
G.
zou ]"ri5V»
toe
hier
'
hebben opgehitst; mogelijk heeft
om
gegeven,
De
S.t.
roofd.
de Beelden met
Pieterskerk
Den
werd
hij
weg
orde
insgelijks
nemen.
te
men, op den
24ften moest
^
van Beelden be-
gemeen, 21 gevangenen (laken
het
bevel
flechts
,
eisch
van
om
den
die
Godsdienst gevangen zaten, en de Gereformeerden
Te
in de ftad laten prediken.
Te
plaats.
Vere en
Flisfingen^
door gansch Walcheren had dezelfde Arnetiiulden werd,
opfchudding
zoo men
het
Vv'il ,
werk begundigd door den Baljuw jan EPE^;szooN de Kerkdeur
den Beeldftcrmeren
die
Te
doen openbreken.
werden de Beelden ook In
het
ter
Kerke uitgefi:ommeld.
Utrecht
van
Sticht
hcBben
zou
Tholen en elders in Zeeland
,
en in
de
Aartsbis-
fchoppeUjke ftad zelve, gefchiedde zulks op den 24
en 25n:en
met
,
veel
verwoedheid.
Eerst
werd de
St, Geertruids Kerk geplunderd, vervolgens eischte
men,
dat aan de Gereformeerden twee Kerken zou-
den ingeruimd worden; fchooude
,
was, om
met
te
de Vroedfchap zich ver-
als
zeggen
,
dat
zeide een der fprekers:
wordt gij fterk
!
den hals gekost
St.
Jakobs-
ken
en
,
niet fterk
Sr.
in ,
die
daar
te
genoeg
btfluiten
,
Eet ham met mostard, zoo
welke onbefchofiheid hem federt
heeft.
Het- volk
gewapend op de Marieplaats
broeders
zij
op een zoo gewigtig (luk
alles
,
dat
fiiond, valt in de Buurt-
Nicolaas- en Sr.
van
intusfchen
Geerirrids
-
Ker-
de Predikheercn en Minderverbrijzeld
P 4
werd.
Einc'elijk
was
Ta ^'•^'^'^^''
K E R K E L
«sa
K E
IJ
na C. G. was de Wethouderfchap genoodzaakt, om aan dft Jaari5i7 Gereformeerden de Sr. ''Takobskerk toe te liaan. tot 1552. In Holland ontftond de woede te zelfden tijde*
In Holland te
Amiterdain.
Te Amflerdam kwamen r j
ir
•
>
Kooplieden
^^^^S*^
ne vergaderplaats
wat Beeldltorm
morgens
s
op den aiQen op
Terftond
zien hadden.
u negen uren op niin-
te
de VVarmoesllraat
in
zij
verhalende,
,
Antwerpen ge-
te
mare
deze
Papen,
Burgemeesters den Pastoren, Bagijnen aanzeggen
Augustus
op den ssflen
lieten
de
JSioiiniken
en
,
van dea
dat elk het dierbaarlle
,
inboedel van Kerken en Kloosters zou bergen. Straks
was
geloop en gedraaf der
een
er
langs de ftraten
werk, kelken, waden.
,
met kleinoodien
facraraentshuisjes
elf
zilver-
en misge-
pullen
,
om
Dit geichiedde juist
Geestelijkheid
goud en
,
uren,
op dea
middag, toen de ambachtslieden van den arbeid naar
om
huis gingen ding.
en
eten;
te
zy droegen en bragten het weder In de Nieuwe de
,
ftond gedoten werd.
doen.
daar
eenige
terwijl
met goede woorden
te
Maar te
,
de
in
zingen
kinderen ten doop gebragn
of de
namiddag
dien
burgers het
de Kerk deden ruimen
Hier begon
twee uren de Vesper
Exorcismus
Kerken, aa-,
Kerk werd geen moedwil gepleegd»
Geestelijkheid
Vesper zong,
meer
in de
Oude en Nieuwe Kerk,
deren begaven zich naar de
alzoo
opfchud-
baarde veel
Eenigen ontnamen den Geestelijken hetgeea
,
ook werden
:
„
Gij
viel
te
er vele
Kapellanen
het
gebruikten
Paap,
,
die ter-
de Geestelijkheid
Uitzweering over
waar cp fommigen riepen
,
Oude Keik
daar de
,
geea
gemeen
laat
„
;
af
vaq
GESCHIEDENIS. „
van den Duivel
_.
hpht de wpreld met uvve
de kinderen
uit
233
zweeren.
te
Gij na C.
hne eenoee
valschhtid
tot
Doop
,, bedrogen. 5,
den naam van jezus,
in
Sommige vrouwen gingen
de Apostelen deden."
kinderen ongedoopt
toen met de lijke
werden
kinders
gelijk
naar
Ette-
huis.
Nederlandfche
de
in
ge-
taal
doopt, en de Vesper, hoewel het volk vast morde,
Maar tusfchen
ten einde gebragt.
kwam
Noordoosteinde der Kerk huisje
vond
hier
;
en vier uren
drie
Korendrager, jasper genaamd,
er een
hij
,
digt
Sacraments-
het
bij
wyn koknelis ,
de huis-
vrouw van den Burgemeester simon kops, met deze woorden 5, dat
eens
gruwelijk,
nam
las het
dus
regels
fte
Hier
leit
dat
„
:
Zie
daar
haar voor,
die
opüond,
het
de
luidende
hij
daar hangt
gedicht!"
godslasterlijk
het bordjj,
hij
hand, en
aanrandde
in het
met in
vier
de eer-
;
beflooten in dit Slot,
Jhefus Chriscus, waarachtig mensch ende Godt,
;
Alfoo
Die
Het
van Maria es gebooren;
liij
dit niet gelooft, die es veilooren.
uitgelezen hebbende, fmeet
het
hij
voor
zijne
voeten aan ftukken, hetwelk, door het breken van
was, een groot geraas
het glas, dat er voor
Kerk maakte. met
Hier op
fteenen naar de Beelden en
Zekere
met haar
tofFel
,
naar
ceii
het
hoofd
dcrt het
leven
gekost
heefr.
P 5
die
de
re
werpen.
hui>vrotivv van ju-
wierp
benevens hare dienstmaagd,
in
romn)ige jongens
Autaren
wyn adriaan okkers,
RIAAN TER MiiULEN je
begonnen
houien Mariabeeld,
d-Aar
her welk
haar
bijifond
Vergeefs
,
,
fe-
poogde de Schout
G,
j'^^rï5i7«
1552,
,
K E R K E L
634
nn C. G. Schout pieter pieterszoon Jaari5i7.
gj-a^uw te
j^^j.
verdriiven '
tot 1552.
__._„
Schutters met zachte woorden laten en gefloten
gelukte het eeniee ^ °
zoodat de Kerk ver-
,
Men
werd.
met 40 fladswakers
,
beter
,
de
hunner befcherming den dag
waar
bij
liet
of zes
elk vijf
doch zoo
;
voor dien
Den
volgen-
nader
tot
orde der
Hertogin en Vlies -Ridderen werd toegeftaan
men
alle
Beelden
De
de Keiken gefloten houden tot nader orde. dikatie
zou buiten de
ftad
gefchieden
Burgeren werd veroorloofd
zich
,
heid, van zulke perfonen, Priesters kedienaren
doen berigten,
te
beholpen was.
— De
om De
len, geene fchel te roeren. zijn
op
heid van het geregt, naar
Men
om
die te
kennen gaven
den
om
,
niets anders
te
krank-
of andere Ker-
alle
ftraat
gaande
rumoer
te ftil-
Kerkfchenderij zou
lijfflrafFe ,
ter
befcheiden-
gelegenheid van
het
er ,
graauvv
zochten
,
hun gevoelen op dat te
zij
zaken."
vrede
komen hooren, dc;i
vi'ar
er
bij
,
te verliaan,
geen vermogen hadte (rellen
dan christus
noodigden Burgemeesteren
daar
doen,
te
in
deed deze keure eenige voorname Hervormden
eerst voorlezen,
.zij
,
hun gewisfe mede-
Pastoren, over
met het Sacrament, hadden, voortaan verboden
als
Pre-
zonder den
,
Predikant of den Toehoorderen eenig belet
Den
dat
,
Kerken zou wegnemen en
de
uit
zij
keure afkondigen
en
tijd
dat
,
Helbaardiers tef
toevoegen»
lieten
de Vroedfchap eene
,,
:
wacht
van Burgemeesteren
angst
zich door den Raad
den
vervolgens
hield
ganfchen nacht op de markt de groot was
K E
IJ
te
dat
;
zij
prediken
;
om
met eigene ooren
hen
gepredikt
werd;
der Burgemcesteren op antwoordde!
„
„
Ik
ftünd
,
GESCHIEDENIS. „
(lond veel liever tot de ooren toe
Evenwel werd aan de Hervormden der Zieken
het Kerkje
gund
,
bij
onweder.
het
bij
Ten
235
water." na C. G. het gebruik, van laansi/, in
liet
Leproozenhuis ver-
_
Ilove werd ondertusfchen
deze toegevendheid der Amfierdamfche Regering zeer euvel opgevat
en door de Landvoogdesfe fchamper-
,
eenen Brief, omdat de Regering zulks
beftraft in
lijk
onbedwongen en
Ook
uit
zeide zij, toen
haren
men
vrijen
haar de
gedaan had.
\fvil
keure
voordroeg:
5,
Die van Amfterdam hebben nog geen rood
„
gezien."
Wat er ten aanzien Haag zij voorgevallen,
Beeldftorming
der
hemd
in
den
daar omtrent zijn de verha-
brandt (*) vervoegden zich twee lieden , adriaan mennink en DIRK joosTEN bij den Prefident van het Hof SUIS , van hem arbeidsvolk afvordercnde , om de Anderen echter verhalen Beelden weg te nemen. len niet eenparig. Volgens de berigten
dat de laatstgemelde dirk
van den Haag^
bij
joosten, toen Treforier
den Prefident ontboden
weest, die hem afvraagde, of de Beelden
bij
hij
ook
last
breken? waar op deze
te
ja
zij
ge-
had,
om
tot
ant-
De Prefident, bij wien nog eenige Heeren van het Hof waren, benevens hippolitus van PERSYN, Prefident van het Hof ie Utrecht^ verzocht hem toen, zonder verder ie vragen, dat men het werk in fl:i!ligheid, zonder beroerte te maken, woord
zou
gaf.
verrigten
,
waar toe
gaf, dien zeven
hij
twaalf arbeiders te hulp
Huivers voor arbeidsloon beloven-
de, (*) Bladz. 45-
volgg.
In
den
Haag.
,
K E R K E L
235
na C. G. de, welke ook betaald werden. Jaari5i7.
j-^-IjUj.
verhaal, hetwelk wij
j^^j
K E
IJ
Doch
hier
van ver-
wagënaar
bij
vin-
tot 1552.
Deze
den (*),
„.
berigt
van DIRK joosTEN van
dit geval niets
gënaar, Raad,
ons
,
dat
er
hetwelk nog
,
vermeld is,
voorts
dat het graauw, onder het
verhaalt
wa-
oog van den
het Klooster der Predikheeren
in
vonnis
het
in
voorhanden is,
gevallen ,
is
de Beelden verbroken en de Boeken vernield
heeft.
Zelfs, zegt hij, werden er de kisten opgeflagen, en het geld uit dezelve geroofd
,
waar mede
federt ze-
wouTEPv WILLEMSZOON en anderen werden. De Kapelle van IFasfenaar ^ in kere
zonder
werd
,
hier deerlijk
hebben
Men
verwoest.
Heere van Hofwegen na, dat
zich
hij
beticht het
bij-
gaf den
beroemd zou
de Haagfche Beeldvormers met 600 Edelen
,
befchermen
te zullen
zoo iemand ondernam
,
,
hun
tegenftand te doen.
Te
Delft.
Op rigten
gelijke wijze,
ontmoeten wij verfchillende be-
omtrent Delft
,
ftad vrijgebleven
,
;
volgens
hoewel
fommigen
deze
is
,
er naderhand, in de
maand
October, verfcheidene Kerken en Kloosters gefchonden
zijn; volgens anderen heeft de
de Beelden uit de Kerken en
nemen
,
gevallen
en desniettemin ,
en
hebbe
al
zij
Regering
Kloosters
het graauw
wat nog
overig
aldaar
doen in
weg-
dezelve,
was
,
ge-
broken.
Te Leydeu.
Te Leyden begon Augustus,
de Beeldenftorm
in de St. Pieterskerk.
Hooglandfche-
en
andere
Kerken
op den
i/^{[t\\
De Lieve Vrou wewerden
,
nader-
hand (*) VI Deel, Bladz. 185 en iSj.
j
GESCHIEDENIS. Imnd
,
237
De Hervormden
ook beroofd.
predikten fe- na C. G, en in het roshfil ,^^^^^^^7"
dert in de Minderbroeders-kerk
cot
1552.
even buiten de ftad.
Te Dordrecht wisten de Burgemeester arend Te DordVAN DER MYLE cn anderen nlle handdadigheid te q^Jj^^^ beletten. Hetzelfde gelukte te Gouda den Slotvoogd KORNELis VAN DER MYLE, ZooH van den Dord-
In October des volgenden jaars
fchen Burgemeester.
1567
heeft
men
echter, ook
Dordrecht^
te
twee
in
Kerken de Beelden gebroken.
Haarlem
geheel
is
gebleven
vrij
dat Rotterdam
ver- Ilnnrlem
fommigcn
;
halen
,
is ,
evenwel
moet
er eenige Beeldfchennis gepleegd zijn,
hetwelk
ook
verfcliooiid
zekere jakob
Franszoon snap
den
moeten boeten.
hals heeft
Het Noordelijk
ken
Holland
gedeelte van
Te Alkmaar werden
vrij.
,
,
met
,
ook
liep
gelijk elders
Hoorn werd
geplunderd.
naderhand
,
meent men
niet
InNoord* '
Ker-
de
,
°^" jT-j
,
ver-
fchoond, ten deele door de voorzigtigheid der Wethouderen
,
ten
door
deele
CLEMENT MAARTSZOON feformeerden
gen
in
het ook
,
toom bij
die het
de
befcheidenheid
van
CU andere hoofden der Ge-
gemeen met goede vermanin-
Te Enkhuizen
hielden.
fchijiit
men
dreigen gelaten te hebben.
In Friesland werd het geheel had
men
Godsdienst met de
de in dit
rust
later
,
over
gewest de zaken van den
meeste
'
befcheidenheid
deld, zoodat in geen gewest minder vergoten is, waar van
gefloord
men de
eere
behan-
onnozel veelal
bloed
aan ^tr\
Graaf van Arenher^ , Stadhouder van dat landfchap, toefchrijft.
Te Leeuwaarden
echter heeft
men den 6den
In Fries'^^''^*
K E R K E L
238
K E
IJ
en fieradeJ!
na C. G. 6den September alle Beelden , Altaren Jaarisi7. yj^ ^j^ ^^k Parochiekerken geworpen.
f
Raad,
toelating van den
Gereformeerden, denhove genaamd
in
zoon
cus
's
namiddags
tegenftelden
morgens, en martinüs elia-
werd
ook
;
en vele
isden het
Burgers,
moest men
Beeldt
het
zich
er
die
maar de Mis
verhinderd;
,
den
er
Te Sneek werd
Wet
Kerkelijke dienften lijks te
's
uitgedeeld.
ilormen door de
de
zelfs
édne dezer Parochiekerken, 0/-
op üoel bragten. antonis klaas-
,
predikte daar
Nachtmaal
die
Doch met Leeraars der
andere
en
Desge-
ophouden.
Framker ^ waar de Gereformeerden
eenige
Predikatien deden, zonder Kerkplondering,
Groningen
InGroBiiigen en
de Omxnelanden
j
|-
,
-^^^ ^ien
men
wa:.r
ongemak overkwam
doch
;
om
nooit iemand
dooden ', was van de
laatfle
niet verder
het gedien het
, '
dan dat de
,
Gereformeerden de Minderbroederskerk innamen de Beelden en
Altaren flechtten
der VVethouderen
de,
om
,
die
ter
bekwaam
preke
evenwel eenigen der het leven kostte.
verlof
bij
belemmering
Hetwelk
maken.
te
zui*
te
het Jaar
1569,
de Ommelander Dorpen
Grashuizeft
,
,
,
ïVesteremden
werd
en
arbeidsvolk beitel-
v»'erklieden, in
In
Middeljiiim en elders
echter
,
ftads
de vloer van puin en
veren, en
Winfuv:
hun
,
te
Ten Post
,
Kerk
menige
,
,
tegen
,
wil en dank der Overheden, geplunderd. In Gelderland ysfel.
In Gelderland viel de
BeeKlenftorra
Kerken van Arnhem , Nimwegen ^^»
,
ook
Roermonde
Hard^rwyk en de andere omliggende
dorpen.
Verfcheidene Overysfelfche
denzelfden
moedwil
uit
,
met
de
Fen-
fleden
lieden
name
op ,
en
(tonden
Kampen en Z'A'Ol,
GESCHIEDENIS. Maar
Zwol,
van den
te
«jden
Deventer ^ daar kasper koolhaas
Overheid,
Men
de
in
beroep _
dan
,
15S2.
Beel-
van
oefening
gedaan
belet
tot
L
geene
er
C. G*
niemand
klaagde
brak
Den Pausgezinden werd
hunnen Godsdienst geen
op
ja
heeft,
gepredikt
over muiterij of oproer. den.
u het
.
.,
.
nn.
vol- Jaarisi?.
September tot den 6den Mei des
genden jaars, met wil en weten, der
039
alleen
door befcheidene tegen fpraak in de openbare Predien
katien,
ver:naningen
bijzondere
Door welke zachte
van God.
gezindheden,
als
bejegeningen de twee
goede Burgers,
anderen bleven wonen
,
woord
het
uit
den
in eendragt bij
en velen het Pausdom
ver-
lieten.
De Landvoogdesfe
Hertogin
v^nParma^
door de tijdingen der Beeldftorming aan befloot
verfchrikt
met
geraadpleegd hebbende
eindelijk,
Raad van State,
in
het
ftiik
DeLnnd-
oorden, ^"n^-^
alle
den een wei-
den Godsdienst "'S ^oe
van
geven»
€en weinig toe
geven
te
en
,
trof den
Au-
23(ien
gustus een verdrag met de verbondene Edelen, be-
lovende
uit
'sKonings naam,
„
Land
het
5,
heffen van de Inquifitie; dat er
„
den Godsdienst een nieuw Plakaat ftond
„ „
den gemaakt; doch dat
had vastgefleld, of
„
zouden gehoord worden
„
des
„
zij
5,
genoegen
hem
echter
zijne
op het
Majefteit
de Algemeene
er
,
nog
Staten
,
te
bewegen.
waar
bij
zou, aan het voorledene
de
j,
klaren
„
denken, mids
,,
kwete van zijnen pligt, en beloofde
elk
niet
op
waar toe de Landvoog-
zou trachten
zou leveren
van
wor-
te
den Edelen Brieven van verzekering, ,
ont-
te
(luk
Dat
tot
Koning
hun ver-
niet te willen ge-
zich, voor het toekomende, niets
te zuJ-
„
len
te
K E R K E L
240
Ë
It
IJ
„ len beflaan tegen den Koning , deszelfs Staten eil " Ö"'^^^^^^^" ^" daartegen zijn best te zullen doen tot "^^2 «„ om de beroerten te (lillen het befchadigen van „ Kerken en Godshuizen te beletten , en het aflegna C. G.
'->
*
,
5,
gen der wapenen
5,
zou ook^ zoo
,,
daar
„
ten de Edelen
5, len
„ „
,
,
en wel
ftad
al-
doen onderwerpen aan hetgeen de
Doch
der Algemeene
Staten,
verdrag werd fpoedig,
dit
van de Spaanfche zijde,
gekrenkt,
men de Gereformeerden
belette, te
Vilvoorden ter preke de
om
,
zake van het geloof, misnoegd wa-
Brusfel^ daar
nen
moes»
Eindelijk,
hun vermogen aanwenden
zou."
allereerst
worden,
veel mogelijk, verhinderd
Koning, met toeftemming
,» befluiten
te
ter
ren, zich te
De Preek
brengen.
te
aangevangen was.
zij niet
die
wege
te
te
gaan, en die het zich bin-
veroorloofde
zou het met de galg
,
boeten.
Middelerwijl deden
Straf der
Beeld ftormê-G'^
niet
de
alleen
Stadhouders
maar de verbondene Edelen zelve hun best, verdrag
gekomen
te ,
de
,
bij
en het houden van
met de Onroomfchcn
hij
hun
prediken binnen
het
Kerkelijke
hooderfchap zenden
mogt
,
toegedaan
verlenen van zoo veel vrijheid werd den
Hertogin
woordde
zijn
kwalijk
genomen
,
doch
uit
Het
werd. Prins hij
vielen
,
de VVet-
door
verant-
gedrag met klemmende redenen.
Nederduitlche Gereformeerden
de
Vergaderingen
op welke de Prins echter Gemagtigden
de
Antwerpen
met ballingfchap of anders
rest
Voorts maakte
een verding, waar ftad
te
^
het>
deed drie van de gevangene Beeldvormers
met de galg, ftraffcn.
Oranje^
doen naarkomen.
om
Da
vervolgens ojx
den
GESCHIEDENIS. den c5fien September
Molkkemraam
de
in
timmeren van eene nieuwe Kerk gewilligd.
eerften
,
Te Mechelen
den Graaf van Hoogflraten
men
de
en
Hoorne
met
^
verding, dat
rust
als
geoorloofd
Gend
te
Antwerpen
te
gevaar,
weg
een
de bragt
wege
een dergelijk verdrag te
Egmonds Edelman, casembrood, verlloeg, twee en twintig met de ftrafte
,
dergelijk
,
alleen
insgelijks
als
Oranje
had, doch ook hem
eene
van Onroorafchen betrapt hebbende,
met geesfeling
te ne-
ftad
en Hoorne werd zulks ten kwade geduid,
dertig
den
ook
uitgenomen,
buiten
tot ftand gebragt
,
het
_1
ïe Doornik had
Egmond
werd.
voren
gelukte
de wanorde
prediken
het
C G.
in- J'''ar«Si7»
Walfche Ge- f
Antwerpen^ gemaakt,
gefield
te
^
hertellen.
moeite en
veel te
hetzelve
bij
te
het na
*
der
twee of drie dagen
gelegd.
fteen
aan
hun was
die
,
Aan de ronde Kerk
meenre had men
241
er
galg,
die
offchoon
vergadering
twaalf van en
omtrent
van Kerkfchennis
beticht werden.
De overesnkomst, welke men den tus getroffen had
,
werd
desfe, te niet gedaan. ten laste der ftad
,
27fl:en
Augus-
op bevel der Landvoog-
,
Men
bezoldigde hier 500
man
door middel van welken de Preek
naar buiten gedreven werd.
Te Amflerdam hadden
Gereformeerden zich Te Am-
de
inmiddels voorzien van Predikanten,' en den Pastoor
Manen
van Sint holland
V
die
het
1
beroep aannam,
dikatie deed over
Antonispoort,
HaRV.
een Dorp
bij
de Zj/>
in
toe beroepen, tcnverkoren, r. T^ en eerlang zijne eerlte Pre-
IIÏ.
Matth.
in het
^^'^''^^f™
worden
Noord- Predikan-
nicolaus scheltius, daar
^
1
,
..
1
XIII.
31
,
buiten
Sieken of Leprozen
Q
de
St.
Kerkje, het«
K E R K E L
241
K E
IJ
«a C. G. hetwelk, door last
van Burgemeesteren,
Jaari5i7. jgj^ gezuiverd was. tot J552. 1.
Deze scheltius,
^
.
van
Bee!-
die, fchoon
nog Pastoor zijnde, eene wettige huisvrouw, en dezelve
had
kinderen
zes
Noordholland geboren wandel
godzalig van
breeuwsch
was een man
,
wel
,
het
in
He-
Grieksch
het
in
in
vroom en
,
geoefend
dan gemeen
meer
,
JVarmenhuizen
te
,
bij
;
fprak zuiver Latijn, had de Oudvaders wel gelezen,
en predikte, hetwelk
moesten
,
de
Monniken
bekennen
zelve
Behalve deze had de Amfierdam'
geleerd.
, pieter gaPIETER GABRIEL WaS Itt
fche Gemeente nog twee Predikanten
BRIEL en JAN ARErvDS, de Latijnfche en Hij had
Lus
al
Griekfche talen tamelijk
de Zendbrieven
tijd
dan
met
veel gelezen, en leerde derhalve
zijne moedertaal
gaafd met een kloek
maar daar tegen was
,
en
verfland
hij
;
hij
fprak
altijd in
de netfte
maakte hem vrijmoedig, en met heid wist
hij
de
ook redekavelde hij
orde
rekkelijk omtrent
zeer
verfchillen
met zachtmoedigheid
bij
die
,
waren
,
,
Schrif-
zijn
ijver
te
roeren
,
Evenwel was
diepzinnig.
niet te eenemaal noodzakelijk
be-
welfprekend-
zijne
harten der menfchen hij
niet
gezond oordeel
en tot verwondering toe belezen in de Heil. tuur
fterke
jan arendszoon verftond wel
bewijsredenen,
I
de Schrijvers van de-
bijna van buiten geleerd,
zen
ervaren.
van den Apostel pau-
,
zijns
oordeels
en zocht die
te leggen.
Door zulke Predikanten wies de toeloop van het volk
om
;
ook vermeerderde het
goedgevonden werd,
Diakenen aan
te (lellen,
getal der
eenige
om
der
armen
,
waar-
Broederen tot
de aalmoezen onder de preek
;
GESCHIEDENIS. preek te verzamelen
,
hetwelk
dezen
te
Ook
ten fchotelen getchiedde.
zijn
243 hou- na C. G. oude 133^1517,
in
tijd
eenige
er
"
deugdzame Zusters
en
den
kleederen
Diakenen
geld, en (lelden hun dit
of maakten
,
uitreiken
der gif-
van re-
aal (*), den
nooddruftigen
perfoon, het
van wat Religie
zij
was de
dit al
rs^et
onder
;
zonder
van
aanzien
waren,
die
rust in de ftad niet verzekerd
alzoo er dagelijks oorzaken
genoegen
tot
gedenkfchriften
in het
zeggen de
die
Deze gedroe-
handen.
in
gen zich ook getrouwelijk ten; deelende,
Ve-
Diakonesfen verkozen.
hunnen overvloed van kleinoodien
toen
len bragten
tot
anderen
,
ontllond
den
er
aófien
September een oploop, welke de ganfche ftad op de been hielp
,
gelegenheid
bij
,
overledene
een
dat
Hervormde, simon muts genaamd,
in
Kerk zou begraven
hadden
meesters eene last,
om
mede
ter
Kerk
roer velde drift
Burge-
geplaatst lijk,
namaagfchap,
toen de deur voor het
,
de
de
alleen het
Nieuwe
de
in
die
,
in
,
en een*
en
als
lijk
het
lijk
werd
geopend
één der
Wachters
man door den arm
fchoot
van het graauw nog meer ontfleken
,
Men
bedreef hier echter
toen de doode begraven
was
,
geen
meer
ruimde het
,
zijn
werd zoo-
,
wacht overweldigd en genoodzaakt werd
met achterlating van hun geweer, de vlugt men.
met
,
de Kerk
Hier door raakte het gemeen gaande, en
verzelde.
drong
dat
niet
Hier
40 man
wacht van
niemand, dan
te laten, zelfs
de
worden.
te
,
ne-
geweld volk
de
Kerk, (*) Bij 8RANDT Bladz. 86.
Nieuwe
hadden van on- beroerte
plaats
f^gj^am.
,
K E R K E L
244
naC. G. Kerk, J^^^^ 517» tot 1552
iets
7-i
doen
te
Doch
werd.
die terftond gefloten
gerucht, dat er
K Ë
IJ
broeders Klooster, ftreefde
was
gemeen
het
op een
,
Minder-
het
in
derwaarts
,
van eeni-
en hetzelve, nietiegen (taande de pogingen
ge voorname Onrootnfche Burgers, die ben zochttn te
Des anderen
fchoolde het volk weder de wacht hen
als
werd
het
in
lijk
,
het Pand en Beelden in
zamen, maar
gewillig
lijk
inliet
waar na het volk Karthuizer Kloos-
alwaar de
zij
was
gebragt
Kerk
die
het
naar het
pas buiten de ftad
,
bij
begraven,
ftilte
de Kerk weder uitliep, ter
aarde
ter
nevens
plunderden
,
wanneer weder ceu
daags,
Nieuwe Kerk
de
in
lijk
hebbende
overweldigd
flillen ,
hetzelve.
eenige glazen in
zij
Kerk braken
,
en
velen
van
den gaiifchen nacht bleven, etende en drinkende hetgeen
zij
vonden.
er
Zij
zouden echter den vol-
door eenige Schutters met zachte
genden dag zich
woorden hebben
laten
ruimen, indien
niet
zooN ware gevolgd, gebonden naar de eenigen
om
zou.ien
gedogen
om
bewegen, de
het Klooster te
Schout pieter pieters-
en vier van hen gegrepen
geweer, roepende
hun
iemand
dat
,
Straks
had.
gebragt
ftad
dat
:
ftad overeinde
aan
,
dat
zij
gevangenen
,
en
aan te
VVethouderen
den Schout
ontflaan
,
niet
Dus
van
het
ftond
ging
de
zulke vreeze
zonden
,
om
hetwelk gefchiedde;
wilden eenigen den Schout in een
last
zi}
zake
ter
Beeldenftormen het leven zou laten.
bakkers huis, daar
te hij
lijve,
zich
en
liepen
de
echter
hem
en joegen
achter den
oven
verfteken moest.
De
gemeente had het op deze twee Kloosters
der
Min-
GESCHIEDENIS.
Karthuizers meer geladen
Minderbroederen en der <}an
a45
op achttien anderen,
,
na C.
G
bleven, l^^^^S'?'
onbefchadigd
die
*
omdat alles
wat de
,
vervolging
om hun
,
tweede Stadhuis,
een
in
Karthuizer-
de
terwijl
,
die
van
in
het
Het gevolg van
dit
gasten en brasfen
daar
,
de Regering dikwijls deel aan hadden,
oog
de Gemeente.
liepen bij
oproer was, dat er op den keure
3oüen September
onderteekening men de voornaamfte
woog, opdat
bij
aan
de
eene
welker
tot
,
Hervormden be-
van een
het de gedaante
hebben, waar
zeer
beraamd werd
de Regering
bij
_____
Onroomfchen betrof,
der
werd
vooraf beraadflaagd Broeders
als
eerfte,
het
in
zou
verdrag
Gereformeerden
Min-
de
derbroeders Kerk werd nfgeflaan; terwijl het overige
overeenkwam met
meest
Antwerpen
het
zaken onderdanig en getrouw
ting
zij
en
fchen
,
met handtasting
,
zullen
in
der
eenige
October jan arendszoon Minderbroeders Kerk hield
,
dezen
tijde
weken
de
der Gemeente.
den, dat men
Maar bij
nadat die
aangefleld
het verzoek
den Prins
,
van
Ondertus-
voordat Preek
in
de
in
Kerk van
gezuiverd
en
Ook werden tot
waar
,
befchut-
(lede
eerrte
banken voorzien was. Ouderlingen
zijn
werden.
de gehrokene Beelden en Altaren ftoelen en
burgerlijke
in
te
bcfcherming genomen
duurde het nog
te
Voorts beloofden de Pre-
getroffen was.
dikanten met eede, den Wethouderen
teg'en
hetwelk
verdrag,
het
al
met er te
betluren
der Gereformeer-
Oranje
de
keuring van het verdrag zou bewerken, werd
goedbij
de
Weihouderfchap ontzeid.
De
Oosterlingen
van
de
Q
Lutherfche 3
gezindheid
,
die
De Lu-
K E R K E L
S4<>
na C. G. die
'
werden
oarn kan-
van
Duitschland
^^
meerden'. ,
Augsburgfche
zoo
bij
ituk van het
liet
de
vele
den twist te voeden
zich verluiden
zou
zijn
Olofskapel tot eene Kerk
X
nis, handelende van
menten, en
lingen omtrent het
mogt nu
oogmerk voldoen
opgenomen
een
om
de
Sint
mogen gebruiken.
Dit
,
bij
,
de
zijnde
en XlIIde artikel dier Belijdehet
Avondmaal en de Sacra-
,
van de
en dat er
Avondmaal
bij
de
dat
,
leer
der
hen geene dwa-
geleerd
werden. ,
te
hoog
Antwerpen
,
De-
de Amfierdammers over deze verkla-
en begeerden
,
dat
men
die
iierroepen
dreigende zelfs met de Excommunicatie
ken Ban.
Dit
aan het
maar daar tegen werd het Gereformeerden
Her-
Luther-
herwaarts zonden, met twee Ouderlingen.
,
,
openlijk van
hunnen Predikant kasper van der hei-
ze beftraften ring
Coufesfie niet
Oosterlingen
deze
ten aanzien van de Lutherfchen
,
die ftraks
te
land
het
in
jan arendsz.
in het wezenlijke
fchen niet verfchilden
in
Wethouder fchap
de
aan te toonen
trachtte
die
,
van de Gereformeerden gekomen
den Predikiloel het
vormden
liet
leverden
verklaarde de Predikant
ver-
Vorsten was aangenomen. ,
aan Burgemeesteren
verzoekfchrift in
ter kennis
Confesfie
men de Augsburgfche
op
Hier
dat
Avondmaal
dat er vrede noch rust
,
indien
,
toeliet.
den
ter
genoemd
ftrooiden door de geheele ftad uit:
,
^^ Kalvinhten in fchilden
ten zich tegen de
of
,
daarom Leggers
vernemende wat den Gereformeerden was
,
therfchen toegeftaan teArafter-
waren
getrouwd
Amfterdam
te
hier
J^^^^Si?. itoopmanfchap lagen, en
K E
IJ
Met moeite
mers zoo ver, dat
bragten
zij in
het
de
rust gelaten
zou
,
of Kerkelij-
Amfterdamwerden, onder
GESCHIEDENIS. der belofce, dat flotene
Brieven
zij
hunne verantw(X)rding
Gemeente
de
aan
,
!>47
met be
,
Antwerpen
te
na
C. G.
Ja^ri.'fi/. '
zouden overzenden
BRANDT
en daar
,
„ want
(*),
bleef
bij
fchrijft
liet ,
de Hertog
in het korte viel
van ALBA hun beiden
met eene Spaanfche Excom-
municatie op het
Toen
lijf.
zich zelven te doen te
kwellen,
wd
,
dat de lust
te
,
om
Avondmaal
het
de Broederen
de Minderbroederskerk
op den isden
niettegenftaande
,
den Prins van Oranje^ toen
het
Te
maal, hetwelk door jan arendsz.
ÏJ^o^f^en'
in
deMin-
van j^^^5°^r
Utrecht zijnde,
te
duizend perfonen
de
bij
December
fchrijven
hetzelve te fchorsfen tot zijne komst.
dage kwamen
fchikkin- Avond-
Hervormden
de in
houden, hetwelk ook
voortgang had
om
,
ma
degelijk verging."
Ondertusfchen maakten
gen
kreeg elk zoo veel
om
geftelden
Avond-
ten
werd.
bediend
Het verzoek der Lutherfchen werd intusfchen door de Wethouderfchap afgeflagen
,
of
uitgefteld
,
tot de
komst des Prinfen van Oranje,
Het onderfcheppen van van francisko d'alava ^
,
.
geheime Brieven Oranje
zekere ,
'sKonings
Gezant
,.
Frankryk^ gaf aanleidmg
,
eenige voorname Heeren te Dendermoncle
over den
van
(laat
hoewel men
tot
'sLands
geen
vast
zaken
befluit
te
gingen in het gelijk hij
werk,
gekomen,
om
er
Holland. zijne verten einde "gtingcn
,
raadplegen
kon komen
deze bijeenkomst vertrok de Prins van Holland', te Utrecht
in !^f™'"l
zamenkomst van
tot eene
(lelde
;
,
na
Oranje naar hij
zijne
po-
de rust te vestigen
,
ook een verdrag met de Onroomfcheu bewerk-
C*) Bladz.
103.
Q4
^
K E R K E L
248 na C. G. werkte,
K E
Ij
om
bewegen,
die zich lieten
zich
te verge-
Jnari5i7 noegen met de vrijheid van Prediken buiten de ftad,
waar toe hun zekere
plaats aan de ftads Cingel bui-
werd aangewexen (*).
ten de Wittevrouweiipoort
Te Amtterüara.
Denzelfden dag
toen de Gereformeerden
,
kwam
ber,
waar
hij
terftond
de Prins des avonds
Amflerdam
te
omtrent zes weken bleef,
komst
zijne
bij
de Gereformeerden aldaar trachten Minderbroederskerk
de
Preek buiten de fiad
Maar fchen
thans floot ,
waar
hij
te
weder
fl:ad, tot
dat
,
bekwame
en
armenhuis
,
de
zij
,
KalvinU de Min-
plaatfen
buiten
oefening van hunnen Godsdienst,
den mogen gebruiken, waar toe zitten -
met de
verdrag
een
derbroederskerk ruimende,
de
om
bewegen,
te
brengen; düch vergeefs (f>.
bedongen werd
bij
door Brieven
ontruimen
te
al-
,
had reeds,
tlij
Holland^
in
Am-
te
isden Decem-
ji^^d^yfi het Avondmaal hielden, den
hij
zou-
hun het Huisof pakhuizen
en eenige fpijkers
aanwees (§).
Te Leydeu.
Te Leyden werd
den
asften
Januari)
verdrag met de Onroomfchen gefloten,
den
,
dat
zij
zich
hielden
aan
Confesfie, en die beloofden, den
zaam
te zullen zijn in
het
de
\^Gy
een
die verklaar-
Jugshurgfche
Magiftraat behulp.
weeren
van andere
ge-
zindheden.
Weinige dagen
later, vertrok de Prins
weder naar
Ant' (*) BRANDT Bladz.
Bladz
131,
135.
200.
(f) BRANDT Bladz, (§) BRANDT Bladz.
134. 181- 187.
WAGENAAR VI Deel
GESCHIEDENIS. •Antwerpen
daar
,
De
ren gepeild
hebbende
hij
dezen
ie
,
na
Hollamk-
gevoelens der
(telde
,
van Sprokkel
begin
het
in
hij
maand i«67 aankwam.
249
tijde
C. G,
i^"^^5^7»
«
,
een gefchrift op, over den ftaat des Lands, waar in
beweerde
openlijk
hij
men
dat
,
elk
Doch
laad in rust houden.
tefchrifc, gelijk
dit
van
vrijheid
wiMe men
Godsdienstoefening verleenen moest,
het
meer
andere, vond ten Hove geeneii ingang {*), Vergeefs hadden
ook
zoekfchrift overgeleverd
was, waar
gerigt
j.
gen, mdien men hun
in eene
nisfingen
Godsdienst wilde dat
,
van
,
aan
,
Dan
dit
het zeker
hetzelve
te
Afgevaardigden
,
als te
Gorinchem
Fere ,
te
de
der
dat
,
te
,
te
het
in
Wethouders vertoond werd daar
op
aanbod werd
om hunnen
te
aangenomen
niet
Spaanschgezinden
riekte, en naar eenen toeleg,
Hove
ten
alzoo het, ,
naar
ver*
Middelburgs
en ook te
Utrecht ,
behaalde er zelfs ondank mede,
meening
•,,
j
i^
van
verhalen
is
derzelver voorfpraak
ken.
vrijheid
vergadering
ten minfle
;
fcheidene fteden
fierdam
Koning ^
of de meeste Nederlandfche Kerken ontwor-
pen was
te
.,
...
Sommigen
Antwerpen uit alle
den
aan
Tonnen Gouds of
dertig
zij
,
vergunnen.
hetwelk
Guldens beloofden te'zullen opbren-
drie Miilioenen .
bij
ver- Ver7oek-
Kalvinifchen een
de , '
,
Amom
verzoe;
men
naar de
vermetelheid
om vreemde
Heeren aan
Hervormden aan
te
lokken,
te
bieden, die zulke aanzienelijke fom men opbrengen
hijftand aan de
Te
konden (f). (*)
Men
vindt
een
uittrekfel
nuAiNDT Bladz. 107. volgg.
(f) BRANDT Bladz. 112. VOlgg. -
Q5
van
dit
gefchrift
bij
l';'^"*^'^^'
Hervorraden, om vrijheid
v?nGodS' dienst.
K E R K E L
250 CS C. G Jaari5i7. ' .
f^
Te ralenchyn
K E
IJ
ftonden thans de
hag-
zaken zeer
filips van St. Aldegonde^ Heer van A^ofr-
ciieiijij.
karmes ^ die daar het bevel had, had wel een ver-
Valen-
drag op den sollen October 1566 met de Onroom-
^^"
fchen setrofFen
=" wordt voorop- den, door
f'^erig
maar hetzelve was
, '
noirkarmes
voogdesfe verwierf, dat
flecht
onderhou-
zelven, die van
de Land-
zij
men
binnen de ftad te brengen, alwaar gerde in te nemen
,
om
bevel gaf,
waar op de
bezetting
dezelve wei-
ftad den i4den
Wintermaand voor wederfpannig en
Men
en door noirkarimes terftond belegerd werd.
had zich binnen de
ftad
met hoop op hulp
der
hoop onbedreven volk hoofdman
ervaren
toebrengen
,
uit
der
Westvlaanderen
ftad
gevleid
,
Een
Edelen.
verbondene
hulp
eenige
zonder
^
willende
werd door den Bevelhebber van Douai
De Onroomfchen van Doornik
ligtelijk geflagen.
ten getale
,
doch vruchteloos
,
van
verklaard
vijand
van 3,000
NOIRKARMES
uitgetrokken
,
overvalleu
en
,
,
,
werden door terug
gedeeltelijk
ge-
jaagd binnen Doornik^ welke ftad hier op bezetting
moest innemen
;
ook werden daar
alle
aars en Hoofden der Gereformeerden
vreemde Leerdie
,
men
be-
trappen kon, opgehangen, evenwel werd te gelijker tijd
een gebod aan
het
KALVYN manier
,
te
gelijk
afgekondigd
krijgsvolk
hetwelk hun verboden werd, het verbod
fprak
,
,
welke
was toegewezen, maar hen daar
gekweld en met vrede
te laten
met den Adel gemaakt. fchoten zijnde
,
,
bij
eenigerhande
in
beletten, ter plaatfe te gaan
tot de Preek
,
van de fecte van
die
hun
in on-
volgens het verding
Falenchyn
federt hevig be-
ging op den a4ften Maart 1567 over bij
GESCHIEDENIS. noirkarmer. deed
verdrag,
bij
nemen der
flad,
LA GRANGE,
Lccraars der Kalvinifchen
betuigende
,
,
bij
het ter
,
nevens an-
dat
iiadden
niets
zij
Zeldzaam
gepredikt
was
het
'^^U^'
, ,
dood brengen van guido de bres
eene groote beroerte onder de foldaten ontfiond
de markt bewaarden.
ftuimigheid, fchietende zoo
die
,
men
zonder dat
liepen,
Zij
wist, wat hen dreef, door de (iad,
den
C. G«
|-':iri5i7é
en ter dood bren-
vatten
dan Gods zuivere waarheid. dat er
in- na
den dood met rtandvastigen
Zij ondergingen
moed
na het
guido de bres en peregrin de
dere aanzienlijke Burgers,
gen.
terftoiid
251
met groote on-
wel op de
Pausgezin-
op anderen, zoodat velen gekwetst, eenigen
als
Voorts werd
doodgcfchoten werden.
Ook ontzonk
moed,
zijnde het
des in
Falenchyn de
Valenchjn
den Godsdienst ver-
de Predikatie en oefening van
boden.
te
den Gereformeerden elders de
gemeene zeggen, dat de Landvooglleutels
van
alle
andere
fteden
gevonden had.
Omtrent dezen
tijd
den
over
gefprek
werd
Heer jan hoogenlaag.
TERSZOON JAN LAP en JAN
,
Haarlem zeker mond- Mondgegehouden
Heer klaas pie-
Priester,
Proost van de Witte
Heeren
ter
ARENTSZOÜN, REINIER KANT, CU
derden,
ter
ren van
's
dag van 2
andere
morgens tot
zijde.
ten
4 uren
tusfchen fprekover
,
djenstte
van de groote Kerk, Heer Haarlem
Kapellaan
,
te
Godsdienst
9 ,
Men
fprak
tot 11
eener
,n0g
g'^^uuden ,
CCtt'
met eikande-
en na den mid»
,
met zoo grooten toeloop
van volk, dat de Burgemeesters
,
vreezende voor
opfchudding, het verder gefprek deden verbieden.
Eer wij den verderen voortgang der
beroerten
in Lotgeval-
de
, ; ^
K E R K E L
S5a
K E
IJ
na C. G, de Nederlanden vermelden, kunnen wij niet afzijn, Jaari5i7. j^jgj. ggnigg bijzondere lotgevallen en zonderlinge be T'
,
len van
waringen
R.juiMU5
grip van zijn
ECMOND zig
was
in
,
welke
Leven
heeft
het jaar
om
,
1566
Preek buiten de fteden
Onroomfchen
reeds
Flaanderen
in
te
brengen
te
befielde
waar
,
jU'
Wanneer
opgeteekend.
Gend door
te
Fii.
voor ge
hier
zelve in het kort be
hij
Beeldftormers
de
onder anderen
vermaarden
den
van wien wij
,
hebben (*)
fpj-Qjjgjj
van
verhalen
te
nius of dujon
een bij
ijverig
ftrüffèn ,
en
,
gelijk
hij
be de die
met de
verdrag
hun eene
plaats
buiten de (lad tot den Godsdienst, niet ver van htt
Karthuizer
werd aangewezen,
Klooster,
liep
Nius groot gevaar, omdat de Edelen hadden daan
dat
,
ju-
toege-
men geene uitheemfche Leeraren in de Ook hield men hem in
Nederlanden zou dulden. het bijzonder verdacht,
dat
handelingen met buitenlandfche Prinfen,
hem van
digde
de hand gehad
florming, fchoon
hij
in beide
betuigd en aangewezen
jUNius
verfcheidene
Reeds hebben wij de Heer van
kwam hem
eens
daar van
bij
avond
in
fel (f).
te
voren
op
reis
Eens met eene
en befchulin
deBeeld-
Ondertusfchen werd zonderling een
zijne
zoo
tot
opzigten zijne onfchuld
als
bewaard.
voorbeeld
wakkene, Hoogbaljuw
heimelijk te vatten,
een uur
hebben
te
heeft.
malen
werd
gebruikt
hij
gezien
van
verblijfplaats
Gend ,
om
junius naauwelijks
gegaan was
naar
Brus-
fchuit naar é^ Karthuizers
de (*) Bladz. 194.
(t) Boven Bladz, 195,
GESCHIEDENIS. de predikplaats der Hervormden zelve Hoofdbaljiuv met
een
varende
,
groot
Helbaardiers hun aan den oever
bood
de
allen, die in
Men was bekommerd
flappen.
van hem worden wilde; maar
wende,
niet
om
zonder naar hem
gaan
,
niet
was.
Dus
JUNIUS op
traden
zijne
beurt,
de
oog
,
die zich heel van
(tipt liet
of
gaan,
wat
,
en
zich
land
,
hij
uit
,
te
er
en
Deze
middellte.
den Overfte groe-
,
paard
zijn
buigende
zijn
,
nog iemand
ook
er
fterk
_
te
vertrou-
of
als
,
25
,
zijnde
God
te zijn,
zien
te
ge-
land
maar aan
,
gaat door de Helbaardiers heen
tende
,
en
,
aan
op
hij,
allen
zij
de- na C. G. gewapende faarisi?.
over junius
bekommeren
te
kwam
gemoet
hun, goeds moeds
gebiedt
om hem
eetal
te
waren
ichiiit
,
253
in
de
Dus ontkwam junius deze lage. Die van Brugge verzochten hem , door hunnen Kerkedienaar jan munt , van de Gemeente van Gend te leen, en junius was gehouden, hoe zeer fchuit ware.
tegen zijnen zin, aan
Predikatie
Vlaamsch
Had
te
in
hij
de ftad
munt
munt,
laten
tegengehouden en
gelast
van verre ziende,
gaan
kwam
eenig
omzwerven
hem
in te
nemen
,
daar
hij
met moeite
in
,
terug
bragt, na
den
dien
nacht
in
het
de
junius met voor-
werd aan de poort te
junius
keeren.
de ftad ,
eene
,
in
Des avonds meende men
keeren, maar
ren daags
gelijk
,
Te
voldoen.
te
digt bij
,
Fransch
het
predikte.
dacht vooruit had
dit
verzoek
dit
Brugge gekomen , deed
dewijl
door
niet
nader, en
ieder in
ontvangen werd.
een
vreesde hutje ,
Des ande-
werden de Predikanten na de Predikatie ge-
/
,
K E R K E L
è54
m C.
G. geleid naar de naburige ftad
Jaar 151 7
Jagen '
,
te
eeriiik
K E
IJ
Damme^ waar
twee
Den volgenden dag zou de Graaf van egmond Brugge komen, om in die Had ailes te regt te
Dus werd daags voor
brengen.
bevel een Plakaat afgelezen
op
bij
wien
met den Graaf wisten ten dien einde
bij
verlegen
hem dood
dewijl
gebruiken
in
de
over
niemand
er
onderhandelingen
de
in
zij
te
,
juniüs
die
De Gereformeerden
komst van den Graaf de hand was,
die
zijn
800 Guldens
werden voor den genen,
zijn lijf gezet
handen zou leveren.
bij
komst op
zijne
waar
,
levende, en 400 voor den genen,
'
zij
onthaald werden.
befloren
,
juniüS
Terwijl dit te
zich te ontbieden.
Brugge voorviel, ontbood de Magiftraat van DamHier werd me juNius bij zich op het Raadhuis. hij
van de Wethouders zeer
,,
Wij
„
ons toedoen
,,
trouwen wederom, dat
,,
jegens ons, onze
in
aangefproken
beleefd
begeeren niet," zeiden zij,
„
dat
gevaar zoudt vervallen
ftad
gij ,
geen
gij :
en
be-
ander hart hebt
men kan
welvaren:
en
:
door
„ het niet verbergen, wat Plakaat er gisteren te „ Brugge in onze Hoofdftad tegen u is afgekon„ digd. Wij derhalve, als lieden, die u en ook „ het Gemeenebest toegedaan zijn, raden u, dat gij „ nog dezen dag van hier vertrekt; want op mor,
,
,
„ „
gen zullen wij datzelve Plakaat ook hier aflezen,
,,
ftraft,
„
dat het
„
daarom
Raad van Brugge onze
Indien de wij
zullen
gebod wat niet
traagheid
be-
ons hier mede ontfchuldigen laat tot
tijdiger
heeft
ons gekomen is,
en
kunnen afgekondigd
„
wor-
GESCHIEDENIS. „
werwaarts zich
te
begeven
het land niet verftond
om hem waarts
de
hij
taal
bovengemeld beduit
noodigen; junius gaf
te
ftond
verlegen
dewijl
,
,
der-
,
woord, indien
zijn
om hem veilig binnen ^rw^^e De Bode bezorgde toen aan junius de
de Bode middel wist, geleiden.
te
van eenen metfelaar
kleeding
welke
in
,
Brugge
ging.
gefloten
was, ging junius door het
naar binnen
gebeurde
Daar de avond gevallen en de poort
aanziende voor
gelaten
klinket
en doofj.beide de wachten
,
dat een der
,
naar
hij
alwaar het
,
wachthoudende burgers
,
hem
buurman of ander goeden be-
zijn'
kende, hem groette met de woorden: goeden avond
te
hinderen of
iets te
hij
Eenige
vragen.
Brugge hebbende doorgebragt
te
om
Zoodat niemand bedacht was,
Compeer! nius
der naar Antwerpen,
den
verdrag op
alwaar
hij
zich
aden September met
meerden gemaakt,
als een
ju-
dagen
gedurende welke
,
de zaken der gemeente bezorgde, keerde
hij
we-
volgens
het
de Gerefor-
vreemdeling,
vond
uitge-
floten.
Niet kunnende befluiten,
om
ledig te zitten, ver-
trok JUNIUS, dewijl de Gemeente niet begeerde, dat hij
Nederland zou verlaten, den i4denOctober naar
Limburg^ alwaar de Gemeente, op haar verzoek, van
de
Antwerpenaars
zijnen dienst
van
Limburg
Zoo
haast had
een
Dorp
,
verkregen
had
zou mogen gebruiken. bejegenden hij zijne
hem
,
In
vele
dat
men
het
land
zwarigheden.
voeten niet in Herve gezet,
hetwelk door het maken
na C.
Öi
van Iaari5i7«
komt een Bode vzn Brugge^
,
volgens het
,
nog
Terwijl junius
worden."
«55
van goede kaas bfr.
,
KERKELIJKE
fi56
ca C. G. bekend is, of er ontftond een oproer, waar in Jaansi^, ^jch niet mensde. Den voleenden dag werd tot 1552.
Limburg
naar
-
ders zijnen dienst toe
Dorp Summan genaamd, deed
i8den October,
Limburgers op
der de Preek ftond een jagtfpriet
gewapend
man
Doch nu kwamen
Limburg, om den wapen en
te
om jUNius
te
alle
den
om
,
er
Predikant
bezette
bewogen
hij
Na
het
de
Predikant
,
Geregtsdienaars
van
Men
liep
toegangen naar het
maar deze
befchutten;
en
middagmaal
grijpen.
te
,
en vreedzaam naar
Toehoorders met
omtrent 130 fterk, naar Herve te eten.
met een
,
der rede toe.
tot het einde
Pi eek gingen de
de
On-
hem den dood gezworeö
Maar hem hoorende, werd luisterde met een bedaard gemoed
'
hem
achter
bij
Herve,
van
niet ver
,
had.
den Prediker,
hij
de eeifte Predikatie
die
,
een
den
Des
keerde.
hij
het veld
in
vrijdags
waar op
laten,
te
hij
,
Wethou-
de
Hier weigerden
geleid.
hij
huis
raadde,
,
dat
men liever zorgen zoude, dat hij het mogt ontkoMen wist men, ten einde bloedftorting te mijden. hem eindelijk , door het afbreken eener hegge eenen weg te banen , zoodat hij behouden te Limhurg dat
kwam;
hij
waar op
zijne
vervolgers,
ontkomen was, zonder verder
verfiaande,
onder-
te
iets
nemen, vertrokken. Hier begon te
hij
des
prediken; na de
Zondags den soflen October
Preek
begaf
hij
zich
omtrent
,
twee uren buiten de flad, naar eene plaats,
die ge-
meenelijk de Hooge Berg Gods wordt genoemd,
daar des namiddags
te
prediken.
begaf zich het volk tweemaal
Onder
om
de Preek
op de vlugt
;
eerst
door
GESCHIEDENIS. door een
gerucht en
los
van
tijding
057 jonge
een'
maar de twecdemaal op bet gezigt van eene Ruiters
om juNius moed, en gen
wapenen
zelfs
;
vatte
de Ruiters
tijd
Omtrent twee weken er
dreigden
na
,
de
,
gefticht heeft.
ge-
laatstgenoemde
het
merkwaardigs,
iets
Ruiters
Limburg
in,
van een half jaar
Gemeente met zeer groot genoegen val, gebeurde
ontvan-
te
vrouwen
vele
,
volk
het
op welk gezigt de
omtrent den
hij ,
nu
kwam weder
aftrokken, en junius
alwaar
om
werpen;
rteenen te
Luik opgemaakt
Doch
vangen.
te
(chikte zich,
in de
,
met
vm
door den Bisfchnp
,
;
bende
aan
hetgeen
JUNIUS onder de menigte een groot aanzien
In
gaf.
een Dorp, gelijk junius meent,
van het Land van
Luik
Denys wordt
ge-
vrouw,
dié
,
dat naar de Valei van St.
noemd, was
zekere oude en kinderrijke
met eene zware wanhoop gekweld werd gaf,
dat
zij
met
verdoemd was. meer dan
kinderen
hare In deze
wanhoop had
doorgebragt
dertien jaren
;
in
voor-
en
,
God
van
eeuwig
nu
zij
al
diervoege
^
dat de Mispriesters de duivelbanning en uitzweering
hadden beproefd
dikwijls over haar
zeten was flagen
,
hadden
te
keer gegaan.
wilde beesten door
banden,
alle
aan, dat elk zich
diets
avond, eenige
,
lieden
uit
willende gaan,
riepen
Herv.
of
zij
zij
III.
,
fchuwde
en
ftelde
alle
zich
maakte, het was de
geest, die haar kwelde.
Jen
als
be-
dwaalde met de
Zij
bosfchen
de
zelfchap, verbrak
Limburg
,
en de geburen haar vaak met banden en
Dan, het
deze
als
booze
eens, op zekeren
Dorp
Ferviers
vrouw zagen
haar met zoete woorden
R
ge*
zoo
,
naar fchui-
en belazert
haaf
it\
d
ö*
I'1-'""ï517*
._
K E R K E L
258
K E
IJ
na C. G: baar zoo zacht, dat zij zich tot junius liet leiden. Jaan 5 17. Ingelaten ziinde, mompelde zij in liet eerst binnens tot 1552. ^
''
j
,
monds gen
,
met morren
,
•
i.
zonder hem
op zyne vra-
iets
antwoorden, maar latende de oogen
te
zwij-
al
gende rondsom over de omftanders gaan.
Hij zulks
merkende, ftond op, en
twee van
de omftanders
het
in
oor
van zoo vele getuigen
weg
een na den ander
twee weder
te
dat
,
zou krijgen,
aan htt fpreken
een
luisterde
nu
zij
gefchied
menis verzekerd was geworden
dat
is
geen'
,
fprak
Dat
nen.
hoop was
zij
zij
hare
,
daar
door
die te zien.
van
hebbende
ver-
,
fprak
haar
woorden onderrig-
dat, hetgeen die buurvrouwen meenden,
„
door haar verzuimd
„
van
,,
God
„
met eenen heiligen dienst, wanneer
„ „
den
God
te zijn
geweest was;
waarlijk en
der hare
van
gruwel
junius, dus de bron
troostend toe, haar met weinige
„
wan-
van
een
,
wo-
te
zaligheid
daarom
en
dienen
te bij
ftaat
ook aan de
wanhoopte,
kwelling ontdekt
tende:
belemmerd,
bad
om God eenen
tot
verdoe-
omdat de bezorging
,
,
ver-
,
zijnde, door
den dienst der Misfe
vervallen, en
hare kinderen
had, van
kon vinden
tijd
ds
aan junius,
,
van hare
van hare negen kinderen haar zoo zij
zijnde
weduwe
hare buurvrouwen befchuldigd en
dat
om
,
gaan, en over een uur of Dit
keeren.
niet
tegenwoordigheid
hen verzoekende
,
te
over de 13 jaren
al
vrouw
de
hij
in
haalde de vrouw, moed fcheppende dat
of
naar
geweest, geen
maar dat zijnen
wezen bezorgde,
waren
Godsdienst
had
zij
wil
gelijk
gediend zij
dienst
integendeel
als
had
,
moe-
ook jacobus
befchreven. "
De vrouvir
GESCHIEDENIS. vrouw vond
en
troost
rust
ging dienzelven avond,
redenen
zijne
in
059 ,
en nn C. G.
met een bezadigd gemoed
,
i'''^r'5i7« *
wegs ,
hares
daar ieder zicli over verwonderde.
nu zag men ken,
wat ook jünius
velen,
hunne onwetendheid
leerde en
hunne
over
eenvoudigheid
verwonderen.
Franciskaner , die
genomen te
om
,
die
tijden
iets
hij
Als
huis.
befchamen
te
had
vergeren
men nu
hij
keerde
,
door
mogen
aar te
te
dringen
junius
zien.
die
verzoekende
, ,
maande , dat men den man door zou der
Maar deze
komen.
te
gelaat,
toen
,
ver-
,
otn na-
nederig
junius, van voren en achteren, van top
teen, naauwkeurigst befchouwende uit in
deze woorden:
n'aar
is
als
laten
met een
,
verza-
den Leer-
verflraande
dit
zeker
hier ,
den
van
poogde
oud man door de groote menigte, ,
zeggen,
te
weder naar
de komst
veld
verwachtte
weg
maar op
;
zich, met en
,
in het
gemeldcn Franciskaner
meld was
Een
met den Leeraar
openlijk een gefprek
geQagen, verontfchuldigde dat
onnoozele
de
Fervien predikte, had op zich
te
houden, en dien
,
hetgeen
Hei^ nu
men
mij.
,
zie ik, dat het niet
dit
was?
ten
antwoord
loogenachtig was de onbefchaamdheid der
niken, dat
den wijs
ken van
te
zij
gekloofde
gij
maken.
Doch
als
fcheidden,
R
2
voeten
hij
hadt.
Mon-
onnoozelen befton-
zulke dingen den
die plaats
En
gaf
Zoo
dat
tot
borst ten laatfte
van u had verteld.
JUNIUS daar op vraagde, wat :
zie-
hem brengen,
tot
om genezen te worden. Men moet zich, inderdaad, van
,
daar tegen
beflirafte,
tot zijne groote droefheid,
Ja
zij
nu onverrigter za-
zag men een
voorbeeld
,
K E R K E L
£5o
K E
IJ
na C. G. beeld van bijgeloovigheid van eene andere foort. ZeJaari5i7. ker iemand groef eene zode uit, met eerbied , van ^ op geftaan die aarde , daar de voeten van jüniüs '
hadden,
den Franchkaner tot het mond-
terwijl hij
Doch,
gefprek verwachtte.
weder
wij keeren
tot de
Gefchiedenis.
Te Fianen was
Pogingen
tot veree- hetwelk
dezen
te
Boek gedrukt
een
tijde
overeenkomst ftaande hield tusfchen
de
nigingder r r~ i t-, Gerefor- ^^^'^^ "^'" Lutherfchen en Hervormden. nieerden voogdesfe, misfchien uit vreeze, dat de ,
therfdien
^^''
^^^*^^
gezindlieden dezelve te
hier te
verbood
lande.
veroordeelende bij
hetzelve
ten
en ter
,
fcherpflie (IrafFe
deed
Zelfs
Lutherfche Leeraren list
,
ten
,
vure
verwijzende dengenen,
Doch
lande nog verre
onbefuisde
de
vuurd door de
te
vereeniging
hetzelve
wien het zou gevonden worden.
eeniging was ook hier
i
De Land-
zou maken
fterk
,
t
t->
-,
>
-,
,
de
ijver
die ver-
te
zoeken.
van eenige
hevige
zoo fommigen willen
,
aange-
van den Prefident viglius,
ten
einde, door het flioken van den twist, de kracht der
Onroomfchen therfche
CUS
,
GER
,
te
verzwakken,
Predikanten,
vier heethoofdige
Lu»
matthias flacius illyri-
JOAN SPANGENBERG, JOAN FELIX of ZALIen
HERMAN HAMELMAN
overkomen,
die
een' woordenfiirijd over het
verfchilpunt
christus
Daar de redenen ophielden
begonnen
fcheldwoorden en fmaadfchriften
coRANus
tot vrede
vermaande
,
in
,
terwijl
gedrukt
is.
lig-
de
antonius
eenen Brief, welke
den aiflen Januarij 1567 geteekend en en Nederduitsch
tot
des Nacht-
van
maals, en der allenthalvigheid
chaam.
Duitschhrió
uit
,
de Gereformeerden uitdaagden
in
hetFransch
Deze antonius cora-
GESCHIEDENIS. RANus
bellerive, was
gezegd
,
Leeraar, dien de Hci vormden
aöi
Spaansch
een
Antwerpen
te
ontbo
nn C. 'Ot
den hadden
uit
Frankryk
van Ferrara tot den
daar
^
hij
Hij predikte in het
TAFFJN,
die
^Si
was gebruikt ge-
Kerkedienst
worden.
1
Hertogin
de
bij
G,
P'^'"'5i7.
Walsch
,
van
in plaats
Ook
door ziekte verhinderd werd.
dit
coranus nam de Landvoogdesfe zeer kwalijk, begeerende, dat men het hem niet alleen verbood , maar hem ook (IrafFen zou , zonder dat men prediken van
de bijzondere reden van dat
een
hij
dezen
weet
haat
Spanjaard en een
ten
,
man
begaafd
zeer
zij
was (}. Het geweld aan gewijde
plaatfen gepleegd
en het Schad'»-
,
^evolgen
breken der Beelden,' had wel in het eerst de Land-'^', voogdeèfe gedreven, tot eenigzins len
,
jaars
doch weldra , en
1566, ondervond men, hoe
Edelen kreeg
er een'
B-Oomfche Edelen,
maatrege- vande
veel
kwaads
Het Bondgenootfchap
had.
zelve veroorzaakt
zachter
nog voor het einde des
zelfs
het-
der
geweldigen krak door, en vele
kunnende verdragen
niet
hunne Kerken dus mishandeld werden
,
,
dat
zochten zich
met de Landvoogdesfe, en door haar met den Koning
te
verzoenen,
Oranje^
die niet
egriond
zelf
goedvinden kon,
werd oneens met zich
den
mond
vol had.
verlaten
te
op den Koning, van wiens goedertierenheid
egmond
De bemagtiging van Falenchyn
bragt den fchrik onder de
Hervormden;
vele
Edelen be-
(*) BRANDT Bladz. le«st
men
137.
Den bovengemelden
in een breed uitirekfel bij
191 '199'
R3
denzelfden,
Brief
Bladz,
Beeld-
,
K E R K E L
202
K £
IJ
na C. G. bemoeiden zich niet alleen , om de Beeldflormers te Jaari5i7. (tj-affeii, maar ook om de Preek te doen ophouden. '
In Flaanderen
waar
,
het
^"^^d
^'p^^^ ^^" prediken van dag
Prediken paald ingetrok-
KCn
,
believen
,
iniailgaart de hon-
Tperen gevangen gebra^^t, omdat
te
in
werd de
dag naauvver be-
tot
en meer ingetrokken,
q^i^r werd
egmond
de Graaf van
In Vlaan-^lles de Landvoogdesfe zocht te
hij
Gil
Predikan- op ongeoorloofde plaatfen te platte lande had gepretenter Terwijl hij op het dikt, en ter galge verwezen. ^^'
brast
^^^s aanfpraak aan het volk
^'^'^^^'^^
er
onder hetzelve een groot
die bij het geregt ftonden
voor
,
onder de menigte;
fchoten
deed,
ontftond
De
foldaten,
gedruis.
opiocr vreezeiide
zoodat velen
gekwetst
en omtrent 25 gedood werden, en daar onder
De
nige Pausgezinden.
ladder val
aanzag
Gode
vermaande vast elk
,
zijiien
geest,
vin-
Predikant, die het van
en
tot
ftilte
den be-
,
den dood met
leed
ge-
duld.
Te
I\Te-
clielen
wordt de
Te Mechekn ontbood de Magiftraat qqw tweeden pg^jj-uary (^en Predikant martinus smetius, nevens '
Prediknnt eenige Ouderlingen der Gereformeerden
M
sMEïi- huis
dood.
,
begeerende
worden.
,
dat
het
prediken
Dezen antwoordden,
in
,
op het
ftad-
zou geftaakt
gemoede aan deze
begeerte niet te kunnen voldoen, maar wilde de giftraat het
verbieden, dan zouden
Als daar niets op volgde, gingen
zij
met de Preek
zij
voort, ctoch de vergadering werd duor
ge
overvallen
Vilvoorden en Ziekehuis
te
,
de
en
Predikant
van daar door
Waïem
gevoerd,
kenboom opgehangen.
den geweldi-
gevangen
Giechelen
en
Ma-
gehoorzamen.
daar aan
naar
naar
het
een'
ei-
Broeder pieter lupus
of
WOLF,
GE WOLF,
S
C H
een Karmeliter
Tius weder
gen, doch daar als
teren onder den
S.
263
Monnik, had gepoogd, sme-
in niisfende,
met de
gefchreven, welke
I
Roorasch Geloof over
tot bet
derroeping,
DE N
E
I
fchrift, in het bijzijn
smetius
Biechtdoch-
maar cornelis spkks,
br.igt;
een Ouderling der Gemeente, bezorgde,
Leeraars eigen hand
na C. G. ]^^ri5X7.
eene we- .1L!__.*'
hij
hand van
door ééne zijner
hij
man
verdichtte
eigene
bren
te
van lieden
dat dit ge-
van eer,
werd vergeleken
met des
wanneer
,
de
valfche hand klaarlijk ontdekt werd.
megen
In Gelderland wist de Graaf van
bare Preek te doen Haken, en de
ken en Kloosters veroorzaakt,
fchade,
doen boeten
te
Al de Predikanten werden
drag.
wegen
en
^
de open- In Gel-
aan
uit
Harderwyk verdreven.
Elburg
In
Ker-
^J^'"''''"'^»
bij ver- fel
Nim-
,
Overysfel
Frie's-
l^nd en
en „1^^^^ "
Friesland bragt te
weeg; doch de
loofde
hii
doen
te
,
het
die
Amfterdam en
Men
ftilftaan.
belofte,
verbond
elders
wel
,
zeventig
hadden
nam^n.
had hun eenen fchrik aangejaagd
be-
vertrouwde nogdat
geteekend
de wijk
herzelfde
ürenge Plakaten
en
Inqiiifitie
tans zoo weinig op deze
Edelen
Aremberg
de Graaf van
naar
,
aremberg
door het
vatten
VAN iLPENDAM , Gcheimfchrijver van BREDERODE, die federt te Brusfel onthalsd werd. van jAKOB
I^Iet
der
Groningen gelukte het hem allerlei
glimpige beloften
krijgen, welke meest
bij
,
eerst in
Junij,
on-
bezetting in die ftad te
de Onroomfchen
onder het
dak geholpen werd.
De
Hertogin
gelen ziende
,
,
het Bondgenootfchap aan
bcfloot
,
hetzelve den
R
het w^ag-
laatften
flag
Nieuwe
te eed ge-
^""'^^'^
;
ge-
K £ R K E L
£64
na C. G. geven, door eenen nieuwen eed jaar 15 17. y^j^ 1552.
m -r-.
^i\q
K E
IJ
(*)
vorderen
af te
Leenmannen des Konings.
deden
Velen j
j hoogstraten weigerden denKort zelven, ook brederode en eenige anderen. hier na verzocht brederode gehoor bij de Hertogin, dan het werd hem geweigerd. Toen zond ,
,
•
den eed; oranje en
haar
hij
een
men
toe
Verzoekichrift
vrijheid der Preeke
,
waarbij
om
hij
afdanking van het aangeno-
en
Doch hier op brederode zelf, benevens den Graaf van den berg en verfcheideiie krijgsvolk
kwam
zulk
Toen
maken.
tor het
Graaf van brengen
in
mislukte
dit
verviel meii
,
Henogenbosch
jïrederode verhinderd,
alwaar men
,
De
die
werd daar
antonie
derwaarts zond, en zich van
na korten
de
tijd
fl:ad
te
de Beeldin
door
van bomde rtad
zekerde, doch deze hield het hier niet lang verhet
wan-
uit
,
te
hebbende bezetting
getracht
llorming op nieuw hervat had,
BERGEN
zochten
beramen van geweldige middelen.
megen 's
dat
,
met den Koning
anderen hunnen zoen
hoop,
aanhouden.
durfde
een antwoord
ver-
maar
,
weder, welke toen
Spaanfche bezetting inkreeg. Beter gelukte het
onverziens introk
,
megen en
de
al
verdreef, en toen de Preek Eerfte
Te midden van
^uiffidc 'rf^rmiri te Gend.
deze
dc Roomfche
Utrecht^ hetwelk
te
Predikanten van
liet
hij
daar
rtilllaan.
middelen van geweld
Geestelijkheid
,
ver-
ook geene andere,
(*) Men'
leest
den eed
Ambtenaren gedaan werd,
,
bij
zoo
als
die
door gemeenfi
brandt Bladz. 208.
,
GESCHIEDENIS. Dcii elfden Maart 1567
re.
eerfte jfezuict
gehoord
De
had.
onder
..volk
kwam
op den Prediklloel
en
,
zaak
ernftiger preken
trok
veel
',.
.*
vyaar tegen
;
voorzien
te
C. G,
werden
weinigen
niet
na
daar ]^"^^5^7-
men
diêti
door hem van de Hervorming afgewend de Kalvinifche Leeranrs trachtten
Gend de
binnen
,
nieuwheid der
gehoor
zijn
265
door
,
en milde uitdeeling onder de fcha-
,
mele Gemeente; doch de Wethouderfchap verbood toen, penningen
dam zer
dezen einde
te
In den aanvang
eene nieuwe beroerte.
Qad meende
daar mede
ORANJE
aan
eene, de zoon der andere
brederode
wTapenen.
gemoet,
te
partij
was toegedaan, en
Twee in
kanderen in de wapenen geholpen
den
Godsdienst
flraten hij die op (Jaan gaat zien.
zelven
De
,
i
en
ik
^
van den
,
w;,s.
zeide de ander:
ontzie mij niet
,
Regenten,
onderhandeling
^
zei-
een
u
voornaam
die eerlang
kwamen,
en
naar
de
niet
ont'
en onder de-
,
hielpen echter deze drift door redenen
te in
Ik
dan zoo het
:
ik zal
befcheidenfte Onroomfcheii
tot geluk der
ei-
vraag-
na dien van den ou-
alleroudften
adriaan pauw,
broeders,
Deventer
hebbende,
den eikanderen waarheen het gemunt
ga naar de markt
zag
daar de vader der
broeders tegen broeders optrokken.
,
en
op de
iVJen
JAN en KORNELis piEïERSZONEN,
de JAN
de-
zich
en
de Burgerij
raakte
been en tegen eikanderen in de een akelig fchouwfpel
^m/ïev' Oproer te
te
nemen
te
door
Dit
zijnde,
zamelen.
te
ontftond
De Wethouderfchap^
krijgsvolk
fterken.
te
ontdekt
in
dezes jaars
Koopman
tot
,
bedaren
met de Gemeeneen
verdrag
flo-
ten, volgens hetwelk, onder anderen, het aannemen
R
5
van
^'"'^""
dam.
,
K E R K E L
266
K E
IJ
m
Inmiddels C. G van krijgsvolk geftaakt moest worden. Jaarisi? kwam brederode zelf in de rtad. De Hertogin ,
zond terftond den Geheim fciirij ver van
men Raad, jakob de la torre, met
last
de Wethouderen
aan
goedfchiks of met geweld
om brederode
,
LA TORRE doen kon.
rode hij
het
geen
,
fchriftelijk
gefchreven
Burgemeesters
verzoeken,' dat
antwoordde: veidond.
dat
hij
zien
te
last
lieten
hetwelk
,
hebbende
brede-
vervolgens
hij
zou
handelen,
gelik
van de Burgerij
heimelijk de ftad verliet.
voor
,
De Onroomfchen
verzoekfchrift in, begeerende,
der ftad aannam.
beducht,
erger
dat
400 knechten bezoldigde, en brederode fte
Eenige
de la torre in zijne op den Dam , en ontnamen hem zijne pawelke zij aan brederode ter hand (lelden toen
waar op de Geheimfchrijver na een
hij
Ondertusfchen werd zijne herberg
Edellieden overvielen
,
niet
,
wilde vertrekken, waar op
met eene wacht van loo mannen bewaakt.
pieren
doch
zijnen last,
waar de Prins van Oranje uithong,
herberg
de
doen vertrekken,
te
LA TORRE opende aan brederode deze vorderde denzelven
den Gehei-
naar Amjierdam^
De Overheid
leverden
men tot
3
of
Over-
bewilligde
hier
op het welbehagen des Prinfen van Oranje^ die het eerde goedkeurde, maar zijne toefiemming wei-
in
gerde tot het aanflellen van
melde knechten
werden
zij
ftuiver
trokken,
vracht,
brederode
eiken
aangeworven
dag of nacht
omdat
De
brederode. drie
den naam kregen bleef vervolgens
,
en
van
die
een'
ge-
men
,
halven
de Reaal-
nog eene maand
lang te Amfterdam,
LAÜ-
GESCHIEDENIS. LAURENS JAKOBS REAAL geleüeii.'jcid
gtfprek
een
,
Tl
Burgemeester simon het
bovengemelde
waar
kops
werd
verzoekfchrift
dier
keerende, zeide tegen
,5
RiiNS jAKOBSz.
„
gij
„
verloopen
u had
,
u zelven zoo ver
hoewel
;
ingeleverd
liem
toevertrouwd, dat
ik niet
zoudt hebben
deze zaak
in
ik, eer
gij
trouwdet,
wist,
dat gij luiterdet. Dan het verwondert mij , uwe Schoonmoeder u zulks toelaat , en het
5,
mij van harentwege
5,
ren
wee; want wij Hier
buren geweest."
„
ken mijner zaligheid
5,
wijze
„
KOPS
5,
bier te drinken
vrouw zijn
,
een
5,
de
„
gelijk
,
naliet
,
de
5,
dat het
„
verhinderen."
,
mijn
zou willen
Ik ftond ,,
,,
keer
5,
men
dat ter
de
veel
ten halze
„
ontftelde zich de
,
ijver-
meen niet,
daar op:
ons
leiden
te
en zoo ik
geraeester, de zaken zullen,
bij
Delfts
zich ook ter Preke voeg-
5,
,
,
jan
,
Heer de Burgemeester
ander daar tegen in,
nemen
eene
als
uw Zoon Overtoom om
wel zou betamen,
,,
REAAL
zoe-
in het
doet
,
dat
eeuwige zaligheid,
zijne'
lange ja-
zijn
en tuchtig leven zocht
eerlijk
,,
,, ter."
,
loopen naar den
zijn' (laat
om
niet verhindert
en ware het
:
dat
doet
op antwoordde re-
Mijne Schoonmoeder, die mij
„
aal:
;
lau-
,,
:
liever," toe
voer de het
in
Al zacht.
zulk
Burgemeesters nog
Preke
zullen
wa-
Heer Bur-
hoop ik,
al
komen."
Burgemeester dermate, dat
te
een za-
Toen hij
1552. "^ „
een
het
tijden
5,
5,
«>t
wanneer
,
C. G,
);>ïiri5ï7*
De Burgemeester kops zich
en ander leeren kan. naar iieaal
,,a
den
en
1,
voorgevallen
deze
bij
,
hem
tusfclieu
men nopens den aard
uit
OHS
Verhaalt
,
267
in
de-
KERKELIJKE
268
„Ik zat liever in het borna C. G. deze woorden uitborst: Jaarisi;. ^^q[ tusfcheii zeven hoeren." ^^
Kort daar na ontllond er ook
r
Oproer te ge u-eldige beroerte, n wer-
Broeder van
jf^gifioufe^
Antwerpen eene
te
jan van marnix. Heer van
van marnix, Heer
filips
van Si, Alegonde^ Oranje' s
boezemvriend, dien een had zich met
Walcheren mislukt was,
aanllug op
eene bende volks nedergeflagen te Oosterweel , in het
Hier werd
gezigt van Antwerpen.
bij
daten der Landvoogdesfe overvallen en zelf fueuvelde en al zijn volk
het gerucht van
die
werd
gevecht,
door
om hunne
raakten
broederen
geflagen,
de
te
bij
De
werd.
hooren, dat men hem
,
met
hij
Op
Kalvini-^ ter
roode
fpringen, het-
welk hun door oranje en hoogstraten der levensgevaar belet
fol-
verfiirooid.
fchenlt Antwerpen op de been, en wilden Poort uit,
de
niet
zon-
Prins moest hier
het zinkroer
op
de
borst, fchold voor eenen verrader, die oorzaak was
Twee
van den moord daar buiten. Kalvinifchen in de wapenen
,
dagen bleven de
onder het geftadig ge-
Papen uit ! Papen uit ! Eindelijk bewoog ORANTE de Lutherfchen en de uitheemfche KoopliC'
roep
den tot
:
,
om
zich te wapenen
,
waar door de oproerigen
nadenken gebragt, en de rust herfteld werd (*)»
De tegenwoordige (laat van zaken deed den Gereformeer- reformeerden thans alom den moed ontvallen.
De
verjaagd,
van Kameryk hadden hunnen Aartsbisfchop ven
;
thans
ruimden
zg
deze Itad
,
in
GeDie
verdre-
welke
de
Aarts-;
(*j
WAGENAAR Bladz, 223-22Ó. BRANDT BL
0,\G-220.
GESCHIEDENIS.
2(?p
Aartsbisfchop met efn deel krijgsvolk terug keerde, ns C. G. hoewel hii zich met gematigdheid eedrocg, en zich J3a"5i7« alleen
met de goederen der vlugtelingen vergenoeg-
De
de.
van wapenen
,
de Onroomfchen
feit; die van Maaflricht
Gereformeerden
trus DATHENUS. FRANCiscus juNius
Onthield
joe-
,
Ook
ter flad uit.
nog
zich
ter-
,
van twee der
lijf
herman modet
voornaamfte Predikanten,
donr
Hertogenhoich
'j
Hertogin geld zette op het
wijl de
Has"
en
gevk^orden
noirkarmes
gen de Gereformeerde Predikanten de
Mafeik
uit
bevreesd
^
den aantogt van den Heer van
verlieten'
hurg. Deze was door twee Geestelijken
,
pe-
en
Lim-
te
Doch
gedaagd.
hier
kwam
van
niets
,
houden zou.
wel
ftrooiden
Zij
uit-
dewijl
uitvlugten maakten omtrent de plaats, waar
Bijzon-
Fran- derhedsa
een'
ciskaner en een* jFezui'ei, tot een mondgefprek
gefprek
,
Bisfchop van Luik vejdreef ook, met magt
men
uit
ju^usl
zij
dit
dat
,
JUNIUS van hen overwonnen was, en de vlugt had genomen; doch alzoo hij bleef voortgaan met pre-
hem
diken, verviel deze leugen
van zelve,
en
te meer toeloop van volk.
Doch,
men nu
als
gaf
ze-
ker berigt ontving, dat er krijgsvolk in aantogt was,
om
JUNIUS
te
gaf
vatten,
hem één
der
Schepenen
van de ftad, met voorkennis der Regering, kennis van het nakende gevaar
waar op juniüs nog
,
zelfden avond de ftad verliet
,
met voornemen
riien,
om
zich naar Dnitschland of elders te begeven.
Eer
wij
gewaagd
te
van Limburg affcheiden
worden
daar omtrent gebeurd.
van
een
Men
,
verdient
merkwaardis:
hier
geval
,
Merk"^^^"^^^S
gevaL
bragt zekeren
Biecht-
va-
'
^
' ,
K E R K E L
270
naC. G. vader, Jaari5i7. tot 1552,
q^
zake van den Go(3sdienst, naar den paal,
ter
verbrand
zwijgen
te
deed de Schout
in
hope
zoon geboren
,
op de kin
welke
zoo
,
De
mond
te
reis
land.
(lilie
uit
nooit
die
hij
ophalen.
binnen
en
zijne
bijzonderheid
Een^e
aangeteekend (*).
herwaarts
hij
te leggen
verliet
hebbende,
was, den Hertog van Alha zenden
te
en naar
den
uden
tóedoot
,
,
Wittehroek genomen te
1567 Antwer'
April
Te
gelijk
met den Prins
voorwaarden
te
,
bedingen
hebben
,
zette hij
in
Duitsch-
verlieten de
Onroom-
te
voort naar zijn Graaffchap
fche Leeraars Antwerpen
Nasjau
welke Had ,
Eg'
hebben, en na een
te
Breda vertoefd
zijne
Diiii'schland te ver-
na een teder affcheid van den Graaf van
dag of twee de
is
leger
trekken; ^
dat
^P^^^j^ befioren
'*"
met een
pen
in
Ambtman een den mond hing
Prins van Oranje berigt ontvangen
ambten neder
'
ftierf
de getuigenis van eenen Roomschgezinden
uit
Gerigtfchrijver
heiland
tong tot digt
zijne
De man
,
Daar op
belijden.
te
wiens tong hem
lippen heeft kunnen
^^^
hem
belastte
Niet lang daar na werd den
vrede.
Oranje
Pfalmen en
,
f>la:us
moede,
arren
aan den wortel afToijden.
tot
dier
maar de ander ging voort met zingen
,
vreugde zijner
de
kloekhartiiiheid
De Ambtman
Lofzangen.
en
Deze zon? op ^ den wes:^
worden.
te
met eene wonderlijke
-
K E
IJ
thans
,
zonder eenige
bezetting
innam.
Terftond werden de Kerken der Onroomfchen omvergehaald.
BREDER o-
Op
het voorbeeld van den Pfins van Oranje^
waren
(*) BRANDT Bladz. 237.
GESCHIEDENIS.
bedacht op
ren duizenden der ingezetenen insgelijks
hun behoud;
menigte
cene
gewesten
verfcheidene
hun de poort
hoofd
Zoo
hier.
vrouwen en kinderen den eenen nood
floot
belastte
,
zonder hope of uitzigt
,
,
uit Verdam.
De
omzwervende.
zoo Roomfchen als Onroomontvingen hen , zoo goed zij konden , in de
medelijdende burgers,
fchen
,
huizen en tuinen der voorllad, en verzamelden voor
hen eenigen nooddruft van geld.
hen
Men huurde op Embden en
fpijze, kleederen
en betaalde elders
vele
en leer-
fchepen
vervoerden,
,
die
Ondertus-
fchen was de bekommering xtAmfterdam ook groot.
Hervormde Gemeenten
De Gemagtigden
der
land hadden,
Amfterdam vergaderd
te
,
ten minfte tot het
bij
Plakaat
April,
hetwelk
,
nader dier
men
befcheid
maand
echter
te ftaken,
Doch den
uit eigene
mids men hun
hun toegeftaan, en den
Op
den
te (la,
tot
soflen
asften
boden de
beweging, aan, de preke
vrijheid en tijd
hunne onroerende goederen met de roerende het
uitftelde
Gereformeerden eenen plegti-
gen Vast- en Bededag.
Gereformeerden,
heufchelijk
van hooger hand.
hielden de
,
vergden
de Burgemeesters de Gereformeerden de preke
ken
on-
varen
te
op nieuw zou verbo-
Doch nu, den I7den
den worden.
HoU
in
zijnde,
met prediken voort
langs nog befloten
de en de
y"''°onitreurig ver" fchouwfpel ^ Ichenverveel ellendige lieden metiatenAm*
den anderen
in
en
,
C. G,
men
alwaar
,
tia
uit I^^^'SiZ»
Een
terllond te vertrekken.
toonde zich
kwam
vlugrelJDgen
/imfierdam
te
voor het
271
te
gelde
land te J27fl:en,
te
verlaten.
gave,
maken Dit
,
om en
werd
omtrent elf uren in
den
K E R K E L
tfi
G
na C.
naar
Ewbden. Hij overleefde zijn ongeluk niet
'
van fchriiven
van BRE^"^
K E brederode
den nacht, vertrok de Heer van
Ja!iri5i7.
Dood
rj
dat
,
zijne
iiii ,
drinken, zoekende
^^'^'^
droefgeesusheid te
Sommigen
lang.
door
alleen
,
in eene heete
verdrijven,
DERODE. koorts viel, die hem den isden Februarij 1568, op
Harnhof o{ Harenburg ^
het Slot
linghuizen
men
,
zijn vertrek
nikte.
uit het leven
het land
in
van
in
de Veste Rekc'^
Hij
werd
hadden eenige voorftanders van
Onroomfchen
en
Roomfchen
.
kosten waren
men
niet
BREDERODE, werden
750 Guldens
boven de
die der
,
die
eene kist met
hadden zich zelven zoo ver vergeten, dat
vonden werden
,
Tot ont-
Doch
een gat in het dekfel en drie floten.
,
zulleQ
te
hefteed.
vangst van deze penningen (telde
openen
vrijheid,
van 11,000 Guldens
ter vervulling
aan verfcheidene
Genu
gezworen
plegtig
,
den honderdften penning hunner goederen
opbrengen,
te
Kort voor
Kleef begraven.
in
eenigeti
er bij het
de
kist
ge-
waardinne des Heeren vaa
mindering zijner verteerde kosten
in
,
toegeteld.
Eenig volk van brederode, begeleid door gys-
BRECHT
kwam zij
en DIEDERIK
daags na
zijn
VAN BATENBURG
vertrek
eU auderCH
Amfterdam
te
buiten gehouden zijnde, overfcheepten
Te Hoorn werden van BATENBURG eu anderen, terland.
verlaten
,
meenden fchip met
zij
j
begeven, doch
krijgsvolk
bij
alwaar
Wa^
door de Heeren
omtrent 100
die zich over de Zuiderzee te
,
naar
in getal,
naar Friesland
Harlifigen door een
aangehouden en
te
Harlingen op-
o E
C H
S
ópgebrngt werden. de
Doch GALAMA ,
zeven
gebroeders
kregen ontflag.
de
Frlcfche
tot de
Het
573 er
op
in
c. G.
en eenigen
'-'''^'ï'/.
batenburg,
1*
gehangen
BEYMA
en
S.
I
en twintig werden
Vier
gebannen,
galeijen
E D E N
I
Edellieden
werden
,
,
overkomst des fiertogs van alba gefpaard.
bpvEderode
van
volk
overige
fcheep gegaan
te
,
jMedevblik
Muiderdyk en
landde aan den
,
flreef-
de de Veluwe en Betuwe door naar Heusfen^ alwaar zij
,
over den
Rhyn getrokken
de
,
vendels fcheur-
den en verliepen.
De mare,
dat de Heer van
noirkarmrs met
zij-
Vlngt
èd
Amfierdam kwam ,
deed de genen , ^'^'"'^''^fne benden naar * ' meerden die zich het meest uitgelaten hadJeii, naar een goed uicAm•'
lieenkomen zien. reinier April,
kant
vertrok den apften
Des anderen
op den avond.
werd
daags
LAURENS REAAL wcgens Burgemeestcren verzocht, zich voor een'
tijd
men zag, waar
aan
een'
kant
te
het heen wilde.
Hij
fchikken,
tot
daar op
ging
fcheep in eene boeijer, nevens vrank de waal , MATTHYS JANSZOON Bonnetvcrkooper , en adriaan KROMHOUT , met zijne huisvrouw en dochtertje van Zij voeren
14 jaren.
waarfchuwd werden
,
op Medenhlik
;
waarom
zij
haringfchuit uit de haven op de rede
een klein vaartuigje enkel
zij
alwaar
zij
ge-
dat er eenige Ruiters van Alk-
maar derwaarts kwamen alwaar
,
hetzelve vindende, terftond daar
zich met eene lieten
roeijen^
met een' jongen in
mede onder
zeil gin-
gen, en htton^&^lVieringen zetten, daar de fchipper, des anderen daags gevolgd zijnde
de Ruiters
kort
,
hun verhaalde, dat
na hun vertrek gekomen waren en
hen gezocht hadden. Deze fchipper bragt hen vervol-
HE rv.
HF.
S
gens
fterdam.-
K E R K E L
274 tin
op
C. G. gens
-
doch
Pliclar,d;
Jaari5i7. aroote verlegenheid ö » tot 1552.
fchip, noch pink
; '
bij
vonden
hier
land, maar
dagen
te
voren
te
zeilen
in
Amfterdam
van
om reaal
zijnde
,
de
viel
,
en zijn
Doch de Schout
houden. overleden
kon,
Ook kwam
en elders heenen.
aan den Schout van het Eiland, gezelfchap aan
wat
al
van Burgemeesteren
er fchrijvens
zich
zij
was noch fchuif,» noch
daar
Emhden^ Breinen
naar
K E
IJ
weinige Brief in
adriaan kouneliszoon , Goudfmit van Alkmaar^ doch thans op Vlieland wonende, handen
van
die het fchoutsaiiibt tot nader orde bediende, en het
gezelfchap trouwhartig waarfchuwde,
om
ten fpoedigfte te
eene oude krabbefchuit die wel een half jaar in
den grond had gelegen
dezelve ook
was,
het uiterfte
levensgevaar,
te
Predikan-
daar mede,
,
bij
hoe lek
zee, en bragten het dus, met eindelijk
den asften Mei
Emhden,
De
De drie
zij
omtrent drie lasten groot,
,
nacht boven water, en ftaken in
radende hun,
Toen vonden
vertrekken.
Predikanten jan
drie
GABRiEL
,
en
naar
arendszoon, peter.
nicolaus scheltius, begaven zich Emhden^ daar de Amflerdamfche uir-
deBalün- ii"'-gs'iH^s genongewekencn hen nog onderhielden, mits verbonden derhou blijvende aan de Gemeente te Amfterdam , om die den.
in
tijd
en
wijle
het
ftierf in
ten
dienst
zeer hevig ontftoken was. in het jaar
opflond daar
hij
,
in
te
volgende jaar aan
5cheltius
ftaan.
de pest
,
die
pieter gabriel
daar raakte
1572, toen Holland tegen den Spanjaard de Kerkedienst
'sjaars
daar aan
te
Delft
overleed,
,
bij
leening
,
jan arends-
zoon kwam nog weder binnen Alkmaar^
zijne va-
der-
GESCHIEDENIS. derflad, daar
de
belefferinc;
datzelfde
hij in
ftad
dier
jaar
,
1573, gedurende
i?.
iü:
einde
c.
G.
gerustelijk ten J-^^risi/.
dagen
zijne
275
1552,
bra^^t.
Te Hoorn werd clement maartszoon,
die den
TcIIoom
Predikatie f" J'-"kApril op 27flen ' r r liet Keeren zijne j huizen gedaan had, d^^n aóften iVJei nevens evert gor* houdt de TER, zijn' luededienaar, gelast, de ftad te ruimen. Preek op. laatfte
Omtrent dezen
in
tijd,
den voorzomer, lioorden de
Enkhuizer Gereformeerden de
bij
reizen
eenige
doch
Men
Watermolens.
de
buiten
,
daar
predikte
dijks ,
nog
iia
nacht in fomniige burgerhuizen
bij
duurde
dit
Predikatie in
laaifte
het openbaar bewesten Broekerhaven
,
Daur en elders werden
niet lang.
de Predikanten verjaagd, en de Predikatien, op vele plaaifen, met geweld geftoord, velen
van de Gere-
gehangen, onthoofd.
formeerden werden gevangen,
Overal woedde de vervolging weder met vernieuwde hevigheid.
Geen gewest van Nederland^ of het had of kreeg Wondereen ander aanzien. Eene wonderlijke vvisfeling van lijl^'e ver'
gemoederen
,
zoo
het
fcheen
verfcheidene gelegenheden. als
men
onlangs
vertoonde zich
,
Met
gelijke
en
Altaren
de Beelden
,
in
hevigheid
,
had afge-
worpen, brak men nu de Kerken der Gereformeer» Derzelver
den en Luiherfchen.
,
,
tot galgen gebezigd
;
en de (lichters daar aan
ter
ettelijke
Velen
gehangen.
kwam,
balken
voornamelijk in Vlaati'
werden aan deren
bindten en
oorden
,
dien
het
vertrekken
ongelegen
voegden zich naar den tijd; gingen dagelijks
Misfe
,
daar
zij
in jaar
ren; kochten de Papen
en dag niet
om, S 2
en
geweest wa-
valsch
getuigenis,
van
"^"^
"
^*
K E R K E L
27Ö na C. G. van
Katholiik geleefd
nltijd
Jaarisi/. jg Sncramci '
.
,
den open
werd
te
hebben
te
De
zijn.
te Biecht en'
,
huizen
rijke
flon-'
de disch gedekt voor de Geestelykheid
,
met
nooit
die
geweest
t
K E
IJ
grooter
De
gevleid.
eerbiedenis
en
anderen daarentegen
^
nederigheid achterhaald
,
op woorden, op werken, en dikwijls bedrogen van degenen
die
,
met hen
vonden zich nergens zich zelven
zwaren en fchijn
van
te
in
ter
preke plagten
want
veilig:
bevrijden door hunne
nood
Komst vanden
dien
zij
niet
groot was het getal der vlugtelingen, dat de
Hertogin zelve het in zekeren Brief, door haar aan
Koning gefchrevcn, op 100,000
paalde
,
perfonen
be-
hetwelk vervolgens nog wel met 20,000 ver-
en HOOR-
NE enz.
onder
te voldoen.
Zoo
^3„^fi^^, den
EGMOND
,
zoeken, maakten
vrijheid des gewisfens te
zich t'zoek voor hunne fehuldeifchers ,
zagen
,
zochten
naasten te be-
Eenigen
brengen.
te
loepen
te
ettelijken
jjjggj.^ei.^
is.
Vergeefs poogde o ° i.
zij j
ook door Brieven
gevangen het vlugten tegen te houden, waar
de
tegen
Gere-
formeerden eene verantwoording van hun gedrag ia het Fransch gefchreven in druk lieten gaan.
Ondertusfchen
kwam
de
Hertog
aSften Augustus 1567
te
alba met
van
een Spaahsch leger in de Nederlanden
,
en werd den
Brusfel ingehaald.
Reeds op den pden September werden de Graven van eo-
HOORNE gevaiigcn genomen, als ook anTONi VAN STRALEN, Burgemeester van Antwerpen^ en JOAN CASEMBROOD, Hccrc van Bakkerzcel, egmond's Geheimfchrijver. De Graven zaten xq Brus-
MOND
en
fel tot
op den maften
voerd werden, daar
,
wanneer
zij ,
tot
zij
diep
naar in
het
Gend
ge-
volgende jaar,
GESCHIEDENIS. jaar
bewaard werden.
,
LE,
Men
vindt
277
granvel-
dat
,
Rome was, op het hooren der ge* van egmond en hoorne , gevraagd zou
die toen te .
vangenis
,
na.
C. G.
J^^^'^S^?. tot
K52.
,
hebben: of men den zwijger^ bedoelende den Prins van Oranje , ook had weten te hekomen ? verder , toen hier op neen geantwoord werd, zeggende: dat
men aan den éénen zwijger meer gevangen zou hebhen, dan aan al de overigen. Deze Vorst namewas
lijk
flilzwijgende van aard,
en plag
zeggen,
te
dat geene geveinsdheid den grond verbergen kan van
eenen, die zich aan het praten
Het vangen van zoo
laat krijgen.
aanzienelijke lieden verfpreid- Algemee-
de alomme vrees en fchrik, en joeg M^ederom eene"^^"^""* geheele menigte ingezetenen
iverpen,
lande
ten
anderen verliet de Abt van
thomas tillius
of
,
trouwde
,
land van Kleef, en werd daar na Leeraar
daar
hij
,
eerst te
geftorven
die
,
medenamen
te
het
Her-
Delft
,
,
hetgeen
om
,
vol
liep zij
vlugtelin-
konden
,
en de
er het lijf ten
min-
brengen.
Nog waren
zij
ALBA, voor
zoo
in
der
Haarlem , en toen
onroerende have achterlieten fte af te
zijne
Duitschland, Frankryk, En-
is.
geland, Embden, en Oostland, gen
/^nt'
bij
van thielt,
Abdij en 60,000 Guldens inkomens
vormde Kerk
Onder
uit.
Bernards
St,
nieuw Geregtshof
gelukkig het
,
inftelde,
weken , ai- Raad van September, een ^^roer-
die bij tijds
van
einde
onder
den
naam van J^^^^
Raad
der Troubelen of der Beroerten, voor welken
alles
wat eenige betrekking had
,
of tegenwoordige bewegingen
©ücst
worden.
,
tot
de voorgaande
gcbragt
en
afgedaan
Deze Regibank handelde fpoedig S 3
heel
,
K E R K £ L
278
u iilekeurig , geweldig
n» C. G. heel Jaarisi7. heid
dat
,
eerlang
zij
dezen Raad
Doch
,
met zoo groote
ja
ftreng-
Deze Raad zou beftaan
alba
blijvende
zelve
het
uit
Hoofd van
zynen naam vonnis
die alleen in
,
K £
de Nederlanders den naam
bij
van Bloedraad kreeg. twaair leden
,
IJ
flreek.
velen der eerstbenoemde leden onttrokken zich
binnen kort van denzelven, zoodat het werk eindelijk
op
drie
VARGAS,
of vier ieden
ja
,
genoegzaam op jan de
een* Spanjaard^ alleen
Hertog bet voornaamfte gezag
in
aankwam, wien de den Raad overliet.
Een monfter van wreedheid was dtz& man, ook Spaanscbgezinde Schrijvers
naar het getuigenis van die
hem de mateloozs
Nederlanders alba
wakker
dat
hij ,
was
gewoon
te
Dezen
Gend.
geeft
zijnde te llapen in den
neer zijne ftem gevraaj^d
plag te zeggen
leenlijk
vargas werd
leggen,
last
door jakob hessels, die Raads-
bijgeftaan
heer geweest
ftrengheid aantijgen, welke de
te
:
werd
men na,
Raad , wan-
half ontwaakt
,
,
al-
ad paütulum , ad patibu'
lum , naar de galg , naar de galg, Gewekli-
Naauwelijks had deze Raad ziuing genomen
geit ong-
^jg ^j^jj ^jj^
gij,
dezen Raad.
fte
^^
jj^ggj.
ggujgjjgjj j^ajj
beroerten, werd er voor
,
of
^Q jon?-
jjj
gedagvaard.
Die niet
verfcheen, gelijk bijna niemand deed, werd met verbeurdverklaring zijner goederen geftraft.
len ter len
,
Die men
dood
galeijen
was
,
dagelijksch
keurde.
De Raad
die
al-
Het branden, het vierendee-
het onthalzen
fchuld zoo gering,
ballingfchap
betrappen kon, werden meest
gebragt.
het hangen
en met
werk;
men
,
het bannen
op de
zijnde er fchier geene
geene
lijfftraire
der Beroerten hield de
waardig
Onroomfche
GESCHIEDENIS. Leeraren en Kerkedienaren
fclie
279
en zulken
,
die de na C.
,
wapenen tegen den Koning hadden aangenomen
van
de
fmeekfchriften te^en
allerlei
katen
let inleveren
,
Bisfchoppcn;
nieuvve
en
Preke, het
niet wederftaan der
en toeflaan
Inquifitie
Pla-
,
geheugen
het
der
Kerkplunderaren, het
zeggen of beweren, dat de Raad der Beroerten zich naar
Handvesten
voorts het
Vrijheden
of
fchikken
te
maken en zingen van Geuzen Liedjes,
wonen van
Kalvinifche
had
Onroomfche Leeraren
van
huisvesten
het
begrafenisfen
,
het
:
,
bij-
zeggen
het
,
dat de nieuwe Godsdienst ook binnen kort 'm Spanje
God
opgang zou maken, en dat men
zamen moest dan den menfchen gtlijke uitdrukkingen
,
meer gehoor-
met andere dier-
De galgen
(*).
,
verhaalt
de
Drosfaard hooft (f), hingen gerist, de raden, de ftaken, de boomen aan de wegen Honden verladen
met
lijken
,
gewurgd
de menfchen nu ichapen
als
,
in
in
,
onthalsd
verbrand
,
:
zoodat
de lucht, tot ademfchepping ge-
een
gemeen graf en woning der Elke
overledenen verkeerden.
dag had zijne deer-
Itikheid, en het haffen der bloedklokke,
dat met de
dood van namaagden den éénen, of vriend den andere , in het hart klonk. De Wethouders der fteden,
die
te zijn
,
men
hield te
zelfs die
flap'
tegen de Ketters geweest
van Amfierdam
,
werden voor de-
zen Raad befchuldigd.
Toen (*)
WAGENAAR VI Deel
(r)
fi'fl'
^
Bladz, 254.
IV Boek, Bladz. ;_.
S4
G.
niet Is''ri5i7» "^ ^^
maar rekende ook onder
voor doodfchiildig;
alleen
de halsilrafbare misdaden
,
K E R K E L
iSo
Toen de Hertog van alba op
G. G,
iiö
J?.:>ri5i7
de
i^^j
jjjaf
Landvoogdij
tog van
'"^"
vermeerderde deze ftrengheid
welke
lij'^ >
top bereikt *
men
reeds
moest achten
hebben,
te
nog merkeden hooglteii
,
Terltond in hot begin
gevlngte Heeren openlijk ingedaagd
des
en andere
ook werd 'sPrin-
;
Zoon, filips willem, Graaf
fen
nedergelegd
1568 werden de Prins van Oranje
jiars
aan-
den 3onen December naar Italië vertrok-
,
^jjg
jj£,j
wordt Land^
hebbende
Nederlanden
pakma
vaardde, welke de Hertogin van IIf;T-
van het
einde
het
der
^"^
De
K E
IJ
v.in
Buren
^
dien
de Vader, vertrouwende op des jongelings onfchuld en op de vrijheden der School,
van daar opgeligt en naar Spanje gevoerd werd gehouden. £1?] jaren lang gevangen haalt, dat
VARGAS,
School hem
,
hoe zulk
een
iireed
met de voorregten der School, hun
Latijn
zou geantwoord hebben
tros privilegios
De
regten.
:
daar
,
Men
toen de Beftuurders der
vertoonden
non
:
had,
daar gelaten
hij
ver-
Hooge
vervoeren in
kwaad
curamus
ves-
wij kreunen ons niet aan uwe voor-
Prins van Oranje^
kennis van zijne in-
daging gekregen hebbende, verantwoordde zich deftig in
DU
eenen Brief aan
affchrift
peAd,'oknatvAN
PEN
l
IV
DE
den Prokureur Generaal jan
Bois, van welken Brief
aan
j^gj^
ENDE,
bij
zelven een
werd de Advokaat jakob
den Graaf van bossu, thans
Oranjè's plaats Stadhouder van Holland^
\vürG[ii,e
in
ypuL';.^!!
genoodigd zijn, vastgehouden en
^eiioi
alba
zond.
In Januarij of Februarij
^^^
hij
n. ^,Qgj.^ ^
v.rerd.
jaars
^^^^
j^y
Qp
te
eten
naar Brusfel ver»
Treurenherg
gevangen
gezet
Hij bleef gevangen tot den laden Maart des
1569, wanneer
hij
op Treurenherg overleed.
Twee
o E T«'ee jaren
C H
6
werd
later
..
,
hem
flagen,
Op KE
,
wederom
VAN DEN ENDE moedens,
Haag
,
genomen
fchoon even
,
,
gevoerd,
Lof
maanden lang
aldaar
gevangenis
zijne
hebben
te
len,
Harte.
zich zoo fchrander
^^ ^
y^
last, hij
Se-
gezeten
zonder het
,
zeker Zinnefpet
,
Hier heeft het
^
van
hij
ins-
Kompas der Eindelijk
verantwoorden
te
tot eene
na gewaarfchuwd
nam
Rot-L/iNu
naar
Hope en Freeze ^ en
dtr Gevangenisfe
men hem den Haag
,
die
Ruste en andere Dichtftukjes opgefteld.
tiaar
als
Kathohjk
Burgemeesteren van Haarlem^
Christelijk gelaten
was, met
1552.
op onzekere ver- koorn-
dirk volkertszoon koornhert
gebruik van eenig Boek
hij
C. O,
f^^^isij. ^ot
j
Leuven
van Lief en Leed ^ van
wist
Ook
gedaan.
voor opregt Koomscfi
Hij fchreef in
gelijks het
vrij- aa
tot dat het iiem al zijn* welvaart kostte.
cretaris der
een
echter
werd Meester roeland de ry- Ook Mr.
in hechtenis
Insgelijks
heeft.
aSi
vrijgegeven.
gelijke wijze
,
S.
goederen, die reeds waren aange- ______
Penfionaris der ilad
gehouden
den
j-
,
zijne
I
zijne gedachtenis
eefproken van den eisch, tegen
werden teen
N
E D E
1
gevangenis
,
dat
Dan
gaf.
dat er fchrijven van Brusfel
,
om hem weder
in het heimelijk
en vertrok voorts ten lande
in
hechtenis
de wijk
va2iX
te (lel-
Haarlem ^
uit.
Het vangen en vervolgen hield de ganfche Lente Zware van het jaar 1568 door (lerk aan. De Hertog had vervol zelf een' toeleg gefmeed
Vasten feri ;
-
avond
doch
,
de Onroomfchen
fommige Schouten
jan van beerendregt (]e
om
,
aan vele oorden
Schout van
,
,
tevens, en
te
onder
S 5
,
op
anderen
Schout van Leyden
Monnikendam
,
verras-
,
waarfchuwden
en de lie-
y
K E R K E L
s82
m
K E
IJ
C. G. lieden tegen deze Jage, waar door velen het gevaar
Jaar 15 17.
^^
ontkwamen.
kwam de kornelis van
Dien zelfden nacht, den sden Maart
'
Medenblik
Kastelein van
RYSVVYK
,
te
Hoorn
hunne huizen
Jonker
,
om
,
,
eenige Burgers dier ftad in
te overvallen
maar
,
vond niemand,
hij
alzoo ook dezen te voren gewaarfchuwd waren. gevlugten werden toen ingedaagd, ren geveild, doch niemand
de
hunne goede-
en
wilde
der Burgeren
Ook gedroegen
dezelve bieden of die koopen.
De op zich
Wethouders van Hoorn met hunne vorige beom hunne Burgers
fclieidenheid tevens kloekziunig,
van gevaar
te
zulks,
bevrijden;
Geestelijkheid fommigen zoo
dat
er
onder de
waren, dat -zij
driftig
hen voor Geestelijke en Wereldlijke Vierfcharen daagZekere Heer dirk., de Pastoor van de groote
den.
Kerk
,
een onverflandig
voor het Geestelijk die geen
Dan
weer deden
ijveraar
Hof van ,
om
daar tegen wisten
Uirecht
als
,
Heden
,
de Ketters uit te roeijen.
de Wethouders
van Westfriesland aan hunne zelf naar Utrecht trok,
hen
befchuldigde
,
zijde
te
en daar zoo
den krijgen
Deken ,
die
goede verkla-
Hoorn , dat het Toen toog de befchuldiger
ring gaf van den ftaat der Kerk te Kapittel genoegen nam.
naar den v,an
Haag
Holland.
en bragt
zijpie
Men zond
klagte voor den
daar
Raad
op een' Gemagtig-
den van het Hof, karel de smyïer, mzv Hoorn
om
kennis van zaken te nemen:
bergd in het St. Cecilie ters
-
daar
Klooster
,
hem,
geher-
de Burgemees-
en Vroedfchappen zoo wel onthaalden en bezig
hielden, naclit en dag, dat er
niets
gedaan werd,
dan
,
GESCHIEDENIS. dan van het bed aan bed
tafel
de
van
en
,
gaan, zoodat niemand toegang
te
magngden
Dus
kon.
vcrkrijjien
werd
onthaald zijnde,
GERBRAND VERDUIN, van twintig?
daar
verduin
Ge-
den
omtrent eene
week
Diir^ïemeester
fladswege, met negentien
Hij vraagde
Angelütten befchouk;.'n.
naar na C. G,
tafel
bij
door den
hij
283
fnedig
waarom geen
,
woorden van
d«7.e
viRGiLiüs op toevoegde: Numero D;u3 imparc als wilde hl)
Hoorn
te
Iht oneven getal brengt ge-
zeggen:
De Gemagtigde
luk mede.
rugkomst
güiidet.
kwaads
niets
,
berigten
dus,
wist
maar
,
goeds
zeggen
en vooral te
,
zijne
bij
alles
hem
dat
,
te-
van
,
geene klagten van Ketterij waren voorgekomen.
Doch nu vervoegde zich Heer dirk aan de.iRaad De Wethouders werden gedaagd en eenigen, onder welken de voornoemde verduin, der Beroerten.
ter
verantwoording naar Brahand gezonden.
zelver eerde
werk was het aanregten van
lijken maaltijd
welken zelfs
zij
's
heer-
en het noodigen van de Heeren
voor
,
anderen daags gehoord zouien worden,
werd hun befchuldiger ,
op het
vrolijkst
veel
,
de Parochiaan
min verbijgedrnnken.
vergeten
DüiN een
Der-
een'
beklag
was
,
aan
hief de
over
Dan
men ver-
Burgemeester
den
niet
,
toen
droeven
tijd ,
de
nieuwigheden, de fecten, het verbreken der Heilige Beelden, en Altaren,
het
fcbenden
der Kerken, niet op ééne plaats,
door.
Uit deze rede
Hoorn
verhalende,
^
viel
hij
en
maar
eindelijk
roemenswijze
,
hoe
ontheiligen heele landen
op het
de
fiad
aldaar al-
ï^^'^'Si?»
K E R K E L
Gi84
na C. G. alles Jaari5i7 yoot ^
ftil
K E
en gerust was: daar waren
en ijverig in het
,
IJ
de Burgers de-
oude Katholijk Geloof;
daar
had men nooit Beelden geftormd, noch Kerken beroofd; daar werd van geene fecten of nieuwigheden
Dus fprekende, vraagde hij telkens bij ieDaar de punt: Heer dirk, is het zoo niet?
gehoord. der
ander, wiens bitterheid door den
was,
dan met
niet
ja
dat hij, dewijl de aanzittende tuigenisfe zelve
komen konde.
kwam
fchaamte
Hoorn.
Meeren
gehoord hadden
befchuldigen
van
wijn wat
en
ambt; en
niet
weder
binnen
hem door
aan-
op verbeurte van
zijn
voor een' huurling, die
zelfs befchuldigen
zijne
,
tegenge-
daar nu tot geen
,
fpijc
indagen,
den wolf ziende komen
zijne
Dies vertrok hij, maar
Derhalve deed de Magiftraat
geflagene fchriften
vermild
zeggen op antwoordde; zoo-
fchapen
verliet
,
en
zich op de vlugt begaf (*).
Te Enkhuizen werden gers befchuldigd,
hen
nisfen over
insgelijks verfcheidene
Bur-
doch men vindt niet, welke
von<-
door Schepenen
geveld
zijn
,
dan
hunne goederen gezet en ten lande uitgebannen zijn; ook hadden velen reeds de ftad
dat eenjge uit
verlaten;
vrouwen
nog
aanmerkelijk
een
verlieten 's
de Zuiderzee^ die toen fterk was
Embden,
Ettelijke anderen,
met woord den gekant
of daad tegen ,
werden
in kleine boeten
getal
mannen en
winters de ftad, en vloden over
,
toegevrozen, naar
die zich te
Enkhuizen
de Roomfche Kerk had-
mits betooning van leedwezen,
verwezen en voorts oniflagen.
Doch (*) VELiüs Chyon. van Hoorn Bladz, 157.
GESCHIEDENIS. Doch hoe
niet
zeer
GLius, hun ging
te
zoo eematigd dacht men Spaanschgezinden
vele
om
best deden,
den loden Februarij 1568,
al
,
G,
na C.
vi- J^'arïSï?» tot 1552. mati-
name
Koning
tot
,
Inquifitie, wier ge* Alge-
had willen hooren
voelen de Koning
Spanje
in
met
,
,
den
De Spaanfche
bewegen.
s85
verklaarde, '^^^^^^
,
de Nederlanders
gen uitgezonderd, wier namen men
jjj
eenV Spanje
,
van hier naar^^^^"°°
Spanje gezonden had, voor Kettersch of Kettergun- landen en
ftig,
uit
hoofde
dien
Majelleits- geveld,
aan
fchuldig
fchennis, welk vonnis de Koning den aóften bevestigd had.
Zoodanig ongehoorde tot
Een
fVestvlaanderen zamengefchoold
dende van huis en have , derde de Geestelijkheid, dolle wraaklust
hoop
volks
de Kloosters
,
en fneed fommigen
Men
af.
,
in
^^<^"2^°*
beroofd vin-
zich
,
viel in
neus en ooren
,
Landzaten Wilde
(Irafheid deed de
overflaan.
vertwijfeling
plun,
uit
gaf dezen
hoop, daar zich ook het fnoodfle geboefte onder mengde, den naam van Wilde Geuzen. Zij werden «chter welhaast door het krijgsvolk des Hertogs van
Alha
verftrooid.
Doch van meer
belang en
de Prins van Oranje, een nadeelig vonnis
door de ballingen nen op
te vatten
;
,
wachten had
te
een hij
befluit
gaf ook
brief aan zijnen Broeder
fau,
om
dagelijks
vere
dat ,
nam
,
hij
en
dat oranje
aangezocht
om
dadelijk
,
eerlang
de wape-
eenen Last-
Graaf lodewyk van Nas^
krijgsknechten
Spanjaards, die
gevolg was het
voorziende,
'sLands
aan
te
nemen
verbonden
en
tegen
de
voorregten
met voeten traden, pogende ook het zui-
woord en den dienst
van
God
uit
te
roeijen
enz.
^''^^*^^^^''
"
^^'
,
KERKELIJKE
tB6
Daar de Prins
na C. G. enz. Jaari5i7.
bedoelt
f
Hervormde
de
met
leer
deze
benaming van het zuivere woord en dienst van God
Hervormden welken
men hij
,
5
men
moet
,
Godsdienst
dat
,
openlijk
hebbe
beleden
aangeno-
alzoo geloofwaardige Schrijvers getuigen zijn vertrek uit
bij
de Nederlanden
den
thans
hij
moet hebben
Duitschland
in
hij
befluiten
,
dat
,
van den-
zelven nog weinig fmaak had (*). Veldflag bij
Heili
LODEWYK,
Graaf
gerlee.
land, alwaar het hem gelukte,
den Graaf van lee te flaan
velde,
Groningen Vonnis tegen
Dood van verfchei-
deneEdejgjjgjj,^j^j^
alba jj-,gf
,
aremberg
in
waar na
,
de been
een klein leger op
hebbende, trok met hetzelve
bragt
welken
ge-
Groninper-
op ó&n ssften Mei
het Klooster Heiliger'
bij
flag
in
deze
Graaf
Graaf lodewyk
het
zelf fneu-
voor
beleg
floeg.
vol
fpijts
over deze nederlaag , toefde nu
^^^ vonnis uit te
geven
den Prins van
tegen
deszelfs Broeder lodewyk, de Graven , vAN hoogstraten, van kuilenburg, en van v DEN BERGE , waar bij ZIJ op oen hals gebannen,
Or^/7;>
i
..
••
-.
i
i
EGMOND en hunne goederen verbeurd verklaard werden. Het en HOOR i^yjg ^gj^ Kuilenburg te Brusfel werd ter aarde toe geflecht.
Dit vonnis
fproken.
Doch
werd den 28n:en
eenige Edelen
Mei
en anderen,
vangen zaten, werden veroordeeld,
om
uitge-
die
ge-
onthalsd te
worden, onder welken waren de Broeders gysbert
JAN VAN BATENBURG, eu anderen; en op den 5den Junij werden ook de Graven van egsjond en
en
HOORNE op
het Schavot te
Br mfel
onthoofd.
De dood
(*) wAGENAAR VI
Bed
^
Bladz, 27 1«
GESCHIEDEN IS. dood dezer beide Graven vervulde het
187 land na C.
geheele
G.
met droefheid en tevens met haat teecn den Hertog faansij. schrijvers
Verfcneidene
van ALBA.
verhalen
dat
,
egmond zijn dood door den veruitzienden Willem VAN ORANJE vrij duidelijk was voorfpeld, toen aan
hij
op
hem nam, der goed
egmond
en
oranje hernam
Ook
Graaf zonder hoofd ï
GEMMA
Doctor te
Leuven
,
en
van HOORNE
FRisius
,
is
Vaarwel
:
bij
Profesfor der
vermaard Srarrenkijker
,
Medicijnen
Graaf
den
gemma
voren
uit
len, zegt gefchied
den
tijd
ftel-
deze voorfpelling
was
Zoon
natuur, die in dezen
tijd
brandt
te
;
wordt
hier bij:
of de Starren
iets
doen;
en
wetenfchap daar uit
de fterke
ruimelijk getwijfeld;
dat verfcheidene
toekomende dingen, met
geesten
Na
,
of anderzins
het ,
zij
uit
verkondigd
niet hier aan,
min of
openbaringe
van
zijn.
deze ftrafgerigten trok de Hertog van
zijne geheele
onzer
verftanden
eeuw, meer dan
meer bewimpelings,
Dan,
leefde.
menfchelijken levens
bij
,
verborgenheden der
Leuven
indien ja, of zulks door eenige te halen zij
gemma
cornelius
van de
een' zeer groot kenner
des
dat
(*),
door zijnen
voegt dezelve
doch
;
elf jaren te
was geweest; of men moest
brandt
tot het beloop
meer dan
naar
reize
Brusfel^ voor zijn ongeval had gewaarfchuwd hier tegen ftrijdt, dat
,
velen geloofd, dat
korts voor deszelfs laatfte
,
van
aflcheid
yaarwel , Prins zon*
zeide:
waar op
!
Duitschland
naar
vertrek
zijn
alba met
magt tegen Graaf l ode wyk op, dien
hij bij
()
Il
Deel, Bladz. 298.
Neder-»
'aagvin
K E R K E L
588 na C. G4
Remmingen
bij
Jaarisi/. floea tot 1552,
Dorp aan óeEems,
een
^
K É
IJ
zoodat de Graaf zelf het
geheel Ver*
naauvvernood
ter
ont«>
kwam. Sedert toog alba naar Groningen , daar men
.
Graaf Lo- nu den nieuwen BisfchopjAN *
knyf moest aannemen.
Am-
V^an hier begaf zich de Hertog in perfoon over
fterdam op
Utrecht
daar
meer
dan
Burgers en Inwoners
van
bosch
,
hij
op
van daar
en
^
60
duwe VAN DiEMEN
vlugteHngen
Utrecht^
doch
waarfchijnlijk
misdaad
in haren
zeggen
zelve
Zware
In
y^^ï^^'
voerd.
,
rijkdom
omdat
,
een'
zij
te
,
beftond
dewijl
zij ,
hare
grootfte
gelijk
eenigen
Roomschgezind was*
Heden
alle
we-
op
die
,
jan arendszoon had geher-
voren den Predikant ,
meest
,
dood deed
ter
wel 84 jareu oud
,
gebonden en zoo onthalsd werd
bergd
Hertogen-
Onder de gevonnisden was ook de
brengen.
ftoel
^s
werden doodvonnisfen
bijna
Te Haarlem werden
den
iiitge**
apften Junij
drie
ging.
mannen met de koorde gedood; HEYNS adriaanszoon Liederen
Pausdom
,
had
,
van
een
eenige
Refereinen en
ook eene Echo of Weergalm tegen het gedicht.
Hij
werd, nadat de twee ande-
ren den geest hadden gegeven
wegens eenig
,
gerucht en daar op volgende beroerte,
lijk
dezen,'
fchie-
op Bur-
gemeesterskamer gerukt, aldaar aan een' ladder ver-
worgd, en toen had
men Meester herman schinkel
van geleerdheid, de
,
de anderen gehangen,
bij
die zich
den Sfien April
gen noemen hem Schole.
Hem
in
met Boekdrukken geneer-
hechtenis
genomen. in de ftads
Leermeester
werd het drukken van
ken tegen 'sKonings
,
^t Delft een' man
Plakaat
te
laste
Eeni-
groote
ettelijke
Boe-
geleid.
Na
GESCHIEDENIS. weken
Vijftien
wel
werd
zittens
Schepenen
zes
bragt de zevende
gevangenen
,
door
,
's
ten
dat
wege,
veel te
ne ftemmen introkken
hem dan verhaalt men ,
vrijfpraken
en
vier
hij ,
gevolgde verandering,
Men
ver-
zevenden
dien
daar na
jaren
den rok
met het
in
,
ambten gebruikt
geworden.
is
waardig was de kloekhartigheid van
kel; tal
de gevangenis dichtte
in
Haag
werd geleid,
regtsplaats
juNius van Hoorn
fprak
Oetavia, vers 42, waar
Tamais
hij
huisvrouw,
twee
doclitertjes
einde
plaats
,
bruin
hem
daar
als
,
naauw
Zoo
zeer
.te
aan
Brieven
drie
zes
,
overkwam.
In
inwoners van September
,
Herv.
jaren
jaar
gedenken
zijne
oud
oud, toen hem
een'
buiten de ftad
IIL
een'
Zondag,
bijeen
;
in
zijn
,
met
,
dit
Herfstmaand daar aan waren Delft op
komst werd door
den
aan
en
krachtigde betuiginge van vaderliefde en zorge.
was naauwelijks 32
ver-
fterfdag
zijn*
anderhalf
eenmaal
bij
seneca's
in
eenen Brief van affcheid aan
ook
naauwelijks
,
de ge«
meende, dat men voor
Daags voor
23fl:en Julij, fchreef hij -Zijne
schin-
naar
hij
belioorde te lezen TJiameJïs.
achtte hij den dood.
zoontje
dezen
met i-iadrianus
hij
over eene
Merk-
nog een goed ge-
hij
Toen
Latijnfche Dichtftukken.
de
omkeeren
der zaken fchielijk omkeerde, en federt in den in zeer groote
te
dat de zes hun-
Van
den deze
ten
de .Hij
lijden
eenige lizden bijeen-
hunner, pieter florisz.
T
J^ari Si7«
met '^^J£^*
,
ongenade
veranderden.
zvvaarde.
,
schinkel
zij
Konings toorn en
wachten ftond, zoo
Virees
hun, zoo
hoe- na C. G.
en
,
die zich daar tegen kantte
het bijbrengen van hetgeen loslieten
revonnisd
hij
den
ag^
,
eert
KE R K E L
fipo
fia
C
of
Kapittel
G. een .
j^.^
^^^^
j^jj
twee
men
Jaari5i7, voorgelezen, en tot 1552
uit
K E
IJ
Nieuwe
het
zong een
Testarrcnt
of twee
Pfalmen.
jg Wethouderfchap geoordeeld
te
fma-
ken naar het beginfel van Conventiculen
of verbo-
dene Vergaderingen; één dezer Burgeren,
adriaan
ADRiAANSZOON hoofds
,
,
barvoets
dcswegcns gevangen linnen
in
,
kleederen
brandende waskaars in de hand
God
om
en het geregt
,
moest bloots-
,
met
,
bidden
vergiffenis
eere
Vierfchaar
de
in
en
,
,
de
Nieuwe Kerk, voor het Sacrament, en voorts tot Kersmis alle Zon- en Heiligedagen in de genoemde Kerk de Mis en Predikatie kaars brengen in de
hooren
;
ook zich tegen dien hoogtijd met de Kerk
Met eenen verwees men hem
verzoenen. ten.
nen,
De
in
de kos-
overigen waren gevlngt, en werden geban-
fommigen met verbeurdverklaring
van hunne
goederen, anderen met eene geldboete. Vervol-
gingm dam.
Te Jmfierdam werden den nen.
jakob
wel 140
laatften Junij
vingtelingen openlijk ingeroepen,
en daar op geban-
simonszoon de ryk. Koopman
granen, was van den Schout beticht,
dat
in
aaa
hij
zekere Korendragers eene ton Engelsch bier ten beste beloofd
had
den breken, federt
,
zoo
zij
de Minderbroederskerk wil-
hetwelk bleek valsch
werd getuigd, hoe
zij
het
waarden van hem geëischt, en
niet
in
ftond; zijnde daar op in zijn huis gegaan.
verzwijgen van dit zijn wedervaren heid, werd gen.
hij
gebannen,
Ook moest
en
Maar
zijn.
op
die
voor-
geantwoord had:
hij
hem
dat de Minderbroederskerk
te
bier
voor
al zijne
Meester iniaarten
weg
den
Om
het
de Over-
have aangefla-
koster
,
ter
za-
GESCHIEDENIS. zake van zijne dienflen
291
aan Burgemeesteren in het na C. O* jaar 1566 op hun verzoek gedaan, doch welige zij JaJiriSir»
hem
eene
nii als
,
doodfchuld toerekenden
AI wat de Wethouders
ruimen.
om
reformeerden,
den volke
betersvvil, en
hadden ingewilligd of ingeruimd
en
,
,
zochten
Hun
zij
te wil
nu op den geweest
last
gehad
doch
,
kon eene zware mis-
men
als
bewijzen
niet
October voor den Bloed-
in
wetende
hij ,
,
wien
hetgeen
hij
en beloofd had,
Om bij
gedaan had
te
van ftadswege bedankt
,
wegens
,
het
voorgevallene
het plunderen van het Minderbroeders
buiten last te houden
te
worden.
,
dien tijde had uitgevoerd,
Men
verwees
hem,
de Spaanfche Zee over boord is
zeker, dat
nu het den ou-
die
op
jaren
de der
ééne
reaal, koop, om den ouden man in
der Spaanfche Galeijen, en maakte
met den Roeimeester
,
het goedvinden
die
derdom had van 70 jaren, voor 50
toos
Klooster,
moest pieter kaars
der Nachtwacht,
Burgemeesteren flagtoffer
voren,
te zullen vrijwaren.
de Wethouders
Hopman
voor-
hij
had, week het land uit; fchoon men hem
om
de
worden,
hebben.
te
ADRIAAN PAAUW werd raad gedaagd
als
hals van anderen te fchuiven.
te zijn ,
daad worden; inzonderheid
kon,
nood,
uit
zoo
thans liep, zwaarlijk verantwoord kon
tijd
de ftad .^^-IIL^*
,
voren den Ge-
te
hij
Spanje^
te
,
volgens
werpen
daar de
;
dit
al-
galei naar
toe voer, nooit gezien heeft.
WILLEM MAARTENSZOON KALF, BaljUW vaU Am* flelland^ lag
ook
lang
der vier gevangenen
,
gevangen over het ontflaan die
T
bij
a
de
Beeklflorming
in
het
K E R K E L
apa
K E
IJ
G
het Karthuizer Klooster geweest waren , en zou er na C. Jaari5i7 |-,gj. jg^gjj jjje|- afgebragt hebben , indien laurens ,
REAAL
geen
houderen
fchriftelijk blijk
onder zich gehad
van den ,
hem
en
van Emhden toegezonden EGBERT MEINAARTSZOON ,
fchrift
,
werd
pden Mei 1567 een gegeven had, dat
Huidekooper
,
men hem
naam en
goeder
opfpraak van Ketterij of mishandeling tans door den Onderfchout jaars
1568 aangetast
gelaten, daar
na
pijnbank gebragt.
maar
het bewijs
den eden
zegel
geene
in
flond
nog-
,
Maart
dezes
en drie maanden onverhoord
,
verhoord en
fcherp
Deze Hond
van
,
den
onder üads
getuigfchrift
hij ter
af-
deszelfs
naderhand Bur-
niettegenftaande
,
Wet-
der
had.
een
Vader van sebastiaan egberts gemeester
last
Evenwel
zit-
om
ten en den Schout pieter pieterszoon
lijd,
de zaak voor den Raad der Beroerten
brengen
op welks aanfchrijven
veroordeeld
hij
den pden van October onthoofd in de gevangenis had
het
hij
te
ettelijke
uren
voor
zijn
,
om op Doch,
worden.
water gekregen
welk hem des avonds voor dien dag
Schout hield
te
werd,
,
werd
men hem
liet
de
door
Schout bijgebragt,
^^^w
ook valseh bevonden.
op
zelfs
niet alleen
hij
,
het-
wegnam.
De
overlijden
bij
den Geneesheer, die over hem ging, aan, dat deze
hem met
eenige dranken of andere
ven zoo lang zou rekken te
beftemden
tijde
dat
men hem op
zou mogen onthalzen.
neesheer antwoordde:
'smenfchen leven
,
artzenijen het Ie»
dat
in de
ke, naar zijn gevoelen
,
hij
geen
hand had
;
een' (toel
De Ge-
God was, en dat de
die
kran-
middernacht niet halen zou.
Waar
GESCHIEDENIS. Waar mede fcheidde.
Schout
de
hem
vrede van
te
moed
echter zijnen
koelde
Hij
kwalijk
293
het
aan
na C.
G.
J'''ari5i7« '
doode ligchaam; hetwelk
gebonden, deed onthalzen
ftoel
den Kerker, opeen'
in
hij
door
,
Orde
niken van der Cellebroederen
nachts in de aarde zetten, digt
kisten
,
en
de Boekerij
bij
des
aan
,
nieuwe zijde, oostwaarts van de zuider gevei der
('c
Kerk
r-sieuwe
op
,
noemd , omdat
Kerkhof,
het ellendige
ongewijd was
het
ter begrafenis der
menten
Op
werden
albert iienrikszoon
PIETER DE WIT
oude
hetwelk op
verbieden
denzelven
heeft
lieden
dat
,
eener
hooft, hooren beroerte
joost buik hebbe
het leven van den Burgemeester te
gerigt
men was
een roer los,
welke
daad men hem nu tot eene misdaad aantiigde
had
hij
wel,
als
zich een onbehoorlijk gezag aangematigd,
WYN OKKERS
,
die dit
haren
die
beeld geworpen had
maagd,
de
van dezen
Verhaalt de Gefchiedfchrijver
vertellen, dat dezelve bij gelegenheid
,
nog twee
en pieter.
,
dood gebragt;
ter
van verfcheidene
behouden , door
en
,
Sacra|
pden October
v;iT, met het zwaard
hij
zonder de
te genieten.
denzelfJen
Burgers,
dat
afgezonderd
en
,
alzoo ge-
omgebragten van bculs hand
dor genen, die gcftorven waren,
te
Mon-
eeiiige
werd
,
tolFel
naar een Maria-
benevens hare dienst-
,
had aangezien,
in
een wijnpijp met
water op het fchavot verdronken, en haar man ju-
RiAAN ter meulen gebannen, KiRS wist zich
VAN BREMEN
bij
pieter janszoon
den Onderfchout en
los te
koopen
,
en
Cipier
dirk
dus den dood
te
ontkomen.
X
3
Xe
'.
K E R K E L
5P4 na C. G. ]aari 517-
"
Te
Te Schoonhoven werd de Pastoor pieter jansZOON UlTENIiOGAARD , Nccf Vail JOANNES UITENBOGAARD, naderhand vermaard Predikant te Utrecht en in éQi\ Haag, ijverig gezocht, omdat hij open-
Schoon-
hoven
K E
IJ
jg
J..J,
c\\
Utrecht,
*
met
^j^
j^gj.
° de vlugt
Dantzïg,
pausciQj^ gepredikt had:> ^ ^
en
,
dat
tot
onthield
ontkwam
hij j
jaren
eenige
te
de gevolgde omwenteling
in
hij
zich
1572 naar Schoonhoven keerde
,
en daar zijn ambt
weder bekleedde.
V Gravenhage werd den aiflen December Landman, kors stevenszoon. Diaken der
een
In
melijke
GemcL-iite
Naaichyyk , met
te
hei-
zvvaaid
liet
geregr.
Dus
zijn
ook
te
Utrecht, den aaden dier maand,
twee Durgers, jakob cosyns en jan de ridder,
met de koorde gedood, omdat
zij
de
Predi-
nieuvv-e
wordende
;
vonnis
bij
al
hunne goederen verbeurd verklaard,
jan van ame-
RONGEN werd
,
Beeldbreken Jn Vlarnderen en
hadden
gehoord
kaïien
,
daar te
In Vlaanderen en
^^^^ bloeds vergoten
Hertogenhosch
hoofd
5
dage
Brahand werd ;
treden
bijzonderheden "'s
zelfden
wegens
het
omgebragt.
,
wij
echter ongelijk
kunnen onmogelijk
en zeggen alleen
,
behalve verfcheidenen
gehangen en verbrand
zijn
,
in alle
dat
,
die
geworden
in
ont,
den
24n:en Maart 55 Burgers, met verbeurdmaking hun-
ner goederen
,
gebannen
,
en nog 40 anderen inge-
daagd werden, Getrou^vheld v;m ^'"""
PIETER VAN KEULEN, Goudfmit van werk. Ouderling der heimelijke Gemeente ever ecnigen
tijd
in
hechtenis
zijn te
hand-
Breda,
genomen, werd van zij-
'
GESCHIEDENIS.
maanden lang, zoo open-
zijne dienstmaagd, negen
troost, terwijl
hem
zij
dagelijks
zijne
ook vastzetten
haar derhalve
twee maanden
zittens
Hem
eerst
den.
men
deed
zoo lang
Men
vure
ten
kon
voeren.
moed
in ,
maar daar na hoorde
:
het volk,
met verwondering over zulk eene kloek-
moedigheid
,
haar
,
in het
1^ dienst-
haar levende verbran-
,
haren meester
zij
als hij verftaan
G.
na omtrent *°^^S*
en
,
hem
met
worgen
In dit einde fprak
C
bragt,
fpijze
dat het den vervolgeren ten laatfte verdroot. Jiet
na
en in zijne banden ver- J^^^^SiZ»
in het geloof verflerkt,
lijk
295
midden der vlammen
God
,
groot maken.
op deze wijze velen
Alzoo
adem
toe
ten ballen
hun geloof beleden °
, ,
die
men anders
(leken, dikwijls losraakten en
wreedheid daar tegen een
waren twee fchroefd
ijzertjes
•*
uiterften
ook de hou-
mond
uitvielen,
plag
bedacht
de
de tong tusfchen ge*
werd, en vooraan zoodanig gefchrookt met
een gloeijend ijzer, dat
zij,
zwellende, pal
had, zonder flibbercn, of inwaarts
wrongen zich de geketenden
Zoo
dat meesterfliuk
Lus , geworpen waren, man van onbefprokene
opregtheid
,
plag
len, hoe hij, aanfchou wende het martelen
gen
,
ken
,
onder het volk (taande,
,
hoorde
,
den
in
van peril-
arnout van erp,
alzoo gemuilband
den
het loeren
gelijk
van Sicilië^
tijran
gloeijenden koperen os,
deren zeiden:
te (laan
kunnen.
de pijne van
in
brand, en floegen een hol geluid, der genen, die onder dien
te
te
een
verha-
van eeni-
dat twee
Monni-
de één tegen den an-
Hoor hoe zingen ze, zouden ze ook
T
4
Onmen^'^^^^'j'^®
wreed-
te heid.
Dit
gereedfchap.
ijsfelijk
waar
,
dewijl
den
in
dQn
tot
,
, '
^^H'
K E R K E L
296 na C. G.
chnfen?
]anrisi7
pas maar ^
tot 1532. -
IJ
K E
Welke onmenfchelijkheid hem, hoewel dat effen ten emde zijner kindsheid zijnde , n
J met zoo hevig een toorn oniltak, dat .
,
bedwong
iiaauvvernood
aan den
Monnik
•
hij
ter
van eenige handdadigheid
,
plegen,
te
U zich
,.-.
.
en zich zelven
met
,
al
de zijnen, ten gereeden verderve brengen (*}. In de maand Augustus kwam de Prins van Oran-^ Vruchtelooze :q jg ygij i^ej geij sanzienliik leger , doch alba , togt van ... die ervaren krijgsman was, wist hem zoo lang een den Prins
.1
-^
.
yanOran-op ^
''
houden,
te
tot
genoodzaakt was deze
togt
,
geheel
,
zijn leger af
danken
te
vruchteloos
alba
liet
,
zijne
zich
Standbeeld
oprigten, hetwelk onder zijnen opvolger
Don louis De Paus
DE REQUESENS pius
V
vvcdcr
was met
merken zoo
het
omgcworpen.
is
van
verijdelen
in zijnen fchik
Vx?el
,
's
dat
oog-
Priiifen
Maart
in
hij
1569 aan alba een' gewljden hoed en zwaard gefchenk zond ter
vervol-
in
Antwerpen een metalen
het Kasteel van
Zware
,
zooda£
,
Door
afliep.
overwinning trotsch geworden
geld
aan
de Prins, uit gebrek
aan
ais
,
eenen
ten
voorvech-
treffelijken
van het Roowfche Geloof.
Na
het
vvakkerda
verdrijven
het
£int
wederom aan; doch vele ingezetenen.
men
hier
van
vervolgen te
,
Piins
,
(Iraffen
loojooo
neering en handteering
Bijzonder wil
dezen
groote
men
,
acht
huizen
wezen van degenen
landen bragten. tijd, eene
Orar,je
en
ook het vlugten van
dan
te
van
veroordeelen
gelijk
I^Ieer
door geruimd
hunne middelen
den ,
in
dat
,
,
die
vreemde omtrent
menigte van Wollenwevers
uk (*) HOOFT Blad^% 173.
GESCHIEDENIS. uit
FlaamUren geweken
is, die
297
Lands
's
bloeijende na C.
handwerken naar Duitschland ^ en vooral ook naar
Men
Engeland y hebben overgebragt. getal der
gewekenen eenigzins oordeclen
der zulken
,
ingedaagd zijnde
welk
November dezes
in
Raad
die door den
regtelijk
Ook
beliep.
kan
het flnk der
gaf
van het f
gebannen werden
,
jaars,
men weder
Plakaat
85O00
uit,
Bueken, welke van nieuws
gehet-
,
meer dan
al
een
.'
uit het getal
Beroerten
der
G,
J'^^risi/.
op
verboden
werden.
Te Groningen kwam karel quarre. Raad vanTeGroBrahand ^ kennis nemen omtrent het fluk der Kerk- ^'^^^S^'^' plondering en andere misdaden van
Timmerlieden
ftads Metfelaars en
men,
die in
gemaakt, op
thans ontkenden
,
De Bouwmeester den Kerker
werden
,
van
last
halsd.
brak
met
twee ,
gereed
doch
,
te
drie
die
hebben.
arbeidslieden
uic
pf vier in getal,
zwaard gedoemd.
tijds,
in
1559, binnen
Jantiarij
57 mannen, meest Burgers,
Die van Limburg moesten thans
fcheidenheid in geloofszaken en het
vormden ontgelden
;
ook werden
alba
in
dit
in
ont-
hunne be-
dulden der Her-
Vlaanderen
en
dood gebragt.
zelfs te Brusfel velen ter
Terwijl
De
geno-
Hervormden
daar toe last gegeven
Te Falenchyn werden dagen
in hechtenis
Burgemeesteren
maar de anderen
tot het
tijd.
werd met de
,
1566 de Minderbroederskerk
het jaar
hadden opgeruimd en voor de
drie
dezen
Bouwmeester, jan barnende
ftads
Jaar
den
tienden
Penning fjen^g
eischte van den verkoop van alle roerende goederen. Penning ^" ^^^' welke eisch noode werd ingewilligd en een algemeen ° ° ° tergeuzen •
T
5
mis.
,
K E R K E L
298
BS C. G. misnoegen veroorzaakte Jaarisr?.
Q^anh
zich ter Zee toe
tot 1552.
,_
, '
op raad van
de colïgny, en gaf
raal
Spanjaarden
water
te
te
beftellingen
namen
verfcheidene fchepen
de
eerst
dan dat
,
zij
en hier en daar op de
,
eilanden en eenige plaatfen
het
men de Wa-
hetwelk
,
om
,
In
weinig van belang
,
Admi-
den uit
befchadigen,
echter verrigtte dit zeevolk
tergeuzen noemde
willem van
Prins
rustte
,
K E
IJ
Friesland en Noord"
in
holland eene landing deden en plunderden. Middelerwijl
Streng
Phkaat êvnGods*^®Qs^
liet
om,
als het
ting
der
kranken ,
,
men
, te firaffen
de gewijde
vekl te voeren
,
ren,
aarde
aangeven
op de Roomfche
zij
V,
Ook werd
het
te
in
te
den Priester opdat
,
men
Landvoogd aan bij
van
wiste
Deze
Holland bekend geKeizer
tigd; en ten einde de vermeende Ketters
die
en
de vroedvrouwen
:
alle
hoeken
karel
in het jaar
Augshtirg uitgegeven, op nieuw
fpieders,
,
de ontvangene kinde-
Plakaat van
]ken, hield de
aan
galge-
maken
omtrent het uitroeijen der Ketterijen,
1550
op
Geeste-
wijze gedoopt waren.
crde werd den eerden Junij
maakt.
de
dien
,
uren,
vierentwintig
haar Kerspel zouden
of
zij
,
letten ,
weigerde, op het
fchrijven
dat
,
werd
doen
,
berig-
oneerbiedigheid
alba bekend te
verbinden
binnen
eenige
geven
tot
olie
gelaat te
de dooden
:
aan
hunne goederen op blj eede te
heilige
den Stad-
last
over ftraat gedragen
woorden en
daar
en degenen,
lijkheid
landfchappen
misbrood, of de
ieders aanftellen
befpeurde
van alba
de Hertog
bijzondere
der
hQucJej-en
bekrachte ontdek-.
zijne ver-
het volk zeven ftuivers lieden ge-
noemd werden, omdat
zij
hunne betaling ontvingen in
GESCHIEDENIS. in
waarde
penningen, op die
werd
anderen
VART
vure gedoemd
maar
;
bond, en de tong
€11
vp.simaakte,
men hem weder
zijnde, deed
jaren
men hem
toen
,
na
C. G.
I^""^'
5' 7-
willeri ta-
zekere
oud man van omtrent 80
een
5
Dus onder
*
Antwerpen
te
(*).
ouden gang;
geflagen
haren
ging dan de wreedheid
299
^
ten
,
de handen
flaauwte gevallen
in
den Kerker voeren,
in
daar verdrenken.
Te Brugge bevond ner Monnik
Franchka- Broer
zich thans zekere
Broer cornelis
,
adriaanszoon van
Dordrecht^ die, dus wordt hij bsfchreven (f), overloopende van gal, glad van tong, flijf van kaken , ten rijkfte begaafd met den geest van onbefchaamdheid
den Predikftoel betrad,
,
en met on-
gefnoerden monde, en woorden van walgende vuiligheid
,
alleen
niet
zelfs tegen
de
Onroomfchen
tegen de
Ov^erheden
,
,
maar
Boven deze
bulderde.
openbare ergernis, was eene verborgene in het licht gebragt, hoe harten
van
doorritfelen
dat lijke
zij
hem
;
de inwendigfte
bekoringe, en
naakt voor
vrouwen
hem
met roeden
gedachten
wat
alles
in biecht
geheim des
maagden
en
en haar zoo dwaas wist
bedekt houden,
wijs
zich kittelde, met het
hij
verfcheidene
nacht
te
te
broeden ,
van vleefcheen
flaapkamer
meldden; ja, zich moeder-
uitkleedende, die onkuisheid kwanslieten
uit'tuchtigen
;
waar over
hij
eindelijk, ten aanftaan van denMagiltraat, inhet jaar
1563, (*) BOR NederL
Hifi.
V
Boek.
Boek. pag. ip5.
(t) HOOFT Xlir. p. 558, 5dp.
fol.
2-4.
hooft
V
cor-inel'*
,
KERKEL^KE
300 na C. G. 15Ö3
Klooster en ftad moest ruimen
,
Jaari5i7. jjen Ov^erlle naar Tperen verzonden
^,
en door
,
Na
werd.
zij-
drie
Jaren, in het jaar 1566, zonder verlof wedergekeerd,
haalde
hij
hem gedaan had-
de Wethouders, die het
den, fchandelijk over, en ging met fchelden en ren den ouden gang, onverlet;
mits
eerst
terheid, thans mits de bitterheid des
mand
En, toen
met
tijds,
aan den Staf der Geestelijkheid
dus doende, bragt
beftond
hij
tegen
het
duldde: mogende
zelfs
:
Sedert, hoe de
weshalve
andere
de
Kerke,
Men van
Wij
Octavo van
willen
van fchelden en
zijne wijze
opgeven
dikfloel
,
zulke
al
hij
men hem wel ont-
afzigtig maakte.
heeft twee Deelen in
moenen uitgegeven.
hoe
,
gezindheden
veelen, dat zich de Roomfche, door eerfels eener
Als
Hertogen
opftak
bet
keerde
daar naar
darde.
namen. des
bedrijf
verlichting
lands
's
bet de kap
nie-
als
haffen
zwaai
een
gelijke losfigheid, uit te varen.
wind van
tie-
bijs-
de landvoogdij van alba
hij
door, tot dat de dingen
de
een
,
Haaltje
op den Pre-
tieren
doch zoo echter
zijne Ser-
enkel
dat
onze
wij
Gefchiedenis niet willen bezoedelen met zijne vuilig-
Op
heden.
therfche Leeraars te
voer
hij
Z«-
ontwerpen gekomen waren
(*_),
als
met deze woorden tegen de Augsburgfchs
Confe'fie uit:
ftond,
de
den i5den December 1566,
als zij
„ Ba
ziet
toch
hoe
eens,
zij
ter-
gehoord hebben, dat deze vermaledijde
Geuzen willen veranderen van Religie
,
komen
.ge-
ïoopen met hunlieder Diüvelfche Cmfesfte van Augs*
burg^ (*) Boven Bladz. z6m^
GESCHIEDENIS. hurg^
hoe wij zitten
juist,
ja
bij
wachten, tegen dat gijlieden ,
OU ba,
het
met ulieder jente
2ijt
zoo
eerst
er
al
komt, ba
al
..
,
wonder, hoe
is
,
wi-ffllaar,
pus MELANCHTHON
gcfteld vvas
voort met zijn duivelsch
,
die
,
groo-
dien
dobbelen
philip-
cn die
namaals
,
helsch fenijn
hij
zoo ganscli
verdorven, en naar zijnen Ketterfchen zin vervalscht heeft
ZwiJigllanen
de
dat zich
,
Sacrament arisfen
Kalvinhten
,
willen en kunnen behelpen en befchermen:
ik"
doch
.
.
.
fchiedenis
ver willen
zen
,
met
wij willen de
om
nadat de Watergeuzen
Geuzen zijn?
niet al in
wel gezeid
Ja goé liên!
zij
Prins en Heer.
Geus ^ het
al
niet
gij
maakt ons
hebben
,
wilde wel
dat
om
al
maar
den
van
,
Brkl
goê liên, heb penning de
tiende
wat zullen wij
is
dan
beter,
zij
wel accor-
wij zullen
houden den Koning voor hunnen Ja het zal wel zijn , hebt gij het
wel gerokt,
DU
„Hou
dat de
het land zal brengen,
zijn in een misverfland,
deren: want
,
Liebewij-
te
fermoen plaatfen
een
hadden ingenomen. Hij zeide:
u
der
oiigefiadigheid
zijne
ftuk van
het jaar 1572,
of
Daarom Ge-
waardigheid
zijne vuiligheden niet onteercn.
wij,
nog een
ik het
,
de Confesfie van Augshurg
raet
men zoo velen
Spanjaards, Spanjaards,
ei, %i]
Geus,
,
ja
wie zou
haast
dat ik
gedaan had, daar af dat de
dit
geloofd
al
zou veranderen nooit
zulke
Geuzen
gemaakt hebben van mijn fermoenen.
een
?
Ik
formoenen
boeksken
Wat
tia
wil het
wor-
C. G.
J''^^f^5ï7'f
1553. ___
tot
van dien
bedriegelijk
ongeftadigen
dien
,
,
,
valfchen, verdoemden, helfchen Ketter, ten
szerecd
van Augsburg
Confesfie
en
naar
zoo lang gebleven
gij
loofehjk en
liefelijk ,
301
,
K E R K E L
302
m C,
G, worden toch ?
Jaari5i7. ^ijn wij niet tot is<2. .
„
booze generatie van Spanjaards
ei
wel betooverd
.
Brugge,
K E
IJ
,
geweest ?
,
ons
al
dien wij niet en fpelen: Spanjaards uit!
ders gekken met ons,
wel gezeid
wat
,
Deze was
Geuzen
de
.
in-
onze
kin*
hebben het
ons
van komen zou."
er
van prediken
wijze
dagelijkfche
zijne
.^ lijf,
,
,
nu wel toe, het kost
ziet
,
Heeren van
1576, wanneer hem het pre-
vele jaren, tot het jaar
diken verboden werd; ook
was toen
zijn
Klooster
Monniken
fchuldig
bevonden had aan onnatuurlijke misdaden,
waarom
verfiioord
,
omdat men
eenige
ook drie van deze Monniken verbrand Broer cornelis
geesfeld werden.
gen
doch
tijd,
ziekten;
ellendig
gekweld
met
Brugge
gellorven te
hij is
en
leefde
twee ge-
nog
eeni-
verfcheidene
inliet jaar 1581
of 1582 (). Vier ge-
wezen
De
vervolging hield ondertusfchen den ouden voer,
werd cunerus petri,
j^ Februarij des jaars 1570
^^^ wreed mensch , als Bisfchop te Leeuwaarden 'm' Haag ter gevoerd, wien alba uitdrukkelijk belastte, het Con-
inden
^^*
^^" Trente af
^^*^''
brast
kondigen
te
,
en toe
te zien
,
dat
zijne Geestelijkheid de Plakaten op het fiuk der Ket-
onderhield.
terij
deed
om
men
het
uden
April,
Finanderen
twee mannen
In den
Haag werden
met name arend dirkszoon vos
,
sybrand janszoon , die te Tsfeljanszoon, adriaan Schagen;
die in de die te
,
'm
verbannen.
geloof
vier Pastoors
Kort daar na, den
Pamelê
te
Liere
bij
Delft
;
moH' (*) EM. Vi\N METEREN NcclcvL
149, 150.
Bifl.
VIII
Boek.
foh
GESCHIEDENIS. monde, en wouter sfmonszoon,
die
had, na
^sGravenzande ge^2iZn
hï]
303
Miwfler
te
jaren
drie
mC,
G.
J^"^5i7»
zit-
tot I^'^Z
tens, den
Mei
icden
het Geestelijk
bij
op den
Ketters verwezen, en
hun de
om
fieraden
Toen
gevorderd.
Nadat
de bediening
men hen
mer, voor den Bisfchop van de tusfchen twee
ren
mes
zachielijk de kruin
ren, waar mede
Waar op :
hun
hij
tippen
der
het misgewaad
dan
,
zij
Doch
deden.
te gevoelen
fle
,
was
,
Niet heter
wel
hand op de aanroepen-
weten ; en in zijn hart
te
dat de Roomfche Godsdienst de zeker-^
,
om
DIRKSZOON
Met
toen de
als
God
borst leggende, en met duren eede :
,>
voeg-
allen
zij
Bisfchop met een verzekerd gelaat zijne
de , betuigde
taal
kleed der ongeregtigheid.
het
eene zeiden de Pastoren hun aan, dat beter wisten
af
hetwelk gij willens verworpen hehu
,
maar
,
vinge-
brood plagten op
de Pastoor van Lier in dezelfde
neen
zilve-
Ik trek u het kleed der
in het Latijn:
geregn'gheid uit
en
,
wat
ieder
hun met een
het geheiligde
Voorts deed
te hefièn.
zeggende
de
zij
Altaars
Hertogenbosch, tlaan-
fchrapte
,
des
uit
men
in eene andere ka-
Deze fchoor
Abten.
haars van het hoofd
^s
Dit
zij
hing
in zeker vertrek,
tot
,
bragt
als
ontwijd.
atrften
ontwijden gefchicdde in dezer voege:
den Kerl^er geleid waren
geregt
,
gekend had,
zalig
dit
te
worden
man van '70
een
antwoord:
,
hem arend hem best
gaf
Jaren
,
die
Gij hebt ook de waar-
heid voor dezen wel geweten:
maar
kwaadwilligheid
daar gij rekenfchap
van geven
zult
verworpen ,
ten
:
dage des
die
oordeels.
uwe
door
.
Op
zeggen zag men den Bisfchop ftaan beven, en
diC
het ont-
,
K E R K E L
S©4
K E
IJ
want velen kenden de*
omdanders;
naC. G.
ontftelde al de
Jnarisr^.
2en Pastoor voor een' geleerd, verrtandig,
De Bisfchop
man.
'zalig
daar
na
God-
en
hen
leverde
aan
de Heeren van den Raad over met de gewone bede,
men hen
dat
grijze is
weder
handelen
Ouam
:
men
Farizeesachtig gaat
hoe
:
wilde
genadiglijk
Pastoor op uitborst
op
maandag tegen den avond
gezegd
,
dat
zij
's
God
,
zij, tot
in
met
geene
God
maar
met
des Heeren
ouderlingen troost,
Ook
dat
,
verzochten
men hen
annfprake
,
De
en het lezen der IJeilige
,
te
Hove ,
wonderlijke zielen aan
ter
God
moeijelijk
zingen
zijnen
zoon
JMijn
lieve
met woorden
zoon
,
fir'rjd
des eeimigen levens
is
nu
te
hun
den
von-
,
hunne
en
,
in
het
af-
zich niet, zijne
ftijven
vrotnelijk
voor u
Op
vader van adri-
v.'aar
komen van de Hofpoort, en ontzag ilandvastigheid
Pfal-
Gemeente met
de
De
aanbevelende.
tijd
vallen
van
Schriften.
vermanende
vrijmoedigheid
Avond-
aan hunne
ganfche nacht werd ,
,
hiel-
overigen
het hooren van
dood treden
AAN JANSZOON nam
zij
dien
zou
meer
voor hen bidden.
Soüen zag men hen, na nis
luider
Dien zelven avend
by hen doorgebragt met bidden raen
Op
hunne handen met vreugde hunner ont, dat de dag
zij
den Kerker.
Geloofsgeno'oten
,
werd hun aan-
,
binding voor handen was, en zingende
maal
Dus
dankende
rtemme den i6den Pfalm. den
de dat
spflen
anderen daags zouden fcerven.
deze tijding hieven ten hemel
!
1
Den
in de gevangenis.
zij
een'
werk
te
keerden
daar
:
Phnrifaice
:
bereid,
,
zeggende
want de
:
krooif
liet verder
fpreken werd dea vader van de dienaars bekt, maar
,,
GESCHIEDENIS. de zuster vervolgde de redenen
des
305
vaders
broeder^ zeide zij, blijf volftand'ip •
^
n
Ondertusfchen
fchijiit
deswegens
dere
waar dan
kwaads
iets
men hen verbrandde
het geheele
het
deze
drukken
Te Mechelen werd
Plakaat
Boeken
van
onder
,
om
in
de
het
opzigt
het ftelde.
van
dat
fcliikkingcn te
ma-
van het Concilie van Trenten.
Alle ambtenaars moesten eenen
waren
in
hetwelk
,
Geestelijkheid
de
Aartsbisdom bijeengeroepen
zij
inet
wre dheid
(*),
bewind van drukken
ter invoering
_
vier Pastoren,
van eenen Gemagtigde of Hoofddrukker
ken
'Ö^ Ï5S2.
zijn
Hof
dat het
Den ipden Mei kwam een nieuw Kcht, omtrent
te
daden van
Ook wurgde men
is.
u open,
wedervaren
te blijken,
drang tot zoodanige
gekomen eer
G.
noch den eenen noch de an-
genoeg fcheen
uit uit
7
na C.
«;V; I'^^^^Si?»
zal
, J lang duren; het eeuwige leven jtaat voor 1
JMijn
:
het
eed
afleggen
;
dat
gemeenfchap der Roomfciie Kerk,
en geen deel hadden met eenige fecten of ketterijen
maar die, zoo
veel
in
hen was, wederllaan zou-
den.
De
Staten 'sLands
van
Utrecht
waren middeler- Vonnis
wijl voor den Raad der Beroerten gedaagd,
om
zich^^S^^'^^Q
wegens het voorgevallene
te
ver- Utrecht.
in het
jaar
i5ó<5
antwoorden; men befchuldigde hen, dat geweest waren tegen de Onroomfchen. een vonnis tegen hen uitgefproken
Kerken van Utrecht
,
de
Edelen
,
,
In Julij
waar die
werd
de
bij
het
Hap
te
zij
vijf
verdrag
met de Onroomfchen gemaakt hadden , en de
ftedeii
Utrecht^ (*) BRANDT Bladz.
Heilv.
ll[.
3.'-i.
V
K E R K E L
3o5
M
C. G Utrecht, Amersfoort, Wyk te Jaarisr^ ^^^ vervallen werden verklaard tot 1552 , ,
om
-,
Duurfl ede
en Rhee*
van het
voorreet ^ ,
^
.
btaatsvergadenng
ter
K E
IJ
verbeurtenis van
mogen
te
andere
alle
vrijheden
Koning ander bevel geven zou. beriepen zich wel op den
verfchijnen, tot
,
dat
met de
Utrecht
Die van
Koning, doch met wei-
nig vrucht.
Algemeene verffif-
Twee dagen na
het uitfpreken van het
vonnis
te*
fenisaf'^e S^" Utrecht, op den i6den van JiiUj, deed de Herkondigd. tog te Antwerpen eene algemeene vergiffenis afkon-
digen voor
alle
Doch al* Diakenen der On-
berouwhebbende Ketters,
zoo de Leeraars, Ouderlingen en roomfchen
zulken,
;
hadden
Leeraars
die
geher-
bergd; die de wapenen hadden opgevat tegen vaderland;
die
daar toe
meld of bijgebragt
;
penningen
hadden verza-
geweld aan Geestelijke
die eenig
goederen en perfonen hadden gepleegd;
de Hertogin;
hadden
,
Regenten, Overften van plaatfen
alle
zich
die
in
den oproer gemengd
en verfcheidene anderen van
waren uitgefloten, ten ware welke
tijd
de verbond-
van het verzoekfchrift aan
teekenaars en inleveraars
én Ambtenaars,
het
de
vergiffenis
binnen zes maanden,
zij
naderhand verlengd werd, in perfoon of
door Gemagtigden
,
voor den Hertog
vond men naauwelijks iemand
de van de vervolging
,
en
,
Ook
vergiffenis verlaten durfde.
die
verfchenen ,
zich
op deze
zag men geen ein-
werden
alom vele men-
fchen ter zake van het geloof ter dood gebragt (*). Schik-
De
oorlog
ter
zee werd
intusfchen
met kracht voort»
(*) BRANDT Bladz, 390.
,
GESCHIEDENIS. voortgezet
Oranje
waaromtrent de Prins van
,
ge betere orde beraamde, gevende in
te
kennen
•*
•'
God
van zoo
boven
Christenen
alle
dingen
verkondigen
met de
gebeden
,
fchippers
in
Christelijke
had
ge*
dat elk fchip
en de
federt
namen
In maart 1561
,
op
" ^^'^'
verdrukte
foldaten
zedigheid te
Deze Watergeuzen maakten
ter in zee.
kingen
om Gods woord
,
doen,
te
en
hij,
zou hebben
een* Kerkendienaar
G,
log ter verpligting Zee.
der wereld
Onder anderen gebood
zocht.
den.
benaauwde
arme,
menige
,
den dienst
, '
en de vrijheid en
,
eeni- na C.
beitel- J'''^'*'5ï7»
lumbres
den Heer van
dat hij ten allen tijde de eer
:
en glorie van
te
,
eenen
loden Augustus, aan
den
lingsbrief, gedagteekend
Eijnen nieuwen Admiraal
307
hou-
den mees-
onder anderen
zij
€ene vloot van 30 groote fchepen.
alba wederom
te
rade
den tienden Penning door
te
drijven.
Middelerwijl was
den,
om
gewor- alba Dit
"|^^^"
bleef echter overal tegenftand vinden, en de bijzon- tienden dere Staten maakten geen' haast met het afkondigen Penning-
van des Hertogs Plakaat deswegens.
De Hertog
wel eenigzins toe, door eenige matiging kaat
te
moede,
brengen, maar eindelijk befloot
in te voeren
hij
te
flaan.
te
bakkers en niets te
koop
ALBA nog
te
Wethouderfchap
doen heffen, en
werk
begon
zij
Maar nu
Brusfeï^
alwaar
hij
floten
,
ftad
denzelven
hand aan het
vleeschhouwers
winkels
,
zeggende
Elk raakte op de been.
hebben.
niet gezind
dier
dadelijk
hunne
brouwers ie
dit Pla-
Hij gebood dan in de Lente des
zijn verblijf hield.
jaars 1$"/% der
in
tegenflribbelen
den tienden Penning met geWeld
en eerst we!
,
dit
gaf
om
V
a
het ftuk
op
te
geven
,
bc-
K E R K E L
5o8
K E
IJ
hun*
na C. G. befluit , eenige winkeliers te doen vatten , en in JaariSiZ' ne eigene deuren te doen ophangen , om dus
_
En
overigen fchrik aan te jagen.
om
beul reeds last had,
van
ders ja
,
zeventien
of twaalf voeten
tien
RiK, Zoon van den Hertog,
om
bezig was,
en
en
lad-
maken,
gereed te ,
den
dat de
ftroppen
wapenen
dat de bezetting in de
men,
wil
Don frede-
ten huize van viglius,
toen de
de vonnisfen te flellen,
tij-
ding, dat de Watergeuzen den Briel hadden inge-
nomen
den Hertog van
,
deed veranderen en
befluit
het heffen van den tienden Penning ftaken.
Nieuwe enflrikte
Voordat wij deze merkwaardige gebeurtenis en ds groote omwenteling , daar op gevolgd, verhalen,
orde om- ^ trenthec
.,
,
drukken ; tvvee bijzonderheden, Jgjj^
-
,
moeten wij echter gewag maken van nog eene of behoorende
Het
"nisfen van het jaar 1571.
en
Daar was
Boeken.
Inquifitie eene
al
ging
maakt, deel
men
en verkoopen van
van verbodene Boeken opgefteld
lijst
last
van den Paus paulus
Daar werd eene
verder.
die in drie deelen verdeeld
begreep
de
namen
werken, van welke van zaken
,
die geen
ftoffe
die
ook handelden
En ,
onder
die
,
die
hadden
,
vatte de
in
de
gemeenfchap met
en geftorven waren.
namen der Boeken
,.
,
die
eerfte
geheele ,
te
,
dezen
eene leere
met de Roomfche, beleden hadden len
wier
Godsdienst raakten
degenen
Het
genen
,
opge-
lijst
was.
der
maal verboden werden. niet alleen gefteld
door de
federt eenige jaren
en uitgegeven, maar op
IV
eene nieuwe
eerrte is
op het drukken
orde
ftrikte
de gebeurte-
tot
ook eene-
werden
,
ftrijdig
maar ook ve-
Kerk
geleefd
Het tweede
deel ver-
in
bijzonder
die
het
ver-
GESCHIEDENIS. veroor leeld waren
309
zonder dat men de andere Boe-
,
ken verbood, welke
die
nn C. G, had- J'''^"5i7»
gefchreven
Schrijvers
*
Het derde behelsde eenige
den.
noemde eene
,
62 Boekdrukkers
van
lijst
Boeken
Ook maakten
Schrijvers.
die
Auteur, van wat
ftof,
fchreven waren.
IJec Concilie
weder eene maar ook
het
,
welke
zij
al
ftoffe die
ook handelden
andere Boeken ,
fchoppen
of hoofden der Inquifitie
,
hetgeen bevonden zou worden nadeelig te wezen.
Nederlanden, op
Dit
last
ARiAS MONTANUS.
den
Konings kosten
drukt
,
men bij
,
,
in
,
in
korten
uitfchrapping
om
tijd ,
van
de
benedictus
een
Register
,
van zui-
wilde uitge-
welk Register op
christoffel plantyn
zeer
ge-
aan
de Be-
in het
geheim
alleen
Boeken
zich daar
Volgens den inhoud van
men
in
werk gefield,
de Boeken
(Vifitateurs ,) van
medegedeeld werd,
van
Vctvolgens werd er een Index
maar geheim gehouden en
oordeelaars
te
geleerden
monfterd of uitgefchrapt hebben 's
ftcl-
Roomfche Kerk
werd thans
alba,
vervaardigd
vering van hetgeen
,
zuiveren
,
der
befluit
van
onder het toezigt van
expitrgatorius
,
door Theolo-
met raad en goedvinden der Bis-
en dezelve
;
ge-
van Trenten befloot
ganten, die men betrouwde, op den toets zou len
de
van welk
dezelve
taal
men daarenboven de
dat
,
van welke
in
Inqiiifiteurs
maken van de verbodene Boeken,
te
lijst
of
de
verbiedende
,
gedrukt hadden
zij
van onge-
Ichrifien
naar te gedragen.
dit heimelijk Register heeft
vele
treffelijke
aanmerkelijke
minkt, en ten deele bedorven. gister eenige jaren verborgen
V
3
,
Ook
Boeken
,
met
zaken
,
ver-
bleef dit
Re-
en werd eerst in
het jaar
,
K E R K E L
310
franciscus junius
na C. G. jaar 1586 door Jaar 1 517. jj^^r '
^
for der Theologie te Heidelherg
plantyn
van
de druk
van zulk een
van goe-
het
gegeven
licht
en
,
Boeke-
fiout beftaan, in de Païtzifche
kamer ten toon
gefield (*}.
Ondertusfchen hielden de Nederlandfche Kerken,
Sijnode
van Ne-
^\q onder het Kruis
derland-
_
.
te
Emhden^
daar
pj-ej^jj^jj^ ^^^^
en
.
,
,
zekere vergadering
,
kaspar van der heiden, toen
Frnnkendaal
,
Men
voorzat.
op het houden van Confiftorien
Sijnoden,
Het
waren
verllrooid
Duitschland en
en in
,
,
Embden. hier orde
zaten
,
,
fche Ker- Oostvrieslam te
Profes-
tijd
eeuwiger gedachtenis
ter
,
ter
die
,
in het
,
van Limburg
,
Duitschland geweken, en toen
der hand had ontvangen
ken
K E
IJ
hetwelk
eerfte artikel,
„
van dezen inhoud:
men
maakte
hier
Geene Kerke
„
andere Kerke, geen Dienaar des
,
Gemeenten.
der
verdere verzorginge
ftelde
Klasfen ,
was
,
over
eene
woords,
geen
zal
5,
Ouderling, noch Diaken, zal de één over den
5,
anderen
heerfchappij
„
zal zich
voor
„ om kant
te
de
,
in
,
„
„ werd
er
bij
iegelijk
de
onder
die
,
Engeland plaats
Broederen
,
de
andere
Zweden
goedgevonden
de Belijdenis des Geloofs der Nederlandfche
te
ondertcekenen
;
insgelijks
ook de
,
Ker,
Belijdenis étt
„ (*) BRANDT Bladz, 394-40:.
,
had gehouden.
^, ken, tot bewijs der eendragtigheid in de leere
„
,
Dit fcheen ge-
en ook, doch op eene
,
de Reformatie van
Denemarken en Duitschland ^
Ook
maar een
wachten."
Bisfchoppelijkheid
Roomschgezinden wijze
,
vermoeden en aanlokkingen
alle
heerfchappen
tegen
voeren
Ker.
GESCHIEDENIS. ,^
Kerken
in
Frankryk
om
;
„ „ „
aars, die toen buiten de
5,
ook
5,
worden, vermanen."
311
mede hunne
daar
G.
met dezelve
Tot deze
zou men ook de Leer- '.Hj^l^' vergadering waren, en
onderfchrijving
V.)
van
een
In
„
flond,
5,
meenten der Franfche fpraak
5,
Geneeffchen Katechismus
„
der Nederduitfche taal den
,
eenige Keiken
5,
mus
„
ten
„
anderen."
zouden
die
niet
de
vorm
van ,
nog den aSften Maart jan fchrijver en Schilder, een ,
maar
Delft den
doch of daar
tergeuzen
Katechisgebruik-
,
te
woedde de
Doopsgezind
,
met vure
ten
5den Februarij
nog
eene ,
twee Doopsge-
Briel,
die
men iVa^
Vérfcheidene merkwaardige
bemagtigd.
alba had
te voren de flad van bezetting ontledigd,om
Op
te ftellen.
Engelfche Koningin
Ge- Groote
gedoemd
van Holland hield, door de
bijzonderheden liepen hier zamen.
naar zijnen zin
ver-
den ecrftcn April
daaraan volgende werd de ftad den fleurel
Hei-
Te Dordrecht werd
zinden verbrand waren, doch op
voor den
den
van kuik, kundig Glasman van onbefproken Ie-
vrouw van Molenaarsgraaf, gelijk te
den
vorm van
157a
In het begin van het Jaar
de Ge-
Gemeenten
gedwongen worden
loofsdwang nog hevig voort.
vensgedrag
in
den vorm van en in
den woorde Gods gelijkvormig
,
,
een' anderen
beraamde
de
men
dat
5, delbergfchen behoorde te gebruiken
„
betuigen. h^^^S^/*
te
zouden beroepen
den dienst
die voortaan tot
artikelen, (^arf.
ver- na C.
bindtenisfe en eenigheid
zijn
aanftaan,
elizabeth, de
V
4
kort
t//r
deed
vloot der
Wa.
^"l^ventehn"" in
hec jaar
^572.
,
K E R K E L
3Ta
K E
IJ
Deze vloot thans
na C. G, Watergeuzen hare havens ruimen. Ja!iri5i7.
2.
'
^g fchepen
fterk
bemand met 250
,
man
het geheel met 600
WILLEM, Grave
ftond
,
Mark
van der
Reeds eenigen
aangefteld.
onder bevel van
Heere van Lumeiy
,
Oranje thans
dien de Prins van
ber van een uitgerust
Amfterdam
te
Oorlogichip
op
,
zij
om
ken van eene
Zeehavens
veilige
fchuilplaats
den
mond
der
Maze
thans weerlooze den Briel
zonder eenigen tegenftand alle
Nn
te ,
de
in
wordt men
,
in te
loopen,
de
te
Tekfel, ge-
als
en het
gevolgen
gingen
bossu, vaa
menfchelijke verwachting te boven,
den Briel
verfto-
bemagtigen. Dit gelukte en
Utrecht opgebroken , deed eene vergeeffche
om
tea
,
Engelfche
naar
ftevcn
^^t^^
maar door tegenwind beloopen
om
hen aanzet-
,
ondernemen.
te
wendt men
,
flijten
van meer gewigt
en
lofFdijks
iets
om
geboren waren,
eerlijk
te
dienfte des vaderlands,
leid,
kosten
eigene
zijne
leven in het zeefchuimen te
tende,
de ryk,
nu Bevelheb-
^
den Vlootvoogd en de andere Hoplieden
,
voorgehouden, dat
hun
had
Admiraal
tot
hadden fommige Be-
tijd
velhebbers en bijzonder jakob simonszoon
voorheen Graankoper
en in
Ibldaien,
poging
herwinnen, en maakt den haat
te-
gen de Spanjaarden door het ganfche land grooter,
door het fchenden van
Nu
terdam» bezetting
;
ook
Noordholland liii
zijn
gegeven woord
P^'ere
verkoos
gebeurde
eer het jaar
's
hetzelfde
te
Rot-
Zeeland
zijne
Prinfen zijde.
In
verdreef VUsfingen
in
met
Enkhtiizen,
nog half verRreken was, had geheel
Bolland en Zeeland zich tegen de Spanjaarden verklaard
,
GESCHIEDENIS. klaard
uitgezonderd Avijla-dam in het eerstgemeUle,
,
Middelburg en Goes
flaan dezer ileden
volgendc
Hier Hep
voorgevallen.
der Burgemeesteren uit verbaasdheid
op den ipden
de,
of
daar
hij
„
menigmalen
„
en
„
voor ftond."
in
veiHg.was?
om
Dit
koelzinnig
als
vraag-
,
daar
is
van
hij
Kastelein
il
er
was het
verwijt
vvederwraak
in
te
liif
liet
man
de
en
hem wedervoer
dat
,
Gouda.
antwoordde:
Zij
mijn
verborgen geweest,
gezocht werd,
anderen
zwaarrte
al
Hjer Burgemeester!
ja,
^^* ,."j''^
60 mannen bemag-
Junij door Ichaars
Hij van haar in eene fpinde gefloten
„Och
éiin
terwijl de (lad
,
werd, ten huize eener weduwe,
bergen.
,*
gebeurd, verdient aanmerking het Opmer-
Gouda
te
,
c. G.
om-
het
bij
,
;ia
laiidfchap, f''!^rï5>7»
het laatstgemelde
in
Onder meer andere zonderlingbeden
tigd
313
der
gepleegde vervolging.
Maar
Gorkum werd
te
Deze
derwraak vuil bezoedeld. Juni)
De
over.
door
de omwenteling
Priesters
,
we- Wrccdf-
ftad ging den aóflen
Geestelijken
en
,
d^Q^
anderen
Nu
genade.
daags overgeven,
,
anderen zeggen
fonen werden naar den
den 8 en pdon
Geloof
Beymord Sast
en
Julij ,
,
Negentien
wreedheid haren gang.
lijk
Briel gevoerd,
behalve drie
verzaakten
Geestelijke
,
nevens
die
,
de
het
op de
Brieven
gebragt,
zonder
Oranje
pasfen, daar wel ernltelijk
V
Pausfe-
Pastoors
nog een Monnik
Munfier , en
5
des 'va.
per-
en tusfchen
van lumki, met veel fmaads en pljns
te
behou-
mits
op genade of onnam de ongeregeldheid, moedwil en
dende het leven
,
van
,
door
ter
dood
Prinfen belast
^®
vele ^r.^pieegd,
Roomschgezuide Burgers op het Slot gevlugr, moesten dit
5!f '^,
van
werd,
zoo
:
K E R K E L
3H
K E
IJ
na C. G. zoo wel Geestelijken als Wereldlijken Jaansiy. heden te handhaven (*>
Dordrecht van
eer zij
,
zou
5
doch het duurde
niet
NARDUS
,
anders de
TENSZOON, geroepen
,
genomen
,
De
fchnftvan
op
de eerfte
,
onthield
weder
,
jaarlijks.
zijne
2igten omtrent het (luk van den Godsdienst
Stadhouder
tot zijnen
dat
,
woord Gods
aldaar
ook
dikt: mits
,
dienst denzelven
gezetenen
in zijn
,
woorde conform
of eenigen van
zonder nogtsns
die
de
,
of dat hun belet gefchiedde in
te
indien
,
dezelve
gedoogen
den
,
Roomfche Kerk
eenige overlast
de
,
dat
gepre-
Godsde inbegeerdie
van
gedaan werd , oefening van
„ (*} BRANDT Bladz, 413.
dien
opdat het
werd verkondigd en
,
,
daar
,
Noordholland aanflelde
toelatende de oefening van
,
,
kennen
te
de hand daar aan zou houden,
,
hij
in
in-
geloof ongehinderd
dat ieder zijn
aan Jonkheer diederik sonoy,
Berigtfchrift hij
in-
Jakobsdag tot Leernar aan-
St.
op eene wedde van 250 Guldens
,
leo-
clement maar»
20U mogen beleven en uitoefenen, '
dienst.
Emhden
zich
Groote
Predikant
Prins van Oranje gaf ondertusfchen
aan soNoi heen (trekkende
omtrent
de
Roogans genaamd
die zich te
en
Julij
in
de Ge-
en
van de
meester
Daar na werd
Predikatie deed.
Berigt-
Hoorn
te
welke den 5den
in
,
of de
Dus maakten
reformeerde eerdienst ingevoerd.
de Hervormden
alles
lang,
Beelden werden uit de Kerken gehaald,
Kerk,
hadden
plaatfen
Godsdienst en Geestelijkheid
blijven
vrij-
wisfelden, bedongen, dat ten aan-
partij
zien van den ftaat
Haarlem en andere
hunne
in
hun-
,
GESCHIEDENIS. „
hunnen Godsdienst ,
„
op zou geordineerd hebben."
'
en wijle
ter tijd
—
.
hij
„
woord Gods
„
het waarachtig
5,
angelium, hinder,
„
worden, of
in
van dien
5,
zake
5,
volgd
„ „
hinder of
letfel,
,
En
of
of Plakaten
zouden
zij
dien van den Godsdienst der
Op
zou
of ftooring gedaan
Inquifitie
bij
,
zou worden.
van
navolgende het Eu-
geweten onderzocht,
zijn
155a.
___
gedoogen,
te
of de oefeninge
5, dat iemand in het prediken
ï^ariS'Z»
zou
anderen
manieren
hij
tot
,
,
in geener
daar anders na C. G.
Verders, dat
de Wethouders en mvvoneren onder
doen zweeren:
315
ter
ver-
,
desgelijks
Roomfche Keik geen
doen.'*
letfel
gefiike wijze
deed de Prins
,
op de
eerfte ver- Vergade-
i-^den^^ëder Staten uj j o bij monde van den van bijeenkwam, Heer Juhj AL-y^^npjoI^ DEGONDE , aangaande den Godsdienst voorftellen : l^ïid te saderine der Staten van Holland, welke den
T
...
U-.
.
„
dat
5,
worden,
„ "
van den Roomfchen: dat een
„ „ „
ne
er
zoo
in het
,
,
van
Vi/'el
openbaar
het gevoegelijkst
den
Godsdienst
van
vrijheid
in
,
gehouden
recht'en
als befluit '^-''^'-''^'ö
iegelijk
°
het
in
zij'
•'
Kerken of Kapellen
,
omtrent zoo deiiGods-
de Overheid zou gefchikt wor- dienst.
bij
oefening van denzelven zou gebruiken
vrije
,, zonder dat aan iemand j, nisfe
zou
den Gereformeerden
gedaan zou worden,
hunne
hinder of
belet,
en dat de
moeije-
Geestelijke
onbekom-
5,
perfonen
j,
merd zouden bhjven
in
geene
„
vijandfchap of ongehoorzaamheid verliepen."
Welk
in
(laten ;
zoo'
vrijelijk zij
zich
en
maar
voordel van den Prins door de Staten overgenomen
en
in
De
een befluit veranderd werd.
omwenteling
begunftigd en
in
alba
Holland en Zeeland werd zeer Bergen
verhinderd,
om
derzelver voort-
gang
'" ^''^^'
gouwen
,
K E R K E L
3IÖ
K E
IJ
aa C. G. gang met nadruk te weeren , door het verrasfen der. Jaarisi/. fiad Bergen in Henegouwen^ den 24ften Mei, doöc '
Graaf LODEVVYK van nassau;
deed den Hertog
dit
,
alba
veroverd, van
veTdT t vanoRAN^^'
^^
''^"'
zijne
voornaamfte magt
^^^
^^^
^^
een gedeelte van
/<3'»i ,
Friesland
kwam
tot
derwaarts
om
Sticht van Utrecht, en
het
des Prinfen
Bergen op
maakte zich dene fieden
in zijnen optogt
,
doch was
beteugelen
te
veld
te
,
met
noodzaken,
te
breken.
Oranje.
meester van
verfchei--
te
niet in ftaat
om
,
zijn krijgs-
geêhe gewel-
dat het in dezelve
,
Ook
overfloegen.
zijde
den Hertog van alra
de belegering van
trek-
ook Celder'
terwijl
de Prins van Oranje wederom
oogmerk,
volk
heroveren;
denarijen bijzonder omtrent de Geestelijken pleegde.
Te Roermonds,
i4den Augustus
hetwelk den
ingenomen
menderhand werd
thuizers, twee oude Priesters,
WYK,
flor-
twee
Kar-
paulus van waal*
des Bisfchops Kapellaan, in het Klooster ver-
moord; een Diaken
TER
werden
,
de Keik;
in
een Minderbroeder
,
voor
,
en reinier
lin-
de Misbroodskas.
Hier tegen gaf de Prins wel een fcherp Plakaat uit,
waar het
bij
zij
onder
of Wereldlijk,
fchadigen of verkorten het
mogt weinig
verboden werd,
lijflrrafFe
Geestelijk
,
baten.
te
goed of
in
Te Oudenaarden
toen
men naderhand de
frad
handen en voeten gebonden daar
zij
allen
,
,
veel
,
be-
Doch
in bloed.
met geweld bemagtigd werd, werd gepleegd aan de Geestelijken
iem.and,
misdoen,
hetwelk
moedwils
en zestien derzelven verlaten in het
moest
,
,
aan
water gefmeten
op één' na verdronken; ook werd de
lialjuw der ftad doorltoken.
Hec
leger
verder
naar
den
,
GESCHIEDENIS.
317
Bergen voortgetrokken zijnde
den kant van
{a^riS^r*
,...,• ^ Parys ; welke tijding en de vastigheid van
tot 1552»
van den
vvcj? tijding
moord
der •
1
7iooten te
alba's leger,
die zich
September op
voordeel hield,
welke zich den
,
en
terug trok
men
daar
werden verlaten
fteden
het
i9den
waarna
hetzelve
Mecke"
en
,
af*
Hol/and,
begevende zich in perfoon naar
De gewonnen*
.
1
voorwaarden overgaf,
eerlijke
de Prins met zijn leger
/
zijn
in
ontzet der ftad verhinderde
dankte,
kreeg na C. G.
,
Huge-
men onder
'sPrinfen volk gewillig ingelaten had,
door ALBA aan het krijgsvolk
gegeven
prijs
,
en drie
dagen achtereen vervuld met roof, moord en vrouwenfchennis.
De in
fen
Oranje was Wreed-
tegenwoordigheid des Prinfen van
Holland des
te
Stedehouder,
woest van aard en ongezind
onbekwaam was,
om
krijgsvolk
zijn
houden; inzonderheid was
verbitterd
hij
mishandeld werd. In October had
hij
hoven veroverd, onder voorwaarde: die in de itad wilden blijven,
te deerlijk
de flad Schoondat
de genen,
zouden
Maar zoo haast was hij niet in de gekomen, of twee Monniken gewaar wordende, worden.
val hij
hen dadelijk
den willen, de foldaten
te
wurgen.
dat er toen zijn
binnen het Slot van Gouda
hadden, krijgsvolk
Klooster
om lumei in
met
toom
te
en ^
INIonniken
daar na
waar
zij
verzoeken,
wilde
houden
onverdragelijken
flad
be-
De Roomschgezin-
nog twee
afgemaakt;
te
op de Gees-
misdaan
niet
of
toom
in
welke op verfcheidene plaatfen
telijkheid,
'sPiin- heid van
lumei,
gevvenschter, daar
door
nog twee
zich vervoegd
dat hij toch zijn ,
hetwelk
overlast
te
hun
gronde hielp.
K E R K E L
SiS
dirk volkertszoon koornhert
na C. G. hielp,
Jaari5i7. yj^ gijne ballingfchap in het r J » tot 1552
Secretaris der
^
K E
IJ
van
Staten
omtrent dezen
gekeerd J, en & Holland geworden , die
van Nasfouwen had gedicht (*) ten last
,
om
Lied
het bekende
tijd
onderzoek
,
doen
te
LUMEi
bij
der te verlaten, zich naar Xanten i^/^^/ begevende. vele viianden jes
gemaakt, door zekere
te
Zoodra het
zijne
leger
drie ,
van ook
Boek-
waar
in
tegenfprak,
van den Prins van Oranje afge* ,
zond alba
zijnen
een leger naar Gelder'
welk gewest door den Graaf
/^;;;^ ^
zich
wederleggen.
gaan we- Zoon, Don frederik, met
van den berg
verlaten zijtide, zich aan de Spaanfchen onderwierp,
fchen' óver.
Moord
het land
kalvyn en beza
£"'^5" 4 dankt , en Bergen overgegaan was dernan de
haat
land we-
het
,
in
Doch koornhert had
de meeningen van
en poogde Gelder-
den
in
van de Toelating en Decreten Gods
:
hij
opgezetenen te
dat hij raadzaam achtte
,
gedrag
naar het
zoo zeer
maar geraakte
JVilhdmus
:
kreeg van de Sta-
van fommige Hoplieden omtrent de platte lande,
thans
,
vaderland
gelijk te
ook Friesland
deed.
^utphen eenigen wederftand
Alleen
bood de
ftad
doch van de bezetting
,
verlaten zijnde, moest de burgerij de poorten voor en te Nnarden. -^^^ Spaanfche leger openen , hetwelk terflond aan
moorden en plunderen
viel,
en de flad aan acht
door de
het
Spnnjaar-
oorden
denbe^' magtigd
werd kort daar na gevolgd door dien van Naarden
in
den brand
flak.
De moord
op den eerden van December de ingezetenen mondeling
,
te
Zutphen
niettegenfliaande
vergiffenis
,
aan
was toegezegd. Hief
(*} BRANDT hladz. 4^8.
GESCHIEDENIS.
319
Hier werd niets verfchoond
60 Burgers be- na C. G. , flechts van waar hielden het leven, 40 ontkwamen, en de Jaansi?» noch
fchuld of onfchuid, beiden
dienst
;
kwam
eenerlei
Men
werden.
geranlfoend
overigen
,
en
op
^^^
^55» *
Gods-
Gereformeerden
Kerk noch Klooster,
over.
noch ander Godshuis
hier
onderfcheid van
Pausgezinden
lijden
zag
of eenige gewijde of onge-
,
wijde plaats bleef van fchenden, fchaken, pijnigen,
moorden of branden verfchoond.
De Spaanfchen
bedoelden hier mede den Landzaten
den
jagen, maar
te
het
viel
fchrik aan
tegen hunne verwachting
uit.
Roomfchen en Onroomfchen
vatten
wen
haat tegen zulke wreedheden
op,
landfche fteden, welke het met
namen een eenparig met de Spanjaarden
in Julij
,
tot
hec
waar van men weldra Haar* geven
welke
,
belegert zijnde, een
vastig doorftond
,
geene handeling
maar zich
in te laten,
een voorbeeld zag
cember 1572
den Prins hielden
befluir, zich in
uiterfte te verdedigen ,
km
nieu-
een'
en de Hol-
ftad
in
De-
zwaar beleg ftand-
en eerst zeven maanden daar na
1573 overging, maar toen ook hare ftandmet de ongenade der Spanjaarden , moord
vastigheid
en plundering, bezuren moest.
Doch , ziide de
niet
minder woest handelde van de andere
Graaf van der
mark,
Wij hebben daar van
reeds meer dan
ontmoet ; doch boven
allen
alwaar
de Prins
een voorbeeld Muisdoor
fnood was het ombren- lumei,
gen van kornelis muis, een
en Pastoor van het
Mfsliin-
Heere van Lumei. deüne^
man van 72
St.
Agnieten
thans
zijn'
Klooster
intrek
te
jaren,
Delft
^
genomen had. LU-
K E R K E L
Sao
hem
na C. G.
LUMEi
Ja^''» 5 17.
moeden, dat
liet
tot 155^. .
K E
IJ
December 1572, op een
in
met
hij,
los
ver-»'
middelen, naar
beste
ziine "
,
den vijand wijken wilde tegen
Prinfen wil
's
verhoord had,
vatten
,
,
en
te regt gefteld
en
hevig pijnigen
,
men hem
eer
,
Doch,
Leyden ophangen (*).
te
1573, werd .hij, benevens zijn' Luitenant, BAiiTHOLD ENTES, in hechtcnis genomen, en Januarij
iu
hem, onder
andere punten van befchuldiging
moord van Pater muis, Leyden^
Priester te
des vaderlands, die
hem
die
gelegd.
met
ook de ,
liefhebber
Hofmeester,
Zijn'
bedrevene wreedheid tegen de Paus»
.gezinden ten diende had gedaan, Staten
,
van joost tol
vroom man, en
een'
te laste
in zijne
en
de koord
op
geflraft.
werd op
la&t
der
lumei verdedigde
"
krijgsmans, vergoelijkende
zich
fchrifrelijk
zijne
wreedheid jegens de Roomschgezinden met den
ijver
voor den Hervormden Godsdienst.
,
zijn
Regering
tegenwoordige
heid der
man van zoo
riet, eenen
veel aanziens,
lande zoo vele dienflien had
Men
te flrafFen.
niet
brouwen
te
,
aan
hem dan; doch
hier ontfnapt
nog
jaars,
vrij
werd wederom
den
lijve
het
leed
,
,
maakte
wat fpels,
tot
hij
in
wanneer men hem met
lande uit naar
gevat,
op het Slot Honingen
Rotterdam
buiten
ten
gedaan
echter
en die den
lang, of hij, fchtjnende eenigen onraad met
ne Walen
Van
ontfloeg
De zwak-
gedoogde
Luik vertrekken
zij-
en
gelegd.
den Prins en de StaJullj
zijne liet,
des volgenden
goederen daar hij,
ten drie
of C*) BRANDT Bladz. ^35.
i
GESCHIEDENIS. of
aan
later,
vier jaren
de
van
beet
321
hond, of, zoo anderen willen, door
O^
dollen nn C.
een'
aan
vergif,
J^'^'''5'7*
zijn einde geraakt js (*).
In IVestfrieslaiid en
de Huisluiden, krijgsvolk
Noorderkwartier , leden Ilopmaa
het
dezen tijde, ook veel van sonoi's
te
waar onder de Hoplieden en
,
bers de geraeenen voorgingen
Hopman, jmichiêl krok, had
^00
vele fchelmflukken fchuldig
zich
hem
te
verfchoond
Langendyk
gefneden,
eenen
,
en eindelijk
soNOi hem vatten te
doch onlangs
:
,
dronkenfchap, en
welke
,
tijd,
eenig
dat sonoi den Pjrins, in Brief
der het oog bragt, met vciklaring,
dat
,
ze benarde omftandigheden •
,
zou mogen
verduren
,
des j-
indien
vljands
ontzet
woordde
hier
voor
om
loochenen
,
en
De
handen had.
Goddelijk woord te verlaten.
Was
WAGENAAR VI Dc^l^ Blddz.
vast
Prins
ant-*
God Haar"
dat gaf geene
daarom
te
ver-
daarom de
fter-
Herv.
ui.
X
455»
geen' te
^ veiliezeü
„ (*)
om
gemaakt, en be-
op onder anderen: ,,Had
zijn
de-
in
geweld niet '"o"d
•
Urn dat ongeluk laten overkomen, ,
men
Vail
on- ^'^^nje
lands
n de Pnns geen j
verbond met eenige Mogendheden
reden
deed
vooreerst
ftraf
des
5,
af-
voort-
den Voorhof van het huis
den gevaarlijken toertand
gefchrifce
„ „
ooren
verv»?ekte.
Het was om dezen
kwaam
wij-
hebbende,
doorltekcn
en in
Schagen onthalzen
ontzag
in
,
neus
Priester
toen aan den flaart van zijn paard
geflcept,
zijne
te
Dikwijls was hij, op belofte van beter-
len dienen. ,
aan
reeds
gemaakt, dat
foldaten verklaarden, niet langer onder
fchap
Ze-
baldadigheid.
in
kere
?^il^|,^
Bevelheb* onchoofJ
ke
K E R K E L
5!22
na C. G. Jaari5i7.
ke hand
^^
Gemeente
,,
medelijden
' ,
Go
„
eeiiigzins verkort ?
's
Haarlem
over
De
gebragt ?
niet
te
K E
JJ
zijne
doch
:
Keik en verwekte
liefde
naardien
het
het znad der
„
bloed der Martelaren
5,
Kerke was geweest, zoo behoorcien de Landza-
,,
ten, ziende, waar de
„
hij
allen
te
tijde
op
vijaiid
was, en dat
uit
Goddelijke noch menfchelijke verbonden hield,
„ maar de waarlieid in het geheel zocht te onder„ drukken, des te meer gemoedigd te zijn, om dedie
om
verlaten.
Te
5,
ze regtvaardige zaak
5,
het verlies
5,
meer, omdat men dezelve met geene kracht kon
5,
overweldigen
van
,
God
en veel
„
woord
,,
en
„
vijandelijk
„
meesteren.
,,
met andere Vorsten.
te
lof
niet
en
,
te
min zoo
veel
overig
waren
nog
,,
die
flad
ééiie
den
,
verdedigen
te
fterker ,
verkondigen, en zijnen naam
nu nog meer dan geweld
te
te
vooren gehard
fte-
om
zijn
te eeren ,
om
,
het
wederftaan, zou kunnen ver-
JMen vraagde
n-aar
Vóór
verbindtenis
zijne
het
aanvaarden van
5,
de befcherming der Christenen en andere verdruk-
,,
ten in dit land, ftond hij in
5,
en had
.,
Vorsten aangegaan
„
leur Helde, en gewisfelijk ten laatfte zijne en
„
ne vijanden
„
hij
,,
„ „
een
vast
met den opperften Vorst
het
te
,
w^erk Hellen, die
heerfcharen had toegcfchikt."
fchoon men
ze
Doch
fchande zon maken.
de bezwijken, maar goed en bloed te
meer
van
,
alle
die nooit zijne betrouwers te
ondertusfchen zich zelven noch
middelen
verbond
hem
mogte achten, waren nogtans
wilde
den vaderlan-
wagende, de
Heer
Deze redenen
godvruchtig
hun-
dan
de der
,
of-
(laatkundig
regt gefchikt,
om
de lic-
,
GESCHIEDENIS. lieden,
moed
benaauwdcn
dezen
in
tijJ
323
hoop en
met
,
aa
c. G;
[nnr!5i7.
vervullen (*).
te
tot !552«
ook,
'sPrinfen nitzigren bleken
gebeurtenisfen,
de
.S]ö^^;7/c/^^;2
de Pre
ii
kant
belegering
JAN arendszoon,
de zaak der Hervormden had
men,
ciat
Meester
werd gered
belegerd zijnde,
Gedurende deze
houden.
/^'kmaar door Ml^nianr
wezen,
te
ijdel
riiet
door de volgende
zoo
die
t)e-
gedaan.
nanning van forfest,
veel
voor
Deze,
zegt
LISZOON en anderen
voor
,
zijn
corne-
filips
ko-
deed
ziekbed
hloekmoedigheid opwekte^
hariclijk tot
en met de verzekering des aanfiaande verlosfing ver-
God ^
troostte.
zal eene goede
zeide hij,
geven ^ en de vijand ditmaal de flad
Ook werd
men.
Geertruidenherg
volk verrast; en cossü,
overwin^
niet
Stadhouder
de
uitkomst
door
's Prinfeii
van
Hol-
land voor de Spanjaarden^ op de Zuiderzee, zijne
Vloot
en zelfs gevangen
gefl:igen
BA
in
te
Amjlerdam
al-
de grootfte verachting geraakte, en zich thanS
onthoudende
achtte, maar die (lad
bij
zijne fchulden te betalen
Dewijl
ALBA om
September
om
inet
terwijl
;
1573
van hen geld
,
geld
zich
,
daar niet veilig
nacht verliet, zonder zelfs
welke
hij
verlegen
daar gemaakt had.
was
had
,
de Algemeene
Staten
te verkrijgen
waar tegen
,
gedrukten Brief vermaanden
,
in
hij
befchreveti
Bolland en Zeeland de Algemeene Staten liever zich
vereenigen tot verdediging der Burgerlijke
die
in
vaii
eeneii
met hen en
té
Godsdieil-
(*) BRANDT Bladz. 444-A4()i
X
2
^055"^^
hier flngcn ea
krankheid zijne bekende vrienden^
in zijne
men, en hen
en
overleed
^'^^'^"ii^^
K E R K E L
324
K E
IJ
Te zelfden tijde nt C. G. dienfti:'? v.ijhtid. Jaari5i7. „^3^^ ygn dcii Pdns en de Staten van tot 1551.
„
_,
licht, da:
T
^
„
„
voor
,,
wij zijn heilig
„ „
,
God
alJeen
om
,
het
alba daar
zij
ontflagen
niet
te
onze confcientien
dat
,
en
.
in
van
den Heere mogen bevrijd
navolgen,
blijven
woord mogen hooren den alleropperflen
dat
;
en hetzelve
,
Regter
dage rekening van onze zielen
flen
jong-
te
mogen
te
ge-
ven."
Maar ALBA
AL^ïAver-
Don
maar
te
,,
laat het
wezen
.
Konmg
Wij verzoeken," zeiden
,,
van uwe gehoorzaamheid
„
in ,
r-
,
den
op
er
Holland
hen van de geweldenarijen
'ij
wilde verlosfen.
land.
r
^
,
,
Zeeland een ve-zoekichnrt aan
kwam
flaagde
in
en
verdrietig
vol
ondcrbreniren
het
dat
fpijt,
niet
hij
landen,
dezer
maar
" .
,
.
,
ziende mtegendeel
REQUE-
van
zijn
hemV!pr ^^^^
.
,
,
LOUIS DE
de
bewind toenemen,
terwijl
er er
de
afkeer
voor
zijnen
der Beroerten, omtrent dezen tijd, wel 15,000
zaken onafgedaan hingen,
den Koning
zijn oniflag
verzocht en verkreeg van
van de LandvoogJij, onder
voorwendfel van zwakheid en ouderdom. volger
^
,
verwarringen
Don LOUIS DE REQUESENS
,
Zijn
Groot
op-
Kom-
-
mandeur van KastUi'é en Stedehouder van Milaan
kwam
den
i7den
apfteii dier
maand
handen.
November ftelde
Hij bleef echter
alba nog
ber te Brusfelj gaande den
Brmfel ^
te
het tot
bewind
en in
,
den zijne
den illen Decem-
iSden op
reize,
en ne-
weg op Genua , van waar hij te water in Spanje kwam. De Koning ontving hem gunfti^ ger dr.n men verwacht, en in de Nederlanden zelfs mende
zijnen
reeds verfpreid had. hier
na,
ter
Het
is
oorzake vaa een
waar,
hij
huwelijk,
werd kort door
Don
GESCHIEDENIS. fREDERiK op aaoiï t;aan,ï te o r>
den zin des Konings
f
tot 1551.
den liden December
is
een
hij
hoogen ouderdom
in
wiens gezag
hij
,
,
den Koning zelven
,
,
hier in top zocht te
zich, op zijne reize
hij
Graaf lodewyk van Moeders de
zijde
Men
bewind over deze landen
zijn
jaren geduurd
,
durfde
5,
Nederland door
«
ging (*)•
te
,
hetwelk maar zes
hebben
name liet
braden
eenen Edelman
uitenhové , doende hem , tot
,
;
gefloten
aan
het
:
barmhartigheid
antonis
jaarden
om
een'
ring van vuur rondloopen,
dat
zake van Vervol-
wordt
,
ge-
Qend , met
alba
kortswijl
langen
,,
veiloren
ter
van
dien
ge-
doen ombren-
Onder de genen, die dit Jaar 1573, den Godsdienst, op fchavotten ftierven
wag gemaakt van
geduren-
,
vargas wel zeggen malle
bij
Oom
Oranje'' s
had, 18^600 menfchen,
loof en wederfpannigheid
gen, en nog
,
hem
geeft
Nederland,
hebben
beroemd zou
meer
vijzelen,
uit
Konhigflein
van ,
kleinach-
en
en zijne matclooze ilrengheid ontaarde
fchade dan voordeel heeft gedaan.
na, dat
het
zijn
doordepen en geoefend krijgsman
wreedheid
die tot
Lisfa*
te
vijanden
geweest, doch dat zijne irotschheid
ting voor anderen
,
het jaar 1582
is in
Zijne vrienden en
bon overleden. eens, dat
en
bemagtigen;
te
gefteld,
vrijheid
in
bewind over het leger, gefchikt,
kre.'g hij zelfs het
Portugal
m
C, G. P-'^risi?» den maar na Uzeda gevangen gezet, => o 7 zijnen raad tegen
dood des Konings van Portugal
om
325
keten
der ,
tot dat zulk een
,
X
Blauz. 455.
3
hetjanr
levende ^573.
Spanin
een'
woeste en
C*) WACENAAR VI Bcel
^'"^'^'^"
K E R K E L
325
K E
IJ
den trawanten zei ven jam^ na C. G. en vvrcedaardige dood }anri5i7. jjjei-tjej en met hunne heibaarden, tegen 'sHertogs tot
I'>^2»
,
r
Te Oudenaarden en
dank, verkort werd.
Brus-
te
fel en elders werden ook anderen op den vuurflapcl
gebragr.
Maar
Godsdienstvriihcidin
ilolland
énz.
de fleden en plaatfen, die thans tegen
in al
de Spaujaarden in oorlog waren, ,
,
hield
Ketter-
het
,
i-^
i-,
Gooden en de gewetensawang teveüs op. De Room,
fche Geesteiijkcn hadden wel in do eerite verwarrin-
gen der omwentehngen hier en lijden
gelijk wij
,
ben,
was gefchied
moeten
veel
heb-
ophefs
veel
gefchreven
en Martelaarsboeken
alles
ginds
voorbeelden gezien
R.oomscbgezinden
de
waar van
gemaakt
maar
daar van
hebben
ongebonden
door
;
krijgs-
volk, of door een' woesten lumei, tegen de wetien
Ook waren
en het oogmerk der Regering.
verfchei«?
dene handdadigen aan znlken moedwil geflrafc, zoodra de verwarde zaken flechts eenigzins de handhaving der. wetten gedoogden.
^e beloften,
het
bij
ook te
,
bij
veelal
de fchuld der
geworden
,
en verbieden.
Dan
dit
dat
,
tijd
ding in het jaar 3,
in
men de
oefe-
Godsdienst zon fchorfen
was
niec
naar
het gevoelen des Prinfen van Oranje in vervolg van
ge-
doch ook
op zekere dagvaart
ftaatsgewijze bed' iten
ning van den R')omiclien
,
Etrlang werd
lijden.'
de Staten van Holland^
Leyden
fteden,
Kerken enz.,
der
niet flrikt geliouden zijn
was
dit
ook waar, dat
is
omlhan van fominige
ten aanzien van hen gebruik
daan
Het
,
den
zin
hoewel
hij
en het
verdedigde in zijne verantwoor-
1580,
zeggende:
den beü,inne tot 'sLands
,,
dat zij,
die
behoudenisfe hadden 3 5
öt»w^
GESCHIEDENIS. „
goed en uitgevonden
,, ligie
327
dat de eene en andere Re-
,
zou aangehouden worden,
daar na door de
m
C. G.
J-i'irï?'?*
,,
ftjute aanflagen,
flimme trekken, en verralerijcn _____«'
5,
van de vijanden
die
,
onder de ingezetenen
ver-
„ mengd waren ondervonden hebben , dat hun „ Staat in gevaar (lond van een onvermijdelijk ver„ derf, ten ware dat zij de oefening van denRoom,
5,
fchen Godsdienst deden
ophouden; omdat dege-
,,
nen
van deden
5,
de Priesters
,
die daar ,
belijdenis
den Paus
eede
bij
„
overal deden,) hadden hulde
5,
ken eed
,,
anderen, dien
„
wat verder:
„ „
den een middel
Het
is niat
te
„
goed
5,
privilegiën;
verraden
de»
En
'svijands
in
dat
al
zulke
door
,
handen zochten
of twee
,
de vrijheden,
die
,
en van
de voorzaten en voor-
gedachte tot geflachte,
5,
ouders waren bewaard en onderhouden."
dus
en
van ouden
3,
De Pausgezinden,
lijf
of drie
,
buiten aller menfchen gedachtenisfe bij
lic
welks
onder anderen
geen één
;
maar
van
dan
,
redelijk,
zochten
Zij
ook
zij
hadden gedaan."
zouden genieten
het land
zij
5,
5, tijde
het land
privilegie
leveren. te
zij
( gelijk
,
minfte
gezworen, van wel-
meer werks maakten
zij
ten
,
Kerken verbannen,
uit de
behielden niettemin hunne
Godsdienftige Vergaderin-
gen in bijzondere huizen,
daar
men hen met hun-
ren eeredienst en plegtigheden nog langen begaan.
ook
niet
De
tot
ligtelijk
hooge
toegelaten; niet uit kracht
nige er toen niet
tijd
liet
van deze gezindheid werden toen
lieden
maar
bellond,
ea misvertrouvven.
ambten
Doch ook
X
gevorderd of
van ecnige wet, hoeda-
4
uit
voorzigtigheid
me«st
al
de
oude
Wet^
K E R K E L
328
K E
IJ
waren, bad tia C. G. Wethouders, fchoon zij ook Roomsch Jaarisi?' nien in Raat gehouden: maar ettelijke verlieten het .
land
fommigen werden met den
;
wasfen der andere
partij
zingen, verbiigegaan
hunnen dienst
en
,
die
,
Geneyc
te
meer geleerd werd
zoo dat tevens den Godsdienst
dwang
werd
verfoeid
De
ïnquifuie.
Paltz
den
,
elders
doch
;
zake
ter
van
fmnkende naar
als
gezindheden
andere
en
,
tot
Gods-
den
openbare Kerken
de
wetten of
alle
door het aon-
ontving nu
in
,
in
,
,
aangehouden
eenigen
Men
flcrfdng toe.
tijd
de gcwonelijke verkie-
in
,
de
,
navolgers
van de Augshurgfche Geloofsbelijdenis, of de Lu^therfchen
en
,
de
al
Doopsgezinden
vrijheid van Godsdienst fen.
Te Woerden was den
Kerk
ten gebruike vergund
Bnwswyk,
genoten
,
bijzondere
in
ook
vergadcrplaat-
Lutherfchen de openbare
omdat de Hertog van
,
Luthersch was, deze ftad in pand-
die
fchap bezat C^).
Van de Spaanfche
Algemeen Tardon.
yQogd teren
weg
inflaan
alhoewel de
dan
de
maakte de nieuwe Land*
zijn
als
wilde
twee maanden
uit
fiuiting
leen in
eenen zach-
Trouwens ,
naam des Konings
te
,
onder
voorwaarde
biechten en zich
werd
,
,
er
eene al-
van
door een'
doen ontllaan van de zonden;
ter te
hij
voorzaat.
vergiffenis afgekondigd te Brusfel,
Nederlanden
(_*^
,
vervolging bleef aanhouden
den 6den Junij 1574'
gemeene
zijde
den ichijn,
insgelijks
voor
al
binnen Pries-
doch met
uit-
van verfclicidene perfonen, omtrent 54, alHolland. Paus gregorius XUI bevestigde
BRANDT ^/^i«. 45Ö-471,
GESCHIEDENIS.
329 van de
deze vergiffenis ;net eene bulie ten behoeve
Maar deze
boetvaardiffen.
DO
...
G,
na C.
ge- [•''^nsi/»
vond geen
vereiffenis
j.^^^
ÏSS2,
loof en deed dus geene uitvverkinii.
De
Leyden
ftad
,
die
.
federt
reeds
des Leyden
November
was geweest, werd door voorjaar 1574 verlaten , op
vorigen jaars 1573 belegerd
de Spanjaarden
in liet
doch deze werd met geflagen
en verloor
,
I4den April 1574.
lodewyk
Graaf
de aannadering van
in
den
,
op de Blokerheide
leger
zijn
van Ncufati
Jj^^^*^2ei;
leven
ilag het
op den
,
Hier op hervatten de Spanjaards
onder baldes de belegering van Le'^den den aóllcn
De
Mei.
flad verduurde
den moediglijk
geweld der
het
niettegendaande
,
den 3den October, wanneer
zij
Spanjaar-
ontzet
hon-
feilen
gebrngt was
tot het uiterfle
gersnood en pest
door
zij
werd;
volgende jaar 1575 werd de Hooge, School
tot
,
in het
Ley
te
den gedicht.
Gedurende deze
of
Sijnode
van Holland
van Ledden
,
werd
Kerkvergadering
Dordrecht gehouden
te
,
met voorwe»
Hier werd eene foort van Kerkenorde
ftaande uit
91
punten, opgefield
onder anderen
befloten
„ „ „ „ „
in
^,
Katechismus
alle
„
:
en
de
be-
en
worden
geleerd.
Nederduitfche Ge-
zou doen onderfchrijven
loofsbelijdenis
,
geregeld,
Dat de Heidelbergfche
Kerken zou
Dat men de Predikanten
,
en in de
gehoorzaamheid der Klasfen verbinden.
Dat de
gemelde Belijdenis
insgelijks
Schoolmeesters
de
zouden onderfchrijven
,
X
zich
5
aan
J
Predikanten recht,
der
ten en believen van den Prins van Oranje en 'sLands Staten.
Eerfle
tot den aSften Julij de eerrte Provin- ("jl"
van den löden ciale
belegering
de
Kerketucht j»
oi>
KERKELIJKE
S30 na C. G.
„
Jaairsi/,
onderwerpen
,
en
den Katechismus
jonkheid
der
De Ouderlingen
leeren.
en Diakenen zouden be-
tot 1552. ^,
5,
nevens de Belijdenis ook de Artikelen
„
lijke
Tot
tucht onderteekenen.
zouden
leeringen
5, valfche
der Kerke-
iiitroeijing
der
de Kerkedienaren
het
3,
volk van den Predikfloel vermanen, de Bijbelfche
3,
Schrifien naarftiglijk te lezen,
Boeken
„ „ Boeken zouden terfche
mijden,
te
hunne afmaning
in
zij
noemen.
5,
held zouden
zij
3,
ken noch
veikoopen
,
ook
:
dematen ,
in
om
gezind-
zulke Boeken te druk^
de huisbezoeking
in
de Predikanten toezien
zouden
„ waren
te
vermanen
of er
,
de Le-
bij
hunne huizen ook fchadelyke Boeken hen
te
vermanen
weg
die
,
55
„
dienst begeerende te begeven,
,,
de leere des Pausdoms
3,
pinge verzaken; en die eerst in den dienst
„
nomen werden
„
Heilige Bijbellche Schriften niet hielden het
5,
Gods
,,
heid te wezen, die
,,
raus was begrepen, en
3,
telijk
zouden
alleen
niet
maar ook hunne beroe-
,
of
,
opgezij
de
woord
en de eenige volmaakte leere der Godzalig-
werd
„ DATHENUS 5,
de Kerken gebruiken
anders zou
de Feestdagen
is
gefteld,
bij
,
tot
mst den Zond.ig
,
,
zou men
dat in
te
die
de
af re
vrede
petrus
door
met de andere
bedoten worden.
beHoten
Katechis-
deze gemeente opreg»
overgezet
dicht
3,
„ Snnode
in
De Pfalmen,
geleerd. in
den
fommierlijk in
Gezangen, daar
5, alleen
den Kerken-
tot
zou men ook vragen
,
doen.
re
De Monniken of Papen, zich
„
dier
fpaarlijk
De Boekvcrkoopers van hunne
5,
„ „
de ongezonde Ket-
doch de namen
te
alleen
in
algemeene
Aangaande zetten zijn.
,
en
Doch ,fc
des
,
GESCHIEDENIS. „
des Zondags voor
„ men
Christ-
de gevvondijke
(
Kers-
331
dag
)
zou
,
mogen behandelen
„
te in
5,
van de affchaffing van dezen Feestdag vermanen,
de Kerk
vulk
het
en
,
j,
Op
„
aren vrijheid (laan, van de Verrijzenis en de Zen-
5,
ding des Heiligen
Paasch- en Pinkflerdag zou het
Geestes
te
der Leer-
in
In
liet
écrie
be-
prediken.
,,
Doopcn werd raadzaamst geoordeeld
5,
fprenging te gebruiken,
),
zinden, zou
men de Overheden vermanen en
5,
den, dat
niemand ontvangen noch
„ den dan „ hoorzaam ,
zij
die te
,
x\angaande de Doopsge-
,
haar
ge-
die
hier
Dat men degenen,
woonden, zou vermanen
„ „
alreeds
5,
laten
„ „ „
woordigheid der Predikanten ontbieden, en
van Gods woord
te
komen
,
woorden.
verklaren
te
Ook zouden
en
,,
bewijzen, dat hun handel onregt
,,
degenen, die
„
len
,
„ aanging de Papen , „ trouwden, dat men j.
Overheden der
,,
zoo
5,
heid.'*
fpel uit
waren
heimelijk
zou doen
om
die
,
bij
te
op
het weren
de Kerken,
geval-
en
bij
de
weren,
en
de hooge Ovcr-
welke door
deze Sijnode befloten der orgelen
te
En wat
doopten
best
deden
hunne
Tegen
Vv'are.
Onder meer bijzonderheden,
de Predikanten
was ook
zijn
plaatfen',
die daar niet toe
verant-
te
tot afinijdi;)ge.
die
be-
komen, en
de Mennonieten
zou men voortvaren
te
de tegen-
in
de Predikanten in
5, heimelijke verzamelingen zoeken te
tot
gehoor
hunne kinderen
doopen, en zulks weigerende,
velen, hun gevoelen
het
tot
bid-
zou-
lijden
zou zvvceren
wettelijk zijn.
an
van Christus gebour-
ftolTe
werden
en van het
In het antwoord,
orgcl-
hetwelk dezel-
C. G.
Ï^^'"^5i7«
•*"
K E R K E L
33i
IJ
K E
na c. G. zelve gegeven heeft op eenige gewetensgevallen , ver}nari5i7. |^j^gj.j 2ij het Huwelijk voor Durgerlijk, en houdt ' & » tot 1552. eenen Lombaardhouder onbevoegd, om ttn Avond--
.
,
Inkometi kanten
doord^ Staten vflstgefield,
maal
te
DezQ Kerkenorde
gaan.
Staten niet met derzelver
jaarlijks »
gezag
omtrent dezen
deze beOoten
voor anderen
^^" lande
wege
,
voldoen
te
,
bekrachtigd
zullende de
ten beste mogelijk
,
maar
5
Predikanten
de
tijd ,
middelen van
de gereedfle ^
uit
-"
door de
echter
is
Magiftraten
overeenkomen
des-
doch bun
;
boven 300, en op de dorpen niet
in de fteden niet
boven 200 Guldens mogen toeleggen.
Gedurende de belegering van Leyden veroverde»
Predikan*^"
^^,
Leerdsm
de Spaan Cchen IVorkum
^
•'
j
n
j
,
Asperen en Leerdam
j-i
gehangen deze plaats werd de Predikant joosT
de Schoolmeester rogier
;
'm
de jonge en
joostkn, benevens eenen de palme , met de
Leeraar van buiten, quiryn
koorde gedood; welke wreedheid alleen diende,
ook
ter andere zijde
Te Antwerpen Hervormden
de bitterheid grooter
te
om
maken.
en elders werd in dit jaar een aantal
ter
dood
gebragt.
Opdrngc In het volgende jaar 1575 werd de hooge Overdernooge j^^j^ ^^ ^^^ Bewind van Zaken, aedurende den oorOverheid , , rr ,, . t> ^og » <^oor de Staten van Holland aan Pnns wil» san den Prins. LEM VAN oeianje opgedragen, met bijzonderen last .,
op het
fl.uk
.
van den Godsdienst
den Gereformeerden
5,
oefening van
3,
Godsdienst zou
5,
fchen ophouden
„ „ „
voorzeiden vier
ia
„ Dat
,
en ftellende
Gereformeerden als
het lluk van den
,
tot
hij
de
Euangelifchen
handhaven, doende
bekwame perfonen,
farisftn
:
Room*
den
vordering van
Godsdienst, drie of algemeene Commis-
Godsdienst
,
om te „ Iet-
GESCHIEDENIS. f,
letten
„
te
,,
laten
„ „ „
op de bekwaamheid van de Predikanten en op hun onderhoud
voorzien
of dat iemand
,
eenige moeijenis
,
zonder
,
men op iemands geloof of
dat
,
zoude onderzoeken dien
333
of
ongelijk
,
Doende voorts
daan werd.
,
te
letfel
aange-
van dezelve
Gecommitteerden aangaande de oefening van den»
„ „ „
als
,,
eere, bevonden zou
worden
ware het nood
advijs der Staten."
„
gerustheid
In
z*
en
,
,
met
den Buren
Oudawater
^
Te Oudewater , werd
,
meeste
Gods
wonnen de
,
hetwelk
ook,
behooren,
te
ftormenderhand
Spanjaar-
twee
lieten hier het leven
broeders
en
andere
de
overwel-
moeder
,
de
bloedverwanten
van jAKOB HERRiANSzooN, naderhand bekend door den naam van arminius, die toen hitrg
^
bij
RUDOLPHUS snellius
van Oudewater fche Predikant
,
ter
hij
had zien dooden, en
zijn'
zijne
den toebrengen, onbekend
De Nederduits
zoon voor
Bagijn ontdekt zijnde,
zijne
oogeii
huisvrouw eenige wonin het leger
voor 500 Guldens gerantzoeneerd
iets
Mar-
landsman
jan janszoon, of joannes gela-
Sïus, werd, nadat
Als
,
was.
Sciiole
ter tijd te
zijnen
;
gebragt,
en
maar door eene
hong men hem aan de
galge.
opmerkelijks werd ter d;igvaart van Holland
i^rhr.ald, en in het Re,;jister der Staatsbeflniten
geteekcnd
,
dat zijn ligchaam
,
Moord
re
Krimpen. <>Lidewa-
werd gruwelijk gemoord en geblaakt.
Onder anderen zuster,
de
tot
Schoonhoven en
^
orde,
odanige goede
vermindering van
zonder
zen (land van zaken
d'
digd
fiiellen
gelegenheid van zaken,
naar
C. G*
,a;»r'5^7.
zake vaii
,,
aelven Godsdienst
.in
confcientie
ter
rade
bij
toe
san-
na zestien maanden oe-
,
K E R K E L
334
na C. G. gehangen te hebben
pnnsij
^
als
nog zoo
en
vol
of
hij
flechts vier
De Franfche
dagen dood gexveest
Predikant
geVon*
LERIE gaf zich
onder den
,
nen losraakte.
Te
naam van antonie
Schoonhoven ontkwam de Pastoor
Spanjaarden wonderlijker wijze Delfi beroepen, daar
dood
Was
hij
,
handen
de
werd
en
der
federt
te
de Kerk eenige jaren, tot
bediend heeft.
toe,
de bitterheid van deze zijde zoo groot tegen
hjkehan-
^^ Onroomfc'ien,
soNoi
andere zijde, een fchouwfpel van
oratreiit
\^q[^
Room-
fchelijkheid
in
,
werd
Noordholland
en onregtvaardigheid
I^Toord"
'^'S^'^Si
ingebragt
van
zij
eene
aan
Op
voorgenomene
de
van de men-
Room-
gegoede
eenige
f^oor eenige landloopers, die
ïjolland.
,
minder wreed-
niet
tot fchande
,
aangerigt tegen
fche huis- fche huisiniden In Noordholland,
fchoon
,
loo Kro-
voor
hij
piETER JANSZOON L'iTENBOGAARD
zijnen
was (*)*
christiaan de la cueil»
voor een foldaat uit, waar door
Schrikke-
blank
wird, en het aangezigt zoo weinig ingevallen,
^gj3 '
,
K E
IJ
eene
men
befchul-
gevat had,
brandftichtlng
naderhand die befchuldiging herriepen
en daar op ftierven
,
werden
eenige
huislieden
,
ge-
De voornöamfle waren jakob of KorPE KORNELiszooN en Z'in zoon nanning van Wogfium ^ en fieter nanningszoon vvlw Benning" Deze gevangenen broek ^ alle d;ie Roomschgezind.
vangen genomen.
werden met zoodat
dt
KOPPE
uirgezochtfte
wreedheden
KORNELiszooN onder
het
voor de voeten zijner Regieren den geest
king KOPPESzooN, door de
pijn
gepijnigd, pijnigen
gaf.
nan-
overmand, en door be-
(*)
WA OENAAR VII Deel,
Bladz. 6;.
^
,
GESCHIEDENIS. van
belofte
gen
leven
het
behouden
zullen
te
bewo-
,
wat men hebben wilde,
al
eindelijk,
beleed
,
335 ^^
C. G.
J^^^i5i7* '
en werd toen
had aangebeld, en
naam
den
Regtbank
door de
,
van
die
en gevierendeeld
om
het
het
iiic
lijf
de
echter
hij
Aanmerkelijk
fchuld.
binnen diie dagen de
,
het, dat
is
gaan
terftond ziek te bed viel
,
tijd
een
den Predikant,
hij
meer lieden
in
,
naar
en binnen
Daar men van
was.
lijk
Wethouders van Hoorn wegens deze
hoewel
niet
gege-
tot tijd
zich
de
zaak aan den
waar door deze fnoode handel
,
dan met moeite, gefluit, en de overige
gevangenen on Waarlijk,
,
luiis
den
tijd
nam, vervoegden
hechtenis
Prins van Oranje
van on-
voor het Goddelijk gerigt daag-
,
en dat deze, hier op mistroostig
zetten
Predikant rede viel,
betuigingen
ernftigfte
gerukt
fchoon
In zijn uiterfle,
men hem dronken gemaakt had, ^en de JURIAAN EPEszooN hem gedurigUjk in de deed
fpoedig
ingezetenen
hart
worden.
te
voeten gefield werden.
vrije
men had,
niirc
bitterheid
den,
veel
plaats
in
de gemoederen ,
,
door zooda- Wr.nho-
van
geheel
.
meer de genegenheul van
vervreem-
te
ingezetenen vnn oen deP'"i"svFn zijn tegen
om
Spaanfche magt,
voornamelijk, door het bemag-
x7iX\
die
Zicrikzce , waar door Holland
werd afgefcheiden
,
in
men zich bevond, deed
wenden naar buitenlandfche hulp
echter eerst
,
Engeland^ en toen Frankryk
werden aangezocht
Zeeland
s^Cl
hoe langer hoe gevreesdcr werd.
De benaauvvdheid, waar het oog
befland te
;
en het was
te
^''S-
voornn^r
.
,,
alle
ten hoogfie noodig,
tïgen
\.
tweeden Bloedraad gekregeil
een'
had, veroordeeld,
de
bij
sonoi
welke
,
dezen
waar toe vergeefs
tijde
of wat la-
''"^^
,
K E R K E L
33Ö
naC. G.
later in het jaar
Jaarisi^. g^^ tot 1552.
^
,
.
de
1576,, dat
zou
yoorflag
gedaan
om mannen
,
dijken
alle
de molens aan brand
te
beste
en
have ia
tilbare
dammen door, en
(leken, en het ganfche land
verwoesten en voor den vijand onbruikbaar
te
ken, ten einde,
,
,
laden,
te
vvanhopH
den
Prins
hebben
,
vrouwen en knideren, met de
fchepen
K E
IJ
gelijk
daar van de
te ma-i
voorbeelden van
oude volken waren, gezamenlijk ergens eenen ande»
nemen, alwaar men bui-
ren hoek der wereld in te ten
flavernij
van h'gchaam en gemoed zou mogen
leven (*).
Doodvnn denLand-
Doch, toen de nood op het hoogst gerezen was^" y^^^^^^ ^^ verademing. Den sden Maart 1576 over°
voogd REQUE-
leed de
5ENS en
eene korte ziekte van ilechts
Landvoogd Don louis de requesens, na
•Esvolffen
daarvan. ^^ regering aan
dagen
vijf
den Raad van
waar op eene algemeene
muiterij
wordende
,
aanbevolen»
Srate
der Spaanfche
fol-
daten volgde; hetwelk fpoedig ten gevolge had, dat
de overige Nederlanden
Zeeland
op
van Holland
die
(lerk aandrijven
van Oranje^
land ^ den 25flen April, bij
tot een
de Roomfche
5,
gegeven
3,
den, maar ook de
„
gien
5,
fitie
het
Holland en nader en
Euangelie
„
exercitie
tegen
niet alleen
Religie
van
alle
zijnde;
magt werd
doen ophou*
te
andere
Reli»
zonder Inqui*
op iemands geloof of confcientie
gedo-
te
» (*) BRANDT Bhldz» 498. 8S. volgg.
Zee-
naauwef
hetwelk, ten aanzien van het ftuk van
den Godsdienst, den Prins ,
en
Ook kwamen
onderhandeling kwamen.
in
verbond,
met
WAGENAAR VII
Dc'f/,
gen
;
Bladz»
,
GESCHIEDENIS. ^,
gen
doende verders
;
„
Religie, ai
5,
den zou worden
5,
zijnde
In
met
aangaande
,
zulke goede orde
het
ook
,
fluk
van
ns. C. G. bevon- J^^'^'Si?.
als
ftellen ,
behooren
te
337
noods
des
Heeren Staten van Holland en
van Oranje en der
Kerkelij.
n'tV"'
Zeeland en hunne
bondverwanten eenige Kerkelijke naam van ontworpen welke echter geenen voort- den Pnni
Wetten
,
en der
gang gehad hebben
door de gevolgde handeUngen
,
met de andere Nederlandfche Landfchappen en het Oranje naar Brahand.
vertrek des Prinfen van
ontwerp dezer wetren
Het
echter merkwaardig genoeg,
is
dat het hier in deze Gefchiedenis eene plaats vinde,
de meening en
er
alz'oo
„
op dezen zin
liep
Wij WILLEM
), autoriteit
op
derzelve
inzigten
beleid van Kerkelijke zaken uit blijkbaar
werp
is.
het
Het ont-
i
Prinfe
van Oranje
,
.
*
doof
.
van den onverwinnelijkften Koning phi*
„
Lips van Hispanje,
j,
land, Zeeland
„
van Utrecht, en wij Staten van Holland en Zee-
j,
land,
met
5,
( als
,,
dan dat
„
onze
^
,
)
jurisdictie,
het
.
.
Gouverneur van
harte ,
en
Hol'
van de Provincie
geasfocieerden ter
onze fteden
in
op
.
Friesland^ en
onze is
billijk
,, liums
Niets
:
genomen andere
meer
hebbende
plaatfen
,
van
de Leere des Heiligen Euange-
allerzuiverst
„
en dat ook zelfs de Kerken
voorgedragen worde,
op
het
allerbest
ge-
j,
gouverneerd worden, hebben goedgevonden deze
5,
wetten met
„ „
en heeft ons oorbaarlijk gedacht, dat wij dezelve
ook
*
van de Staten."
advijs
1576 werden ook op naam des Prinfen
dit Jaar
"
rijpen
onverbrekelijk
Herv.
III.
rade
te
willen
Y
(lellen
,
dewelke
wij
onderhouden hebben
„
,
meest
Staten.
KERKELrjKE
338 ca C. G. |aari5i7
meest zouden maken
op de bedieningen van de
^^ Kerkelijke regering, dewelke '
,
„
voornamelijk
„ „
de Heilige Schriftuur bevonden worden
„
gen, en Dienaars
,,
worden
,,
woord, en de Sacramenten
van Pastoren
5, meiijk beftaat
„ „ „
ken logie
zijn :
nu
„ „
ken."
„
voornavan wel-
plaats
in
,
Gods
van
leeren
de Profesforen van de Tbeo-
ter tijd
,
wier principaalfle
te
brengen
en
,
ambt
waken, en de
te
weder op
met minnelijke vermaningen
weg
genoemd
Diake-
van
nen^ die de zorg hebben van de armen en kran-
^, I.
„ „
regten
Ouderlin-
bedienen,
te
van Doctoren
namelijk
;
,
Schrift
geweest op de zeden
5, overtreders
den
het
in
van Ouderlingen
eertijds is
5,
:
de Heilige
in
ambt
wier
,
ook Bisfchoppen
die
,
vier in
De
Magiflraat van iedere hoofdftad
zal,
op
het aangeven en met raad van hunne Predikanten
voor hunne ftad
en
,
al
de
van hunne
plaatfen
jurisdictie. Predikanten verkiezen." 5, 2.
In de fteden
zijde
komende,
„ „
zonden worden
,
bij
ons bezeten
zullen van ,
totdat de
,
en aan onze
Predikanten ge-
elders
Magiftraten
derzelve
,
hebbende, de be-
5,
den
„
fcherming van onze Gereftjrmeerde Religie hebben
5,
aangenomen."
„
behoorlijken
3.
eed
De Overheden van de
„ „
dikanten te verkiezen
„
„
,
kleine fteden, die on-
zullen regt hebben
ze zijde volgen
,, bij
gedaati
,
,
om
de Pre-
totdat derzelver hooft^fteden
ons zullen wezen gevoegd."
4.
Niemand, zonder verkoren
gezonden
te zijn, zal
,
zich zelven
beroepen in
het
,
of
heilig
GESCHIEDENIS.
339
„ „
fcbande vcrftoten, of ook, indien de zaak zulks J^"^ 517»
„
eischt, fmadelijk geftraft wil wezen.'*
en waardig P edikambt indringen
„
zij
met
hij
worden geëxamineerd
Ouderlingen
5,
geleerdheid, betamelijke uiifprake,
of
,
met
hij
en een opregt
goed leven, tot dat ambt bekwaam is."
„
6.
Dewelke bekwaam bevonden zijnde, zullen
„
hem den
9,
voorfchrevene verklaring
„
den Stoel voor den volke gebragt worde."
opdat die op de
Magiftraat prefenteren,
Doch
confentere
dat
,
op
hij
5,
op den Stoel gebragt zal drie zondagen van den Predikftoel afgekondigd worden, opdat, ingevalle
„
iemand
„ 5,
7.
worden,
,, gelaten
alvoren
zal
iet
van hem wiste, waarom
zou behooren
a, dertusfchen
„
hij
naam
zijn
8. Indien
worden,
te
niet
toe-
hetzelve on-
voortbrenge." zich niemand opponeert, of die zich
5,
opponeert , niet en bewijze , zal
„
giftraat
5,
hij
hij
hij
Ma-
voor den
deze belofte met de formeele woorden
bij
eede bevestigen."
„
Ik
zwere
bij
Heere jezus Christus,
„ „ „ „ „ „
derzaat zal
„
llgheid, en onderdanigheid,
„
hoorzame
van Oranje,
...
en onzen
getrouw on-
niet zal ftrijden;
zal arbeiden, dat
deze
.
,
,
Provinciën den Prinfe
en oók dezen Magiftraat, in
hetgene tegen den
:
dat ik een
wezen den Koning van Spanje ,
zijnen Stadhouder in
al
God,
den almagtigen
„
en
wille
dat ik
Gods en mijn ambt naar mijn
ook het volk
2
vermogen
de meeste
flil-
dezelve insgelijks ge-
Daarenboven zweer
y
in
ik ,
na C.
G,
!^LIfL**
verkoren ftads Predikant zal voor de
5. Ieder
;,,
„
ten
,
dat
„
ik
het
woord
,,
KERKELIJKE
340 na C. G.
5ï
woord Gods op
Jaar 15 17. ^^ gn '
5,
^
„ „ ,,
„ „
;
dat
het
met zulke
hetzelve
ik
verkondigen
,
dat
de
Gemeente
de
en
dat ik hetzelve
allerzui verst
handelen f
naarftigheid
zal
het in deze mijne toevertrouw-
meeste
vruchten
voortbrenge
naar mijne affectie niet voegen
behagen draaijen
noch naar iemands
trouw
dat ik hetzelve in de beste alleen ter eere
zal
Gods, en
profijt
zal uitleggen,
Ge-
van deze
doen,
,,
meente:
„
wat een vroom en getrouw Herder
5,
behoort
„
geenerlei voordeel of achterdeel zal verlaten."
„
„
lestelijk, dat ik
doen
te
opregtelijk alles zal
en
,
dat
9. In het bevestigen
dikanten eene oratie
ik
.,
maas
zal;
toeftaat, en
dezen
om
dienst
iemand van de Pre-
zal
van het Predikambt doen,
daar na zullen ook gebeden worden
„ „ dat God den nieuwen „ om é.t\\ aangenomen'
geftort, op-
Predikant kracht verleene, dienst wel
uit
voeren,
te
„
hetwelk wij
„
zen, omdat de oude ceremoniën tot zoo affchu»
^, welijke 5,
10.
fuperftitien
De
de plaatfen
„ „ „
de
3,
daar onder
bijeenkomen
om
zij
ftaan in te
,
de
,
en vaa
zullen
confereren
die zuiver en
om
hoofdflad
van
eendragtelijk
behouden."
„
II. In
gevalle
eenigen
niet
compareren
daar wettige oorzake ware, zal hun
fchande
zijn
,
en indien
zij
5, blijven voortvaren , zullen
„
we-
te
verloopen zijn."
onder behooren,
de leeringe, opdat
3, zij
„
die
,
week
andere zij
genoegzaam
geacht
Predikanten van elke hoofdfliad
„
daar
hebben
,
tea
hetzelve
hardnekkiglijk
af te
ook betamelijk bedwoa-
gen worden."
«
12.
GESCHIEDENIS. „
En,
ift.
opdat
kennelijk
,, iegelijk in de Studiën is,
„ „
hoe
zij,
tekst der Heilige Schrift uitleggen
argueren
,,
anderen
„
kwalijk gezegd of gedaan ware."
zal ftaan
vrij
te
eenigcn
waar op den
,
ingevalle
,
,,13. Indien eenige controveifie van de 5,
ontflaat
„
bijleggen
en
,
„
5, zal
dan
als
zaak
de
zoo ver de zaak zulks
3,
Overheid aangebragt
Een Predikant,
14.
fcbnldig in
„
misdaad, zal, van
„
naar de befchrevene wetten
„
5,
De
15.
de
lijden
„
„ „
vereischt,
daar toe roepen
indien
;
worden
,
»
bezorgen zal, dat dezelve bekwamelijk veref-
die
fend worde."
„
leeringe
kan overeengekomen worden
niet
der
5,
„
bij
Ouderlingen
5, zullen de
ook
iet
zullen de Predikanten dezelve onder zich
,
16.
over
officie
ftraffe tot
die
ontbloot zijnde, geftraft."
niet
bewijst,
hij
zal
de calumnie ftaande."
misdaden der Predikanten,
de wet geene
tans ergernisfe geven
onbekwame
eene eerlooze
worden
aanklager, indien
Van
bij
zijn
IlrafFe
als
,
gefield
namelijk
,
waar
en nog-
is,
ongewone
der Heilige Schrift,
uitlegging
,
curi-
„
eufe opzoekingen
„
van eenige nieuwigheid
„
heid in de ftudien, flappe
,,
ken, boefachtige kluchten, leugenen, achterklap-
„
pinge, dartelheid der tonge,
,, gelist, gierigheid,
van
ijdele
in
kwestien,
invoering
de Gemeente, beftraffing
der
nalatig-
gebre^
ligtvaardigheid
onmatige gramfchap in
,
ar-
dispu-
„
tatien
j,
gebondenheid in kleedinge, giften of manieren en
en beftraffingen, te
Y
3
groote
C
G.
Predikanten P^^^Si?»
gebeurten
bij
een na
vlijtig
de
zullen
dezelve bijeen komften
in
S41
bitterheid;
„
on»
aa-
___^
*
KERKELIJKE
34» na C G. Jaari5i7. „
5j
andere dingen des gemeenen levens, en
^^
meer, zullen de Ouderlingen, de zaak bevonden
„
hebbende, aan de Overheid
„
met éénen hun gevoelen daar op
„
In
doch
zeggen,
van de
aan de Magiftraat verblijve."
5, ftrafFe altijd
17.
kennen geven, en
te
het opperde oordeel
,, dat in allen gevalle
„
dergelijka
geringer
dewelke
gebreken,
„
den worden de maniere,
5,
fchreven
„
de voornaamften van de Kerk zal brengen."
„
„ „ „
dan
niet
eene fmipele vermaninge verdienen, zal onderhou-
,
Rn
18.
bij
zoodat men ten
opdat
al
dere
hoofdftad, als
zoo
veel
mogelijk
de zaken
de onderhoorende de gebreken
is,
keeren
,
aan
zoo van
de Predikanten,
mogen
vergaderingen
den Heere voorge-
uiterfle
ie-
plaatfen,
van hunne
zullen
drie
alle
j,
maanden onder zich onderzoek doen, en zoo
,,
ergens
„
tijdelijk
„
19.
behoorlijke middelen aanwenden."
Twee van
„ „
Jaren het
,,
rende, te zamen
op
indien
5,
zij
in
zullen
,
alle
onder dezelve hoofdftad behoo-
land,
omgaan
,
onderzoekende,
iedere plaats de Predikanten
5,
„ „
de Ouderlingen eiker hoofdftad,
en twee of één van de Predikanten
,,
zij
kwaads vernemen, zullen daar tegen
iets
iemand
iet
hetzelve den Magiftraat
zich
dragen,
onbehoorlijks der
hoe
hoofdftad
en
bevinden, aangeven,
opdat dezelve naar gelegenheid der zaken
tijdelijk
daar in voorzie."
„
20. Dezelve,
en voornamelijk één van de Die-
5,
naars, zullen met eene Predikatie
„
manen,
„
hun
,,
woord
dat
zij
het
naarftig ter Predikatien
leven naar uitwijzen aanftellen."
volk
ver^
komen, en
der geboden van
Gods
„
21.
GESCHIEDENIS. r
„21. De
Magiflraat
343
van iedere plaats zal,
bij
na C.
„ 5,
hoe dikwijls de Predikatien dienen gedaan,
zulks
„
dat in
,
„
minde driemaal
,,
zal overal des
,,
bergfche Katectiismus uitgelegd worden.'*
der Predikanten,
tot
„
22,
allen
gevalle
volkrijke
in
,
weke
ter
,
,,
„
lier
,,
Predikatie, zoo menigmaal als er
„ „
worden,
23.
Indien
de vaders
prefenteren
en
,
forrau-
het ,
wor*
en na de
kinderen gepre-
Doop niemand
gewei-
dat
,
zelve
de
gefchiedde,
niet
kinderen
godvruchtig en
is
zal
ten
loffelijk ,
de
Doop
evenwel voortgaan." 24.
Het
over den
zal niet noodzakelijk
Doop
te
hebben
,
wezen, getuigen
en zal een iegelijk tot
getuigen worden geadmitteerd."
„25. De namen
„ „
dat volgens
de
zal
doch of hetzelve
5,
5,
en
,
Katechismus gebeld
achter den
„ Doop
„
ten
gerd worden."
„
„ „
worde
zal bij de Predikanten alleen
den geadminiftreerd
fenteerd
plaatfen
gepredikt
Zondags na den noen de Heidel-
De Doop
van de gedoopten, en derzelver
ouders, zullen in een publiek boek worden
ge-
fteld."
„
26.
Indien
eenigen
,
zwak
van geloof, ver-
„
zochten, hunne kinderen, ziek wordende, t'huis
,,
gedoopt
hebben
,
men
zal
derzelver
begeerte
naarkomen, zoo nogtans, dat, indien het nioge-
„ „
lijk
„
wezen."
„
„
te
is, ettelijke godzaligen over den
27.
'sjaars
Het Nachtraaal des
Doop mogen
Heeren zal viermaal
worden gehouden, op Paasch- en Pink-
Y
G,
ordonneren, wanneer en ï^^^^i/-
raad
4
„
fter-
1^52 '
K E R K E L
344 nn C.
G
Jaansi/.
den eerden Zondag
59 (lerdag, ^^
^
K E
IJ in
September, enden
eerden Zondag na de geboorte van christus."
De
s8.
Predikanten zullen des Zondags voor het
,,
houden des NachtmaaJs
5,
opdat die kinderen, die
,,
gebragt
eerst
worden
zullen
den dag verkondigen
,
ondertusfchen
,
,
Nachtmaal
het
tot
hen
bij
„ komen , om te verklaren uit den Katechismus , „ de Belijdenisfe des Geloofs en zullen met dciicn ,
5, in het
gemeen vermanen, dat
,, fchijnen,
„ „ „ „ „
te
„ „
tafel
zich het oordeel etc
en
des
ïzp.
Daar
perfonen in
veel
zullen de Predikanten zich
maal orderlijk
De
,
en
onderfchei-
de
gemeente het
ondertrouwde perfonen, van wier regt
lei
zijn
,
Nacht-
pasferende uit te reiken."
al
huwelijk blijk is,
Zondagen van den
drie
aller-
tot het
Stoel
afkondigen, en, indien ondertusfchen geene ver-
worde voortgebragt
hindering en
„ „
het
zij
of Vastendag wordt 31.
De
,
dag, dat
de wetten
,
als
het
of eenige ingeftelde Bid-
gehouden."
Magiftraat van elke plaats
lerlei verfciiillen
,5 ge:is
de verga-
gedaan wordt, uitgezonderd
Nachtmaal des Heeren
,,
in
,
huwelijk bevestigen,
op Z'.ndag of eenigen anderen
5, er Predikatie
„
niet
Predikanten zullen de namen van
dering van de gemeente het
5,
kome
Hoeren ,
dat
dat hij niet
gewennen,
5,
5,
toezie,
drinke
onderrigt
indrukken,
dende het ligchaam des Heeren."
,, 30.
„
de
aan
onwaardig
begeeren
beter
ernftelijk
zich een iegelijk beproeve en
„ „ „
misfchien
die
wezen, doch zullen
voor hen ver-
die
zal van
al-
van huwelijkszaken oordeelen, voldaar op onlangs
bij
ons gemaakt." >»
32.
GESCHIEDENIS. „
„
De
32.
Predikanten
zieken na C.
om
troosten en te ondcrrigten.
„
De
33.
kanten
,
De
34.
,,
en als
van publieke diensten
zij
Magiftraten van elke
hoorlijke orde
„
ftellen,
„ „
heid en eerbaarheid, en dat
op de
plaatfe
de
be-
begrafenisfe
De
alle
gelegenheid van
weggenomen worden."
Predikanten zullen degenen
worden,
vangenisfe gehouden
in ge-
die
,
niet vergeten ;
maar
dezelve, doch niet dan met toelating van da
„
bij
„
Magiftraten
„
zullen
plaats
van
en daar in ernftelijk letten op de gezond-
bijgeloovigheden 35.
de PredN
dat
geroepen worden."
„
„
^
zieken zullen bezorgen,
tijdelijk,
zijn
vrij
,
gaan."
36. Dewijl hedendaags
de Profesforen
der Doctoren
,,
Theologie in
5,
hebben wij dezelve,
plaatfen
de
gelijk als
de andere Kunften en
3,
AVetenfchappen
dezelve
zoo
Profesforen van
nieuwe Univerfiteit van Leydeti gefteld, dat
van de
zijn,
3,
zorg dragen
,
onze
in
en
zul-
wet-
volgens de
5,
len
5,
ten,
„
Schrift zuiverlijk uit te leggen, geleerde en waar-»
,,
dige Herders formeren."
„
37.
hunlieden
,
,
voorgefchreven
Maar de Magiftraat
met de Heilige
,
van
elke
voor hunne
plaats
zal
3,
zorg dragen, dat
5,
zende Schoolmeesters beftellen, dewelke haar zoo
zij
„
de ware Religie als geleerdheid
5,
Pfalmen
„
gen."
„
38.
jeugd
die de
Y
5
godvree-
inplanten,
op de aanpenomene wijzen
Den genen,
G;
te ver- J^^r^S'?. tot 1552.
.
.
^,
geene
hunne perfonen, noch hulp weigeren, „
9,
„ „
aan
zullen
34.5
ware Religie
en de
leeren
zin-
niet
toe-
„ge-
KERKELIJKE
346
m C.
G.
„
Jaari5i7.
gedaan zijn, zal nimmer meer toegdaten worden te
keren."
tot 1552.
„
,
nen verkiezen
mannen
,
den Herders
„
hunne bijeenkomden
in Kerkelijke bij
ware, hetwelk de Overheden dienden
,,
hun
5,
grepen is, doen."
„
dewelke
zijn ,
deze
wetten
40. Aangezien in deze
op deze
Provincie
dispenfiers
niet
we-
te
en hetgeen van be-
plaats
armen
allerlei
zoodat wij in
zonderling zeer wel zijn voorzien,
de inkomften en
en
zullen zijn; opdat, of er
ten, zijlieden het haar aangeven, in
het
in
behulpzaam,
zaken
5,
officie
naar
zal
den hun-
uit
opregt en
die
,
van de Religie niet onervaren
5,
„ „ „
ligtelijk
iets
te.
veranderen hebben geoordeeld, zullen ten minRe
5,
de Overheden bezorgen, dat er
j,
vruchtige dispenfi-TS gefield
„
armen naar derzelver
3,
te
bekwame
worden
en god*
welke den
,
nooddruft weten
hulpe
te
„
komen, hetwelk, indien het gefchiedt, zal de bedelarij kunnen weggenomen worden , en de armen in officie gehouden : hetzelve znl gevoegelijk
„
kunnen
5,
weggenomen
5,
brenge
„
alles
5,
*''
plaats
iedere
„
^, iet
Gendfche
van
Magiftraat
derzelver menigte velen of weinigen
5, ftuk
Bevredi'
De
3().
5,
gefchieden
,
,
deze
ellendighedeu
de vrede ons
God ,
de fontein
.
flilheid
bij-,
en oorfprong
goeds , eerstdaags wille verleenen. Amen."(*)
De moord piaatfen
zijnde
hetwelk
indien
,
en
plundering
,
welke
onder
andere
Antwerpen op den 4den November 1576
van de muitende Spanjaarden moest bezuren,
wel-
ke (*) BRANDT Bladz, 502-524,
GESCHIEDENIS.
347
ke onder den naam van Spaanfche Furie
berucht
n
is
C. G.
geweiden, verhaastte de vereeniging der overige Ne- W^^S^l» derlandfche Provinciën met die van Holland en Zee-
land, door de
Pacificatie
den Öften November
of Bevrediging,
Gend
te
doel hebbende, het verdrijven
welke
geteekend werd
,
ten
der Spaanfche folda-
ten uit alle de gewesten, en alle verwarringen, door
het bijeenroepen der Algemeene Staten,
te
doen op-
aanzien van den Godsdienst werd
Ten
houden.
het 5de Artikel dezer Bevrediging vastgedeld,
„ men
de Plakaten, eertijds uitgegeven
bij
,,dat
op het ftuk
„ „ „ „ „
der Ketterij, mitsgaders de keuren over halszaketi
„ „
plaatfen
den Hertog van alba gemaakt,
bij
tot dat bij
zou (laken,
de Algemeene Staten daar in
anders
voorzien werd; ondertusfchen zou niemand zich
tot
men ,dat
d:;ze
met hen vervoegd van
nadeel
uitgewekene
Zeeland en
en iets
,
de
ondernemen
te
Roomfche Geloof."
het
Holland en
echter in vele
Holland
buiten
vervorderen
Dewijl
was
Zeeland beducht
Roomschgezinden
,
,
ingevolge
Bevrediging, wederom in het land zouden ko-
men , vonden de fcherpen eed op
doen moesten
,
wederom neder beloven:
Staten van Holland geraden te (lellen
eer het
,
welken
hun zou
te zetten.
Zij
alle
eenen
,
zich hier
bij
denzelven
vrijflaan
moesten
,
uitgewekenen
„niets tegen den Hervormden Godsdienst
te zullen raden of in het „ en geene (lellen, pogingen te zullen aan* „ werk „ wenden om eenigen anderen Godsdienst hier te „ doen Oefenen, immers niet voordat zulks, na het „ verjagen der. Spanjaarden , door eene wettige ver-
of deszelfs oefening
,
»»
ga-
_
,:
KERKELIJKE
348
m C,
G.
„
gac^ering
^^
zijn."
Jaar(5i7. * -
der
De
de lieden boven
de
punten
Godsdienst.
zou
men
dat
Gendfche Bevredi-
der
zoo verre verzacht
dat de eed
men
is, dat
te beloven
zonder omtrent den Godsdienst
,
ge bijzondere verklaring gehouden Amfler
beraamd
,
alleen-
de handhaving der Gendfche Bevrediging behoefde
lijk ,
in
Staten
Ook meent men (*),
ging bezwaarde.
naderhand
Algemeene
Prins zag nogtans ongaarne,
Hoe
Gendfche
de
zeer
tot eeni-
te zijn.
Bevrediging
van
j^oomschgezinden zelve, door de Profesforen
'Godgeleerdheid en Regten de Prelaten
alle
Nederland^ van zaken
,
ten
Abten ininfle
en Pastoren
naar den toenmaligen
voor heilzaam en nuttig
,
,
oosTENRYK, Jaar
1576
fmaaks
Landvoogd
ierwaards gekomen inzonderheid
fierdam land
y
^
niet alleen bij
bij
was
vond
die in dit
Koning
den
maar ook
,
van ftaat
Don jan van
wege
van
anderen
bij
,
de tegenwoordige regering van 'Am-
die het aanfchrijven
om
echter
Kouings Bastaardbroeder,
's
als
,
de
voor den
zelfs
Roomfchen Godsdienst gekeurd werd, 4dezelve weinig
in
Leuven^ en door meest
xo.
Dekens
,
vele
van
Staten
der
zich onder het Stadhouderfchap
HoU
van den
Prins met de overige fteden van Holland te vereenigen, niet alleen
onbeantwoord
„ „ „
niet alleen geene
Gereformeerden Godsdienst
5,
noch binnen de
„
dogen."
dat
zij
grafenisfe
(*)
lieten
,
maar rond
zeiden
openbare oefening van ^tn ,
maar ook geene be-
van Gereformeerden vrijheid
WAGENAAR VII Becl y
uit
van
,
noch
dien
Bladz, iiS.
,
in
de ftad
konden ge-
GESCHIEDENIS. Onder andere vermaarde mannen, 1576 overleden,
den
ftierf
die
laden
HOOFT
trouwens
;
(*)
zeker
als
,
,
J^^^'^S' 7-
de Nederlandhet
volffens
van
verbaal
Dood van ^'^'^^'^
Alkmaar liaan IL
van Oranje uitviel: zoo
is
werd hem van den Prins daar
er een weifelaar dood,
op geantwoord:
Keizer
'
Burgemeester van
in het bijzijn des Prinfen
jaarna C. G.
dit
melden ftaat,
te
omdat dezelve ook invloed had op zaken
in
October
MAXifMiLiAAN II, wiens dood hier
fche
349
Ik heb er
vader aan verloren.
een"*
Zijne befcheidenheid in het ftuk van den Godsdienst
wordt van
allen hooglijk
len gewetensdvvang
,
geroemd
den Bisfchop van Olmutz zonde
^
dan
Zijne
confcientien.
ABRAHAM
willen
te
God
'.
hij
;
verfoeide al-
zeggende op zekeren :
D/iar
voeren
heerfchapplj
zinfpreuk
tijd
tegen
geen grooter
is
over
de
was het woord van
zal hei voorzien
Zijn
.'
goede en
godvruchtige inborst en vroom gemoed vertoont zich
zoo geheel bijzonder
in
éénen zijner Brieven
fchréven, dat wij denzelven overfchrijven
,
te
Nederland/che fchrijft
dan,
meer
,
gedeeltelijk
omdat daar
twee
,
schwend
dood aan lazarus
jaren voor zijn'
in
ge-
willen
hier
ook van de
zaken gefproken wordt ( f ),
Hij
als volgt:
„ Beminde schwend! ,,
Uw
Ik heb uwen Brief wel ontvangen, en gelezen. Christelijk en
tuigt, dat
trouw beklag
,
u mijne ziekte ter harte
waar door gaat,
is
gij
be-
mij uiter-
(*)
XI BoeL
(f)
Men
leest
Bladz, 451.
den geheelen Brief
bij
brandt Bladz,
535.
<«!^««
KERKELIJKE
550
m
De eeuwige God, die alles In C. G termate aangenaam. Jaari5i7 gijiie hand heeft, handele met mij naar zijnen va*
„.
,
Want voor
derlijicen wille.
fchadelijk
mij
Goddelijken
en
geduldig
wil
ten
en verwaardige
,
waar geen wonder als
zijne
kan
rust
Gods
fleun
zijn
zich
,
,
ontferme
kwaad van
dit
Het en zou voor-
dat iemand in
dezen (land
van ware
veel
te
genade allengskens
van een' (lok
te
gaan.
werken geprezen.
te
dat
T^n
tegendeele
ben
wat einde,
ik
ik
wel
genamer, dan mijn getrouwe raad. bij
zich
al
hoe
indachtig,
den Koning van Spau'*
zal ik veel zeggen? ^tSpaanfche raad
gedwongen,
ik
de maat te buiten
Maar wat
je heb gefchreven en ten beste geraden.
zij
,
God zij in alle Wat de Neder-
omtrent dezelve kan
dikwijls en tot
Ik
bekomen
200 weinig goedvinden,
men
buiten
fchrijven.
Jandfche zaken betreft,
gaat.
dat
,
vinden.
voor het hoofd geflagen en
Daar
zinnen wierd.
en met
deze wereld
wenden.
zijne Christenheid af te
begin door
zijnen
vrede.
De Heere
weloosheid en flinkfche ftreken.
van zaken
in te
overal vervuld met zwarigheden, trou-
alles is
«ich onzer
mij
volle
ftel
Want zoo loopen de zaken van men daar in weinig vermaaks en Maar
nut en zalig,
mi.j
Ik
zij.
hem dank,
zeg ik
weet, wat
als die alleen allerbest
ook wat
alles
zelven
was
veel aan-
En nu worden
hunne dooling
te
bekennen, en dat zy zelven de voornaamfte oorzaak zijn
van
dit
had, opdat zoo zij
kwaad.
Ik heb een
die treffelijke en edele
ellendiglijk
goed oogmerk gelandfchappen niet
zouden verloren gaan.
En
hoewel
mijnen raad niet wilden volgen, zoodat ik reden
heb.
,
GESCHIEDENIS. heb
mij van het raadgeven te onthouden
,
zal ik mi] daar
zoo
nog
al
trouwelijk
men
gaan
.te
doen
die
bij
wat
,
ik
eerfte
nogtans
,
regtvaardigen Regter,
Gode,
ongeveinsdelijk
,
eerUjk
en
,
mij
opregtelijk
de,
.
ora
dien
,
aangaat
,
ik
zal
getrouwelijk,
handelen; zekerlijk
zijn
zegen en genade, daden en raad-
Dat doen-
ondeugende en fnoode wereld
zal ik naar deze .
En
van hunnen
Gode en menfchen moge behagen.
niet vragen.
en
,
Gode
zij
mij zal helpen; opdat ik met mijne (lagen
.
,
naar
Christelijk,
God, met
vertrouwende, dat
'
geve
handelen
rekenfchap
Wat
handel moeten geven.
zal Jaarisiz.
ik
hulpmiddelen
blijven.
zullen
eens
of
voortkome
uit
fcherpe late
nogtans na C. O.
,
God
kan.
de Spanjaarden
laat
,
hun welgevallen
belieft liet
van onthouden,
van zulke
eindelijk
affta, en het
kort
niet
gevvenschte vrucht
dat er eene dat
551
Hier mede beveel ik u Gode, die
alles naar zijn welgevallen befture tot heil der
Chris-
tenheid en van ons
a2fl:en
allen.
In Weenen den
Februarij des jaars 1574.
MAXIMILIANÜS.'* In het Jaar 1577 vervoegden zich
de meeste
nog
Verfchei-
overige fteden van Holland en Zeeland aan de Staat- denefte^^" ^^^", fche zijde, behoudens den Roomfchen Godsdienst , •'
'
.
doch zonder verder iemand
te
moeijen
om
loof; ook keerden die van Utrecht onder
zijn
' over, OOK ge- Amfter-
het Stad- ^1^'"'°**' der be-
houderfchap van den Prins van Oranje^ gedrukt beding,
„
onder
uit- ding van
van den Roomfchen Godsdienst ^"j^ ^s*
„
in alles onverkort te
59
met eenig krijgsvolk , of met eenige Leeraars ,
houden; daar
niet te
komen
om
van'lfen
R. God».
j„ dienst.
K E R K E L
35a na C. G.
„
de Gereformeerde Religie
^^
telijke
beneficien
„ „
zinden
,
Jaari5i7. * .
5,
te
te
oefenen
geene Gee5«
:
geven dan aan Roomschge»
bekwaam geoordeeld
fchop; de vrijdommen
te
den Aartsbis-
bij
handhaven;
Utrecht werd
van
troffen
waar
,
onder
bij
„Dat binnen
Sften
bedongen
punten
andere
de
te laten."
den
met Amfterdam ge-
Februarij het verdrag insgelijks
werd:
regts-
het
gebied van den Aartsbisfchop in kracht
Door tusfchenfpraak
fi:ad, vrijheid
en ambachts-
van Amfterdam^ geene andere Religie
,, heerlijkheid
,,
K E
IJ
zou mogen
noch
gepredikt
worden
geoefend
^
„
dan de oude Katholijke Roomfche Religie , daar zich niemand tegen verzetten zoude , met woor-
5,
den of werken.
„ „
gens den vrede van
„
den Godsdienst
5, beletfel
De ,
op het ftuk van
Plakaten,
zouden gefchorst worden
of moeijcnisfe gefchieden dage
en
,
Niemand zou
Gend»
gaan en
in het
,
bekwamer
vol-
eenig
van de
5,
keeren
5,
Predikatie en oefening der Gereformeerde Religie,
j,
buiten de ftad en vrijheid
5,
formeerden
5,
bekwame
,5 fenis
bij
,
te
,
eerlijke plaatfe
hunner doeden;
Den Gere-
derzelve.
zou men eene
en
tijd
ongewijde aanwijzen
te gefchieden
nogtans
,
begra-
ter
zonder zang,
„
vermaning
j ,
met
,,
(Ie.
,,
ven
5,
oorloofd zijn
„
en gilderegt te genieten.
„
als
5,
houder, en der ftad, onder deszelfs gehoorzaam-
geleide
of andere
,
plegtigheid
^
van zes en twintig perfonen ten hoog-
Het zou ,
uitwendige
allen
of geweken ,
bij
weder
gebannen,
burgeren,
gedre-
eigen' wille uit de ftad, gete
keeren
,
en hun poorter-
Men zou
Grave, den Prins van Oranje
den
Koning
als zijnen
„
Stad-
heid.
GESCHIEDENIS. \f^
beid, hulde en trouwe zweercn.
„
liikheid
zou daar
Haarlem
),
toegeftaan
nomen werd
tot
,
zijnde,
met
verdrag, waar
in
Julij
Konings aange-
Mechelen ^^vond
te
toedemming,
vriendelijk
de piüter
bij
Spanjaarden^^^^^^^^^^
der
vertrek
Stadhouder des
zich
zijne
ernllig en
een
met het
Cendfche vrede
was
.
volgen.'*
Don jan, op
Terwijl
De Geeste- na C. G» Blsfchops van f^a^'S'?.
.
de orde des
in
353
•,
len
om
^^^-^^j^^^
een
niettegenflaande
van
voorfchrijven des Printen
Oranje^ dat men toch de vorige toonelen van wreedheid niet mogte vernieuwen
,
door de Schepenen
tams
daar zeker Kleermaker, pieteii
dood verwezen
,
en openlijk
onthalsd
krijgen
den Schout,
bij
hij
bijgewoond.
om hem
moeite,
vele
omdat
,
eene Predikatie der Gereformeerden had Zijne geburen deden
al-
geheten, ter
vrij
te
willem de klerk. Heer
van Boevekerk, wien deze
titel
niet bij geval
aange-^
waaid fcheen, naar het ligtvaardig antwoord, waar
mede
zeggende
,
:
„
dat
er
geene
genade voor zoo hardnekkig een Ketter was,
„ „
noch
,,
gaan
om ,
voegde
„
hen afzette
hij
den ftrop, noch
zijne gezindheid
hij
er
bij
,
„
mijn' vinger in geene
„
om
wilde
zou
om
vuur
het
verzaken
,
die
te
ont-
en
ik j'*
geloofs
wil
brandende kaars willen
fte*»
nii'ns
ken."
Don JAN
ontdekte kort daar na zijne inzigten dui-
deliiker, door het bemagtigen van het Kasteel van
Namen, waar op
hij
De
oof^
^°-^^^^"'
van de Nederlandfche Staten jezuieteö
voor vijand werd verklaard
,
die
des
Keizers
Broe-
"'"^
^''^^'
werpen der, den Aartshertog tot
van Oostenryk
^
mattiiias
Gouverneur der Nederlanden verkoren,
Hèrv.
llf.
Z
,
verdre-
ftellendé ven
den
eiiii»
, ,
KERKELIJKE
354
Oranje
na C. G. den Prins van Jaari5i7. houder aan. tot
tot
Luitenant
zijnen
Tevens verboden
niet
zij
Stadallen
alleen
I>52
,
Pastoren, Parochiepriesters, Predikanten en anderen, alle
oproerige leeringen
,
predikaiien
of gefprekken
maar vorderden hun ook eenen eed af,
dat
de
zij
Gendfche bevrediging handhaven en Do7t jan voor
De Jezuïeten
vijand zouden houden.
weigerende dezen eed
ontgaan togen ook
te
Op
uit Utrecht,
fl:ad
uit-
die
ins-
Om
de-
gelijke wijze
'Jaargelden naar
Rome
De Onroomfchen middelerwijl
Amfterdam.
gedachten
,
zij
een
bij
eerfte
verbieden.
bijsonder te
Amflerdam , werden
door zulk een gedrag zeer
dat
,
ging het ook in an-
zenden van Annatett of
het
Plakaat
teling te
de Minderbroeders
al
Daar na deden de Staten ook
dere fleden.
Omwen-
werden de
,
zwarigheid tegen den eed maakten.
zen eed
fcherp
doen
Antwerpen
ook negentien Minderbroeders,
geleid, als gelijks
te
te
geftijfd in
de wedergekeerde ballingen verRerkten hun getal
konden zich ook
de
de waarheid op hunne zijde hadden
vergenoegen
niet
ftuur
waren
in het
voorgaande
Op
dat
,
van
zij
,
alle
;
en be-
Mei 1578, zijnde Zondag , predikte thobias van thielt, gewezen Abt van St Bernards bij Antwerpen , van wien wij uitgefloten.
roomfchen.
Den volgenden morgen
op het Stadhuis,
om
te
aanzienelijke
beproeven,
Regering hun zou willen toeftaan. niets te
de.
Men
winnen.
,
vrijheid der Itad
zich eenige
was
ssfiien
gefproken hebben
Antonisdyk^ buiten de
vervoes-den
den
,
aan
den St»
voor de Onden 26flen
Onroomfchen of en wat de
Maar
bij
deze
Dit maakte de gemeente gaan-
vermeesterde den
Dam ,
en floof het Stadhuis
GESCHIEDENIS. huis in
haalde den Schout en de oude
,
de Wethouders daar af of
allen
en regeren- na C. G.
hunne huizen
uit
Van
bragt hen op de waag.
355
,
meest
zij
nevens verfcheidene Papen en Minderbroeders,
,
tusfchen twee regels foldaten door,
gevoegd
naar het
Water
en in verfcheidene vaartuigen fcheep ge-
,
bragt, onder het gefchreeuw van het gemeen:
men hen naar de galg Jiig
moest
voeren
eenen aan geholpen hadden.
pas buiten Dit
de
alles liep
meen
en ]^^^^5^7^ *
daar werden
zonder bloedftorting
floof terftond naar
werden
Zij
maar
,
den /intonisdyk opgezet.
aan
ftad,
dat
daar zij me'
^
het
Doch
af.
Klooster
het ge-
graauwe
der
Monniken of Minderbroeders, waar Beelden en Altaren gefchonden
en
verbrijzeld
Den
werden.
der-
den dag daar aan maakten de Schutters eene nieuwe Vroedfchap, Burgemeesters en Schepenen, ten overftaan van
De Kerken
Gemagtigden der Staten.
ven ruim eene week
Toen
gefloten.
we Wethouderfchap
heenen,
en
timmerlieden de overige Beelden
begonnen de Hervormden
liet
,
door
wegnemen.
eerst in de
eenige
Voorts
Oude en
ge dagen daar na in de Nieuwe Kerk
De eerde Predikanten ANNES KEUCHLINUS
ble-
ging er de nieu-
te
eeni-
prediken.
men beriep , waren joPETRUS HARDENBERG. Dc
die
CU
Lutherfchen en Doopsgezinden hielden ook openlijke Godsdienftige vergaderingen
en verlof der
Wethouderen,
in
de flad
,
die zelfs,
met kennis fchoon tegen
den zin van eenigen hunner Geloofsgenooten
Roomschgezinden
toelieten,
den
,
in het heimelijk te ver-
gaderen.
Te Haarlem werd
het
werk door de
Z
2
foldaten
op Te Haa^
eene ^^^
K E R K E L
35<5
K E
IJ
Op den na C. G. eene ruwere wijze uitgevoerd. Jaansi^. ^^ei, zijnde Saciamentsdag, vielen zii J tot
1
552
„_
geweer in de groote Kerk
was; eenige, zoo Burgers hier gekwetst,
doorftoten
met D geveld opgepropt van volk
die
,
cpden van
werden
Geestelijken,
als
pieïer balling,
en een Priester,
voorts werden van het gemeen de Vrou-
;
wekerk, het Franciskaner en Dominikaner Klooster
Het ongebonden
geplunderd.
werd
krijgsvolk
federt
naar elders verlegd, en de moorder van den Priester
BALLiiNG door de Staten van Holland met den dood
De
geltraft.
groote Kerk bleef gefloten tot
vember, wanneer de Regering meerden inrinmde gezinden,
bij
die
No-
Roomsch-
aan de
terwijl echter
,
openbare afkondiging,
in
de Gerefor-
aan
de
vrije
oefe-
ning van hunnen Godsdienst beloofd werd.
De
Gereformeer-
In
Brahand en Vlaanderen onthielden de Gerefor-
meerden zich nog van geweld, maar begonnen van
denver..^ zoeken in ty^ tot Brr.b?nd
deren vrijheid
vnnGods-
._ tijd
i-,
Middelerwijl werd
Nationale
,
\t
Sijiiode
fche, Hoogduitfche ^^j^ ^^^^
dienstoe-
,
op meer plaatlen
openUjk
Dordrecht
van
prediken.
te
in dit jaar
Gereformeerde
,
1578 eene
Nederland-
en Walfche Kerken gehouden,
tweeden tot den achttienden .
Tnnii toe. j j
Met
fening.
toellemmnig en goedvinden van deze vergadering
Eerfte
verden de Gereformeerden van
verzoekfchrift leSiinode '^'^ ^^"
den Raad
in aan
den Aartshertog mat-
om
teDord-
TiiiAS
recht.
Godsdienstoefening op den uaften derzelve Zij
en
van
wezen daarin aan: „hoe
le-
Brahand en Flaande-
State
veel
zij
vrijheid
om
vaij
maand.
den Gods-
„ dienst geleden hadden , en te gelijk dat de Span^ „ jaards met al hun vervolgen alleenlijk den aan„ was van het getal hunner geloofsgenooten hadden ,
GESCHIEDENIS. ^, te
wege gebragt
„ op
het ernRiffst
357
op dezen grond verzochten
;
om
zij na C. G. Godsdienstoefening, tot Jaarisi?*
vrije
-o
r
»T
,
j
,
,,
op eene algemeene of ten mintte eene Nederland.
5,
fche Kerkvergadering.
De Gendfche was
fcheen te gehengen»
,,
dit niet
„ „
Spanjaarden door de
verbroken
Staten
gehouden
niet
hadden
te
Keizers
„
den geduld.
Verfcheidene Vorsten
de
de
ftoord laten
„
felijke
,,
gen geven wilden."
die
Na
van hunne
dagen toevens
de verzoekfchrifc tiger en fterker
voordroegen
in
waar
,
Kerkelijke perfonen
,
dienst.
,
God
,
alle
,
zij
verzekerin-
een twee-
krach-
vorige
of
,
zij
zouden
met
dat
,
zij
de Prelaten en
andere
doende van de
Room-
oefening niets-
moeijenisfe
beide gezindhe-
Gereformeerden
betuigen
om
belijdenis
Tegen welke
doen, maar
het
der
verftooren., het
te
goederen
zij
dat de
geen voornemen hadden
nen
bij
verzekerd heid
tot
hooge woorden voor
fche Religie
leverden
,
enge-
aandrongen, en verfcheidene punten
Met aanbieding,
den.
dulden,
eenige tref-
uitheemfche Vorsten of andere
veertien
de
verdroeg niet
van
en hier voor borg
,
de
,
gezindhe-
de Roomschgezinden
zijde
de
over het gemoed
De Paus zelf „Joden, waarom zou men hen ook
„ „
_
vergenoegden
heerfchen.
te willen
,
De
worden.
verfchillende
zich met het uiterlijke, zonder
,,
1552.
derhalve
Christenen
Heidenfche Christenfche
fot
die
,
door
reeds
„
Keizers
vrede
behoefde
en
,
,,
,,
-
zij
in
hunne perfo-
van hunnen Gods-
zouden voornemen
naar vermogen
te
verhin-
deren.
De
Aartshertog
en
Rsai van
de
Z
3
S ate
,
deze Religions fmeek-
,
K E R K E L
^5S
ontvangen
na C. G, fmeekfchriften
K E
IJ
hebbende
maakten een
,
Jaarisi?- ontwerp van eenen Religions- of Geloofsvrede ^\M22.t
^
2.
of Geloofsvre-
de ontworpen,
in zij
meenden
den behooren
dat de Landfchnppen genoegen zou-
,
nemen.
te
Dit ontwerp beftond uit
dezen zin i o jeden,7 welker voornaamüen op
uit-
^jgj-j-jg
liepen
„
:
Dat
„ „
de
5,
voortaan
„ „
ven.
3,
wederzijdfche
beleedigingen
Gendfche Bevrediging voorgevallen
gehouden worden
niet
als
gevoelen
zijn
gefchied
begeerden, in
die het
dorpen (lerk
minder
niet
waren, in de
Dat
maakten.
„ „ „
voet vrijheid
„
heid
„
welke
dan
na
zouden
,
mogen
zou
vrijelijk
,
en dat elk
,
Dat de Room'che Godsdienst
bele-
Holland
in
worden, mids
en Zeeland wederom herfteld zou
5, zij,
„ „
alle
de groote
honderd
fteden
en
huisgezinnen
kleinere het grootfte getal uit-
Onroomfchen
den
op
gelijken
van Godsdienstoefening gegund zal
worden, door gansch Nederland,
Dat de Wet-
houders hier toe aan de eene en andere gezind-
bekwame de
plaatfen
zouden aanwijzen
Godsdienstoefeningen
Daar
,, gefchieden.
zouden
,
binnen
moeten
flechts eene Godsdienstoefening
,,
gedoogd werd, zou men nogtans geen onderzoek doen op iemands geloof. Die in eens anders
,,
Kerk
„
kwam, zou
,5 en zich naar
de
geenen aanfloot mogen geven,
gewoonte aldaar
moeten fchik-
De Onroomfchen zouden de Zondagen
5,
ken.
„
Kersdag,
5,
boodfchap, Hemelvaart en Lichtmis, nevens die
„. van het
de
Apnstelsdagen
Sacrament
,
met het
,
die
fluiten
van
van
winkels
„
en het nalaten van handwerk en koopmanfchap
5,
vieren moeten.
In het begeven van
,
Maria's-
ambten zou
„ men
GESCHIEDENIS. „
men
„ „
op de bekwaamheid der Perfonen
„
de Wethouders,
„ „ „
aanzien gekozen worden,
op
5,
teekend ware
op de Geloofsgezindheid
niet
359
maar
;
alleen na C.
hebben acht
te
G.
J^arisi/. *
geven.
Eindelijk
alle
zouden
er in elke (lad
perfonen van eer en
jaarlijks vier
om
onderzoek
overtredingen dezer Geloofsvrede
berigt, mits het ten minfte door ,
nevens
,
doen
te
op wier
,
hunner ge-
drie
de Magiftraat onverwijld regt zou
moeten doen."
5,
Dit ontwerp van den Geloofsvrede
in elk
,
Ichen noch den Onroomfchen.
de anderen nergens den zich nu ftraf te zijn
,
niet
toegeven
in
De ,
gewest
Room-
bekend geworden zijnde, fmaakte noch den eerfle
wilden aan
en deze
laatfte wil-
genoegen, met buiten gevaar van
of zich in het verborgen
maar
zij
fielden zich tegen
ten.
In
Henegouwen
de
daar
,
houden
te
,
Magiltra-
ftijfzinnige
men weinig Onroom-
fchen en integendeel vele gevlugte Geestelijken had,
werd de Geloofsvrede verfoeid
,
als
een
proefftuk
van goddeloosheid.
Te Annverpsn werd
nomen
Gereformeerden eenige plaatfen
tot
,
en aan
de
hij
aange-
hunne Godsdienstoefening toegeftaan. De StaUtrecht wezen den Geloofsvrede van de
ten van
hand, op het aanftaan van het Lid der heid.
De Groninger Ommelanden
helsden
hem; ook de
(lad
Geestelijk-
om*
daar tegen
Leeuwarden^
alwaar de
Jakobijnenkerk den Hervormden werd ingeruimd.
In
Gelderland werd, onder begunftiging van den Stad-
houder, Graaf jan van nassau Godsdienst met geweld
ingevoerd.
zelve te Goes 'm Zeeland
,
de Hervormde
Ook werd
met vernietiging
van
dehet
verdrag van voldoening gevestigd,
Z
4
Ner-
.
,
K E R K E L
S^ó
K E
IJ
Nergens echter was de baldadigheid hooger geftena C. G. Jaari5'7 gen te Gend. petrus dathen us , eertijds
dm
,
Monnik
Opfchuti- in
Ge^d^
Poperingen
te
die reeds federt het jaar
^
Zeeland gepredikt had, thans Leeraar
en met den
MiR
titel
voorzien
Geiid,
te
van Raad van Hertog joan
voer licvig uit
,
den Gendfchen vrede, waar
tegen
bij
156Ö
kazi-
punt van
het
de Roomschge-»
aan
zinden vrijheid van Godsdienst werd toegedaan
hij
,
fchold zelfs op den Prins van Oranje, die zich ver-
men geene verandering met wanorre maken moest , en die beweerde , dat men verpligt was, zijn woord te houden , en noemde hem ;Vklaard had, dat
God
inand, die
Godsdienst
Men
eerbiedigde.
Biigeloovigheden
langer
Papen en Geestelijke perfonen werden
dulden.
de
noch
de Roomfche
weigerde
verjaagd,
(lad
hun een
en
handen aan de
rijke
der Kerken.
nodiën
Men
huisraad
,
en keerde
floeg de
Abdijen, kostelijkheden en
Men alles
verkocht het
klei-
geestelijk
boven
het onderfte
uit
inkomen
jaarlijksch
toegelegd uit de Geestelijke goederen.
te
;
men
brak Kerken en Kloosters af, veifmolt het koper en
de klokken vergoot
,
der Kerken,
terwijl
men de
welken men
ftad
Gend
tot
gefchnt
verfierkte en zich
van verfcheidene omliggende fteden en plaatfcn meester
maakte.
Te Tperen werden
de
woningen
des
Bisfchops en van eenige Kanunniken geplunderd.
Hoogst euvel namen voornamelijk de Staten van Oorfprong Henegouiven en de overige Walfche Provinciën, die der Mal- , , ,. , , , ,. gonjenteu "^" Godsdien.stvrede verworpen hadden, dit gedrag
^
,
der Gentenaren
wapenen.
De
op, en fpoedig kwam IValfchen
het
droegen tot roem
tot
de
hunner
Güdsdienftigheid groote Paternosters, of gebec'cntcllers
:
GESCHIEDENIS. Iers
om
den
hals
waarom
,
zij
de
bij
361 Genteuaars na C. G,
Parernostersknechten geheten werden, maar
noem-
zij
I^^^'^SV» *
den zich zelven Malcontenten
dat is.
^
en wilden, dat men den Roomfchen de Geestelijken
te
Gend
goederen zou herftellen eischten
,
dat
men
in
hunnen
Misnoegden,
Godsdienst en
eerften
ftand
en
waar tegen de Centenaars
,
openbaar
het
oefenen
van den
Gereformeerden Godsdienst
door geheel Nederland
zou bewilligen, dan zouden
zij
weder inruimen.
Dus
ook den Roomfchen
ontftond
een
er
fche krijg, welke eindelijk ten gevolge
Provinciën
Walfche
zoenden en
tot des
binnenland-
had, dat de
zich met de Spaanfchen verKonings gehoorzaamheid weder-
keerden.
De bitterheid te Gend werd intusfchen zoo groot, hessels dat men, den vierden October 1578, jakob hes-^"1"^^ SELS en JAN viscH oproer gevangen
Kortryk
^
,
voor eenige
,
buiten de ftad
beiden aan eenen
maanden
een opgehan-
in
op den weg naar
,
boom opknoopte,
hes-
sels was een Lid van den Raad der Beroerte geweest, en daarom
den algemeenen haat,
in
de woorden
gelijk boven C*) verhaald is,
wien
,
naar de
galg! naar de galg! gereed op de tong lagen, zoo dat zijne huisvrouw
hem déns
hebt dat hangen
te
gemoet
den
mond
voerde
„ „ God,
dat het u zelven
dragen.
Onder anderen wordt hem nagegeven
gij
altijd
in
:
hoede
eens overkome!"
jan VISCH, voor dezen Baljuw van Ingelmunfler , had zich in dat ambt ook fel tegen de Onroomfchen ge-
hij uit
zeker
pleit
een'
;iiet
haat
,
opgevat hebbende
dat
0{v
eenen (*) Bladz, 278.
Z5
S^Q»
K E R K E L
36a
K E
IJ
m
C. G. eenen hiïndrik de kreus van Godifehk , denzetJaan5i7. ygjj^ jjjg j-gj. gake van Ketterij en oproer, te Tperen ^
in hechtenis
dat deze
tot
,
had bekomen,
fenis
zond
hij,
den Roomfchen Godsdienst
hoofde, op
met
De gevangene
was, welke ook
's
,
geëindigd
den ontbijt
gekomen om hem
ziening^
wist
uitilel , als die
ijver
uit eigen
,
Mis
zat te dier ure aan
vrienden,
eenlge
toonen
des Bisfchops
eer
,
ken, en eischte
te
vergif-
,
zijnen
den Kerker, hem aanzeggende, dat
in
derven zou
was.
man
om
als
Zondag morgen, eenen Monnik
een'
met den beul hij
Maar daar na hoorende,
deed nemen.
een (tokoud en welhebbend
bezoe-
te
van het vonnis,
zoekende
weg
dat zijn genadebrief onder
anderen
kwam.
daags
Maar
moest voort, en hing geworgd op de markt,
kwamen
Bisfchop en Baljuw uit de Kerk
,
als
zoon had gehuisvest,
den Godsdienst was. kinderen achter,
loos, in armoede
die
Hij
die
liet
de
zonder
eenig ander blijk ter zijner bezwarenisfe, dan dat zijnen
hij
hij
van den Hervorm-
vrouw met zes
eene
manneloos, vaderloos, goede-
treurden,
dat
tot
zij
door
deu
Gendfchen vrede weder aan het hunne raakten. jüSTUs VELsius.
Doctor
Haag^
jusTus
eenen, van
vormen.
God
Te
binnen
zich
In dit jaar 1578 onthield i^eyden^ den
velsius
,
zich
om
gezonden,
dien einde deed
hij
uitgevende
de wereld eerst
daar na openlijk, eenige Predikatien.
met wonderwerken
zijne leere
ftond ook
,
doch vergeefs
een' kreupele gaande te
hem
mislukte
,
Haarlem^
en andere plaatfen in Holland^
,
voor her-
te
bedektelijk,
beloofde
Hij
te bevestigen
,
onder-
eenen blinde ziende
,
en
maken; zeggende, toen het
dat het aan
hun geloof
fchortte.
Aan de
GESCHIEDENIS. de Staten van Hellatul had
vcmber des verleden veu, bertrafFende
in
jaars
den
,
denzelven
alle
menfchen wegens
Ook
dorst
hen voor weêrfpannigen en ongodsdienftigcn over
hij
halen, die wetten maakten in
Godsdienst, daar fluitendc zijn
zij
de
zaken van den
geen' Godsdienst
met
fchrijven
Gods
,
maar de Heilige Geest Gods
zelf,
,
dat, indien
,
dunkendheid
,
toorn op den hals zullen halen.
ging
tegen
niet
ophouden,
De
Magiftraat,
de Kerk dien dag gefloten gefielde uur naar de
gen aangezegd, dat
Kerk
^
en
vorderde
niet
eene lange ladder uit de
gefloten
velen
kwam deur
Dus
predikte
hij
Hem
daar
,
van
plaatfe
Ook
eeni-
zijn
,
gevolgd.
ah ik Ko-
hij
volk
tegen
Wethouders gerij,
deden
ure ,
weder
te
met in-
dat bij
,
op dezelfde bank, het-
zeide hij, den volgenden
en
ter
Hij antwoord-
welk eenige eenvoudige menfchen voor mirakel den.
,
er een arbeider
ook eene menigte
gelijk
hem was.
was.
te
belastte,
werd van
gaande,
hij
weder
aldaar
houden.
te
die
,
verftaande,
weg, van
inende omtrent de Kerk,
drong ,
,
en laat-
op eene bank
om
gefloten
zij
Foor mij zal zij
de :
kom
die in mij is,
Kerk
dit
Ik
ik ,
zich zelvenGods ," . Te Lcydeit
zij
de
in
„
:
niet
en kreeg vele Toehoorders
,
anderen daags uitilelde
prediken.
ja
,
van zulk een voornemen
op zekeren dag
hij
ftaan prediken 's
zij
hadden; be-
woorden
deze
zeg het hun in der waarheid
,
No-
achtrten
pj, c. G. zekeren Brief gefchre- Jaarisi/.
hij ,
hunne nalatigheid en laatdunkendheid.
te
3(^3
zullen
dag
leeren.
hiel-
ter zelver
Maar de
beducht voor tweedragt onder de bur-
hem voor den dag
uit
de ftad brengen.
Hier
,
.
K E R K E L
5<Ï4
na C. C. Hier over te onvrede
fchreef
,
K E
rj
hevigen
zeer
een'
hij
Jaari5i7. Brief aan den Magiftraat, denzelven fcheldende voar
-
Turken^
€rger dan
die
dien
ten
hij ,
dage
met
,
hunne Satanifcke valfche Leeraren, den Satan overgaf,
om
vuur
hcifche
het
in
geftraft
Onder den Brief (lond gefchreven
worderr.
te
Des regtvaar-
:
digen Oordeelaars der Levenden en Dooden^ jezus
CHRISTUS
alk magt gegeven
'>vïen
,
in
is
Hemel en
cp Aarde ^ geroepen dienaar, justus velsius He^' ganus.
taeigen
,
titel
Een
:
uit ,
Trao
gaf
van
befluit
om
,
zeide
5,
zoo
„
den Heiligen Geest zondigen
bij
zal hij niet alleen in mij
5, die nooit zal vergeven
was voorheen een gefteld
zijn.
treffelijk
wordt,
Maar
hij
te
)
met eene zonde
,
Deze velsius
Geneesheer en Wijsgeer,
en onder de geleerde man-
die uit
was
,
Gods,
maar ook mede in
worden."
had gefchreven,
veel
,
iegelijk
verwerpende,
en
de eeuwige waarheid
(ik zeg het u
.
t" onderfoeken.
„ Een
:
verachtende
mij
5,
nen
felven
Jich
Boeltje
dit
want
5, zie toe,
ciie
een
hij
hegrijpende een vroe^- en avondtgehedt
wef twee fchriften
Het
Boekje
[eer fchson en heerlijk
In het jaar 1579
met dezen
den
dezen
Haag
tijde
oorfpronkelijk
oud, en zoo
zeer
eenigen meenden, door veel lezens, in zijn verftand
en zinnen gekrenkt (*). Vertiaring van
Den vijfden artus. Raad
LEM AR-"
klaring
Tüs.
welke
voor hij
Februarij
1579,
deed
Mr. willem
des Prinfen van Oranje,
de
Wethouders
ook twaalf
der
jaren te voren
ftad in
zekere
ver»
Mechelen
,
den grooten
Raad (*) BRANDT Bïadz,
626-62^}^
,
GESCHIEDENIS. Raad kelijk
had
des Konings
was.
.,
,
,
,, alleen
gedaan
verklaarde
Hij
„
,
dat
zich
hij
.
,
,
,
welke aanmer-
en
,
%6s
had gewacht en onthouden
„ „
van zich
„
fchap,
„
lens, vallende
„
tuur, buiten het gemeen en vruchtbaar Christen-
„
geloof van onze zaligheid en verlosfing door den
„ „
dood van jezus Christus
maar ook
der eenige bijzondere fecte te begeven: te
om
befmetten met haat
nijd
,
op het uitleggen der
hetwelk door de
liefde
,
of
partij-
van bijzondere gevoe-
verfcheidenheid
,
Heil.
Schrif-
den Zoon van
werkt,
in
God
de hope der
„
opfhanding en des eeuwigen levens.
„ „
hij
5,
als
„
eenigen publieken last,
„
het
5,
gene, dat, (alle bevelen der boosheid uitgeflo-
aangaande de openbare
Religie, als van
de wereldlijke
gemeen perfoon
toekomende
„ „
ten
5,
fcientie in het
,
) openbaar
toegelaten.
En
politie,
Voorts, dat
zoo wel van
bediening,
zich
hebbende noch begeercnde
,
altijd
verftond
gefchikt
had, en in naar het-
fchikken
te
was of zoude
zijn
ontvangen of
aangaande het Huk zijner con-
bijzonder, wilde
hij
rekenfchap ge-
„ ven voor Gods regtvaardig oordeel. Biddende „ hem in geene andere achting te houden, en zijne „ verklaring in het goede te ontvangen, met beiui„ ging van zich in de voorzeide Christelijke eenigte willen „ heid, en burgerlijke gehoorzaamheid houden verzoekende daar van befcheid „ onder , ,
,
„
het zegel der ftad.'*
Dit
werd hem gegeven. Hij
gaf ook een klein gcfchrift aan titel:
Freedzaam
Religie en
acïvijs
den
dag
,
met
den.
of berigt der Christelijke
eenigheid derzelve,
in
dit fcljrift
G»
tot Ï552.
,
van zich on-
,
na C.
niet I^ar'S'Z'
wees
hy
__
KERKELIJKE
3(5(5
na C. G. hij aan : „ hoe alle opregte Christenen moesten Jaari5i7. ^^ overeenkomen in drie grondpunten of hoofdftuk.
„
-
Unie van Utrecht
,,
ken:
5,
maar aangaande de
„ „
wil,
j,
kwamen, en! van
de liefde,
in het geloof, in
rest,
en volmaking der kennisfe van
was
het niet noodig,
een
opbouwing
God,
dat
zij
en
deszelfs
overeen-
allen
waren
gevoelen
hoop;
de
in
rakende de
elk
ja
,
5,
mogt en moest desaangaande volgen het
„
nis ziji:er
5,
God
„
den, naar dat
5,
Niettemin moest ieder zich
benaarfligen
5,
kennis te wnsfen
goede werken vrucht-
„
baar te
„
volmaaktheid in het eeuwig leven (*)."
en
confcientie,
gegeven.
zijn
,
Weinig weken
het
Want van elk zou hem veel of Vv'einig en
,
in
alle
Roomfche
en
Religie
geëischt wor-
Doiiai 's
,
,
je^ merkende, waar
,
of die van
zich verbonden
handhaven
in
dit
maar zich bedienende van
De
van
Prins
zijn
zijnen Broeder
cn bragt nu te
Gelderland en Ziitphen,
Eems en
om
,
,
,
de
en
Or^?;;-
heen wilde, had daar tegen
redenen van Staat niet openlijk in
Sticht van Utrecht
Artois
maar den Re-
,
op eene andere verbindtenis doen werken
fchea den
om
Konings gehoorzaamheid te
ligionsvrede te helpen weren.
VAN NASSAU,
,
voren, den 8ften Januarij 1579,
te
den Gendfchen vrede
om
was.
gegeven
verwachtende elk zijne volkomene
hadden de Walfche Provinciën
Henegouwen
getuige-
hem van
verftand
wege
,
,
,
hoewel
perfoon,
Graaf jan
dat
die
Holland en Zeeland ^
v.
n
het
en de Friefche Ommelanden tus«
,
dt
Lauwer s ^
(*) bxandt Bladz. 62p, 6zo.
zich den tienden Ja-
y
GESCHIEDENIS.
3(^7
dezes jaars 1579 te Utrecht nader verbonden
tinarij
en die
Unie of Fereeniging tekenden
vermaarde
welke vervolgens
best der zeven verecnigde ( geünieerde )
want
halve de bovengenoemde,
gehouden
bij
het verbond
Met
geworden.
is
„
„ „ „
zullen
mngcn
vinden
van
tot
den
dit
ver-
Dat Holland en Zeeland zich
,, ftuk van den Godsdienst,
be-
,
gevoegd,
betrekking
Godsdienst, UiidJe het XlIIde Artikel
bond dus:
,
I^^ns V»
Ceji^esten^
hebben zich nog andere gewesten
federt
na C.
de grondflag van het Gemeene-
als
in het
naar kun goeddunken
Doch de andere Pro-
gedragen.
Unie zullen zich mogen fchikkeii bij den Aartshertog mat,
dezer
naar den Geloofsvrede
j,
THiAS en
Rade,
die van zijn
der alge-
bij advijs
ontworpen: of daarin zulke
,,
meene Staten,
„
orde (lellen,
„
welvaart van elke Provincie of Stad^ en tot hand-
5,
having der geregtigheden van Geestelijken en
alreeds
als zij
vinden zullen
,, reldlijken dienfliig
„
behoudenis der rust
tot
ett
We-
zonder hier in
,
door eenige andere Provincie eenigzins gehinderd
mogen worden; mids nogtans elk vrijheid van Godsdienst behoude, en men niemand, ter oor-
,, te 5,
„ „
zake van den Godsdienst, achterhale of onderzoe-
„
gefteli is."
ke
:
gelijk reeds bij
Over
bij hetzelve
verklaard had,
te willen
terftond
Sommigen verftonden,
eenige zwarigheid.
nootfchap
de Cendfche Bevrediging vastdit Artikel viel echter
niemand
men
dat
in het
bondge-
ontvangen, dan die den Geloofs-
vrede, of ten minfte de
twee Godsdienflen
den
,
Roomschkatholijken en den Hervormden, zou toelaten: weshalve, tot nadere opheldering,
den Februarij, werd
vastgefteld
:
op den
eer-
men
niet
,, dat
s,
G.
,
voor-
5<S8
Ba C. G. Jaarisi/. ïot 1558. -
„
KERKELIJKE GESCHIEDENIS.
voorhad
of Steden
eenige Provinciën
,
j,
den en
5i
groot niet was, dat aldaar volgens
Hervormde
het Bondgenootlchap
maar dezelve
fluiten;
behoorde ge-
integendeel
willen ontvangen
5,
zelve
5,
gedroegen
„
Provincie of ftad zich het bedrijf van
En
naarkwamen ;
het ftuk hier
befluiten
,
niids
;
,
de punten van
zij
en zich
goede
als
zijnde de meening
niet
,
uit
daar in
„
5, in
zich
den Geloofs-
Godsdienst
oefend te worden, van
5, te
die
welken het getal der Hervormden zoo
in
de
55 vrede
„
,
aan den Roomfchen Godsdienst wilden hou*
^{{qq^
te
het-
Patriotten
dat de
eene
de andere
van den Godsdienst zal aantrekken." zullen wy dit Hoofdftuk en dit Deel
mede
dewijl van toen af de
Hervormde Godsdienst
'mhtiNederlandschGemeefjebest zich gevestigd heeft, als
de Godsdienst van den Staat
Gezindheden, alhoewel
,
terwijl echter
met meer
of min naauwe
bepalingen, vrijheid van Godsdienstoefening,
der ingezetenen volkomene
van Geloof hebben
andere
en elk
en ongeftoorde vrijheid
blijven genieten»
%
^^^'^'^
ONTARID,
