Don Duyns regisseert De Verminkten
Bizarre hang naar orde en regelmaat Dit heeft veel weg van een luisteren huiver-verhaal. De Tsjechische schrijver Hermann Ungar L 18931929). die het allemaal bedacht heeft in zijn novelle 'De Verminkten', uit 1923, beoogt meer dan dat. Hij schetst een „Kafkaëske wereld, waarin menselijk handelen wordt gedicteerd door geconditioneerde reflexen. Een soort schreeuw van Munch." Theaterwetenschapper, regisseur en schrijver Don Duyns (28) las de novelle en zag er meteen materiaal in vuor „zowel absurd als verontrustend theater." Hij is aan het bewerken geslagen en heeft alle voorkomende personages en gebeurtenissen herleidt lot de weheater derwaardigheden van bovengenoemde figuren. Bij het in Utrecht neemt niet weg dat hij mei bijgelo- gevestigde gezelschap Growing vige overtuiging elke afwijking in Up in Public, waarvan Don Duyns zijn over-gereguleerd bestaan als mede-oprichter en mede-artistiek een voorteken opvat. leider is, wordt het gelijknamige Het is daarom levendig voor te stuk vertolkt door Michel Dustellen dat hij compleet van slag nant, Dennis Rudge, Robijn Wenraakt wanneer zijn hospita, een \ delaar en Stijn Westenend. weduwe, zich hardnekkig aan Hij heeft bewustvoor hen gekohem opdringt. Zijn vroegere boezen.1 ,,A1 deze acteurs hebben in zemvriend, dooreen slopende combinatie met elkaar eveneens ziekte invalide geworden, veriets unheimisch, iets vreemds. De stoort eveneens zijn opzettelijk sfeer en toon in deze voorstelling geïsoleerd, maar overzichtelijk le- is heel belangrijk. Het gaat over ventje. Tot overmaat van ramp oe- paranoïde ideeën, over onderlinfent de inwonende verpleger en ge spanningen van mensen die ex-slager religieuze druk op hem mei elkaar te maken krijgen. 'De uit. Franz Polzer raakt dusdanig Verminkten' gaat tevens over vrijlosgeslagen van zijn zekerheden, heid, waar niemand daadwerkedat hij zijn hospita onthoofd. Max Smith
e scheiding in het haar van vrouwen, doei hem denken aan hun geslachtsorgaan. En daar is hij. Franz Polzer. vies van. Niet dat hij een zonderling is, maar deze bankemployé is nu eenmaal bang voor vrouwen. Orde en regelmaat is zijn lijfspreuk. Daar heeft hij zich volkomen aan ondergeschikt gemaakt, zowel op zijn werk als in zijn vrijelijd. Een bidprentje van St. Franciscus vereert hij als een heiligheid. Dat
D
lijk voor durft te kiezen. Eigenlijk is die vrouw nog het meest vrij. Daarom gaat ze eraan." „Bij mijn voorstellingen laat ik de casting niet aan anderen over. Ik ben daar zelf vrij goed in. De spelers moeten wel bij me passen. Bij mij zijn ze niet uitsluitend uitvoerders, ik ben geen soepele regisseur, maar hun inbreng ervaar ik • als heel belangrijk. Ik maak vaak dankbaar gebruik van hun denkbeelden. Theu Boermans van De Trust zegt dat tachtig procent van de acteurs dom is, Die mening deel ik niet. Ik leer nog steeds veel van hen tijdens het werkproces. Voor mij behelst theatermanen meer dan in een afgesloten lokaal een toneelstukje repeteren In dai gezamenlijke proces wil ik met en via hen meer aan de weet komen over het leven en over mezelf.' In de repetiüepeiïode ontstaat er volgens Don Duyns doorgaans wel een hechte band, maar dat hoeft niet altijd te leiden tot blijvende vriendschap. Anders dan voorheen, gaat hij ook bij 'De Verminkten' flinke aanvaringen niet uit de weg. „Net als ik heeft, het gros van de spelers hel horoscoopteken Ram. Rammen zijn koppig en vasthoudend. Dus kun je nagaan. Vroeger had ik zoiets van: in godsnaam geen ruzies. Bij de vorige productie 'Zomertrilogie' van Franz Xaver Kroetz heb ik die softe opstelling uverboord ge-
. . , „ „
, n m.l.iiW,. U T — ^ —
- f " — » » * — — ' *
D.V. m in..U„M-«nr. g i...nDonDu y „.
bij Growing Up in Public (Foto Reyn van Koolwijk).
gooid. Zolang het maar niet persoonlijk wordt, ga ik geen meningsverschil meer uit de weg." In het verleden werden zijn voorstellingen gekenmerkt dooreen licht-amuserende toonzetting, zoals in het door hem geschreven stuk met de oer-Hollandse 'helden' Dick, Abe, Johnny en Hans= je. Sinds enige tijd is Don Duyns „meer de diepte ingegaan." Het eveneens door hem geschreven en twee jaar geleden geregisseerde 'Ouderdomsvlekken' vindt hij er een duidelijk voorbeeld van. „Je moet steeds dieper durven graven, anders loop je vroeg of laat
niet vreemd. „Dat komt omdat ik vast. De dingen die ik voordien in tal van lachwekkende zaken maakte zou ik nu niet meer doen. mezelf herken. Mijn humor gaat Die voorstellingen spraken de niet ten koste van anderen. De mensen vooral op hun amuseburgerlijke kleinsteedsheid, die ik mentswaarde aan. Ze waren in in vorige stukken heb getoond zit feite meervormonderzoekingen. Nu stel ik vooral de inhoud voor- ten dele ook in mij. Ik ga ook elke op. De vraag wat moeten de men- zaterdag naar de Hema-coffeeshop. Ik houd vanfilmsals Jurassen ermee met zo'n voorstelling, sic Pare, van MTV. Ik zit het liefst acht ik nu mede van belang bij de keuze van een stuk. Zonder mora- thuis; ik ga niet graag op vakanliserend te zijn. Moralisme is voor tie." mij iets vreselijks. Aan 'De Ver„Zo'n Perzich tapijtje op de vloer minkten' kun je los van de extreen die wansmakelijke meubels die miteiten je eigen relatie met anwe in 'De Verminkten' als decorderen toetsen." stukken gebruiken, is niet als kariIronie is hem echter nog steeds katuur bedoeld. Veel mensen heb-
ben in die trant hun huizen ingericht. Dat zoeken naar rust en orde, wat zo typerend is voor Franz Polzer, vind je bij menigeen terug. Evenals die geestelijke hardheid waarmee ze elkaar voor hun karretje proberen te spannen. Dat probeer ik aanschouwelijk te maken met een lichte toets. Niet door drammerig te zijn, daar houd ik absoluut niet van." 'De verminkten' door Growing up in Public. De Utrechtse School Utrecht, wo 5 t/m ze 8 mrt (vr 7 mrt première) 21.00 uur. De Fransche School Culem* borg, i J 2 2 mrt; De Lieve Vrouw Amersfoort, vr 4 epr.
Utrechts Nieuwsblad, 8 maart 1997
•
•
•
i
Halve keuzes in De Verminkten Utrecht
Het .gekerm van varkens weerklinkt op het moment dat Franz Polzer het hoofd van zijn zwangere hospita met een- groot slagersmes van haar romp afsnijdt. De moord zelf is niet zichtbaar. Polzer is een onzeker en egocentrisch mens. Daarom is hij gefixeerd op orde en regelmaat. Zijn overzichtelijk afgebakend bestaan als nauwgezet bankemployé raakt echterverstoord. Eerstdoordevereenzaamde weduwe bij wie hij inwoont en die zich ook seksueel aan hem opdringt. Terwijl hij toch al zo'n angst voor vrouwen heeft. Dan door een dominante vriend die als gevolg van een dodelijke ziekte zijn ledematen verliest. Voorts door diens verpleger en exslager, die met zijn godsdienstfanatisme Polzer nog meer uit zijn geestelijk evenwicht brengt. 'Wie helpt me' roept hij tenslotte totaal ontredderd uit. Naar het boek 'De verminkten' van Hermann Ungar heeft Don Duyns dit gelijknamige stuk geschreven en geregisseerd. Zoals de titel het aanduidt gaan alle vier de pe rsonages op de een of andere manier verminkt door het leven: de een door zijn ziekte, de ander als gevolg van desolaatheid; de derde door zijn religieuze obsessie en Polzer omdat hij zich krampachtig verzet tegen elke verandering in zijn overdreven gereglementeerd leventje. 'De verminkten' heeft de potentie van een sterk psychologisch drama, gecombineerd met de span-
ningvan een thriller. Vanwege hun overtrokken en dwangmatige neuroses hebben de figuren tevens iets tragi-komisch over zich. Don Duyns heeft in zijn regie deze aspecten jammer genoeg niet ten volle uitgediept. Het is van alles een beetje, zonder dat het tot een homogeen geheel is geworden. Het absurde heeft daarbij - wellicht onbedoeld - soms te veel de overhand. Met als gevolg dat er om in de kern intrieste zaken gelachen wordt in de zaal. De vertol kingen zijn evenmin zuiver op elkaar afgestemd. Aan Michel Dunant als Polzer zie je meteen dat hij een bangelijk en kleinburgerlijk mannetje is. Robijn Wendelaar speelt de hospita met een zekere mate van intrigerende onschuld. Stijn Westenend in de rol van de eveneens lichamelijk verminkte, autoritaire vriend van Polzer praat en gedraagt zich haast als een karikatuur van een bekakt iemand. En van Dennis Rudgegaat een onderhuidse beangstigende dreiging uit. Doordeze verschillendespeelstijlen gaat 'De Verminkten' te veel zwalken en verliest het stuk helaas aan zeggingskracht. Max Smith De Verminkten, naar een novelle van Franz Polzer. Bewerking en regie Don Duyns. Vertolkers: Stijn Westenend, Dennis Rudge, /Wichel Dunant en Robijn Wendelaar. Gezelschap: Crowing Up in Public. Première: vr 7/3 Utrechtse School Utrecht. Vanavond reprise aldaar. Ook op reis: o.m. De Fransche School Culemborg (22/3); De Lieve Vrouw Amersfoort (4/4) en Frascati III Amsterdam, wo 15 t/m zo 19 apr
De Telegraaf, 10 maart 1997
Kafkaïske sfeer in 'De Verminkten' Ze hebben allemaal een tic, de personages in 'De Verminkten'. Polzer, een bankbediende, heeft een ziekelijke hang naar orde en regelmaat. Bovendien is hij doodsbang voor seks en vrouwen. Zijn hospita, Klara Porges, wil niets liever dan hem het bed in krijgen en laat geen moment onbenut dat te proberen. Dan is er Polzers jeugdvriend, Karl Fanta. Gekluisterd aan een rolstoel maakt hij cynische grappen over de liefde, die hij niet langer zelf kan bedrijven, en de verschrikkelijke stank die zijn etterende lijf verspreidt. En zijn verpleger, Sonntag, is ex-slager en fanatiek religieus. Toch zijn het gewone wen, boezemen angst in, lamensen, hunkerend naar chen hysterisch, praten zalliefde en aandacht, maar vend. Karikaturaal worden ze met een dubbele moraal. dan ook neergezet, eigenaarNaast het oergevoel bij el- digheden vergroot. Onvermijkaar willen te willen horen delijk zal dit gekrakeel en gestaat de egoïstische drang tot konkel leiden tot een vreselijzelfbehoud, desnoods ten ke daad. Die gebeurt dan ook. koste van de medemens. Zo Het is de bankbediende die in speelt merTspelletjes met el- een vlaag van waanzin zijn hoskaar, waardoor een Kafkaïs- pita vermoordt. Cynisch is dat ke sfeer ontstaat. Wantrou- hij, de naïefste van het stel, de wen overheerst. Wat doet vreselijke daad begaat. De die ex-slager 's nachts met boodschap is duidelijk. Niet de zij n mes ? Van wie is het kind vermoorde vrouw is het dat de hospita in zich draagt? slachtoffer, maar deze simpele Sterft de onfortuinlijke in- ziel, gedreven tot de daad door valide een natuurlijke dood, de kille wereld waarin hij of wordt hij wellicht ver- leeft. moord? Zoveel ellende had tot Van meet af aan staat een zwaar, moraliserend toneel vreemd stelletje op het gro- kunnen leiden. Maar Don te, kale toneel. Ze schreeu- Duyns, die ook de theaterbe-
Voorstelling: 'De verminkten' naar Hermann Ungar; gezelschap: Growing up in Public; regie: Don Duyns; spel: Michel Dunant, Robijn Wendelaar e.a.; gezien: De Utrechtse Schoolinfo: 030-2334026.
werking van de oorspronkelijke novelle van Hermann Ungar maakte, benadrukt vooral het absurde in zijn regie, zoveel zal inmiddels duidelijk zijn. Daarbij passen de soms slapstick-achtige scènes en de eigenaardige typetjes. Gelukkig blijft het spel niet steken in een sfeer van quasi-vrolijke oppervlakkigheid. Gaandeweg maakt zich een gevoel van onbehagen van de personages meester die doorsijpelt naar het publiek. „Elk wordt tot zijn daad gedwongen, telkens opnieuw", zegt verpleger Sonntag. Dat beklemt en maakt zonder meer duidelijk: dit is de wereld in het klein. Lies Schut /
Snakken naar een grapje TONEEL De Verminkten, naar Herman Ungar, door Growing up in Public. Toneelbewerking en regie: Don Duyns. Gezien: 8 maart, De Utrechtse School; te zien in Amsterdam: 15 t/m 19 april, Frascati.
door HANS VAN DEN BERGH
Midden-Europa is het domein van de klassieke vrouwenhaat. In heel wat romans en menig toneelwerk paradeert daar het personage van de mannenverslindende en -castrerende vrouw, die uiteraard de absolute top bereikt in de huishoudster uit Canetti's Het Martyrium. Maar ook de Tsjechisch-Joodse schrijver Herman Ungar, tijd- en landgenoot van Kafka, weet er weg mee. In zijn verhaal De Verminkten, door Don Duyns tot een toneeltekst bewerkt, is de kamerverhuurster Klara Porges de bloedzuigster die haar commensaal Polzer langzaam maar zeker in haar netten verstrikt tot de dood er op volgt. Maar voordiea hebben we ook al kennis gemaakt met Polzers langzaam wegrottende vriend Fanta en diens ziekenoppasser Sonntag, van huis uit een godsdienstwaanzinnige ex-slager. In dit charmante gezelschapje speelt zich de loodzware handeling af, waarbij de naïeve Poltzer steeds verder wordt vernederd en misbruikt. Geen grapje doorbreekt de somberheid, geen enkel moment tekent zich iets hoopgevends af. Het is wel een Kafka-achtige situatie, maar zonder diens fantasie, stilistische verfijning en betekenisvolle symboliek. Bij Ungar is het de verrotte, anti-semitische samenleving zelf die aan de kaak wordt gesteld. Het blijft de vraag welke boodschap de jonge toneelmaker Don Duyns aan deze grimmige geschiedenis heeft. In ieder geval heeft hij er een stijlvaste bewerking van gemaakt en er een griezelig nauwgezette voorstelling van gegeven met zijn eigen 'theaterfirma' Growing up in Public. Er wordt door de vier spelers met toewijding geacteerd, maar de lelijkheid en naargeestigheid van het gebeuren deden mij snakken naar een vleugje optimisme of modern relativeringsvermogen. Het werd ons niet gegund.
NRC, 12 maart 1997
mens opgediend als een ie Voorstelling: De verminkten, naar Hermartn Ungar, door Growing up in Public. Vertaling: Carlien Brouwer; bewerking en regie: Don ; Duyns; Spel: Michel Dunant^ Dennis Rudge, Robijn Wendelaar, Stijn Westenend. Gezien: 7/3 De Utrechtse School, Utrecht. Tournee t/m 26/4; i n I 030-2334026. •
. ,
Door ANNERIEK DE JONG
De hel, dat zijn de anderen, met wie je onherroepelijk te maken krijgt, ook al probeer je je aan hen te onttrekken. Franz Polzer in Hermann Ungars roman Die Verstümmelten probeert de hel te ontlopen door zijn eigen gang te gaan. Schoenen poetsen, slapen, wandelen, zulke handelingen verricht hij al jaren alleen, volgens een strak schema dat hem enige houvast biedt in deze gevaarlijke wereld. Wat de Praagse bankbediende niet door heeft, is dat juist zijn ordelievendheid hem de das om doet. Zijn hospita, een hongerige weduwe, speelt handig in op 's mans panische angst voor veranderingen. Vervult hij haar wensen niet, dan dreigt Klara Porges hem op straat te zetten, dus zit er niets anders op dan timide te gehoorzamen. In de toneelvoorstelling die Don Duyns van Ungars boek maakte, is Polzer binnen de kortste keren Porges' minnaar, hoewel hij als de dood is voor vrouwen en zeker voor vrouwen met middenscheidingen. Actrice Robijn Wendelaar hééft op haar hoofd zon scheiding, een hele brede witte. Die moet haar iets strengs en vervaarlijks geven. Maar ze is toch vooral
een karikatuur, dit loeder met haar opdringerige onderlijf en inhalig slurpende mond. De ve,rnietigendai kritiek van Ungar op de moderne mens wordt bier opgediend als een smakelijk hapje. Growing up in Public, de mede door Don Duyns geleide theater^ firma in Utrecht, lijkt een vlot publiek te willen behagen met vlotte^ produkties die wel brutaal en gek nig zijn, maar ook nogal plat en voorspelbaar. Leuk hoor, zo'n" bange vent in de klauwen van een vals en bezitterig wijf. Alleen" wordt de kern van Ungars kritiek —: op het collectieve egoïsme,' waaraan de weinig effectief voor zijn eigen hachje vechtende Polzer zich net 'zo goed als de anderen* schuldig maakt — teniet gedaan door effectbejag en zwakke acteerprestaties. Onverhoedse changementen en electronisch versterkte geluiden moeten ons de stuipen op het lijf jagen, maar dat lukt niet echt. Mi» chel Dunant is als Polzer nog eendimensionaler dan Wendelaar** zijn tegenspeelster; hij slaat bij het intoneren nog vaker de plank mis dan Dennis Rudge, als godsdienst* waanzinnige verpleger, en alledrie vallen weg naast Stijn Westenend., Deze pas afgestudeerde acteur zet als enige een geloofwaardig, personage neer. Polzers vriend Karl Fanta, een invalide met voortdurend uitdijende abcessen op almaar slinkende ledematen, is een door achtervolgingswaan ge-> teisterde zelfkweller, die uitsluitend genoegen beleeft aan het kwellen van zijn medemens. Hij is interessant — wat je van de overigen uit het kwartet, hoe verschrikkelijk ook, moeilijk kunt zeggen.
MARE; Leids Universitair Weekblad, 13 maart 1997
Spanning strandt voortijdig in Ungars 'De Verminkten' De Utrechtse theaterfirma Growing up in Public bezoekt volgende week voor het eerst Leiden met een voorstelling. Don Duyns, één van de vierjeugdige firmanten, bewerkte en regisseerde de novelle 'De Verminkten' (1923) van Hermann Ungar. Slechts kort kon Hermann Ungar genieten van zijn schrijverscarrière. Reeds op 36jarige leeftijd, in 1929, overleed de Duitstalige Tjech, zoon van joodse ouders. Hij behoort tot die grote en almaar uitdijende groep schrijvers in de wereldliteratuur wiens werk voldoende van belang lijkt en diede lezerdus niet mag veronachtzamen, maar aan wie hij toch nooit toekomt. Hulde daarom aan de theatermaker die dergelijk werk toegankelijk maakt. Don Duyns trok al eerder de aandacht met opmerkelijkeonderwerpen, zoals in zijn zelfgeschreven 'Dick, Abe, Johnny en Hansje', over vier eeuwige Hollandse helden. Met Daphne de Bruin, Paul Feld en Jeroen Kriek vormt hij het collectief Growingup in Public, dat al jaren onafgebroken een stroom theaterprodukties aflevert.
Broeierig Ungar was een ti jdgenoot van Kafka en de sfeer in het stuk "De Verminkten' is wat wij nu Kafkaësk noemen: wereldvreemde
personages zitten opgesloten i n een leven dat zich voordoet als een benauwend, gesloten systeem. Regisseur Don Duyns koos er terecht voordefigurente vangen in taal: de gebrekkige communicatie toont hun isolement. Het decor bestaat daarom uit niet meer dan een wit gaasdoek, per scène aangevuld met enkele, op dat moment noodzakelijke objecten. Hoofdpersoon in 'De Verminkten' is de mensenschuwe bankmedewerker Franz Polzer, die een kamer huurt bij de weduwe Klara Porges. Polzer, bezeten van orde en rust, slaagt er niet in weerstand te bieden aan de broeierige toenaderingen van juffrouw Porges. Steun en raad zoekt hij bij zijn vriend Karl Fanta, een invalide i n een rolstoel, lijdend aan mysterieuze aandoeningen. De verknipte en cynische Fanta biedt echter nauwelijks realistisch tegenwicht voor de vreemdsoortige opvattingen van Polzer. De bankbediende laatzich dan ook strikken door de doorzichtige trucs van zijn hospita. Hij maakt haar zwanger. Ondertussen bedelt Fanta om een verpleger die zijn toeschietelijke vrouw Dora kan vervangen. Die komt er in de persoon van Sonntag. een vroegere slager, die zwijgzaam zijn werk uitvoert. Maar vanaf het moment dat hij zijn mond opendoet en zijn vrome theorieën uit de doeken doet, kantelt de voorstelling. Tot dan, op driekwart van het stuk, intrigeert de spanning
die de drie eigenaardige personages creëren. Stijn Westenend legtzoveel venijn in zijn scherpe stem dat hij de fysieke beperking van de rolstoel ruimschootscompenseert. Terwijl Michel Dunant met behulp van een schichtige motoriek juist adequaat de tics van Polzer demonstreert. Robijn Wendelaar, die juffrouw Porges speelt, haalt hun niveau echter niet. Met haar onbuigzame stem en fragiele verschijning weet ze duidelijk geen raad met de duistere en wispelturige stemmingen van de als steeds dikker wordende omschreven hospita. Ondanks haar onbeholpen spel houdt het drietal, geholpen door de soms vermakelijke wendingen in Ungars tekst, gemakkelijk de aandacht vast. Maar bij de uiteenzettingen van Sonntag over zijn religieuze inzichten zakt de concentratie onherroepelijk.
Roddel Sonntag's mystificerend bedoelde intermezzo's werken vooral verwarrend. De botsingen tussen de andere personages boeten vervolgens meteen aan effect in. Duidelijk is dat iedereen spoken begint te zien door de praatjes van Sonntag en dat steeds ondoorzichtiger wordt wat roddel enwatwaarheidis. Of het de bewerker of de regisseur Duyns is die hier het spoor bijster raakt, is niet duidelijk, maar de zorgvuldig opgewekte nachtmerrie-achtige sfeer komt wel erg plots en onverwacht tot een climax, met een nauwelijks ingeleide metamorfose van de schuchtere Polzer tot moordenaar. Dat is jammer van al het aardige voorwerk. Mij prikkelde de lange aanloop wel voldoende om met voorrang bij Ungar zelf nagaan te lezen hoe hij degeschiedenisafrondde in zijn novelle. De vraag is of dal een compliment is vooreen theatermaker. Ron Rijgliard De verminkten, van Hermann Ungar, door Growing np in Public. Woensdag 19, dunderdag20maart, LAKtheater, 20.30uur.
? o -i
'Schreeuw van Munch' op toneel Van onze medewerker HANS KOTTMANN 'Hóe het niet me gaai zonder benen i-nniti abcessen op m'n armen? \ üorirt tït-Iijk beste jongen, voortreffelijk!' Dat zegt bet personage Kar) Fanta in de roman 'De verminkten' (uit 1923) van de Tsjechische schrijver Hermann L'ngar. Don I hryns: theatermaker, schrijver, regisseur en mede-artistiek leider van de {h'eaterfirma Growing Lp in Pubik, Lis bet boek en zag er meteen eeb voorstelling in. „Dal heb ik wel vaker, maar dit keej:bleef dat gevoel. Het is een soarjt 'Schreeuw van Munch' maar , daij'pp papier. Het is een boek als eeïtóachtmerrie waarin iedereen klaarwakker is. Maar laat ik me niêtiiitputten in vergelijkingen. Ik w&ihet 'De verminkten' theater maken dat leeft, schreeuwt, beeft en.beweegt. Of dat lukt? Dat weet jeWoit van tevoren, maar ik zeg altijjlpiaar: beter hoog mikken dan laóg-vallen. Of zoiets." 'Onverminkten' is volgens Duyns grappiger en tegelijkertijd nog benauwender dan wat diens beroemde tjjdgenoot Franz Kafka bijvoorbeeld in 'Het proces' beschreef. „De personages zitten allemiai gevangen in hun eigen (waan)dêhlcbeelden. Bankbediende Fhiiïz Polzer gelooft in orde en punctualiteit. Hij trekt in bij zijn uitdijende hospita Klaradiehem in haar netten probeert te vangen. Dan heeft hij nog een vriend. Karl Fanta, die door ziekte steeds meer
ledematen verliest en de nieuw inwonende verpleger, Sonntag, blijkt een godsdienstwaanzinnige... Kun je het nog volgen'1 Het is kortom een psychologische thriller die zich afspeelt in een wereld, die zeventig jaar na verschijning, angstaanjagend veel op de onze lijkt."
Schrijver en theatermaker Don Duyns brengt Ungars 'Verminkten'
3
a O K
O"
5" Ui
3 u
Nadruk ,.Ik kies steevast voor mensen met wie ik graag wil werken", verklaart Duyns zijn keuze voor de vier jonge acteurs. „Naast een scherpe tekstbehandeling wil ik de nadruk leggen op een zeer fysieke manier van acteren." Duyns kreeg bekendheid door zijn teksten en regies bij theatergroep Hollandia, zoals 'Ouderdomsvlekken' (voor drie actrices) en het heldenstuk 'Dick, Abe, Johnny en Hansje' (voor vier acteurs), naast 'gemengde' producties als 'Kadavercantaie'en 'Zomcrtnlogie'. De waarschijnlijk productiefste schrijver van Nederland, die nog dertig worden moet. schreef al elf toneelstukken bij elkaar die onlangs gebundeld zijn. Duyns belicht graag de bizarre kant van hei alledaagse leven en in zijn werk gaan (Hollandse) gezelligheid en verrotting vaak hand in hand. 'Kuifje in een wereld vol emotioneel kannibalisme', zou je kunnen zeggen. „Eerst zal ik u het hoofd afsnijden. Daarna zult u de waarheid kennen", citeerde hij twee jaar geleden Hergés beroemde stripheld. Binnen het in Utrecht ge-
c. =r c_ £T
zeg maar de lesbische variant op Dracula — en Courlney Love." „Ik stel me voor dat ik het heel ritmisch schrijf, bijna als een rap. Op hel Lowlands-fesiival heb ik trouwens opgetreden met een soort voorstudie. Ik moest op na een schetenlater uit Engeland, maar gelukkig waren er genoeg mensen blijven zitten." Op hei zomerfestival De Parade wacht de voorstelling 'De Beestmens' die hij samen met Hans Dagelet maakt („ons vierde project samen") en voor volgend seizoen staat een kruisbestuiving mei de theatergroep Suver Nuver op het menu. Growing l'p in Public speelt 'De verminkten'. Foto Reyn van Koolwijk vestigde Growing Up in Public, dat onafgebroken nieuwe Nederlandstalige teksten uitbraakt maar ook werkt vanuit bestaand repertoire, beheert Duyns de portefeuille 'Public Hcroes'.
„Dat betreft de mislukte held die roem heeft gekend en daarna in de vergetelheid is geraakt. Mijn helden moeten steeds soberder worden. Uiteindelijk gaat het mij om een levensgevoel, een tragiek die je bespeurt in alle streven en daden van mensen. In het aangezicht van de dood komen die daden in een
vreemd licht te staan. Ik wil wel dat vreemde laten zien. Het Hollandse fascineert mij. De nivelleringsdrang, die boerenlulligheid waardoor er in dit land nooit vreselijke conficten zullen ontstaan." Ondertussen schrijft Duyns driftig verder aan de monoloog 'Love and Heaven' (alleen te zien tijdens het
Utrechtse Festival a/d Werf) voor de actrice Sophie Hoeberechts, bekend van jeugdtheatergroep O'Mamaree. „Het wordt een zoektocht van een vrouw naar haar schaduwzijde, waarvoor ik me heb laten inspireren door Sophie zelf, de hal f-pornografische stripverhalen 'Vampierella' en 'Lucifera' —
Voorstelling 'De verminkten' naar Hermann L'ngar door Growing L'p in Public. Spel: Michel Dunant, Dennis Rudge, Robijn Wendelaar en Stijn Westenend. Regie en bewerking: Don Duyns. Te zien: HAARLEM, Toneelschuur, 14 en 15 maart; AMSTERDAM, Frascari, 15 t/m 19 april.
Haarlems Dagblad, 14 maart 1997 —
•
•
•
•
De Verminkten vanavond en morgen in de Toneelschuur
Regisseur Don Duyns: 'Je moet steeds dieper durven graven' mans van De Trust zegt dat tachtig procent van de acteurs dom is. Die mening deel ik niet. Ik De Verminkten door Crowing up in public. Regie en bewerleer nog steeds veel van hen tijdens het werkking. Don Duyns. Spel: Michel Dunant, Dennis Rudge, Robijn proces." Wendelaar en Stijn Westenend. Te zien: Toneelschuur Haar„Net als ik heeft het gros van de spelers het lem, vr 14 en za 15 maart. horoscoopteken Ram. Rammen zijn koppig en vasthoudend. Dus kun je nagaan. Vroeger had De scheiding in het haar van vrouwen, doet ik zoiets van: in godsnaam geen ruzies. Bij de hem denken aan hun geslachtsorgaan. En daar vorige productie Zomertrilogievaxi Franz Xaver is hij, Franz Polzer, vies van. Niet dat hij een Kroetz heb ik die softe opstelling overboord gegooid." zonderling is, maar In het verleden werden deze bankemployé is zijn voorstellingen gekennu eenmaal bang merkt door een lichtvoor vrouwen. Orde amuserende toonzetting, en regelmaat is zijn zoals in het door hem gelijfspreuk. Daar heeft schreven stuk met de oerhij zich volkomen Hollandse 'helden' Dick, aan ondergeschikt Abe, Johnny en Hansje. gemaakt, zowel op Sinds enige tijd is Duyns zijn werk als in zijn 'meer de diepte ingevrije rijd. Hij raakt gaan'. „Je moet steeds compleet van slag dieper durven graven, anwanneer zijn hospita ders loop je vroeg of laat zich hardnekkig aan vast. Mijn vroegere voorhem opdringt. Polzer stellingen spraken de raakt zo uit balans, mensen vooral vanwege dat hij haar onthun amusementswaarde hoofdt. aan. Nu stel ik vooral de Dit huiveringwekinhoud voorop. De vraag kende gegeven is afwat moeten de mensen komstig uit de novelermee met zo'n voorstelle De Verminkten van ling, acht ik nu mede van de Tsjechische schrijbelang bij de keuze van ver Hermann Ungar Don Duyns. PUBLICITEITSFOTO een stuk. Zonder morali(1893-1929). Regisserend te zijn. Moralisme seur en schrijver Don is voor mij iets vreselijks." Duyns (28) las het Ironie is hem echter nog steeds niet vreemd. boek en zag er meteen materiaal in voor 'zowel „Dat komt omdat ik in tal van lachwekkende absurd als verontrustend theater'. Bij het gezelschap Growing Up in Public, waarvan Duyns zaken mezelf herken. Mijn humor gaat niet ten mede-artistiek leider is, wordt het gelijknamige koste van anderen. De burgerlijke kleinsteedsstuk vertolkt door Michel Dunant, Dennis Rud- heid, die ik in vorige stukken heb getoond zit ten dele ook in mij. Ik ga ook elke zaterdag naar ge, Robijn Wendelaar en Stijn Westenend. Duyns heeft bewust voor hen gekozen. „Al de Hema-coffeeshop. Ik houd van films als Jurdeze acteurs hebben in combinatie met elkaar assic Pare, van MTV. Ik zit het liefst thuis; ik ga eveneens iets unheimisch, iets vreemds. De niet graag op vakantie." „Zo'n Perzisch tapijtje op de vloer en die sfeer en toon in deze voorstelling is heel belangrijk. Het gaat over paranoïde ideeën, over wansmakelijke meubels die we in De Verminkonderlinge spanningen van mensen die met el- ten als decorstukken gebruiken, is niet als karikaar te maken krijgen. De Verminkten gaat te- katuur bedoeld. Veel mensen hebben in die vens over vrijheid, waar niemand daadwerke- trant hun huizen ingericht. Dat zoeken naar lijk voor durft te kiezen. Eigenlijk is die vrouw rust en orde, wat zo typerend is voor Franz Polzer, vind je bij menigeen terug. Evenals die nog het meest vrij. Daarom gaat ze eraan." „Bij mijn voorstellingen laat ik de casting niet geestelijke hardheid waarmee ze elkaar voor aan anderen over. Ik ben daar zelf vrij goed in. hun karretje proberen te spannen. Dat probeer De spelers moeten wel bij me passen. Bij mij ik aanschouwelijk te maken met een lichte zijn ze niet uitsluitend uitvoerders. Theu Boer- toets. Niet door drammerig te zijn; daar houd ik absoluut niet van." THEATER • INTERVIEW MAXSMITH/GPD
De Volkskrant, 17 maart 1997
steken in losse absurditeiten hij de weg naar Christus voor de THEATER— De verminkten door Growing Up in overige drie wil verhaasten. De figuren zijn afkomstig uit De Public. Regie en bewerking: Don Duyns. Toneelschuur Haarlem, 14 Verminkten, een novelle uit 1923 van de Duits-Tsjechische auteur maart. Tournee. Een schutterige bankbediende huurt een kamer bij een weduwe. Zij is blij met zijn gezelschap en stelt hem voor haar bij de voornaam te noemen. Maar hij houdt liever afstand. Met zijn houterige gestalte, in grijs pak met glanzend gepoetste schoenen heeft hij een ziekelijke voorkeur voor orde. Elke inbreuk daarop slaat hem uit het lood. Deze Franz is het liefst alleen, van andere mensen is weinig goeds te verwachten. Maar zijn hospita dringt zich hoe langer hoe meer aan hem op. Ze stapt telkens zijn kamer binnen en omringt hem met zorg. De vlezige vrouw met een middenscheiding in haar haar waar hij juist zo van gruwt, jaagt hem de stuipen op het lijf. Als ze dreigt hem op straat te zetten wanneer hij niet toegeeft aan haar verlangens, kruipt hij bibberend bij haar in bed. Bij zijn invalide vriend Karl is Franz meer op zijn gemak. Maar vastgekluisterd aan zijn rolstoel kan die weinig voor hem doen. De paniek slaat pas goed toe als deze Karl een verpleger inhuurt die lijdt aan godsdienstwaanzin. Terwijl de man praat over zonde en boete stapt hij rond met een groot slagersmes alsof
Hermann Ungar die Don Duyns nu voor het toneel heeft bewerkt. Ungar schilderde mensen die het leven voor elkaar tot een hel maken en gaf daarmee een benauwend beeld van de samenleving. Daarvan is in de voorstelling niets terug te vinden. Duyns zoekt het als regisseur in oppervlakkige absurditeiten. Growing up in Public, de groep waar Duyns toe behoort, zegt onafgebroken te willen spelen, schrijven en regisseren. Die snelheid is aan de voorstelling af te zien: het acteerwerk blijft ondermaats en de enscenering is stuurloos. Je ziet de acteurs worstelen met tal van variaties op angst, maar in de manier waarop ze die tonen is geen enkele eenheid te ontdekken. Robijn Wendelaar probeert lukrake zenuwtrekken, Michel Dunant zet als Franz grote angstogen op, de Karl van Stijn Westenend stort zich telkens in een oorverdovende schaterlach terwijl Dennis Rudge als verpleger zijn zinnen vrijwel onbewogen zegt. De koortsdroom die Duyns zegt na te streven is ver te zoeken. Zijn productie is te onsamenhangend om enige indruk te maken. Marlan Buijs
