Doe mij nog maar vier jaar

Nu online www.vandaagindenhaag.nl

voor beslissers bij de overheid 9 oktober 2009 nr

16 vijfde jaargang |

www.pm.nl

Gemma Tielen, directeur Jeugdzorg:

‘Doe mij nog maar vier jaar’

Millenniumdoelen doodverklaard pagina 12

Nanotechnologie verlegt grenzen

EU-kennistekort blokkeert promotie

pagina 20

pagina 26

PM nummer 16 9 oktober 2009

Nieuws 8 t/m 13

8

Op weg naar een super-SG?



Tips voor Chris Kalden

9

Woonbond wil proefproces antikraak



‘Nieuwe onderklasse van huurders dreigt’

11

Defensie vecht voor behoud nazorg veteranen

12

Millenniumdoelen VN doodverklaard



20

13

Nederland stort zich op nanotechnologie Kabinet zet debat over ethische dilemma’s uit



PvdA en vakbonden willen overheveling naar VWS

Bas de Gaay Fortman pleit voor staatscommissie

Zijn ambtenaren besmette dieren? Roel Bekker ergert zich aan bezuinigingsretoriek

Coverstory ‘Ik zie de wachtlijst als deel van het succes’ 16



Directeur Jeugdzorg Gemma Tielen vraagt meer tijd

Spelers 26 t/m 30 26 Europees kennistekort staat promotie in de weg

23

26

Als de bom valt...

Kennistekort Europa

Strategie Nationale Veiligheid sluit kernoorlog uit

Mendeltje van Keulen (Clingendael) waarschuwt voor promotiekansen

28 29 30

De overstap van Hanneke Schipper naar VenW Marjolein Jansen (OCW) zet thuisvoelgroep in De matrix van Thomas Meijer (Rekenkamer)

Inspiratie 31 t/m 33 31 Lezersoproep: hoe herkenbaar is Sorry Minister?

32

De kunst van het in- en uitbesteden

Beau Monde 35 Wachten op het Ierse yes

Cover: Welmer Keesmaat

Klein, kleiner, kleinst en natuurlijk over de wachtlijsten. ‘Ik zie de wachtlijsten deels als gevolg van het succes van het beleid,’ aldus Tielen. Zo kun je het natuurlijk ook bekijken. Vanaf pagina 16 leest u wat zij hier precies mee bedoelt. Simon Blok bekeek de cv’s van de secretarissen-generaal eens goed. Wat blijkt? Zij beschikken nauwelijks over Europese ervaring terwijl dit juist een criterium is dat de Algemene Bestuursdienst voor toekomstige topambtenaren verplicht wil stellen. De ruime ervaring van premier Balkenende op het ­Brusselse toneel zal hem echter niet helpen. Een klein land moet soms zijn plaats kennen in de wereld. Blair for president, dat zal het toch wel worden.

Foto: Rob Jongbloed

Slechts een kwart van de Nederlandse ­bevolking weet wat nanotechnologie inhoudt. Als gevraagd wordt voor welke toepassingen het wordt gebruikt, weten maar weinigen voorbeelden te noemen. Minister Van der Hoeven van Economische Zaken heeft dan ook een maatschappelijk debat geëntameerd. Nederland moet tot de mondiale top gaan behoren als het gaat om de ontwikkeling van nanotechnologie, maar dan moeten we wel weten waar we het over hebben. Redacteur Rutger van den Dikkenberg helpt de minister een handje en beantwoordt vanaf pagina 20 een aantal basisvragen over nanotechnologie. Directeur Jeugdzorg Gemma Tielen kreeg op het ministerie van VWS redacteur Chris van de Wetering op bezoek. Zij spraken over de professionalisering van de jeugdzorg

Cindy Castricum [email protected]

9 oktober 2009 PM

3

binnenkort in Den Haag Premier Balkenende luncht op 12 oktober op het Catshuis met zijn Estse collega Andrus Ansip, die sinds 2005 regeringsleider is van de Baltische staat. Een dag later is hij voor de Algemene Politieke Beschouwingen in de Eerste Kamer. Van 22 tot en met 27 oktober brengt de premier een bezoek aan Singapore en Japan. Collega’s Van der Hoeven en Plasterk en de leden van het Innovatieplatform vergezellen hem. In Singapore ontmoet Balkenende premier Lee Hsien Loong en president Nathan. Op vrijdag spreekt de delegatie met Nederlandse ondernemers tijdens een werkontbijt. Aansluitend houdt Balkenende een toespraak met als titel Towards new global partnerships – economics, governance and values. Tijdens het bezoek staan de gezamenlijke kansen voor duurzaam economisch herstel centraal. Het Japanse bezoek staat in het teken van de viering van het 400-jarige jubileum van de Nederlands-Japanse handels­ betrekkingen.

Algemene Zaken

Minister Ter Horst is woensdag 14 oktober aanwezig op de conferentie Baankansen in de publieke

BZK

sector in Maarssen. De conferentie wordt afgesloten met een netwerkbijeenkomst. Staatssecretaris Bijleveld gaat maandag 12 oktober op werkbezoek naar Assen en Tynaarlo, waar ze gaat kijken bij de intergemeentelijke sociale dienst (10-12 uur). Op woensdag 14 oktober lanceert Bijleveld een campagne voor het 14+netnummer, dat de telefonische toegang biedt tot het contactcentrum van gemeenten voor vragen over de overheid, ’s middags verzorgt ze in Den Bosch de inleiding op het congres Mediation werkt, over mediationvaardigheden voor ambtenaren van de provincie Noord-Brabant. Bijleveld spreekt donderdag 15 oktober over de toekomst van het Koninkrijk der Nederlanden op een symposium in Den Haag. Op 14 oktober brengt minister Verhagen een werkbezoek aan de regio Twente. Op de Universiteit Twente houdt hij een toespraak en daarnaast treft hij ondernemers uit de regio. Minister Koenders brengt van woensdag 14 oktober tot en met zondag 18 oktober een bezoek aan Burkina Faso. Het bezoek staat in het teken van Serious Request, een jaarlijks terugkerende actie van radiozender 3FM waarbij geld wordt

Buitenlandse Zaken

Op woensdag 14 oktober debatteert de Kamer over de Nederlandse inbreng bij de klimaatconferentie in Kopenhagen, die in december plaatsvindt. Uit de conferentie moet een opvolger rollen van het Kyoto-protocol, het huidige klimaatverdrag dat in 2012 eindigt. Een week later (19-23 oktober) staan geen debatten gepland vanwege het herfstreces. Op 12 oktober heeft de Kamercommissie Verkeer en Waterstaat een notaoverleg over de evaluatie van de spoorwetgeving. Hierbij ligt onder meer de relatie tussen Verkeer en Waterstaat en spoorbeheerder Prorail onder de loep. Die dag staat ook een wetgevingsoverleg van de commissie Financiën over een herziening in de tariefstructuur van de Successiewet 1956 op de agenda. Op 13 oktober spreekt de commissie Financiën met de Europese Commissaris voor Mededinging Neelie Kroes over het onderzoek naar de staatssteun aan de banken ABN Amro/Fortis en ING. Ambtenaren van Vrom geven op dezelfde dag een besloten technische briefing aan Kamerleden over de klimaatonderhandelingen, met het oog op de aanloop naar de ­klimaatconferentie in Kopenhagen. Ook spreekt minister Koenders die dag in een algemeen overleg over de begrotingssteun aan Burundi en Tanzania en is er een langdurig rondetafelgesprek met de commissie OCW over de leerlijnen taal en rekenen. Een dag later vinden meerdere AO’s plaats. Inspecteur-

Tweede Kamer

4

PM 9 oktober 2009

ingezameld voor projecten van het Rode Kruis. De actie richt zich dit jaar op malaria.

Staatssecretaris Timmermans is woensdag 14 oktober aanwezig bij de uitreiking van de Max van der Stoel-prijs in Den Haag. Deze naar de oud-minister van Buitenlandse Zaken vernoemde prijs wordt elke twee jaar uitgereikt aan een persoon, groep of organisatie die zich ­verdienstelijk heeft gemaakt voor nationale minderheden binnen het OVSE-gebied. De dag erop overhandigt ­Timmermans ­samen met minister Plasterk het ­Nationaal Archief Suriname (NAS) aan de Surinaamse minister van Binnenlandse Zaken Hassankhan. Op donderdag 22 oktober opent Timmermans de tentoonstelling Feind ist, wer anders denkt in tentoonstellingsruimte Gemak te Den Haag.

Generaal der Krijgsmacht Michiel van Maanen is door de Defensiecommissie uitgenodigd bij de bespreking van het jaarverslag 2008 aanwezig te zijn om eventuele vragen te beantwoorden, staatssecretaris Albayrak van Justitie bespreekt het vreemdelingenbeleid en de drie bewindslieden van OCW vergaderen met de Kamer over het stapelen en doorstromen in het voortgezet onderwijs. Voorts vergadert de commissie van Justitie over het paddoverbod en overlegt minister Van der Laan van WWI over inburgering. De commissie van Buitenlandse Zaken heeft twee besloten gesprekken op de agenda gezet, eerst met een delegatie uit Irak en aansluitend met de Nederlandse ambassadeur te Berlijn. Op 15 oktober organiseert de commissie Justitie een ronde­ tafelgesprek naar aanleiding van het dit jaar verschenen rapport over auteursrecht, waarin een parlementaire werkgroep

binnenkort in Den Haag Minister van Middelkoop brengt op 19 en 20 oktober een bezoek aan Israël voor een ontmoeting met de Israëlische minister van Defensie, Ehud Barak. Op 22 en 23 oktober neemt hij deel aan een tweedaagse informele ministeriële Navo-bijeenkomst in Bratislava. Ter voorbereiding van deze bijeenkomst staat op 15 oktober een AO gepland. Staatssecretaris De Vries is op 15 oktober gastspreker tijdens het vierde Jaarcongres Public Finance in het congrescentrum van de Jaarbeurs Utrecht. Thema is ‘Sturing in economisch turbulente tijden’. De Vries is op dinsdag 20 oktober aanwezig in Kopenhagen voor de algemene vergadering van de World Veterans Federation.

Defensie

oktober op als voorzitter van de ministersbijeenkomst tijdens de energieconferentie van het Internationaal Energie ­Agentschap. Staatssecretaris Heemskerk is van 12 tot en met 15 oktober op economische missie in Turkije. In zijn gevolg reizen representanten van vijftig Nederlandse bedrijven mee. Op 16 oktober spreekt Heemskerk tijdens het symposium Economic Diplomacy beyond 2010 van het Clingendael instituut. Minister Bos neemt maandag 12 oktober deel aan het Nationaal Jeugddebat in de Tweede Kamer. Op woensdag 14 oktober gaat Bos ’s avonds naar een bijeenkomst van de Financiële poort. Maandag 19 oktober heeft hij een vergadering van de Eurogroep ter voorbereiding op de Ecofin in Luxemburg. Ook op de

Financiën

Luxemburgse agenda staat een vergadering met de Europese Investeringsbank. Staatssecretaris De Jager is vrijdag terug van zijn bezoek aan het MiddenOosten, waar hij onder meer een belastingverdrag met Oman heeft ondertekend. Zaterdag is hij in Rotterdam, waar ’s avonds de Award voor de Entrepreneur of the Year wordt uitgereikt bij Ernst & Young. Minister Hirsch Ballin brengt van zondag 10 t/m dinsdag 12 oktober een werkbezoek aan de Nederlandse Antillen, Aruba en Trinidad. De reis staat in het teken van rechtshandhaving. Op vrijdag 16 oktober draagt Hirsch Ballin de oorlogsarchieven van het ministerie van Justitie over aan het Nationaal Archief. Staatssecretaris Nebahat Albayrak opent op 14 oktober een nieuwe website over tuchtrecht in de Koninklijke Schouwburg te Den Haag.

Justitie

Minister Verburg is op maandag 12 oktober aanwezig bij Natuurlijk lukt het, een conferentie over agrarisch natuurbeheer die plaatsvindt in Fort Voordorp in Groenekan. Aansluitend

LNV

Minister Van der Hoeven treedt woensdag 14 en donderdag 15

Economische Zaken

c­ oncludeert dat het huidige auteursrecht sterk verouderd is. De commissie van Nederlands-Antilliaanse Zaken bespreekt met staatssecretaris Bijleveld (BZK) het staatkundige proces omtrent het verdwijnen van de Nederlandse Antillen. Ook zijn er die dag AO’s over de voortgang van de Vernieuwing Rijksdienst (BZK), de criminaliteit in het bedrijfsleven in 2008 (Justitie) en voert de commissie van Europese Zaken een besloten gesprek met de Nederlandse Europarlementariërs. Vanwege het herfstreces staan er een week later geen commissievergaderingen gepland. Wel brengt de Kamercommissie van Verkeer en Waterstaat op woensdag 21 oktober een werkbezoek aan Brussel. Het bezoek vindt plaats op verzoek van het Vlaams Parlement, naar aanleiding van de vaak moeizame grensoverschrijdende samenwerking tussen Nederland en Vlaanderen. Meerdere controversiële projecten komen ter sprake, zoals de HSL, de IJzeren Rijn en de Westerschelde.

Op maandag 12 oktober brengen de Eerste Kamercommissies van Economische Zaken en Justitie een werkbezoek aan Google Nederland. Het bezoek volgt op een presentatie van het bedrijf over de opslag van informatie, die vorige week plaatsvond. Op 13 oktober worden de twee ondervoorzitters van de Eerste Kamer gekozen. Ook verdedigt premier Balkenende die dag voor de senaat de Miljoenennota en de Rijksbegroting 2010 tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen. De commissie van OCW debatteert die dag over het wetsvoorstel ter versterking van de besturing van instellingen in het hoger onderwijs, de collegegeld­ systematiek en de rechtspositie van studenten. De week erna is er geen plenaire vergadering vanwege de herfstvakantie.

Eerste Kamer

9 oktober 2009 PM

5

binnenkort in Den Haag woont ze in de Tweede Kamer het jaarlijkse Nationaal Jeugddebat bij. 140 jongeren hebben zich via provinciale voorrondes geplaatst voor dit debat, dat geleid wordt door Tweede Kamervoorzitter Gerdi Verbeet. Een van de debatthema’s is biologisch eten. Op 16 oktober houdt Verburg de slottoespraak bij de viering van Wereldvoedseldag in Utrecht. Op 19 en 20 oktober is de minister in Luxemburg voor de Landbouw- en Visserijraad, om aansluitend in Woerden aanwezig te zijn bij festiviteiten rond de jaarlijkse Koeiemart aldaar. Het is dit jaar ­zeshonderd jaar geleden dat Woerden het recht kreeg een koeienmarkt te ­organiseren. Minister OCW Plasterk opent vrijdag 9 oktober het Bijlmerparktheater in Amsterdam. Zaterdag is hij in Maastricht waar hij ’s avonds de Nederlandse Dans Dagen opent. Maandag de 12e doet de minister mee met het Nationaal Jeugddebat in de Tweede Kamer en donderdag 15 oktober verricht hij de opening van de nieuwe serre van de faculteit Bouwkunde van de TU Delft, die vorig jaar in vlammen opging. Maandag 12 oktober brengt staats-

secretaris Dijksma een werkbezoek aan de regio Eindhoven dat in het teken staat van autistische kinderen. Woensdag woont ze aan het eind van de middag in Den Haag de landelijke inspiratiemiddag gemengde scholen bij.

nifest in het kader van de campagne Blijf positief. De bijeenkomst is in Hotel Arena Amsterdam. Klijnsma treedt met jongeren in debat over de rol van geld in hun leven, verder wordt er een internetplatform geopend en zullen scholen aandacht aan het thema besteden. Klijnsma heeft op 14 oktober een lunchbijeenkomst met enkele grote werkgevers (NS, Philips) die in het teken van de WSW en de Wajong staat. Minister Eurlings woont vrijdag 9 oktober in Luxemburg de Europese Transportraad bij. Op 12 oktober schuift hij aan bij het jaarlijkse Schipholdiner, waar hij tal van ­vertegenwoordigers uit de luchtvaartsector treft. De minister sluit de week voor het herfstreces af met een bezoek aan Warschau: daar vinden tegelijkertijd een mobiliteitscongres en een spoorcongres plaats. Staatssecretaris Huizinga keert komend weekeinde terug uit Vietnam. Daar was ze de afgelopen week voor een werkbezoek dat in het teken stond van wateronderwerpen. Daags na de ­Algemene Politieke Beschouwingen in de Eerste Kamer, dinsdag 13 oktober, ondertekent Huizinga een bestuurs­ overeenkomst over de verbreding van

Verkeer en Waterstaat

Minister Donner sluit woensdag 14 oktober in Utrecht samen met de minister van BZK de netwerk­ bijeenkomst Baankansen in de publieke sector af. Op 31 oktober brengt hij een bezoek aan de Theologische Universiteit Apeldoorn in het kader van de Nationale Reformatieherdenking met als thema Calvijn gewikt gewogen. De relevantie van Calvijns theologie staat hier centraal. Staatssecretaris Klijnsma is 12 oktober aanwezig bij de aftrap van het Moneyfest, dat moet uitlopen op een jongerenma-

SZW

15 oktober

Organiseert u ook Symposia een congres, ­seminar of symposium? Geef het aan ons door via [email protected].

9 oktober

Wat Waar Tijd Sprekers Organisatie

6

PM 9 oktober 2009

Werkconferentie Meer dan de Wijk Bestuurders en experts uit het veld bespreken de wijkenaanpak naar aanleiding van twee rapporten van de Raad voor Maat- schappelijke Ontwikkeling en de Vrom-raad. Kontakt der Kontinenten, Soesterberg 12.00-18.00 uur Karin van Dreven (Vrom-raad), Anneke van Doorne-Huiskes (RMO) en Jos van der Lans, cultuurpsycholoog en publicist KEI kenniscentrum stedelijk vernieuwing en Nicis Institute

Wat Tijd Sprekers Organisatie

Symposium Monitor Duurzaam Neder- land. Over de meetbaarheid en uitvoering van duurzame ontwikkeling 13.30-17.00 uur Verschillende sprekers vanuit beleid, politiek, wetenschap en media Planbureau voor de Leefomgeving, CBS, SCP, CPB, Vrom en VenW

15 oktober

Wat Waar Tijd Sprekers Organisatie

Van Slingelandtlezing 2009 Door Sweder van Wijnbergen Paleiskerk, Den Haag 15.30-18.00 uur Henk Oosterling, als filosoof verbonden aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, houdt een coreferaat Vereniging voor Bestuurskunde

binnenkort in Den Haag de Wilhelminasluis bij Zaandam. Maandag 12 oktober ondertekent minister Cramer in het Westland het Groen Akkoord, een pakket afspraken met lokale gemeenten over investeringen die moeten leiden tot minder CO2-uitstoot. Het begin van volgende week staat grotendeels in het teken van de naderende Klimaattop in Kopenhagen: in de middag van 12 oktober

Vrom

geeft Cramer een persbriefing over de top, twee dagen later is er een debat in de Kamer over en neemt ze op het Plein de Jongerenklimaatberichten in ontvangst. Op 21 oktober woont de minister in Luxemburg de Europese milieuraad bij, een dag later stelt ze nieuwe radiologische meetwagens in gebruik. Dat doet ze bij het RIVM in Bilthoven. Veel interne aangelegenheden op de

agenda van WWI-minister Van der Laan de komende twee weken. Naast enkele AO’s in de Tweede Kamer en de Algemene Beschouwingen in de Eerste Kamer, ontvangt de minister op woensdag 14 oktober het rapport Doorzettingskracht in e­ conomische kansenzones, opgesteld door de Rotterdamse wethouder Schrijer. Hij doet dat op het symposium Kansrijk ondernemen in de krachtwijken! in Rotterdam. Minister Klink gaat op 12 oktober naar de EU-raad in Luxemburg. De aanpak van de Mexicaanse griep staat prominent op de agenda. Op 15 oktober speecht Klink op de First International E-Mental Health Summit 2009. Dit driedaags congres wordt georganiseerd door het Trimbos-instituut, de UvA en de VU. Aan bod komen onder meer de effectiviteit van digitale zelfhulp, begeleide zelfhulp en behandelingsinterventies. Minister Rouvoet is op 12 oktober in de Tweede Kamer voor het Nationaal Jeugddebat. Onder toeziend oog van Kamervoorzitter Gerdi Verbeet presenteren 140 jongeren hun plannen over onder meer het drugsbeleid, internet, biologisch eten, de kredietcrisis en de verwachtingen voor de toekomst. Op 13 en 14 oktober

is de ­minister voor een werkbezoek in Engeland. Hij bezoekt daar verschillende ­projecten op het terrein van jeugdzorg. Twee dagen later vertrekt Rouvoet naar China waar hij zijn Chinese evenknie zal vertellen over het Nederlandse jeugd­ beleid.

VWS

Op 14 oktober bezoekt staatssecretaris Bussemaker de gemeente Utrecht. Dit werkbezoek staat in het teken van gelijke behandeling van gehandicapten en chronisch zieken. Twee dagen later is de staatssecretaris in het Drentse Aalten voor de opening van de expositie Grensgevallen, vluchtelingen 1933-1940. Deze bijeenkomst vindt plaats juist voor aanvang van de Week van de Geschiedenis, van 17 tot en met 25 oktober, waarin dit keer het thema oorlog en vrede centraal staat.

16 oktober

Wat Waar Tijd Sprekers Organisatie

‘Economic Diplomacy beyond 2010: Geo- economic Challenges of Globalization and economic Security’ Over trends in de diplomatie Instituut Clingendael 14.00-16.30 uur Staatssecretaris Heemskerk en Sir Nicholas Bayne van de London School of Economics Instituut Clingendael

Op vrijdag 9 oktober organiseert de Stichting Internationale Culturele Activiteiten (SICA) een Meet & Greet met de hoofden Pers- en Culturele Zaken van zestien Nederlandse ambassades en consulaten in het buitenland. In een speeddate van tien minuten

Overig

kunnen bezoekers hen vragen stellen. Op dezelfde dag presenteert de PvdA in Breda de ‘nieuw’ gekozen Eurodelegatie, onder wie oudgedienden Thijs Berman en Emine Bozkurt, aan haar leden. Op 15 oktober vindt de Dag van de Inspecteur plaats in ­Amsterdam. Naast het hoofdprogramma, waar Eric Nordholt spreekt over ‘De toekomstreis van toezicht’, kunnen inspecteurs van alle vijftien rijksinspecties meedoen aan activiteiten als tai-chi voor beginners. Dezelfde dag organiseert het Ontwikkelingspodium een debatavond. Onder het motto Ontwikkelingshulp: tussen drogreden en sentiment, nemen onder andere Paul Hoebink, hoogleraar ontwikkelingssamenwerking, en Bram van Ojik, oud-ambassadeur te Benin en hoofd inspectie Ontwikkelingssamenwerking, de praktijk en het nut van ontwikkelingshulp onder de loep. Op woensdag 21 oktober staat het ReuringCafé in het teken van het RMO-advies De ontkokering voorbij. Behalve gastheer Mark Frequin (DG ministerie EZ) zijn Mariënne Verhoef, lid raad van bestuur van jeugdzorginstelling Spirit! en RMO-raadslid Paul Frissen aanwezig.

www.vandaagindenhaag.nl 9 oktober 2009 PM

7

nieuws Bezuinigingstips voor Chris Kalden

Op weg naar een super-SG?

Het kabinet kon er natuurlijk niet omheen: een van de twintig werk­ groepen heroverwegingen buigt zich de komende maanden over het openbaar bestuur. Onder leiding van de directeur van Staatsbosbeheer Chris Kalden wordt gezocht naar een besparing van 20 procent. BZK • De huidige taakstellingsronde is nog in volle gang, maar de werkgroep openbaar bestuur kijkt alweer naar een volgende bezuiniging op het ambtenarenapparaat. Niet alleen naar dat van het rijk overigens, ook de omvang van gemeenten, provincies, waterschappen en zelfstandige bestuursorganen (zbo’s) wordt onder de loep genomen. Daarnaast bezint de werkgroep onder leiding van voormalig SG van LNV Chris Kalden zich op de ­verhouding tussen en het verminderen van het aantal bestuurslagen. Er zijn immers geen ­taboes, zo verzekerde het kabinet bij de bekendmaking van de twintig werkgroepen. Nu er 35 miljard euro bezuinigd moet worden, staat alles weer ter discussie. Dus ook het voort­bestaan van de provincies, om maar iets te noemen. PM vroeg drie betrokkenen naar hun visie op de ­bezuinigingen. Welke tips geven zij Chris Kalden mee?

Ralph Pans, voorzitter van de directieraad van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), adviseert om zowel de bestuurswijze als de bestuursinrichting te analyseren. Men moet enerzijds onderzoek verrichten naar de manier van besturen, zo vindt hij. ‘Kan er niet meer worden ­gedaan aan de hand van publieke of private arrangementen en gaan we niet te veel uit van voorzorg op basis van een fictieve maakbare samenleving?’ Anderzijds moet men volgens Pans naar een vereenvoudigde inrichting van bestuur. ‘De taken en verantwoordelijkheden tussen

8

PM 9 oktober 2009

overheden moeten eenvoudiger worden geregeld. In mijn optiek zouden maximaal twee overheden zich bezig moeten houden met een beleidsonderwerp. Dit betekent voor veel dossiers een verschuiving van centraal naar decentraal. We hebben mijns inziens tussen gemeente en rijk te veel bestuur. De taken van provincies en waterschappen zouden daarom moeten worden uitgedund.’

Ipe van der Deen, voorzitter van het Platform Rijksondernemingsraden (Pro), beaamt dat de verhoudingen tussen de bestuurslagen moeten verbeteren: ‘Gemeenten, provincies en het rijk werken elkaar veelvuldig tegen. Het landsbelang komt vaak niet overeen met provinciale en gemeentelijke belangen. Het moet daarom duidelijker worden wie waarover gaat.’ Hij betwijfelt of het afschaffen van de provincies uitkomst biedt. ‘Straks heeft de rijksoverheid in een keer te maken met 450 gemeenten, die allemaal hun eigen industrieterrein willen vergroten.’ Van der Deen ziet vooral op het gebied van betere samenwerking veel besparings­ mogelijkheden. De secretarissen-generaal hebben hetzelfde geconstateerd, maar ‘men moet het niet alleen prediken, maar ook praktiseren’, aldus Van der Deen. ‘Er kunnen miljoenen worden bespaard op de bedrijfsvoering. Een voorbeeld: Vrom gaat over de kwaliteit van water, maar het ministerie van VenW regelt de uitvoering. Als men de kwaliteitsnorm zou meegeven aan VenW, dan hoeft men niet langer

alle vergaderingen bij te wonen om te controleren hoe de voortgang verloopt. Er moet meer worden gewerkt op basis van vertrouwen. Het kabinet wil dit ook uitstralen naar de maatschappij, maar dan moet het ook tussen de departementen onderling gebeuren,’ zo concludeert Van der Deen.

Volgens Jan Willem Dieten, bestuurder van Abvakabo FNV, moeten de heroverwegingen van de werkgroep openbaar bestuur zich richten op het doorbreken van de verkokering. Hij proponeert twee beleidsalternatieven. Enerzijds moet de autonomie van de secretarissengeneraal ondergeschikt worden aan een super-SG, die de regie kan voeren over alle werkprocessen in het rijk. Anderzijds zorgt het verschuiven van bevoegdheden naar deze ambtenaar voor een belangrijke efficiëntieslag. ‘De huidige werkprocessen zijn te veel gebaseerd op het bedienen van de ministers en het afleggen van verantwoording. Dat is een heel inefficiënte organisatievorm, doordat deze geen gebruik maakt van al het vakmanschap dat ambtenaren zelf in huis hebben. Leg de regie van de werkprocessen meer bij de professionele ambtenaar, laat ze zelf oplossingen aandragen en niet eerst nonoplossingen van anderen onderzoeken,’ aldus Dieten. ‘Zorg dat je bespaart op het proces van hiërarchische verantwoording en maak gebruik van de professionele ambtelijke verantwoordelijkheid,’ zo luidt het advies. • Simon Blok

nieuws

Woonbond wil proefproces tegen antikraakbureaus Het voorstel van VVD-Kamerlid Brigitte van der Burg voor een kraakver­ bod liep averij op toen mede-indiener ChristenUnie uit revanche voor de liberale motie van wantrouwen tegen het kabinet weigerde verder mee te werken aan de behandeling. Inmiddels staat het kraakverbod toch weer op de agenda van de Kamer, maar volgens de Woonbond kan het beter alsnog de prullenbak in. WWI • De Nederlandse Woonbond wil een proefproces uitlokken bij de kantonrechter om te bereiken dat mensen die wonen in antikraakpanden en daarvoor een substantiële tegenprestatie leveren in de vorm van geld of diensten erkenning krijgen als volwaardige huurders en niet kunnen worden geëxploiteerd door bemiddelingsbureaus. Een rechterlijke uitspraak in die zin zou forse consequenties hebben voor de uitvoering van het wetsontwerp van het kraakverbod dat later deze maand in ­stemming wordt gebracht. Naar schatting verblijven momenteel 30.000 tot 50.000 mensen in antikraakpanden en bij aanname van het kraakverbod zou hun aantal alleen maar toenemen, aldus woordvoerder Hans Roseboom van

de Nederlandse Woonbond. VVD, CDA en ChristenUnie stellen voor kraken tot een misdrijf te verklaren. Om te voorkomen

Naar schatting verblijven 30.000 tot 50.000 mensen in antikraakpanden dat dan meer panden leeg komen te staan, zouden de lege plekken in bijvoorbeeld stadsvernieuwingswijken volgens de indieners van het wetsvoorstel kunnen worden ingevuld via de antikraakbureaus, die de laatste jaren als paddenstoelen uit de grond zijn gesprongen. Hans Roseboom: ‘Als het kraakverbod onverhoopt wordt aangenomen door de

Tweede Kamer, groeit daarmee een nieuwe onderklasse van huurders. Het idee van antikraak is dat de bewoner alleen gas en elektra betaalt en dat hij in ruil daarvoor afziet van huurbescherming. Uit onderzoek dat we hebben gehouden blijkt dat er in werkelijkheid wel degelijk meer geld wordt gevraagd voor antikraakwonen. De betreffende bureaus vragen vaak een substantiële vergoeding, soms 150 euro, maar ook wel 500 tot 750 euro. Daarnaast hebben de bewoners van antikraakpanden vaak een opzeggingstermijn van slechts twee weken en hebben ze totaal geen privacy omdat de antikraakbureaus te allen tijde toegang tot de woning eisen om te controleren of de woning goed wordt beheerd. Aan die toestand van totale rechteloosheid moet een eind komen en daarom zijn we op zoek naar een bewoner die in zo’n antikraaksituatie zit en via de rechter alsnog zijn recht op huurbescherming wil bereiken. De Woonbond neemt dan de kosten voor de juridische procedure op zich.’ • René Zwaap

Kroese enzo …

9 oktober 2009 PM

9

een hele verfrissing Bij re.Public houden we van een frisse blik en vernieuwende ideeën. Wij zijn dan ook hét multimediale platform voor de ambitieuze ambtenaar. Onafhankelijk, innovatief, verbindend, actueel en informerend. Met relevant nieuws en achtergronden over thema’s die ambtenaren ráken. Bovendien bevat rePublic.nl de meeste overheidsvacatures voor hoger opgeleiden. Kijk, lees en oordeel zelf. www.rePublic.nl

nieuws Oud-kolonel Timmermans pleit voor overheveling naar VWS

‘Nazorg veteranen weg bij Defensie’ In de Tweede Kamer zijn CDA en PvdA het fundamenteel oneens over de vraag wie zich moet ontfermen over de nazorg aan getraumatiseerde veteranen van het leger. Het CDA wil dat Defensie verantwoordelijk blijft, PvdA ziet liever een andere instantie verantwoordelijk. Staatssecretaris Jack de Vries komt binnenkort met een wetsvoorstel. Defensie/VWS • De nazorg voor veteranen is bij Defensie wel degelijk in goede handen. Dat zegt een woordvoerder van het ministerie in reactie op uitlatingen van kolonel b.d. Louis ­Timmermans, voor­ malig algemeen voorzitter van de Bond van Nederlandse Militaire Oorlogs- en Dienstslachtoffers (BNMO). In een ingezonden brief in een aantal GPD-bladen schreef Timmermans dat het ministerie van VWS beter is toegerust op deze zorgtaak. Een woordvoerder van Defensie verwerpt dit voorstel. ‘Als oud-werkgever voelen wij ons verantwoordelijk voor onze oudwerknemers. Nazorg voor veteranen maakt onlosmakelijk deel uit van de zorgketen voor, tijdens en na uitzending. Het zou vreemd zijn het deel “na” ineens naar een ander departement over te hevelen.’ Volgens Timmermans heeft Defensie weinig oog voor nazorg, omdat dat niet tot de ‘core business’ zou behoren. ‘Mede doordat de Defensiebegroting de afgelopen vijftien jaar alleen maar neerwaarts is bijgesteld, ligt het voor de hand Defensie niet meer te belasten met de zorg voor veteranen,’ aldus Timmermans. VWS zou deze taak kunnen overnemen, oppert hij. ‘Defensie deelt de opvatting van de heer Timmermans niet,’ zegt een woordvoerder van het ministerie stellig. ‘We zijn goed bezig. Wat nazorg betreft staan we wel in de top-5 van de wereld.’ De afgelopen jaren zijn belangrijke stappen gezet richting het verbeteren van de nazorg voor veteranen, schreef staatssecretaris Jack de Vries afgelopen juni in een brief aan de Tweede Kamer. De bewindsman wijst op het ondertekenen van het Convenant Landelijk Zorgsysteem Veteranen (LZV), in de zomer van 2008. Daarbij gingen militaire en civiele partijen een samenwerkingsverband aan voor hulpverlening aan veteranen die kampen met psychische problemen zoals posttraumatische stressstoornis (ptss). De Vries werkt na forse druk van de vakbonden en de Kamer aan een Veteranenwet, waarvan hij de eerste opzet voor 1 november naar de Tweede Ka­

veel expertise opgebouwd.’ De PvdA is wel van mening dat de nazorg voor veteranen verder weg van Defensie moet, zegt Kamerlid Angelien Eijsink. Ze hekelt vooral de verplichting een militaire arts te bezoeken. Uiteraard is deze van belang tijdens een missie, maar ‘het is van belang ook de huisarts erbij te betrekken.’ Deze kent de patiënt immers langere tijd. Eijsink: ‘Defensie kan mij niet overtuigen dat de huidige situatie nodig is.’ Vakbondsleider Wim van den Burg van de AFMP: ‘Defensie is niet toegerust om jarenlang zorg te verlenen aan veteranen. Het ministerie is primair gericht op gevechtstaken. Het is logisch dat bij het stellen van prioriteiten de hoofdtaak voorrang krijgt. Het is een taak die is vastgelegd in de Grondwet. Goede nazorg vergt aandacht en energie die er bij Defensie niet zijn. Dat is geen verwijt, maar een constatering.’ •

mer wil sturen. Defensie wil niet vooruitlopen op de inhoud van het wetsvoorstel. De Vries krijgt steun van zijn partijgenoten in de Kamer. CDA-­ fractiewoordvoerder Ine Aasted-Madsenvan Stiphout: ‘Goede personeelszorg is een belangrijke taak van ieder bedrijf, dus ook bij Defensie. Ook op het moment dat iemand uit dienst treedt, ben je daar nog steeds verantwoordelijk voor. Zeker als klachten tijdens de diensttijd zijn ontstaan.’ Ze ziet vooral organisatorische problemen als de veteranenzorg wordt weggehaald bij Defensie. ‘Het ministerie weet dat de zorg die het voor en tijdens een uitzending biedt, invloed heeft op Rutger van den Dikkenberg de mate van zorg Advertentie daarna. Defensie kent het hele dossier van een veteraan, en op Leergang p-Government: het moment dat je de philosophy and government nazorg weghaalt bij Defensie snijd je ook die banden door.’

Geen garantie Daar komt bij, zegt Aasted-Madsen, dat ‘meneer Timmermans geen garantie heeft dat VWS het beter zou kunnen’. Defensie heeft de afgelopen jaren veel kennis opgebouwd over de ‘specifieke elementen van het veteraan-zijn’, zoals ptss. AastedMadsen: ‘Civiele organisaties zijn daar niet in thuis, het is toch een deskundigheid die bij Defensie zit. Defensie hoeft het niet alleen te doen, het is prima als de civiele sector mede gaat zorgverlenen, maar bij Defensie is

Terug naar de kern ‘Op welke waarden baseren we ons beleid ten aanzien van de kredietcrisis, de vergrijzing of de digitale registratie van persoonsgegevens? Wat kunnen burgers van de overheid verwachten?’ Op zoek naar verdieping? Werkt u in of voor de publieke sector en zoekt u mogelijkheden voor reflectie en verdieping? Signaleert u ook een tekort aan aandacht voor de inhoudelijke onderstroom van politiek en beleid? In de leergang p-Government bespreekt u de politieke, economische en filosofische grondslagen van onze democratie en verbindt deze met actuele maatschappelijke thema’s. Daarnaast werkt u gedurende de leergang aan een eigen opiniestuk onder begeleiding van één van de kerndocenten en een toonaangevende journalist. De leergang start 27 november as. met een introductiebijeenkomst met o.a. prof. dr. Jouke de Vries, wetenschappelijk directeur van Universiteit Leiden - Campus Den Haag. Op maandag 2 november 2009 organiseert Campus Den Haag een voorlichtingsavond. Voor aanmelding en meer informatie over de opleiding kunt u contact opnemen via [email protected] of bellen naar 070 302 1070. www.campusdenhaag.nl/incompany

Universiteit Leiden. Universiteit om te ontdekken. 9 oktober 2009 PM

11

nieuws Bas de Gaay Fortman pleit voor staatscommissie ontwikkelingssamenwerking

Millenniumdoelen doodverklaard

OS • Van 16 tot 24 oktober organiseert het NCDO de Week van de Millenniumdoelen. De Verenigde Naties luidden in juli dit jaar nog de noodklok. Uit hun voortgangsrapportage blijkt dat het niet goed gaat met de afspraken die de 189 regeringsleiders in 2000 maakten om wereldwijd armoede uit te bannen. Van de 8 concrete doelen die gesteld zijn voor 2015 loopt het verbeteren van de gezondheid van moeders en zwangere vrouwen het verst achter op het schema. Bas de Gaay Fortman, hoogleraar politieke economie van de rechten van de mens en voorzitter van de ngo EqualinRights, heeft weinig fiducie in dit instrument: ‘De Millenniumdoelen ondermijnen de gedachten van de ontwikkelings­ samenwerking en het Noord-Zuidbeleid. We zouden ons meer moeten richten op het hier en nu, in plaats van het jaar 2015.’   Waarom zijn de Millenniumdoelen volgens u niet effectief?

‘De doelen hebben helaas verkeerd uitgepakt, ze schiepen vooral illusies. Ze normeren de internationale ontwikkelingssamenwerking met doelstellingen in de verre toekomst. Met een beetje goede wil zou je dat kunnen zien als benchmarking. Maar zoiets is alleen zinvol als er een systeem van monitoring en een interventiemechanisme aan verbonden zijn. Deze twee aspecten ontbreken. De doelen zijn een hype geworden. Het hele Noord-Zuidbeleid wordt er door bepaald, maar we hadden van te voren kunnen zien aan­komen dat dit niet ging werken.’   Hoe had dit voorkomen kunnen worden?

‘De Millenniumdoelen zijn in een nor-

12

PM 9 oktober 2009

Foto: Welmer Keesmaat

Zonder een systeem van interven­ tie zijn de Millenniumdoelen van de Verenigde Naties een wassen neus, aldus hoogleraar Bas de Gaay Fort­ man. Minister Koenders (OS) zou er goed aan doen de prioriteiten van zijn ministerie om te gooien. ‘Weer een campagne om de Millen­ niumdoelen in Nederland onder de aandacht te brengen heeft niet zo veel zin, zeker nu bekend is dat ze niet gehaald worden.’

Premier Balkenende lanceert 1GOAL, een wereldwijde campagne voor het recht op educatie voor kinderen, op 5 oktober jongstleden. Scholing voor alle kinderen is een Millenniumdoel

matief kader geplaatst buiten de mensen om, dat is mijn voornaamste bezwaar. Ze zijn typisch downstream opgesteld: van boven naar beneden. Er zijn tig fondsen vrijgemaakt om documenten te drukken en conferenties te houden, maar ik heb niet gemerkt dat er ooit enige beweging van onderuit de samenleving is geweest om de doelstellingen waar te maken. Ze liggen te ver van de wereld van de mensen zelf, de vertaling naar concrete doelen en

‘Het Nederlandse model is toe aan vernieuwing’ context ontbreekt. Wat de doelen voor de ­bewoners van de krottenwijk Kibera in Nairobi zelf  betekenen is niet duidelijk gemaakt. Begin op het niveau van het individu en werk vanuit daar upstream naar het mondiale niveau, dat zou het uitgangspunt moeten zijn. Internationaal is vooral van belang hoe de wereldhandel rechtvaardig wordt georganiseerd.’   Heeft u nog meer adviezen voor minister Koenders?

‘De minister heeft weinig speelruimte als het gaat om de Millenniumdoelen, hij neemt het beleid over van zijn voorgan-

ger. Koenders zou er wel voor kunnen kiezen de doelen te verschuiven naar het internationale vlak en ze te gebruiken om regeringen van andere landen aan te spreken op de gezamenlijke verantwoordelijkheid voor een rechtvaardige ordening van de wereldeconomie. Er wordt nu te veel ­gefocust op de bewustwording van de Nederlandse bevolking. Weer een campagne om de Millenniumdoelen in Nederland onder de aandacht te brengen heeft niet zo veel zin, zeker nu bekend is dat ze niet gehaald worden.’   Wat zou een alternatief kunnen zijn?

‘De methode van budgeting rights zou een goede manier zijn om de rechten van de mens te beschermen en ontwikkeling tot stand te brengen. Dit betekent dat de uitgaven van de overheid worden gevolgd op elk niveau: internationaal, nationaal en lokaal. Onderzoek de verschuivingen op de begrotingen en bekijk bijvoorbeeld wat er wordt uitgegeven aan onderwijs in verhouding tot militaire doeleinden. Vind uit waar de middelen heen gaan en toets dat aan de sociale en economische mensenrechten. FNV-voorzitter Agnes Jongerius doet dit bijvoorbeeld ook. Waarom gaat het overheidsbudget naar de Joint Strike Fighter als we het ook aan een goede ouderdomsvoorziening kunnen beste-

nieuws den? Die vraag mag gesteld worden. Net zoals we ons kunnen afvragen waarom in Oost-Congo het grootste gedeelte van de opbrengsten van natuurlijke hulp­bronnen wordt gespendeerd aan het voeren van oorlog.’   Hoe doet de Nederlandse regering het op het wereldtoneel?

‘Nederland is zoals zo vaak het braafste jongetje van de klas en houdt zich netjes aan de afdracht van 0,8 procent van het nationaal inkomen. Dat de regering zich daarvoor op de borst slaat is niet altijd terecht. Er zijn internationale afspraken gemaakt over dit percentage. De ­Verenigde Staten redden dit keer op keer niet en halen hun schouders daarover op. De wereld van ontwikkelingssamenwerking zit vol met niet-bindende doelstellingen. De andere landen zijn zo magertjes in het op zich nemen van verplichtingen op het terrein van ontwikkelingssamenwerking dat Nederland daar al gauw bovenuit steekt. ’   De ontwikkelingssamenwerking staat, mede door de crisis, zwaar onder druk. Is het model nog wel van deze tijd?

‘Er is gekozen voor een vast percentage van het nationaal inkomen om zo ontwikkelingshulp te beschermen tegen andere prioriteiten. Maar als uitgangspunt is dat vreemd. Als je de balans opmaakt van wat er in de wereld nog gedaan moet worden en welke bijdrage Nederland daaraan kan leveren, kom je op een inzet die groter is dan de huidige. Het Nederlands model voor ontwikkelingssamenwerking is zeker toe aan vernieuwing. Daar zou eens een staatscommissie voor moeten worden ingesteld.’ • Rianne Waterval

Voormalig PPR-voorman Bas de Gaay Fortman (1937) trad in 1971 toe tot de Tweede Kamer. Zes jaar later verruilde hij deze voor de Eerste Kamer, waarvan hij tot 1991 lid was. Na zijn vertrek uit de Tweede ­Kamer bekleedde De Gaay Fortman een groot aantal bestuursfuncties, met name op het terrein van ontwikkelingssamenwerking. Zo had hij zitting in de Adviesraad voor Internationale Vraagstukken en was hij voorzitter van Novib en de Commissie Mondiale Activiteiten Jeugdbeleid. Tegenwoordig is hij als hoogleraar political ­economy of human rights verbonden aan het Studie- en Informatiecentrum ­Mensenrechten (SIM) aan de universiteit van Utrecht.

Bijpraten met Bekker

‘Alsof we besmette dieren zijn’

Ligt het programma Vernieuwing Rijksdienst op koers? PM gaat elke maand bij SG Roel Bekker langs en vraagt hem naar de stand van zaken. Bekker stoorde zich aan de slordige wijze waarop pers en politiek zijns inziens reageerden op de onlangs g ­ epubliceerde brief van de ­Algemene Rekenkamer over de afslanking van de ­departementen.

V

foutief ’ was, waarna Volkskrant-ombudserbazingwekkend, zo vindt man Thom Meens er in zijn zaterdagse Roel Bekker de reactie van column aandacht aan besteedde en de zowel de pers als de Tweede fout toegaf. Kamer op de beoordeling van Zelf kreeg Bekker op de radio de de Algemene Rekenkamer van het kwankans zijn kant van het verhaal te laten titatieve gedeelte van het programma horen. Daags nadat de rekenkamer de Vernieuwing Rijksdienst. ‘Er staat niets ­evaluatie naar de Kamer stuurde, was hij nieuws in deze brief,’ reageert Bekker te gast bij het BNR-programma Peptalk een tikkeltje verontwaardigd. Hij had dat die dag werd gepresenteerd door dan ook niet verwacht dat er zoveel ophef zou ontstaan over de stand van zaken Joost Eerdmans, voormalig Kamerlid voor de LPF én oud-ambtenaar van het omtrent de taakstelling. Debet daaraan ministerie van Justitie. ‘Joost zette de was de berichtgeving in de media. Zo discussie nogal stevig neer,’ zegt Bekker. kopte de Volkskrant: ‘Rijk schrapt 6.090 ‘Hij zei dat het helemaal niet goed ging banen en schept er 6.610’. Bekker: ‘Een en dat er iemand van foute kop boven een fout bericht.’ ‘Het grote gemak waarmee over buiten moet komen Er kunnen ambtenaren wordt gesproken, om ervoor te zorgen dat de voorgenomen weliswaar volgens viel me weer eens op’ taakstelling gehaald de nu bekende wordt.’ gegevens 6.610 De reacties van luisteraars die tijdens banen bijkomen, maar dat zijn grotende discussie konden inbellen, waren deels toegestane intensiveringen die al wisselend, aldus Bekker. ‘Het grote eerder zijn afgesproken. ‘Aan het eind gemak waarmee over ambtenaren wordt van de rit is het wel degelijk de bedoeling dat er 12.800 functies bij het rijk zijn gesproken, viel me weer eens op. Alsof we besmette dieren zijn die geruimd geschrapt.’ Zelfs het Tweede Kamerlid moeten worden.’ Hij vindt het opmerFrans de Nerée tot Babberich (CDA) liet kelijk dat het ambtenarenapparaat altijd zich door de Volkskrant op het verkeerde het eerste is waarop burgers willen been zetten. ‘Hij baseerde zijn inbreng ­bezuinigen, zoals laatst weer bleek waarin hij vorige week bij de Algemene uit een peiling van Maurice de Hond. Financiële Beschouwingen dit onder­‘ Terwijl men ook minder lang wil wachwerp even aanstipte op de foute kop in ten bij de Belastingdienst en meer blauw de krant,’ zegt Bekker. ‘Je gaat je dan op straat wenst.’ Toch vindt Bekker dat wel afvragen of de rest van zijn inbreng ambtenaren tegen dergelijke kritiek ook alleen op krantenkoppen is gebaseerd.’ De SG heeft overigens zelf contact moeten kunnen. ‘Maar de pers moet niet zover meegaan in het gevoelen dat leeft opgenomen met de krant en hij was niet bij het volk. Daardoor ontstaat er een de enige. Een andere lezer constateerde verkeerd beeld.’ • Cindy Castricum dat de kop ‘misleidend, tendentieus en 9 oktober 2009 PM

13

opinie horen zien & schrijven

Recht, bestuurskunde en communicatie zijn de drie belangrijkste disciplines voor de moderne ambtenaar. In PM publiceren we elke twee weken drie columns waarop u via onze website kunt reageren.

Rosalie Koolhoven Langzame oplossing Recht

M

ensenhandel is heel erg. Het is heel erg wat Saban B. deed vóórdat hij werd opgepakt. Het is ook heel erg dat Saban B. verlof kreeg, maar eigenlijk alleen omdat hij in het niets oploste. Had hij zich gemeld, was het verlofsysteem niet (meer of minder) omstreden geworden. Zo snel als hij verdween, duiken overal ‘oplossingen’ op voor het (tijdelijke?) falen van het systeem. De advocate van de slachtoffers pleit voor een stem van de slachtoffers in de verlofbeoordeling. Als rechters een dossier bestuderen, moeten zij zich al een beeld kunnen vormen van de schade. Daar moeten ze dan wel de tijd voor hebben. Meebeslissen klinkt als dikasterion (δικαστhριον): een gebrek aan een objectieve, onafhankelijke beoordeling. De oplossing van minister Hirsch Ballin, het wegnemen van de beslissingsbevoegdheid van de rechter en die verplaatsen naar een gevangenisdirectie, lijkt mij een koortsstuip van de ziekte die we geldgebrek noemen. Snel, (dus) goedkoop vraagt om competentieafbakening, wat leidt tot onafgemaakt werk, kennisversnippering. We zien het ook in de opsporing op het terrein waar Saban zich bewoog: mensenhandel. De politie, gebonden aan prestatieconvenanten, straks nog verder wegbezuinigd, is gedwongen tot

de ‘korte klappen-methode’: ingrijpen aan de oppervlakte, zichtbare criminaliteit aanpakken. Maar het is net als met brandnetels: je kunt ze boven de grond afmaaien zodat je op blote voeten kunnen rondlopen, maar grondig is alleen het trekken van de wortels. Het tijdrovende, kostbare doorrechercheren is noodzakelijk om criminele organisaties op te rollen. ‘Devagar se vai ao longe’, zei een oude wijze Portugese vrouw eens tegen mij: langzaamaan als je ver wilt komen. Wat is de langzame oplossing? Geld over hebben voor een verzamelinstantie in het schemergebied tussen de overbelaste rechterlijke macht en het gevangeniswezen, met eigen rechters die overleggen met psychologen, sociologen en gevangenismedewerkers en beslissen aan de hand van een lange checklist. Dat duurt misschien langer, maar daar moeten Saban & Co ook maar geduld voor opbrengen. Hun mensenhandelimperium was ook niet in een dag gebouwd. •

Meer op www.pm.nl

14

PM 9 oktober 2009

Rosalie Koolhoven is publiciste en docent Nederlands recht aan de ­Universiteit Osnabrück in Duitsland

Ruben Maes Koningin van d

V

an de week zei iemand tegen mij: ‘Principieel ben ik lid van een politieke partij en een vakbond. Ik erger me af en toe groen en geel, maar het lidmaatschap hoort bij mijn maatschappelijke betrokkenheid.’ Daar ben ik het mee eens. Zowel partijen als vakbonden zijn zeer gebrekkige instrumenten in het maatschappelijk leven, maar ze zijn de belangrijkste instrumenten die we hebben. Natuurlijk, je hebt allerlei netwerken en vernieuwingsbewegingen, maar die richten zich meestal op het veranderen van de partijen of vakbonden. Het besef van burgerlijke noodzaak leidt er nog niet toe dat ik lid ben van een politieke partij of

opinie Jorrit de Jong Als het misgaat

H

ij had zo’n geloof in de communistische Cubaanse staat, dat hij met zijn werkpas begraven wilde worden. Met die pas had hij jarenlang ingeklokt en uitgeklokt op het werk, zich geïdentificeerd aan overheidsloketten en de vergoedingen geclaimd waar hij als kameraad recht op had. De hoofdpersoon uit La Muerto d‘un Burocrata (De dood van een bureaucraat, Alea, 1964) wil die pas daarom ook mee in zijn kist. Een mooi symbool en misschien nog handig ook. Je weet immers maar nooit of je je aan de hemelpoort nog moet identificeren… Voor zijn vrouw is het minder handig. Op het moment dat zij haar weduwepensioen komt claimen bij de sociale dienst, wordt gelijk naar de werkpas van haar overleden man gevraagd. Tsja, die ligt onder de zoden, met pas. Oei, dat is dan lastig, want een kopie kan alleen door de persoon in kwestie zelf aangevraagd worden. Na veel gesteggel blijkt er niets anders op te zitten dan de kist maar weer op te graven. Maar dat mag niet zomaar, want voor een ‘exhumatie’ is een uitspraak van de rechter nodig. Omdat het allemaal veel te lang gaat duren, neemt de neef van de weduwe zelf het initiatief. In het holst van de nacht graaft hij de kist op, haalt de pas eruit, claimt het weduwepensioen en wil vervolgens de kist opnieuw laten begraven. Maar ook dat gaat zomaar niet. Want in de boeken staat dat het lijk al begraven is, en het kan alleen nog eens begraven worden als er een bewijs van exhumatie kan worden getoond.

de AOW een vakbond. Een nalatigheid die aan mij vreet, maar naar derden hou ik vol dat ik wel veel met politiek bezig ben en daarom gevrijwaard ben van lidmaatschap. Sinds een paar weken is mijn gemoed 50 procent minder bezwaard. Ik vind dat ik alleen nog maar lid moet worden van een politieke partij. De vakbond heb ik afgeschreven. Meer dan groen en geel erger ik mij aan de onverantwoorde opstelling van de FNV en de voorzitter – koningin van de AOW – in het bijzonder. De FNV drijft op mensen die een ingreep in de AOW niet meer gaan meemaken, maar de top van de vakbeweging blijft deze mensen angst aanjagen. Ze leggen nadruk op de extremen en negeren

Bestuur

Op dit moment in de film ontaardt het verhaal in een slapstick waarin iedereen met iedereen op de vuist gaat. Heel bevrijdend, want in werkelijkheid lopen dit soort verhalen meestal uit op een langslepende tragedie. Als zich een uitzonderlijke situatie voordoet, waar noch de desbetreffende persoon, noch de betrokken overheidsinstanties raad mee weten, kan een oplossing jaren duren. Recent heeft de Nationale ombudsman een dergelijke kwestie weten op te lossen van een man wiens paspoort was gestolen. Niet zijn schuld, maar daar hadden vele overheidsdiensten geen boodschap aan. Hij raakte van de regen in de drup en werd op enig moment zelfs gearresteerd omdat de paspoortdief strafbare feiten onder zijn naam was begaan. Door de interventie van de ombudsman kwamen de overheidsdiensten met elkaar in contact en werd een oplossing gevonden. Het zijn uitzonderingen, maar het zijn belangrijke indicatoren voor de kwaliteit van een overheid. Die rekenen mensen immers niet alleen af op hoe goed dingen gaan als ze goed gaan, maar op hoe dramatisch de ellende is als er iets misgaat. •

Jorrit de Jong is als onderzoeker en docent verbonden aan Harvard University’s Kennedy School of Government

Communicatie ondertussen alle steekhoudende argumenten om de AOW-leeftijd te verhogen. Argumenten als: hogere levensverwachting, de toekomstige onbalans tussen werken en niet-werkenden en de innovatie in de arboomstandigheden van zware beroepen. Er zijn ook politieke partijen die voor deze onverantwoorde koers kiezen. Die weten dat de AOW- leeftijd toch omhoog gaat en hopen met wat tegengas extra kiezers te trekken. Maar tussen de verschillende partijen heb ik een keuze; bij de vakbeweging heb ik dat niet. In alles lijkt het erop dat de vakbeweging voor een sterfhuisstrategie heeft gekozen door lichtzinnige bevestiging te zoeken bij de bestaande, vergrijzende leden

en het volledig vervreemden van potentiële nieuwe leden. Een strategie die maakt dat je als voorzitter wel herkozen wordt, maar ondertussen een zware ­hypotheek legt op de toekomst van de vakbeweging. •

Ruben Maes is partner van ­communicatiebureau Maes|Okhuijsen en werkzaam als strategisch adviseur en gespreksleider 9 oktober 2009 PM

15

interview

16

PM 9 oktober 2009

Directeur Jeugdzorg Gemma Tielen verwacht veel van professionalisering

‘De jeugdzorg is een klein kind dat aan het opgroeien is’ Preventie is het nieuwe toverwoord dat de wachtlijsten in de jeugdzorg moet doen ­verdwijnen. Gemma Tielen, directeur Jeugdzorg op het ministerie voor Jeugd en G ­ ezin, denkt dat de Centra voor Jeugd en Gezin 97 procent van de hulpvragen moeten k ­ unnen afhandelen.

H

aar minister zei onlangs dat problemen van kinderen te zeer worden gemedicaliseerd. Te veel kinderen krijgen specialistische zorg, met als gevolg dat de wachtlijsten in de jeugdzorg blijven oplopen. Gemma Tielen, voorheen directeur Curatieve Zorg op VWS, had al de nodige ervaring met wachtlijsten. Nog twee jaar resteren om de problemen in de jeugdzorg aan te pakken. PM sprak met haar over de achterkant van de wachtlijsten en de professionaliseringsslag die ze van de sector verwacht. Het ministerie voor Jeugd en Gezin is nu twee jaar bezig. Hoe zijn de ervaringen tot nu toe?

‘Het is natuurlijk de moderne manier van werken: heel efficiënt, concreet en met weinig ambtenaren. We moeten een programma neerzetten, er is een sterke focus op resultaten. Kort na het aantreden van de minister zijn we begonnen met het programma Alle kansen voor alle kinderen. We kwamen uit op drie beleidslijnen: investeren in preventie, één gezin, één plan en de vrijblijvendheid voorbij. Met dat laatste doelen we op de situatie als samenwerken van hulpverleners niet lukt. Aan die machteloosheid moet een einde komen. We zeggen professionals nu dat bij de taak ook een verantwoordelijkheid hoort. Op het gebied van wetgeving is de Verwijsindex Risicojongeren aangenomen in de Tweede Kamer, we kregen de Centra voor Jeugd en Gezin en we proberen de taak van de gemeenten nader te definiëren als het gaat om de coördinatie. Dat allemaal is in Nederland een ommekeer. Natuurlijk, je kunt in vier jaar tijd geen wereld veranderen. Doe mij nog maar zo’n ­periode van vier jaar erbij, zeg ik soms. Ik kan niet in één keer korte metten maken met dingen die eerder niet gelukt zijn. De aanleiding – het ongelukkige lot dat het meisje Savanna ­trof – was natuurlijk naar, maar ook

al voor die tijd speelde de discussie over de reikwijdte van je verantwoordelijkheid als professional. We kennen hier het p ­ oldermodel, dat voordelen heeft, maar dat er ook voor zorgt dat veel blijft hangen, omdat er geen helderheid is over de verantwoordelijkheid. De ­individuele hulpverlener die zich met hart en ziel inzet, verdient wat mij betreft een 10, maar de jeugdzorg zal zich nog flink moeten ­professionaliseren.’

Tekst Chris van de Wetering Foto Welmer Keesmaat

Hoe wilt u die professionalisering afdwingen?

‘We hebben een plan van aanpak en er is een stuurgroep, waarvan Ella Kalsbeek de voorzitter is. De ­situatie is nu dat hulpverleners bij de Bureaus Jeugdzorg doorgaans instromen met een hbo-opleiding. Daarna moeten ze interne opleidingen volgen, want kennis over hoe je bijvoorbeeld een indicatie­stelling

‘Je kunt in vier jaar tijd geen wereld veranderen’ doet, hebben ze dan nog niet. De opleiding voor hulpverleners moet specifieker, er moeten veel meer stagemogelijkheden komen en jonge mensen moeten een mentor krijgen. Een jonkie van net twintig kan natuurlijk niet in haar eentje een gezin begeleiden. We willen dat er bovenop de hbo-­opleiding een master komt, zodat hulpverleners een carrièreperspectief hebben, niet alleen in het management, maar ze moeten zich ook kunnen verdiepen. Ook aan het functiegebouw moeten we iets doen.’ Wat viel u op toen u aan de jeugdzorg begon?

‘Voor artsen is bij- en nascholing heel gebruikelijk. Voor je BIG-registratie ben je verplicht je na te scholen. In de jeugdzorg geldt dat alleen voor de 9 oktober 2009 PM

17

interview CV Gemma Tielen studeerde sociologie en bestuurskunde in Utrecht. Bij het ministerie van Vrom hield zij zich bezig met diverse onderwerpen op het gebied van de gezondheidszorg. In 2001 werd Tielen benoemd tot ­directeur ­Curatieve Zorg bij het ­ministerie van VWS. Sinds 2007 is ze directeur Jeugd­zorg bij het ­programmaministerie voor Jeugd en Gezin.

academisch opgeleide krachten. Wat mij opviel was dat er in de jeugdzorg eigenlijk niets was om ervoor te zorgen dat hulpverleners systematisch nieuwe dingen bijleren en oude dingen afleren. Dat begint met bijscholing en eindigt met tuchtrecht, zodat de sector ook zelfreinigend v­ ermogen heeft. Nu zijn er initiatieven om meer evidence based te werken. We hebben 40 miljoen euro gestopt in een programma van het kennis­instituut ZonMw. In de curatieve zorg zijn er tal van kwaliteits­systemen, in de jeugdzorg zijn hier nog veel witte vlekken. ZonMw kreeg de opdracht om vooral onderzoek naar preventie en gericht op diversiteit te doen. We weten inmiddels dat allochtonen weinig in beeld komen als het om preventie gaat. Het onderzoek wordt nu opgebouwd, het duurt even voor er resultaten zijn. Je moet kinderen een tijd kunnen volgen om te weten of iets heeft gewerkt. Daarnaast werkt het Nederlands Jeugdinstituut aan richtlijnen. Het ligt in de zorg voor kinderen natuurlijk allemaal net even gecompliceerder dan in de gezondheidszorg. Als iemand een gebroken been heeft, kun je op een foto zien dat de breuk zich hersteld heeft. Wat er in het hoofd van een kind gebeurt is veel moeilijker te zien. Daarnaast moet je je realiseren dat er ook grenzen zijn aan wat je kunt doen als hulpverlener. Een kind dat verstandelijk niet goed mee kan, kun je niet aan meer IQ-punten helpen. Het gaat vaak om chronische klachten. Als je de leefbaarheid en de opvoedings-basics in een gezin op orde krijgt is er al veel bereikt.’ Hoe komt het dat deze problematiek van de wachtlijsten maar niet wordt opgelost?

‘Ik zie de huidige wachtlijsten deels als een gevolg van het succes van het beleid. Sinds de Wet op de jeugdzorg in 2005 is de instroom in de jeugdzorg elk jaar hoger geworden. Een groot deel van de mensen meldt zich vrijwillig, zelfs voor de gesloten jeugd-

‘Ik zie de wachtlijsten deels als een gevolg van het succes van het beleid’ zorg. We zien wel dat er veel energie gestopt wordt in een indicatiestelling voor individuele kinderen. In de d ­ iagnose gaat veel tijd en energie zitten. De jeugdzorg is een klein kind dat aan het opgroeien is. Honderd jaar geleden had je de weeshuizen en de oude gestichten, nu verdiepen we ons wat veel in wat behandelbaar is aan een kind en welke behandeling in aanmerking komt. Je zou wat minder energie in het indicatieproces kunnen stoppen en vaker al kunnen beginnen met een vorm van hulp bieden. Een moeder met vier kinderen van twee mannen die haar kinderen niet op tijd naar school krijgt zonder geschreeuw, zou beroep op een supernanny moeten kunnen doen of op een vorm van vroeghulp. Zoals een huisarts in de eerste lijn 95 p ­ rocent van de klachten weet te verhelpen,

18

PM 9 oktober 2009

zo zouden ook de Centra voor Jeugd en Gezin 95 tot 97 procent van de problemen moeten kunnen oplossen.’ In het veld worden de Centra voor Jeugd en Gezin ervaren als een extra schakel in de verwijsmachine.

‘Dat zijn ze niet. We hebben juist goede ervaringen. In het Haagse Laakkwartier bijvoorbeeld is het Centrum voor Jeugd en Gezin al heel ver. Het Bureau Jeugdzorg zit er bij. Een hulpverlener kan dus direct advies inwinnen bij Bureau Jeugdzorg, zodat mensen met een tip van Jeugdzorg naar huis kunnen. De centra zorgen niet voor extra wachtlijsten, maar natuurlijk moet er als er psychiatrische hulp nodig is, wel een verwijzing zijn van de formele doorverwijzers, in dit geval de huisarts of Bureau Jeugdzorg.’ De provincies verwachten een stijging van de vraag tot 30 procent.

‘De provincies hanteren een andere berekeningssystematiek dan wij. De provincie telt de stijging in achtereenvolgende jaren op. Gemiddeld mag de stijging, hebben wij gezegd, 8,4 procent bedragen. Vorig jaar was het 7,8 procent. Sommige provincies kampen met een hogere stijging. De minister heeft met alle gedeputeerden gesproken. Maar het gaat wel hard, inderdaad. Wij denken dat dit een effect is als je de wachtlijsten gaat oplossen. De verborgen vraag zie je dan. Mensen gaan zich eerder melden. Er is bij de provincies een grote inzet om de wachtlijsten aan te pakken. Met een wachtlijstpolitie zoals bijvoorbeeld Gelderland heeft. Maar de Bureaus Jeugdzorg, die pas sinds 2005 bestaan en nog pril zijn, waren niet altijd even effectief in hun werkprocessen.’ Heeft het rijk nu nog wel voldoende invloed?

‘Wij stellen de kaders op en steunen bijvoorbeeld initiatieven om tot betere bekostigingseenheden te komen. Op het punt van vermindering regelgeving zijn onze ambities hoog. Dat moet 25 procent minder. We proberen verder de sector aan te zetten professionaliseringstrajecten op te zetten. We willen veel voor de sector doen, maar we kunnen als rijksoverheid niet zeggen: zo moet het. Dat past ook niet als je tegelijkertijd wilt dat de sector zich professionaliseert.’ Een groot deel van het budget van Jeugd en Gezin, 1,4 miljard euro, gaat wel direct naar de provincies.

‘Dat geld komt natuurlijk wel eerst op de rekening van Jeugd en Gezin. En er zijn voorwaarden voor uitkering van de gelden. De provincies moeten zich houden aan het landelijk beleidskader.’ Rouvoet dreigde Amsterdam en Rotterdam met een aanwijzing als ze hun wachtlijsten niet op orde krijgen. Zou hun budget kunnen worden gekort?

‘Met een aanwijzing zeggen we formeel niet anders dan: doe wat je moet doen. Met minder geld worden er natuurlijk niet meer kinderen geholpen, maar uiteindelijk zou de minister daartoe formeel wel kunnen besluiten.’ •

ADVERTORIAL

Een impressie… Het krachtveld van krimp

De Bruijne: ‘Maatwerk noodzakelijk’ Vanuit het niets hoog op de p ­ olitieke agenda: de bevolkingskrimp en de c­ onsequenties hiervan voor de provincies Groningen, Limburg en Zeeland. Tijdens het ReuringCafé op 30 september waagt de regio zich onder de Haagse kaasstolp. De Groningse ge­ deputeerde Pim de Bruijne ziet kansen: ‘De krimp dwingt ons tot het maken van keuzes.’

V

oor het eerst in tweehonderd jaar kunnen we de komende decennia een daling van de bevolking verwachten. In de perifere gebieden worden lokale bestuurders hier al dagelijks mee geconfronteerd, de urgentie van dit fenomeen is inmiddels ook tot de Haagse burelen doorgedrongen. Minister Van der Laan wil in november het actieplan Bevolkingsdaling presenteren. Tijdens het ReuringCafé werd de regio volgens gedeputeerde De Bruijne nog te vaak in een slachtofferrol geplaatst: ‘Het debat was boeiend, maar de krimpprovincies werden mij iets te nadrukkelijk in de hoek van zielige gebieden neergezet die in Den Haag om geld komen vragen. Dit beeld komt niet overeen met de werkelijkheid. Het is wel zo dat de periferie andere knelpunten heeft dan de Randstad. Daarom is het belangrijk dat er maatwerk wordt geleverd.’

‘We doen hier in Den Haag alsof krimp iets van de outskirts is, maar in 2030 zijn er nog maar een paar plaatsen in Nederland die zullen groeien.’ Marc Calon, voorzitter van Aedes, vraagt zich af hoe lang verdelingssystemen van budgetten nog gebaseerd zouden moeten worden op groei.

onzin om over beleid te praten zonder de budgettaire kwestie daarin mee te nemen. Het gemeentefonds is gebaseerd op het aantal inwoners en nog allerlei factoren, maar een factor krimp wordt niet mee­gerekend. Daar moet verandering in komen.’

‘Geef elkaar de ruimte, maak proeftuinen en leer daarvan.’ Max van den Berg, commissaris van de koningin in Groningen, geeft aan dat hij niet zit te wachten op ‘zakken geld en regels uit Den Haag’.

Staat het thema hoog genoeg op de politieke agenda?

‘Het kabinet heeft het goed opgepakt. De vraag is of het zo prominent op de agenda blijft staan. Over ruim anderhalf jaar zijn er weer landelijke verkiezingen. ­Provincies en gemeenten in de krimp­regio’s zijn nu aan zet om oplossingsrichtingen aan te ­dragen. Die kunnen dan mooi mee in een ­enveloppe bij de kabinetsformatie.’

‘De minister voor WWI is zich rot ­geschrokken toen hij terugkwam van een werkbezoek uit Limburg. Van der Laan kwam problemen tegen waar hij nog nooit van gehoord had.’ CDA-Kamerlid Bas Jan van Bochove pleit voor meer aandacht van het kabinet voor het verschijnsel krimp.

Wat merkt u in Groningen van de krimp?

‘De meeste effecten dalen het eerst neer in het maatschappelijk middenveld. Het zijn de scholen, vrijwilligersorganisaties en zorginstellingen die merken dat aantallen teruglopen. De woningvoorraad kan niet meer uitbreiden, terwijl veel gemeentelijke plannen zijn gebaseerd op grondopbrengsten gecombineerd met woningbouw. Gemeenten hebben sowieso een financieel probleem door de krimp.’ Is de krimpproblematiek dan vooral een financiële kwestie?

‘Het gaat primair om beleid. Het is echter

Ziet u ook kansen in de krimp?

‘Jazeker. De krimp dwingt ons tot het maken van keuzes die anders wellicht waren uitgesteld of nooit gemaakt waren. Zo zijn we in Noord-Groningen bezig met het onderwijs. De prognose voor 2015 is dat er 30 procent minder kinderen primair onderwijs volgen, schoolbesturen moeten hierop anticiperen. De vele kleine scholen, die moeizaam aan hun leerlingenaantal komen, in stand proberen te houden of kiezen voor een stevige school op regionaal niveau met goed vervoer. De kansen van krimp zitten niet in meer, maar in beter!’ •

‘Ik ben geen krimpontkenner, maar we moeten oppassen dat het geen ­beleidshype wordt.’ Volgens Peter Noordanus, voorzitter van de vereniging van Nederlandse projectontwikkelaars, is het debat over de daling van de bevolking veel gelaagder: ‘­Strategie en organiserend vermogen spelen een onmiskenbare rol.’ 9 oktober 2009 PM

19

achtergrond Nederland eist hoofdrol op in wetenschappelijke revolutie

Nanotechnologie biedt reusachtige dilemma’s Met een breed investeringsprogramma wil het kabinet Nederland ­opstuwen naar de absolute mondiale top in de ontwikkeling van ­nanotechnologie. Door op ultraminuscule schaal te gaan schuiven met atomen en moleculen kunnen wetenschappers voor revolutionaire ­ontwikkelingen zorgen bij bijvoorbeeld kankerbestrijding en energie­ opwekking. Minister Maria van der Hoeven van EZ zette een breed ­maatschappelijk debat in gang over de ethische bezwaren. Tekst Rutger van den Dikkenberg

E

en maatschappelijk debat over een nieuwe technologie die volgens haar grootste fans de wereld compleet op z’n kop zal zetten. Vorige week werd in de Haagse Nieuwe Kerk het Nanopodium ingeluid, een jaar van dialoog en debat over nanotechnologie, aangejaagd door de in het voorjaar door Economische Zaken ingestelde Commissie Maatschappelijke Dialoog Nanotechnologie (CMDN). Nanotechnologie, het gebruik van minuscule bouwsteentjes in allerhande toepassingen, biedt grote kansen op oplossingen voor de grote vragen van deze tijd: door moleculen en atomen te herschikken kunnen materiaaleigenschappen intelligent worden verbeterd, versneld en verstevigd of gerichter werken. Deze technologie wordt gerekend tot de sleuteltechnologieën, net als informatietechnologie en biotechnologie, die een grote impact hebben op het leven van alledag. De ­perspectieven zijn lonkend. Zonnepanelen vangen meer licht, een kras op een auto verdwijnt plots en één keer over je sokken spuiten met nanozilver levert geurvrije schoenen op. Nanochips maken computers stukken sneller, nanodeeltjes in cosmetica dringen diep door in de huid om rimpels en puistjes aan te pakken, bestraling tegen kanker zal niet meer nodig zijn. Het kabinet wil de positie van Nederland als kennis- en innovatieland inzetten om ook een belangrijke speler te zijn op nanogebied. Voorlopig staat ­Nederland in de internationale subtop en delen industriegrootmachten als de Verenigde Staten, Duitsland, Japan en Zuid-Korea de lakens uit. Vorig jaar investeerde het

20

PM 9 oktober 2009

kabinet een kleine 250 miljoen euro in onderzoek en ontwikkeling van nanotechnologie, waarmee Nederland mondiaal op de negende plek staat als het gaat om publieke investeringen, en op de vierde in Europa. Worden de investeringen omgerekend naar omvang van de economie, dan bezet Nederland een derde plek op de wereldranglijst, na Singapore en Israël. Die toch wel riante positie moet de komende jaren op z’n minst behouden blijven. Maar het kabinet is ambitieus en wil eigenlijk hoger op de mondiale ranglijsten, zoals het aangaf in het vorig jaar in juni ontvouwde Actieplan Nanotechnologie. Verantwoordelijk minister Maria van der Hoeven (EZ) geeft zich er rekenschap van dat brede lagen van de bevolking nog maar weinig weten over nanotechnologie: zowel waar het gaat om de risico’s, als op het gebied van kennis en meningen in de samenleving. Dat laatste bleek vorige week nog maar eens bij de aftrap van het Nanopodium: de CMDN liet een zogenaamde nul­meting in een online onderzoek uitvoeren onder ruim 2500 consumenten, die gevraagd werden wat ze allemaal wisten over nanotechnologie. Slechts een kwart van de bevolking bleek te weten wat nanotechnologie inhoudt. De helft van de respondenten had nog nooit van het begrip gehoord. Alhoewel de technologie steeds vaker in allerlei producten te vinden is, konden slechts weinigen dergelijke producten noemen. De hoogste tijd dus om enkele essentialia van de nanotechnologie op een rijtje te zetten.

1. Wat is nanotechnologie? Nanotechnologie is afgeleid van het Griekse woord

‘nano’, dat dwerg betekent. Een nanometer is een miljardste deel van een meter. De schaal waarop gewerkt wordt is minuscuul en voor het blote oog onzichtbaar. Vingernagels groeien gemiddeld vijf tot tien nanometer per minuut. Nanotechnologen werken met atomen en moleculen. Korte scheikunde les: een molecuul is de basiseenheid van een stof en is opgebouwd uit atomen. Door heel gericht met die deeltjes te ‘knutselen’, zo vertelt onderzoeker Bart Walhout van het Rathenau Instituut en gespecialiseerd in nanotechnologie, kunnen materiaalstructuren worden herschikt. ‘Heel vaak wordt nanotechnologie gedefinieerd als het bestuderen en ontwerpen van materialen onder de honderd nanometer.’ Het is een redelijk nieuwe technologie, stelt Walhout. ‘Tot een jaar of tien geleden was dat knutselen vooral het terrein van de chemiesector. Daar kon ook al veel met moleculen, maar op een veel ongerichter niveau. Men kon losse delen moleculen al wel bestuderen, maar ze nog niet vastpakken. Nanotechnologie is eigenlijk een verzameling van allerlei toepassingsgebieden.’

2. Wat kan met nanotechnologie? Vrij veel. Door het herschikken van materiaalstructuren kunnen nanotechnologen grote verbeteringen doorvoeren. Denk aan de eerder genoemde sokken die inmiddels al in de winkel verkrijgbaar zijn, maar ook aan diverse coatings die bijvoorbeeld krassen op de autolak automatisch repareren of ervoor zorgen dat vuil en water niet meer kunnen hechten op ramen. Handig voor hoge torenflats en autoruiten. Ook op grotere schaal biedt de technologie kansen:

nanotechnoloog Albert van den Berg van de Universiteit Twente ontwikkelde een lab-on-a-chip: mini­ laboratoriums kleiner dan een euromunt, maar wel in staat uit zichzelf allerlei ingewikkelde onderzoeken te doen. Hij won er dit jaar de prestigieuze Spinozapremie mee. Over een jaar is het eerste minilab op de markt dat in staat is om in een druppel bloed de dosis lithium te meten. Later komen ook varianten op de markt waarbij mannen in no time een vruchtbaarheidstest kunnen ondergaan. Door nanodeeltjes gericht in te zetten tegen kanker, is radiotherapie met al haar negatieve gevolgen over enkele jaren verleden tijd. De Amerikaanse onderzoeker Craig Venter, die bekendheid verwierf met onderzoek naar genetisch materiaal, ‘bouwt’ bacteriën die geschikt zijn voor het leveren van energie en grondstoffen voor medicijnen.

3. Hoe doet Nederland het als nanoland? Vooral op het gebied van elektronica speelt Nederland een ­prominente rol, zegt Walhout. Ook Eppo Bruins, directeur van technologiestichting STW, is opgetogen over de Nederlandse innovatiementaliteit. ‘Nederlandse nanowetenschappers staan wereldwijd op de eerste plaats als het gaat om de relatieve impact van hun werk, waarbij wordt gekeken naar hoe vaak collega-onderzoekers refereren aan je werk. De drie technische universiteiten Eindhoven, Delft en Twente zijn koploper in nanotechnologie.’ Op onderzoeksgebied zijn belangrijke initiatieven gaande. Het kabinet stelde 125 miljoen euro uit het Fonds Economische Structuurversterking (FES) beschikbaar voor verder onderzoek. ‘Nederland heeft de kans om echt bij de 9 oktober 2009 PM

21

achtergrond dominante leiders te gaan horen,’ zegt Bruins.

4. Wat wil het kabinet met nanotechnologie? STW-directeur Bruins is positief over de stappen die het kabinet de afgelopen jaren genomen heeft en ook in Europees verband gebeurt er veel. ‘Het aantal wetenschappelijke publicaties en de impact daarvan is sinds 2004, toen de overheid ervoor koos te investeren in Nanoned [Nederlands technologienetwerk, RvdD] enorm gestegen,’ zegt Bruins. Het ministerie van Economische Zaken ziet ‘grote economische potenties,’ blijkens het Actieplan Nanotechnologie. Maar als het gaat om vormgeven van nieuw beleid, gaat minister Van der Hoeven het komende jaar ‘op haar handen zitten’, zoals ze het zelf zegt. Ze wil eerst de meningen in de samenleving over nanotechnologie polsen en doet dat dus met de CMDN. Die commissie heeft daar tot 1 januari 2011 de tijd voor, zegt commissievoorzitter Peter Nijkamp. ‘De verwachting is dat nanotechnologie overal zou kunnen penetreren, het is een zeer kennisinnovatieve sector. Maar Nederland heeft ook een voorlopersprobleem: er is een aantal specifieke nanoproducten die misschien ongewenste effecten opleveren.’

5. Welke ongewenste effecten zijn er? Er is veel bekend over de positieve uitwerking van nanotechnologie, maar over de risico’s en gevaren ervan is daarentegen heel weinig bekend. Het kabinet wil dan ook 15 procent van het geld dat in nano-onderzoek wordt gestopt, besteden aan onderzoek naar de risico’s en gevaren, zo maakte EZ vorig jaar bekend. Er leven zorgen over de effecten van nanodeeltjes op de gezondheid en het milieu. Marga Jacobs, voorzitter van de vereniging Leefmilieu, wijst bijvoorbeeld op de geurvrije sokken: nanodeeltjes doden daar de bacteriën die zorgen voor stinkvoeten. Maar deze deeltjes komen via de wasmachine uiteindelijk terecht bij de rioolzuiveringsinstallatie, waar rioolwater wordt geschoond door – inderdaad – bacteriën. ‘We moeten niet te overmoedig worden met nanotechnologie en van de samenleving een avontuur maken,’ vindt ze. ‘We weten niks. We weten niet eens waar we moeten zoeken naar de gevolgen van nanodeeltjes. Pas als je die basis weet, kan je vooruit.’ Het mes snijdt aan twee kanten: enerzijds worden met verder onderzoek de risico’s zelf in kaart gebracht, anderzijds kan daar dan weer gericht beleid en regelgeving op worden toegepast. De Stichting Proefdiervrij heeft al laten weten te vrezen voor extra dierproeven nu er een breed palet aan nieuw te testen materiaal ontstaat.

6. Is er nu dan helemaal geen beleid en regelgeving? Veel nano-activiteiten vallen onder de chemiesector en daar zijn in Europees verband strenge regels voor gesteld. De Europese REACH-verordening (Registratie, Evaluatie en Autorisatie van Chemische stoffen), die op 1 juni 2007 in werking trad, stelt al strenge regels aan het gebruik van dergelijke stoffen. En het Europarlement zette onlangs de eerste stappen voor een etiketteringsrichtlijn, die verplicht dat fabrikanten op hun product vermelden of er nanoproducten in zijn verwerkt en welke dat dan zijn. Het zijn voorzichtige eerste stappen, want over de vraag hoe om te gaan met specifieke regelgeving, bestaat wel degelijk discussie. Het is een nieuw terrein, zegt Gerard van Harten, voorzitter van de raad van bestuur van Dow Benelux in Terneuzen en voorzitter van de werkgroep nanotechnologie binnen werk­ geversorganisatie VNO-NCW. ‘Er spelen vragen als hoe ga je om met werknemers die in aanraking komen met nanotechnologie?’

22

PM 9 oktober 2009

Het kabinet waakt ervoor dat met strenge regels nieuwe nanotechnologieën bij voorbaat de das om worden gedaan. Van Harten juicht dat toe: ‘Let zeker op de risico’s, maar blijf kijken naar de kansen.’

7. Gaat de brede maatschappelijke discussie alleen maar over regelgeving? Er spelen meer fundamentele vraagstukken, op bijvoorbeeld het gebied van ethiek, privacy en lichamelijke integriteit. Nanotechnologie maakt het bijvoorbeeld mogelijk om met de lab-on-a-chip in een paar seconden het bloed te testen van iemand die daar niet om gevraagd heeft. De vraag is in hoeverre je mag ingrijpen in het leven. Het zijn dit soort vragen waarmee de CMDN het komende jaar de boer op gaat, zegt voorzitter Nijkamp. Maar meer probeert de commissie meningen en visies in beeld te krijgen, door de samenleving te informeren over nanotechnologie. Dat laatste doet ze met alle mogelijke middelen. ‘Alles kan,’ zegt Nijkamp. ‘Denk aan voorlichting, cahiers, bijeenkomsten met huisvrouwen, Postbus 51-spotjes.’ •

Lees meer Hoe maakbaar is de mens? DNA-onderzoek, embryoselectie en plastische chirurgie raken meer en meer geaccepteerd, maar zijn nog steeds onderwerp van discussie. En nu ook de nano­ technologie het op termijn mogelijk maakt te knutselen met levensvormen, wordt de reikwijdte van die discussie alleen maar groter. Want hoe ga je om met die nieuwe technologie, hoe ver mag je gaan en wie bepaalt waar die grens ligt? Vorige week verschenen twee boeken waarin ethische vragen worden gesteld over de nieuwe technologische golf. In de bundel De maakbare mens geven wetenschappers van De Jonge Akademie en het Centre for Society and Genomics a ­ ntwoord op deze vragen, vanuit verschillende invalshoeken. Aan het woord komen wetenschappers op het gebied van onder meer de ­biologie, ­materiaalkunde, genetica, filosofie, recht en literatuur. Bij het Rathenau Instituut verscheen eveneens een bundel: Leven als bouwpakket. Hierin worden de grenzen van de nieuwe technologie verkend. Centrale vraag daar: hoe kunnen we nieuwe technologische mogelijkheden beoordelen als de betekenis van fundamenteel onderscheid tussen natuurlijk en kunstmatig, ziek en gezond en zelfs leven en dood, verschuift? Titel De maakbare mens. ­Tussen fictie en fascinatie Redactie: Bert-Jaap Koops, Christoph Lüthy, Annemiek Nelis en Carla Sieburgh. Uitgeverij Bert Bakker Prijs € 19,95

Titel Leven als bouwpakket. Ethisch verkennen van een nieuwe technologische golf Redactie: Tsjalling Swierstra, Marianne Boenink, Bart Walhout en Rinie van Est Uitgeverij Klement Prijs € 19,95

achtergrond Stuurgroep Nationale Veiligheid inventariseert dreigingsgevaar

Kernaanval stiefkindje in veiligheidsstrategie Een noodplan in het geval van een aanval met atoombom op Nederland ontbreekt in het programma Nationale Veiligheid. De ruim vijfhonderd atoomschuilkelders voor politici, ambtenaren en (een klein deel) van de bevolking die Nederland ooit telde zijn bijna allemaal ontmanteld. Maar omringende landen als Duitsland, België en Denemarken zijn juist weer begonnen met het heractiveren van de ‘civiele verdediging’.

Tekst René Zwaap Foto’s Stg. NCBB, R.Smid

K

omende maand lanceert het ministerie van BZK de tweede tranche van de actie Denk vooruit, waarin burgers worden voorbereid op crisissituaties als terroristische aanvallen, natuurrampen, massale uitval van digitale netwerken, economische crisis en ernstige rellen. Bij de aftrap van de actie, in 2008, kregen 5.000 ambtenaren op gezag van minister Ter Horst van BZK voor kerst allemaal een zogeheten Denk vooruit-noodpakket cadeau. Het Denk vooruit-programma mocht in parlement en pers rekenen op enige scepsis. Kamerlid Verdonk kwalificeerde de taal waarmee de burger wordt aangesproken op de internetsite als ‘kinderachtig’ en diverse dagbladen deden de actie af als nodeloze bangmakerij. Vergelijkingen werden getrokken met de beruchte Wenken voor de bescherming van uw gezin en uzelf, een handzaam boekwerkje met te volgen gedragslijnen bij een atoomaanval, die het ministerie van Binnenlandse Zaken in 1961 bij 3,5 miljoen Nederlandse huishoudens op de deurmat deed ploffen. Citaat uit die Wenken: ‘U krijgt de waarschuwing van de lichtflits [van de atoombom, RZ], want die komt nog één tot enkele seconden voor de luchtdruk. Dat is zeker niet veel tijd, maar nog wel voldoende om onder een tafel, in een portiek of greppel, of achter een boom te duiken.’ Een atoombomaanval viel te overleven door te schuilen onder de keldertrap, was de boodschap. Schrijver Harry Mulisch verviel na lezing van het

boekje in ‘een drie dagen durende woedeen lachaanval’ en gaf lucht aan zijn verontwaardiging in zijn satirische Wenken voor de bescherming van uw gezin en uzelf, tijdens de Jongste Dag. Twintig jaar later (nadat minister Wiegel van Binnenlandse Zaken onder druk van de Volkskrant besloot de inmiddels geheim verklaarde Wenken toch te publiceren) gevolgd door de Ongewijzigde, maar thans geheime wenken. De Denk vooruit-campagne doet enigszins denken aan de Wenken, aldus critici, maar minister Ter Horst spreekt niettemin van een succesvolle actie, die volgens onderzoek van BZK in goede aarde viel bij bijna driekwart van de Nederlandse bevolking.

Incidentcategorieën Denk vooruit is een vrucht van de Strategie Nationale Veiligheid, waaraan alle departementen sinds 2006 hun bijdrage leveren. Aan het veiligheidsplan liggen ‘incidentcategorieën’ ten grondslag, variërend van pandemieën, klimaatverandering en economische crisis tot politiek-religieuze radicalisering en terrorisme. Die ‘nationale risicobeoordeling’ is in handen van de Stuurgroep Nationale Veiligheid, waarin alle ministeries zijn vertegenwoordigd en die onder leiding staat van Dick Schoof, DG Openbare Orde en Veiligheid van het ministerie van BZK. Opvallend in de lijst van mogelijke gevaren waarop de Stuurgroep Nationale Veiligheid anticipeert, is dat het gegeven van een kernoorlog ontbreekt. Wel wordt blijkens een werkdocu-

Lachemannproducties.nl

ment van het Project Nationale Veiligheid uit 2006 stilgestaan bij de risico’s van de verspreiding van zogeheten CBRN-wapens ( chemisch, biologisch, radiologisch en nucleair), maar dat noopte tot nu toe niet tot het reanimeren van de verdedigingswerken. Met het wegebben van de Koude Oorlog heeft de nuclaire ooorlogsdreiging in Nederland alle urgentie verloren. De 9 oktober 2009 PM

23

Noodvoorzieningen voor ambtenaren in de schuilkelder aan de Schedeldoekshaven

meer dan 500 atoombunkers (‘noodzetels’ in het jargon) waarover de Nederlandse overheid ooit beschikte, zijn bijna allemaal ontmanteld. Op rijksniveau is de atoomschuilkelder ten behoeve van het Nationaal Crisis Centrum (NCC) onder de ministeries van BZK en Justitie aan de Schedeldoekshaven nog wel functioneel. Maar de huidige huisvesting van die twee departementen gaat binnenkort tegen de vlakte. Volgens voorzitter Mark Witte van de stichting Nationale Collectie Bescherming Bevolking (NCBB) zal de noodzetel van het NCC waarschijnlijk uit Den Haag worden verplaatst naar een ‘ plek met droge voeten’ , bijvoorbeeld de Veluwe. Opmerkelijk is dat omringende ­landen als Denemarken, Duitsland en België hun civiele verdediging na 11 september 2001 juist weer in ere hebben hersteld, terwijl in Nederland de dienst Bescherming Bevolking (BB) - in de hoogtijdagen een organisatie met 240.000 mensen die in actie moesten komen in het geval van een kernoorlog tegen Nederland - in 1985 in zijn geheel werd opgeheven. Witte: ‘Het was een goed georganiseerde dienst, die het in de beginjaren moest hebben van goed gemotiveerde vrijwilligers. Later kwam er in de vorm van de Noodwachtplicht ook een zekere verplichting bij kijken. Behalve de bunkers waren er noodhospitalen, geheime opslagplaatsen voor olie, genoeg voor drie maanden, en voedsel en medicijnen voor 15 miljoen mensen.’

Raketschild Is een kernoorlog anno 2009 werkelijk

24

PM 9 oktober 2009

een anachronisme? De gewezen vijand Rusland beschikt nog steeds over een behoorlijke dosis lange afstandsraketten (meer dan 5.000). Nog maar kort geleden dreigde de Koude Oorlog te heroplaaien toen George W. Bush het oude idee van Ronald Reagan om een raketschild aan te leggen tussen Polen en Rusland, nieuw leven inblies. Het schrikbeeld van het hervatten van een wapenwedloop tussen Oost en West werd voorlopig teniet gedaan toen president Obama eerder deze maand een streep trok door het raketschild. Maar de al veroorzaakte consternatie toont aan dat de betrekkingen tussen Rusland en de Navo-partners nog steeds aan de broze kant zijn. Bovendien komt het atoombomgevaar ook nog wel uit andere hoeken: in 2008 meldde de Britse inlichtingendienst MI6 het bestaan van een geheime

‘Er waren geheime ­ pslagplaatsen met olie o genoeg voor drie maanden’

ernstig rekening met nucelaire dreiging van niet-statelijke actoren zoals Al Qaida. Volgens Frinking moet niet te veel waarde worden gehecht aan het ontbreken van een scenario in Den Haag dat uitgaat van vijandige nucleaire bombardementen. Frinking: ‘Vooralsnog heeft de stuurgroep de externe dimensie in de veiligheids­ scenario’s nog niet behandeld, hetgeen alles van doen heeft met de omstandigheid dat ­Buitenlandse Zaken de externe dimensie in de uitvoering van de Strategie Nationale Veiligheid een beetje afschermt. Veel van het programma ­Nationale ­Veiligheid verkeert nog in de fase van vorming – het feit dat er nu nog niet wordt gerept van scenario’s bij een nucleaire aanval, wil niet zeggen dat daar niet over wordt nagedacht. Je moet het zien als een permanent in beweging verkerend denkproces, dat kan worden aangepast als de actuele ontwikkelingen daarom vragen. Zo worden eventuele nucleaire ongevallen nu al wel bekeken binnen het programma.’

De Russen komen! Chinese basis voor 20 atoomonderzeeërs in uitgehakte grotten van het eiland Hainan in de Zuid-Chinese zee. De VS zelf hielden onder Bush en Cheney nadrukkelijk een ‘nuke them’-optie open voor Irak en Iran en ook Noord-Korea, Israël, Pakistan en India doen nog regelmatig een duit in het zakje van het groeiende atoombomgevaar. Daarnaast, zo zegt Erik Frinking, programmadirecteur Nationale Veiligheid en Inlichtingen van het Den Haag Centrum voor Strategische Studies (HCSS), houden veel westerse landen

Het kenmerk van noodmaatregelen voor een eventuele oorlogstijd is dat ze sterk zijn verankerd in geheimhouding. Pas achteraf komt de buitenwacht iets te ­weten van de plannen. Precies daarom ­levert het recent verschenen boek De Russen komen! (ondertitel: Nederland in de Koude Oorlog) van HP/De Tijd-journalist Mark Traa behartenswaardige lectuur op. Aan de hand van vele dan toe onbekende stukken, onder meer uit het Centraal Archievendepot van het ministerie van Defensie, reconstrueerde Traa de scenario’s

achtergrond

van de Nederlandse overheid in het geval van een Russische aanval. Begin jaren vijftig ging men nog niet uit van een kernoorlog, maar was het idee dat de Russen nog per tank de grens over zouden trekken (dat was overigens een misvatting, want als het Warschaupact zou overgaan tot een aanval op het Navo-bondgenootschap zou Nederland moeten worden veroverd door de Polen, zo is nu bekend). Er lag een vluchtplan genaamd Operatie Bezemsteel klaar in de kluis van de premier, bedoeld voor het koninklijk huis, de regering en ‘onmisbare ambtenaren’. In 1956 omvat de vluchtlijst 5.600 personen. In de jaren zestig, na de Cubaanse rakettencrisis, neemt de dreiging van een kernoorlog steeds meer toe. Secretaris-generaal Dirk Ringnalda van Algemene Zaken schrijft in december 1965 aan premier Cals: ‘In de apocalyptische voorstelling die men zich maakt van een nucleaire oorlog, past niet meer als vanzelfsprekend het beeld van een kabinet, dat per se voltallig de wijk zou moeten nemen om elders het regeren voort te zetten.’ Hij stelt voor maximaal tien bewindslieden en twintig ambtenaren te evacueren naar Suriname en de Nederlandse Antillen. De departementen hebben in totaal 91 ambtenaren aangewezen als ‘onmisbaar’, maar volgens Ringnalda is dat overtrokken. Omdat de atoomdreiging eigenlijk geldt voor alle Navo-­bondgenoten, wordt steeds meer nagedacht over het huisvesten in atoomschuilkelders van het bestuur in oorlogstijd. Maar waar? En wie mogen er allemaal de bunker in, en wie niet? In juni 1957 spreekt de ­Commissie Algemene Verde-

digingsvoorbereiding over een cluster van veertien noodministeries binnen een straal van 14 kilometer in de buurt van Bloemendaal. Het kabinet vindt dat te veel. De Algemene Verdedigingsraad pleit in 1958 voor een bescheiden atoombunker voor de premier en een staf van hooguit zestig personen.

Atoomkelder Na lang delibereren stelt de C ­ ommissie Noodzetels voor één gezamenlijk onderkomen voor de regering te ­bouwen, met daaraan gekoppeld een reserve-noodzetel. Aanvankelijk is het voornemen de centrale atoomkelder van de regering in oorlogstijd te vestigen onder de Verkeersschool voor de Gemeentepolitie in Noordwijkerhout, met de codenaam Bijenkorf. Op 3.000 vierkante meter kunnen daar 550

Koken, bakken en braden waren niet toegestaan in atoomschuilplaats mensen worden ondergebracht. De politieschool van Noordwijkerhout is inmiddels weer afgebroken en of er ooit een schuilkelder onder lag, is onbekend. Ook is nagedacht om de atoombunker van de regering te vestigen onder de politieschool van Wassenaar, waar nu het Netherlands Insitute for Advanced Study (NIAS) is gehuisvest. Eind jaren zestig hakt het kabinet-De Jong de knoop door: de noodzetel dient te komen onder het ministerie van Binnenlandse Zaken aan de Schedeldoekshaven. De chef-staf voor de

Civiele Verdediging J. Woltersbeek omschrijft het project van ‘een beschermd regerings­centrum’ in februari 1971 onder de codenaam ‘Nachtwacht’. Een ‘nabij­ gelegen noodzetel voor circa 100 personen’ (codenaam: Hazelaar) bevindt zich in de kelder van het m ­ inisterie van Financiën. Volgens een opgave uit 1976 biedt de Nachtwacht-­bunker plaats voor de ­premier, 15 ­ministers, 4 staatssecretarissen, 25 stafmedewerkers (veelal top­ ambtenaren) en 94 man ondersteunend personeel (verbindings­mensen, huishoudelijke en administratieve krachten, allen militairen). Twee jaar later wordt besloten dat de staatssecretarissen geen plek hebben in de noodzetel en dat hun plekken in de bunker worden ingenomen door een extra beleidsmedewerker van Buitenlandse Zaken en door de Bevelhebber der Landstrijdkrachten. De staatssecretarissen dienen te schuilen in de bunker van hun eigen departement. Erg aangenaam zou het leven in die bunkers niet zijn. ‘Op koken, bakken en braden van eetwaar hoeft niet te worden gerekend aangezien dit niet zal worden toegestaan,’ zo vermeldden de ‘operatieve richtlijnen’. Bovendien: wat viel er nog te besturen als het land echt zou zijn getroffen door atoombommen? Veel burgers om te besturen zouden er sowieso niet overgebleven zijn. Mark Witte van de NCBB: ‘Van alle gemeenten had Eibergen percentueel de hoogste capaciteit: daar konden 5.000 van de 15.000 ingezetenen terecht in een atoomschuilkelder. Maar in Amsterdam was dat bijvoorbeeld nog geen 10 procent van de bevolking.’ • 9 oktober 2009 PM

25

spelers

26 SG’s hebben geen Europese ervaring 28 Overstap van Hanneke Schipper naar VenW 29 Nieuwe pSG Marjolein Jansen pleit voor meer diversiteit op OCW 30 De eerste werkdagen van Thomas Meijer bij de Algemene Rekenkamer 30 Vacaturespot

Meer spelers op www.pm.nl

Nagenoeg geen Europese ervaring op topniveau

Te weinig tijd De huidige veertien SG’s hebben nauwelijks Europese ervaring, hoewel dat vanaf 2011 wel als eis gaat gelden om in aanmerking te komen voor een functie in schaal 15 en hoger. Hoe kan het Europese kennisgat onder topambtenaren worden gedicht? Tekst Simon Blok

A

ls de overheid optimaal wil blijven functioneren, is het ­bevorderen van kennis over ‘het Europese’ essentieel, zo concludeerden onderzoekers van ­Clingendael in het rapport Naar een sterker Europees profiel voor directeuren eind 2007. EU-deskundigheid zit namelijk niet zo diepgeworteld in de leidinggevende niveaus. Zo hebben de huidige secretarissen-generaal nagenoeg geen Europese ­ervaring. Alleen Ed Kronenburg is in B ­ russel gestationeerd geweest, maar dat is voor een SG van Buitenlandse Zaken niet zo vreemd. Hij werkte onder meer bij de Permanente Vertegenwoordiging van de Europese Unie en als plaatsvervangend

kabinetschef van oud-Eurocommissaris Hans van den Broek. ‘Wij beargumenteren in het rapport dat topambtenaren, als spelbepalers en regisseurs binnen departementen, op zijn minst kennis van het speelveld en de Europese kaders moeten hebben,’ aldus

‘Ze krijgen er op den duur allemaal mee te maken’ Mendeltje van Keulen, coauteur en senior fellow van het Clingendael European Studies Programme. ‘De behoefte aan EUkennis en -ervaring is sterk a­ fhankelijk van de desbetreffende functie. Dat topambtenaren regelmatig rouleren van

functie, vereist dat iedereen over Europese bekwaamheid beschikt. Ze krijgen er op den duur allemaal mee te maken.’ Om de Nederlandse positie en ­belangenbehartiging in Europa te versterken, heeft het kabinet besloten tot het invoeren van een Europees personeelsbeleid als onderdeel van het programma Vernieuwing Rijksdienst. Het project heeft enkele rijksbrede doelstellingen, waaronder het vergroten van het aantal EU-opleidingen en trainingen en het aantal gedetacheerde ambtenaren, Experts Nationaux Detachés (END’ers), bij de Europese C ­ ommissie. B ­ ovendien wordt deelname aan het concours gestimuleerd en zouden rijkstrainees een semester op een EU-gerelateerd terrein moeten werken. Het beleid versterkt met name het Europese element aan de basis en in het midden­kader. Zo is er meer aandacht voor Europa in ­departementale opleidings­ programma’s, het rijkstrainee­programma en het ABD-­Kandidaten­programma van BZK. Het bevorderen van Europese kennis

‘Europa moet dagelijkse kost zijn’ Moniek Vos was tot vorige week gedetacheerd bij het secretariaat-generaal van de Europese Commissie. Vanaf 1 ­oktober is ze weer terug in Den Haag en werkt ze bij de ­directie Juridische en Operationele Aangelegenheden van het ministerie van Justitie. Wat is volgens Vos de ­meerwaarde van Europese ervaring? ‘Ik heb veel geleerd door te werken in de multiculturele omgeving van de E ­ uropese Unie. Die ervaring doe je niet op uit een boekje. Zo merkte ik dat Franse collega’s meer laverend op hun doel afgaan en dat de Nederlandse benadering soms iets te direct is in de omgang. Zo leer je om te schakelen tussen mensen en het nodigt uit tot gezonde zelfreflectie. Daarnaast kom je in aanraking met andere manieren van problemen oplossen en nieuwe zienswijzen. Je leert om Europees te denken en niet alleen maar door Nederlandse ogen naar dingen te kijken. Mijn taalvaardigheden hebben zich ook sterk ontwikkeld de afgelopen periode. Door te werken in een andere taal, ga je ook op een andere manier functioneren. Het

26

PM 9 oktober 2009

dwingt je namelijk terug naar de kern: Wat wil ik eigenlijk zeggen? Waar draait het om? Ervaring opdoen bij een instelling van de Europese Unie is mijns inziens onontbeerlijk voor ambtenaren. Er is nog nauwelijks een beleidsterrein te vinden waarop Europese regelgeving niet van invloed is. Voor topambtenaren is het nog belangrijker. Als je goed wilt functioneren als organisatie moet je proactief zijn richting Europa en je stem laten horen. Er valt zoveel te halen. Er zijn potjes met geld waar je een beroep op kunt doen en er wordt belangrijke informatie weggegeven. Bovendien is er inzicht en kennis nodig om invloed uit te oefenen en gericht te lobbyen voor bijvoorbeeld goed implementeerbare wetgeving. Het hoort wat mij betreft echt dagelijkse kost te zijn voor een topambtenaar. Het beeld dat wij alles wel even vanuit Den Haag kunnen regelen is achterhaald.’

spelers en ervaring onder topambtenaren vraagt om een andere aanpak. ‘Europese kennis is iets wat zal moeten groeien,’ benadrukt Van Keulen. ‘De huidige generatie topambtenaren stamt uit de periode dat kennis van Europa nog niet noodzakelijk was.’ Omdat ­directeuren slechts zes dagen per jaar tijd voor persoonlijke ontwikkeling hebben, moet Europa concurreren met andere onderwerpen. Het criterium waarin gesteld wordt dat een ABD-manager ‘ervaring heeft met het werken in een steeds complexer wordende Europese dan wel ­internationale context’ wordt nu nog als richtlijn gebruikt, maar zal vanaf 2011 als hard toelatingscriterium gaan gelden voor een functie in schaal 15 en hoger.

‘Het gebrek aan ervaring zal vanzelf verdwijnen in de toekomst, maar er zijn wel degelijk mogelijkheden voor ­huidige topambtenaren,’ aldus Van Keulen. ‘­Individuele coaching is een uitstekende manier om kennis te vergroten. Het gebeurt vaak voor andere vaardigheden. Waarom zou men geen gebruik maken van coaching op Europees gebied?’ Het volgen van een opfriscursus is volgens haar een andere manier en ze wijst er meteen maar even op dat haar organisatie daarin kan voorzien. Zo heeft Clingendael dit voorjaar een eerste EU-masterclass georganiseerd voor directeuren en afdelingshoofden van Verkeer en Waterstaat. Richard Ossendorp, hoofd van de afdeling Europa van de directie Internationaal en Strategie van VenW: ‘In deze masterclass is gesproken over het belang van Europese besluitvorming, de mogelijkheden tot agendasetting en de problemen waar je soms tegenaan loopt bij de uitvoering en de handhaving van EU-regels. Natuurlijk is ook de vraag aan bod gekomen hoe je als manager je Brusselse inzet organiseert.’ Ossendorp vertelt dat volgend jaar een vervolg wordt gegeven aan deze EU-­masterclass. ‘Gericht op een gemengd gezelschap, dus niet alleen VenW’ers, maar ook managers van andere departementen zodat we van elkaar kunnen leren.’ Er worden binnen VenW ook andere ­kennistrajecten gestimuleerd. Via de Universiteit Leiden kunnen

Foto: Welmer Keesmaat

Coaching

Mendeltje van Keulen: ‘Waarom zou men geen gebruikmaken van coaching op Europees gebied?’

VenW’ers die voor het eerst in hun werk in aanraking komen met Brussel zich inschrijven voor een EU-oriëntatiecursus. Ook is er een paar keer een tweedaagse module ­georganiseerd rondom het thema ‘effectieve beïnvloeding van Brusselse

‘Europese kennis moet groeien’ besluitvormingsprocessen’. ‘De tijdsdruk maakt het voor cursisten moeilijk om twee dagen vrij te houden, maar ook om er toestemming voor te krijgen,’ zegt Ossendorp. ‘Wij richten ons daarom in het vervolg op de ontwikkeling van een aantal tailor-made sessies. Korte workshops op maat die aansluiten bij de specifieke behoeften.’ Daarbij zullen zoveel mogelijk EU-experts betrokken worden, zoals lobbyisten uit de vervoeren watersector, leden van het Europese

Vanaf volgende week in PM en op www.pm.nl: De Brusselse belevenissen van Han de Groot, een paar maanden gedetacheerd voor het ministerie van LNV bij het DG Maritieme Zaken en Visserij van de Europese Commissie.

Parlement en hun assistenten, collega’s van de Permanente Vertegenwoordiging en ambtenaren van de Europese Commissie. Externe trajecten, zoals Effectief opereren in Europa van Clingendael, worden ook aangemoedigd. ‘Het is vrijblijvend, maar we sporen iedereen aan om deel te nemen aan dergelijke activiteiten,’ benadrukt ­Ossendorp. ‘Kennis van de EU is immers iets wat we in veel van ons werk bij VenW echt nodig hebben.’ • Advertentie

Assessment & Development t  | (073) 503 93 20 w | www.capax.nl

Maakt deel uit van

9 oktober 2009 PM

27

spelers De overstap van …

Hanneke Schipper naar VenW

‘Blijven lezen is belangrijk’ Er wordt flink gejobhopt in ambtenarenland. Over de nieuwe functie valt vaak nog niet zo veel te zeggen, dus gaat PM in deze rubriek op zoek naar de mens ach­ ter de ambtenaar. Wie is Hanneke Schipper-Spanninga, de nieuwe directeur Bestuursondersteuning op het ministerie van VenW? Tekst Rutger van den Dikkenberg Foto Welmer Keesmaat

BZK/VenW • Na achttien jaar verlaat Hanneke Schipper (46) het ­ministerie van BZK om bij Verkeer en Waterstaat aan de slag te gaan als directeur Bestuursondersteuning. Een nieuwe stap in haar carrière, maar de overgang van juriste met oog voor constitutionele zaken naar die van leidinggevende verliep geleidelijk. In 1991 begon Schipper op de BZK-directie Constitutionele Zaken en Wetgeving (CZW). Ze was na haar studietijd enige tijd als onderzoeker blijven hangen aan de Vrije Universiteit, maar wilde graag bij CZW aan de slag. Er kwam een vacature, en Schipper solliciteerde – met succes. ‘Ik wilde het staats- en bestuursrecht mede vormgeven. Dat heeft mijn belangstelling en daar l­ iggen ook mijn roots.’ Langzaamaan kwam er meer; ze volgde het ­kandidatenprogramma van Bureau ABD, waar ze ontdekte dat er ‘tussen de vraagstukken op de verschillende ministeries veel overeenkomsten zijn’.

Meest geleerd van ‘Dat zijn twee mensen. Van Kees Borman, mijn eerste baas bij CZW, heb ik veel geleerd over het ambtelijke ambacht. Hij is inmiddels met pensioen, maar we hebben nog steeds contact. Een voorbeeld: als je van de universiteit komt, kun je best een goed verhaal schrijven. Maar een stuk schrijven in de ambtelijke wereld, vergt een ander manier van werken. Een stuk voor de Kamer moet niet alleen juridisch goed onderbouwd zijn, maar er moet ook veel zeggingskracht vanuit gaan. Van Borman leerde ik hoe je dat handen en voeten geeft, en wat de maatstaven zijn. En van Sander van den Eijnden leerde ik veel over leidinggeven. Hij was mijn baas bij de directie Bestuurlijke en Financiële Organisatie (BFO) toen ik projectleider Gekozen Burgemeester was. Hij heeft een duidelijke manier van leidinggeven, met een enorme aandacht voor wat hoofd- en bijzaken zijn, maar ook voor details die er toe doen.’ Politiek actief? Ik vind het niet passen bij mijn rol in de Kiesraad. Het is essentieel dat we de politieke partijen onpartijdig tegemoet treden. Maar los van mijn functie vind ik ook dat je de rollen tussen ambtenaar en politicus gescheiden moet houden.’ Laatste boek ‘Ik heb dit weekend de laatste bladzijden van

28

PM 9 oktober 2009

Ze werkte drie jaar als projectleider Gekozen Burgemeester, opnieuw bij BZK. Ondanks dat de gekozen burgemeester er uiteindelijk niet kwam, kijkt ze positief terug. ‘Het was een heel erg leuke tijd. We wisten natuurlijk dat het risico bestond dat het project niet af kwam, maar we zijn een heel eind gekomen. Ik zat er Hanneke Schipper: ‘Ik lig nooit wakker’ als ambtenaar natuurlijk ook anders in, de politiek maakt uiteindelijk de keuze.’ Nu verlaat ze BZK, waar ze de laatste jaren secretaris-directeur van de Kiesraad was, en gaat 1 november aan de slag op VenW.

VenW

Leeftocht van Adriaan van Dis gelezen. Een hele dikke pil, maar een zeer interessante bundel reisverhalen. Van Dis is opgegroeid in meerdere culturen, je krijgt daardoor een heel andere kijk op dingen. Ik vind het belangrijk te blijven lezen, ondanks de drukke baan die ik heb. Iedere avond voor het slapen gaan, lees ik twintig minuten.’

Gefascineerd door ‘Vakmanschap. Mensen die goed zijn in wat ze doen, of het nu de koffiemeneer is die overheerlijke cappuccino maakt of een ambtenaar die zijn minister goed bijstaat. Iemand waar een organisatie op drijft, daar moet je als leidinggevende voldoende oog voor hebben.’ Krant ‘Het NRC Handelsblad. En Kidsweek lees ik ook regelmatig, die heet sinds kort Sevendays. Dat is een heel leuke krant voor mijn twee kinderen. Vroeger was er niet zoiets als een geprinte versie van het Jeugdjournaal. Hij komt op vrijdagochtend, de kinderen vechten altijd bij het ontbijt wie de krant als eerste mag lezen.’ Ligt wakker van ‘Ik lig nooit wakker. Ik ben een heel goede slaper, ik houd er ook van. Het is een motor die je goed moet ­opladen. Ik slaap soms te weinig, dan moet de tijd die ik slaap wel van goede kwaliteit zijn.’ •

spelers Nieuwe pSG Marjolein Jansen wil biculturele ambtenaren binden

Thuisvoelgroep waakt over diversiteit OCW De nieuwe pSG van OCW Marjolein Jansen gaat zich meer bezighouden met advisering en ondersteuning van de politieke top en stoot een aantal bedrijfsvoeringstaken af naar collega’s van de directie Bestuursondersteuning. Om meer biculturele ­ambtenaren binnenboord te houden begon OCW met een ‘thuis­ voelgroep’, vertelt ze. Tekst Cindy Castricum Foto Welmer Keesmaat

OCW • Ze zit nog steeds op de vijfde etage van de Hoftoren, maar nu aan de andere kant van de klapdeuren. ‘En in een veel mooiere kamer,’ zegt Marjolein Jansen, die net haar derde week als plaatsvervangend secretaris-generaal van het ministerie van OCW is ingegaan. Op 21 september begon ze in haar nieuwe functie, terwijl ze pas in maart van dit jaar was benoemd tot d­irecteur Bestuursondersteuning en Advies (BOA), eveneens op OCW. Dat is rap gegaan. In november vorig jaar rondde u het ABD-Kandidatenprogramma af, dit voorjaar werd u directeur en nu stoot u door naar de functie van pSG.

‘Het kan snel gaan. Iedereen zegt dat departementen traag zijn, maar dat is niet het geval.’ U was nog maar net directeur.

‘Het zat ook helemaal niet in de planning om nu al een andere functie te ­aanvaarden, maar de vorige pSG [Simone Roos, CC] ging weg, waardoor er een vacature ontstond. Binnen de Algemene Bestuursdienst is wel gezocht naar een opvolger. Er zijn 27 kandidaten g ­ ewogen, maar na de oriënterende fase en de selectiegesprekken is geadviseerd dat er intern eigenlijk al een betere kandidaat voorhanden was: dat was ik.’ Daar zullen uw collega’s bij BOA blij mee zijn.

‘Ik ben nog niet helemaal weg, want voorlopig combineer ik beide functies. Bij BOA zit een zwaar managementteam dat al wat langer meedraait, dus daar delegeer ik een en ander aan. Daardoor kan ik me bezighouden met bestuursondersteuning in de breedste zin van het woord, dus ook met advisering en ondersteuning van de politieke top. We hebben er bewust voor gekozen de pSG-functie een wat andere inkleuring te geven, dus niet alleen maar verantwoordelijk te zijn voor de ­bedrijfsvoering.’

Met de komst van het directoraat-generaal Organisatie en Bedrijfsvoering Rijk op het ­ministerie van BZK zijn er steeds minder bedrijfsvoeringstaken voor een pSG.

‘Dat klopt, maar er blijft nog genoeg te doen op een departement. Je kunt bijvoorbeeld de inkoop centraal regelen, maar er zijn op een ministerie altijd specifieke wensen die nopen tot aanpassingen. En op HRMgebied heb je natuurlijk standaard arbeidsvoorzieningen, Marjolein Jansen: ‘Departementen zijn niet traag’ maar loopbaanontwikkeling is nu eenmaal anders voor een ambtenaar op niet thuisvoelen in de “witte” OCW-­ OCW dan voor iemand die op LNV werkt.’ organisatie.’ Bent u van uw lichting van het ABD­Kandidatenprogramma degene die het snelst tot de top van een departement is doorgedrongen?

‘Voor zover ik kan overzien wel. De meesten zijn inmiddels directeur, maar er is nog niemand pSG.’

‘Loopbaanontwikkeling is op OCW nu eenmaal anders dan op LNV’ Gaat u zich als pSG hard maken voor meer diversiteit op het departement, een ­doelstelling van het kabinet die niet gehaald dreigt te worden?

‘Ja. Ook OCW heeft zich ten doel gesteld in hogere schalen meer biculturele ambtenaren werkzaam te laten zijn. We willen hen langer aan ons binden. Nu komt het te vaak voor dat talentvolle biculturele jonge ambtenaren ineens verdwenen zijn. We hebben een zogeheten thuisvoelgroep van biculturele collega’s in het leven geroepen die signalen afgeeft waarom zij zich soms

Is er verder nog iets waar u als pSG direct mee aan de slag gaat?

‘De taakstelling natuurlijk. Het is belangrijk dat we niet alleen naar de aantallen kijken, maar we moeten ook de juiste mensen op de juiste plek hebben. Ambtenaren die boventallig raken, moeten we op een goede manier van werk naar werk begeleiden. Anders blijft het maar een wiskundig sommetje.’ • Cindy Castricum Advertentie

DNA wordt slimmer met ROI. (

&

'

&

HE?Efb[_Z_d]i]_Zi

DeaZ^Y^c\!8dVX]^c\6Yk^Zh

DeaZ^Y^c\!8dVX]^c\6Yk^Zh

Opleidingsgids 2010 voor De Nieuwe Ambtenaar.

www.roi-opleidingen.nl 9 oktober 2009 PM

29

spelers

De matrix van Thomas Meijer Rekenkamer • Het is zijn tweede werkdag als directeur van directie I van de Algemene Rekenkamer als PM belt met T ­ homas Meijer. De 36-jarige vader van twee kinderen – de jongste zoon werd vijf weken geleden geboren – komt over uit Rotterdam. Bij het Erasmus Medisch Centrum, waar hij zeven jaar werkte, was hij de afgelopen drie jaar directeur Onderwijs en Onderzoek. Meijer is geen onbekende in het Haagse. Eind jaren negentig was hij bijna drie jaar lang Inspecteur der Rijksfinanciën bij Financiën. Hij kwam vers van de Universiteit Twente, waar hij zijn doctoraal bestuurskunde haalde. Als student woonde Meijer, opgegroeid in Limburg, er een jaar op de universiteitscampus, alvorens hij ‘in de stad’ ging wonen, zoals ze dat in Enschede zeggen. Na een periode van bijna vier jaar bij Berenschot Interim Management, belandde Meijer bij het Erasmus MC. Nu is hij sinds 1 oktober directeur van directie I bij de rekenkamer.’Er bestaan drie onderzoeksdirecties bij de reken­ kamer,’ legt Meijer uit. ‘Ze hebben alle drie een rijksbrede onderzoekstaak. Het is een soort matrixachtige organisatie. D ­ irectie I doet aan rechtmatigheidonderzoek, denk aan de externe ­accountantsfunctie bij de rijksoverheid.’ Met Verantwoordingsdag in mei, bijvoorbeeld. Daarnaast doet de rekenkamer doelmatigheidsonderzoek bij departementen. Ook die zijn verdeeld over de drie directies en Meijer coördineert de onderzoeken van BZK, Justi-

tie, Buitenlandse Zaken, Defensie en Financiën. Meijer vertrok naar de rekenkamer, omdat hij daar ‘een leuke baan’ vond, passend bij zijn opleiding en interesses. ‘Openbare financiën is mijn originele vak,’ zegt Meijer. ‘De rekenkamer heeft een unieke positie met unieke bevoegd­heden, een helikopterview.’ Zijn eerste dag was vooral kennis­ maken – directie I bestaat uit zo’n 75 fte’s – en bezoeken van een bijeenkomst over de komende strategie van de rekenkamer. ‘Ik kom op een leuk moment binnen,’ zegt Meijer. ‘Het strategische programma voor de onderzoeksperiode 2010 – 2015 moet worden gedefinieerd. Daarin wordt een aantal accenten en speerpunten gelegd. Ik probeer mij goed in die discussie te mengen.’ • Rutger van den Dikkenberg

VacatureSpot UT

Concernadviseur Middelen Provincie Utrecht

www.provincie-utrecht. nl

ZH

IT-Auditor Ministerie van Financiën

www.minfin.nl

ZH

Portfoliomanager Gemeente Rotterdam

www.rotterdam.nl

ZH

Teammanager Managementinformatie en Klantgegevens EVD

www.ez.nl

ZH

Directeur Water Hoogheemraadschap van Rijnland

www.rijnland.net

UT

Senior Bestuurlijk Juridisch Adviseur Provincie Utrecht

www.provincie-utrecht. nl

NB

Stafjurist Gerechtshof ‘s-Hertogenbosch

www.werkenbijderechtspraak.nl

UT

Senior Beleidsadviseur Energie Provincie Utrecht

www.provincie-utrecht. nl

ZH

Teamleider Sport-, Cultuur- en Jeugdbeleid Gemeente Westland

www.gemeentewestland.nl

FL

Klantmanager Veiligheidshuis Gemeente Almere

www.almere.nl

ZH

Adviseur HRM-beleid Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst

www.aivd.nl

UT

Accountmanager Projecten Rijkswaterstaat, Dienst Infrastructuur

www.rijkswaterstaat.nl

UT

Hoofd Vakgroep Projectmanagement Gemeente Utrecht, SW

www.utrecht.nl

Manager Stadsontwikkeling Gemeente Nijmegen

www.werkeninnijmegen.nl

GE

30

PM 9 oktober 2009

Hét overzicht voor banen in de publieke sector, schaal 12 en hoger

ZH

Academisch Onderzoekers Binnenvaart en Zeescheepvaart Onderzoeksraad voor Veiligheid

www.onderzoeksraad.nl

ZH

Projectleider/Accountmanager Inkopen en Aanbestedingen Unie van Waterschappen, PIANOo

www.uvw.nl

ZH

GZ-Psycholoog Ministerie van Justitie, DJI

www.justitie.nl

ZH

(Senior) Adviseurs Informatievoorziening Rijkswaterstaat, Staf Directeur-Generaal

www.rijkswaterstaat.nl

ZH

Afdelingshoofd Accountmanagement Rijkswaterstaat Data-ICT-Dienst

www.rijkswaterstaat.nl

ZH

Lid Directieraad/Programmadirecteur Ruimtelijk-economische Lobby Gemeente Dordrecht

www.dordrecht.nl

ZH

Hoofd Afdeling Regie en Bedrijfsvoering Ministerie van Justitie

www.justitie.nl

NH

Accountant Sociale Verzekeringsbank

www.svb.nl

ZH

Strategisch Adviseur Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties

www.minbzk.nl

NA

Secretaris-Generaal (7) Eilandgebied St. Maarten

www.obf.media.officelive.com

ZH

Senior Beleidsmedewerker Ministerie van Economische Zaken

www.ez.nl

ZH

Stafjurist Strafrecht Raad voor de Rechtspraak

www.werkenbijderechtspraak.nl

UT

Teamleider Waterbouw en Milieu Rijkswaterstaat, Dienst Infrastructuur

www.rijkswaterstaat.nl

ZH

Adviseur Verandermanagement Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst

www.aivd.nl

inspiratie

inspiratie 31 Kijkt u ook naar Sorry Minister? 32 Debat over inbesteden en uitbesteden: een kwestie van vertrouwen Meer inspiratie op www.pm.nl

Net uit De overheid probeert maatschappelijke processen te sturen om sociale problemen op te lossen, maar behalve de beoogde effecten, die lang niet altijd optreden, leidt goedbedoeld beleid vaak ook tot desastreuze, onbedoelde effecten. In Fatale remedies brengt Godfried Engbersen, hoogleraar sociologie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, de onbedoelde gevolgen van sociaal beleid in kaart. Vooral de effectiviteit van bijstandsbeleid, migratieen integratiebeleid en grotestedenbeleid krijgen aandacht. Een must voor elke ambtenaar die zich wenst te verdiepen in de bijvangst van beleid! Titel Politieke is niet voor bange mensen. Over leider­ schap en burgerschap Auteur Luigi van Leeuwen & Jan Eikema Uitgeverij Academic Service Prijs € 12,95 Titel Doodlopende hulp. Waarom ontwikkelingshulp niet werkt, en wat er moet gebeuren Auteur Dambisa Moyo Uitgeverij Contact Prijs € 22,95

Titel Fatale remedies. Over de onbedoelde gevolgen van beleid en kennis Auteur Godfried Engbersen Uitgeverij University Press Prijs € 34,50

Oud-burgemeester van Zoetermeer en Wassenaar en VVD-lid Luigi van Leeuwen pleit voor een politiek leiderschap waarin burgers zich kunnen herkennen, geïnspireerd op het nieuwe elan dat Obama weet te genereren.

De internationale bestseller van de Zambiaanse Dambisa Moyo over ontwikkelingshulp als oorzaak van de economische stagnatie in Afrika, is nu ook in het Nederlands vertaald. Moho schetst een derde weg voor Afrika.

Stelling Sorry Minister: herkenbaar of onrealistisch? Yes Minister op z’n Hollands: de VPRO-komedie Sorry Minister is nu een maand te zien op televisie. Minister Karel Bijl van het fictieve ministerie van Beheer en Beleid worstelt met de ambtenarij, die onder leiding van SG Helen van Zuylen vooral bezig is met het vertragen, of misschien zelfs saboteren, van de plannen van Bijl. De komedie pretendeert realistisch te zijn, aldus uitvoerend producent Chris Derks eerder in PM: ‘We hebben contact met een aantal echte ambtenaren om te checken of een en ander met de werkelijkheid overeenkomt,’ zo zei ze in april. De eerste vijf afleveringen zijn inmiddels uitgezonden. Tijd om de balans op te maken: in hoeverre is de serie realistisch en herkenbaar? Reageer op PM.nl op de vraag ‘Herkent u uzelf in Sorry Minister?’ 9 oktober 2009 PM

31

inspiratie

Inbesteden en uitbesteden: een kwestie van vertrouwen?

Debat

Steeds vaker worden interdepartementale projecten uitbesteed. Maar de verantwoordelijkheid voor de uitvoering blijft meestal in handen van de uitbestedende partij. Drie direct betrokkenen laten hun licht schijnen op dit dilemma en bieden oplossingen.

Door Tristan van Rijn en Rianne Waterval

I

n het kader van het programma Vernieuwing Rijksdienst zijn interdepartementale shared service centers in opkomst en worden ook andere vormen van samenwerking gestimuleerd. Voorbeelden zijn P-Direkt, DigiD en de OV-chipkaart. De organisatie die bestaande taken buiten de deur zet, moet erop kunnen vertrouwen dat deze door de dienstverlenende ­organisatie in continuïteit en met voldoende kwaliteit worden overgenomen. In het kader van bijvoorbeeld de ministeriële verantwoordelijkheid kunnen taken weliswaar worden ­gedelegeerd of uitbesteed, maar blijft de eindverantwoordelijkheid achter

Stellingen:

1 2

bij de uitbestedende partij. Dit kan aan de orde komen bij de ­jaarlijkse accountantscontrole. Met instrumenten als de ISO-certificering en strengere ­varianten zoals een Third Party Mededeling of een SAS70-­ rapportage, kan een inbestedende organisatie richting haar opdrachtgevers transparantie bieden over werkprocessen en ­kwaliteitsbeheersing. Anderzijds moeten we oppassen voor regeldruk en bureaucratie: wellicht zijn er echter ook andere manieren mogelijk om een basis te kunnen leggen voor het ­benodigde vertrouwen?

Aan vertrouwen zit een grens. Je moet geen processen uitbesteden die kritiek zijn.

Transparantie is nodig in een samenwerkings-­ verband; het maakt helder bij wie taken en ­verantwoordelijkheden liggen en er kan worden geleerd van gemaakte fouten.

Mark van Hooven Manager IT-audit bij het ministerie van Verkeer en Waterstaat

Minder is beter

‘Als we willen naar een kleinere rijksoverheid met één loket, dan ontkomen we er niet aan kritieke processen en producten gezamenlijk tot stand te brengen. Dat kan ook. Echter, managers maken in het begin vaak globale afspraken en starten op basis van vertrouwen. Tijdens de uitvoering kunnen discussies ontstaan over scope en kwaliteit van de dienstverlening: dag vertrouwen! Het is van belang vanaf het begin van een samenwerking inzicht

32

PM 9 oktober 2009

te scheppen in de inrichting, uitvoering en kwaliteitsbeheersing van productieprocessen. Bij de inbestedende organisatie geeft het structuur aan de kwaliteitsmanagementscyclus en creëert het lerend vermogen. Bij de uitbestedende manager (tot en met de minister) kan het comfort geven dat uitvoering van kritieke taken in goede handen is. Tot nu toe is het helaas veelal zo dat de accountants het voortouw nemen om de kwaliteit van de productieprocessen te beoordelen. De organisatie en het proces worden in beton gegoten (adieu flexibiliteit); en men verzuipt vervolgens in bureaucratie (adieu daadkracht en synergievoordelen). De kunst is juist om met evenwichtig samenspel tussen managers en auditors op basis van risicomanagement inzicht te geven in de belangrijke kwaliteitsmaatregelen die nodig zijn. Mogelijke dubbelingen en details moet je weg te durven strepen: minder is beter!’

inspiratie Steven Luitjens directeur van de Gemeenschappelijke Beheer Organisatie (GBO. Overheid)

Je eigen huis moet op orde zijn

‘Hoofdpijn of kiespijn kun je niet uitbesteden. Operationele uitvoering daarentegen kun je juist wel heel goed bij een derde partij neerleggen. Waar het op aankomt, is dat je zelf de professionaliteit hebt een goed opdrachtgever te zijn. Dat betekent: je eigen huis op orde hebben. Uiteraard moet je ook de

business case voor jouw specifieke situatie scherp hebben. Dat het bedrijfsleven per definitie goedkoper werkt dan de overheid is een onzinnig generalisme. GBO.Overheid bestaat bij de gratie van overheidsorganisaties die vertrouwen hebben in ons als beheerorganisatie. Zij besteden tenslotte onderdelen van hun bedrijfskritische processen aan ons uit. Denk aan DigiD, waarmee miljoenen burgers hun belastingaangifte ondertekenen en insturen. Wanneer twee partijen nauw willen samenwerken, is transparantie een sleutelbegrip. Zonder transparantie geen gefundeerd vertrouwen. Dat gaat overigens twee kanten op: van opdrachtgever naar opdrachtnemer en vice versa. Uiteindelijk valt of staat dit natuurlijk met het smart formuleren van je opdracht: wat wil je en op welke wijze wil je over de voortgang gerapporteerd worden?’

Perry van der Weyden directeur SSO-ICT bij het ministerie van Verkeer en Waterstaat ‘Wij hebben het afgelopen jaar als SSO-ICT (Shared Service Organisatie) de ICT-verzorgingsgebieden van Verkeer en Waterstaat uitgebreid naar de ministeries van VWS en SZW. Wij hebben ervaren dat die kritieke processen, want zo mag je ICT wel noemen, wel kunnen worden gedeeld. Als ik terugkijk naar die trajecten, zie ik dat je vooral in het begin van een samenwerkingsverband ­transparant moet zijn, met name op bestuurlijk niveau. Daardoor win je het cruciale vertrouwen van je samenwerkingspartner, dat juist in het begin zo nodig is. Op basis van dat vertrouwen zie je dat collega-­departementen wel kritieke processen kúnnen en ook wíllen uitbesteden. Naarmate je dat vertrouwen hebt gewonnen en weet wat je aan elkaar hebt, zie je ook dat de behoefte aan die transparantie afneemt. Juist omdat je weet wat je van elkaar kunt

Openheid en vertrouwen is de basis voor elke relatie

verwachten. Zo werkt het in een goed huwelijk: openheid en vertrouwen liggen aan de basis van een goede relatie.’

Advertentie

Aan de slag voor vrijwilligers In de ene gemeente worden ze het cement van de samenleving genoemd. In een andere stad worden ze gekoesterd als het goud in de gemeente. Het gaat om vrijwilligers. Mannen en vrouwen, jong en oud, die zich inzetten voor de maatschappij. Bij de brandweer, in de kerk, als oppasmoeder, voetbalvader, in de bieb, bij de reddingsbrigade, bij grootschalige evenementen en kleine buurtfeesten. Bijna 1 op de 3 Nederlanders doet af en toe of regelmatig vrijwilligerswerk. Het enige wat ze willen, is bezig zijn met hun vrijwilligerswerk. Dus hoe minder last ze hebben van regels, vergunningen, subsidies en administratieve rompslomp, des te beter. Ofwel: deregulering. Wat is het, hoe werkt het, hoe kan het toegepast worden. Dat is het onderwerp van de gemeentebrede conferentie die wordt gehouden op donderdag 26 november 2009 10.00 – 13.45 uur, te Harderwijk. Toegang is gratis.

Voor informatie en aanmelden:

www.minbzk.nl/vrijwillligersconferentie

over twee weken:

 De mobiele overheid Thema Topambtenaren in spe ronden opleiding af VWA: een dynamische organisatie De flexibele werkplek  Stratego tussen bestuurslagen Masterclass 

Reinier van den Berg naar het Planbureau voor de Leefomgeving De overstap

PM 17 verschijnt op 23 oktober Kijk ondertussen voor politiek-ambtelijke actualiteiten op www.pm.nl

Colofon PM is een uitgave van Politieke Pers BV, onderdeel van Sdu Uitgevers Redactieadres Postbus 20025 2500 EA Den Haag tel 070 – 378 96 39 fax 070 – 385 55 05 www.pm.nl, [email protected] Hoofdredactie Cindy Castricum Redactie Rutger van den Dikkenberg, Tristan van Rijn, Rianne ­Waterval, Chris van de Wetering, René Zwaap (eindredactie), Simon Blok (stagiair) Medewerkers aan dit nummer ­Jorrit de Jong, Rosalie ­Koolhoven, Yvonne Kroese, Ruben Maes en Margriet Rutgers (correctie) Vormgeving Rob Jongbloed ­(art­director), Welmer Keesmaat Uitgever Heleen Hupkens Directeur Sdu Openbaar Bestuur Rob Veneboer Salesmanager Asha Narain Drukkerij Senefelder Misset, Doetinchem Verschijning PM komt 21 maal per jaar uit in een oplage van 10.000 exemplaren Advertenties Asha Narain, 070 – 378 95 11, [email protected]

ADVERTORIAL

Mediaservice Advertentiereserveringen: [email protected] Advertentiemateriaal: [email protected] Sdu Uitgevers, Afdeling Mediaservice PM, Postbus 34, 2501 AG Den Haag

e wend

u ernie oor v lek v

rheid

e ove

nen d

n bin ense

Abonnementen Het afsluiten van een abonnement (€ 149,- excl. btw per jaar) kan via www.pm.nl. Het doorgeven van een adreswijziging of annuleren van een abonnement kan alleen schriftelijk of per e-mail via [email protected]. Voor ­vragen kunt u terecht bij Sdu ­Klantenservice 070 – 378 98 80

m

p

s eting ntmo Een o

Kijk verder dan de kokers van je eigen gedachten Ontkokering is een grenzeloos ideaal en berust op een drang naar beheersing, stelt Sadik Harchaoui, voorzitter van de Raad voor ­Maatschappelijke Ontwikkeling. Hoe denkt u u hierover? Laat het hem weten en discussier mee op woensdag 21 oktober!

Gasten:

34

Paul Frissen Bestuursvoorzitter NSOB Rob Oudkerk Lector op de Haagse Hogeschool André Rouvoet Minister voor Jeugd en Gezin Mariënne Verhoef Lid raad van bestuur jeugdzorginstelling Spirit PM 9 oktober 2009

Meer informatie en aanmelden: via www.vom-online.nl Toegang alleen met (gratis) toegangsbewijs Nieuwe locatie: De Glazen Zaal, Prinsessegracht 26, Den Haag Zaal open: 16.30 uur Aanvang: 17.00 uur precies!

Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen in welke vorm dan ook zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. De uitgever kan op generlei wijze aansprakelijk worden gesteld voor eventueel geleden schade door foutieve vermelding in het blad. © 2009, Politieke Pers BV

beau monde Jan Willem Sap, hoofddocent Europees recht aan de Vrije Universiteit en discussieleider: ‘Sinds 1973 heeft Ierland 65 miljard euro aan Europese subsidies ontvangen. Dat is 4,5 miljoen euro per dag, 36 jaar lang. Mag je dan niet iets positiever zijn over de Europese integratie?’

‘Ratificeren van het Verdrag van Lissabon is als het ­productieproces van de ganzenleverindusstrie: iets net zolang door de strot duwen totdat het wordt opgegeten,’ stelt Otto Holman, hoofddocent politicologie aan de Universiteit van Amsterdam. ‘Maar het is wel lekker,’ klinkt er vanuit de zaal.

‘Of Balkenende EU-voorzitter moet ­worden? Heel graag! Als er dan ook verkiezingen komen is het een ideale deal,’ zegt Arjan Vliegenthart, Eerste Kamerlid voor de SP, alvorens hij afsluit met de politieke oneliner: ‘Ik zeg nee tegen het Verdrag van Lissabon, maar ja tegen het referendum.’

‘Ja, jazeker, ja, ja, absoluut’

Anna van Bodegraven, bestuurslid van de Vereniging Democratisch Europa: ‘Bal­ kenende EU-president? Dan zijn we hém kwijt, maar ja, wat krijgen we ervoor terug?’

De Ierse bevolking mocht op deze vrijdag middels een referendum voor de tweede maal ‘ja’ of ‘nee’ zeggen tegen het Verdrag van Lissabon. Op 12 juni 2008 stemden de Ieren nog tegen het verdrag. Tijdens de borrel voorzag een forum de belangrijke Europese gebeurtenis van commentaar. PM vroeg de gasten naar hun mening: moet Balkenende EUpresident worden als de Ieren ‘ja’ zeggen tegen het Verdrag van Lissabon? Wie is voor en wie tegen het verdrag?

Wat Waar Wanneer

Café Europa - Ierse borrel! Historische nacht? Felix Meritis, Amsterdam Vrijdag 2 oktober 2009

Tekst Simon Blok Beeld Rob Jongbloed

‘Waarom zouden nee-stemmers überhaupt nog gaan stemmen?’ vraagt Job Rijneveld van de stichting Up to you too zich af. ‘Men gaat net zolang door totdat een ‘ja’ weerklinkt in Europa. De Ieren ­moeten nu al voor de tweede keer stemmen voor hetzelfde verdrag!’

Een ambtenaar van het ­ministerie van BZK durft niet te reageren voor onze, altijd ­‘beladen’ rubriek. Haar vriendin Sophie Logothetis, projectmedewerker bij de Nationale Jeugdraad, voelt zich wel zo vrij: ‘Balkenende moet zijn taak eerst afmaken! Maar ja, dat politici hun werk niet afronden, gebeurt aan de lopende band.’

Moet Balkenende EU-president worden als er ‘ja’ wordt gezegd? ‘Als er ja wordt gezegd op wat?’ vraagt Hans Groen, zelfstandig consultant research and communication, zich ietwat verward af.

‘Als Balkenende het wordt dan weet je zeker dat er niets zal gebeuren in Europa,’ aldus de in politiek geïnteresseerde Rik Janssen, gepensioneerd industrieel apotheker.

Paul Kapteyn, ­voorzitter van de Vereniging ­Democratisch Europa, blijkt een fervent voorstander van het Verdrag van Lissabon: ‘Ja, ik ben voor een “ja”, jazeker, ja, ja absoluut.

Unieke Haagse agenda Op www.vandaagindenhaag.nl houdt PM voor u de Haagse agenda bij. Elke ochtend ziet u in één oogopslag wat er die dag in het politieke centrum van Nederland te beleven is. Kabinetsvergaderingen, werkbezoeken van bewindslieden, rapporten die gepresenteerd worden, de agenda’s van Eerste en Tweede Kamer en persconferenties, brengen wij samen. Elke maandagochtend sturen wij

“Werken in bruisend Den Haag vraagt dat je bij de tijd bent. Dus kranten lezen, Ferry Mingelen kijken en nu dus ook www.vandaagindenhaag.nl volgend. Wat mij betreft een zeer welkome aanvulling!”

u een overzicht van de highlights van de komende week.

Vandaagindenhaag.nl is zeer interessant voor u als (top)ambtenaar, bestuurder, lobbyist of politiek geïnteresseerde. Samen met PM bent u altijd op de hoogte van het Haagse nieuws.

Maak nu kennis! Tot 19 oktober 2009 kunt u kennismaken

Philippe Raets Consultant voor ICT en bestuur in de publieke sector bij Het Expertise Centrum

“Begin de dag met een overzicht van de Haagse agenda. Dan weet u waar de bewindspersonen zijn, wat er in de Kamer speelt en welke persconferenties en symposia er plaatsvinden. Zo bent u altijd op de hoogte!”

Cindy Castricum Hoofdredacteur PM en Vandaag in Den Haag

met Vandaag in Den Haag. Daarna is de website alleen toegankelijk voor abonnees op PM en Vandaag in Den Haag. Voor meer informatie of abonneren kijkt u op www.vandaagindenhaag.nl.

Iedere maandagochtend de highlights ontvangen? Abonneer u dan op onze gratis e-nieuwsbrief! Meld u aan op www.vandaagindenhaag.nl.

Uw voordelen van Vandaag in Den Haag: Zeer actuele Haagse agenda Uniek overzicht; u hoeft geen informatie meer te ‘verzamelen’ Inclusief persconferenties en Kamerdebatten Biedt u ook achtergrondinformatie, vacatures en verjaardagskalender

www.vandaagindenhaag.nl