Docentenhandleiding Lesbrief “Help, een brulkikker!” Duur: 2 lesuren (1 lesuur voorbereiden, 1 lesuur verwerken)
Les 1 Startopdracht: Filmpje NOS of Vlaamse versie (Filmpje bron: NOS via You Tube): http://www.youtube.com/watch?v=aXpXTSl66DA
Nadat de leerlingen het filmpje bekeken hebben beantwoordt elke leerling Individueel de vragen bij Wat weet je al? Vragen met antwoorden:
1. Welke namen zijn genoemd voor deze kikker? Brulkikker, stierkikker, bull frog 2. Wat eet deze kikker? Groene kikker en alle andere dieren uit de vijver, maar ook muizen en kuikentjes. 3. Waar komt deze kikker van oorsprong vandaan? Amerika 4. Hoe in Nederland? verkoop tuincentrum als vijverdier 5. Hoe komt het dat de brulkikker niet meer in Nederland voorkomt? Verkoopverbod en actieve bestrijding 6. Wat wordt bedoeld met actieve bestrijding? Vangen met fuiken en vervolgens doden. 7. Waarom vormt de komst van brulkikkers naar België en Nederland volgens dit filmpje een gevaar? De vraatzucht van de brulkikker zorgt ervoor dat veel andere dieren worden opgegeten en alleen brulkikker overblijven.
Voorbereiding Groepen maken Verdeel de leerlingen in 5 expertgroepen, vier leerlingen per groep uitgaande van 20 leerlingen of in 6 expertgroepen met vier leerlingen per groep uitgaande van 24 leerlingen. Iedere expertgroep onderzoekt een bepaald onderwerp over de brulkikker. De groep verzamelt informatie en argumenten om in de volgende les een standpunt in te kunnen over de stelling: De brulkikker is welkom in Nederland!
U kunt de groepen zelf door de leerlingen laten vormen, maar u kunt ook een groepsvormend spel doen. Maak hiervoor net zoveel stickers als dat er leerlingen zijn. Op elk stickertje schrijft u een woord uit een reeks van vier woorden: Uitgaande van 20 leerlingen: 1. knoflookpad – groene kikker – vuursalamander – kamsalamander (allen amfibieën) 2. huismus – merel – reiger – roodborstje (allen vogels) 3. spitsmuis- das– vos – konijn (allen zoogdieren) 4. adder – zandhagedis – gladde slang – ringslang 5. rivierprik – paling – baars – stekelbaarsje Geef elke deelnemer een sticker. Leg de oefening uit: Plak de sticker op de rug van iemand anders zonder dat deze persoon weet welk woord erop staat. Als iedereen een sticker heeft, legt u de oefening verder uit: Vorm een viertal met anderen die een woord op hun rug hebben dat verband houdt met het woord op jouw rug. Je mag hulp aan de anderen vragen door het stellen van ja/nee vragen. Als deelnemers hun groep hebben gevonden, gaan ze op hun stoel zitten. Bron: Energize III, Erwin Tielemans (Leefstijl, 2007) Taakverdeling De expertgroepen wijzen een groepsleider aan. De groepsleider onderhoudt de contacten met de docent en bewaakt dat ieder groepslid op de hoogte is van wat besproken, opgezocht en genoteerd wordt in de groep. Benodigdheden Per groep een computer met internetverbinding en PowerPoint. Bepaal van te voren wat de leerlingen met de PP dia's moeten gaan doen. Mailen naar uw adres of ELO, opslaan op systeem of usb-stick of anders? Opdrachtenbladen voor leerlingen (gekopieerd of via website?) Opdrachten voor leerlingen Elke leerling expertgroep ontvangt een opdrachtenblad behorend bij het nummer van de expertgroep. De onderzoeksvraag moet worden beantwoord door de leerlingen. Daarbij worden ze op weg geholpen door een aantal punten onder het kopje 'Aan de slag' . Daarnaast kunnen zij de genoemde hulpbronnen gebruiken. Antwoorden op vragen worden direct in PP geplaatst (max. 3 dia’s per groep) met eventueel toegevoegde informatie. Spreek met de leerlingen af of u het op een usb-stick, per mail, ELO of op andere wijze wilt ontvangen.
Tips: Invoegen van films/geluidsfragmenten in PowerPoint: Gebruik hiervoor: invoegen Hyperlink. Dit kan verwijzen naar een website, geluidsfragment, filmpje, enzovoort. Op de dia kan dit worden aangegeven met een enkel woord of afbeelding. Inhoud van expertgroepen Groep 1
Hoe herken ik een brulkikker? Eventueel uit te breiden met virtuele ontleding
2
3
De brulkikker in het web
De brulkikker beschimmeld?
onderwerpen
Eindterm
verschil inheemse soorten kikkers en padden, amfibieën, organisatieniveaus uiterlijk, man/vrouw, geluiden/roepen,
4/5, 8/9, 11/12, 13
Prooi, voedselketen en voedselweb Predators, voedselketen en voedselweb
8/9
schimmel, ziekte, besmetten afweersysteem
6, 14, (20 VERRIJKING)
K6 determineren
K6 Voedselketen en voedselweb
K5 Bacteriën en schimmels
4
De brulkikker in Google maps
Voorkomen en abiotische factoren
6
5
Brulkikkers en mensen, een goede combi?
Voedselproductie, bestrijding
10
6
Eventueel: Voortplanting en metamorfose (extra groep bij 24 leerlingen)
man, vrouw, manier van voortplanten, metamorfose, ontwikkeling en groei
4/5, 17/18
Einde les 1 Wanneer u de dia’s van de expertgroepen ontvangt, zet u de dia’s achter elkaar voor de volgende les. Natuurlijk kunt u dit ook door een leerling laten doen!
Antwoorden Groep 1 Hoe herken ik een brulkikker? Feiten: Afbeeldingen en geluiden zijn te vinden in de hulpbronnen. Brulkikker: Voortplanting bij 17-20 graden Celsius, 10.000 tot 25.000 stuks eieren in grote matten bij brulkikkers Bruine kikker: Voortplanting februari dus veel kouder dan 17 graden Celsius, 700 tot 4500 eieren in klompen bij elkaar. Conclusie Mogelijke antwoorden: snelle voortplanting van brulkikker (veel eitjes), voortplanting lastig bij lage temperaturen in Nederlands, overlast geluid, mensen zijn bang voor GROTE kikker. Groep 2 De brulkikker in het web Feiten: De brulkikker komt uit Noord-Amerika, Verenigde Staten, oosten en midden. Leeft van inheemse amfibieënsoorten, kuikens van watervogels, knaagdieren, hagedissen en zelfs jonge (gif)slangen. In het oorspronkelijke leefgebied zijn kleine schildpadden en zelfs jonge krokodilachtigen niet veilig. Eigenlijk eten brulkikkers alles wat ze maar tegenkomen, dus is het ook een directe concurrent voor inheemse amfibieën. Natuurlijke vijanden zijn grote schildpadden en krokodilachtigen. In Nederland/België zijn er (behalve de mens) geen natuurlijke vijanden. Conclusie Mogelijk antwoord: Het ontbreken van grote schildpadden en krokodilachtigen is ook een van de redenen dat de kikker zich massaal kan vermenigvuldigen omdat deze dieren belangrijke vijanden zijn en de populaties in het natuurlijke leefgebied in stand houden. Wanneer de Amerikaanse brulkikker zich in Nederland permanent vestigt, kan dit een serieuze bedreiging vormen voor de inheemse soorten. Naast een directe bedreiging van de inheemse amfibieënsoorten door predatie, is de brulkikker ook een sterke voedselconcurrent.
Groep 3 De brulkikker beschimmeld? Feiten:
Batrachochytrium dendrobatidis veroorzaakt huidaandoening chytridiomycose
In het water levende amfibieën hebben een water- en zuurstof doorlatende huid. Als de huid is aangetast door de schimmelinfectie kunnen zij niet goed meer ademhalen, met de dood tot gevolg. Daarom is zo’n aandoening nu juist voor amfibieën zeer gevaarlijk. De schimmel treft allerlei amfibieën. In België blijken met name brulkikkers te zijn geïnfecteerd met de schimmel. Daarom is brulkikker een gevaar als overbrenger van de schimmelinfectie. De schimmelziekte is gevaarlijk voor alle amfibieën, NIET mensen. Veel amfibieën sterven door huidaandoening. De schimmel wordt verspreid door besmette dieren, mensen in het veld en vogels. De verspreiding kan worden voorkomen door het nemen van hygiënische maatregelen door mensen (onderzoekers, natuurbeheerders) en het terugdringen van populatie brulkikkers.
Conclusie Mogelijk antwoord: Doordat met name brulkikkers geïnfecteerd blijken te zijn met de schimmel, is de kans groot dat wanneer de brulkikkers in Nederland komen er nog mee inheemse amfibieën worden besmet. Met als gevolg dat een groot deel van de inheemse amfibieën zullen sterven.
Groep 4 De brulkikker in Google maps Feiten De brulkikker komt voor in het oostelijke en centrale deel van de VS, in Europa: in Italië verspreid over vrijwel het hele land, in België in de vallei van de Grote Nete. En nu ook in Nederland, in Baarlo. De brulkikker leeft in meren, plassen en moerassen, ze leven niet vaak op het land. De brulkikker is in België/Nederland gekomen door de verkoop van tuincentra als vijverkikkers. Door geluidsoverlast zijn kikkers vaak uitgezet in wild of door natuurlijke trek. Kennelijk is het Nederlandse klimaat toch goed genoeg om te overleven. Een brulkikker leeft in warme en plantenrijke wateren, diep genoeg voor overwintering van kikkervissen. Larven van de brulkikker zijn twee jaar kikkervisje, in tegenstelling tot de larven van de groene kikker.
Conclusie Mogelijk antwoord: Het is nu gebleken dat brulkikkers kunnen overleven in Nederlands klimaat en zich ook kunnen voortplanten. Groep 5 Brulkikkers en mensen, een goede combi? Feiten Brulkikkers zijn nuttig voor mensen in tuinvijvers en als voedselbron, maar ook als ontledingsoefenmateriaal voor studenten.
Recepten zijn te vinden van kikkerbillen en froglegs De mens bestrijdt de brulkikker door ze te vangen, steriliseren en te doden.
Conclusie Mogelijk antwoord: Brulkikkers zijn lastig te bestrijden, je kunt niet zomaar de grens sluiten. Vangen van dieren gebeurt nu handmatig (fuiken) en is tijdsintensief. Misschien meer kikker eten? Brulkikkers maken een enorm hard geluid; sommige mensen vinden dit storend en brengen daarom hun aangekochte vijver-brulkikkers naar de dichtstbijzijnde sloot.
Groep 6 Voortplanting en metamorfose Feiten De mannetjes zijn te herkennen aan de zeer grote trommelvliezen of tympana, zichtbaar als ronde, zwarte en schijfvormige plekken aan weerszijden van de kop. Bij mannetjes zijn deze twee keer zo groot als het oog, bij vrouwtjes ongeveer even groot. Mannetjes maken brommend geluid. Mannetjes maken om vrouwtjes te lokken, het geluid dat lijkt op het loeien van een rund. De mannetjes omklemmen de vrouwtjes bij de oksels, deze paargreep wordt wel amplexus genoemd. De paarlust is berucht; vele koivissen en karpers legden het loodje nadat ze door de enorme en kennelijk bijziende dieren in een dodelijke paaromhelzing genomen werden. Brulkikkers leggen grote hoeveelheden eitjes die kunnen oplopen van 10.000 tot 25.000 stuks, die als grote matten onder het wateroppervlak drijven. Groene kikkers van 700 tot 4500 eieren in klompen bij elkaar. Levensstadia: Ei-larve (kikkervis)- adult (kikker) Verschillen van larven zijn goed te zien op een herkenningskaart. Naast het verschil in uiterlijk, is er ook het verschil in duur van het larvestadium. Conclusie Mogelijk antwoord: Brulkikkers leggen veel meer eieren dan inheemse kikkers en de brulkikker overleeft de winter in het larvestadium.
Les 2: Voorbereiding: Zorg ervoor dat de dia’s van de leerlingen achtereenvolgens in een PP staan. Check of geluidsfragmenten en filmpjes werken. Hang aan één kant van het lokaal een rood vel papier met het woord TEGEN en aan de andere kant een groen vel papier met VOOR.
Inleiding: Laat de leerlingen weer in hun eigen groepjes zitten. Laat de PP aan de leerlingen zien en licht zo nodig zelf toe of laat de expertgroepjes dit doen (dit heeft de voorkeur). Instrueer de leerlingen aantekeningen te maken op hun leerlingendeel. Deponeer de stelling in de klas: Stelling: De brulkikker is welkom in Nederland! Versus De brulkikker is NIET welkom in Nederland! Vraag de leerlingen eerst hun mening in te vullen op hun lesbrief. VOOR of TEGEN. Vervolgens vraagt u ze te lopen naar de kant van het lokaal met VOOR òf TEGEN. Bespreek deze opdracht na met de klas en bespreek de argumenten VOOR en TEGEN. Dan rijst misschien ook de vraag: Kunnen wij als mens een brulkikker wel tegenhouden om Nederland in te komen? Laat leerlingen zijn of haar eigen conclusie op papier zetten. Tip: De lesbrief kunt u eventueel uitbreiden met een virtuele ontleding van een kikker: http://www.vdweijde.nl/amfibie/Vijvertje/Kikkers/frog.swf Of voor de Ipad: http://anth.nl/2010/07/kikkers-ontleden-op-de-ipad/
In de lesbrief worden de volgende bronnen gebruikt: Filmpjes: Filmpje (bron: NOS via You Tube om mee te starten): http://www.youtube.com/watch?v=aXpXTSl66DA Vlaamse versie: http://www.youtube.com/watch?v=R8FoFwFCpjk
Websites: http://www.ravon.nl/Soorten/Amfibieën/AmerikaanseBrulkikker/tabid/221/Default.aspx http://www.ad.nl/ad/nl/1421/Binnenland/video/detail/517526/Gevaarlijke-brulkikkers-aangetroffen-inBaarlo.dhtml http://nl.wikipedia.org/wiki/Brulkikker] http://nl.wikipedia.org/wiki/Amfibie%C3%ABn#Ademhaling http://www.kennislink.nl/publicaties/verlost-van-brulkikker-en-grote-waternavel
http://www.californiaherps.com/frogs/pages/r.catesbeiana.html
Extra filmpje brulkikker: http://www.youtube.com/watch?v=M02_dnl9zCA&feature=player_embedded
