doelgericht schrijven college over goed en effectief schrijven merlijn torensma, 2012

doelgericht schrijven   college  over  goed  en  effectief  schrijven   merlijn  torensma,  2012  

Dit college gaat over: !   Wat  maakt  een  tekst  effectief?   !   Wat  maakt  een  tekst  goed?   !   Wat  maakt  een  tekst  onderscheidend?  

Je  krijgt  eerst  theorie  en  daarna  praktijkoefeningen  

CCC-model

Geschikt? Je  hebt  je  doel,  je  onderliggende  doelen  en  een   doelgroep  voor  ogen…   !   Hoe  oud,  belezen,  visueel,  slim  is  je  publiek?   !   Welke  media  en  genres  passen  bij  jouw  publiek?   !   Waar  en  wanneer  leest  jouw  publiek  de  tekst?  

Wat maakt een tekst effectief? !   Heldere  structuur   !   Doelgericht   !   Consequente  invalshoek   !   Doelgroepgericht  

Structuur !   Inleiding/stelling/nieuws/boodschap/vraag   !   Kern/argument/topos/antwoorden  in  logische  

volgorde  

!   Illustratie/anekdotes   !   Slot/samenvatting/conclusie  

Structuur !   Kop

   

 à  geeft  samenvattende    informatie,  trekt  aandacht  

!   Lead

   

 à  waar  gaat  de  tekst  over,  trek      aandacht,  maak  nieuwsgierig  

!   Alinea’s

 

 à  één  onderwerp  per  alinea  

   

 

!   Tussenkoppen

 à  geeft  samenvattende      informatie,  breekt  tekst,  maakt    tekst  scanbaar  

!   Onderschrift

 à  beschrijft  foto  of  illustratie,  is  veel    gelezen  

     

     

Structuur     Doel  van  alle  structuurelementen  is  dat  je  het  oog  van   de  lezer  leidt  naar  de  eerste  zin  van  jouw  verhaal!  

Structuur     Doel  van  de  eerste  zin  is  dat  de  lezer  jouw  tweede  zin   leest!  

Structuur     Doel  van  de  tekst  is  de  lezer  meenemen  en   overtuigen,  dat  hij  volmondig  JA!  zegt.  

Structuur Kop   !   Geeft  samenvattende  informatie   !   Trekt  aandacht   !   Vermijd  koppen  die  alleen  maar  intrigeren:  ‘Zwaar  

maar  dankbaar’  

!   Altijd  in  tegenwoordige  tijd  

Structuur Lead   !   Leg  doel  tekst  uit   !   Maak  nieuwsgierig  (verleid  tot  verder  lezen)   !   Twee  tot  vijf  zinnen   !   Noem  geen  details,  die  staan  in  de  alinea’s  

Structuur Alinea’s   !   Eén  onderwerp  per  alinea   !   Niet  te  lang:  in  Word  vijf  tot  8  regels   !   Zorg  voor  zelfde  lengte  alinea’s   !   Wissel  lange  en  korte  zinnen  af,  zorg  voor  ritme   !

Eytrackingonderzoek  zegt  dat  mensen  scannen  op   tussenkoppen  en  eerste  en  laatste  regel  alinea  

Structuur Tussenkop   !   Geeft  samenvattende  informatie   !   Breekt  tekst   !   Maakt  tekst  scanbaar   !   Minimaal  boven  twee  alinea’s   !   Meestal  een  à  twee  woorden  

Hoe lezen mensen? !   Romans  &  verhalen:  

 lineair  

!   Technische  teksten:

 

 kop,  eerste  en  laatste  zin,    tussenkoppen,  index  

Webteksten:            

       

 nauwelijks,  er  wordt  gescand    op  signaalwoorden  (linkjes,    vet).  Slechts  16  procent    leest  van  begin  tot  eind  

!   Nieuwsbrieven:

       

 nog  minder,  houd  het  kort,    combineer  beknopte  tekst    met  opsommingen,  gebruik    objectieve  woorden  

 

!

     

 

     

Hoe lezen mensen? !   Op  mobiele  telefoon:  

 

 

 

 helft  minder  dan  via  groot    scherm  

   

   

   

 scrollen  leidt  af  van  begrip    tekst  

   

   

   

 snelheid  laden  pagina  leidt  af    van  concentratie  op  inhoud  

Inhoud Journalistieke  teksten  en  persberichten  voldoen  aan  de  5  w’s:   !   Wie   !   Wat   !   Waar   !   Wanneer   !   Waarom   !   Hoe  

Nieuws vooraan De  lead/eerste  alinea  heeft  alle  5  w’s.  Zet  van  de  5  w’s   altijd  het  nieuws  vooraan:   !   Dus  niet:  Gisteren  is  op  de  Nieuwestad  een  jongen  

gewond  geraakt  bij  een  ongeval.  

!   Maar  wel:  Bij  een  ongeval  op  de  Nieuwestad  is  

gisteren  een  jongen  gewond  geraakt.  

Citaten Citaten  gebruik  je:   !   Om  de  authenticiteit  te  bepalen   !   Om  iemand  iets  te  laten  uitleggen  wat  in  eigen  

woorden  niet  kan,  bijvoorbeeld  een  mening  geven  

!   Als  sfeermiddel,  bijvoorbeeld  als  eerste  zin  (niet  bij  

nieuws,  wel  bij  reportage  of  tekst  met  doel  om   mensen  ergens  van  te  overtuigen)  

!   Altijd  tussen  aanhalingstekens  ‘…’  of  “…”  of  ,,…”  

Creatief !   Houd  het  begin  klein  (en  persoonlijk)   !   Houd  het  dichtbij  de  lezer  en  zijn  belevingswereld   !   Gebruik  aansprekende  voorbeelden   !   Show,  don’t  tell:  zeg  niet  dat  iets  mooi  of  schrijnend  

is,  maar  beschrijf  de  situatie.  Verhalen  blijven  beter   hangen  dan  opsommingen  van  cijfers  

!   Schrijf  filmisch  en  wissel  dat  af  met  opsommingen  of  

bewijzen/cijfers  

Creatief !   Vermijd  algemene  woorden  als  zijn,  hebben  en  

worden  als  die  te  vervangen  zijn  door  specifieke,   beschrijvende  termen:  

             De  kapitein  geeft  orders  à  De  kapitein  voert  bevel                  Het  schip  heeft…  à  Het  schip  is  uitgerust  met…   !   Schrijf  beeldend,  dat  amuseert  en  verduidelijkt.  Geef  

metaforen:  vergelijk  het  geheugen  met  een   bibliotheek,  de  toekomst  kan  je  tegemoet  lachen  

Creatief !   Ieder  woord  is  verbonden  aan  een  emotie  en  vertelt  

een  eigen  verhaal.  Een  product  of  verhaal  verkoop  je   met  emotie  en  dat  onderbouw  je  later  met  logica.   Dus:  

!   Vervang  moeilijke,  technische,  

managementwoorden  voor  woorden  met  gevoel  ( je   koopt  immers  een  ‘Apple’  en  niet  een…)  

!   Gebruik  niet  meer  woorden  dan  nodig  zodat  alleen  

die  woorden  met  de  juiste  lading  overblijven  

Boeiend !   Schrijf  vanuit  menselijk  perspectief,  voor  mensen,  

over  mensen  

!   Vermijd  de  lijdende,  passieve  vorm:  de  koe  wordt  

geslacht  door  de  slager  à  de  slager  slacht  de  koe  

!   Schrijf  het  in  tegenwoordige  tijd,  tenzij  het  om  een  

historisch  verslag  is  

!   Maak  het  zo  lang  als  het  leuk  is  

Boeiend !   Schrijf  vanuit  menselijk  perspectief,  voor  mensen,  

over  mensen  

!   Vermijd  de  lijdende,  passieve  vorm:  de  koe  wordt  

geslacht  door  de  slager  à  de  slager  slacht  de  koe  

!   Schrijf  het  in  tegenwoordige  tijd,  tenzij  het  om  een  

historisch  verslag  is  

!   Maak  het  zo  lang  als  het  leuk  is  

Grootste ergernissen !

dt  

!   samenstellingen  los  geschreven   !   zij/hun/hen/hullie   !   dat/wat   !   dan/als   !   moeilijke  woorden   !   onnodige  woorden  

dt !  

Tegenwoordige  tijd,  normale  zinnen:  ik  [stam],  jij  [stam]+t,  hij  [stam]+t  

!  

Tegenwoordige  tijd,  geïnverteerde  zinnen  (bv.  vragen):  [stam]  ik,  [stam]  jij,   [stam]+t  hij  

!  

Nooit  een  d  toevoegen  aan  een  werkwoord  in  tegenwoordige  tijd  als  er   nog  geen  d  in  stond.  En  dus  ook  nooit  dt  in  zo'n  geval.  Vervang  in  geval  van   twijfel  het  werkwoord  door  'werken'  of  'smurfen'.  

!  

Bevelen:  gewoon  de  stam  van  het  werkwoord.  Geen  t  toevoegen.  

!  

Voltooid  tegenwoordige/verleden  tijd:  nooit  dt.  Vervoeg  gewoon  het   werkwoord  in  de  verleden  tijd:  "het  gebeurde",  je  hoort  een  d  dus  de   laatste  letter  van  "het  is  gebeurd"  is  ook  een  d.  

!  

Werkwoorden  uit  het  Engels:  vervoegen  zoals  een  gewoon  Nederlands   werkwoord,  met  het  werkwoord  als  stam.  Dus  'ik  save,  jij  savet,  hij  heeft   gesaved'.  

Samenstellingen !   samen  trekken  

 

 à  samentrekken  

!   sollicitatie  brief    

 à  sollicitatiebrief  

!   taken  pakket  

 à  takenpakket  

 

!   loopbaan  adviestraject    à  loopbaanadviestraject   !   als  ook

 

!   goed  praten

 

 à  alsook  

 

 à  goedpraten  

Samenstellingen !   Bij  klinkerbotsing  gebruik  je  een  koppelteken:  na-­‐

apen,  media-­‐aandacht  

!   Bij  anortingen  gebruik  je  een  koppelteken:  POP-­‐

gesprek,  KLM-­‐piloot  

!   Bij  moeilijk  leesbare  woorden  gebruik  je  een  

koppelteken:  massa-­‐gebed  of  massage-­‐bed  

zij/hun/hen Gebruik  hen  in  de  volgende  gevallen:   !   Na  een  voorzetsel.  Bijvoorbeeld:  'Ik  geef  het  boek  

aan  hen';  'Ik  deed  het  voor  hen';  'Zijn  houding  jegens   hen';  'Hoe  gaat  het  met  hen?';  'Hij  blijft  altijd  bij  hen';   'De  mensen  stonden  om  hen  heen'  

!   Als  lijdend  voorwerp.  Bijvoorbeeld:  'Ik  bekijk  hen';  

'Hij  ontslaat  hen';  'Zij  mijdt  hen'  

zij/hun/hen Gebruik  hun  in  de  volgende  gevallen:   !   Als  bezittelijk  voornaamwoord:  'Hun  auto  is  stuk’   !   Als  hun  vervangbaar  is  door  een  voorzetsel  +  hen  

(aan  hen,  voor  hen,  bij  hen,  volgens  hen,  etc.)  of  een   voorzetselgroep  +  hen  (met  betrekking  tot  hen,  ten   aanzien  van  hen  e.d.).  Het  is  dan  een  indirect  object   (een  meewerkend,  belanghebbend,  bezittend  of   ondervindend  voorwerp).  

dan/als !   Gebruik  dan  bij  de  overtreffende  trap:  ‘Groter  dan’   !   Gebruik  als  bij  een  ‘gelijkheid  binnen  een  

ongelijkheid’:  ‘Even  groot  als’  

Moeilijke en vage woorden !   Jargon:  complexiteit,  toekomstdimensie,  

implementeren  

!   Engelse  termen:  out-­‐of-­‐the-­‐box,  eager,  bottom  line,  

task  force  

!   Inhoudsloze  begrippen:  doorcommuniceren,  

uitfaseren  

Onnodige woorden Deze  woorden  kun  je  vrijwel  altijd  weglaten:   !   Op   !   Om   !   Even   !   Zeg  maar  

Zie ook   !

www.onzetaal.nl  

!

www.woordenlijst.org  (Groene  Boekje)  

!   The  Adweek  Copywriting  Handbook  ,  Joseph  Sugarman   !   Schrijfwijzer,  Jan  Renkema   !   Voor  voorbeelden  van  mooie  teksten:  nrcnext.nl,  VPRO-­‐

gids  (met  name  filmreviews)  

!   OF  VRAAG  EEN  CONSULT  AAN  BIJ  MERLIJN  

TORENSMA/MARC  BRAND