D
nder okters
7e jaargang - april 2013
NR.
1
Foto: Stephan Keereweer
Beroepskeuze en vervolgopleidingen in Nederland Afgestudeerd, en dan? • Een astronomische nieuwjaarsbijeenkomst van de KNMG District Drenthe • “Patiëntveiligheid maak je samen: spreken is goud, zwijgen is fout!” • Welk specialisme kies je straks? • Bestuur KNMG district Groningen • Het einde van de wereld Artsen en Social Media • KNMG introduceert de CanMeds in Nederland • “De dokter en verslaving in 2012”
Heeft u daar nou geen last van?
Moeite met kiezen? Achteraf spijt van uw keuze? Dit geldt voor veel geneeskunde studenten en basisartsen. Deze staan namelijk voor een belangrijke keuze in hun leven; welk specialisme kies ik? Waar wil ik me de rest van mijn werkzame leven mee bezighouden? Als deze keuze éénmaal is gemaakt is dit nog geen garantie voor een gelukkige loopbaan. Immers, ook onder spe-
Verderop in dit nummer vertelt een AIOS in een interview hoe de keuze voor een vervolgopleiding voor haar is verlopen en uit een openhartig verhaal van een derdejaars geneeskunde student blijkt hoe belangrijk het is om je hart te volgen. Om de keuze wat makkelijker te maken raadt ik geneeskunde studenten de volgende website van harte aan: http://knmg.artsennet.nl/Diensten/Beroepskeuze.htm Succes!
cialisten (jong en oud) komt deze twijfel ten aanzien van hun beroepskeuze geregeld voor.
Namens de redactie van Onder Dokters,
Maar ja, stap dan nog maar eens over. Kasper Tichelaar, hoofdredacteur
H
et maken van de keuze voor een medische vervolgopleiding blijkt in de praktijk erg veel tijd in beslag
te nemen, met als gevolg dat de “jonge klare” medisch specialist steeds ouder en duurder wordt. Hierin verschilt Nederland van landen als België en de VS. In deze editie van Onder Dokters wordt hier op ingegaan en worden oplossingen voorgesteld voor dit probleem.
Voorwoord 2 Onder Dokters
D D
In dit nummer Beroepskeuze en medische vervolgopleidingen in Nederland
4
Afgestudeerd, en dan?
6
Een astronomische nieuwjaarsbijeenkomst van de KNMG District Drenthe
7
“Patiëntveiligheid maak je samen: spreken is goud, zwijgen is fout!”
8
Welk specialisme kies je straks?
10
Bestuur KNMG district Groningen
11
Het einde van de wereld
12
Artsen en Social Media
13
KNMG introduceert de CanMeds in Nederland
15
“De dokter en verslaving in 2012”
17
Colofon Redactie
Secretariaat voor Groningen
Bij verandering van huisadres of
• District Groningen
Hamburgerstraat 34b
e-mail adres dit op te geven aan
Kasper Tichelaar, hoofdredacteur
9714 JD Groningen
Esmée Donker, secretaresse afdeling
[email protected]
e-mail:
[email protected]
Beleid & Advies KNMG Utrecht
tel. 06-10880216
tel. 030-28 23 827
www.knmg-groningen.nl
e-mail:
[email protected]
• District Friesland Koen Went
[email protected] • District Drenthe
Secretariaat voor Drenthe
Pieter Sweep
Uitgeverij, acquisitie en vormgeving
Secretaris: Pieter Sweep
[email protected]
Mimicry Grafisch Communicatie
Amarilstoep 17
Graaf Adolfstraat 35b
9403 SW Assen
8606 AH Sneek
Email:
[email protected]
Tel. 0515 - 333 555
Secretariaat voor Friesland/ Zwolle-Flevoland
E-mail:
[email protected]
Willy Bouma
[email protected]
Druk Hanzedruk, Bolsward
3 Onder Dokters
D
Beroepskeuze en medische vervolg plek heeft gevonden in een vervolgopleiding. Deze 40 maanden
Al ruim een decen-
bestaan uit circa 1.5 jaar oriëntatietijd en 1,5 á 2 jaar zoektijd.
nium geleden signaleerde men dat de opleidingsduur van de Neder-
In de Verenigde Staten en in België gaan studenten zich al veel eer-
landse artsen te lang is. Dit komt met name
der oriënteren op de vervolgkeuze. In België moet je in het 5e jaar al
door de wachttijd tussen het afstuderen en de
opgeven waarvoor je wilt gaan solliciteren en wordt deze sollicitatie
vervolgopleiding. Deze wachttijd bestaat uit oriën-
in het 6e jaar geëffectueerd. Dan krijg je gelijk te horen of je wel of
tatietijd (om te bepalen welke opleiding de basisarts
niet in opleiding kan. In de VS is het nog beter geregeld. Daar is een
wil volgen) en zoektijd (nodig voor het vinden van een
gecomputeriseerd data-systeem waarin de geneeskundestudent op-
opleidingsplaats) en is in Nederland duidelijk langer
geeft welke vervolgopleiding hij of zij wil doen. Hierin wordt tevens
dan in landen als België en de VS . Dit suggereert
het curriculum vitae opgenomen. Alle opleidende instellingen geven
dat er op dit terrein winst te behalen is. Maar
aan welke studenten zij op basis van welke karakteristieken willen
ook in de vervolgopleidingen zelf is winst
ontvangen. Dit wordt vervolgens gematcht. Hierdoor slagen ze er
te behalen, stellen Knape en ten
de VS in om 95% van de studenten op de plek van hun keuze te
1
krijgen. In Nederland is dat 75%1
Cate in 2010 . 3
Er valt dus voor te pleiten om in Nederland een systeem in te voeRondkijken
ren zoals in België of de VS, waarbij de oriëntatiefase al veel eer-
Het blijkt dus dat de beroepskeuze van basisartsen nogal wat
der tijdens de co-schappen begint en er een betere aansluiting en
tijd in beslag neemt. Hoe komt dit? In het interview met een
matching is tussen de basisopleiding en de vervolgopleidingen.
AIOS verderop in deze Onder Dokters is te lezen dat dit onder andere komt doordat er in de basisopleiding weinig aandacht is
Vervolgopleidingen korter?
voor het kiezen van een vervolgopleiding. Geneeskunde studen-
In 2010 stelden Knape en ten Cate vast dat er, ondanks de
ten worden losgelaten op de arbeidsmarkt, zonder dat ze een
modernisering van de basis- en vervolgopleidingen (met o.a.
gedegen voorbereiding hebben gehad op deze arbeidsmarkt. Er
competentiegericht werken), nog steeds te oude, te knappe en
is te weinig begeleiding en sturing bij dit proces. Hierdoor weten
te dure specialisten worden voortgebracht. Ze stelden voor om
pas-afgestudeerde basisartsen vaak niet goed wat ze willen, en
de medische vervolgopleidingen in te korten met behoud van
gaan als gevolg hiervan eerst eens “rondkijken” en meer erva-
kwaliteit. Hiertoe moet er een cultuuromslag plaatsvinden. Niet
ring opdoen om een definitieve keuze te maken. Dit resulteert
de opleidingsduur, maar het te behalen competentieniveau moet
in vertraging.
centraal staan. In de huidige opleidingsstructuur staat wel de opleidingsduur vast, maar niet het te realiseren competentieniveau.
Hervormingen
Dat zou andersom moeten zijn; de opleiding is afgerond als een
Els Borst vroeg in 2001 al om een hervorming van de medische
AIOS zich alle competenties op voldoende niveau heeft eigen
basis- en vervolgopleiding. Een jaar later werden door de project-
gemaakt. Dit gaat voor de ene AIOS sneller dan voor de andere3.
groep “De arts van straks” een aantal aanbevelingen gedaan, die beoogden om de totale opleidingsduur te verkorten. Deze
Inhoud
aanbevelingen betroffen met name de “wachttijd” tussen het af-
Hiervoor is niet alleen een verandering van de duur van de vervolg-
studeren en de vervolgopleiding en op de inhoud en duur van de
opleiding nodig, maar ook van de inhoud. In de vervolgopleidin-
vervolgopleidingen . De belangrijkste manier waarop dit in prak-
gen wordt vandaag de dag nog steeds een brede, encyclopedische
tijk werd gebracht was door het invoeren van “het schakeljaar”.
basiskennis nagestreefd. Daarnaast wordt de AIOS te veel ingezet
Dit zou doormiddel van substantiële stages moeten bijdragen
bij productietaken die niet essentieel zijn voor zijn opleiding. Hier-
aan het verkorten van de oriëntatietijd .
door duren de opleidingen lang. De kennis die wordt opgedaan
2
1
veroudert daarbij ook nog eens snel. Het zou daarom nuttiger zijn Geen resultaat
om artsen de vaardigheden mee te geven om hun kennis continu
In 2012 werd geconcludeerd dat dit niet is gelukt. Het duurt gemid-
bij te schaven en te actualiseren, in plaats van ze vol te stoppen
deld nog steeds 40 maanden voordat een afgestudeerde arts een
met kennis die ze niet of nauwelijks zullen gaan gebruiken3.
4 Onder Dokters
D
opleidingen in Nederland
Foto: Stephan Keereweer
Experiment
Verbetering
Het moet volgens Knape en ten Cate mogelijk zijn om met een
Met de bovenstaande voorstellen moet het mogelijk zijn om de
intensieve, 3-jarige (in plaats van 6-jarige) opleiding medisch
Nederlandse AIOS sneller te laten doorstromen in de vervolgopleiding
specialisten op te leiden met voldoende kennis en ervaring om
en ze vervolgens efficiënter op te leiden tot een flexibelere specialist.
op basaal niveau binnen hun specialisme te kunnen functioneren. Vervolgens wordt er gedurende een lange periode van 10
Tekst: Kasper Tichelaar
jaar 2 dag in de week besteed aan nascholing en het geven van
Bronnen: 1. Maarten Vink, Lodewijk Schmitt Jongbloed, Betty Meyboom-de Jong en Arno van Rooijen. Artsenopleiding duurt nog steeds te lang. Medisch contact 2012; 37: 2014-16. 2. Meyboom-de Jong B, Schmit Jongbloed LJ, Willemsen MC. De Arts van straks. Utrecht: KNMG/DMW-VSNU/VAZ/NVZ/LCVV, 2002. 3. J.T.A. Knape, Th.J. ten Cate. Nog altijd te oud, te knap, te duur. Medisch Contact 2010; 13: 582-585.
onderwijs. Daarmee zouden er jongere, goedkopere specialisten opgeleid kunnen worden. Flexibele specialisten die zich in hun verdere loopbaan continu blijven bijscholen en zich kunnen aanpassen aan de immer veranderlijke medische praktijk.
5 Onder Dokters
D
Interview met een AIOS
Afgestudeerd, en dan? Hoe kiest een geneeskundestudent uit het grote aan-
merkte ik dat ik het leuk vond om mij er-
bod aan vervolgopleidingen? Hoe ervaart een AIOS
gens helemaal in te verdiepen en denk
de overgang tussen de basisopleiding geneeskunde
dit meer te vinden als specialist in het
en de vervolgopleiding? Hoeveel aandacht wordt er
ziekenhuis. Mijn keuze-coschap heb ik
vanuit de basisopleiding gegeven aan dit proces?
bij de dermatologie gelopen. Dit was ook
Om hier wat meer inzicht in te verschaffen is Marjo-
een mooie combinatie van beschouwen en snijden. Het is een goede
lein van Es, AIOS longgeneeskunde, geïnterviewd. Ze
keus geweest om op de SEH te gaan werken en mij breed te oriënteren
vertelt hoe het proces van beroepskeuze voor haar
en erachter te komen welk vakgebied heb beste bij mij past.
is verlopen. Welke factoren speelden voor jou mee in het veranderen Wie ben je en wat doe je op dit moment?
van je keuze?
Mijn naam is Marjolein van Es (28 jaar). Ik kom oorspronkelijk uit Apel-
Tijdens mijn co-schappen kon het enthousiasme van een specialist een
doorn en woon nu al jaren in de prachtige stad Groningen. Hier heb
co-schap maken of kraken. Tijdens het werk als arts-assistent merkte ik
ik mijn geneeskundestudie voltooid en sinds september 2012 ben ik in
pas echt waar mijn voorkeur lag. Op de SEH zie je van alles langskomen
opleiding tot longarts. Deze opleiding is opgesplitst in een 2 jarige in-
en heb je veel contact met de verschillende specialismen. De longziekte
terne vooropleiding en vervolgens 4 jaar longziekten. De interne voor-
sprong er toen bovenuit. Verschillende aspecten van het vakgebied
opleiding volg ik momenteel met veel plezier in het Scheper Ziekenhuis
spraken mij erg aan.Mijn belangrijkste beweegreden in het maken van
te Emmen. Voor de resterende 4 jaar ga ik naar het Martini Ziekenhuis
een keuze is het enthousiasme voor het vakgebied geweest.
in Groningen, waar ik ook ben aangenomen voor de opleiding. Hoe denk je dat jouw overwegingen zich verhouden tot die Hoe ben je bij dit specialisme terechtgekomen?
van de gemiddelde geneeskunde-student?
Na het behalen van mijn artsenbul wist ik nog niet precies wat ik
Sommige studenten weten vanaf hun eerste studiedag wat ze willen
wilde. Om ervaring op te doen en mij breed te oriënteren ben ik een
en gaan recht op hun doel af. Andere studenten maken hun definitieve
jaar als ANIOS op de spoedeisende hulp van het Scheper Ziekenhuis
keuze aan het eind van de studie of na een jaartje ANIOS’en. Ook in
gaan werken. Al snel kwam ik er achter dat de beschouwende vak-
mijn omgeving zie ik deze verdeeldheid. Ik denk dat het verstandig om
ken mij erg aanspraken, met name de longziekten. Het is een prachtig
zo lang mogelijk een brede blik te houden en je breed te oriënteren.
vak; de veelzijdigheid aan ziektebeelden, de combinatie van acute pathologie en chronische pathologie spreekt mij erg aan. Er is sprake
Is de het leven van een AIOS intensiever dan het leven van
van een gevarieerde patiëntenpopulatie en er bestaat een mooie af-
een co-assistent?
wisseling tussen het beschouwende deel en het praktisch bezig zijn
Mijn leven als AIOS is een stuk drukker. Naast de reguliere werktijden
(drains, bronchoscopieën, puncties, etc.).
heb je opleidinggerichte taken zoals cursussen en presentaties waardoor ik regelmatig ’s avonds of in het weekend met mijn opleiding
Na hoeveel tijd op de SEH kwam je hierachter?
bezig ben. Ik ben mijn tijd hierdoor strakker gaan indelen omnaast
Redelijk snel, na zo’n 3 à 4 maanden. Bewust heb ik ervoor gekozen
werk en opleiding voldoende tijd voor familie, vriendinnen en hobby’s
om eerst nog wat ervaring op te doen op de SEH. In eerste instantie
over te houden.
had ik het plan om eerst als ANIOS longziekten aan de slag te gaan, alvorens te solliciteren. Echter werd dit traject versneld en zag ik de
Hoe vind je dat de basisopleiding aandacht besteedt aan
mogelijkheid om eerder te solliciteren voor een opleidingsplek en
het kiezen van een vervolgopleiding? Krijg je voldoende ba-
direct in opleiding te komen. Deze kans heb ik toen natuurlijk met
gage mee voor het maken van een goede keuze?
beide handen aangegrepen.
De geneeskundestudie stoomt je klaar om arts te worden. Aan het maken van een vervolgkeuze had naar mijn mening meer aandacht
Wilde je altijd al longarts worden?
mogen worden besteed. Bijvoorbeeld informatie over de duur en in-
Voordat ik met mijn co-schappen begon zag ik mijzelf huisarts worden.
houd van vervolgopleidingen. Dit was mogelijk een leuk onderwerp
Echter voldeed het huisartsen-coschap niet aan mijn verwachtingen. Ik
voor een coachgroep-bijeenkomst geweest.
6 Onder Dokters
D
Er worden toch wel eens activiteiten georganiseerd, zoals ‘
Tot slot: heb je nog adviezen voor geneeskunde studenten
solliciteren naar een opleidingsplaats’ , ‘ hoe overleef ik mijn
ten aanzien van hun beroepskeuze?
coschappen’ en ‘speed-daten met specialisten’?
Blijf bij jezelf en volg je eigen weg. Maak vooral geen overhaaste
Ja dat klopt. Aan deze activiteiten heb ik deelgenomen en vond
keuze en geef jezelf de tijd om op verschillende plekken rond te kij-
ik erg zinvol. Op deze manier krijg je een beter beeld over wat
ken. Iedereen stippelt zijn eigen pad uit en komt uiteindelijk wel op
komen gaat.
de goede plek terecht.
Een astronomische nieuwjaarsbijeenkomst van de KNMG District Drenthe Op 24 januari jongstleden hield het bestuur van de KNMG District Drenthe de nieuwjaarsbijeenkomst in het Planetron te Dwingeloo. Het was reeds een koude en zeer donkere avond op het moment dat de Drentse KNMG leden op weg gingen naar het Planetron. Iedereen bemerkte bij het verlaten van het parkeerterrein dat dit gebied echt pikkedonker is ‘s nachts. Wel zo handig om goed naar de sterren te kunnen kijken!
E
enmaal aangekomen en onder het genot van een kop koffie of thee was er een korte speech van de voorzitter van het KNMG District
Drenthe, Jos Govaarts. Die toespraak was vooral zo kort, om optimaal te kunnen profiteren van de lezing in het Planetron. In een soort bioscoopzaal met ligstoelen kon een ieder 360 graden rondom kijken naar een koepelvormig beeldscherm. De lezing die werd gegeven was naast leerzaam, vooral erg humorvol en relativerend. We kregen te zien hoe op dat moment de stand van de sterren buiten was. Ook de sterrenbeelden werden getoond. Maar er is wel veel fantasie nodig om een grote of kleine beer of een ander schepsel erin te herkennen. Maar, wat vooral opviel: ons universum is gigantisch groot. De hoeveelheid materie hierin is eigenlijk heel klein, verpakt in sterrenstelsels. De kans dat je op weg van de ene kant van het universum naar de andere kant iets van materie tegenkomt is zeer gering. Die reis zal, zelfs met de snelheid van het licht meerdere miljarden jaren duren. Dit wetende, werd het publiek op humoristische wijze duidelijk gemaakt dat astronomen zich eigenlijk druk maken om niets. En na deze lezing/voorstelling konden wij nog kijken naar de grootste telescoop van Nederland. Boven in het gebouw van het Planetarium staat het apparaat. Bitter koud is het daar. Helaas was het te bewolkt om goed te kunnen waarnemen. Desondanks was het publiek zeer aangenaam verrast door het programma. Vermoedelijk zullen een aantal KNMG leden nog een keertje terugkeren naar het Planetron!
Tekst: Pieter Sweep
7 Onder Dokters
D
Verslag Symposium KNMG district Groningen
“Patiëntveiligheid maak je samen: spreken is goud, zwijgen is fout!” Heeft
u
zich
ooit afgevraagd hoe we de veiligheid van de Nederlandse gezondheidszorg kunnen verbeteren? Op de avond van 18 oktober 2012 had u in het Restaurant van Vliegveld Eelde een antwoord op deze vraag kunnen krijgen.
T
oen werd namelijk het KNMG-symposium “Patiëntveiligheid maak je samen: spreken is goud, zwijgen is fout!” gehou-
den. Een toplocatie voor een mooi symposium, dat met ruim 80 bezoekers aardig goed werd bezocht. Het thema leende zich goed voor een levendige, afwisselende avond. Na een heerlijk buffet opende dagvoorzitter Hanneke Kappen de avond. Onder haar bezielende leiding kwamen de diverse aspecten van patiëntveiligheid aan bod en werd de discussie levendig gehouden. Er waren 3 presentatoren, die elk een ander licht wierpen op patiëntveiligheid. Aan de orde kwamen items als transparantie, goede samenwerking, blame free melden en de overeenkomsten tussen ons vakgebied en de veiligheid in de luchtvaart.
Zo veilig als het vliegtuig
manier van transport is. Dat vliegen zo veilig is komt door de in-
De eerste presentatie was van Dhr. H.R.J. Heijne (flight safety offi-
zet van moderne middelen en goed getraind personeel, dat met
cer, KLM flight academy) en ging over veiligheidsmanagement in
vaste procedures en verantwoordelijkheden werkt. Bovendien is
de luchtvaart. Het was heel interessant om een kijkje te kunnen
er wereldwijd een open veiligheidscultuur ontstaan. Dit houdt in
nemen achter de schermen van de Nederlandse en internationale
dat incidenten en ongevallen worden gemeld met het doel ervan
luchtvaart. Het is inmiddels wel bekend dat vliegen de veiligste
te leren en niet met het doel om te straffen.
Gatenkaas Iedereen kent wel het gatenkaasmodel van James Reason (zie illustratie). Dit model wordt ook in de luchtvaart gebruikt, en dhr. Heijne refereerde hier ook aan in zijn illustratieve presentatie. Hij gaf tevens enkele goede handvatten aan de aanwezigen om dit in de medische praktijk te implementeren. Iedereen voelde wel aan dat de “safety-culture” van de luchtvaart zal moeten overwaaien van het vliegveld naar de ziekenhuizen en van de vliegtuigcockpit naar de operatiekamer. In de discussie stelde een van de deelnemers dat deze situatie op
8 Onder Dokters
D
dit moment nog niet is bereikt en gaf hierbij het voorbeeld van de co-assistent die zich niet veilig voelt om in de OK een chirurg die een steekje laat vallen hierop te attenderen. Op zich is er in de ziekenhuizen wel een systeem om fouten te melden (de Veilig Incidenten Melden (VIM) programma’s), maar eigenlijk staan dit soort systemen nog erg ver af van de dagelijkse praktijk.
een juridische aanklacht of een financiële claim over dat wat niet goed is gegaan. Drs. Renkema gaf hierover een mooie presentatie met de titel “de invloed van klachten en claims op het werk van medisch specialisten”.
Landen op de werkvloer Dit werd ook duidelijk in de presentatie van Dr. J.J.A.M. van den Dungen, vaatchirurg en implementatiecoördinator van het Surgical Patient Safety System (SURPASS) in het UMCG. Hij vertelde over de invoering van dit nieuwe VMS (Veiligheids Management Systeem) in de operatiekamers van het UMCG en, in het verlengde daarvan, de overige Nederlandse ziekenhuizen. Hij vertelde welke haken en ogen er aan de implementatie van zo’n ziekenhuisbreed veiligheidssysteem zitten. Er zijn hierbij vele belemmerende factoren op verschillende niveaus (o.a. individueel, sociaal, organisatie) te onderscheiden. Het vergt dan ook inspanningen
Take-home message:
op al deze gebieden om een duidelijke verandering teweeg te
Er is nog een lange weg te gaan om de patiëntveiligheid in Ne-
brengen. Op individueel niveau moet de sceptische houding van
derland naar het niveau te tillen van de veiligheid in de lucht-
veel artsen t.a.v. “nieuwe werkwijzen” worden veranderd. Op
vaart. Maar: de weg is er en we weten de route.
sociaal niveau moet er een cultuuromslag plaatsvinden, waarin
Helpt allen mee om de luchtige Leerdammer om te toveren in een
men elkaar durft aan te spreken en waarin men verantwoorde-
compacte Kollumer!
lijkheden niet uit de weg gaat. In de organisatie moet er betrokkenheid en ondersteuning zijn op bestuurlijk niveau, met een
Tekst: Kasper Tichelaar
goede aansluiting tussen de werkvloer en het management. Het bleek dus dat de vraag “hoe laat je een veiligheidsstructuur landen op de werkvloer?” nog niet zo simpel te beantwoorden is, maar dat het niet onmogelijk is om dit te bereiken.
Spanningsveld Drs. E. Renkema (promovendus aan de RUG) belichtte het thema vanuit een ander perspectief. Hij praatte over het spanningsveld waarin zorgverleners werken. Enerzijds wordt zorgverleners gevraagd open te zijn over zaken die niet goed zijn gegaan. Anderzijds kunnen ze geconfronteerd worden met een klacht,
9 Onder Dokters
D
Beroepskeuze
Welk specialisme kies je straks?
Dokter zijn heeft iets magisch. Of beter, dokter wil-
magie verloor voor mij. Ineens voelde ik mij niet meer op mijn
len worden. Jonge kinderen dromen ervan, moeders
plaats en bleek mijn mooie toekomstplan niet meer zo realis-
wensen het hun kinderen toe en geneeskunde is dé
tisch. Maar stoppen met geneeskunde, dat doe je niet. Toch?
eerste keus van de gemiddelde VWO-scholier. Maar
Ik ging ik op zoek naar andere medische masters, exotische plaat-
als je eenmaal geneeskunde studeert ben je er nog
sen om coschappen te lopen en vele andere manieren om een
niet, want al snel rijst de vraag: welke richting wil je
nieuw toekomstplan op te stellen. Toch bleken deze oplossingen
op na je studie?
mij niet opnieuw te motiveren voor mijn studie. Na lang zoeken en veel praten kwam ik erachter waarom: mijn passie bleek te
I
k wordt nog steeds bijna dagelijks voor gek verklaard. Waar-
liggen in beleidsvoering in de zorg en internationalisering, iets
om? Afgelopen zomer besloot ik na drie jaar te stoppen met
wat volledig buiten mijn studie viel.
mijn studie geneeskunde. Ik was een gemotiveerde middelbare scholier die in een keer
Uiteindelijk doorbrak ik de taboe. Ik stopte en koos voor een
ingeloot werd voor geneeskunde en het was voor mij oprecht
volledig nieuwe studie waar ik mijn passie wel vond: European
de mooiste studie. Ik werkte hard, vond mijn weg in de studie
Public Health. Inmiddels ben ik op weg naar een mooie carrière
en begon mijn toekomst uit te stippelen. Toen kwam de vraag
in internationaal zorgbeleid, maar geef ik in mijn vrije tijd work-
die alles veranderde: welk specialisme kies je straks? Ik had een
shops voor geneeskunde studenten die ook worstelen met hun
passie voor geneeskunde, maar ik had geen idee welk vakgebied.
toekomst. Bijna iedere student komt op een punt dat je niet weet
Ik had totaal geen antwoord op deze vraag. Al snel ging het aan
waar je heen wilt met je studie. Ga doen wat jou aan het hart
me knagen en zocht ik naar manieren om er maar niet aan te
ligt, ook al past dit niet binnen het perfecte plaatje dat je aan het
denken. Anderen vertelden mij dat ik wel iets zou vinden tijdens
begin van je studie had.
mijn coschappen. Het zou wel goedkomen. Langzaam verplaatste mijn focus zich van mijn studie naar be-
Ik zie nu dat niet het dokter worden iets magisch heeft, maar de
stuurswerk, het bezoeken van andere medische faculteiten en
hele gezondheidszorg. Het is alleen aan jou om je plek te vinden.
het leren kennen van geneeskunde studenten van over de hele wereld. Ik groeide als persoon en leerde erg veel, maar mijn
Tekst: Geert van der Veer
studie raakte op de achtergrond. Ik zag dat geneeskunde zijn
[email protected] Afbeelding: http://commissarydeals.com/happy-leap-day/
10 Onder Dokters
D
Wie zijn wij?
Bestuur KNMG district Groningen Wat doen we?
Wellicht heeft u wel
Het bestuur van de KNMG district Groningen zet zich regionaal
eens op de website van KNMG
in voor de geneeskunde in brede zin. Dit doen we onder andere
district Groningen gekeken en heeft u
door het organiseren van symposia, het houden van lezingen en
kunnen lezen wie we zijn en wat we doen. In
workshops en het ondersteunen van activiteiten van de studenten
deze Onder Dokters lichten we dit nogmaals toe,
(o.a. Panacea en de IFMSA). Ook brengt ons district, in samen-
en willen daarbij tevens enkele vacatures onder
werking met de districten Friesland en Drenthe, het tijdschrift
de aandacht brengen. Onderstaande “teamfoto”
Onder Dokters uit. Met al deze activiteiten wil het bestuur bijdra-
is namelijk genomen tijdens het afscheid van be-
gen aan de ontwikkeling van de Geneeskunde en van de artsen
stuursvoorzitter Auke Wiegersma en bestuursleden
die dit vak uitoefenen. Belangrijk hierbij is dat de beroepsgrenzen
Marjolein van Es, Marjolein Baas, Nies Goelema
worden overstegen. We staan hierbij ook in nauwe relatie tot het
en Kees Niks. Een behoorlijke aderlating
landelijke KNMG-bestuur.
voor het bestuur, dat nu nog bestaat Voor meer informatie en inzicht in de activiteiten van het Gronin-
uit zes personen.
ger KNMG-district verwijs ik u naar het jaarverslag en –plan, die zijn te vinden op de website (http://www.knmg-groningen.nl/). Vacatures! We roepen via deze weg artsen uit alle windstreken en van
U kunt altijd vrijblijvend komen meekijken en -praten tijdens een
alle specialismen op om zich aan te melden. Het bestuur is met
bestuursvergadering. De vergaderingen zijn elke 2e donderdag
name op zoek naar medisch-specialisten en huisartsen die hun
van de maand van 17.30 tot 19.30. U kunt hiertoe contact opne-
vakgebied willen vertegenwoordigen. Belangstellenden vanuit de
men met het secretariaat (
[email protected]).
sociaal-geneeskundige hoek zijn uiteraard ook van harte welkom om zich aan te melden.
Tekst: Kasper Tichelaar
V.l.n.r.: Marjolein Baas (aftredend secretaris en 5e jaars geneeskunde student), Kasper Tichelaar (redactievoorzitter van Onder Dokters en AIOS ouderengeneeskunde), Menno Buiskool (interim-voorzitter en specialist ouderengeneeskunde), Geert Koster (bedrijfsarts), Nies Goelema (aftredend bestuurslid en orthopedisch chirurg), Walewijn Winkel (penningmeester en verzekeringsarts), Isabelle van Zeventer (secretaris en 3e jaars geneeskunde student), Auke Wiegersma (aftredend voorzitter en universitair docent Sociale Geneeskunde), Thom Bongaerts (secretaris en 4e jaars geneeskunde student).
11 Onder Dokters
D
Column
Het einde van de wereld K
erst 2012 was waarlijk een goede kerst. Iedereen was ontsnapt aan de uitkomsten van een voorspelling over het einde van de wereld! Gelukkig was de Maya
kalender verkeerd geïnterpreteerd en zijn er fouten gemaakt bij de berekening. Maar wist u, dat er voor 21, 23 en 31 december 2012 ook zoveel onheil was voorspeld? Er zullen nog vele voorspellingen over het einde van de wereld volgen. Het blijkt immers een leuk tijdverdrijf te zijn. De Romeinen waren hier al actief mee, voor onze jaartelling, gevolgd door zoveel anderen. Er is op internet zelfs een speciale Wikipedia pagina. Deze laat zien dat er vele malen een verkeerde voorspelling heeft plaatsgevonden. Ik telde snel al meer dan 180 keer. Historische figuren als Isaac Newton (2000), Nostradamus (1999), Columbus (1656 en 1658), Luther (1600), paus Innocentius III (1284), paus Sylvester II (1000) voorspelden het einde van de wereld. Sommige rampenprofeten overleefden hun voorspelling en kwamen met een nieuwe datum. Het thema is zo boeiend dat er diverse films over zijn gemaakt (2012, Armageddon en nog vele andere films). Deze films vinden altijd gemakkelijk het publiek, ze hebben erg veel geld opgebracht voor Hollywood. Het zou mooi zijn dat een boodschap over gezonder leven ook zo populair zou zijn. U weet wel, het gaat dan over zaken als een gezonde voeding, niet roken, matig met alcohol, meer lichaamsbeweging, vermijden van overgewicht en nog meer van die minder populaire boodschappen. Van alle zorgprofessionals wordt verwacht dat zij deze boodschap actief verspreiden, maar er is hier niet altijd een gewillig oor voor. Misschien dat we iemand in Hollywood zo gek kunnen krijgen om een hippe film te maken hierover? Tot die tijd moeten wij zelf het goede voorbeeld blijven geven. En dat valt niet altijd mee rondom de feestdagen. De weegschaal is die dagen niet je beste vriend. En dan heb ik het nog niet over die heerlijke wijn die overal rijkelijk vloeit. De lever maakt overuren gedurende die tijd. Dus als u dit leest, heeft u die zware tijd achter de rug en kunt u, voorzien van gezonde leefgewoontes de goede boodschap blijven uitdragen tot kerst 2013! Ik wens u hierbij veel sterkte. Immers, u moet dit doen in een steeds lastiger klimaat. De zorgkosten lopen teveel op, artsen hebben ruzie onderling of met het ziekenhuisbestuur, en ga zo maar door. Respect voor de arts, verpleegkundige, verzorgende, ambulancepersoneel en overige collega’s neemt steeds meer af. Toch wordt er van u verlangd om efficiënter te werken (meer doen met minder mensen en minder geld) en vaker nee te verkopen aan patiënten. Dat zijn geen gemakkelijke zaken in een steeds assertiever en agressiever wordende maatschappij die flink gaat vergrijzen. Maar ik wil geen rampenprofeet zijn: als u ziet hoe goed wij het in ons land hebben, ten opzichte van andere landen om ons heen, dan mogen wij nog steeds trots zijn op hoe wij het doen. De Nederlandse zorg is van een goede kwaliteit. U heeft daar uw bijdrage in geleverd. En misschien doet u dat nog vele, vele jaren. Ik hoop dat 2013 een gezond jaar wordt, waar alle zorgprofessionals volharden in het leveren van goede zorg.
Pieter Sweep
12 Onder Dokters
D
Artsen en Social Media en persoonlijke communicatie vervagen. De KNMG zette alle instinkers – én opstekers –- op een rij.
De afgelopen jaren zijn er vaak incidenten rondom
Voor veel artsen vormen social media onontgonnen terrein. Voor
medici of ziekenhuizen geweest, die uit-
veel zorggebruikers niet. Ruim tien miljoen Nederlanders maken
gebreid in het nieuws kwamen. Veel zaken
gebruik van social media zoals Facebook, Hyves, Twitter, LinkedIn,
worden op internet gepubliceerd. Tot zover niets
Google+ en YouTube. Dit dringt langzaam maar zeker ook door
mis mee, maar vaak worden er op zaken reacties ge-
in de zorg. Op den duur zullen social media normale communica-
plaatst, die eigenlijk te gek voor woorden zijn. Onlangs
tiemiddelen vormen tussen patiënten, artsen en zorginstellingen;
werd gepubliceerd dat er een groot tekort aan bedrijfsart-
geneeskundestudenten spreken al niet meer over ‘nieuwe’ media.
sen ontstaat. Op de website van de Financiële Telegraaf
Moet je als zorgverlener actief meedoen aan deze ontwikkeling?
stonden vele reacties, waar ik erg van schrok. Ik geef
Niet per se. Maar wie een kijkje neemt in de virtuele wereld of
er twee, exact zoals ze op internet gepubliceerd zijn:
de positieve verhalen hoort van collega’s, raakt al gauw geboeid
Diploma ??? Papieren ???? afgetudeerd ???? hier
en wil het zelf ook eens proberen. Een LinkedIn-groep over je ei-
sta ik an te kijken.. Ik ging er altijd van uit dat
gen specialisatie bekijken, deelnemen aan een online community
deze lieden een melkertbaan hadden
waarin professionals met elkaar en met patiënten discussiëren,
betaald door de baas.
reageren op een twitterconversatie waar je zelf een duidelijke mening of juist een prangende vraag over hebt. In dat geval is het handig om de instinkers te kennen en de voordelen te be-
B
nutten. De KNMG vatte ze samen in negen aanbevelingen in de ij mijn weten zijn bedrijfartsen, artsen die op hun examen
Handreiking Artsen en Social Media.
en onvoldoende hebben gescoord voor diagnostiek, derhalve
zouden ze zich eigenlijk geen arts mogen noemen, bedrijfartsen
1. Benut kansen
hebben voor de werknemer geen toegevoegde waarde, die kan
De opsteker staat voorop: social media bieden kansen om de
beter bij zijn huisarts blijven, derhalve is deze beroepsgroep vol-
kwaliteit van de zorgverlening te verbeteren. Artsen kunnen een-
strekt overbodig, dus direkt opheffen, kies maar een ander beroep.
voudig medische kennis met elkaar delen en elkaar van advies voorzien, ook in groepsverband. Communities geven inzicht in de
Dit zijn maar 2 reacties op een artikel. Er zijn nog veel meer, met
leefwereld van patiënten en artsen kunnen daar snel op inspelen.
nog slechter en grover taalgebruik en met nog meer taalfouten.
Zorg op afstand verhoogt de efficiëntie en sluit vaak aan op wat
En niet alleen zijn er dergelijke reacties op internet over het te-
de patiënt zoekt. Met social media is het mogelijk om een net-
kort aan bedrijfsartsen. Alle medici zijn op het internet loslopend
werk te bouwen, (medische) kennis te delen, patiënten te binden
wild, zo lijkt het. Vanwege dit gedrag in de sociale media, is het
en nieuwe patiënten aan te trekken. Ook kunnen social media
goed om nog eens te wijzen op de KNMG handreiking: artsen
worden gebruikt om met anderen een dialoog aan te gaan en de
en social media. Sjaak Nouwt, adviseur gezondheidsrecht bij de
drempel voor de toegang tot de arts te verlagen.
KNMG heeft hieraan meegewerkt. In 2012 gaf hij onder andere in Drenthe hierover een bijzonder leuke lezing. Hij wijst erop dat
2. Garandeer vertrouwelijkheid
artsen zeer zorgvuldig om moeten gaan met sociale media. Met
Instinkers zijn er echter ook, zoals het risico je geheimhoudings-
toestemming maakt Onder Dokters gebruik van materiaal dat
plicht te doorbreken. Daar moet u als arts extra alert op zijn. Zo
eerder door hem gepubliceerd is.
maakte een in een ziekenhuis werkzame arts een opmerking over een nadelige onderzoeksuitslag van een patiënt – weliswaar ge-
KNMG zet digitale valkuilen en kansen op een rij
anonimiseerd – op een social netwerksite. De arts noemde wel de
Een patiënt zegt via Facebook haar poliafspraak af en complimen-
naam van het ziekenhuis. Een neef van de patiënt, die het tele-
teert de arts en passant met de mooie zwembroekfoto’s op zijn
foonnummer van het ziekenhuis op internet zocht, vond toevallig
pagina. Op social media kunnen de grenzen tussen professionele
het bewuste bericht en herkende de patiënt daarin. Garandeer
13 Onder Dokters
D
dus de anonimiteit van de patiënt en publiceer geen tot patiënten herleidbare informatie. Als u bijvoorbeeld een (mogelijk herkenbare) patiëntencasus of een afbeelding online wilt bespreken met vakgenoten, moet u dit vooraf met de patiënt bespreken en doel en ontvangersgroep vermelden. Vanwege het online karakter zult u de patiënt ook moeten wijzen op het risico dat personen uit zijn omgeving, zoals familie, vrienden of collega’s, de casus zullen herkennen. Als de patiënt dat niet bezwaarlijk vindt en instemt met publicatie, mag de arts de casus publiceren.
3. Word geen vrienden met patiënten Een patiënt nodigde zijn behandelaar uit om ‘vriend’ te worden op Facebook. De arts accepteerde de uitnodiging en ontving even later een bericht dat de patiënt verhinderd was voor een afspraak op de polikliniek. Terloops noemde zij de interessante foto’s van de arts in zwembroek die ze op internet had gevonden. De grens tussen een professionele en persoonlijke relatie met patiënten kan dun zijn, ook online. Het is raadzaam om professionele en persoonlijke communicatie te scheiden. Nodigt een patiënt u uit op Facebook, dan doet u er verstandig aan te antwoorden dat uw beroepsgroep u adviseert om op zo’n uitnodiging niet in te gaan. Zo zorgt u ook voor behoud van de goede relatie met uw patiënt.
4. Onderscheid privé van openbaar
6. Toon respect
Heeft u een persoonlijke pagina op Facebook, besef dan dat in-
De ‘nettiquette’ voor internet geeft allerlei gedragsregels, zoals
formatie daarop, als u die niet heeft afgeschermd, openbaar is.
‘reageer niet onnodig op een e-mailbericht met een reply-to-all’
Datzelfde geldt als u twittert: tweets kunnen in beginsel door
en ‘schrijf geen zinnen in hoofdletters omdat dit schreeuwerig
iedereen worden gelezen. Dit kan heel handig en precies uw be-
overkomt’. Iets vergelijkbaars geldt op social media. Zo wordt
doeling zijn, maar tegelijk kunnen de gevolgen in een moment
u geacht u duidelijk bekend te maken als u twittert, en niet al-
van onachtzaamheid verstrekkend zijn. Bedenk daarom wat u
leen berichten te zenden maar ook te antwoorden op reacties.
wilt met een account op bijvoorbeeld Twitter en Facebook. Wilt u
Kortom, wees sociaal op social media. Inhoudelijk betekent deze
het alleen privé gebruiken of (ook) professioneel? En wees u be-
aanbeveling dat u geen ongepaste of ongefundeerde berichten
wust van de openbaarheid voordat u een uitspraak doet op een
plaatst die de goede naam van een patiënt, een collega of uw
sociaal medium. U staat nu eenmaal als arts in de schijnwerpers.
organisatie schaden. U loopt dan het risico op een schadeclaim wegens smaad of laster, een tuchtklacht of schade aan uw eigen
5. Denk aan de reikwijdte
reputatie en carrière.
Het voordeel van social media is dat u met een bericht een breed publiek kunt bereiken. Dat biedt de mogelijkheid om informatie
7. Spreek uw collega aan
voor patiënten of medische kennis zeer wijd te verspreiden of een
Het kan voorkomen dat een collega – niet u natuurlijk! – iets on-
medisch inhoudelijke discussie mondiaal te voeren. Bijna altijd
verstandigs publiceert. Bijvoorbeeld een thoraxfoto of een tot de
wordt echter wel ergens op internet een kopie van het bericht
patiënt herleidbare tweet (‘pffff, vandaag een vierling gehaald:
opgeslagen. Het is verstandig om u dat te realiseren en het juiste
wat een bevalling!’). In dat geval kunt u uw collega helpen door
medium te kiezen, zeker als uw bericht eigenlijk is bedoeld voor
hem hierop aan te spreken. Deze aanbeveling uit de algemene
bijvoorbeeld een beperkte groep collega’s. Hou er ook rekening
KNMG Gedragsregels voor artsen is evengoed van toepassing op
mee dat niet iedereen altijd de context van bijvoorbeeld een be-
social media. Doe dit dan wel persoonlijk via een private mes-
richt op Facebook of een retweet op Twitter kent. Met als risico dat
sage, een sms of een telefoontje.
het bericht uit zijn verband wordt getrokken.
14 Onder Dokters
D
8. Volg gedragsregels van de werkgever
e-mailgebruik of aan het social media-beleid. Wees u bewust dat
Ga na of de organisatie waar u werkt gedragsregels voor het
uw (toekomstige) baas meekijkt als u zich negatief uitlaat over
gebruik van internet en e-mail of social media hanteert. Enkele
uw werk, de sfeer op het werk, de werkdruk of bijvoorbeeld de
organisaties hebben al een social media-beleid opgesteld, zoals
rol van managers. In het Verenigd Koninkrijk werden zeven artsen
ziekenhuis Rijnstate en UMC St Radboud. Die gedragsregels be-
en verpleegkundigen geschorst door het Swindon’s Great Wes-
palen veelal de grenzen van wat u als medewerker mag op titel
tern Hospital nadat zij foto’s op Facebook hadden gepubliceerd
van de organisatie. Ook kan daarin staan dat de organisatie het
waarop te zien was dat ze aan planking deden op het ziekenhuis-
gebruik dat u maakt van internet, e-mail en social media mag
terrein. De directie kon het niet waarderen dat het ziekenhuis op
controleren. Om problemen te voorkomen is het raadzaam om
deze manier in de publiciteit kwam.
deze gedragsregels na te leven. De KNMG moedigt zorginstel-
mr. dr. Sjaak Nouwt, e-jurist KNMG
lingen aan om eigen richtlijnen voor het gebruik van social media op te stellen.
Voor meer informatie: kijk op www.knmg.nl > dossiers > social media
9. Let op disciplinaire risico’s Een organisatie kan disciplinaire maatregelen treffen als u zich
Ook deels gepubliceerd in Medisch Contact,
bijvoorbeeld niet houdt aan de gedragsregels voor internet- en
nummer 50, 16 december 2011.
KNMG introduceert de CanMeds in Nederland Wellicht is het u opgevallen: er zijn recent diverse
Zeven Competenties
medische misstanden aan het licht gekomen in Ne-
De KNMG heeft de CanMEDS genoemd als nieuwe norm. De Can-
derland. Vervolgens komen er krantenkoppen als
MEDS zijn ontwikkeld door het Royal College of Physicians and
«de jacht op horrorartsen is geopend». Steeds valt
Surgeons of Canada. De term CanMEDS is een samentrekking van
op dat als medici of bestuursleden van een zie-
de woorden Canadian Medical Education Directives for Specialists.
kenhuis waar problemen zijn, op tv of radio komen
Er zijn zeven CanMEDS-competenties: Medisch handelen, Commu-
voor een verklaring, er geïrriteerde reacties van
nicatie, Samenwerking, Kennis en wetenschap, Maatschappelijk
het publiek zijn. Het verklaren van de achtergron-
handelen, Organisatie en Professionaliteit. In Canada is het aantal
den is niet meer voldoende. Het publiek en de pers
ingediende claims na het invoeren van de CanMEDS drastisch ver-
waardeert dit niet. Ze willen geen defensief geluid,
minderd. Een transparante en prettig communicerende arts doet
maar meer een emotionele reactie (verschrikkelijk
het gewoon beter. Ook moet de arts goed kunnen samenwerken
wat hier is gebeurt, verschrikkelijk voor patiënten en
met anderen (artsen/verpleegkundigen/etc).
familie, en ga zo maar door). Specialisten die wel hun fouten willen toegeven, worden door de ver-
Implementatie in Nederland
zekeringsmaatschappij die de aansprakelijkheid
In de Groningse geneeskunde-opleiding wordt al sinds 2003 het
dekt monddood gemaakt. De defensieve reactie
bekwaamheidsgestuurde curriculum gehanteerd. Hierin wordt met
lokt nog meer weerstand op. Anderzijds wordt de
vergelijkbare competenties gewerkt. De sociale specialisaties (o.a.
pers ook agressiever in haar opstelling naar artsen
ouderengeneeskunde en verzekeringsgeneeskunde) hanteren de 7
toe. Letselschade advocaten komen steeds vaker
competenties van het CanMeds-systeem al verscheidene jaren in
in beeld, het aantal claims lijkt toe te nemen. En de
hun onderwijs. Sinds 2011 wordt het CanMeds systeem toegepast
vraag is nu, wat kunnen we hieraan doen?
in alle specialistenopleidingen.
15 Onder Dokters
D
Artsen moeten dus anders leren reageren naar patiënten en de media, maar ze moeten ook leren samenwerken en beter communiceren. Leuk dat dit geldt voor specialisten die nu in opleiding zijn, maar hoe krijgen we de overige artsen ook zover?
Visitatie Bij bedrijfsartsen geldt nu een visitatie model, waarbij er bij collega›s, patiënten en werkgevers door middel van enquêtes wordt gevraagd hoe de betreffende bedrijfsarts functioneert. Zou dit niet ook goed zijn voor specialisten/overige artsen? Immers, bij het visitatie traject worden verbeterpunten opgespoord. Zou het mogelijk zijn om wantoestanden hiermee te kunnen vermijden? Het ligt in de planning om de visitatie zoals die nu plaatsvindt bij bedrijfsartsen ook uit te voeren bij huisartsen en vervolgens alle andere specialismen.
Nascholingen De CanMeds competenties gelden nu als uitgangspunt voor alle
Gevolgde nascholing door alle specialisten
nascholingen. In de onderstaande tabel wordt getoond, hoe dat
Totaal aantal deelnemers: 35125
er in 2011 er voor alle specialisten uitzag. In totaal waren er 35125 specialisten die in 2011 nascholing volgden.
Minder claims?
Gevolgde nascholing door alle specialisten Samenwerking Totaal aantal deelnemers: 35125
8,4%
Organisatie en financiëring
In Nederland gaan we met alle artsen het CanMeds model ge-
2,5%
Maatschappelijk handelen en preventie Samenwerking 8,4% Organisatie en financiëring 2,5% Communicatie cialisten en huisartsen volgen iets geleidelijker. Dit zou moeten Maatschappelijk handelen en preventie 3,9% Medisch handelen betekenen dat we inCommunicatie de toekomst minder vaak geconfronteerd 7,7% Kennis en wetenschap worden met wantoestanden in de medische wereld. Op dit moMedisch handelen 41,4% ment is het aantal claims dat ingediend wordt tegen artsen nog Kennis en wetenschap 23,5% Professionaliteit en kwaliteit Professionaliteit kwaliteit 12,5% niet afgenomen, maar de KNMG heeft pas en in 2011 dit CanMeds bruiken. Voor de artsen in opleiding is dit nu al het geval, de spe-
3,9% 7,7% 41,4% 23,5% 12,5%
model geïntroduceerd in Nederland. Laten we hopen dat het breed invoeren van dit nieuwe opleidingsmodel leidt tot betere artsen, minder fouten, betere samenwerking, maar vooral tot een hogere patiëntentevredenheid!
8,4%
12,5%
2,5% 3,9% 7,7%
23,5%
41,4%
Tekst: Pieter Sweep Afbeelding CanMeds bloem en gegevens Gevolgde Nascholing gebruikt met toestemming van de KNMG.
16 Onder Dokters
D
Samenwerking Organisatie en financiëring Maatschappelijk handelen en preventie Communicatie Medisch handelen Kennis en wetenschap Professionaliteit en kwaliteit
Verslag symposium
“De dokter en verslaving in 2012” KNMG
District
Fryslân organiseerde op dinsdag 2 oktober 2012 een symposium over de verslavingzorg in Noord Nederland. Sprekers Bert Voet en Pieter Wind, verslavingsartsen bij VNN (Verslavingszorg Noord Nederland), zetten een informatief programma neer. Pieter Wind en Bert voet
De titel verslavingsarts was tot voor kort een zelf aangemeten
er gesproken van het bio-psychosociale model. Uit genetisch onderzoek,
titel, maar de KNMG heeft vorig jaar een officiële profiel-registra-
m.n. tweelingonderzoek, zijn concrete feiten naar voren gekomen die
tie ingesteld voor een aantal vakgebieden, waaronder sportarts,
een erfelijke component in de kwetsbaarheid voor verslaving onderbou-
forensisch geneeskundige en verslavingsarts. Een profiel-registra-
wen. Bij cannabisgebruikers is het al mogelijk hun kwetsbaarheid voor
tie is een soort tussenvorm tussen de titel basisarts en officieel
het ontwikkelen van een psychose vast te stellen door bloedonderzoek
erkende registraties.
met betrekking op allelen. In de hersenen blijken dopaminerge- en se-
VNN is ontstaan door een fusie van de Cuno van Dijkstichting in
rotonerge circuits gerelateerd te zijn aan trek in bijvoorbeeld voedsel en
Friesland met organisaties in Groningen en Drenthe. De organisa-
seks. Met neuro-imagingtechnieken zijn in de hersenen bepaalde gebie-
tie heeft een kleine 1000 medewerkers en o.a. klinieken in Leeu-
den te traceren die actief worden bij “trek” in of gebruik van middelen bij
warden, Eelde, Groningen en andere residentiële voorzieningen,
daarvoor gevoelige personen. Daarnaast zijn er natuurlijk op biologisch
zoals woonvormen verspreid in de drie provincies.
gebied de gevolgen van verslaving concreet aan te wijzen. Het psychologische aspect heeft verband met de start die je maakt als
Wat is verslaving?
kind, het nest waar je uit komt en dan met name de invloed die dat heeft
Verslaving is een neuropsychiatrische aandoening. Geen kwestie
op de zelfwaardering en de veiligheid die in die periode ervaren wordt
van “eigen schuld, dikke bult”. Verslaving werd in het verre ver-
Vele Nederlanders zijn verslaafd aan alcohol en 1 miljoen Nederlanders
leden gezien als een moreel probleem. Verslaving was iets wat
hebben ooit cannabis gebruikt. Sociaal gebruik is goed mogelijk. Wel is
je jezelf aandeed. In de vorige eeuw raakte dat aspect meer op
het zo dat in de Nederwiet het THC-gehalte veel hoger is dan in de wiet
de achtergrond en kwam de nadruk veel meer te liggen op de
die vroeger o.a. uit Afghanistan kwam. Toch denkt Voet dat de toename
maatschappelijke aspecten van verslaving. Vergelijkbaar met de
van verslavingen aan wiet niet het gevolg is van de toegenomen sterkte.
huidige “War on drugs” in de VS en met de jacht op grotere
Eerder door minder goed omgaan met de kwetsbare jongeren in de
hoeveelheden hasj tot heroïne en cocaïne. Dat vraagt om enorme
huidige maatschappij.
investeringen in het justitieel apparaat. Langzaam aan ontstaat Harddrugs
een lichte kentering in deze stellingname.
Cijfers van cocaïnegebruik zijn nauwelijks bekend, mede doordat Het bio-psycho-sociale model
het vooral ook recreatief gebruikt wordt. Wel is bekend dat in de
De laatste decennia zijn er veel nieuwe inzichten gekomen dat verslaving
jongere leeftijdsgroep van 12 tot 18 jaar er in 0,8 % sprake is van
het gevolg is van een complexe combinatie van factoren die de verslaving
problematisch cocaïnegebruik. Overigens kunnen ook bij recreatief
doen ontstaan, onderhouden en versterken. In de verslavingszorg wordt
gebruik mensen die de cocaïne echt nodig hebben om uit hun dak
17 Onder Dokters
D
te gaan voor duizenden euro’s in een weekend cocaïne gebruiken.
Downers, dempende middelen:
Het aantal heroïneverslaafden is in Nederland gestabiliseerd op ca
• Alcohol: Met voorsprong hoofdtak van de bemoeienissen van VVN.
35.000. De groep gebruikers wordt geleidelijk aan ouder; er is minder
• Opiaten: Heroïne, methadon, verslaving aan opiaten voortvloeiend uit pijnstilling.
aanwas vanuit jongere leeftijdsgroepen. Het cijfer is vrij laag voor Europese begrippen; dat lijkt samen te hangen met de acceptatie en invoering
• GHB: Heeft zich in enkele jaren ontwikkeld van niets tot 1 % van de gebruikers en 20% van de incidenten. Daarom hieronder een uitge-
van substitutie door methadon.
breidere uiteenzetting over deze relatief nieuwe drug. Van kwaad tot erger?
• Benzodiazepines
Er is weinig onderbouwing voor de veelgebruikte theorie van de “stepping stone”, dat wil zeggen dat gebruik van mildere middelen als cannabis leidt
Hallucinogenen
tot gebruik van hard drugs, althans bij recreatief of sociaal gebruik. Voor
Een aparte groep wordt gevormd door de hallucinogenen (onder andere
verslaving kwetsbare mensen gebruiken wel vaker in de loop van de tijd
Cannabis en LSD):
ook andere middelen maar niet zozeer omdat ze “iets zwaarders nodig
Cannabis: in eerste instantie gebruikt door middelbare schooljeugd.
hebben”, maar veel meer omdat de oorzaken voor hun kwetsbaarheid
Ze proberen het een keertje uit en dan is het meestal klaar en resteert
hen doen zoeken naar middelen waardoor zij zich beter voelen. Combina-
hooguit incidenteel in sociaal gebruik. De ervaring wordt veelal niet als
ties (met o.a. alcohol) worden vooral frequent gezien bij heroïnegebruikers.
heel bijzonder ervaren, je wordt sloom, komt in je eigen wereldje. Enkelen gaan door, omdat het heel stoer wordt gevonden en/ of zij er wel
Behandeling
voordeel bij hebben.Vooral einzelgangers (niet zelden aan PDD-NOS kant
Verslaving aan tabak omvat in Nederland momenteel nog 27 % van de
van het autismespectrum) gebruiken deze softdrug. De combinatie van
bevolking en de gevolgen voor de volksgezondheid zijn qua omvang de
gamen en blowen komt veel voor in deze groep.
grootste van alle verslavingen, inclusief alcohol. Klinische behandelingen spitsen zich momenteel vooral toe op alcoholproblemen, gebruik van
GHB
hard-drugs en combinaties daarvan.
Ofwel Gammahydroxyboterzuur, is sinds mei dit jaar verboden (maar
Eigenlijk is er nog niet veel bekend over risicoprofielen voor verslaving. Pas
de bestanddelen niet!). Wel geregistreerd als geneesmiddel (Xyrem), ter
ca 15 jaar geleden zijn de eerste stappen in Nederland gezet om te komen
voorkoming van kataplexie bij narcolepsie-patiënten. Ooit werd het ook
tot een meer wetenschappelijke benadering en onderbouwing. Dat heeft
geïntroduceerd als middel bij anaesthesie, maar vanwege de geringe
al veel opgeleverd, o.a. behandelprogramma’s voor ambulante zorg. M
therapeutische breedte is het weer uit de handel genomen.
aar er is nog veel onbekend. In de periode daarvoor waren er nauwelijks
GHB kan je zelf heel goedkoop maken. Via internet receptuur te vin-
artsen werkzaam in de verslavingszorg, het was bij uitstek het domein van
den en benodigdheden te bestellen. Het basis bestanddeel GBL=
maatschappelijk werkers.
(GammaButyroLacton) kost ca 25-30 euro per liter. Je kunt daar 2 liter GammaHydroxieBoterzuur(GHB) mee maken en 5 cc is al een flinke
Een korte indeling en opsomming van middelen door Pieter Wind
dosering. En het is goedkoper dan bier! Het is volgens de gebruikers
Er valt een grove indeling te maken in de zogenaamde “uppers” en
ook “beter” dan bier, je wordt er losser van, het is seksueel stimulerend,
“downers”. Uppers stimuleren het autonome zenuwstelsel: bloeddruk,
je krijgt er geen kater van, je kunt het overal in mengen en niemand
ademhaling, hartslag, alertheid, focus gaan omhoog. Downers geven
die het ziet of ruikt, je hebt er geen dealers voor nodig. Gebruik is sterk
rust: het autonome zenuwstelsel wordt geremd, bloeddruk, ademhaling,
“haardgebonden” en concentreert zich sterk op bepaalde plaatsen, ter-
hartslag, alertheid en bewustzijn nemen af.
wijl elders vrijwel niet wordt gebruikt GHB werkt snel; de werking begint na 10 minuten, en is al na 4 uur
Uppers, stimulerende middelen:
niet meer detectabel in het lichaam. De therapeutische breedte is heel
• Cocaïne: Luxe middel, 1 g kost 40 euro, van 1 g kunnen 4 personen
smal. Out gaan als gevolg van een iets te hoge dosis komt vaak voor
een snuifje nemen, werkt kort, de één vindt het niks, de ander super,
en is in de scene heel gewoon; gebruikers voelen het vaak aankomen,
komt van de cocaplant.
gaan even liggen, raken kortdurend in coma en worden weer wak-
• Amfetamine: Goedkope alternatief voor cocaïne, kan met name bij ADHD-ers leiden tot probleemgedrag.
ker. Bij overdosering worden ook veel amnesie-momenten gezien. Een nog iets hoger gebruik kan al de dood tot gevolg hebben. De
• XTC: Danceparty’s, VVN heeft hier weinig mee van doen.
therapeutische breedte is niet alleen smal, maar ook niet voor ieder-
• Nicotine
een gelijk. Een beginnende gebruiker gaat op de gangbare dosering
• Cafeine
van 5 ml geheid “out”, terwijl 2,5 cc misschien niet eens merkbaar
18 Onder Dokters
D
effect heeft. Het risico dat dan nogmaals 2,5 cc genomen wordt met
gemaakt dat kinderen die comateus of zwaar onder invloed van alcohol
met een overschrijden van de therapeutische breedte is dan groot.
opgenomen werden meteen maandag een verplicht contact met Versla-
Nog een lastig fenomeen is dat de tolerantie na gebruik snel (binnen
vingszorg zouden krijgen. Momenteel doet Tjalling de Vries (kinderarts)
enkele weken) afneemt. Gevolg kan zijn dat een gebruiker die slechts
zelf die nazorg-gesprekken. De realiteit is dat kinderen en hun ouders
enkele weken na stoppen opnieuw in z’n groep komt en dezelfde
slechts spaarzaam ingaan op de uitnodiging voor zo’n gesprek. Co-
hoeveelheid neemt als tijdens het voorgaande actieve gebruik, over-
mazuipen is onverminderd een probleem. Als niet ingegaan wordt op
lijdt. Ook verkeersongelukken als gevolg van GHB-gebruik komen
de uitnodiging voor een gesprek worden in Leeuwarden de jongeren
regelmatig voor.
tegenwoordig aangemeld bij het AMK. De indruk bestaat dat de opge-
Bij zwangerschap lijkt GHB wat minder gevolgen te hebben op het on-
nomen kinderen meestal niet degenen zijn die week in week uit grote
geboren kind, uppers zijn in de embryonale fase in hoge mate schadelijk,
hoeveelheden alcohol nuttigen maar min of meer bewust de grenzen
downers lijken dat iets minder, maar moeten desalniettemin streng ont-
opzoeken. Het zijn juist kinderen met betrekkelijk weinig ervaring, die
raden worden.
de grenzen juist niet kennen en min of meer overvallen worden door het “out” gaan.
Wie gebruikt welk middel?
De uitgebreide publiciteit rond comazuipen heeft zeker wel bijgedragen
Mensen gebruiken het middel wat bij hen past, wat bepaald wordt door
aan de brede consensus en maatschappelijk besef dat alcohol voor het
waar ze in gecompenseerd moeten of willen worden. Uppers worden
16e levensjaar niet moet. Zelfs bij verslavingszorg leefde tot voor die tijd
veelal gebruikt door jonge jongens, “baasjes”, die zich klein voelen, want
nog de gedachte dat drinken van 1 consumptie onder toezicht van ou-
het middel maakt je groter in je hoofd. Even generaliserend kan gezegd
ders bij een eigen feestje acceptabel was.
worden dat downers gebruikt worden door mensen die wat angstig, wat somber zijn. Lastig is dat alcohol bijvoorbeeld ook angst- en stemmings-
Helpt voorlichting bij kinderen?
stoornissen kan veroorzaken. Zo bezien lijken het in eerste instantie the-
Massa-mediale campagnes leveren bij de jeugd zelf niets op, al kunnen
rapeutische middelen, alleen het zijn niet de juiste middelen of wegen.
ze wellicht bijdragen aan een lokale of regionale campagne. Een collegeachtige voorlichting op school heeft geen zin. Ook contractjes met
Gewenning en ontwenning
afspraken om voor (bv) het 16e jaar niet te roken of te drinken lijken
Bij langdurig gebruik ontstaat gewenning, afhankelijkheid. De ontwen-
weinig effect te hebben. Alleen interactieve vormen van voorlichting met
ningsverschijnselen zijn grosso modo de tegenovergestelde verschijnse-
debat, rollenspel etc. lijken iets te doen, waarbij het effect voornamelijk
len als die bij gebruik. Dus bijvoorbeeld ontwenningsverschijnselen bij
lijkt te bestaan uit iets uitstellen van het eerste alcoholgebruik.
downers: activatie autonome zenuwstelsel, trillen, zweten, insulten, delier. Er is een groot verschil tussen gebruik enerzijds, en anderzijds de
Risicoprofielen bij kinderen
gewenning / afhankelijkheid van een bepaalde basisconcentratie om
Een belangrijke beschermende factor is een stabiel gezin en een open
ontwenningsverschijnselen tegen te gaan. Dat dilemma speelt ook bij de
relatie tussen ouder en kind. Natuurlijk is de groepsnorm/groepsdruk
aanpak (om al dan niet te onthouden).
van groot belang en het lijkt vooralsnog dat drinken stoer is en dat je meedoet om erbij te horen. Ook ouders spelen trouwens wat dat betreft
Nog even over genetica
een rol; denk alleen maar aan een uitspraak tussen ouderen zelf als: ach
Genen coderen voor eiwitten, zij spelen een rol bij gevoeligheid voor
doe nou even mee met een wijntje, gezellig!
verslaving. Wind geeft de volgende uitleg m.b.t. alcohol verslaving: De hersenen bestaan uit antennes (receptoren) en stofjes (neurotransmit-
Afsluiting symposium
ters). De snelheid waarmee de antennes (receptoren) aangemaakt wor-
Tot slot vertelden Marian Houkes en Bert Voet aan de hand van persoon-
den is genetisch bepaald en ligt bij gevoelige personen vele malen hoger.
lijke ervaringen hoe in de loop van jaren de netwerken in Friesland ont-
Daarom ook kan een alcoholverslaafde nooit een sociaal drinker worden.
staan zijn. Zij hadden veel contacten gelegd met allerlei organisaties om
Eenzelfde mechanisme zorgt voor de verhoogde erfelijk bepaalde ge-
samen te werken met het WWW project, waar mensen een woning en
voeligheid voor het ontwikkelen van een psychose bij cannabisgebruik.
werk krijgen in samenspraak met de verdere hulpverleners uit het scala van voorzieningen: huisartsen, psychiaters,verslavingsartsen
Vervolg door Bert Voet: Comazuipers:
en nog veel meer. Kern van de boodschap is onderling samen-
Al ca 5 jaar geleden werd er door de kinderartsen aan de bel getrokken
werken van alle instanties en goed luisteren naar de patiënt. De
bij Verslavingszorg voor hulp bij het fenomeen comazuipen. Dat leidde
zaal leefde mee met de sprekers. Het symposium werd afgesloten
toen al vrijwel elk weekend tot tot 1 of 2 opnames. De afspraak werd
met een gezellige borrel.
19 Onder Dokters
D
medici
uW finAnciële speciAlist in de medische sector • • • • •
Jaarrekeningen Administraties loonadministraties fiscale aangiften Belastingadviezen Accura Administratie- en Belastingadvies is uw financiële specialist in de medische sector. We zijn bekend met uw beroep en hechten grote waarde aan een persoonlijke benadering, waarbij u centraal staat. Accura staat voor kwaliteit, deskundigheid en betrouwbaarheid, dit alles in een goede prijs/ prestatie verhouding. ploegstraat 7 8308 AA nagele (0527) 262076
[email protected] www.accurabelastingadvies.nl
Advertentie Onder Dokters.indd 1
29-11-2012 8:37:44
morgen ben ik 12 dagen gestopt met roken
Roken is een belangrijke oorzaak van kanker. Als niemand meer zou roken, zou er 30% minder sterfte door kanker zijn. KWF Kankerbestrijding doet er alles aan om kanker verder terug te dringen en onder controle te krijgen. Daarom helpen we rokers succesvol te stoppen met roken en geven we advies over hoe u gezonder kunt leven om de kans op kanker te verkleinen. Samen met uw hulp komen we steeds een stapje dichterbij. Kijk vandaag nog op kwfkankerbestrijding.nl om te zien wat ú kunt doen.
iedereen verdient een morgen
