Door Martin Franken, projectgroep Leerlingenzorg in het vmbo en praktijkonderwijs

“ Stick Together” , bevordert overgang VMBO ­ MBO 

Door Martin Franken, projectgroep Leerlingenzorg in het vmbo en praktijkonderwijs  Eenvoudige USB sticks vormen het Ei van Columbus om de overgang vmbo­mbo te  versoepelen. Een impuls voor  vmbo en mbo in het voedingsgebied van ROC de  Leijgraaf in de regio NO­Brabant. Het aantal leerlingen dat in de zomermaanden na het  vmbo examen dreigt tussen wal en schip te geraken komt snel en efficient in beeld en  het risico op voortijdig schoolverlaten wordt aantoonbaar gereduceerd. Het blijkt ook  een impuls voor brede samenwerking. Sluitende registratie bij de overstap vmbo­mbo  is geen vanzelfsprekendheid, maar kan. Lichte ondersteuning van risico­leerlingen in  de vakantie periode doet de rest. Met zeer positieve gevolgen ...  Samenvatting  De ervaring opgedaan door de regio NO Brabant leert dat landelijk 15 tot 25% van de vmbo­  leerlingen die in mei het diploma halen, het risico lopen dat ze bij aanvang van het nieuwe schooljaar  nog geen vervolgopleiding hebben gevonden. Indien deze leerlingen zich niet tijdig inschrijven voor  een vervolgopleiding, dan worden ze vaak in een te laat stadium opgespoord. Hierdoor is instroom in  een vervolgopleiding niet of moeilijk te realiseren of ze verdwijnen zelfs “uit beeld“. Voortijdig  schoolverlaten en daaropvolgend een slechte positie op de arbeidsmarkt of jeugdwerkloosheid is het  gevolg.  Han Viguurs, projectmanager Leren &Werken bij ROC de Leijgraaf en tevens RMC  coördinator in de regio, kan uit eigen ervaring boeken schrijven over de problemen, maar ook  enthousiast vertellen over de wijze waarop men in het preventieproject vmbo­mbo “Stick  Together” de koe bij de hoorns vat en de strijd tegen voortijdig schoolverlaten aanbindt op  een cruciaal moment: de zomermaanden na het vmbo examen.  Uit ervaring is gebleken dat veel van deze ‘risico­overstappers’ met ondersteuning in de  vakantieperiode toch in een passende vervolgopleiding geholpen kunnen worden bij de start van het  nieuwe schooljaar. In plaats van 15 tot 25% komt dan slechts rond de 4% niet aan in een  vervolgopleiding op het mbo. Een reductie die aantoont hoe belangrijk en effectief het is de  ‘risicoleerlingen’ bij aanvang van de vakantieperiode in beeld te hebben en begeleiding te kunnen  bieden in de overstap naar vervolgonderwijs. Veel voortijdig schooluitval wordt hiermee voorkomen.  De USB stick, natuurlijk slechts een hulpinstrument, blijkt van onschatbare waarde. Het  principe is zeer eenvoudig: Beheersbaarheid van vsv begint bij sluitende registratie. Daartoe  is een eenvoudig database­programmaatje ontworpen dat, onafhankelijk van alle  gebruikelijke software, geheel zelfstandig op de USB stick functioneert. Deze database wordt  gevuld met de primaire gegevens van alle eindexamenleerlingen. Vervolgens voegt de  dekaan in het stickprogramma informatie toe die het verloop van het keuzeproces van  individuele leerlingen en groepen overzichtelijk in beeld brengt. Door de goede afspraken  tussen RMC, leerplichtambtenaren, VMBO dekanen, zorgcoördinatoren en ROC  functionarissen kan snel en per situatie adequaat geïntervenieerd worden als het  keuzeproces aandacht vraagt. Voor de ene leerling betekent dit een aanvullende test,  excursie of gesprek, voor de andere leerling melding bij de leerplichtambtenaar. Belangrijke

fase blijkt de periode van zomermaanden, als risico­leerlingen denken toezichtloos in  “niemandsland” te toeven.  De doelgroep voor wie het project “ Stick Together”  bestemd is, omvat de  eindexamenkandidaten VMBO. Leerlingen die het VMBO verlaten (gediplomeerd /  ongediplomeerd / voortijdig vertrokken) worden nadrukkelijk gevolgd bij de overgang van het  VMBO naar het MBO of een ander passend vervolg, tijdens de zomermaanden.  Het project wordt uitgevoerd voor alle eindexamenleerlingen VMBO in de regio. In 2005 met  4 VMBO scholen: het Hooghuis College, Udens College, Fioretti en Elde College. Het project  is in 2006 uitgebreid met de VMBO­scholen De Commanderij en het Merlet College; er wordt  gestreefd naar een volledige regionale dekking en uitbreiding naar andere VO’s wordt  overwogen.  Het preventieproject heeft ook de uitstraling dat elke leerling daadwerkelijk en serieus wordt  gevolgd; de kans op ‘ontsnappen’ is zeer gering. De aandacht die “Stick Together” vraagt  leidt tot een grotere gevoeligheid voor het belang van monitoring en een kwalitatief goede  “loopbaandialoog” tussen álle betrokken partijen.“ 

1. Inleiding  Niet elke leerling maakt de overgang van het VMBO naar het MBO soepel. Afgezien van de  onderwijskundige en pedagogische /didactische veranderingen betreft het ook de definitieve  keuze van een vervolgopleiding. Met name de zomerperiode, d.w.z. de periode vanaf de  diplomering binnen het VMBO t/m de eerste weken binnen het MBO is voor menig leerling  risicovol. Dit ondanks alle zorg en voorbereiding die op het VMBO reeds heeft  plaatsgevonden ten aanzien van een beroeps­ en opleidingskeuze en waaraan ook het MBO  haar steentje heeft bijgedragen. Kortom, er zijn nogal wat leerlingen die (beginnen te)  zweven tijdens die ‘overgangsperiode’. De volgende factoren zijn hieraan debet:  ­ leerling weet nog niet of hij/zij is toegelaten tot de opleiding  leerling wil het leger in of bij de politie maar is nog niet toegelaten of wordt afgewezen  ­ leerling heeft nog geen leerbedrijf gevonden (noodzakelijk om de BBL opleiding te kunnen  starten)  ­ leerling heeft in juni nog geen keuze gemaakt voor een vervolg  ­ leerling heeft in eerste instantie besloten om alleen maar te gaan werken maar bedenkt zich  ­ leerling verandert direct na het examen of kort voor het nieuwe schooljaar van gedachten  ­ leerling heeft al voor het examen de school verlaten en weet niet hoe hij/zij verder moet  Al deze factoren kunnen er toe leiden dat niet tijdig met een passende vervolgopleiding wordt  gestart of dat men ‘ het er maar op aan laat komen’ …….. en dus (voorlopig) helemaal niet  aan passend vervolg begint. En de kans dat het probleem tijdig en op de juiste plek wordt  gesignaleerd, en actie wordt ondernomen, is juist in deze periode minimaal.  2. Doelgroep  De doelgroep voor wie het project “Stick Together” bestemd is, omvat de  eindexamenkandidaten VMBO. Leerlingen die het VMBO verlaten (gediplomeerd /  ongediplomeerd / voortijdig vertrokken) worden nadrukkelijk gevolgd bij de overgang van het  VMBO naar het MBO of een ander passend vervolg, tijdens de zomermaanden.  3. Deelnemende scholen.  Het project wordt uitgevoerd voor alle eindexamenleerlingen VMBO in de regio. In 2005 met  4 VMBO scholen: het Hooghuis College, Udens College, Fioretti en Elde College. Het project

is in 2006 uitgebreid met de VMBO­scholen De Commanderij en het Merlet College; er wordt  gestreefd naar een volledige regionale dekking.  4. Doelstelling  Het project realiseert de volgende doelen:  ­  Vroegtijdig inzicht hebben in de bestemming van de eindexamenkandidaten,  waardoor interventie mogelijk wordt;  ­  Door vroegtijdige signalering en interventie toeleiden naar school of een combinatie  van school en werk;  ­  Het terugdringen van uitval in het eerste leerjaar van het MBO.  5. Werkwijze  Alle VMBO­dekanen van de deelnemende scholen in de regio krijgen de beschikking over het  zogenaamde usb­stickprogramma “Stick Together”. Op basis van de door de school  aangereikte gegevens van alle eindexamenleerlingen heeft de dekaan hiermee een  database/instrument in handen voor het volgen van het keuzeproces en ontstaat een  overzicht van de risico­leerlingen waardoor sneller ingegrepen kan worden en effectiever  begeleiding kan worden geboden.  Het programma wordt fysiek aangereikt door middel van een usb­stick voor iedere dekaan.  Het usb­stickprogramma is te gebruiken op iedere willekeurige computer, en is een op  zichzelf werkend stukje software dat niet gebonden is aan al of niet voorkomende  gebruikelijke software (als Excel, Acces of iedere willekeurig andere programma dat scholen  gebruiken).  Het stickprogramma bevat informatie aangereikt door de leerlingenadministratie:  ­  de namen van alle leerlingen die het lopend jaar eindexamen doen,  ­  het geslacht, de geboortedatum, het adres, en het telefoonnummer van de leerling,  ­  het sofinummer  / bsn  ­  de naam van de klas behorende bij de leerling,  ­  de sector waaruit de leerling stamt.  Het stickprogramma bevat verder:  ­  een per individuele leerling of per klas te printen document genaamd “Kort  Screeningsonderzoek” (zie verderop bij Instrumenten/acties),  ­  een per leerling of klas te printen document genaamd “Diploma­vervolg­kaart” (zie  Instrumenten/acties),  ­  de verschillende niveau’s waarin een leerling kan uitstromen,  ­  specifieke risico­factoren die indien nodig voor een leerling aangeduid kunnen  worden,  ­  een lijst met scholen waarnaar de leerling kan uitstromen (deze is uiteraard niet  volledig of uitputtend),  ­  een lijst met namen van de soort opleiding waarnaar de leerling uitstroomt  Het Stickprogramma beoogt het de dekaan gemakkelijk te maken om het verloop van de  vervolgkeuze te volgen. De dekaan kan vanuit het programma een totaaloverzicht van de  stand van zaken uitdraaien in Excel. Dit Excel­bestand kan vervolgens gebruikt worden naar  de doelstelling die men ermee heeft (uitdraai maken per klas, uitdraai maken van leerlingen  die nog geen doorstroomformulier binnen hebben / uit hebben gedaan, etc.)  6. Fasering  Het preventieproject bestaat uit de volgende fasen/activiteiten: · Commitment en afspraken met de betrokken VMBO­scholen · Vergaren informatie vanuit de leerlingenadministratie

· · ·

· · · · · ·

· · · · ·

Overzetten informatie in het programma Stick Together Aanleveren van usb­sticks aan de dekanen, inclusief  voorlichtingsmateriaal (eind sept/begin okt) Tussentijdse evaluatie met dekanen, peiling behoefte ondersteuning  vanuit ROC bij loopbaanleren (bij voorkeur na uitvoering Kort  Screeningsonderzoek) Mogelijke uitvoering activiteiten op VMBO­scholen ter ondersteuning  effectiviteit keuzeproces Invoeren dekaan van definitieve informatie n.a.v. de ingevulde  diploma­vervolg­kaart Totaliseren informatie, analyseren op risicofactoren, prioriteiten  stellen m.b.t. interventies Melding van leerplichtige jongeren zonder bestemming of met risico  bij Leerplichtambtenaar Uitvoering toepasselijke interventies vóór aanvang nieuwe schooljaar Contacteren leerlingenadministratie vervolgscholen (MBO’s),  uitwisseling informatie t.b.v. vaststelling of jongeren ook  daadwerkelijk gestart zijn met hun gekozen vervolgopleiding (medio  sept) Uitvoeren benodigde interventies, melding bij Leerplichtambt Terugkoppelen informatie naar de VMBO­scholen Analyse. vaststelling effectiviteit, evaluatie en vervolgactiviteiten Opstellen rapportage Het eerste jaar de VMBO­populatie binnen het MBO goed in de  gaten houden; vastleggen van (potentiële) uitval. 

7. Instrumenten en acties  De volgende instrumenten/acties kunnen worden ingezet om het project succesvol te laten  verlopen:  Kort screeningsonderzoek  Rond maart/april (of indien gewenst eerder) vult elke leerling in de klas een kort  screenings/intake formulier in (schriftelijk of digitaal) en levert dit in bij de decaan of mentor.  Aan de hand hiervan kan de decaan/mentor zien of extra aandacht besteed moet worden aan  ondersteuning bij de beroeps­ en opleidingskeuze. Het invullen van het screenings/intake  formulier maakt onderdeel uit van het Preventieproject maar is geen noodzakelijke  voorwaarde. Het is wel een goed instrument om vroegtijdig inzicht te krijgen in de  bestemming van eindexamenkandidaten, waardoor interventie mogelijk wordt. Het  screeningsonderzoek richt zich op de betrokkenheid van een leerling bij zijn beroepskeuze,  de zekerheid over zijn keuze en eventuele reden waarom nog niet gekozen is. Tevens kan zo  de eerste keus als die er dan al is vastgelegd worden.  Loopbaanoriëntatie en –begeleiding (LOB)  Mogelijk vanuit de resultaten van het Kort Screeningsonderzoek is er behoefte aan  begeleiding vanuit ROC bij het keuzeproces (“loopbaanleren”). Dekanen, mentoren en ook  individuele leerlingen kunnen middelen aangereikt worden die de kwaliteit van het  keuzeproces kunnen verbeteren. Gebrekkige loopbaanoriëntatie en –begeleiding is een  sterke indicator voor kans op uitval! (zie het rapport “Over leerloopbanen en loopbaanleren”,  loopbaancompetenties in het (v)mbo; F.Meijers e.a. februari 2006)  Completeren van de informatie  Op de zogenaamde Diploma­vervolg­kaart vullen de eindexamenkandidaten hun

vervolgbestemming in en melden of deze daadwerkelijk gerealiseerd is. Het diploma / de  getekende cijferlijst wordt geruild met de diploma­vervolg­kaart.  Meestal is deze kaart de laatste actuele informatie waarover de dekaan kan beschikken  m.b.t. de daadwerkelijke keuzes van de leerlingen en wordt hij gebruikt om na te gaan of van  alle leerlingen de informatie compleet is d.w.z. · aangemeld voor vervolgopleiding · aangenomen bij vervolgopleiding · aangenomen bij leerbedrijf (voor BBL­opleiding) · aangemeld/aangenomen in leger/politie  Indien de informatie niet compleet is, worden leerlingen gebeld en bij onbereikbaarheid  ontvangen zij een invulformulier.  Het doel hiervan is:  ­ de informatie completeren  ­ leerlingen stimuleren zich alsnog aan te melden c.q. te stimuleren na te gaan of men is  aangenomen.  Begeleiding gedurende de zomermaanden  Aan de hand van de verzamelde gegevens wordt contact opgenomen met veronderstelde  risicoleerlingen om de keuze af te ronden en/of te begeleiden naar een passend vervolg. Dit  kan inhouden:  Adviseren leerbedrijf  Leerlingen adviseren ten aanzien van het vinden van een leerbedrijf.  Ondersteunen vervolgacties  Leerlingen ondersteunen die nog geen keuze hebben gemaakt. Dit kan inhouden:  ­ één of meerdere keren (telefonisch) advies  ­ uitgebreidere intake en assessment om het ‘willen’ en ‘kunnen’ vast te stellen  ­ beroepskeuze­onderzoek (indien dit beslist noodzakelijk is)  ­ advies om deel te nemen aan een beroepskeuze­oriëntatietraject en/of het toeleidingstraject  binnen een ROC.  Leerlingen bellen  Leerlingen worden veelal tussen 17.00 en uiterlijk 21.00 gebeld omdat dan de bereikbaarheid  het grootst is. Om de lijnen kort te houden kunnen leerlingen veelal zelf terugbellen via een  06 nummer.  Ouders informeren  Alle ouders ontvangen direct na de uitreiking van de cijferlijsten via de VMBO­school een  brief waarin zij worden geïnformeerd over het preventieproject. Daarin staat ook nadrukkelijk  aangegeven dat zij tijdens de gehele zomerperiode – met uitzondering van maximaal 3  weken in juli­augustus – contact kunnen opnemen met Way2Go wanneer zij op de één of  andere wijze ondersteuning willen.  Kort voor de start van het schooljaar op de ROC’s ontvangen zij opnieuw een brief waarin  hen nogmaals wordt gewezen op de ondersteuningsmogelijkheden door Way2Go.  Check start vervolgactiviteit  Bij de ROC’s wordt nagegaan of de leerling daadwerkelijk is gestart met de opleiding die  hij/zij heeft opgegeven. Is de leerling daar niet daadwerkelijk gestart, dan wordt deze gebeld  en gevraagd wat hij/zij wel is gaan doen. Zonodig wordt dit gecontroleerd. Indien de leerling  een opleiding start buiten de regio, wordt ook betreffende ROC gebeld.  Interventie

Na terugmelding van leerlingen die bij vervolgonderwijs zijn aangemeld, maar in september  niet zijn aangekomen. Nader onderzoek van leerlingen die geen helder beeld of keuze  hebben van het vervolgtraject.  Checken bij de vervolgopleidingen of de leerling daadwerkelijk aan de opleiding is begonnen.  In kaart brengen met welke reden er nu uitval is. Leerlingen actief benaderen om zoveel  mogelijk jongeren terug te leiden naar een opleiding.  8. Tijdsduur  Het korte screenings/intake onderzoek (en eventuele voorlichting) start in maart. De  vervolgacties vinden plaats direct vanaf het moment dat de cijferlijsten, die behoren bij de  diploma’s, zijn uitgereikt tot aan het moment dat de ROC’s geheel gesloten zijn. De  activiteiten dienen juist in deze periode plaats te vinden omdat aanmelding dan nog mogelijk  is en leerlingen door de ROC’s geïnformeerd kunnen worden. Meestal betreft het de periode  half juni tot half juli.  Gedurende een periode van maximaal drie weken vinden geen acties plaats, in verband met  de vakanties. Daarna wordt verder gegaan met het volgen en activeren van de leerlingen.  Vóór de vakanties van de ROC’s heeft immers nog niet elke leerling een keuze gemaakt. Het  volgen van de leerlingen gebeurt tot medio september. De eindrapportage vindt plaats in  oktober.  Rond 1 oktober is exact in beeld wat de werkelijke bestemming is van de voormalige VMBO  leerlingen. Dit kan uitgesplitst worden naar sectoren en afdelingen binnen het VMBO. Indien  wenselijk kunnen ook factoren als geslacht en etniciteit in beeld worden gebracht. Per VMBO  is exact in beeld te brengen of de sectorkeuze /afdelingsprogramma binnen het VMBO een  logisch gevolg heeft binnen het MBO. Aangezien van elke leerling op naam bekend is welke  opleiding hij/zij binnen het ROC volgt, is na bijv. een jaar gemakkelijk na te gaan hoe de  voortgang is.  9. Resultaat  Het Preventieproject voorkomt dat leerlingen onnodig tussen wal en schip vallen.  De bestemming van de eindexamenkandidaten is vroegtijdig bekend, waardoor bijtijds  eventuele interventie kan plaatsvinden.  Vroegtijdige signalering en interventie leiden merendeels tot een vervolgbestemming op  school en/of werk.  De uitval in het eerste jaar van het MBO wordt teruggedrongen.  10. Uitvoering  Voor het slagen van dit project is het noodzaak dat er op verschillende fronten meegewerkt  wordt en het mogelijk is om een inspanning te leveren ten behoeve van de uitvoering van dit  project. Way2Go zou de projectleiding op zich kunnen nemen en een deel van de  administratieve werkzaamheden kunnen verrichten. Binnen de scholen zullen decanen,  medewerkers betrokken bij de zorgadvies teams en verzuimcoördinatie uitvoerend werk  kunnen doen, naast de leerling­ en deelnemersadministratie. De leerplichtambtenaren  werken mee daar waar het de leerplichtige leerlingen betreft.  Projectopdrachtgever is het VMBO­MBO overleg, waarin directievertegenwoordigers van de  VO en MBO scholen in de regio participeren.  11. Resultaat  Meer leerlingen starten aan het begin van het schooljaar tijdig met een bij hen passende  beroepsopleiding waardoor de uitval in het eerste leerjaar van het MBO vermindert. Het  preventieproject heeft ook de uitstraling dat elke leerling daadwerkelijk en serieus wordt  gevolgd; de kans op ‘ontsnappen’ is zeer gering. De aandacht die het project vraagt leidt tot  een grotere gevoeligheid voor het belang van monitoring en een kwalitatief goede  “loopbaandialoog” tussen álle betrokken partijen.“