Docentenhandleiding bij de les De Zeehond 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.
Inleiding Inhoud Doelgroep Lesduur en lesopbouw Voorbereidingen voor de docent Kennis en vaardigheden Benodigde software Het verhaal van De Zeehond
1. Inleiding Deze onderwijsapplicatie gaat over een Groninger tjalk, De Zeehond. Dit schip is op 3 mei 1886 vergaan. Het werd in 1967 aangetroffen in oostelijk Flevoland en in 1972 opgegraven. Bij het wrak, dat in goede staat verkeerde, werd een complete inventaris aangetroffen. Onderzoekers hebben het een aantal jaren geleden bestudeerd. Het schip staat nu op het buitenterrein van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed in Lelystad. De voorwerpen uit de tjalk die in deze les aan bod komen, zijn opgenomen in het Nationaal Scheepsarcheologisch Depot. Dit depot is ondergebracht bij de Rijksdienst in Lelystad. Een bezoek met uw klas aan het wrak en het depot is een aardige voorbereiding of afsluiting van deze les. 2. Inhoud De applicatie bestaat uit drie verhalen die het best lineair gevolgd kunnen worden. De leerlingen gaan stap voor stap door het programma. Het verhaal gaat over de dag waarop De Zeehond schipbreuk lijdt. Drie overlevenden, Annegien (de vrouw van de schipper), Hylke (de knecht) en Willem (de schipper) vertellen wat er op die dag gebeurd is. Interactieve opdrachten wisselen het verhaal af. Door opdrachten en verhaal krijgen de leerlingen inzicht in het leven aan boord van een binnenvaartschip aan het einde van de negentiende eeuw. De les besteedt ook aandacht aan transport, handel, industrie en vermaak uit deze periode. De leerlingen kunnen zich verplaatsen in de drie verhalenvertellers en krijgen beter inzicht in de continuïteit en ontwikkeling van 1900 tot nu. De leerlingen doorlopen het programma zelfstandig op de computer. In het eerste scherm staat wat de leerling moet doen, zoals: Klik op Annegien om het eerste verhaal te beginnen. Menu Als de leerling op het menu linksboven klikt, klapt dit open. De drie hoofden van Annegien, Hylke en Willem verschijnen dan en op de menubalk is te zien wie het verhaal vertelt. Dit hoofdje kan naar rechts en links bewogen worden zodat ergens anders in het verhaal begonnen kan worden. Op deze manier kan de leerling een opdracht herhalen. Om naar een volgend verhaal te gaan, klikt de leerling op een van de andere hoofden. Print verhaal Een verkorte versie van het verhaal van De Zeehond kan worden uitgeprint. De printknop vindt u aan het einde van het programma. Het verhaal staat ook onderaan deze handleiding. 3. Doelgroep
De les is geschikt voor klas 1 en 2 van het vmbo, domein Mens- en Maatschappijvakken. Door de speelse opbouw is de les ook geschikt voor groep 7 en 8 van het primair onderwijs. Hij sluit aan bij het canonvenster Verzet tegen kinderarbeid. 4. Lesduur en lesopbouw De les bestaat uit drie verhalen. Verhaal 1. Annegien Annegien vertelt wat er 's ochtends aan boord van het schip gebeurt. Zij laat zien hoe het leven van een schippersvrouw eruit ziet en hoe een huishouding aan boord toeging. Duur: 30 minuten Verhaal 2. Hylke Hylke vertelt wat er 's middags aan boord van het schip gaande is. Hij is als het ware een stagiair op het schip en dus herkenbaar voor de leerlingen. We zien wat zijn taken zijn en wat hij in zijn vrije tijd doet. Duur:15 minuten Verhaal 3. Willem Willem vertelt over het einde van de middag. Hij maakt melding van het reilen en zeilen op een tjalk en van de rampzalige storm. Duur:15 minuten De verhalen kunnen afzonderlijk worden doorlopen. Het is aan te raden om met Annegien te beginnen en met Willem te eindigen. Als de leerlingen niet klaar zijn aan het einde van het lesuur, kunnen zij een volgende keer daar beginnen waar ze de vorige keer zijn opgehouden (zie Menu). Een aardigheidje aan het einde van het programma betreft het uitprinten van het rijnschipperspatent met de naam en leeftijd van de leerling. NB: dit is alleen mogelijk als de leerling het verhaal van Willem heeft doorlopen. Er is geen toets verbonden aan het lesprogramma. 5. Voorbereidingen voor de docent De applicatie is uitsluitend via internet te gebruiken. Controleert u dus van tevoren of uw internetverbinding werkt. U hoeft verder geen bijzondere voorbereidingen te treffen voor het programma. Het is echter wel aan te raden de les zelf te bekijken, voordat de leerlingen er mee aan de slag gaan. Ook is het verstandig te controleren of op de computers waarmee u werkt de Flashplugin is geïnstalleerd (zie punt 7 van deze handleiding). Mocht u een voorbereidende les aan het programma willen wijden, dan kunt u specifiek ingaan op de volgende punten.
Binnenvaart Het feit dat in een tijd van opkomende industrialisatie en het toenemende gebruik van stoom ook traditionele vormen van vervoer, blijven voortbestaan. Negentiende eeuw versus nu. Voorbeelden: o vrije tijd vroeger - nu o rolpatronen o werktijden o vrouwen- en kinderarbeid
o
sociale mobiliteit
Of: o tjalk – rijnaak en/of vrachtwagen/trein o strijkbout met kooltjes – elektrische strijkbout o wastobbe - wasmachine
Scheepvaart en risico's: ongevallen, brand, schipbreuk Archeologie, in het bijzonder scheepsarcheologie. Voor meer informatie over archeologie verwijzen wij u naar de website van Archeos: http://www.archeologie.kennisnet.nl/
6. Kennis en vaardigheden A. Kennis In een tijd van opkomende industrialisatie en het toenemende gebruik van stoom in de negentiende eeuw blijven ook traditionele vormen van vervoer en kinderarbeid voortbestaan. B. Vaardigheden 1. - bepalen welke soort historische informatie nodig is - geschikte informatiebronnen inventariseren - bronnen en bronfragmenten selecteren, lettend op bruikbaarheid, betrouwbaarheid en representativiteit - gebruikmaken van verschillende typen historisch bronnenmateriaal, mondeling, schriftelijk, audivisueel. 2. - gebruik kunnen maken van informatie- en communicatietechnologie bij de bestudering van historische gebeurtenissen, verschijnselen, ontwikkelingen en personen - geautomatiseerde zoeksystemen in bibliotheken, mediatheken en - telecommunicatieprogramma’s gebruiken - eenvoudige geautomatiseerde gegevensbestanden raadplegen - gegevens bewerken met behulp van eenvoudige tekstverwerkings-, rekenen spreadsheet programma’s - eenvoudige simulatieprogramma’s gebruiken. 7. Benodigde software en tips Voor het volgen van deze onderwijsapplicatie heeft u de Flashplugin nodig. Mocht de plugin niet zijn geïnstalleerd op uw computer dan kunt u deze gratis downloaden via http://www.macromedia.com/go/getflashplaver. Een link naar deze site verschijnt automatisch als u het programma start en de Flashplugin niet geïnstalleerd is. De applicatie kan het best bekeken worden op een schermresolutie van 800x600 of hoger. Het is raadzaam Internet Explorer 5 of hoger te gebruiken. Gebruik de F11-toets om het beeldschermvullend te maken. Op die manier komen de animaties mooi tot hun recht.
8. Het verhaal van De Zeehond
De ramp met De Zeehond Het is 3 mei 1886. Een prachtige voorjaarsdag. De zon schijnt. Annegien en Willem, de twee trotse eigenaren van hun schip De Zeehond zijn aan het werk. Geen wolkje aan de lucht, een beetje wind, een prima dagje om te varen. De Zeehond is een tjalk. Een paar jaar voordat dit verhaal zich afspeelt, is deze prachtige tjalk op een scheepswerf in Groningen gemaakt. Toen de tjalk klaar was en het schip van de werf in het water gleed, zei iemand: 'Het lijkt wel een zeehond', en sindsdien heet het schip zo. De vader van Annegien is eigenaar van die Groningse scheepswerf. Daar heeft hij De Zeehond speciaal voor Annegien laten maken. Zo konden Annegien en haar man Willem hun geld gaan verdienen. Want met hun tjalk vervoerden ze vracht. Die vracht kon bijvoorbeeld bestaan uit stenen of turf. Ze voeren over de Zuiderzee, over rivieren en kanalen. Ze leerden alle waterwegen van Nederland kennen. Maar ook buiten Nederland. Soms trokken ze een heel stuk, via de rivier de Rijn, Duitsland in. Hierdoor kwamen hun drie kinderen op heel verschillende plaatsen ter wereld: Albertus werd in het Friese Franeker geboren, zoon Harm in het Duitse Ruhrort en de derde zoon, Machiel, zag het levenslicht in Nijmegen. En op de bewuste dag van dit verhaal, 3 mei 1886, is Annegien in volle verwachting van haar vierde kindje. Naast dit gezin is er ook een knecht aan boord: Hylke, 14 jaar oud. Later wil hij ook vast en zeker schipper worden, zo mooi vindt hij het vak. Annegien en Willem, blij met hun schip en tevreden met hun werk, zijn op deze middag in mei ook weer flink in de weer. De Zeehond ligt dieper in het water dan normaal, want de lading bestaat uit stenen. Die hebben ze net gehaald uit Groningen. En ze moeten naar Amsterdam. Al een paar dagen zijn ze onderweg. Het heeft al die tijd flink geregend, maar nu ziet de lucht er heel helderblauw uit. Als er regen dreigt te komen, dekt Willem meestal de luiken af,.om te voorkomen dat het regenwater in het ruim loopt. Door het water zou het schip veel te zwaar worden en misschien wel zinken. Maar op die dag schijnt een prachtige voorjaarszon, er zijn veel vogels in de lucht, de zeilen staan bol in de wind en, zoals gezegd, de lucht is strak blauw. Ineens slaat het weer om. De ene minuut schijnt de zon nog, de minuut daarop vormen zich grote, pikzwarte wolken aan de hemel. De wind wakkert plotseling aan. 'Zo sterk heb ik het nog nooit meegemaakt', bromt Willem. Hij heeft zijn zin nog niet uitgesproken of het water komt met bakken uit de hemel. 'Hylke, Hylke', roept hij. Hij heeft de knecht dringend nodig om de lading af te dekken, maar blijkbaar hoort Hylke hem niet. 'Waar is die slome?', schreeuwt hij naar Annegien, die bezorgd haar hoofd uit het woonruim steekt. Zij kan Willem echt niet helpen, haar buik is zó bol, ze kan nauwelijks meer overeind. Willem kan de helmstok, waarmee hij het schip op koers houdt, niet loslaten. Hij weet dat dit deel van de Zuiderzee heel ondiep is. Eén verkeerde beweging en je zit vast in het slib. Ondertussen begint het water in het schip te stromen. De kinderen, die bescherming zoeken in het woonruim, beginnen te krijsen. Ze zijn heus wel wat gewend, maar niet dat ze binnen enkele minuten geheel doorweekt raken. 'Gien! Roep Hylke, snel!” gilt Willem nu. 'Hij zal in het vooronder zitten!'. Dat is inderdaad de plek waar de knecht zit. Ineens hoort Hylke zijn baas Willem: 'Kom als de wiedeweerga de luiken afdekken'. Hij schiet omhoog, het dek op. Hij weet meteen wat hem te doen staat. Maar terwijl hij de luiken probeert af te dekken met de kleden, slaan de touwen door de harde wind steeds uit zijn handen. Eindelijk
heeft hij één kant van het kleed vastzitten. Ach nee, het raakt weer los! 'Ga pompen Hylke, laat dat kleed maar, POMPEN!!!’ brult Willem. Alsof hij de stenen het water hoort opzuigen, zo klinkt het in Willems hoofd. Het schip zakt dieper en dieper. Willem neemt het risico de goede koers kwijt te raken door de helmstok los te laten. Hij ziet Annegien uitglijden en Hylke raakt volkomen in paniek. 'De sloep dan maar', denkt Willem. 'Onze enige redding is nog de sloep'. 'Haal de kinderen', roept hij tegen zijn vrouw. Het schip is zinkende. De sloep moet hen van de verdrinkingsdood redden. Want op Hylke na kan niemand zwemmen. Zo redt Willem zijn vrouw, zijn kinderen en de knecht. Het schip zakt langzaam onder water. Met groot verdriet verlaten ze hun tjalk, hun eigen mooie Zeehond die, op een paar drijfbare spullen na, geheel onder water verdwijnt en alleen nog maar een paar luchtbellen omhoog laat komen. Later vertelde Hylke hoe het eindigde met Willem en Annegien: ’Nou, dat was het dan! De Zeehond pleite en het gezin ook, naar Amsterdam. Daar ging Willem werken in een suikerfabriek. Ze hadden het heel wat minder goed dan op hun schip. Het enige wat ze aten was roggebrood! Willem nam wel eens wat suiker mee van de fabriek. En dan uitkijken dat je het niet van je brood blaast, want geld voor boter was er niet. Annegien baarde na de schipbreuk haar kindje. Daarna kwamen er nog eens vier. In 1895 overleed ze. Willem hertrouwde met een weduwe die ook al vier kinderen had. In totaal twaalf kinderen! En wat ging ik doen? lk had inmiddels zeebenen gekregen, het water pakte mij niemand meer af. De binnenvaart op De Zeehond was leuk hoor, maar ik koos voor het weide sop: met vrachtschepen helemaal naar Indië! 'n Mooi vak. Misschien krijg je ook nog eens de kans om op zo'n boot te gaan werken. Succes dan maar en tot ziens, ahoi!’
