Docentenhandleiding Een project over Loverboys 2.0
Loverboys: eigenlijk een veel te mooie naam voor een misdadig fenomeen. Loverboys maken misbruik van kwetsbare meisjes. Ze verleiden hun slachtoffer, palmen haar in en buiten haar vervolgens uit. Ze gaan in het begin uiterst subtiel te werk, maar gaan later vaak over tot bedreiging en geweld. Loverboys zijn mensenhandelaren. De praktijken van loverboys krijgen steeds meer aandacht. In de media maar ook bij de het overheid. Bij de Rijksoverheid (Ministerie van Veiligheid en Justitie, Ministerie van VWS en Ministerie van OCW) is al enige jaren geleden een Rijksbrede aanpak voor loverboy problematiek opgestart. 'Loverboys' is een maatschappelijk thema. Het lesmateriaal 'Mooiste chick van het web' is niet bij een bepaald vak in te delen. Het is een losstaand maatschappelijk thema. We kunnen maatschappelijke thema’s of educaties omschrijven als “een afgebakend onderwijskundig concept over een (vakoverstijgend) maatschappelijk onderwerp, waarbinnen pedagogische, didactische en inhoudelijke doelen systematisch zijn uitgewerkt tot een geïntegreerd samenhangend onderwijsaanbod, dat eenmalig of structureel aandacht krijgt in het reguliere onderwijs”. ‐ (Wolfs & Hooghoff, 1995, pag.3).” (in Hooghoff, 2011).
Bij maatschappelijke thema's gaat het om het ontwikkelen van houdingen die ten dienste staan van het oplossen of terugdringen van vraagstukken die elk individu in de samenleving aangaan. In vormingsprocessen zijn kennis, inzicht en vaardigheden geen doel op zich maar kunnen fungeren als een basis, een fundament voor persoonlijke (identiteit) en maatschappelijke vorming (burgerschap). ‐ (Hooghoff, 2011).
Aanleiding Het kabinet heeft de loverboyproblematiek tot een van haar prioriteiten gemaakt. Via een harde strafrechtelijke aanpak, maar ook via preventie en voorlichting wil de overheid loverboys bestrijden. In het kader daarvan is 'De Mooiste Chick van het Web' gemaakt, een voorlichtingsfilm over de 'loverboy 2.0'. De film is bedoeld om jongeren voor te lichten over de werkwijze van loverboys; steeds vaker opereren zij via de sociale media. Bij deze film, gemaakt door IDTV, heeft Codename Future lesmateriaal ontwikkeld, waarmee scholen actief aan de slag kunnen. De doelgroep van de film en het lesmateriaal zijn de leerjaren 1 en 2 vmbo, havo en vwo van alle VO‐scholen in Nederland. Met de film en de lessen worden zij meer alert en weerbaar en leren ze wat ze kunnen doen als zij zelf of iemand die ze kennen, in de problemen komt. Het lespakket is ook bedoeld voor de omgeving van jongeren, ouders en leraren. Hoe zie je dat er mogelijk iets aan de hand is met een jongere? Wat kun je er tegen doen? Met een thuisopdracht proberen we het gesprek tussen jongeren en hun ouders op gang te brengen. Het thema biedt ook ruimte om over andere onderwerpen in gesprek te gaan met de klas: wat laat je van jezelf zien in de sociale media? Hoe gaan we met elkaar om? Wat is een gezonde relatie? Het lespakket ‘Mooiste Chick van het web’ is kosteloos beschikbaar vanaf september 2013. Om toegang te krijgen tot de digitale lesmodules heeft u een individuele toegangscode nodig. U verkrijgt deze door u aan te melden voor dit lespakket op onze website www.codenamefuture.nl/mooistechick/ onder het tabje ‘Bestel het lespakket’.
Overzicht Doel
Doelgroep Tijd Vorm Vakken
Het belangrijkste doel van de lessen is om leerlingen alert te maken op de manier van werken van loverboys via de sociale media; hen meer alert en meer weerbaar te maken en hen bekend te maken met de juiste hulpverlening op dit gebied. leerjaar 1 en 2 VMBO, leerjaar 2 H/V 2 tot 3 lesuren 3 online digibordmodules (met beamer/digibord), met individuele verwerkingsvormen Biologie, Verzorging, mentoruren
Benodigdheden voor de les
Ouderbrief 1 – voor aanvang van project Ouderbrief 2 – informatie over thuisopdracht Werkblad Les 1 ‐ Thuisopdracht Werkblad Les 2 ‐ opdracht Wegwijzers Werkblad Les 3 ‐ opdracht Check online
Inhoud Inleiding ............................................................................................................ Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Lesdoelen ................................................................................................................................................................ 5 Hoofddoel ...................................................................................................................................................... 5 Nevendoelen ................................................................................................................................................. 5 Opmerkingen ................................................................................................................................................. 5 Lesoverzicht ............................................................................................................................................................ 6 Les 1 .................................................................................................................................................................... 8 Les 2 .................................................................................................................................................................... 9 Les 3 .................................................................................................................................................................... 9 Handout bij de lessen ............................................................................................................................................ 10 Les 1 .................................................................................................................................................................. 10 Les 2 .................................................................................................................................................................. 13 Les 3 .................................................................................................................................................................. 17 Achtergrondinformatie* ....................................................................................................................................... 18 Werkwijze loverboy .......................................................................................................................................... 18 Klassieke loverboymethode ........................................................................................................................ 18 Loverboymethode 2.0 ................................................................................................................................. 19 Slachtofferprofiel ............................................................................................................................................. 21 Ketenaanpak ..................................................................................................................................................... 22 Rol scholen .................................................................................................................................................. 22 Meldknop .................................................................................................................................................... 23 Signalering en melding ..................................................................................................................................... 24 Signalenlijst .................................................................................................................................................. 24 Melding ........................................................................................................................................................ 26 Signaleerders .................................................................................................................................................... 27 Ouders en de sociale omgeving ................................................................................................................... 27 Scholen ........................................................................................................................................................ 27 Meer informatie en hulpverlening ................................................................................................................... 27 Informatie en advies op internet ................................................................................................................. 27 Hulpverlening .............................................................................................................................................. 28
Lesdoelen
Hoofddoel Het belangrijkste doel van de lessen is: ‐ om leerlingen alert te maken op de manier van werken van loverboys via de sociale media; ‐ hen meer alert en meer weerbaar te maken; ‐ hen bekend te maken met de juiste hulpverlening op dit gebied.
Nevendoelen Naast dit specifieke doel bieden de lessen de mogelijkheid om het gesprek met jongeren aan te gaan over meer algemene thema’s, namelijk: 1. Hoe ga je om met social media en privacy? Wat laat je van jezelf zien? Hoe laat je jezelf zien? (Mediawijsheid) 2. Hoe gaan we met elkaar om? (Sociale vaardigheden, normen en waarden, identiteit) 3. Relaties en seks: hoe wil je het? Hoe stel je grenzen? Wat is ‘normaal’? (Seksuele vorming) Het eerste thema komt in les 3 aan de orde. U kunt als docent bekijken of het mogelijk en zinvol is de thema's 2 en 3 hierin te betrekken. U kunt ook aansluiten bij de interventie ‘Gedrag, ik doe ertoe’ van Codename Future (http://gedrag.codenamefuture.nl) en bij thema’s die al in de (mentor)les of in de methode aan de orde komen.
Opmerkingen Vmbo/havo/vwo Het lesmateriaal is geschikt voor vmbo en havo/vwo. De lessen en opdrachten zijn globaal hetzelfde. Het is aan u als docent om de lat op het juiste niveau te leggen Tip voor de docenten is om de lessen op het vmbo in leerjaar 1 of 2 te plannen, maar op havo/vwo in leerjaar 2. Gemiddeld worden havo/vwo‐leerlingen wat later actief op het gebied van uitgaan en relaties. In leerjaar 1 is dit voor de meeste leerlingen nog ver van hun bed. Meisjes/jongens In de film zijn meisjes slachtoffer en jongens dader. In de realiteit is dat meestal ook zo, maar niet altijd. Iedereen kan slachtoffer worden en het hoeft niet altijd om prostitutie te gaan. Je kunt bijvoorbeeld ook onder druk gezet worden om leningen of telefoonabonnementen af te sluiten. Het is belangrijk dat ook jongens aan het denken worden gezet over hun eigen weerbaarheid tegen 'peer pressure'. Wat mag een vriend van je vragen? Ouders De leerlingen zijn de primaire doelgroep maar daarnaast is het belangrijk ouders van informatie te voorzien. Met de thuisopdracht uit het lesmateriaal proberen we op een laagdrempelige manier het gesprek tussen ouders en kinderen op gang te brengen. Daarbij vergroten we de kennis van ouders over het onderwerp. Het lespakket biedt ook een (voorbeeld)brief aan de ouders, die de school kan sturen op het moment dat de school met het thema loverboys gaat starten.
Kerndoelen E ‐ Mens en Maatschappij 36. De leerling leert betekenisvolle vragen te stellen over maatschappelijke kwesties en verschijnselen, daarover een beargumenteerd standpunt in te nemen en te verdedigen, en daarbij respectvol met kritiek om te gaan.
Perspectieven Sociaal / cultureel
Persoonlijk/ individueel
Wie zijn er bij de kwestie betrokken? Wat is hun visie/zijn hun belangen? Waarom hebben ze deze visie en/of belang? Welke waarden en normen spelen een rol t.a.v. de kwestie? Welke rol speelt ethiek/levensbeschouwing bij de verschillende visies?
macht, belangen, cultuur, socialisatie, sociale verschillen waarden, normen, religieuze stromingen, grondrechten
Speelt de kwestie ook in mijn eigen omgeving/heeft mening, standpunt, de kwestie betrekking op mijn eigen leven? Vind ik het belangrijk/ waardevol voor mijn eigen betrokkenheid, eigen leven? verantwoordelijkheid Kan ik er wat mee doen? Welke visie heb ik t.a.v. de kwestie en waarom?
(SLO, 2013)
Aansluiting bij methodes Thema's: Social Media ( gebruik en privacy) Omgang met elkaar (identiteit, normen en waarden en sociale vaardigheden) Relaties en seks (Wat is 'normaal' ? Hoe stel jij je grenzen?)
Uitgeverij Uitgeverij Noordhoff
Methode Explora 2A vmbo ‐ basis (H7‐9) 2B vmbo ‐ basis (H10‐12) Leerwerkboek‐ verzorging
Kontakt (uit de Explora‐Reeks) 1‐2 A VMBO ‐ KGT Leerwerkboek verzorging
Kontakt (uit de Explora‐Reeks) 1‐2 B VMBO ‐ basis
Onderwerp (pagina) 10.3 Do‐IT : Weet jij wie er aan de andere kant zit? (opdracht over een profiel aanmaken op een datingsite) (p. 27/28) 10.3 Samen zijn ‐ Vriendschap (p.31) ‐ Verliefd (p. 32/33) 10.4 Ziek van liefde (soa's en voorbehoedsmiddelen) 1.1 Samen leven ‐ Normen en waarden (p.17) ‐ Sociaal gedrag (p.17) ‐ Groepsdruk (p. 20) 1.2. Omgaan met elkaar ‐ Contact (p.26) 3.3. Bescherm jezelf ‐ Spanningen/stress (p. 112/113) 6.1 Mensen hebben elkaar nodig ‐ Zelfvertrouwen (p. 112)
Leerwerkboek verzorging
Kontakt (uit de Explora‐Reeks) 1‐2 havo/vwo Leerboek verzorging
Thiememeulehoff
Malmberg
Edu'Actief
Bekijk het! Bio & Verzorging Vmbo‐ kgt Bronnenboek 1/2
Bekijk het! Bio & Verzorging 2 vmbo‐t/havo/vwo Werkboek 27: Verliefd......en dan? Biologie en Verzorging voor jou (onderbouw)
Leefstijl
6.2. Samen zijn ‐ Vriendschap (p. 118/119) ‐ Verliefd (p.120) 6.3. Seksualiteit (o.a. over soa's en voorbehoedsmiddelen) ‐ Vertrouwenspersoon (p.133) 1.1 Samen leven ‐ Sociaal gedrag (p.13) ‐ Normen en waarden (p.13) ‐ (Groeps)druk (p.14) 1.2. Omgaan met elkaar ‐ Contact (p.17) 3.3. Bescherm jezelf ‐ Spanningen/stress (p. 61) 6.1 Mensen hebben elkaar nodig ‐ Zelfvertrouwen (p. 132) 6.2. Samen zijn ‐ Vriendschap (p. 135) ‐ Verliefd (p.136) 6.3. Seksualiteit (o.a. over soa's en voorbehoedsmiddelen) ‐ Vertrouwenspersoon (p.143) Lichaamstaal 2 (boek 1 p.135) ‐ lichaamshouding/onzekerheid De eerste keer (boek 2 p. 34) ‐ Seks Groepsprocessen (boek 2 p. 71) ‐ Nee zeggen Natte droom (boek 2 p. 109) ‐ Seksueel geweld Waarden en normen (boek 2 p. 174) http://www.thiememeulenhoff.nl/voortgezet‐ onderwijs/exact/mens‐‐natuur/bekijk‐het‐bio‐‐ verzorging/bekijk‐het‐bio‐‐verzorging‐thv‐wb‐27‐ leerjaar‐2‐verliefd......en‐dan Deel 2 ‐ Thema 1: uiterlijk Deel 3 ‐ Thema 1: Relaties en Seksualiteit Deel 5 ‐ Thema 2: Je gedrag http://www.leefstijl.nl/
Lesoverzicht
Het lespakket ‘Mooiste chick van het web’ bestaat uit drie lessen. De eerste blijven dicht bij het thema loverboys en de film. Les 3 gaat over de online identiteit van leerlingen. Deze les is optioneel. De lessen zijn te geven in 45 minuten. Voor alle lessen is een digibord nodig.
Les 1 Geschatte Lesonderdeel tijd
5 min
Eventueel alternatief
Opening van de les, korte uitleg over het thema/project.
20‐25 min De leerlingen bekijken
klassikaal de film 'De mooiste chick van het web'. Korte nabespreking kijkvraag.
5‐10 min
5‐10 min
5‐7 min
De leerlingen beantwoorden klassikaal een aantal vragen over de film; ze raken bekend met de methode van loverboys die bestaat uit 'grooming en hawking' ‐ 'inpalmen' ‐ 'inlijven' ‐ 'uitbuiten'. De leerlingen stemmen klassikaal over een aantal stellingen, met hun smartphone. De resultaten zijn op die manier op het digibord te zien en zijn het startpunt voor een korte discussie. Tot slot kijkt de klas nog een kort filmpje waarin hulpverleners aan het woord komen. Daarna krijgen de leerlingen de opdracht en brief voor thuis mee.
Verkorten: Bespreek de methode grooming/hawking ‐ inpalmen ‐ inlijven ‐ uitbuiten zonder de vragen.
Eventuele voorbereiding of benodigde materialen
Neem het materiaal door, inclusief de thuisopdracht. Bekijk vooraf de film. Schrijf zelf een aantal momenten op waarin Kim over haar grenzen heen gaat. Bekijk de sheets over de methode van loverboys.
Verlengen: meer ruimte geven voor discussie. Verkorten: alleen de uitkomst vaststellen, geen discussie.
Voer vooraf de stellingen en de antwoordopties in bij mentimeter.com
Leg het materiaal klaar
Les 2 Geschatte Lesonderdeel tijd
Eventueel alternatief
Eventuele voorbereiding of benodigde materialen
5 min
Opening van de les, korte uitleg over het programma
15 min
De leerlingen gaan in tweetallen online aan de slag met een aantal vragen over fragmenten uit de film.
20 min
De leerlingen gaan een wegwijzer maken
Neem het materiaal door. Nodig zijn computers met internetverbinding, minimaal 1 per 2 leerlingen.
5 min
Sluit de les af Verzamel de 3 tot 5 beste tips op het bord
Verkorten: laat de leerlingen de signalenlijst maken (2.b. horen en zien) en slechts 1 van de 2 wegwijzers.
Les 3 Geschatte Lesonderdeel tijd
Eventueel alternatief
5 min
Neem het materiaal door Maak tweetallen van leerlingen die elkaar niet goed kennen. Nodig zijn computers met internetverbinding, minimaal 1 per 2 leerlingen. Kan met de smartphone via mentimeter.com, kan ook via handen opsteken in de klas Verlengen: maak een gezamenlijke lijst op het bord met do's en dont's online
Opening van de les met het bekijken van het filmfragmentje 25‐30 min De leerlingen werken in tweetallen en maken een rapport over elkaars online identiteit
5‐10 min
Bespreek de stellingen klassikaal
5 min
Afsluiting van de les, kort recapituleren, wie gaat er misschien meteen iets veranderen aan zijn/haar online 'aanwezigheid'?
Eventuele voorbereiding of benodigde materialen
Handout bij de lessen
Les 1 Scherm 1a
1b
Inhoud Introductie De liefde is fantastisch. Relaties kunnen je een geweldig gevoel geven. Maar sommige relaties zijn niet zo leuk als ze zouden moeten zijn. En soms is er sprake van echte foute verkeringen. Ken jij je eigen grenzen? Programma van de les
Verwerking/tips Leid de les in. Vraag of leerlingen al weten wat een 'loverboy' is. Klinkt romantisch... of niet?
Neem de lesonderdelen door: Je kijkt naar de film 'De mooiste chick van het web', over loverboys. Je beantwoordt een aantal vragen over de film. Je stemt over een aantal stellingen over loverboys. We praten hierover met de hele klas. Vraag de leerlingen op te letten en te onthouden wanneer de hoofdpersoon (Kim) een grens over gaat terwijl ze dat zelf eigenlijk niet wil. Het gaat hier over de werkwijze van de loverboy 2.0. Lees met de leerlingen deze introductietekst en ga dan verder.
1c
Kijk naar de film.
2a
Loverboys werken meestal volgens één methode. Een geschikt slachtoffer zoeken, tegenwoordig steeds vaker online. Het slachtoffer versieren en verleiden. Steeds een stapje verder gaan met het slachtoffer, meer dwang, meer controle. Het slachtoffer misbruiken en uitbuiten. In de film heb je gezien hoe dat in de praktijk kan gaan. In dit onderdeel krijg je daar een aantal vragen over. Bespreek klassikaal de vraag of de leerlingen Stap 1 Grooming en hawking dit herkend hebben in de film. Zo ja: beschrijf De 'online' loverboy... de scène. zoekt slachtoffers op internet, met het doel hen seksueel te misbruiken. Dit heet grooming. De 'online' loverboy... selecteert slachtoffers op bijvoorbeeld uitdagende foto's.
2b
2c
2d
2e
2f
3a
Dit heet hawking (naar een havik die rondcirkelt om een prooi te pakken). Stap 2 Inpalmen De tweede stap van de loverboy is het inpalmen van het slachtoffer, door te doen alsof hij verliefd is; complimentjes en soms cadeaus te geven; het vertrouwen te winnen ven het slachtoffer; het slachtoffer over te halen seksueel getinte dingen te doen. Stap 3 Inlijven Daarna probeert de loverboys zijn slachtoffer in te lijven. Dat gaat meestal als volgt: Na een paar keer chatten spreekt de loverboy af met het slachtoffer. Soms wordt ze gedwongen seks met hem te hebben, ook verkrachting komt voor. De loverboy probeert meestal het slachtoffers te isoleren: ouders en vriendinnen raken uit beeld. Stap 4 Uitbuiten De laatste stap voor de loverboy is zorgen dat zijn slachtoffer geld voor hem gaat verdienen. Hoe doet hij dat? Hij komt met smoesjes over geldproblemen of een vriend die opgevrolijkt moet worden. Hij praat over een mooie toekomst samen, waar eerst 'even' geld voor verdiend moet worden. Hij dwingt met chantage of geweld. Op een rijtje Zo gaat een loverboy dus vaak te werk: Grooming en hawking Inpalmen Inlijven Uitbuiten Geen smartphone? 1. Stem dan samen met een leerling die wel een smartphone heeft. 2. Of doe mee met de discussie en geef je mening over de uitslag! Geef je mening over de volgende
Bespreek klassikaal de vraag of de leerlingen dit herkend hebben in de film. Zo ja: beschrijf de scène.
Bespreek klassikaal de vraag of de leerlingen dit herkend hebben in de film. Zo ja: beschrijf de scène.
Bespreek klassikaal de vraag of de leerlingen dit herkend hebben in de film. Zo ja: beschrijf de scène.
Vraag bij elke stap: wat was dat ook al weer? hoe ging dat ook al weer?
In dit onderdeel gaan de leerlingen stemmen met hun smartphone en discussiëren over een aantal stellingen.
3b
3c
3d
3e
3f 3g
uitspraak: Stelling 1 Geef je mening over de volgende uitspraak: "Die verleidingstrucjes van een loverboy, daar trap je toch niet in?"
Stelling 2 Geef je mening over de volgende uitspraak: "Je kunt altijd nee zeggen, dus het is je eigen schuld als iemand misbruik van je maakt." Stelling 3 Geef je mening over de volgende uitspraak: "Alleen meisjes worden uitgebuit door anderen."
En jij? Misschien ben je op internet wel eens benaderd door een vreemde. Of door iemand die niet was wat hij leek. Misschien heb je je wel eens over laten halen tot iets wat je eigenlijk niet wilde. Of voelde je je niet veilig in een situatie. Heb je zelf wel eens zoiets meegemaakt? A. Ja B. Nee Hulpverleners over loverboys De thuisopdracht maak je samen met je
Lees de stelling voor. Laat de leerlingen stemmen met hun smartphone via mentimeter.com. Voorbereiding is als volgt: Stap 1: Kopieer de stelling: Die verleidingstrucjes van een loverboy, daar trap je toch niet in? Stap 2: Ga naar www.mentimeter.com en plak de tekst in het invoerveld. Klik op de knop 'Create Question'. Stap 3: Vul de antwoorden 'Eens, neutraal en oneens in bij de 'Choices'. Stap 4: Klik op 'Start presenting'. Stap 5: Onderaan staat de website waar leerlingen naar toe moeten. Zij vullen de code in die bij de vraag staat. Zie stelling 1
Zie stelling 1 Kaart hierbij aan dat jongens soms ook misbruikt worden, en onder druk in de prostitutie terechtkomen. Maar ook worden zij soms door 'vrienden' onder druk gezet om bijvoorbeeld drugs te smokkelen of telefoonabonnementen af te sluiten. Leg de vraag voor. Dit is het moment waarop leerlingen als ze het willen zelf vervelende ervaringen kunnen delen. Zorg voor een veilige sfeer. Geef aan dat ze dit soort voorvallen altijd kunnen melden op school. Bij hun mentor, een andere docent die ze vertrouwen of bijvoorbeeld de vertrouwenspersoon.
Kijk het filmpje Leg de thuisopdracht uit, maak het invullen
ouders. Je krijgt een test mee naar huis. Kijk wie er het meeste weet over loverboys. Neem de opdracht in de volgende les weer mee.
verplicht. Volgende les laten zien.
Inhoud Wat ga je doen? Loverboys hebben een sluwe strategie. Je hebt dat in de film goed kunnen zien In deze les bekijk je nogmaals een aantal scènes uit 'De mooiste chick van het web'. Beantwoord de vraag of vragen die bij de scène horen. Scène 1 Bekijk het fragment Vraag Wat gebeurt er en hoe voelt Kim zich? Scène 2 Bekijk het fragment 1. Verzin redenen om je profiel zichtbaar te laten zijn voor iedereen. 2. Verzin ook redenen om dit juist niet te doen. Scène 3 Bekijk het fragment 1. Hoe probeert Roy het vertrouwen van Kim te winnen? 2. Zou jij als je Kim was het gevoel hebben dat je een 'klik' had? Scène 4 Bekijk het fragment 1. Waarom wil Roy dat Kim haar shirt uitdoet? 2. Vind jij het kunnen om zoiets van iemand te vragen? Leg je antwoord uit. Scène 5 Bekijk het fragment Hoe krijgt Roy voor elkaar dat Kim toch
Verwerking/tips Leidt de les in. Neem de thuisopdrachten in, bespreek de ervaringen. Wisten ouders er iets van? De leerlingen zitten in tweetallen achter de computer. Leg uit dat ze een aantal scènes van de film gaan beoordelen.
Les 2 Scherm 1a
1b
1c
1d
1e
1f
Antwoord Bv. De twee vriendinnen praten zonder Kim verder over partycrash, Kim voelt zich buitengesloten Antwoord 1. bv om jezelf te laten zien, nieuwe mensen te leren kennen 2. bv. Het kan onveilig zijn, vreemden kunnen je benaderen met slechte bedoelingen Antwoord 1. bv. hij doet alsof hij van precies dezelfde muziek houdt 2. bv. ja, hij houdt van dezelfde muziek
Antwoord 1. Bv. Hij wil haar chanteren met foto's/filmpjes, hij wil haar overhalen tot iets dat ze eigenlijk niet wil 2. bv. nee, het gaat te ver, of ja, je kunt het altijd vragen Antwoord Bv. Hij doet alsof hij denkt dat ze niet echt verliefd is en alsof hij boos is.
1g
1h
1i
1j
1k
2a
met hem afspreekt? Scène 6 Bekijk het fragment 1. Wat voor reden heeft Roy om met deze meisjes 'bevriend' te worden? 2. Hoe denkt hij over deze meisjes? Scène 7 Bekijk het fragment Waarom geeft Kim Roy geld, hij vraagt er toch niet om? Scène 8 Bekijk het fragment 1. Hoe gaat het tussen Kim en haar vriendinnen? 2. Wat heeft dat met Roy te maken? 3. Hoe zou jij reageren als je Kim's vriendin was? Scène 9 Bekijk het fragment 1. Waarom zegt Kim dat ze alles voor Roy wil doen? 2. Wat vraagt hij van haar? Scène 10 Bekijk het fragment 1. Is internet de oorzaak van het misbruik volgens Kim? 2. Wat is Kim’s vuistregel voor online contacten? Wat kun JIJ doen als iemand die jij kent het slachtoffer wordt van een loverboy? Of als je denkt dat die relatie niet echt leuk is? Of als je het vermoeden hebt dat iemand uit je omgeving uitgebuit wordt door iemand anders? Stap 1: Zien en horen In deze opdracht ga je eerst op een rijtje zetten waaraan je een ongezonde relatie herkent. Stap 2: Actie! Daarna ga je kijken hoe je hulp kunt bieden aan het slachtoffer en waar het slachtoffer terecht kan. Resultaat
Antwoord 1. Bv. Hij wil misbruik van hen maken, geld aan ze verdienen. 2. Hij vindt ze dom.
Antwoord Bv. Ze wil niet dat hij boos op haar is, is bang dat hij haar 'dumpt'. Antwoord 1. bv. minder goed, ze heeft geen tijd voor hen. 2. Ze besteedt veel tijd aan Roy, laat zich 'claimen'. 3. bv Geïrriteerd, ze moet niet zoveel met die jongen gaan en vaker met ons. Antwoord 1. Bv. Hij wijst haar af, ze is bang dat hij haar dumpt. 2. Om met een vriend naar bed te gaan.
Antwoord 1. Bv. Nee, er is niks mis mee, maar er zitten rare mensen op. 2. Bv. voeg alleen vrienden toe die je zelf echt kent.
Nu gaan de leerlingen actief op zoek naar informatie over slachtoffers van loverboys en hulp aan hen. Ze zetten vijf belangrijke signalen op een rijtje en maken twee wegwijzers: de eerste voor mensen die een slechtoffer in hun omgeving hebben, de tweede voor het slachtoffer zelf.
2b
2c
2d
1. Je maakt een wegwijs‐kaart voor iemand die een (mogelijk) slachtoffer in zijn of haar omgeving heeft. 2. Je maakt een wegwijs‐kaart voor het slachtoffer. Slachtoffers van loverboys houden hun situatie vaak liever een beetje geheim. Toch zijn er allerlei signalen waaraan je kunt horen of zien dat er iets aan de hand is. Op internet zijn uitgebreide lijsten te vinden van tekens dat er iets aan de hand is, bijvoorbeeld de signalenkaart loverboys. Of kijk op de website lover‐ boys.nl (even naar beneden scrollen, 'hoe herken je een slachtoffer'). Zoek deze op en maak samen een top 5. Wat vinden jullie de duidelijkste signalen? 1... 2... etc Wat moet je doen als je denkt dat iemand in je omgeving slachtoffer is van een loverboy? En waar kan het slachtoffer terecht? Ga ook voor deze opdracht zoeken op internet, bijvoorbeeld op: Vraag het de politie (link) Lover‐boys (link) Seksualiteit, verliefdheid, relaties (link) 1. Noteer waar slachtoffers bij jullie in de buurt terechtkunnen. Bekijk ook dit (filmpje) 2. Welke tips geeft de politie nog meer? Ga nu aan de slag met de wegwijzers. Je hebt 20 minuten de tijd. Werk in tweetallen. Maak twee kaarten met tips: een voor mensen die een slachtoffer van een loverboy kennen, een voor slachtoffers zelf. Aan de ene kant staan dingen die je kunt doen. Aan de andere kant staan
Zie bijvoorbeeld de uitgebreide signalenlijst achterin in deze handleiding. Laat de leerlingen er zelf 5 kiezen die zij belangrijk/opvallend/herkenbaar vinden. Er is geen goed of fout.
Dit is een eerste oriëntatie op hulpverlening en acties die je kunt ondernemen om een slachtoffer te helpen. 1. eigen antwoord, is afhankelijk van regio 2. bv. ga praten met het slachtoffer, met de ouders, waarschuw hulpverlening.
De leerlingen gaan aan de slag met het maken van de wegwijzers; ze verzamelen informatie op internet en kunnen dat op het werkblad ordenen.
2e
organisaties waar je terecht kunt voor hulp en advies. Gebruik het werkblad. (Download) Het resultaat is een overzichtelijke kaart, waarop je snel ziet wat je kunt doen en bij wie je terecht kunt. Laat de leerlingen de wegwijzers presenteren.
Wat zijn de belangrijkste tips? Waar kun je hier in de buurt terecht?
Wegwijzer 1 (voor omgeving) Voorkant: Wat kun je doen voor het slachtoffer? bv. ga praten met het slachtoffer, ga praten met je ouders, ga praten met de ouders van het slachtoffer, ga naar de politie of naar Meld Misdaad Anoniem. Achterkant: Bij welke instanties kun je terecht? bv. de politie, Bureau jeugdzorg, Humanitas maatschappelijk werk Wegwijzer 2 (voor slachtoffers) Voorkant: wat moet je doen? bv. praat erover, zoek bescherming, bij direct gevaar 112 bellen, naar de politie gaan Achterkant: Waar kun je terecht? bv. de politie, Bureau jeugdzorg, Meldpunt loverboys, Pretty woman, HelpWanted, Humanitas maatschappelijk werk Sluit de les klassikaal af. Welke tips hebben de leerlingen? Bij welke instanties kun je (in de buurt) terecht?
Les 3 Scherm 1a
1b
1c
1d
1e
1f
1g
Inhoud Jouw online identiteit Wat is verstandig? (filmpje hupverlener) Wat gaan we doen? Je werkt in tweetallen, het is belangrijk met iemand te werken die je niet goed kent. Zoek via google, twitter, facebook, wieowie, hyves, instagram enzovoort naar zoveel mogelijk informatie over je partner. Vul het verslag nauwkeurig in over je klasgenoot. Bespreek samen de resultaten: hoe veilig ben je online? Je hebt hiervoor 25 tot 30 minuten. Daarna doen we klassikaal een poll en is er tijd voor discussie en vragen. Mijn klasgenoot heeft meer over mij kunnen vinden dan ik had verwacht. A. Mee eens B. Mee oneens Op internet kom ik net zo over als in het echte leven. A. Mee eens B. Mee oneens Het is dom als je op Facebook, Twitter en dergelijke je profiel op openbaar zet. A. Mee eens B. Mee oneens Ik heb afspraken met mijn ouders over het gebruik van sociale media. A. Mee eens B. Mee oneens Napraten Wat is je vandaag het meest opgevallen? Zijn er dingen die je nu anders gaat doen, online? Vragen of opmerkingen over het project loverboys?
Verwerking/tips Leid de les in met het korte filmfragment op het digibord: vandaag gaat het over verstandig gedrag online. Leg de opdracht uit aan de hand van de punten op het digibord.
Na de opdracht gaan de leerlingen klassikaal antwoord geven op een aantal stellingen. Neem ze een voor een door en geef kort ruimte voor reacties. Zie 1c
Zie 1c
Zie 1c
Sluit de les en het project af aan de hand van de vragen op het digibord.
Achtergrondinformatie* (Bron: Handreiking aanpak loverboyproblematiek, Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid Utrecht, 2012) Het begrip ‘loverboys’ heeft betrekking op jonge mannen die een vermeende liefdesrelatie beginnen met (vaak minderjarige) meisjes om ze vervolgens uit te buiten. Dat gebeurt in de prostitutie, maar ook andere vormen van uitbuiting komen voor. Denk aan het afsluiten van leningen of (telefoon)abonnementen op naam van het slachtoffer en strafbare handelingen, zoals het dealen of smokkelen van drugs.
Werkwijze loverboy Klassieke loverboymethode Ronselen De eerste fase is het zoeken naar en het benaderen van een potentieel slachtoffer. Dit heet ronselen of ‘grooming’ (zie Loverboymethode 2.0). Volgens de klassieke methode ronselen loverboys op verschillende locaties, zoals op scholen, op straat, in winkelcentra, opvangcentra en clubs. De loverboy legt contact met een potentieel slachtoffer en probeert indruk te maken. Soms zetten loverboys meisjes in om andere meisjes te ronselen (lovergirls). Een loverboy heeft doorgaans snel door wie hier gevoelig voor zijn. Hij gaat in op een behoefte aan aandacht, juist op een moment dat potentiële slachtoffers kwetsbaar zijn. Wanneer een potentieel slachtoffer reageert op de toespelingen van de loverboy, probeert hij een relatie met haar aan te gaan. Dat is de volgende fase. Inpalmen De loverboy gebruikt verleidingstechnieken om het potentiële slachtoffer in te palmen. Hij doet alsof hij verliefd is, overlaadt haar met veel (en vaak dure) cadeaus en schenkt haar veel aandacht. Dit allemaal met als doel het potentiële slachtoffer verliefd te maken. Hij gaat een relatie met haar aan en spiegelt haar een mooie toekomst samen voor. De loverboy voelt precies aan waar de zwakke plek zit en speelt daar handig op in. Als een meisje thuis bijvoorbeeld weinig aandacht heeft gehad, biedt de loverboy juist een luisterend oor. Hij doet alsof hij echt om het meisje geeft en dat hij altijd voor haar klaar staat. Een (kwetsbaar) meisje trapt daar vaak in en gaat een relatie met hem aan. Dan volgt de volgende fase. Losweken van sociaal netwerk/isoleren Zodra de relatie een feit is en het meisje verliefd is op de loverboy, isoleert hij haar van haar sociale netwerk. Hij zet haar op tegen haar ouders, eventuele broers, zussen en vrienden. Hij zorgt ervoor dat het meisje breekt met haar sociale netwerk, zodat ze (emotioneel en financieel) afhankelijk wordt van hem. Soms maakt een loverboy ook gebruik van drugs om een meisje afhankelijk te maken. Als het meisje is losgeweekt van haar sociaal netwerk en afhankelijk is van de loverboy, gaat hij haar controleren. Hij wacht haar op of laat anderen op de uitkijk staan. Vaak geeft de loverboy het meisje een mobiele telefoon, waarop ze dag en nacht bereikbaar moet zijn voor
hem. Ook het gedrag van de loverboy verandert. Hij wordt onvoorspelbaar en de relatie kenmerkt zich door afwisseling van haat en liefde. Daarnaast gebruikt de loverboy steeds vaker geweld en ook (groeps)verkrachtingen komen voor. Het meisje is vaak nog zo verliefd, dat ze de minder goede kanten van de loverboy goedpraat. Het meisje is onbereikbaar voor haar oude sociale netwerk. Uitbuiting Dan volgt de fase waarin de loverboy het meisje voorbereidt op uitbuiting. Dit gebeurt op verschillende manieren. Vaak vertelt de loverboy dat hij problemen heeft. Dit varieert van een schuld die moet worden afgelost, tot een vriend die in de put zit omdat zijn vriendin het heeft uitgemaakt. Of hij vertelt het slachtoffer dat het tijd wordt dat ze de dure cadeaus terugbetaalt. In het geval van een schuld of het terugbetalen van de cadeaus, stuurt de loverboy er op aan dat er geld moet worden verdiend. Hij weet wel een manier om ‘snel’ geld te verdienen. Dit kan gaan om prostitutie, maar ook om het afsluiten van leningen en (telefoon)abonnementen op haar naam en het dealen of smokkelen van drugs. Als het meisje tegenstribbelt, haalt de loverboy haar over door geweld, (emotionele) chantage of dwang. Een loverboy dreigt bijvoorbeeld naaktfoto’s of seksueel getinte filmpjes van het slachtoffer te verspreiden als ze weigert mee te werken. In het geval van een vriend die in de put zit, vraagt de loverboy het meisje om zijn vriend op te vrolijken en hem gezelschap te geven. Ook hier volgt (emotionele) chantage, dwang of geweld als het meisje tegenstribbelt. Eenmaal daar moet ze met de vriend naar bed of ze wordt door hem verkracht. Daarna moet het meisje steeds vaker met anderen naar bed en wordt ze uiteindelijk in de prostitutie tewerkgesteld. Ook komt het voor dat de loverboy het slachtoffer een mooie toekomst voorspiegelt, bijvoorbeeld samen een restaurant beginnen in het buitenland. Hiervoor is geld nodig. De loverboy stelt het slachtoffer voor om eenmalig of voor een korte periode geld te verdienen in de prostitutie. Eenmaal begonnen in de prostitutie is er geen weg meer terug. De loverboy heeft namelijk een nieuw dwangmiddel: rondbazuinen dat ze als ‘hoer’ werkt. Loverboymethode 2.0 Tegenwoordig is het gebruik van internet en sociale media niet meer weg te denken. Ongeveer negen op de tien jongeren in Nederland is actief op sociale netwerken. Dit biedt daders optimale kansen om een potentieel slachtoffer te vinden. Op het internet kun je redelijk anoniem opereren, waardoor het gebruik ervan grenzeloos lijkt. Je weet nooit zeker met wie je contact hebt. Veel mensen gebruiken ‘nicknames’ in sociale media en hanteren verschillende identiteiten. Ook het bereik op internet is veel groter. Loverboys kunnen via het internet slachtoffers in heel Nederland zoeken. Grooming en hawking Daders kunnen passief of actief op zoek gaan naar potentiële slachtoffers. Daders zoeken Passief naar potentiële slachtoffers door middel van het aanmaken van een profiel op sociale netwerksites. Dit kan in de meeste gevallen anoniem of met foutieve (misleidende) informatie.
Met dit profiel proberen loverboys potentiële slachtoffers naar hen toe te lokken. Vaak vindt een eerste contact op het internet echter plaats door actief op zoek te gaan naar potentiële slachtoffers. De loverboy zoekt dan op sociale netwerksites, jongerensites en chatboxen. Loverboys benaderen meerdere meisjes tegelijkertijd en kijken wie er reageert. Het selecteren van slachtoffers via het internet heet hawking. Het symboliseert het rondcirkelen van een havik boven zijn prooi. Ze selecteren potentiële slachtoffers vaak op geslacht, leeftijd, (laag) opleidingsniveau, hobby’s en een uitdagende profielfoto. Inpalmen Als het slachtoffer ingaat op de benaderingspoging van de loverboy 2.0, begint de fase van inpalmen. Dit kan hetzelfde gaan als in de klassieke methode. De loverboy gebruikt het internet dan alleen voor het vinden van zijn slachtoffer. De fasen daarna kunnen ook hetzelfde verlopen als in de klassieke methode. Het internet biedt echter ook andere mogelijkheden voor de loverboy 2.0. Zo investeert een loverboy 2.0 niet altijd in een liefdesrelatie, maar in het opbouwen van een vertrouwensband met het potentiële slachtoffer. Wanneer er een vertrouwensband is opgebouwd, ontlokt de loverboy 2.0 persoonlijke of vertrouwelijke informatie. Hij stelt haar seksueel getinte vragen en probeert via een webcam seksueel getinte beelden van haar te krijgen. Jongeren onderschatten vaak de mogelijke gevolgen van wat zij doen op internet. Zij wanen zich relatief veilig, omdat ze de computer gebruiken in hun eigen woon‐ of slaapkamer. Ook wanen slachtoffers zich anoniem, doordat ze gebruik maken van ‘nicknames’. Daardoor gaan zij op het internet makkelijker over hun eigen grenzen heen. Zij beseffen onvoldoende dat filmpjes gemaakt op het internet, de volgende dag ‘op straat’ kunnen liggen. Inlijving In de fase van inlijving vindt vaak een ontmoeting plaats. Na een aantal chatsessies spreekt de loverboy 2.0 af met het slachtoffer. Bij die afspraak of na een aantal afspraken wordt ze gedwongen tot seksuele handelingen. Maar ook verkrachtingen, soms door meerdere personen, komen voor. De loverboy 2.0 kan het slachtoffer ook chanteren met de in chatsessies verkregen informatie of seksueel getinte beelden. Hij belooft geheimhouding in ruil voor seksuele handelingen. Deze seksuele handelingen gaan steeds verder. Uitbuiting Deze verschilt niet van de klassieke methode.
Slachtofferprofiel ‘Iedereen die verliefd kan worden, kan slachtoffer worden van een loverboy’. Deze stelling van Spirit Amsterdam geeft weer dat in principe iedereen slachtoffer kan worden van een loverboy. Meisjes, maar ook jongens, in elke gemeente, uit alle lagen van de bevolking, met verschillende opleidingsniveaus kunnen het slachtoffer worden. Toch is er sprake van een risicogroep. Kwetsbare jongeren die gemakkelijk beïnvloedbaar zijn en gevoelig zijn voor (onverwachte) aandacht, hebben een verhoogd risico. Vaak zijn dit jongeren met een laag zelfbeeld en een problematische achtergrond, zoals een gebroken gezinssituatie, (seksueel) misbruik of (emotionele) verwaarlozing. Maar ook een ingrijpende gebeurtenis, zoals het overlijden van een ouder, maakt iemand kwetsbaar. Hieronder staan factoren genoemd die het risico op slachtofferschap beïnvloeden. Leeftijd Volgens cijfers uit 2010 (zie cijfers over 2012 op www.comensha.nl) van CoMensha is ongeveer een kwart van de slachtoffers van loverboys minderjarig. Bijna een op de vijf minderjarige slachtoffers is zelfs jonger dan 14 jaar. De helft van de slachtoffers is tussen 18 en 23 jaar. Een kwart van de slachtoffers is ouder dan 23 jaar. Het gaat dus vooral om jonge slachtoffers. Vooral meisjes van 17 jaar zijn aantrekkelijk voor loverboys. Jongeren met heftig pubergedrag zijn extra kwetsbaar. Pubers hebben behoefte om hun eigen identiteit te ontwikkelen en zich los te maken van hun ouders. Het lichaam verandert, jongeren voelen zich soms onzeker en ze experimenteren met (het verleggen van) hun grenzen. In deze fase zijn meisjes extra gevoelig voor aandacht van jongens. Verstandelijke vermogens Meisjes met een laag intelligentiequotiënt (IQ) hebben een verhoogd risico om in handen van een loverboy te vallen. Deze meisjes zijn gemakkelijk te beïnvloeden en te manipuleren. Daar komt bij dat deze meisjes het risico van verschillende situaties niet goed kunnen inschatten en de consequenties van hun gedrag niet goed kunnen overzien. Achtergrond Uit de cijfers van CoMensha13 blijkt dat ongeveer 85 procent van de slachtoffers van loverboys de Nederlandse nationaliteit heeft. Vooral meisjes uit streng religieuze gezinnen hebben een verhoogd risico op slachtofferschap. Deze meisjes krijgen veel beperkingen opgelegd. Daardoor zijn zij minder goed in staat om hun eigen grenzen te bepalen. Ook meisjes uit een eercultuur zijn extra kwetsbaar voor een loverboy. De eer van de familie staat op het spel als blijkt dat het meisje zich niet zedelijk gedraagt of seks heeft gehad voor het huwelijk. Hierdoor zijn meisjes uit een eercultuur gemakkelijk te chanteren. Loverboys maken hier misbruik van door deze meisjes te verkrachten of seksuele handelingen op beeld vast te leggen. Hiermee kunnen zij relatief gemakkelijk de weg naar haar oude sociale netwerk afsnijden. Teruggaan naar haar familie is immers geen optie meer.
Problematische gezinssituatie Bij veel slachtoffers is sprake (geweest) van een instabiele thuissituatie, zoals echtscheiding, verslavingsproblematiek van een ouder, huiselijk geweld of (seksueel) misbruik14. Maar ook jongeren die (emotioneel) verwaarloosd zijn of te maken hebben (gehad) met hechtingsproblematiek, hebben een verhoogd risico op slachtofferschap. Veel van deze jongeren hebben een laag zelfbeeld en zijn extra gevoelig voor de aandacht van een loverboy. Daderprofiel Dé loverboy bestaat niet. Er zijn wel enkele gemeenschappelijke kenmerken. Over het algemeen zijn de daders mannen tussen 20 en 30 jaar. Het grootste deel van de daders heeft de Nederlandse nationaliteit en een allochtone achtergrond. Veel, zo niet alle daders, hebben een laag opleidingsniveau. Loverboys zijn vaak op jonge leeftijd in de criminaliteit beland en zijn voor andere delicten al eens in aanraking geweest met justitie. Overigens wil dit niet zeggen dat alle daders deze kenmerken hebben.
Ketenaanpak Om loverboyproblematiek goed aan te pakken, is een structurele, integrale (keten)aanpak noodzakelijk. Het inzetten van zorg of strafrecht alleen is niet genoeg om de problematiek aan te pakken. Voor een integrale aanpak is het noodzakelijk om partners uit het veiligheids‐ en zorgdomein bij elkaar te brengen. Het initiatief tot een ketenaanpak ligt meestal bij de gemeente. De belangrijkste succesfactor van een integrale ketenaanpak is dat alles in het werk wordt gesteld om de nodige informatie te verzamelen en te delen met de andere ketenpartners, met inachtneming van de privacywetgeving. Rol scholen Bewustwording en preventie Voorlichting over loverboyproblematiek aan jongeren kan het beste structureel worden Geïntegreerd in het reguliere lesaanbod op scholen. Hiervoor zijn verschillende lespakketten ontwikkeld. Naast deze lespakketten zijn er diverse materialen ontwikkeld die scholen kunnen gebruiken ter aanvulling op een algemeen lespakket, zoals films en theaterproducties. Voorlichting over het gebruik van internet en sociale media is daarnaast ook erg belangrijk. Jongeren zijn zich vaak niet bewust van de mogelijke risico’s van hun gedrag op internet en sociale media. Scholen kunnen ook voorlichting geven aan ouders als aanvulling op een lespakket over loverboyproblematiek. Het is belangrijk dat ouders signalen van loverboyproblematiek kennen en herkennen. Ook moeten zij op de hoogte zijn van mogelijke risico’s van het gedrag van hun kinderen op internet.
Signalering en melding Iedereen kan signalen van loverboyproblematiek opvangen. Ook in de klas kunnen signalen van de problematiek worden gezien. Er zijn verschillende signaleringslijsten die om de problematiek of gedragsverandering te herkennen. Seksueel geweld tegen jeugdigen en exploitatie van minderjarigen in de prostitutie zijn vormen van kindermishandeling. Met de invoering van een verplichte meldcode Huiselijk Geweld en Kindermishandeling is het belangrijk dat de school een duidelijk beleid heeft over wat te doen in geval van vermoedens van (huiselijk) geweld en kindermishandeling, waaronder loverboyproblematiek. Meestal worden vermoedens eerst besproken in het leerlingenoverleg. Signalen kunnen naar aanleiding van dit overleg worden geïnventariseerd en vervolgens genoteerd in het leerlingvolgsysteem. Zorgen over een leerling kunnen worden opgeschaald naar het Zorgadviesteam. Het is raadzaam dat de school direct contact onderhoudt met de politie. Scholen melden signalen van loverboyproblematiek bij het landelijk Coördinatiecentrum Mensenhandel (CoMensha). Op de website van het Centrum School en Veiligheid staat het informatieblad ‘Scholen en loverboyproblematiek’ met informatie over loverboyproblematiek en de rol van scholen hierin. Internet: www.schoolenveiligheid.nl Lespakketten en extra materiaal Er zijn allerlei materialenvoor scholen bijvoorbeeld ter aanvulling op een algemeen lespakket over seksuele vorming. • • • • • •
stripverhalen (Gevaarlijke Liefde, zie www.lover‐boy.nl) voorlichtingsbijeenkomsten (‘Gevaarlijke liefde’, Humanitas Eindhoven) theaterproducties (‘Hoezo ‘lover’boys?’ van Theater a la Carte) spellen (‘Loverboys, het gaat hier (niet) om echte liefde’ van GGD regio IJssel‐Vecht) fotoroman (Pretty Woman, zie www.stichtingstade.nl) boeken met lesbrieven en opdrachten (‘Mooi meisje, verliefd op een loverboy’ uit de Reality Reeks)
Meldknop De minister van Veiligheid en Justitie lanceerde onlangs een online meldknop waarmee kinderen en jongeren informatie, hulp en advies kunnen krijgen wanneer zij iets vervelends meemaken op internet. Bijvoorbeeld als zij benaderd worden door een vreemde, bij misbruik van foto’s of video’s of het ongewenst zien van seksuele handelingen. Internet: www.meldknop.nl
Signalering en melding Het herkennen van signalen van loverboyproblematiek is cruciaal voor de aanpak van daders en hulp voor slachtoffers. Zoals eerder beschreven, kenmerkt loverboyproblematiek zich door onzichtbaarheid: daders doen er alles aan om uit het zicht van de politie te blijven. Slachtoffers zijn geïsoleerd en durven vaak geen aangifte te doen. Ook in deze gevallen kunnen signalen worden opgevangen van de problematiek. Signalen van loverboyproblematiek moeten in een zo vroeg mogelijk stadium worden herkend en gemeld. Deze ‘vroegsignalering’ is belangrijk om de volgende redenen: • Door vroegtijdig signalen te melden, kan worden voorkomen dat een uitbuitingssituatie ontstaat of voortduurt. Een slachtoffer heeft mogelijk al grote schulden, wordt mishandeld of werkt onder dwang in de prostitutie. Daarom moet zo snel mogelijk worden ingegrepen. • Opsporing van loverboys is moeizaam en slachtoffers zijn vaak bang om aangifte te doen. Daarom is het voor de politie van groot belang dat alle aanwezige signalen worden verzameld. Gedetailleerd registreren Het is van belang dat signalen zo gedetailleerd mogelijk worden geregistreerd. Denk daarbij aan de datum en tijd, specifieke gebeurtenis, relevantie van de gebeurtenis, namen van de betrokkenen (indien bekend). Ook (non‐verbale) uitingen, zoals intimiderend gedrag ?, kunnen worden beschreven. Noteer ten slotte aan welke instanties het signaal is doorgegeven. Contact houden met het slachtoffer Als je als ouder, docent of hulpverlener te maken krijgt met signalen van een (mogelijk) slachtoffer is het belangrijk om contact te houden met het meisje. Houd daarbij rekening met de volgende punten: • Probeer dicht bij haar te blijven: houd de communicatie open. • Maak geen verwijten, ze is ten eerste slachtoffer. • Kraak haar ‘vriend’ niet af, hij is haar identiteit. • Toon respect, ook al keurt u af wat ze doet of heeft gedaan. • Toon geduld, geef haar de ruimte om zelf te kiezen. • Houd rekening met wisselende gevoelens en beslissingen. • Schrik niet van leugens of manipulatief gedrag. • Doe niets achter haar rug om. (Bron: Folder Beware of Loverboys, Scharlaken Koord) Signalenlijst Deze signalen zouden er op kunnen wijzen dat een meisje in contact is met een loverboy. Ieder meisje kan zich weleens anders gedragen, dit betekent natuurlijk niet per se dat er ook een probleem is. Het wordt pas serieus als er, voor een langere tijd, bij een meisje meerdere van onderstaande signalen worden waargenomen. Ze is dan misschien in de handen van een loverboy gevallen.
1. Uiterlijke en fysieke gesteldheid • Ziet er plotseling uitdagend en sexy uit • Verandering in kleding en make‐up • Ziet er overdreven verzorgd uit • Is moe en vermagerd • Vertoont psychosomatische klachten • Zelfverwonding 2. Houding ten opzichte van zichzelf • Lage zelfwaardering • Weinig realistisch zelfbeeld • Lijkt geen identiteit te hebben • Onderschat of overschat zichzelf • Depressief • Snel beïnvloedbaar • Plotselinge huilbuien en/of woedeuitbarstingen • Durft of kan geen grenzen aangeven • Vertoont teruggetrokken gedrag 3. Gedrag (algemeen) • Heeft (opeens) veel geld/dure spullen • Ze vermijdt het onderwerp prostitutie of projecteert dit op anderen • Extreem vrolijk gedrag • Gaat extreem vaak uit • Hangt veel op straat rond • Trekt zich terug • Vertoont wegloopgedrag • Eventuele drugs en/of drankmisbruik • Is snel wisselend qua emoties • Is weinig flexibel • Ziet niet in hoe zij situaties kan benaderen/veranderen 4. Gedragssignalen op seksueel gebied • Obsessie met seks • Grote angst voor lichamelijk contact • Veel kennis op het gebied van seksualiteit • Plotselinge gedragsverandering • Concentratieproblemen • Zelfverwonding 5. Gedrag en houding ten opzichte van anderen • Isoleert zich van vrienden en bekenden • Heeft (opeens) veel nieuwe contacten • Wordt gehaald en gebracht met scooter/auto • Weinig binding met thuis (ruzies en meningsverschillen) • Heeft opeens afwijkende normen
• Vertoont sociaal wenselijk gedrag (om geen wantrouwen te wekken) • Heeft totaal ander gedrag op verschillende plekken, bijvoorbeeld op school of in het bijzijn van vrienden • Er zijn thuis en op school problemen (weglopen, spijbelen vooral op maandag en vrijdag, slechte schoolprestaties) • Lijkt opeens alleen bezig te zijn met seks • Heeft plotseling belangstelling voor bepaalde jongens • Reageert spanningen af • Gaat om met ‘ouderen’ • Is niet aanspreekbaar op haar gedrag • Veel gebeld worden op haar mobiel 6. L ichamelijke signalen • Buikpijn • Pijn/bloed aan anus, vagina • Pijn in bovenbenen • Eetproblemen • Seksueel overdraagbare aandoeningen, zwangerschap (Bron: Gemeente Rotterdam, Politie Rotterdam‐Rijnmond, Stichting Humanitas) Melding Wanneer signalen worden herkend, is het belangrijk dat deze op de goede plek terechtkomen. Wanneer er sprake is van een ketensamenwerking, is daarvoor vaak een lokaal meldpunt ingericht. Indien er geen ketensamenwerking is, zijn er andere mogelijkheden om deze signalen te melden. In verschillende gemeenten bestaat er al een advies‐ en meldpunt Loverboys (al dan niet geïnitieerd door de gemeente). Professionals en slachtoffers van loverboys (en hun omgeving) kunnen hier tevens terecht voor informatie, advies en doorverwijzingen. Idealiter draagt het meldpunt er ook zorg voor dat de meldingen bij CoMensha terechtkomen. Coördinatiecentrum Mensenhandel Professionals melden signalen van loverboyproblematiek bij het landelijk Coördinatiecentrum Mensenhandel (CoMensha). CoMensha geeft advies en kan slachtoffers doorverwijzen naar bijvoorbeeld politie, hulpverlening en advocatenbureaus. Indien nodig, regelt CoMensha een plaats voor slachtoffers in een veilig opvanghuis. Politie en opsporingsdiensten zijn verplicht om signalen van loverboyproblematiek te melden bij CoMensha. Internet: www.comensha.nl
Signaleerders Ouders en de sociale omgeving Als ouders signalen opvangen dat hun kind mogelijk in handen is van een loverboy, moeten zij actie ondernemen. Bij vage vermoedens kunnen ouders dit bespreken met het kind zelf of mensen in hun directe omgeving. Uiteraard kunnen ouders ook contact opnemen met diverse (hulpverlenings)organisaties. Denk hierbij aan: de zorgcoördinator op school, een (regionaal) advies‐ en meldpunt Loverboys, het Centrum voor Jeugd en Gezin en Bureau Jeugdzorg. Bij sterke vermoedens of concrete aanwijzingen, kunnen ouders het best contact opnemen met de politie. Daarnaast kunnen meldingen altijd worden doorgeven aan Meld Misdaad Anoniem (0800‐ 7000). In geval van spoed kan contact worden gezocht met het alarmnummer 112 of met de lokale politie via het landelijke telefoonnummer (0900) 88 44. Scholen Docenten, mentoren of medewerkers van een school kunnen signalen in een vroeg stadium opvangen. Stel daarnaast een sociale kaart op met namen en telefoonnummers van hulporganisaties. Meestal worden vermoedens eerst besproken in het leerlingenoverleg. Tijdens dit overleg wordt door mentoren en docenten het gedrag en de schoolresultaten van individuele leerlingen besproken. Signalen kunnen naar aanleiding van dit overleg worden geïnventariseerd en vervolgens genoteerd in het leerlingvolgsysteem. Hierbij gaat het meestal om signalen van verzuim en gedragsverandering van de leerling. In deze fase kan in gesprek worden gegaan met het vermoedelijke slachtoffer. Vergeet niet conciërges en andere ondersteunende medewerkers op de hoogte te houden. Zij zijn immers de ‘oren en ogen’ van de school. Verbindt de interne ondersteuningsstructuur van een school met de externe zorgstructuur. Het bestaat meestal uit de zorgcoördinator op school, schoolmaatschappelijk werk, de schoolverpleegkundige (GGD), leerplichtambtenaar en soms ook een medewerker van Bureau Jeugdzorg en van de politie. Naast een zorgcoördinator is er op scholen ook vaak een veiligheidscoördinator, die de omgeving van de school in de gaten houdt. Deze komt in beeld op het moment dat mogelijke loverboys zich in de buurt van de school ophouden. Soms is de wijk‐ of schoolagent deelnemer van het ZAT. Het is in ieder geval raadzaam dat de school direct contact onderhoudt met deze agent.
Meer informatie en hulpverlening Informatie en advies op internet Er zijn verschillende manieren om meer te weten te komen over loverboyproblematiek. Diverse internetsites, advies‐ en meldpunten Loverboys en (hulp)organisaties bieden
professionals informatie en advies. Hieronder staan enkele voorbeelden van websites die informatie en advies geven aan professionals.
www.schoolenveiligheid.nl www.sense.info www.vraaghetdepolitie.nl
Hulpverlening Fier Fryslân Fier Fryslân wil geweld in relaties voorkomen en stoppen. De organisatie biedt preventieve zorg, voorlichting en waar nodig opvang op een veilig en anoniem adres. Professionals kunnen met vragen over een specifieke situatie bij Fier Fryslân terecht voor informatie, consultatie en tips. Internet: www.fierfryslan.nl SHOP Stichting Hulpverlening en Opvang Prostituees (SHOP) is een hulpverleningsinstelling voor (ex)prostituees in de regio Den Haag. Ook professionals kunnen terecht bij SHOP voor informatie over hulpverlening, wensen en signalen van (ex)prostituees, slachtoffers van mensenhandel en transgenders. SHOP is verantwoordelijk voor de zorgcoördinatie van slachtoffers van mensenhandel in de regio Den Haag. Dit doet SHOP door middel van: concrete hulpverlening, seksespecifieke hulpverlening, psycho‐educatie, contextuele benadering en toekomstgericht werken, systeem van straffen en belonen en groepswerk. Tevens verzorgt SHOP voorlichting over loverboys op scholen en bij andere instanties. Internet: www.shop‐denhaag.nl Humanitas Prostitutie Maatschappelijk Werk Humanitas Prostitutie Maatschappelijk Werk (PMW) biedt praktische en psychosociale hulp aan (ex)prostituees, slachtoffers van mensenhandel en slachtoffers jeugdprostitutie in de regio Rotterdam. PMW zoekt jongens en mannen, meisjes en vrouwen in de prostitutie op en doet hen desgevraagd een hulpaanbod. Dit kan individueel of in groepsverband zijn. PMW is tevens het meldpunt jeugdprostitutie voor de regio Rijnmond en zorgcoördinator voor slachtoffers van mensenhandel. Behalve de daadwerkelijke hulpverlening heeft PMW een voorlichtingsaanbod voor jongeren en voor professionals. Daarnaast biedt PMW deskundigheidsbevordering aan voor hulpverleners, politie en andere betrokkenen op het gebied van signalering en doorverwijzing. Internet: www.humanitaspmw.org Humanitas Eindhoven Onder de noemer ‘Gevaarlijke liefde’ biedt Humanitas Eindhoven preventieve voorlichting over loverboys aan jongeren, ouders, hulpverleners, intermediairs en docenten. Ook heeft Humanitas een maatjesproject voor slachtoffers van loverboys. Internet: gevaarlijkeliefde.humanitaseindhoven.nl en www.humanitas.nl
Pretty Woman Pretty Woman is een samenwerkingsproject van Stichting Stade, De Rading en Bureau Jeugdzorg Utrecht. Dit project biedt voorlichting en individuele‐ en groepshulpverlening aan meiden en jonge vrouwen (12‐23 jaar). Meiden (en jongens) kunnen bij Pretty Woman terecht met vragen over volwassen worden, seksualiteit, risicovolle contacten (zoals loverboys) en misbruikrelaties. Pretty Woman biedt ook interventies aan voor deskundigheidsbevordering. Het project heeft vestigingen in Utrecht en Amersfoort. Internet: www.stichtingstade.nl Spirit Spirit biedt hulp en begeleiding bij de opvoeding van kinderen en jongeren van 0 tot 23 jaar in de stadsregio Amsterdam. Het Seksespecifieke Expertisecentrum (onderdeel van gespecialiseerde hulp van Spirit) heeft een divers aanbod gericht op jongeren, ouders en professionals ontwikkeld ter voorkoming van seksueel risicogedrag om zo slachtoffer en daderschap van loverboyproblematiek te voorkomen. Onder de naam ‘ Liefde is…’ geeft dit expertisecentrum voorlichtingslessen op middelbare scholen. Voor organisaties of instellingen waar meisjes verblijven, zijn er lessen met de naam ‘Grip op je leven’. Ook biedt het expertisecentrum trainingen aan professionals in het herkennen van signalen van loverboyproblematiek en de mogelijkheid tot advies en consult in het kader van seksespecifieke hulpverlening. Daarnaast kunnen jongens of meisjes die extra ondersteuning en hulp nodig hebben op dit gebied, zonder verwijzing of indicatie, een laagdrempelig ambulant traject volgen. Indien meisjes door hun problematiek op dit gebied niet thuis kunnen wonen, is er binnen Spirit de mogelijkheid tot (beschermde) opvang. Internet: www.spirit.nl Movisie Het landelijke kennisinstituut en adviesbureau Movisie heeft het Vlaggensysteem ontwikkeld dat professionals ondersteunt om seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel gezond gedrag bij jongeren te duiden en bij te sturen. In opdracht van het ministerie van Veiligheid en Justitie, verzorgt Movisie ook trainingen, advies en consultatie en casusbesprekingen voor jeugdzorginstellingen. Internet: www.movisie.nl Scharlaken Koord Scharlaken Koord biedt, vanuit een christelijke visie, hulp aan meisjes en vrouwen in de prostitutie door middel van straatwerk, preventie en maatschappelijke hulpverlening. Scharlaken Koord heeft een uitstapprogramma voor prostituees en een kledingatelier voor eventuele nieuwe dagbesteding. Internet: www.scharlakenkoord.nl
