Dit verslag biedt u een impressie van deze dag, vanuit het perspectief van de deelnemers

W!J - verbindt de verschillen Op maandag 1 december 2008 werd het project ‘W!J’ gelanceerd tijdens de startconferentie Praktische W!Jsheid, in The Talent Factory in Den Bosch. Ruim 250 mensen waren hier aanwezig om hun ervaringen, kennis en ideeën over het versterken van gemeenschapsgevoel tussen mensen met verschillende levensbeschouwelijke achtergronden te delen. Het programma was opgebouwd als een ‘live-website’. Na de centrale opening met de introductie van ‘W!J’, een prikkelende openingsfilm en een toelichting op het programma, kon ieder zijn of haar eigen pad kiezen, afhankelijk van het doel waarmee eenieder binnenkwam. Er was een inspiratieplein om in snel wisselende gesprekken kennis te maken met diverse initiatiefnemers van projecten, er was een talkshow voor de pittige discussie, op het informatieplein konden schriftelijke en digitale informatiebronnen geraadpleegd worden en er was veel gelegenheid tot het leggen van nieuwe contacten. En wie zich wilde bezinnen en nieuwe stappen overwoog, kon mee met een verfrissende wandeling. Na het interactieve deel werd gezamenlijk de opbrengst bij elkaar gelegd. Tot eenduidige conclusies kwam het niet, en dat was ook niet zozeer het doel. Het ging deze dag vooral om het verzamelen van inzichten en het leggen van praktische, nieuwe verbindingen. Dit kwam tot ook letterlijk tot uiting in de feestelijke opening van de nieuwe, multimediale, interactieve website: www.nieuwwij.nl Oorspronkelijk was het de bedoeling dat Ella Vogelaar als minister van WWI bij het lanceren van de nieuwe site aanwezig zou zijn. Helaas was dat door haar vertrek niet meer mogelijk en zag haar opvolger, Eberhard van der Laan, geen kans om aanwezig zijn. Dat heeft echter geen enkele invloed op de stemming tijdens de conferentie. Tot in de late uren werd nog druk met elkaar van gedachten gewisseld, en soms hevig gediscussieerd. Het gesprek over ‘een nieuw W!J’ is niet klaar, zoveel is duidelijk, maar er zijn vele nieuwe afspraken gemaakt. Niet alleen om verder te praten, maar ook om concreet met elkaar iets te gaan dóen! Praktisch en met ‘W!Jsheid’. Dit verslag biedt u een impressie van deze dag, vanuit het perspectief van de deelnemers.

Ontvangst en verwachtingen

De bezoekers, met zeer diverse levensbeschouwelijke achtergronden, jonger en ouder en in alle huidskleuren, werden warm onthaald voor de deur van een voormalige scheepsijzergieterij in Den Bosch, waar hartelijke medewerkers en vuurkorven de kou probeerden te verdrijven. Iedereen kreeg de vraag: 'Waaraan wilt u zich vandaag warmen, en wat brengt u mee?'

Verslag Startconferentie 1 december 2008

pagina 1

'Ik hoop nieuwe mensen te ontmoeten', zei Door Jelsma, die betrokken is bij de Task Force Toekomst Kerkgebouwen. 'Ik ben op zoek naar sporen van groei, naar nieuwe verbindingen. En ik neem mijn ervaring mee in het voeren van dialogen.'

Hendrik Jan Bakker, in gesprek met Daan Westerink, werd even stil van de vraag. 'Ik verwacht eigenlijk niets, maar ben wel heel benieuwd wat vandaag brengen zal.'

Ahmed Larouz, bedenker van o.a. de Ramadanfestivals: 'Ik verwacht dat ik me vandaag niet zal branden aan mensen die niet willen luisteren. Ik hoop mensen te inspireren. Ik wil me zo graag met anderen focussen op het positieve wat er in de samenleving gebeurt. In Nederland mag je alles uitspreken wat je denkt, en dat is ook goed. Maar ik vind het vandaag heel goed om juist het positieve te benadrukken wat er in ons land gebeurt.'

Binnen in de warme hal zei Rob Cassuto (rechts op de foto), dat hij een ‘mitswe’ mee heeft gebracht: 'Een commitment, een opdracht zou je kunnen zeggen, dat je altijd, in alle omstandigheden, moet werken aan hoop. We moeten van elkaar leren, naar elkaar luisteren, ook open staan voor andersdenkenden, niet alleen praten voor je eigen groep, dat is heel belangrijk.'


pagina 2

Ook Ramazan Erdem, adviseur bij de Time Media Group, was vastberaden. 'Ik hoop dat ik vandaag met heel veel anderen een interreligieuze dialoog kan voeren. En ik breng mijn goede gedachten, vriendschap en vrede mee.'

Niet alleen de bezoekers, ook de inspiratoren, die later op de middag in gesprek gingen met de bezoekers, waren van tevoren positief over het evenement. Nanette de Jong is een van die inspiratoren, en initiatiefnemer van het Relizappfestival in Almere. Zij put hoop uit de jongeren met wie ze werkt. 'Ik steun jongeren in hun authenticiteit. Heel veel problemen worden afgeschoven op de jongeren. En dat is niet eerlijk. Zij kunnen er niets aan doen dat het misgaat, dat heeft veel meer met de oudere generaties te maken. Je moet de jongeren de kans geven zich te ontwikkelen. Op hun eigen wijze, eigenwijs dus. Ik leid jonge mensen dan ook op tot dwarsligger. Je hebt in de maatschappij namelijk dwarsliggers nodig, anders kun je geen dak bouwen, geen rails leggen. Ik hoop dat ik vandaag veel dwarsliggers tegenkom.'

Opening en film Bart Brandsma, dagvoorzitter van de conferentie, sprak de bezoekers tijdens de opening persoonlijk aan. 'U bent hier omdat het u raakt, dit thema. De hal zit helemaal vol, en u bent hier precies op het juiste moment. We vragen namelijk naar uw wijsheid. ‘W!J’ zijn u. Maar wie zijn ‘W!J’ nu precies? ‘W!J’ zijn: betrokken bij dialoogprojecten; ‘W!J’ gaan in ons dagelijks werk om met levensbeschouwelijke onderwerpen; beleidmakers; mensen die hier geboren en getogen zijn; ‘W!J’ zijn mensen die in een ander land geboren zijn; trainers; coaches; idealisten; realisten; verschillend. ‘W!J’ willen W!Jsheid delen en toetsen met anderen.' De openingsfilm, met straatinterviews en quotes van bekende Nederlanders, riep veel reacties op. Vooral de uitspraken 'Alles wat hier op de planeet rond loopt, dat is ‘wij’’, van een marktkoopman, en 'Niemand is vijand van zijn eigen roots' van familietherapeut Else Marie van den Eerenbeemt, maakte de tongen los.

Rosa Lucassen van Stichting Echte Welvaart en medeorganisator, spoorde iedereen aan: 'Annet (de Vries) en ik zijn samen al jaren op zoek naar die praktische kant van W!Jsheid. Vindt het lef om elkaar straks aan te spreken, hier, in de trein, op het schoolplein, op het werk. Nieuwsgierigheid naar de ander veroorzaakt nieuwsgierigheid.'


pagina 3

Manuela Kalsky van het Dominicaans Studiecentrum voor Theologie en Samenleving en projectleider W!J vertelde in haar openingstoespraak over de beweegredenen om aan dit nieuwe project te beginnen. ‘Een belangrijke motivatie was de wens om de wij-zij tegenstellingen in Nederland te overbruggen.’

Kalsky schetste de veranderingen in het levensbeschouwelijke en culturele landschap van Nederland. Hoe gaan we om met de ander, die vroeger op een veilige afstand zat maar nu onze buurman of buurvrouw is geworden? Hoe gaan we om met onderlinge verschillen in geloof en cultuur? Hoe kunnen we een nieuw W!J vinden dat ‘de ander’ niet uitsluit maar mensen met elkaar verbindt en verschillen vruchtbaar weet te maken? Kalsky hield een pleidooi om met een open vizier naar de toekomst te kijken en gezamenlijk naar een nieuw W!J op zoek te gaan in het dagelijkse leven van mensen met verschillende levensbeschouwelijke en culturele wortels. Een W!J dat uit vele kleine ‘W!J’tjes bestaat en waarin vertrouwen, erkenning, van betekenis zijn en empathisch vermogen centrale waarden zijn. Aan de hand van haar eigen verhaal als Duitse in Nederland maakte zij duidelijk hoe subtiel uitsluiting vaak werkt en hoe belangrijk het is te beseffen dat niemand de vijand van zijn of haar eigen wortels is. Onderlinge verschillen erkennen en vruchtbaar maken omwille van het goede leven voor állen in Nederland, is volgens haar de uitdaging waarvoor we nu staan en waarnaar het W!J-project in de komende jaren zal streven. (Haar volledige toespraak is te lezen op de website: www.nieuwwij.nl/index.php?pageID=15&messageID=1174)

Zaaldiscussie De bezoekers in de zaal werden na de openingstoespraak uitgenodigd met hun buurman of buurvrouw te praten over hun eigen ‘praktische W!Jsheid’.


pagina 4

Samen naar het W!J-landschap Bart Brandsma verzocht iedereen vervolgens het 'W!J-landschap' in te gaan: 'Wij nodigen jullie uit om op het Inspiratieplein te gaan praten met de inspiratoren, over obstakels en kansen. Bezoek ook het Informatieplein en de talkshow, of doe mee aan de wandeling. Ga op zoek naar gemeenschappelijke kennis, naar slagkracht en ga verbindingen leggen. Wij willen straks graag van jullie horen waar ‘W!J’ ons wel, en niet mee bezig moeten houden. Ga op zoek naar de 'praktische W!Jsheid' van de ander. Wij hopen dat we straks van jullie antwoord krijgen op de volgende twee vragen: Wat mag iedereen weten, en waar willen we verder over praten.'

Inspiratieplein

Achter in de fabriekshal was een plein ingericht, met 25 ronde tafels, midden tussen de hooibalen, waar inspiratoren en bezoekers met elkaar in gesprek gingen. Hilariteit onder de bezoekers over de hooibalen. 'De koeien en het hooi blijven het beeld van Nederland bepalen.' Alle tafeltjes waren snel bezet. Een paar inspiratoren en hun bezoekers vertelden tussen de drie ronden door over hun ontmoetingen.

Leyla Çakir is projectleider van expertisecentrum LIVE (Leefbaarheid, Identiteit, Veiligheid en Educatie) voor welzijnswerkers, docenten en andere professionals. Een bevlogen Limburgse met Turkse roots.


pagina 5

Çakir: 'Deze straat hier is de straat van gelijkgezinden. Er is heel veel nieuwsgierigheid vandaag, heel veel behoefte aan uitwisseling. Maar deze mensen zijn al ‘om’. Mensen hier zijn op zoek naar tools, omdat ze inzien dat uitwisseling niet alleen op buurthuisniveau moet gebeuren, maar dat het gesprek de echte straat op moet. Irritaties komen vaak voort uit beeldvorming. Dan zegt bijvoorbeeld een man tegen zijn buurman: 'De Islam is een vijandig geloof.' Soms wordt mij gevraagd wat ik zou doen bij een conflict tussen buren. Ik adviseer vaak: zou het niet goed zijn om, als je je buren ziet op straat, gewoon goedendag te zeggen. Dan weet je wie die ander is. Als er dan iets is, dan durf je ook makkelijker op elkaar af te stappen. Leer elkaar kennen, dat voorkomt misverstanden.' Een bezoeker: 'Maar hoe maak je contact met de ander, als die ander bijvoorbeeld Turks is, en jij niet. Volgens Leyla is het dan handig om met iemand op bezoek te gaan die de gewoonten kent. 'Hij kan je dan vertellen dat het belangrijk is om je schoenen uit te doen na binnenkomst, en dat je niet meteen het onderwerp waar je voor komt op tafel moet leggen, maar dat je eerst rustig thee moet gaan drinken met elkaar. Dan krijg je veel meer gedaan.'

Jacqueline Jongenburger is adviseur levensbeschouwing in het onderwijs in Amsterdam. Zij voert gesprekken met leerlingen en ouders over de betekenis van religieuze voorwerpen uit verschillende tradities. Jongenburger: 'Religie heeft alles te maken met vragen stellen en niet met voorgekauwde antwoorden. Religie is kwetsbaar, geloof is niet zeker weten. Voorbeelden uit je eigen leven kunnen je helpen over de drempel te komen, en dan ben je ook niet bang. Dan wil je alleen maar meer weten. En ontdek je ineens overeenkomsten tussen mensen. Bijvoorbeeld, dat als Jezus hier nu aan tafel zat en met een moslim zou eten, beiden het varkensvlees zouden laten staan.'

Brecht Molenaar (niet op de foto) is humanistisch geestelijk verzorger, o.a. in een brandwondencentrum in Rotterdam. 'Ik heb het gevoel dat veel mensen die hier vandaag zijn, net als ik staan te popelen om verder te gaan met de ‘W!J’ gedachte. Ze zijn op zoek naar daadkracht, willen nu niet alleen meer praten, maar doen. Dat is een uitdaging na vandaag: hoe gaan we dat doen? Er zijn veel levensbeschouwelijke verschillen, maar ook veel overeenkomsten. Door open te staan voor anderen, krijg je openheid terug. Ik voel mij geïnspireerd door het Koninkrijk der hemelen, dat voor mij verwijst naar een soort innerlijke en uiterlijke staat van vrede en gerechtigheid, waarin recht wordt gedaan aan het leven. Zo sta ik ook in mijn werk, waar de existentiële vragen van het bestaan dagelijks aan de orde zijn. Waar het gaat om menselijke waardigheid, schuiven levensbeschouwelijke etiketten naar de achtergrond.' Een bezoeker: 'Ik heb het Bahá'í-geloof, en dat werd niet geaccepteerd in het ziekenhuis waar ik lag, ik werd buitengesloten door de pastor omdat ik niet-christelijk ben. Dus niet iedereen is open.' Brecht: 'Werd je dan door niemand ingesloten?'Bezoeker: 'Ja, wel door de geestelijk verzorger en door het personeel. Dat was heel fijn.'


pagina 6

Nanette de Jong (rechts op de foto) ziet in de praktijk dat mensen te vaak focussen op de grote verschillen tussen levensbeschouwingen.

De Jong: 'God heeft mensen allemaal verschillend gemaakt, zodat het interessant is om de ander te leren kennen. Als iedereen hetzelfde is, zou het een saaie boel zijn. Waarom moet er 1 utopie zijn? In Almere zijn er 70 religies en 148 nationaliteiten, en je hebt ook nog een heleboel afsplitsingen. En al die mensen samen kunnen 1 ruimte delen. Dat kan niet zonder een gemeenschappelijke noemer. Ik vertel heel vaak het verhaal van de zwemmende man. Het lukt hem niet meer om aan land te komen, en hij dreigt te verdrinken. Hij roept 'God, help mij.' En even later verschijnt een boot met moslims aan boord. 'Stap aan boord, we komen je redden.' Hij weigert 'Nee, alleen God kan mij redden.' Even later roept hij God weer aan 'redt mij.' Even later verschijnt een boot met joden aan boord. 'Stap aan boord, we komen je redden.' 'Nee,' zegt de man, 'alleen God kan mij redden.' De man verdrinkt. Hij komt bij God, en vraagt boos: 'Twee keer vraag ik je om me te redden, en twee keer doe je niets.' Waarop God zegt: 'Nee, twee keer stuurde ik een boot, en twee keer weigerde je mijn hulp.'

Fahima Tahiri (rechts op de foto's) is docente levensbeschouwing op een mbo. Aan haar tafel werd lang gepraat over haar hoofddoek. Tahiri, lachend: 'Ik sta achter die hoofddoek en ik kan je verzekeren: ik ervaar het dus niet als onderdrukking.' Een van de gasten aan tafel wordt de discussie te veel. 'Er is toch wel iets interessanters te bespreken met zijn allen dan een stukje textiel!', zegt ze met felle stem. Fahima knikt 'Ja, het verschil tussen mij en bijvoorbeeld Manuela is een stukje stof, en dat valt op, maar er zijn tussen ons veel meer overeenkomsten dan je kunt bedenken.' Tahiri vertelde aan haar tafel ook over haar school, en over de school van haar zoontje. 'Mijn zoon zit heel bewust op een openbare school. Ik wil niet dat mijn kind opgroeit met alleen maar christelijke of islamitische feesten. Ik wil dat hij ook kennis maakt met andere religieuze feesten. We hebben pas geleden bijvoorbeeld met de hele school Divali gevierd. Hartstikke leuk.' Ze werd onderbroken omdat iemand zei: 'Wat?' Tahiri: 'Divali, kennen julie dat niet? Een hindoeïstisch feest. Het feest van het licht!' Aan tafel nee schuddende mensen. Er valt nog veel van elkaar te leren. Ahmed Larouz heeft als motto: ‘Mijn feest is jouw feest’. Daarvoor moet je muren slechten, bruggen bouwen, beeldvorming openbreken, opstaan en het verschil maken. Hij kreeg aan zijn tafel de vraag: 'Hoe doe je dat?' Ahmed: 'Heel gek misschien, maar ik krijg een goed gevoel om tegen iemand bijvoorbeeld prettige kerstdagen te zeggen. Ik ben altijd bezig met: hoe maak ik voor anderen een feestje? Het betekent niet dat ik naar het kerstfeest toe moet gaan, of dat mijn buurman naar de moskee moet komen. Maar je kunt die ander wel bij jezelf uitnodigen. Hospitality moet de straat op. Het moet bij je ouders, bij je thuis, op straat gebeuren. Je moet elkaar aanspreken, en soms ook je eigen ouders aanspreken: sta open voor elkaar.'


pagina 7

Aan de tafel van Umar Mirza werd hevig gediscussieerd. Zijn stelling nodigde daar ook toe uit: 'Accepteer dat onze samenlevingen definitief veranderen.' Mirza is presentator en columnist, en hoofdredacteur van www.wijblijvenhier.nl Hij doet zijn masters in 'Systems Engineering and Policy Analysis' aan de TU Delft, volgde een minor 'People and Society' aan de Erasmus Universiteit en een zomerschool 'Critical minds in Leadership' aan het Clingendael Instituut.

Mirza stelde al rondkijkend met genoegen vast dat het aantal bezoekers van allochtone afkomst op deze dag dan wel niet zo heel groot is, maar het aantal inspiratoren wel. 'Ik zie hele positieve ontwikkelingen in de samenleving, door naar jongeren te kijken.' Een man aan zijn tafel: 'Iedereen heeft het maar over die angst. Maar ik voel helemaal geen angst. Als ik mijn zoontje naar school breng, als ik op straat loop: ik ben helemaal niet bang. De extreme voor- en tegenstanders domineren het debat, terwijl de rest gewoon doorgaat met leven.' Een andere man 'Ik vind het wel mooi, dat nieuwe ‘W!J’, maar ik merk wel degelijk angst bij mezelf. Het groepje Marokkaanse jongeren in onze buurt bijvoorbeeld, dat dit weekend de sneeuwpoppen vernielde die er net waren neergezet door de kinderen. Ik snap dat niet. Waarom doen ze dat? En ik vind het te makkelijk om te zeggen dat de samenleving accepteert dat alles verandert.' Umar sloot af door te zeggen dat samenlevingen altijd onderhevig zijn geweest aan veranderingen. 'Ook in de 18e eeuw reageerde men heel heftig op de veranderende samenleving.'

DJ en Inspirator

Tussen de verschillende activiteiten door draaide DJ Ishtar zogenaamde 'worldbeat', muziek uit de hele wereld, voorzien van een rustige beat. Ze was ook een van de inspiratoren, en vertelde de bezoekers haar verhaal. DJ Ishtar, alias Sharie Parsipoor kwam op elfjarige leeftijd uit Iran naar Nederland. Ze studeerde godsdienstsociologie én ging in de muziek. Als soefidanseres en als DJ Ishtar reist ze de wereld rond. 'Wat ik altijd doe: ik praat met anderen vanuit mijn eigen ervaring, en krijg ook hier veel ervaringen van mensen terug.'

Jeanneke den Boer van Culture Connection zat bij Sharie aan tafel en was geraakt door haar persoonlijke verhaal. 'Dat persoonlijke vond ik heel interessant, ik herkende haar gevoel. Ze zette me aan het denken: Hoe kunnen wij de media en de politiek zover krijgen dat ze gebruik maken van haar verhaal, en dat van anderen? Ik zou willen zeggen tegen de media: luister naar deze mensen, geef ze aandacht, ga niet uit van vooroordelen, maar luister naar elkaar. Doe ze recht. Toen Sharie in Nederland kwam, was ze Sharie, na '9/11' was ze moslima. Dat vind ik verschrikkelijk. Ik wil anders kijken naar mensen.'

Informatieplein


pagina 8

Boven in de fabriekshal, op de entresol, was een informatiemarkt ingericht met Greco Idema van Intermonde/Interreligieuze Werkplaats als gids. Iedere organisatie die een bijdrage aan het W!J-landschap wilde leveren, was welkom om foldermateriaal en publicaties neer te leggen. Interessante websites konden draadloos geraadpleegd worden. Op panelen konden vragen en vacatures 'gepost' worden. En voor humor was ook plaats. Op de zachte banken was het lekker warm, en er werd veel gelezen, en soms met verbazing naar onbekende organisaties en folders gekeken: wat is er al véél en wat een verscheidenheid! Christelijke, humanistische, duurzame, islamitische, joodse en culturele materialen liggen op de verschillende tafels uitgestald. Greco vertelt over het plan om via de nieuwe website van ‘W!J’ zoveel mogelijk informatiebronnen toegankelijk te maken en service te bieden aan mensen die op zoek zijn naar voorbeelden, subsidies, contacten, methoden enzovoort. Deze zolder gaat straks dus digitaal!

Bezoekster Christine Mallon, beleidsmedewerker bij het Apostolisch Genootschap, over de informatiemarkt: 'Ik vind het hier erg leuk. Ik ben geïnteresseerd in zingeving, in opvoeding, in projecten die je kunt opstarten op scholen, en er is hier heel veel informatie, vanuit verschillende uitgangspunten. Heel positief. Heel prettig dat je hier ook rustig kunt zitten lezen.'

Bezoeker Andreas Jansen begeleidt organisaties bij het ontwikkelen van 'de kunst van zijn.' Hij was hier niet alleen om te praten over religie, maar over overtuigingen in het algemeen. 'Ik kwam om gevoed te worden op het gebied van duurzaamheid, dat is breder dan je levensovertuiging.' Heeft hij gekregen wat hij wilde halen? 'Niet helemaal, maar dat verwachtte ik ook niet. Zo breed beginnen als vandaag is een goede start.' Zijn 'praktische W!Jsheid': 'Begin klein, en niet vanuit een oplossing. Deel met anderen wat in je leeft, bouw de relatie met anderen op.'


pagina 9

Wandeling Diegenen die behoefte hadden om even de benen te strekken en tegelijkertijd stil te staan bij wat het nieuwe ‘W!J’ kan zijn, mochten meewandelen met Esther Honkoop van Echte Welvaart. De kern van Esthers werkwijze is mensen aanspreken op hun drijfveren en vervolgens handreikingen te geven om dat te vertalen naar het dagelijks werk en leven. 'Het is een kunst om stil te staan bij hoe het nu precies is. Bijvoorbeeld, waarom zei één van mijn wandelaars dat hij na de aanslagen in Mumbai eigenlijk het bijltje er bij neer wilde gooien? Zijn werk met jongeren voelde zo zinloos.' Na afloop: 'We hebben tijdens de wandeling intensief gesproken over welke waarden en drijfveren aan de orde zijn, waar die gedeeld worden en waar misschien niet. Verschillen benoemen was moeilijk, maar dat was wel waar het echt interessant wordt. Dan kun je ook weer zien wat je te doen staat.'

Talkshow In de Gieterij vroegen Manuela Kalsky en Fatiha Bazi de gasten naar hun interpretatie van een nieuw ‘W!J’. Bikram Lalbahadoersing, secretaris van de Hindoeraad Nederland en eindredacteur bij Omroep Hindoe Nederland, wil waken voor een nieuw elitair concept. 'Wie bepaalt wie er bij ‘W!J’ mogen, welke problemen lost een 'nieuw' wij op?' Wat hem betreft is de persoonlijke inspiratie van de 'gewone Nederlanders' het uitgangspunt voor een nieuw wij. 'Ik leef het nieuwe wij al, maar ik loop niet weg voor de verschillen.' Marieke van der Werf, communicatieadviseur, CDA-politica en voortrekker van de Dag van de Dialoog en Amsterdam met Hart en Ziel, nuanceerde: 'Het gaat niet alleen om contact maken, je moet ook bereid zijn iets op te geven: misschien verander je zelf wel door het contact. Doorbreek de vanzelfsprekendheden: vraag de weg aan een allochtoon!' De zaal was het niet eens over de bijdrage van religie aan verbondenheid in de samenleving. Religie kan zowel splijtzwam zijn als eenheid maken.

Ans Pelzer, beleidsmedewerker bij de FNV ziet in het humanisme positieve krachten voor een nieuw ‘W!J’. 'Zorg dat ‘W!J’ geen elite onderwerp wordt, maar maak het gewoon, alledaags. We hoeven niet allemaal elkaar vrienden te zijn, maar moeten het wel normaal gaan vinden dat er diversiteit is. Daar kun je mensen in trainen. En soms moet je het ook afdwingen. Positieve discriminatie is goed voor een nieuw wij. Juist op de werkvloer ontstaat er een nieuw wij, want je komt elkaar gewoon tegen – dan gaat het spreekwoord ‘onbekend is onbemind’ ook niet meer op.'

In de zaal volgde daarna een discussie over de motieven voor het stimuleren van diversiteit. De één bestreed het opportunistische ‘What's in it for me-motief’: 'Het moet vanuit overtuiging komen!' De ander stelde dat je de relationele aspecten heel goed kunt combineren met zakelijke doelstellingen: 'Het werkt gewoon uiteindelijk beter!'


pagina 10

Voor Suzan Yucel, studente journalistiek, is religie op zichzelf niet zozeer relevant, zij stoort zich vooral aan het ‘hokjesdenken’. Volgens haar is ‘wij’ dan ook een filosofisch concept, geen club waar je al dan niet bij kunt horen, maar een houding waarmee je in het leven staat. 'Veel jongeren denken trouwens vanuit dit ‘nieuwe wij’: voor hen is het geen issue. En kinderen snappen al helemaal niet waar het om gaat: voor hen is ‘wij’ iedereen die in Nederland woont.' Bram van de Klundert, secretaris van de VROMraad: 'Mensen hebben genetisch veel aanleg voor empathisch vermogen, je verplaatsen in de ander. Je moet het ze alleen aanleren – of voorkomen dat ze het afleren!' Daarmee legden de deelnemers een opdracht voor opvoeding en onderwijs op tafel. Samuel Ferdinandus leert kinderen op Amsterdamse scholen op speelse manier de verschillende verhalen over goed en kwaad. Zijn advies: '‘W!J’ in het onderwijs gaat over de algemene ethiek en niet speciaal over godsdienst. Maak nieuwe gemeenschappelijke verhalen, laat kinderen vertellen wat heilig voor ze is: dat motiveert en roept respect op.' Vanuit de zaal werd aangevuld dat dit nog niet zo makkelijk is: het vinden van de goede taal is lastig en het loslaten van soms diepgeworteld wantrouwen vraagt meer dan het tonen van tolerantie. ' We zouden kinderen moeten opvoeden met levenskunst, met filosofische principes en met vaardigheden in conflictmanagement.' De talkshow werd afgesloten met de suggestie dat het werken aan verbondenheid beter gaat door te focussen op een thema, niet op de dialoog 'an sich'. 'Je vindt elkaar in de dingen die gaande zijn op aarde: oorlog en vrede, duurzaamheid, armoede. Of de WMO, die gaat óók over levenskunst en respect!' Regine Dugardijn, uitgever, na afloop van de talkshow: 'Ik hoorde hier allemaal goede bedoelingen, en aan deze mensen zal het niet liggen, maar hoe gaat het straks verder? Ik heb zo te doen met die arme scholen, die er zo te horen zoveel opvoedende taken bij krijgen, en ze moeten al zoveel. Ik hoop dat er iets nieuws voortkomt uit deze dag, dat de ideeën van vandaag terug zijn te vinden op de site, zodat bezoekers van de site met elkaar er verder over kunnen praten. Ik denk trouwens dat het nieuwe ‘W!J’ pas kan slagen als je de Wilders- en Verdonkstemmers ook bereikt. Hoe ga je dat doen?'

Marianne Waling en Dilpreet Buxi praatten nog even na. Ze ontmoetten elkaar hier voor het eerst. Marianne is bestuurder en adviseur ethiek en waardenontwikkeling in de zorg, terwijl Buxi hier was vanuit de Sikh Society Netherlands. 'We hebben niet het idee dat wij nou de groep zijn die in- en uitsluit. De mensen hier hebben een brede belangstelling, zijn open en nieuwsgierig. En dan zie je dat er heel veel mogelijk is. Bijvoorbeeld zoiets als het Relizappfeest, waar Nanette de Jong over sprak. Het is mogelijk om met verschillende religies een conferentie te organiseren en echt in contact te komen. Dat is mooi om te zien, bemoedigend ook.' Ramazan Erdem: 'Eigenlijk is iedereen bezig met het onderkennen van de ander, het proberen te begrijpen van de ander, maar ondertussen weten we niet goed hoe we die ander de hand kunnen rijken. We praten over dialoog, maar weten niet of dat een doel is of een middel. Mijn advies is: je moet eerst jezelf goed leren kennen. Je moet spiegelen, kijken, wat doe ik nu om bij de ander binnen te komen. Veel problemen tussen mensen komen voort uit onwetendheid. Ik zou willen dat mensen meer vertrouwen in zichzelf zouden krijgen. Durf naar mensen toe te stappen! Vraag jezelf af: wat doe ik om geaccepteerd te worden. Je ziet dat mensen met weinig zelfvertrouwen meelopen met autoritaire personen. En dat is jammer.'


pagina 11

Column Koffie, Algebra en Ella In de grote zaal gaf schrijver en publicist Mohammed Benzakour vervolgens zijn visie op het nieuwe ‘W!J’. Hieronder de inleiding van zijn column ' Koffie, Algebra & Ella.'

'Het hoge woord moet er uit: ik ben niet zo dol op een 'WIJ'. Een 'WIJ' heeft altijd te maken met een collectief, een groep. En daar heb ik doorgaans een broertje dood aan. Deze afwijking zat er al vroeg in. Op school nam ik het altijd op voor de pispaal, niet omdat die pispaal mij zo'n leuk kereltje leek, maar omdat de pestende partij zich schuldig maakte aan griezelig kuddeachtige groepsmaniertjes….' (De volledige tekst staat op de website: http://www.nieuwwij.nl/index.php?pageID=13&messageID=1113 )

Plenaire oogst van W!Jsheid Nadat het W!J-land werd gesloten, was het tijd de verschillende W!Jsheden van de dag te oogsten. Op felgekleurde briefjes achterin de zaal stonden de antwoorden van de inspiratoren op de vragen: 'Wat mag iedereen weten, en waar willen we verder over praten.' Enkele van deze W!Jsheden werden er door Bart Brandsma en Rosa Lucassen uitgepikt, de inspiratoren gaven toelichting. Esther Honkoop, van de Wandeling: 'Eigenlijk zijn overeenkomsten niet zo interessant. De uitdaging is de echte verschillen onder ogen te zien en te benoemen waar dat dan in zit en welk effect het heeft. Daar wordt het pas echt interessant, en dat geven we graag mee aan het project ‘W!J’.'

Nanette de Jong van Relizapp: 'Je kunt geen wij zijn zonder gemeenschappelijke deler'. De houding ‘kom maar’, is een goed begin. Dus niet ‘kom maar op!’. Je ziet pas wat je echt deelt, als je nieuwsgierig en belangeloos contact maakt.'

Yassin Elforkani, jongerenimam: 'Mijn buurman heeft niets met de term het nieuwe ‘W!J’. Maar waarom weet ik niet.' De buurman, Bastiaan Verberne reageert. 'Mijn buurman heeft nog niet goed genoeg geluisterd. Ik ben een zogenaamde ‘undercovermoslim’. Ik zie er niet uit als een moslim en dat brengt me soms in rare situaties, waarin anderen vanuit een zogenaamd ‘wij’ praten over ‘zij – de islamieten’. Ik heb daarom moeite met het begrip ‘wij’. Ik vind het te abstract.'


pagina 12

Een vrouw: 'Ik wil daar graag op reageren. Ik speel graag ‘leentje buur’ met het Indonesisch. In die taal heb je twee begrippen die ‘wij’ aanduiden. ‘Kita’ betekent ‘wij die nu hier samen zijn’, inclusief de ander. Jij en ik dus, en ‘Kami’ is het exclusief de ander, het ‘collectieve wij’. Dus ook jij hoort bij wij, ‘Kita’ dus.' Een andere man: 'Ik ben Turks, en voor mij zijn verschillen tussen de mensen juist een verrijking in de samenleving. Je moet die ander voldoende ruimte geven.' Margot Goettsch en Alper Alasag organiseren dialoogweekenden voor jongeren van heel verschillende religieuze achtergronden. Hun wijsheid: `Alleen praten verdiept de dialoog niet, dat lukt wel als je samen dingen onderneemt. Al doende kun je elkaars achtergronden onderzoeken en leren kennen: actief!'

Brecht Molenaar, humanistisch geestelijk verzorger: 'Natuurlijk moet je praten met elkaar, maar vooral over lief en leed, en waarden. Ik wordt tijdens mijn werk geacht te schrijven welke levensbeschouwelijke achtergrond mijn cliënten hebben. En ik schrijf meestal op: onbekend. Dat weerspiegelt de waarde van het gesprek.'

Enkele bezoekers reageren op de oogst: 'Praten is een van de middelen, maar geen doel op zich. En je moet niet alleen praten, je hebt ook de diapraxis nodig. Daar hebben we echt nog veel in te leren.' 'Je kunt samen gaan koken, samen eten, christelijk koken, islamitisch koken, je kunt elkaars gezinnen adopteren. Je kunt werken met muziek, theater, beelden - soms is taal juist ‘scheidend’. Samen doen, beleven, leert kennen, erkennen, herkennen en waarderen.' 'Een eyeopener is de Mensenbieb (een activiteit om mensen bewust te maken van hun eigen invalshoeken en vooroordelen – DW). Je kunt vooroordelen het beste wegnemen door ze domweg te benoemen, want dat prikkelt om ze te nuanceren, te onderzoeken. En je wisselt hierdoor kennis onderling uit.' Kim Tsai en Sarah Steendam van de Mensenbieb:: 'Wij merken dat er een behoefte is om elkaar te leren kennen. Overigens is er wel een spanningsveld: tussen de individuele behoefte van mensen, en de 'wij-behoefte' van beleidsmakers. Mensen hebben gewoon structureel behoefte aan uitwisseling, op niveau van de straat, aan elkaar kennen en gekend worden.' 'Ja, maar dat nieuwe ‘W!J’, dat gaat niet alleen om wat er op straat gebeurt. Het grote wij gaat om verbondenheid, ook op economische gronden. Om wereldburgerschap, solidariteit en verantwoordelijkheid.' 'We moesten altijd maar praten over overeenkomsten, een gedwongen wij. Het nieuwe ‘W!J’ komt er juist bij gratie van de nieuwe 'ikken' en het erkennen van de verschillen.' 'Het nieuwe ‘W!J’ draagt een vraag in zich: ben ik in staat om echt contact te maken? Dat is wel iets om onder ogen te zien. Is het een houding, is het levenskunst? Kunnen we de angst loslaten, vertrouwen hebben en vertrouwen geven? Daarom zijn die empowerment-trainingen voor jongeren belangrijk, maar het is voor ons allemáál een oefening. Daar zouden we in het onderwijs al mee moeten beginnen!'


pagina 13

Ido Abram van Stichting Leren: 'De nieuwe Z!j moet er ook maar komen, want zonder zij' zouden we ook niet praten over ‘W!J’.'

'Ja, waar zijn 'zij' eigenlijk?' gaat iemand anders hier direct op in. 'We missen de 'Leefbaren', we zijn wel erg gelijkgestemd hier! Maar misschien hoeven zij ook niet hier te zijn, als wij ons maar realiseren dat we straks, thuis, op straat ook juist met 'zij' de brug moeten slaan. Dan komt het er pas echt op aan of je contact kunt maken.' 'Ik wil een signaal afgeven: we preken voor eigen parochie. Er is een grote groep die moeilijk erbij te betrekken is. Die weigert de dialoog aan te gaan. Wilders wil geen dialoog, die wil alleen een monoloog voeren. Je haalt het niet alleen met gezellige etentjes, ga de confrontatie aan, tot op het bot!' 'Het is goed om naar échte ervaringen te kijken en je niet te laten beïnvloeden door negatieve beeldvorming in de media. Of door politieke agenda's.'

Rosa Lucassen van Echte Welvaart: 'Waar gaat het straks toe leiden, dat nieuwe ‘W!J’?'

Een prikkelend antwoord: 'Wijvrilligheid, ik bedenk het terplekke. Wij staan hier op gewijde grond. Mensen zoals jij en ik staan op gemeenschappelijke grond. We zijn gelijkgestemd, maar we zijn ook verschillend. We kiezen zelf voor dit ‘W!J’. Waar 'moeten' de kop op steekt, verlies je wij. ‘W!J’ is een niemandsland in vrijheid. Wijblijven, in vrijwilligheid.' Brandsma en Lucassen concludeerden aan het eind van deze zaaldiscussie dat de bezoekers nog niet uitgepraat waren. En dat was ook niet de bedoeling. Iedereen werd uitgenodigd voor de gezamenlijke maaltijd en aan thematafels nog verder te discussieren over een paar onderwerpen: InW!Jding, Anderland, W!J- en zijland, de rol van de media en jongeren betrekken. En met een kwinkslag werden ook de W!Jntafel en de zW!Jntafel niet vergeten, met de kanttekening dat het eten zo goed mogelijk aan de verschillende spijswetten zou voldoen!


pagina 14

REFLECTIE Voor er echter gegeten kon worden, was het tijd voor reflectie met Judith Frishman, hoogleraar jodendom aan de faculteit godsdienstwetenschappen van de Universiteit Leiden.

Frishman: 'Manuela Kalsky zei dat ze zich nog altijd die ander voelt. Mij wordt ook vaak gevraagd: u bent 30 jaar in Nederland, u bent een Amerikaanse, joodse. Bent u nog steeds die ander? En mijn antwoord is 'Ja, ik blijf die ander'. Nog voor ik mijn mond open doe wordt ik aangesproken in 3 verschillende talen, of krijg ik een dienst in het Turks aangeboden. Nergens anders maak je dat mee. Allochtoon zijn is zó Nederlands. Je merkt iemand aan als ánders, als hij elders is geboren.'

Bart Brandsma vroeg naar Judiths 'praktische W!Jsheid' – hoe ontstaat er dan verbondenheid? 'Ik belde een loodgieter voor een reparatie. Dat geeft al economische verbondenheid, heel praktisch en een goede aanleiding voor verder contact. Hij komt mijn huis binnen en ziet de mezoeza op mijn deurpost. Ik zie hem rondkijken in mijn huis. En hij vraagt: Ben je Joods! Mijn eerste reactie is uitkijken, maar ik zeg ja. Hij ziet ons matzes eten, en dan zegt hij: 'eet je die ook met suiker, dat deed mijn grootvader altijd!' Verbazingwekkend hoe veel zo'n moment oproept. Het is eigenlijk doodnormaal om een gesprek te beginnen over iets wat heel dichtbij is. Maar we doen het te weinig.' Brandsma: 'Komt de verbondenheid daar verder mee?.' Frishman: 'Ja, ook met het kleine, misschien wel juist met het kleine, rondom wat zich in het dagelijks leven voordoet kun je elkaar leren kennen.'

Nieuwe website www.nieuwwij.nl

Tenslotte introduceerde Greco Idema van Bureau Intermonde/Interreligieuze Werkplaats de nieuwe, interactieve website www.nieuwwij.nl die door Mangrove in Rotterdam is ontwikkeld.

Idema: 'De site is bedoeld voor verschillende doelgroepen, met name voor de 'reeds actieven' en mensen die misschien niet actief zijn maar wel een mening hebben over hoe het beter kan en moet in Nederland als het gaat om de dialoog over religie en samenleving. Om deze verschillende doelgroepen te kunnen bereiken, is gekozen voor een multifunctionele en breed opgezette website met video's, columns, podcasts, het laatste nieuws, activiteiten, een overzicht van organisaties en personen die reeds actief zijn, tips voor het organiseren van activiteiten en ga zo maar door. Te veel om op te noemen. Centraal op de website staan thema's die zijn aangereikt door 'mensen uit het veld'. In december staat het thema 'Respect' centraal, in januari 'Opvoeding'. Idema riep alle aanwezigen op om mee te doen door bijvoorbeeld eigen informatie aan te reiken, mee te discussiëren en anderen te wijzen op de vele mogelijkheden. De site is voor iedereen, ook critici, en alleen een brede inbreng kan de website en het project ’W!J’ tot een succes maken. Gestreefd wordt naar uiteindelijk tienduizenden unieke bezoekers per maand en - misschien nog wel belangrijker - tientallen vragen om advies en informatie.'


pagina 15

Judith Frishman en Mohammed Benzakour koppelden vervolgens symbolisch de industriële stekker in het stopcontact, waarmee de site officieel voor geopend werd verklaard.

Kaartje voor jezelf De conferentie werd besloten met een uitgebreid diner, waaraan nog ruim 200 bezoekers deelnamen. Samen eten werkt verbindend – en activerend, zo bleek ook hier. Aan tafel kon je een kaartje aan jezelf schrijven, met daarop een boodschap waaraan jij over een paar weken herinnerd wil worden. Begin 2009 krijgt iedereen die een kaart heeft ingevuld deze vanzelf toegestuurd. De kaartenbak puilde uit aan het eind van de avond. Ook werden vele visitekaartjes uitgewisseld, in de hoop op een spoedig vervolg van de dialoog. En met afspraken om ook daadwerkelijk iets samen te dóen.

Tekst: Daan Westerink Foto's: Claudia Kamergorodski Voor een videoverslag van de conferentie, bezoek de W!J site: http://www.nieuwwij.nl/index.php?pageID=13&messageID=1260


pagina 16

Dit verslag biedt u een impressie van deze dag, vanuit het perspectief van de deelnemers

Recommend Documents