DIT IS EEN BIJLAGE VAN RHIJNVIS MEDIA. DE INHOUD VALT NIET ONDER DE VERANTWOORDELIJKHEID VAN DE TELEGRAAF. Revalidatie

D I T I S E E N B I J L A G E VA N R HI J N V I S M E D I A . D E INH O U D VA LT NIE T O N D E R D E V E R A N T W O O R D E L I J K H E ID VA N D E T E L EG R A A F

Revalidatie HERSTELLEN NA HERSENLETSEL DOOR SPORT



ANNEMARIE & EDWIN VAN DER SAR OVER “MEET ME @THE GYM” EN HAAR REVALIDATIE NA EEN HERSENBLOEDING INVESTEREN IN GOEDE REVALIDATIEZORG LOONT

REVALIDEREN IN VIRTUELE OMGEVING



VOORWOORD DOOR HEINO VAN ESSEN & JANNIE RITECO VAN REVALIDATIE NEDERLAND

REVALIDATIE IN LEVEN MET... UIT HET ZIEKENHUIS EN DAN NEDERLAND REVALIDEREN EEN OVERZICHT

NOODZAAK INNOVATIES VAN MANTEL- BINNEN DE ZORG REVALIDATIEZORG

Help samen met ons MS de wereld uit! SMS nu “MS” naar 4333 en doneer € 3,www.msresearch.nl

2 VOORWOORD REVALIDATIE BIJLAGE

Revalidatie NOVEMBER 2013 Projectmanager: Gerlinde Bouwman

Auteurs: Suzanne Wijers Kristel Hurenkamp Simon de Wilde Koos Plegt

Eindredactie:

NOVEMBER 2013

Investeren in goede revalidatiezorg loont VOORWOORD DOOR HEINO VAN ESSEN & JANNIE RITECO VAN REVALIDATIE NEDERLAND

INHOUDSOPGAVE 4

REVALIDATIE IN NEDERLAND – EEN OVERZICHT

5

REVALIDEREND DOOR HET LEVEN

6

INTERVIEW MET ANNEMARIE VAN DER SAR

7

OVER HERSTELLEN NA EEN HERSENLETSEL DOOR SPORT

8

UIT HET ZIEKENHUIS

9

ZO ZELFSTANDIG MOGELIJK LEVEN

10

DE NOODZAAK VAN MANTELZORG

11

INNOVATIES

12

REUMA & REVALIDATIE

Frits Mulder

Grafische vormgeving: Bastiaan Boekling

Fotografie: Karin van Londen Bastiaan Boekling Vincent Boon Kenneth Tan Robert van den Berge Fotolia

Dit is een bijlage bij de Telegraaf. De inhoud van deze bijlage valt niet onder de hoofdredactionele verantwoordelijkheid van de Telegraaf. Rhijnvis Media ontwikkelt themabijlagen voor nationale dagbladen en magazines. Onze themabijlagen geven informatie over een specifieke branche of specifiek onderwerp.

[email protected] 020-7630577 © Copyright 2013 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen of openbaar gemaakt worden in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch of door fotokopieën, opname, of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Rhijnvis Media BV.

ie door ziekte, ongeval of een aangeboren aandoening lichamelijk beperkt raakt, krijgt te maken met medisch specialistische revalidatie. Met jaarlijks ruim 90.000 patiënten is het belang hiervan erg groot. We willen deze mensen goede zorg en een goede kwaliteit van leven bieden, met daarin zo veel mogelijk zelfstandigheid. Het gaat om complexe problematiek, die vraagt om maatwerk en goede samenwerking tussen alle betrokkenen. Kennis en innovatie spelen daarbij een grote rol. We werken dan ook nauw samen met de Nederlandse Vereniging van Revalidatieartsen (VRA) om de revalidatie-instellingen die medisch specialistische zorg leveren, zo goed mogelijk te ondersteunen. Ook in de zorgverlening naar de patiënt toe vindt nauwe samenwerking plaats. Verschillende disciplines werken gedurende het gehele revalidatietraject met elkaar samen om zo de patiënt zo goed mogelijk te ondersteunen. Als het gaat om multidisciplinaire zorg, loopt de Nederlandse revalidatiesector dan ook voorop. Zorgverleners zoals de revalidatiearts, psycholoog, fysiotherapeut, logopedist en ergotherapeut werken in teamverband aan het herstel van de patiënt. Vanaf het moment dat de patiënt zich aanmeldt. De patiënt staat daarbij centraal. In het buitenland kijkt men met belangstelling naar de wijze waarop we in Nederland de revalidatiezorg hebben ingericht. Niet alleen vanwege het multidisciplinaire karakter, maar ook omdat we op het gebied van wetenschappelijk onderzoek en innovatie heel actief zijn. Vorig jaar is het driejarige Innovatieprogram-

W

ma Revalidatie afgerond. Binnen dit project is Revalidatie Kennisnet gelanceerd, zijn veertien innovaties in de sector geïmplementeerd en zijn er 35 innovaties ontwikkeld. Een van die ontwikkelingen, Telerevalidatie. nl wordt momenteel landelijk uitgerold binnen het project TeleNu. Dit is een project dat Revalidatie Nederland in samenwerking met Roessingh en het Revalidatiefonds realiseert. In dit project experimenteren twintig revalidatie-instellingen met Telerevalidatie, een online portal met diverse



ALS HET GAAT OM MULTIDISCIPLINAIRE ZORG, LOOPT DE NEDERLANDSE REVALIDATIESECTOR VOOROP

oefenmodules, en is het mogelijk om op afstand een consult te laten plaatsvinden. De inspanningen die de revalidatiesector levert, dienen een duidelijk doel: patiënten zo snel mogelijk weer laten deelnemen aan de maatschappij. Met een dikke acht op tevredenheid kunnen we concluderen dat de sector goed scoort bij klanten. Om de kwaliteit te waarborgen en instellingen een structuur te bieden waarmee ze systematisch kunnen werken aan kwaliteit, zijn we enkele jaren geleden gestart met HKZ-certificaten. Inmiddels hebben achttien revalidatie-in-

www.boogh.nl

Boogh Arbeidsre-integratie is een gespecialiseerd re-integratiebedrijf voor mensen met hersenletsel, een lichamelijke beperking, een chronische ziekte of een autisme spectrumstoornis. Boogh begeleidt in verzuim en re-integratie en ondersteunt mensen bij het vinden en behouden van een passende baan.

Herman werkt weer mede dankzij Boogh Herman werkte fulltime als leidinggevende in een ziekenhuis. In 2010 kreeg hij een hersenbloeding. Van de ene op de andere dag kon hij zijn functie niet meer uitoefenen. Hij kon zich niet meer goed concentreren en de verantwoordelijkheid vroeg te veel van hem. Boogh begeleidde hem naar een nieuwe functie als coördinator patiëntenvervoer bij de eigen werkgever. Herman heeft mede dankzij Boogh weer toekomstperspectief en kan verder met zijn leven. Boogh brengt mensen terug in hun kracht! Kijk voor meer informatie op www.boogharbeidsreintegratie.nl of bel ons op 030-2213038.

volg ons:

DRS. H.J. (HEINO) VAN ESSEN voorzitter Revalidatie Nederland

 Foto: Karin van Londen DRS. J.A. (JANNIE) RITECO directeur Revalidatie Nederland

 Foto: Karin van Londen stellingen dit certificaat behaald. Een prestatie waar we trots op mogen zijn. In de troonrede van dit jaar speelt participatie een belangrijke rol. Participatie is precies wat de revalidatiesector nastreeft. En daardoor is de revalidatiezorg niet alleen een kostenpost: 1 euro investeren in revalidatie levert 5 euro op. Want wanneer mensen weer kunnen participeren, hoeven ze geen beroep meer te doen op de thuiszorg, op mantelzorgers of op een arbeidsongeschiktheidsverzekering. Als ze weer aan het werk gaan, dragen ze bij aan het arbeidsproces. Helaas is dat niet altijd voor iedereen haalbaar, maar vaak kan een goed revalidatietraject wel de kwaliteit van leven verhogen. En is dat niet precies wat we allemaal willen? Drs. H.J. (Heino) van Essen voorzitter Revalidatie Nederland Drs. J.A. (Jannie) Riteco directeur Revalidatie Nederland

Revalidatie Nederland Revalidatie Nederland is de branchevereniging voor medisch specialistische revalidatie in Nederland. Revalidatie Nederland vertegenwoordigt de gehele revalidatiesector en fungeert als platform voor haar leden. De leden zetten zich in voor een steeds verbeterende revalidatiezorg.

NOVEMBER 2013

COGNITIEVE REVALIDATIE BIJ MS

‘Tot nu toe is de enige oplossing het aanleren van strategieën’ Stichting MS Research financiert wetenschappelijk onderzoek naar de ziekte MS. Daarnaast informeert zij een breed publiek over de wetenschappelijke, medische en maatschappelijke aspecten van MS, met als doel het creëren van meer begrip voor het leven met MS. Sinds de oprichting in 1980 maakt de Stichting door middel van fondsenwerving (voornamelijk particuliere giften) wetenschappelijk onderzoek naar MS in Nederland mogelijk. Door de investering in dit onderzoek is de diagnose naar MS verbeterd, het verloop van de ziekte beter in kaart gebracht en zijn ook behandeling en kwaliteit van zorg voor mensen met MS vooruitgegaan. structuur, die een heel grote rol speelt bij geheugen, de hippocampus, ook MS laesies (littekens) bevat en dat de myeline (beschermlaagje rondom de zenuwbanen) beschadigd is in deze structuur”. In een nieuwere studie is ook de functie van de hippocampus onderzocht. “Want de grote vraag was natuurlijk: als er laesies in de hippocampus zitten, beïnvloed dit dan de functie ervan of maakt dit eigenlijk niet uit? Uit dit onderzoek bleek dat de functie van de hippocampus wel degelijk is aangetast. Bij mensen met MS zonder cognitieve klachten was meer activiteit te meten in de hippocampus, in tegenstelling tot de groep mensen met MS met cognitieve klachten. Hier was namelijk een overduidelijke afname in de hersenactiviteit te meten in de hippocampus. Daarom denken we nu dat de aanwezigheid van structurele veranderingen in het brein (MS laesies, verlies van hersenweefsel ten gevolge van MS) en dan vooral de structurele veranderingen in de hippocampus, een functie verandering tot gevolg hebben waardoor de cognitieve klachten ontstaan”.

at investering in wetenschappelijk onderzoek belangrijk is en blijft vertelt Hanneke Hulst, werkzaam bij VUmc MS Centrum Amsterdam. Meer dan de helft van de mensen met MS krijgt vroeg of laat te maken met cognitieve problemen. Op het gebied van cognitie is er onlangs een studie uitgevoerd met behulp van transcraniële magnetische stimulatie, om te kijken of hiermee het werkgeheugen van mensen met MS verbeterd kan worden. Ook gaat er binnenkort een studie van start om de effecten van een 7-weekse aandachtstraining te bestuderen. Wat betekent cognitie, hoe worden deze klachten veroorzaakt en wat is er aan te doen? Hanneke Hulst legt uit.

D

WAT IS COGNITIE? ognitie is eigenlijk een verzamelbegrip voor alle functies die wij nodig hebben om te kunnen denken, nieuwe informatie op te nemen en actie te kunnen ondernemen in het dagelijkse leven. Onderdelen die worden gerekend tot cognitie zijn aandacht en concentratie, geheugen, snelheid waarmee nieuwe informatie wordt verwerkt en uitvoerende functies”. Circa 40-65% van de mensen met MS krijgt gedurende de ziekte te maken met cognitieve klachten. Hanneke: “Mensen met MS kunnen problemen krijgen met elk van de cognitieve functies die eerder genoemd zijn, maar er zijn wel bepaalde klachten die vaker voorkomen. Zo is één van de eerste symptomen die veel gerapporteerd wordt de vertraagde reactie, in het Engels ook wel ‘cognitive slowing’ genoemd. Mensen doen er langer over nieuwe informatie tot zich te nemen, of moeten meerdere malen een uitleg doorlezen voordat ze begrijpen wat er staat. Dit betekent overigens niet dat het IQ naar beneden gaat.” Daarnaast zijn veel voorkomende klachten problemen met het geheugen. “Dit betreft het visuele geheugen, werkgeheugen maar ook het verbale geheugen. Het is overigens opvallend dat echte taal- en spraakproblemen zeldzaam lijken te zijn bij mensen met MS”.

C

“

COGNITIEVE REVALIDATIE p dit moment zijn er geen behandelopties beschikbaar die de klachten kunnen verminderen of verhelpen. Het enige wat nu aangeboden kan worden, is het aanleren van strategieën. Als je merkt dat je het boodschappenlijstje niet goed kunt onthouden, maak dan een briefje, maak gebruik van een agenda, en doe niet teveel dingen tegelijk of wanneer je moe bent. Er wordt heel hard gezocht naar mogelijkheden om de cognitie te verbeteren. Voorbeelden hiervan zijn de eerder genoemde studie naar verbetering van het werkgeheugen van mensen met MS en de studie naar de effecten van een 7-weekse aandachtstraining. Hopelijk zullen deze studies de eerste inzichten geven in de mogelijkheden van het MS brein om cognitief te revalideren.

O Hanneke Hulst (VUmc MS Centrum Amsterdam)

GEHEUGEN et geheugen van mensen met MS kan achteruit gaan. Hanneke: “Dit kan men bijvoorbeeld merken aan het werkgeheugen. Dingen onthouden om na relatief korte tijd te gebruiken - bijvoorbeeld onthouden van een cijferreeks - kan lastiger worden, evenals het onthouden van een boodschappenlijstje. De meeste problemen ondervinden mensen met MS met het visuele geheugen. Dit is eigenlijk het geheugen voor dingen die we zien, zoals locaties waar we naar toe reizen of de plek waar we de huissleutels neerleggen.

H

Deze functie wordt vooral door de hippocampus uitgevoerd; een structuur in de hersenen die ook doelwit kan zijn van de ziekte MS”.

DE HIPPOCAMPUS oals blijkt uit bovenstaande is cognitie een heel breed begrip en omvat het allerlei verschillende aspecten die in de hersenen een andere oorsprong hebben, of waarvan de oorsprong nog helemaal niet zo goed bekend is. Dit is het geval bij de snelheid waarmee nieuwe informatie wordt verwerkt. “Wel weten we dat de hersen-

Z

www.msresearch.nl Leidseweg 557, 1e etage • 2253 JJ Voorschoten • T: 071-5600500 • [email protected]

4 REVALIDATIE IN NEDERLAND REVALIDATIE

REVALIDATIE IN NEDERLAND

NOVEMBER 2013

AANTAL REVALIDATIEPATIËNTEN IN NEDERLAND Nederland telde in 2011 21 specifieke revalidatiecentra. Als de ziekenhuizen worden meegeteld, telt Nederland om en nabij de 140 locaties waar revalidatie wordt aangeboden.

volwassenen

R 21 REVALIDATIECENTRA H

7.063

488

7.551

KLINISCH

KLINISCH

(94%)

(6%)

(100%)

43.842 POLIKLINISCH

POLIKLINISCH

POLIKLINISCH

(76%)

(24%)

(100%)

Terechtkomen in een revalidatietraject kan meerdere oorzaken hebben. Een aangeboren aandoening, een niet-aangeboren aandoening of ander letsel komen in vele vormen voor.

AANGEBOREN AANDOENINGEN Je wordt er mee geboren; een aangeboren aandoening. Deze aandoeningen zijn ontstaan vóór de geboorte, tijdens de zwangerschap door erfelijke aanleg of een genetisch defect. Een aangeboren afwijking kan verschillende oorzaken hebben. Bijvoorbeeld door een tekort aan bepaalde voedingsstoffen, infecties, zuurstofgebrek tijdens de zwangerschap of bij de geboorte of door het gebruik van alcohol en drugs tijdens de zwangerschap. Middels revalidatie is het in veel gevallen mogelijk met een aangeboren aandoening om te leren gaan. Ontbrekende delen van armen en/ of benen, schisis, het syndroom van Down en voet- en beenafwijkingen zijn veelvoorkomende aangeboren afwijkingen.

NIET-AANGEBOREN AANDOENINGEN Veel van de niet-aangeboren aandoeningen komen voort uit hersenletsel

LETSELSCHADE We spreken van letselschade als je lichamelijke of geestelijke schade oploopt door een fout van iemand anders. De mogelijke oorzaken lopen uiteen van een auto-ongeluk tot een ongeval op het werk, en van een medische misser tot een geweldsdelict. De meest voorkomende vormen van letselschade zijn botbreuken, been-/ armletsel, bekkenletsel en een whiplash. In veel gevallen is het mogelijk bij letselschade een schadevergoeding te eisen, ook wel smartengeld genoemd. Indien je door de letselschade in behandeling moet bij een revalidatiecentrum, dan kunnen deze kosten in sommige gevallen verhaald worden op de veroorzaker van de schade.



57.935

14.093

REVALIDATIE IN BEW

Revalidatie & Aandoeningen of een aandoening in het centraal zenuwstelsel. Veelal beïnvloeden deze aandoeningen de werking van spieren, waardoor er plotseling een einde komt aan handelingen die eerder ‘vanzelfsprekend’ waren. Naast hersenaandoeningen zijn veelvoorkomende niet-aangeboren afwijkingen: een hernia, dwarslaesie, kunstheup of kunstknie, spraakverlies na een beroerte en aandoeningen aan het bewegingsapparaat. Deze aandoeningen zijn stuk voor stuk te behandelen. Voor de genoemde aandoeningen geldt meestal een lange revalidatieperiode.

totaal

KLINISCH

140 LOCATIES INC ZIEKENHUIZEN

DOOR: BAS HEERINK

kinderen (<18)

DOOR: BAS HEERINK Revalidatie is een complex onderwerp, maar wat is het eigenlijk precies? Juan Martina, revalidatiearts en voorzitter van de Nederlandse Vereniging van Revalidatieartsen, legt uit.

WAT HOUDT REVALIDATIE PRECIES IN? “Revalidatie is over het algemeen gericht op het verminderen van problemen aan het bewegingsapparaat en de aansturing hiervan door de hersenen en het perifere zenuwstelsel. Deze problemen zijn vaak het gevolg van een ongeval, ziekte of aandoening, waardoor mensen minder mobiel zijn. Als deze problemen niet vroegtijdig behandeld worden, kunnen beperkingen ontstaan of verergeren en zo zorgen voor een verminderde maatschappelijke participatie. Het doel van revalidatie is dan ook om mensen in staat te stellen weer voldoende zelfstandig te participeren in de samenleving met een goede kwaliteit van leven.”

WAAROM IS REVALIDATIE ZO BELANGRIJK? “Onderzoek toont aan dat revalideren

zorgt voor een meer volwaardige participatie in de maatschappij. Op tijd beginnen met revalideren is daarvoor wel van essentieel belang. Een revalidatiearts moet altijd verder kijken dan alleen het oorspronkelijke probleem. Hij moet de relatie zien tussen de aandoening en de problemen die later kunnen opduiken, met aandacht voor de psychosociale situatie. Als iemand bijvoorbeeld een beroerte heeft gehad en hij gaat revalideren, dan moet een revalidatiearts kijken naar de praktische gevolgen van de ziekte. Heeft de beroerte gevolgen voor de mobiliteit of mate van zelfstandigheid van de patiënt? Het belang van revalidatie is dus niet alleen gebaseerd op het probleem zelf, ook de mogelijke gevolgen van het probleem spelen een essentiële rol.”

WANNEER KOMT IEMAND IN AANMERKING VOOR REVALIDATIE? “Om in aanmerking te komen voor revalidatie moet je in principe verwezen worden door een huisarts, medisch specialist of bedrijfsarts. Er moet dan sprake zijn van een complex motorisch, sensorisch of cognitief probleem. Kinderen met verworven of aangeboren aandoeningen worden

vaak rechtstreeks verwezen door een neuroloog, orthopeed of kinderarts. Het merendeel van revalidatieproblemen bij kinderen ontstaat door afwijkingen aan het centrale zenuwstelsel. Revaliderende volwassenen kampen vooral met problemen aan het bewegingsapparaat, het zenuwstelsel of de hersenen. Neurologische problemen

Iedere patiënt centraal bij Sophia Revalidatie Sophia Revalidatie staat al sinds

alle leeftijden, die kampen met een

werking zijn voor de specialisten van

tieproces hierdoor prettiger, sneller

1880 bekend om haar specialisme

motorische

het revalidatiecentrum dan ook zeer

DMCNDKSQDƤDMCDQUDQKNNOS

in kinderrevalidatie. In de afgelo-

moeilijk kunnen praten, hersenletsel

pen 130 jaar heeft het zich naast

hebben of problemen hebben met

kinderrevalidatie ook toegelegd op

het bewegingsapparaat, kunnen bij

Innovatief

revalidatie voor jongeren en volwas-

dit revalidatiecentrum terecht.

Behalve

ontwikkelingsstoornis,

vanzelfsprekend.

Nieuwbouw Het huidige pand van Sophia Revaook

lidatie in Den Haag is vandaag, 11

jongeren en volwassenen medisch

november 2013, omgeruild voor een

Diagnosepuzzel

specialistische revalidatiezorg aan-

compleet nieuw pand op dezelfde

“Bij kinderrevalidatie is het belang-

geboden bij Sophia Revalidatie. Ook

locatie. Het nieuwe gebouw beschikt

acht

rijk dat de diagnose zo vroeg mogelijk

hierbij werken meerdere specialisten

over 80 bedden en is voorzien van

vestigingen verdeeld over Den Haag,

wordt vastgesteld”, vertelt Myrna

intensief samen met de patiënt om

innovatieve

Gouda, Zoetermeer en Delft, 650

Heydenrijk, kinderrevalidatiearts en

hem of haar de gewenste rol in de

gebruik te maken van nieuwe techno-

medewerkers en 50 vrijwilligers één

medisch manager bij Sophia Revalida-

samenleving weer terug te geven,

logische ontwikkelingen is het pand

van Nederlands grootste revalidatie-

tie. “Het kan gaan om een aangeboren

ondanks de participatieproblemen.

bovendien klimaatneutraal. Het con-

centra. Het topklinische ziekenhuis,

afwijking, een aandoening die het

Het

maakt

cept ‘healing environment’ is hier tot

dat

opleidinginstituut

kind heeft opgelopen tijdens de

daarbij onder andere gebruik van

in de puntjes doorgevoerd. Patiënten

dient voor revalidatieartsen, behan-

zwangerschap of de bevalling of

innovatieve behandelmethoden als

verblijven in een warme omgeving,

delt ongeveer 2600 poliklinische

om iets gaat wat het kind zichzelf

e-health. Serious gaming, apps en een

zodat ze op een zo prettige mogelijke

patiënten per jaar, waaronder 700

verkeerd heeft aangeleerd. Die diag-

gameroom met 3D-therapeutische

en minder klinische manier kunnen

kinderen. Sophia Revalidatie heeft

nosepuzzel is lastig.” Luisteren naar

behandelmethodes

revalideren. Gastvrijheid staat hier

een uniek aanbod op het gebied

ouders, hen serieus nemen en een

YDDQ DƤDBSHDE UNNQ CD QDU@KHC@SHD 

van kinderrevalidatie. Kinderen van

intensieve multidisciplinaire samen-

Onderzoek toont aan dat het revalida-

senen in het verzorgingsgebied Den Haag en omstreken. Sophia

Revalidatie

tevens

als

is

met

kinderen

krijgen

revalidatiecentrum

zijn

namelijk

hulpmiddelen.

Door

bovenaan.

Sophia Revalidatie WWW.SOPHIAREVALIDATIE.NL

REVALIDATIE REVALIDATIE IN NEDERLAND 5

NOVEMBER 2013

MEEST VOORKOMENDE AANDOENINGEN KINDEREN

MEEST VOORKOMENDE AANDOENINGEN VOLWASSENEN

 Aandoening bewegingsapparaat  Amputaties  Hersenen  Neurologie  Dwarslaesie  Organen pijn en psychische stoornissen  Chronische  Geen diagnose beschikbaar

Klinisch 53 7 202 42 28 17 176 0

Poliklinisch 2.445 135 9.237 1.927 515 844 1.193 1

525

16.297

Totaal

 Aandoening bewegingsapparaat  Amputaties  Hersenen  Neurologie  Dwarslaesie  Organen pijn en psychische stoornissen  Chronische  Geen diagnose beschikbaar

Klinisch 1.034 452 3.254 752 670 713 825 11

Poliklinisch 12.204 1.486 13.197 6.242 2.395 4.080 10.812 81

7.711

50.497

Totaal

BRON: BRANCHERAPPORT REVALIDATIE 2011 - REVALIDATIE NEDERLAND

Revalideren in virtuele omgeving

EGING JUAN MARTINA Revalidatiearts en voorzitter Nederlandse Vereniging van Revalidatieartsen

 Foto: Donna da Yetta

zowel bij kinderen als volwassenen. De belangrijkste aandachtsgebieden van medisch-specialistische revalidatie zijn: neurorevalidatie, amputaties van ledematen, neuromusculaire aandoeningen, oncologische (kanker)revalidatie, hartrevalidatie en revalidatie bij chronische pijn. Voor al deze gebieden van revalidatie bestaan specialistische behandelprogramma’s in het revalidatiecentrum of het ziekenhuis. Revalidatie is verder nog te verdelen in klinische en poliklinische revalidatie. Bij klinische revalidatie wordt iemand opgenomen in een revalidatiecentrum. De gemiddelde opnameduur is zo’n 50-60 dagen. Bij poliklinische revalidatie ben je gewoon thuis, maar kom je een aantal keer per week naar een revalidatiecentrum of ziekenhuis. De medisch-specialistische revalidatie kenmerkt zich door een hoge expertisegraad van het revalidatieteam en de inzet van speciale technologieën waardoor complexe problemen optimaal kunnen worden gediagnosticeerd en behandeld.”

komen het vaakst voor in de revalidatiepraktijk.”

WELKE VORMEN VAN REVALIDATIE ZIJN ER? “Revalidatiezorg kent verschillende vormen. Een daarvan is de medisch-specialistische revalidatie die veelal door een multidisciplinair team wordt gegeven,



DOOR: KRISTEL HURENKAMP Revalideren in een virtuele omgeving met het CAREN-systeem is een zeer effectieve manier waarmee de revalidant het geleerde in de praktijk kan brengen. et Militair Revalidatie Centrum (MRC) Aardenburg in Doorn kreeg zes jaar geleden de beschikking over het Computer Assisted Rehabilitation Environment-systeem, afgekort CAREN. Met dit in Nederland unieke en geavanceerde systeem kan de revalidant het geleerde op een zo realistisch mogelijke manier in de praktijk brengen. “Het is eigenlijk een levensgrote videogame waar de revalidant zelf deel van uitmaakt”, zegt Jeroen Hulst, directeur en commandant van het revalidatiecentrum. “De revalidant staat op een platform in een harnas en wordt in een virtuele omgeving gezet. Dankzij verschillende applicaties kunnen we meerdere situaties nabootsen die in het dagelijk-

H

se leven ook voorkomen. De revalidant moet zich zien te redden in het spel en allerlei handelingen verrichten. De deelnemer wordt zo uitgedaagd en leert om te gaan met zijn beperking.”

MEETBARE RESULTATEN De resultaten die de deelnemer met het CAREN-systeem behaalt, zijn duidelijk meetbaar. Sensoren meten bijvoorbeeld of en in welke mate er sprake is van een balansverstoring of een houdingprobleem. Volgens Hulst geeft het systeem ook vertrouwen. “Door revalidanten in een bepaalde, herkenbare situatie neer te zetten en te laten oefenen, groeit hun zelfvertrouwen. Ze zitten in een harnas, dus er kan niets gebeuren.” Er is geen twijfel dat de revalidant baat heeft bij het systeem, maar ook wordt verwacht dat het revalidatietraject met het CAREN-systeem tot 20 procent korter kan duren.

maakt van het CAREN-systeem. Een afgeleide van dit high-end systeem is GRAIL (Gait Realtime Analysis Interactive Lab). Het Revalidatiefonds is in samenwerking met het MRC, een project gestart om vier civiele revalidatiecentra te voorzien van dit systeem. GRAIL, dat bestaat uit een platform



REVALIDEREN IN EEN VIRTUELE OMGEVING GEEFT VERTROUWEN

met twee loopbanden, kan praktische oefensituaties nabootsen, zoals lopen op straat. Hulst is positief over de toegenomen aandacht voor revalideren in een virtuele omgeving. “Het is nu eenmaal zeer effectief.”



GRAIL MRC Aardenburg is het enige revalidatiecentrum in ons land dat gebruik-

Revalidatiezorg op hoog niveau Revalidatiecentrum De Trappen-

afgestemd. De behandelaars wer-

huisstofmijt en er zijn weinig tot

berg

Flevoland),

ken nauw samen met als doel dat

geen pollen en schimmels. De

Heideheuvel

de patiënt (weer) het maximale uit

lucht is er droog en schoon. Tevens

(Hilversum) en het Nederlands

het leven en zichzelf kan halen.

is er sprake van een prikkelarme

Astmacentrum

Zwitser-

Heideheuvel is gericht op mensen

omgeving. Uitlaatgassen en mist;

land (NAD) vormen sinds 2010

met moeilijk behandelbaar astma

factoren

Merem Behandelcentra. De gespe-

en

longaan-

zeer veel last van kunnen hebben,

cialiseerde

doeningen. Daarnaast worden bij

zijn hier nauwelijks aanwezig”,

Heideheuvel jongeren met ernstige

aldus Vandewall. “Eigenlijk ‘reset’

obesitas behandeld. Zij zijn meestal

de patiënt in deze prikkelarme

et drie zorginstellingen is

opgenomen en gaan intensief aan

omgeving

Merem

de slag met het veranderen van hun

de ontsteking van de luchtwegen

(Huizen

en

behandelcentrum

Davos,

instellingen

bieden

revalidatiezorg op hoog niveau.

M

expert

Behandelcentra in

revalidatie

in

de breedste zin van het woord. De

andere

chronische

levensstijl, zodat zij hun overgewicht verliezen.

Trappenberg, een ziekenhuis met

waar

zijn

astmapatiënten

luchtwegen.

Als

afneemt, wordt de kans kleiner dat delingen. Daarnaast komen er een

Hooggebergte behandeling

de astmaklachten snel en ernstig

mytylschool, hoogwaardige wonin-

Op bijna 1600 meter hoogte in de

terugkomen. Bovendien leren wij

een geschiedenis van meer dan 100

Zorgpark Monnikenberg

gen en wordt de natuur verder

Zwitserse bergen ligt het Neder-

de patiënt zijn eigen ziektebeeld te

jaar, biedt medisch specialistische

Samen

ontwikkeld. Door het aanbieden van

lands Astmacentrum Davos (NAD).

managen.” Eind 2014 verhuist het

revalidatie voor kinderen, jongeren

het

verschillende

zorgvoorzieningen

“Als een patiënt zijn ziektebeeld

NAD naar de Zürcher Höhenklinik

en volwassenen. Patiënten krijgen

HPG Hilversum werkt Merem aan

en faciliteiten op één locatie biedt

niet onder controle krijgt, ondanks

Clavadel in Davos. Onlangs is de

intensieve persoonlijke begeleiding

nieuwbouw op ‘Zorgpark Monni-

(verwijderen)

is

de beste zorg in Nederland, dan

eerste paal voor de nieuwbouw in de

en een behandeling die op hen is

kenberg’ in Hilversum. Een uniek

een innovatief, groen en duurzaam

komt hij in aanmerking voor een

grond geslagen.

park waar men vanaf eind 2016

project waarbij beter (verwijderen)

hooggebergtebehandeling”,

Merem Behandelcentra

terecht kan voor ziekenhuiszorg,

ingespeeld wordt op de wensen

Maartje Vandewall, kinderarts bij

www.merem.nl www.planmonnikenberg.nl

medisch specialistische revalidatie,

en behoeften van inwoners in en

het NAD, uit. “In de allergeen-

longrevalidatie

buiten de regio.

arme omgeving van Davos is geen

met

Goois

ziekenhuis

tergooi,

Natuurreservaat

en

en

astmabehan-

Monnikenberg

legt

6 LEVEN MET... REVALIDATIE

NOVEMBER 2013

Leven met…

HOE IS HET OM TE LEVEN MET EEN AANDOENING WAARDOOR JE REVALIDEREND DOOR HET LEVEN GAAT? DRIE EXPERTS –EEN REUMAPATIËNT, EEN VROUW DIE ALS ERVARINGSDESKUNDIGE WERKZAAM IS EN EEN SPECIALISTISCH REVALIDATIECENTRUM, – GEVEN ANTWOORD OP DEZE VRAAG.

TRIPPELEND DOOR HET HUIS DOOR: SUZANNE WIJERS We kennen allemaal wel iemand die een vorm van reuma heeft. Maar wat is het eigenlijk en hoe is het om daarmee te leven? en dikke knie was voor Lenie Tiemens (60) in 1984 aanleiding om een bezoekje aan de huisarts te brengen. Want van de ene op de andere dag was ze niet meer in staat te fietsen. Al gauw bleek ze Reumatoïde Artritis (RA) te hebben, een vorm van reuma die ontstekingen in gewrichten veroorzaakt. “Dat hakte er natuurlijk wel in.”

E

ONDRAAGLIJKE PIJN RA is een chronische aandoening die zeer progressief kan zijn. In de afgelopen twintig jaar moesten bij Lenie met name haar handen en voeten het ontgelden. “Op sommige momenten voelde het alsof iemand messen in mijn hand stak; zo erg kon het steken. Die pijn was bijna ondraaglijk.” Omdat haar pols scheef begon te groeien, is er uiteindelijk een metalen plaatje in haar pols geplaatst. Daardoor kan ze haar hand niet meer naar binnen en buiten bewegen. Ook aan haar voeten is Lenie meerdere malen geopereerd. De reuma bemoeilijkte het revalidatieproces, want op krukken lopen was vanwege de ontstekingen in haar handen niet mogelijk. “Ik heb op de benedenverdieping een trippelstoel staan, een aangepaste en goed verstelbare bureaustoel. Op deze stoel rijd ik het hele huis door.”

ALS HET FILTER IN JE HOOFD NIET ERVARINGSDESKUNDIGE HELPT REVALIDANTEN OP

GEKOELD BEWAREN Hoewel RA een chronische ziekte is, bestaan er medicijnen die de het ontstekingsproces remmen of ontstekingen voorkomen. “Ik heb in mijn koelkast tussen de pakken melk een doos spuiten liggen. Die spuiten bevatten ‘biologicals’, een geneesmiddel op basis van eiwitten, en daardoor kan ik nu goed met mijn aandoening leven.” Er zijn echter handelingen die Lenie niet of nauwelijks meer kan verrichten. Soms lukt het bijvoorbeeld niet om de pinpas uit de pinautomaat te trekken, omdat de grip in haar hand drastisch verminderd is. “Maar wil je deze ziekte de baas blijven, dan moet je niet bij de pakken gaan neerzitten. Kijk vooral naar wat je nog wél kunt.”



DOOR: SUZANNE WIJERS e kent het onbegrip, van zichzelf en haar omgeving. De pijn, de woede en de gevolgen die een revalidatietraject met zich mee kunnen brengen. Ze besloot die negatieve ervaringen om te zetten in iets positiefs. Marleen Kampert (48), een levenslustige vrouw met een niet-aangeboren hersenaandoening als gevolg van een ernstig auto-ongeluk en een goedaardige hersentumor, werkt nu 8 uur per week als (betaalde) ervaringsdeskundige bij Reade Revalidatie.

Z

WEERSTAND



LENIE TIEMENS

SOMS VOELDE HET ALSOF IEMAND MESSEN IN MIJN HAND STAK

Blijf bewegen met Synofit dé unieke gewrichtenformule met Curcuma longa en Ribes nigrum Verder bevat dit vloeibare voedingssupplement Vitamine C, Vitamine D3, Calcium en 100% pure Groenlipmossel

REVALIDEREN EN COMMUNICEREN Met een hoop ervaringen op zak ondersteunt Kampert nu revalidanten met vergelijkbare problematiek. Ze praat met hen, luistert, vertelt over haar eigen ervaringen en probeert bepaalde zaken aan de omgeving van de revalidant uit te leggen. Terugkerend thema is daarbij

onbegrip. Bijvoorbeeld omdat vandaag iets niet lukt, wat de revalidant gisteren nog wel kon. “Soms worden mensen op een goede dag overmoedig en gaan ze over hun eigen grenzen. Dat put hen dan zo uit, dat ze daarna soms dagen niets meer kunnen. Ik probeer de revalidant of diens omgeving uit te leggen wat er dan gebeurt. Doordat ik het zelf ook heb meegemaakt en de

Mossel gaat artrose te lijf ER IS AL JARENLANG BEHOEFTE AAN ALTERNATIEVEN VOOR BEHANDELING VAN KLACHTEN RONDOM

JAN IDE DE JONG orthopedisch chirurg

 Foto: Donna da Yetta

DOORBRAAK TE ZORGEN.

Zie voor verkooppunten bij u in de buurt: www.synofit.nl/dealers

nieuw Voor het behoud van gezond kraakbeen Heeft een verzorgende invloed op spieren en gewrichten

Synofit bevat Curcumine en Zwarte bes-bladextract

Als Kampert iets geleerd heeft, is het dat revalideren zwaar is, maar dat het inzicht in de consequenties pas daarna komt. “Door mijn hersenletsel zijn mijn geheugen en concentratie aanzienlijk slechter geworden en komen prikkels als geuren en geluiden veel harder binnen”, vertelt Kampert. “Het filter in mijn hoofd werkt minder goed dan bij anderen. Om daarmee om te gaan, structureer ik mijn dagen met activiteiten en rust. Maar het loopt vaak anders dan gepland. Bijvoorbeeld door mensen die mij ongevraagd, maar goed bedoeld, werk uit handen nemen. Maar het gebeurt ook dat mensen mijn agenda invullen, omdat ik toch ‘niks’ te doen heb… Heel frustrerend.”

ARTROSE. NIEUW ONDERZOEK LIJKT NU VOOR EEN

Synofit is eenvoudig te bestellen bij iedere apotheek en op www.synofit.nl!

Synofit bevat Vitamine C

Leven met een niet-aangeboren hersenaandoening is topsport. Onbegrip over dingen die gisteren nog wel lukten, maar vandaag niet meer, komt steeds weer terug.

Voor de normale werking van het immuunsysteem

rtrose is een chronische aandoening van het kraakbeen waarbij ontstekingen vaak zorgen voor dikke en pijnlijke gewrichten. De primaire oorzaak van artrose is onduidelijk, maar de factoren aanleg, type werk dat men doet en overgewicht spelen een rol. Een gezond leven en een gezonde (werk)houding voorkomen al veel ellende. Maar ook als artrose eenmaal optreedt, zijn er mogelijkheden om klachten te verminderen. De traditionele oplossingen hebben echter wel hun beperkingen. Bij gebruik van ontstekingsremmers, de zogenaamde NSAID's, krijgen sommige patiënten last van bijwerkingen als maagpijn en bloedingen. Als alternatief is paracetamol doorgaans te

A

licht en brengt morfine bijwerkingen als sufheid met zich mee. En van het veelgebruikte glucosamine is de werking nooit wetenschappelijk aangetoond. “Dit maakt de keuze in pijnbestrijding beperkt”, zegt orthopedisch chirurg Jan Ide de Jong over de behandeling van artrose. Sinds een aantal jaar is er ook een alternatief; een middel op basis van de Nieuw-Zeelandse groenlipmossel. Een opmerkelijk beestje, dat bijna alle vetzuren in het Omega 3-spectrum bevat. “Zowel van Omega 3 als kurkuma, dat ook in het middel verwerkt is, is bekend dat het een ontstekingsremmend effect heeft.” De eerste resultaten met de nieuwe behandelmethode zijn volgens

De Jong “hoopgevend”, maar er is wel meer onderzoek nodig. Dit wordt gedaan door de afdeling orthopedie van het Ziekenhuis Gelderse Vallei in samenwerking met de Universiteit van Wageningen. “Gunstige berichten over dit middel blijven binnenkomen en dat sterkt ons enorm. Dit kan de aanloop zijn voor nog meer onderzoek en uiteindelijk naar erkenning als geneesmiddel.”



REVALIDATIE LEVEN MET... 7

NOVEMBER 2013

MEER GOED WERKT WEG

Revalideren na een herseninfarct NEDERLAND BESCHIKT OVER SPECIALISTISCHE CENTRA, (ALGEMENE) ZIEKENHUIZEN EN VERPLEEGHUIZEN DIE REVALIDATIEZORG BIEDEN. MENSEN MET COMPLEXE PROBLEMATIEK KOMEN DOORGAANS IN EEN SPECIALISTISCH CENTRUM TERECHT. DOOR: KRISTEL HURENKAMP r zijn meer mensen die oud worden én mensen worden tegenwoordig ouder dan vijftig jaar geleden. Door die dubbele vergrijzing groeit het aantal mensen dat revalidatie nodig heeft. Tegelijkertijd verbetert de zorg, waardoor herseninfarcten bijvoorbeeld sneller worden herkend en behandeld. De overlevingskans is daardoor toegenomen met wederom tot gevolg: een groeiend aantal mensen dat moet revalideren. Bij Reade Revalidatie zien ze dan ook het een

E





MENSEN VULLEN WELEENS MIJN AGENDA IN, OMDAT IK TOCH ‘NIKS’ TE DOEN HEB… HEEL FRUSTREREND.

problemen herken, voelen revalidanten zich door mij gesterkt.” Volgens Kampert is het van groot belang dat revalidanten de dingen in hun eigen tempo doen. “Laat hen zelf keuzes maken over welke dingen ze wel en niet willen doen. Want voor de revalidant is het aangeven en bewaken van grenzen al moeilijk genoeg.”



ONS UITEINDELIJKE DOEL IS DE REVALIDANT WEER DE ROLLEN TE LATEN VERVULLEN DIE HIJ OF ZIJ VOORHEEN OOK VERVULDE

en ander veranderen. “Verpleeghuizen nemen steeds vaker mensen met bewegingsproblemen op”, vertelt neurorevalidatiearts Judith Vloothuis. “Er gaan dus tegenwoordig mensen met zogeheten minder complexe problemen naar verpleeghuizen. De

complexe(re) revalidatie vindt in specialistische centra plaats. Revalideren in een verpleeghuis wordt geriatrische revalidatie genoemd waarbij een specialist Oudergeneeskunde eindverantwoordelijke is. Ons centrum biedt medisch-specialistische revalidatie waarbij de eindverantwoordelijkheid bij een revalidatiearts ligt.”

SPECIALISTISCH VERSUS GENERIEK De grens tussen ziekenhuis en specialistisch centrum is meestal vrij duidelijk. Zo heeft Reade in nagenoeg alle algemene ziekenhuizen in Amsterdam en omgeving een eigen poliklinische afdeling revalidatie. Hierdoor kan Reade zorg dicht bij de cliënt leveren. Vloothuis werkt met mensen die revalideren na een niet-aangeboren hersenaandoening. “Op de hoofdlocatie aan de Overtoom behandelen we vooral mensen bij wie complexe, specialistische zorg vereist is. De revalidatiezorg in de ziekenhuizen betreft meer basisrevalidatie en (poli)klinische consulten. Onze visie is: perifeer als het kan en centreer als het moet.”

TRAINEN EN COMPENSEREN Het cluster neurorevalidatie heeft drie verschillende behandelprogramma’s: bewegen, cognitie en communicatie.

“De behandeling is erop gericht revalidanten weer deel te laten nemen aan de maatschappij. Mensen met cognitieve stoornissen hebben soms moeite om dingen te onthouden, vinden het moeilijk te communiceren en zijn in sommige opzichten ontremd. Wij leren hen daarmee om te gaan. Revalidatie vindt plaats door middel van oefeningen. Is de armfunctie verminderd? Dan gaan we die trainen. Komt de functie onvoldoende terug, dan kijken we naar compensatiemogelijkheden. De vraag is dan: hoe kunnen we het anders oplossen? Verschillende specialisten zijn hierbij betrokken.”

WAT JE NIET ZIET, BESTAAT NIET? De onzichtbare gevolgen van hersenletsel zijn een belangrijk aandachtspunt bij neurorevalidatie. Een veelvoorkomend probleem is het moeilijker kunnen verwerken van prikkels. “Geuren, geluiden, drukte zijn dan moeilijker te verwerken. Dat put iemand uit. Ons uiteindelijke doel is de revalidant weer de rollen te laten vervullen die hij of zij voorheen ook vervulde. Bijvoorbeeld moeder, werkgever of sporter. Het is dan erg belangrijk om juist aan die onzichtbare gevolgen aandacht te besteden.”

Expertisecentrum Neurorevalidatie Amsterdam Jaarlijks krijgen ongeveer 130.000 Nederlanders een vorm van niet-aangeboren hersenletsel (NAH). Een beroerte is hiervan de meest voorkomende oorzaak. De meeste mensen met NAH herstellen nooit helemaal. Als iemand blijvend hersenletsel oploopt, kan dat zijn leven en dat van zijn omgeving drastisch veranderen. Met problemen die zeer complex en uiteenlopend van aard zijn. Een brede specialistische aanpak is dan cruciaal.

Reade Revalidatie behoort al jaren tot de absolute top in Nederland op het gebied

Integrale aanpak

van revalidatie bij NAH. Ons Expertisecentrum Neurorevalidatie Amsterdam, biedt diagnostiek en behandeling. Daarnaast heeft het een belangrijke rol als kennis-/

Het behandelaanbod is gebaseerd op drie aandachtsgebieden: cognitie, commu-

onderzoekscentrum en scholingsinstituut. Het expertisecentrum wordt door

nicatie en bewegen. De programma’s voor cliënten worden zowel individueel als

mensen uit het hele land bezocht. Iedereen met hersenletsel als gevolg van een

in groepsverband aangeboden. Ze richten zich met name op het zo goed mogelijk

CVA (beroerte of hersenbloeding), hersenkneuzing, tumor, reanimatie of ontsteking

functioneren in het dagelijks leven. De hulpvraag en doelen van de cliënt zijn de

kan hier zowel klinisch als poliklinisch terecht.

uitgangspunten voor de behandeling. Het behandelplan wordt door de cliënt en

Reade Revalidatie

de revalidatiearts op maat samengesteld. Het behandelteam kan bestaan uit een

Expertisecentrum Neurorevalidatie

fysiotherapeut, ergotherapeut, logopedist, maatschappelijk werker, psycholoog,

Overtoom 283, Amsterdam

sporttherapeut, arbeidstherapeut en/of activiteitentherapeut. De revalidatiebe-

T (020) 607 16 07

handeling wordt vergoed door de zorgverzekeraar.

I www.reade.nl/neurorevalidatie

Voor meer informatie



8 INTERVIEW REVALIDATIE

NOVEMBER 2013

HERSTELLEN NA HERSENLETSEL DOOR SPORT VOOR MENSEN MET HERSENLETSEL IS SPORTEN BELANGRIJK, MAAR DE DREMPEL IS VAAK HOOG. DAAROM IS ER NU HET PROJECT MEET ME @ THE GYM.

DOOR: SIMON DE WILDE n Nederland hebben zo’n 400.000 mensen een vorm van hersenletsel. Jaarlijks komen daar zo’n 40.000 mensen bij die worden getroffen door een hersenbloeding of een herseninfarct, of die bijvoorbeeld bij een verkeersongeluk hersenletsel oplopen. Hersenletsel komt altijd onverwacht en kan je ook treffen als je verder kerngezond bent. Het overkwam Annemarie van der Sar, vrouw van Edwin van der Sar, oud-keeper van het Nederlands elftal. “Het was december 2009 en we waren in Nederland om kerst te vieren. Annemarie stond boven aan de trap en had last van steken in haar hoofd. Ik heb direct de ambulance gebeld en toen ging het heel snel”, vertelt Edwin. Eenmaal in het ziekenhuis bleek dat Annemarie een lichte hersenbloeding had. “Ik ben blij dat Edwin zo snel heeft gehandeld. Bij mij viel de communicatie weg. Ik begreep het wel, maar kon niet terugpraten”, zegt Annemarie. “Ik wist niet wat me overkwam.”

I

WERELD OP ZIJN KOP De behandelend artsen stelden de diagnose en daarna begon Annemarie vrijwel direct aan een revalidatietraject. Toen ze besefte wat haar was overkomen, zag haar wereld er totaal anders uit. “Ik moest weer leren praten en ik was voor alles afhankelijk van andere mensen. Wassen, aankleden, eten: bij de meest eenvoudige dagelijkse handelingen had ik hulp nodig”, vertelt Annemarie. Dankzij intensieve



“IK WIST NIET WAAR IK WAS EN HOE IK WEER WEG MOEST KOMEN” revalidatie met goede begeleiding van artsen en fysiotherapeuten kwam zij er weer bovenop.

SPORTEN HELPT Eenmaal thuis was het belangrijk dat Annemarie weer in het dagelijkse rit-

me kwam. “Ook toen liep ik tegen mijn eigen beperkingen aan. Ik had bijvoorbeeld hulp nodig als ik boodschappen ging doen”, vertelt ze. Sporten helpt bij het krijgen van een ritme en heeft als bijkomend voordeel dat het fysieke en cognitieve problemen helpt aanpakken. Daarnaast heeft sporten ook een belangrijke sociale component. Vaak zijn gewone sportscholen en zwembaden niet geschikt omdat daar te veel prikkels zijn. “Ik ging vroeger altijd spinnen in de sportschool. Het was daar dan hartstikke druk, er was fel licht en de muziek stond hard. Daar kan ik nu echt niet meer tegen.”

GOEDE BEGELEIDING Mede door de ervaring in de sportschool beseften Annemarie en Edwin hoe belangrijk het is om sporten voor mensen met hersenletsel mogelijk te maken. Goede en professionele begeleiding is daarbij noodzakelijk. Voor een topsporter als Edwin was het vanzelfsprekend dat hij goede begeleiding kreeg tijdens het herstel van een blessure. Hij vroeg zich af waarom dit niet het geval was voor niet-topsporters.

ANNEMARIE & EDWIN VAN DER SAR

 Bastiaan Boekling

REVALIDATIE INTERVIEW 9

NOVEMBER 2013

FITNESS HEEFT OOK EEN SOCIALE COMPONENT

EDWIN VAN DER SAR (43) 1990-2011 keeper bij Ajax, Juventus, Fulham en Manchester United. Speelde 130 maal voor Oranje. Beroep: directeur marketing van AFC Ajax Beschermheer van de foundation

ANNEMARIE VAN DER SAR (40) Kreeg op haar 36ste een hersenbloeding waarvan zij bijna volledig hersteld is. 29 mei 2012: lancering Edwin van der Sar Foundation

DOOR: SIMON DE WILDE



Twee vragen over hersenletsel en revalidatie aan Anne Visser-Meily, hoogleraar Revalidatiegeneeskunde, Hersencentrum, Universitair Medisch Centrum Utrecht.

HET VERPLEGEND HOEFDEN MINDER BEDDEN PER KAMER TE DOEN, WAARDOOR ZE

ANNE VISSER-MEILY

Annemarie & Edwin van der Sar met deelnemende fit!vak sportscholen “Meet met @The Gym”.

 Bastiaan Boekling

Annemarie is drijvende kracht achter en voorzitter van de foundation.

WAAROM IS FITNESS GOED, JUIST NA REVALIDEREN VAN HERSENLETSEL?

“Tijdens het herstel van Annemarie ontstond het plan ons in te zetten voor de revalidatie van mensen met hersenletsel door middel van sporten. Uit de vele ideeën die wij hierover hadden is uiteindelijk de Edwin van der Sar Foundation ontstaan”, vertelt Edwin.

VERBINDING ZOEKEN In 2012 richtten Edwin en Annemarie van der Sar de foundation op die de naam van Edwin draagt. “Je naam zorgt ervoor dat je het verschil kunt maken”, zegt Edwin. Annemarie en Edwin vinden ‘verbinding’ belangrijk. De foundation kiest bewust voor revalidatie via sport en beweging, ook gezien de achtergrond van Edwin als sportman. Bij de realisatie van haar projecten onderhoudt de foundation nauw contact met partners als de Hersenstichting, Revalidatie Nederland en De Hart&Vaatgroep. Het jongste project Meet me @ the Gym is hiervan een goed voorbeeld. Het is een gezamenlijk initiatief van de Edwin van der Sar Foundation en Hersenstichting Nederland en is mogelijk dankzij een donatie van 350.000 euro van de VriendenLoterij.

VERSCHRIKKELIJKE ERVARING Meet me @ the Gym vloeit voort uit de ervaring die Annemarie had toen ze na ontslag uit het ziekenhuis weer wilde gaan sporten. Ze wilde gaan zwemmen en eenmaal aangekomen liep ze

Hoogleraar Revalidatiegeneeskunde, Hersencentrum, UMC Utrecht

Ronald Wouters (directeur van Fit!vak) Annemarie & Edwin van der Sar, Dyon Voogt (fit!vak)

helemaal vast omdat er letterlijk te veel deuren waren. “Ik moest met de auto gebracht worden, want ik mocht zelf niet rijden. Toen ik binnen was, kon ik mijn weg niet vinden. Ik wist niet waar ik was en hoe ik weer weg moest komen. Het lopen ging toen nog moeizaam en dat was erg vermoeiend. Toen ik uiteindelijk het doolhof had doorlopen, had ik de energie niet meer om te zwemmen. Het was verschrikkelijk en ik wilde eigenlijk nooit meer terugkomen.” Dan kun je de gemakkelijke weg kiezen en thuisblijven, maar dat was aan Annemarie niet besteed.

MINDER PRIKKELS Dankzij het project Meet me @ the Gym kunnen sporters met hersenletsel een op maat gesneden sportprogramma

 Bastiaan Boekling

volgen. “Er zijn minder prikkels in de gym en je wordt bijvoorbeeld opgevangen bij binnenkomst, zodat gelijk duidelijk is waar je naartoe moet. Je kunt je dus volledig toeleggen op het sporten”, legt Annemarie uit. Meet me @ the Gym voorziet in een certificaat Hersenletsel voor sportcentra. Dat is ontwikkeld samen met branchevereniging F!tvak en Sportgeneeskunde Nederland. De verwachting is dat er eind 2014 honderd sportscholen zijn met het certificaat, waar mensen met hersenletsel kunnen sporten op een voor hen prettige manier.



“De revalidatiefase is gericht op herstel. Je herwint kracht, conditie en loopvaardigheid. Maar uit onderzoek blijkt dat een op de vijf mensen in de periode ná revalidatie achteruitgaat qua bewegen. Vooral mensen die somber zijn en onzichtbare klachten hebben, zoals moeite met onthouden. Wie niet goed in vorm is verliest aan loopkracht en zit eerder thuis. Bewegen is goed voor je gezondheid en heeft ook een sociale component. Als je twee keer in de week gaat sporten, geeft dat structuur aan je week en heb je gelijk twee contactmomenten.”

WAAR MOET JE REKENING MEE HOUDEN ALS WILT SPORTEN NA HERSENLETSEL? “Mensen met hersenletsel zijn snel overprikkeld en vermoeid. Als ze dan in de sportschool komen, blijkt dat ze bijvoorbeeld niet goed tegen de muziek kunnen of tegen de hoeveelheid licht. Als je dat weet, kan het centrum daar rekening mee houden. De meeste mensen met hersenletsel kunnen prima fitnessen. Vroeger heerste nog het idee dat dit bij een fysiotherapeut moest, maar dat wordt verleden tijd met het project Meet me @ the gym.”

10 HET ZIEKENHUIS REVALIDATIE

NOVEMBER 2013

Ziekenhuisopname aanzienlijk korter dan vroeger DOOR: SIMON DE WILDE Een patiënt ligt tegenwoordig veel minder lang in het ziekenhuis dan 25 jaar geleden. De revalidatie start doorgaans gelijk, waardoor het uitzicht op herstel verbetert. et doel van artsen is om een patiënt die is opgenomen in het ziekenhuis, na een beroerte of voor de behandeling van een ziekte, zo snel mogelijk aan de revalidatie te laten beginnen. Jan Geertzen, hoogleraar Revalidatiegeneeskunde aan het UMC Groningen, constateert dat er in de revalidatiegeneeskunde in de afgelopen 25 jaar een hoop veranderd is ten gunste van de patiënt. “De prognose van een patiënt is verbeterd. Mensen kunnen tegenwoordig al heel snel naar huis of naar een kliniek om aan het revalidatietraject te beginnen. Dat was vroeger wel anders. Er wordt nu bijvoorbeeld ook gewoon op zaterdag behandeld.”

H

BETERE NAAMSBEKENDHEID Ziekenhuisopnamen zijn tegenwoordig erg kort en, indien nodig, krijgt de patiënt vaak de dag na de operatie al een traject voor revalidatie voorgeschoteld. De capaciteit van het aantal revalidatiecentra is uitgebreid waar-

JAN GEERTZEN Hoogleraar Revalidatiegeneeskunde UMC Groningen

door een patiënt niet langer hoeft te wachten op een opname. Ook is de bekendheid van revalidatie groter, waardoor patiënten de weg naar een kliniek beter dan vroeger weten te vinden. “Er zijn tv-series uitgezonden waarin revalidatiecentra een belangrijke rol speelden. Dat heeft fl ink bijgedragen aan de naamsbekendheid.”

HUISAANPASSINGEN Na ontslag uit het ziekenhuis kan een patiënt ook naar huis om van daaruit te werken aan herstel. Een algemeen probleem waarmee deze groep te kampen heeft zijn huisaanpassingen, zo stelt Geertzen. “Als je een amputatie hebt ondergaan, is een portiek met veel trappen erg hinderlijk.” De behandelend revalidatiearts zal daarom altijd vragen of de patiënt familie of buren heeft die de mantelzorg op zich kunnen nemen. “Als er geen opvang is gaat de patiënt niet naar huis, maar is bijvoorbeeld een revalidatiecentrum een betere optie.”



Transparantie in de zorg goede zaak STEEDS MEER ZIEKENHUIZEN GEVEN OPENHEID VAN ZAKEN OVER HUN PRESTATIES. “HET IS EEN STIMULANS VOOR ZIEKENHUIZEN OM BETER TE  Foto: Vincent Boon

WORDEN.” DOOR: SIMON DE WILDE onsumenten en patiënten worden mondiger. Het gebeurt geregeld dat een huisarts een patiënt tegenover zich heeft zitten die precies weet wat er aan schort, omdat deze thuis alvast heeft gegoogled. Dit past in een bredere trend naar meer openheid en transparantie die momenteel zichtbaar wordt in de gezondheidszorg. Zo was het UMC St. Radboud recent het eerste ziekenhuis in Nederland dat de eigen overlevingscijfers voor kanker openbaar maakte. “Een goede zaak voor de patiënt en een eerste stap in de goede richting, maar het is nog niet genoeg. Het is iets waar wij al jaren voor pleiten,” zegt Wilna Wind, directeur van patiëntenfederatie NPCF.

C

BEGRIJPBARE OPENBAARHEID Een goede gezondheid is voor de mees-

Ouderen leven langer zelfstandig na revalidatie Zorgbedrijf Evean helpt ouderen revalideren na een operatie of een ongeluk. Daarnaast wordt de cliënt goed begeleid om zo snel mogelijk weer zelfstandig te kunnen wonen.

K

WILNA WIND Directeur van patiëntenfederatie NPCF

waliteitsverbetering van herstel na verblijf in een ziekenhuis is momenteel speerpunt bij Evean. Daartoe heeft het zorgbedrijf, dat zich

onder meer heeft gespecialiseerd in ouderenrevalida-

Achterliggende oorzaak

tie, een innovatieve methode ontwikkeld waarbij het

Bij Evean geeft een gespecialiseerd team van diverse

doel is de cliënt zo snel en veilig mogelijk weer naar

disciplines advies aan de medisch specialisten en de

huis terug te laten keren. “Primair doel is herstel,

huisarts om te zorgen dat een oudere na revalidatie zo

maar daarnaast ondersteunen wij ouderen ook om

snel mogelijk weer thuis kan verblijven zonder dat er

tijdens de revalidatieperiode hun normale leven weer

weer een terugval plaatsvindt. “Als een cliënt binnen-

op te pakken”, zegt Jolanda Oudhof, projectcoördina-

komt met een gebroken heup na een val thuis, werken

tor bij Evean. Het zorgbedrijf heeft mede dankzij de

we eerst intensief aan de revalidatie. Daarnaast kijken

innovatieve werkwijze deelgenomen aan het landelijke

we wat de achterliggende oorzaak is: waarom is deze

project ‘Proeftuinen geriatrische revalidatie’ dat is uit-

mevrouw gevallen? We helpen als revalidatieteam

gevoerd in opdracht van onder andere het ministerie

om nog een val te voorkomen. De ergotherapeut gaat

van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) en de

bijvoorbeeld thuis kijken.” Komend jaar zal Evean ook

patiëntenfederatie NPCF.

revalidatie thuis gaan aanbieden.

www.evean.nl/revalidatie

te mensen het kostbaarste bezit. Daarom is het zo belangrijk dat een consument een goede keuze kan maken. En daarvoor moet je informatie hebben van verschillende ziekenhuizen. “Het gaat niet alleen over de cijfers van de operatie of behandeling die je moet ondergaan. Het gaat bijvoorbeeld ook



HET IS EEN STIMULANS VOOR ZIEKENHUIZEN OM BETER TE WORDEN.

om sterftecijfers, kosten, volume en aantallen behandelingen, want het ene ziekenhuis behandelt bepaalde ziektes meer dan het andere.” Ook is het volgens Wind belangrijk dat ziekenhuizen cijfers openbaar maken op

een manier die voor iedereen begrijpelijk is.

KOUDWATERVREES Er is nog een weg te gaan is als het gaat om transparantie, maar volgens Wind is wel duidelijk dat er een trendbreuk heeft plaatsgevonden en dat die onvermijdelijk is. “In Scandinavië zijn de cijfers van ziekenhuizen openbaar en dat is goed voor de patiënten. Tegelijkertijd zie je dat de cijfers niet gebruikt worden om ziekenhuizen te bekritiseren. Ze zijn juist bedoeld om van een zesje een zeven te maken. Het is een stimulans voor ziekenhuizen om beter te worden.” Die houding is volgens Wind nu ook zichtbaar bij het Radboud. Koudwatervrees is dus niet langer nodig. “Ziekenhuizen hebben alle cijfers toch paraat, het is nu zaak dat ze ook beschikbaar komen zodat patiënten appels met appels kunnen vergelijken.”



REVALIDATIE ZELFSTANDIG LEVEN 11

NOVEMBER 2013

ZELFSTANDIG LEVEN DANKZIJ HULPMIDDELEN DOOR: KRISTEL HURENKAMP Wie na een revalidatietraject weer ‘op eigen benen’ komt te staan, krijgt soms te maken met beperkingen bij het uitvoeren van dagelijkse handelingen. Hulpmiddelen bieden dan uitkomst. anneer een revalidant zijn revalidatiedoelen heeft behaald, kan hij op een gegeven moment terug naar huis om daar zijn leven weer op te pakken. Het liefst zo zelfstandig mogelijk, net als voorheen. Dit is echter niet altijd mogelijk, omdat de revalidant tegen verschillende beperkingen aanloopt. Gelukkig zijn de ontwikkelingen op het gebied van hulpmiddelen en domotica de laatste jaren fl ink gegroeid. In steeds meer gevallen kan iemand met een beperking dankzij verschillende instrumenten zelfstandig leven en volledig participeren in de maatschappij.

W

HULPMIDDELEN Een ergo- of fysiotherapeut brengt veelal een bezoek aan de woonomgeving van de revalidant voordat die weer naar huis gaat. Hij bekijkt of er praktische aanpassingen of hulpmiddelen nodig zijn zodat de revalidant zichzelf

kan redden bij de dagelijkse handelingen. Hierbij valt te denken aan een brace, een wandbeugel in de badkamer, krukken of een rollator. De laatste jaren is het aantal hulpmiddelen zeer toegenomen. Dat maakt het leven van iemand met een beperking er veelal gemakkelijker op. Dr. A.C. Hagedoorn, revalidatiearts en oprichter van de Stichting Mendel Revalidatie, een innovatieve stichting die op 14 plaatsen gespecialiseerde revalidatie aanbiedt, maakt daarbij wel een kanttekening. “Het is belangrijk dat de revalidant zo zelfstandig mogelijk wordt, maar niet afhankelijk raakt van allerlei hulpmiddelen die niet direct noodzakelijk zijn.” De revalidatiearts constateert dat het moment van kiezen voor een hulpmiddel zorgvuldige afweging vereist: soms kan, met wat meer trainen en oefenen, de revalidant de handeling weer zelfstandig uitoefenen.

DOMOTICA Wie echt niet zonder de nodige hulpmiddelen kan, kan een beroep doen op domotica, ook wel bekend als woonhuisautomatisering. Daarmee kan de kwaliteit van wonen en leven voor iemand met een beperking sterk verbeteren. Technologische toepassingen zorgen ervoor dat iemand beter

zelfstandig kan wonen. Het biedt vrijheid, zelfvertrouwen en participatie. Domotica kan bepaalde handelingen van de revalidant overnemen, bijvoorbeeld de instelling van de verwarming of zonwering. Er zijn ook steeds meer en betere oplossingen die zorg op afstand te bieden. Zo is het allang geen nieuwigheid meer dat mensen met een beperking een alarmsysteem om hun



HET IS FIJN DAT ER HULPMIDDELEN ZIJN, MAAR JE MOET ER NIET ONNODIG AFHANKELIJK VAN WORDEN

nek dragen, waarmee ze met een druk op de knop zorg kunnen inroepen.

ARBEIDSPARTICIPATIE Arbeidsparticipatie is voor veel mensen zeer belangrijk om zich waardevol te voelen in de maatschappij. Maar wanneer je een beperking hebt, is werken niet altijd meer vanzelfsprekend. Althans, vaak niet op de manier

LOTGENOOTSCHAP BELANGRIJK BIJ W HERSENLETSEL

DOOR: KOOS PLEGT

OP VERSCHILLENDE VLAKKEN HEBBEN MENSEN MET NIET-AANGEBOREN HERSENLETSEL STEUN NODIG OM MAATSCHAPPELIJK WEER TE KUNNEN PARTICIPEREN, WEET HETTY VAN OLDENIEL, DIRECTEUR VAN HERSENLETSELSPECIALIST BOOGH.

aarom hebben mensen met niet-aangeboren hersenletsel specialistische zorg nodig? “Wezenlijk aan deze aandoening is dat het zich op verschillende manieren manifesteert. Mensen met hersenletsel kunnen last hebben van uitvalsverschijnselen, gedragsveranderingen en problemen met geheugen en spraak. Wanneer ze fysiek uitbehandeld zijn en thuiskomen, beginnen de echte problemen vaak pas. De gevolgen van het hersenletsel worden dan duidelijk, soms nog meer voor de omgeving dan voor degene die hersenletsel heeft.”

waarop de revalidant het gewend was. “Dat besef valt meestal zwaar”, ervaart Hagedoorn. “Ze kunnen het vaak niet accepteren dat ze niet meer de werkzaamheden kunnen uitvoeren die ze voorheen deden. Hier ligt voor het revalidatiecentrum een belangrijke taak. Er is niet alleen aandacht voor de lichamelijke problemen, maar zeker ook voor de psychische en sociale.” Volgens de revalidatiearts hopen veel revalidanten in de loop van het proces dat ze wel weer de oude worden. “Als dat echt niet zo is, dan komt dat besef heel langzaam. Dat kost tijd.”

PLICHTEN WERKGEVER Wie zijn oude baan niet meer kan oppakken, kan op zoek gaan naar ander, passend werk. Maar hier ligt ook een plicht bij de huidige werkgever. Die is namelijk verplicht om vervangend en passend werk te zoeken binnen het bedrijf. Een werkgever mag immers niet zomaar iemand ontslaan. “Er is een periode van twee jaar waarin de werkgever nog verantwoordelijk is voor zijn werknemer”, legt Hagedoorn uit. “Het eerste jaar moet duidelijk worden wat er gaat gebeuren met de werknemer en wordt er een plan opgesteld in samenwerking met de bedrijfsarts. Als snel duidelijk is dat de werknemer echt niet meer terug

Dr. A.C. HAGEDOORN Revalidatiearts en oprichter van Stichting Mendel Revalidatie

kan keren op de werkvloer, kan een verkorte procedure worden opgezet. Het UWV kijkt dan naar de inzetbaarheid van de revalidant op werkgebied.”

OP DE WERKVLOER Een revalidant die wel weer naar zijn werk terug kan keren loopt, net als thuis, soms tegen beperkingen aan. Als dat het geval is, dan kan de werkgever gebruikmaken van speciale regelingen, subsidies en financiële voordelen via het UWV om de werkplek aan te passen. Werkplekaanpassingen bestaan bijvoorbeeld uit een speciaal toetsenbord, orthopedische schoenen, aanpassingen in de auto en hulpmiddelen voor het gebruik van de computer. Vaak blijkt dat er bij de huidige werkgever voldoende mogelijkheden zijn om de oude functie, al dan niet aangepast, weer op te pakken.



WAAR BESTAAT DIE ZORG UIT? “Belangrijk is om op alle gebieden te begeleiden, behandelen, trainen en re-integreren. Samen met de cliënt kijken naar wat nog mogelijk is en hoe die uiteindelijk weer kan participeren in de maatschappij. Het aanbieden van zorg in groepsverband blijkt goed te werken. Lotgenootschap is voor deze mensen heel belangrijk. Het werkt als een spiegel en ze voelen zich gezien en begrepen. Door samen activiteiten te ondernemen werken zij opnieuw aan vaardigheden en structuur.”

WAT LEVERT SPECIALISTISCHE DIENSTVERLENING OP? “Iedereen die bij ons komt heeft te maken gehad met een breuk in de levens-

HETTY VAN OLDENIEL Directeur herstelspecialist Boogh

loop. Het is pijnlijk wanneer je dingen die je altijd deed, ineens niet meer kunt. Het gaat dan ook om het verwerken van een verlies en te accepteren dat je op een nieuwe manier moet leven. Door moderne methodieken en technieken is er steeds meer mogelijk. Met behulp van een iPad bijvoorbeeld kunnen zij hun taalvaardigheden verbeteren en hun mogelijkheden om te communiceren sterk vergroten.”

Help ons mee om de zorg beter te maken Deel uw ervaring over de zorg, en word lid van het NPCF Zorgpanel Patiëntenfederatie NPCF is een koepel van dertig organisaties en maakt zich sterk voor iedereen die zorg nodig heeft, nu of in de toekomst. Dat kunnen we doen dankzij uw vragen en ervaringen. Word lid van het NPCF zorgpanel en help ons mee om de zorg beter te maken.

Als lid van het NPCF Zorgpanel doet u mee aan onze meldacties over onderwerpen die u aangaan zoals de veiligheid van zorg, klantvriendelijkheid van ziekenhuizen, of de zorg van uw huisarts. Helpt u ons mee om de zorg beter te maken?

Ga naar: www.dezorgvraag.nl NEDERLANDSE PATIËNTEN CONSUMENTEN FEDERATIE



12 MANTELZORG REVALIDATIE

NOVEMBER 2013

DE NOODZAAK VAN MANTELZORG 

VROEG OF LAAT KRIJGEN WE ALLEMAAL MET MANTELZORG TE MAKEN, DUS WE KUNNEN AAN HET BELANG VAN DIT ONDERWERP NIET VOORBIJGAAN. DOOR: KRISTEL HURENKAMP

Mantelzorgers spelen een belangrijke rol in het leven van revalidanten. Er is steeds meer vraag naar deze vorm van zorg, maar het belang ervan is nog onderbelicht. Mensen worden steeds ouder, er zijn steeds meer mensen met een chronische aandoening en er wordt meer bezuinigd op de zorgkosten. Om in de toekomst te voldoen aan de toenemende vraag naar zorg, zal mantelzorg een steeds grotere rol in onze samenleving moeten innemen. Uit cijfers van het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) uit 2010 blijkt dat ongeveer 3,5 miljoen Nederlanders mantelzorg verlenen; ze zijn samen verantwoordelijk voor 60 tot 80 procent van alle zorg. Verwacht wordt dat het aantal mensen dat gebruikmaakt van mantelzorg licht zal stijgen met 8 procent tot 2030. Dit terwijl het totaal aantal mantelzorgers in die periode toeneemt met 5 procent.

PARTICIPATIESTAAT “We gaan van een verzorgingsstaat

naar een participatiestaat”, stelt Johan Lambregts, medeorganisator van de Week van de Chronisch Zieken, die plaatsvindt van 8 tot en met 15 november. “Vroeg of laat krijgen we allemaal met mantelzorg te maken, dus we kunnen aan het belang van dit onderwerp niet voorbijgaan.” Om meer aandacht te creëren voor mantelzorg organiseert de Stichting Week van de Chronisch Zieken op 13 november het symposium ‘Revalidatie en mantelzorg’. Hierbij staan vooral de verwachtingen voor de nabije toekomst centraal. “Dat mantelzorg de toekomst is, dringt nog onvoldoende door. Ook bij veel hulpverleners. Zij vinden het vaak lastig om de omgeving van de patiënt in te schakelen en om hulp te vragen. Maar daar moeten we echt naartoe”, aldus Lambregts.

SAMENSPEL Mantelzorgers zijn gelukkig steeds nauwer betrokken bij het revalidatieproces van de cliënt. Maar opvallend genoeg blijkt uit onderzoek dat sommige mantelzorgers helemaal geen direct contact hebben met het revalidatiecentrum. “Mantelzorg bij

revalidatie moet een samenspel zijn tussen drie partijen: de revalidatieprofessional, de mantelzorger en de patiënt”, benadrukt Lambregts. Mantelzorg wordt dan ook steeds vaker al ingezet door het revalidatiecentrum. “Door de mantelzorger in een zo vroeg mogelijk stadium te betrekken bij het proces, is hij beter voorbereid en meer betrokken op het moment dat hij de zorg in privésfeer moet verlenen.” Bovendien is ook gebleken dat de doelmatigheid van zorgorganisaties toeneemt als zij investeren in de samenwerking en afstemming met mantelzorgers. Cliënten, medewerkers en mantelzorgers zijn tevredener, er zijn minder klachten en confl icten tussen familie en medewerkers, er is minder verzuim en de kwaliteit van de zorg is beter. Dat blijkt allemaal uit een onderzoek van de organisatie voor gezondheidsonderzoek en zorginnovatie, ZonMw.

ZELFSTANDIG WONEN

JOHAN LAMBREGTS Organisator Week Chronisch Zieken

GRENZEN BEWAKEN

zorg verlenen aan een bekende of geliefde. Om te voorkomen dat mantelzorgers de zorg voor hun naasten niet meer aankunnen, is onder andere het inschakelen van een wijkverpleegkundige een goede optie. Lambregts: “De wijkverpleegkundige komt steeds meer in beeld. De mantelzorger kan hier goede afspraken mee maken om samen helder te krijgen wie wat doet en wanneer. Bovendien kun je aan de wijkverpleegkundige aangeven wat je wel en niet wilt, om zo samen tot een indeling te komen die voor alle partijen werkt. Belangrijk is namelijk wel dat je je eigen grenzen bewaakt en je eigen dingen blijft doen. Op die manier behoud je de energie die je nodig hebt om een goede mantelzorger te zijn.”

Mantelzorg legt vrij veel druk bij de mantelzorger. Want behalve het eigen werk en het eigen sociale netwerk, wil de mantelzorger ook graag optimale

Voor meer informatie over het symposium ‘Revalidatie en mantelzorg’: www.chronischziek.nl



Voor ex-revalidanten en anderen met een lichamelijke handicap of somatische aandoening die geen beroep kunnen doen op mantelzorg, zijn er speciale voorzieningen zoals het Fokuswonen. De Fokuswoningen, die te vinden zijn in heel Nederland, zijn voorzien van een alarm-intercomsysteem dat verbonden is met een nabijgelegen hulppost, de ADL-eenheid. Van daaruit verleent Fokus assistentie bij algemene dagelijkse levensverrichtingen; 24 uur per dag, zeven dagen in de week. Aan de buitenkant verschillen de Fokuswoningen niet van andere woningen: ze liggen verspreid in een woonwijk of appartementengebouw. De cliënt huurt de woning van de woningcorporatie. Dankzij het Fokuswonen heeft de cliënt alle regie in handen en kan hij in alle vrijheid het leven leiden zoals hij dat wil.

NOVEMBER 2013

Optimale kwaliteit van leven Een ziekte, ongeval of aangeboren aandoening kan leiden tot een leven met een lichamelijke beperking. Medisch specialistische revalidatie speelt dan een belangrijke rol. Deze zorg biedt een specifiek op de patiënt afgestemde, intensieve, behandeling. Bij deze behandeling zijn verschillende disciplines betrokken, zoals de revalidatiearts, de fysiotherapeut, de logopedist en de ergotherapeut. Het doel is optimaal herstel, zelfredzaamheid en weer deelnemen aan de maatschappij.

Meer informatie over medisch specialistische revalidatie: www.revalidatie.nl Revalidatie Nederland, Oudlaan 4, Postbus 9696, 3506 GR Utrecht, 030 2739384 [email protected], www.revalidatienederland.nl

De leden van Revalidatie Nederland bieden met al hun locaties een dekkend landelijk netwerk voor medisch specialistische revalidatie van goede kwaliteit: - Adelante, Hoensbroek - Bethesda Ziekenhuis, Hoogeveen - Capri Hartrevalidatie, Rotterdam - Centrum voor Revalidatie-UMCG Beatrixoord, Haren - De Hoogstraat Revalidatie, Utrecht - De Vogellanden, Centrum voor Revalidatie, Zwolle - Gemini Ziekenhuis, Den Helder - Libra Revalidatie & Audiologie, Eindhoven - Lievensberg Ziekenhuis, Bergen op Zoom - Maasstad Ziekenhuis, Rotterdam - Merem Behandelcentra, Huizen - Militair Revalidatiecentrum Aardenburg, Doorn - Revalidatiepraktijk RAP Revalideren Activeren Participeren, Heerlen - Reade, Amsterdam - Revalidatie Friesland, Beetsterzwaag - Revalidatiecentrum van de St. Maartenskliniek, Ubbergen - Revant Revalidatiecentrum Breda, Breda - Revant Revalidatiecentrum Lindenhof/ Reigerbos, Goes - Rijndam revalidatiecentrum, Rotterdam - Rijnlands Revalidatie Centrum, Leiden - RMC Groot Klimmendaal, Arnhem - Roessingh, Centrum voor Revalidatie - Sophia Revalidatie, Den Haag - Stichting Heliomare, Wijk aan Zee - Tolbrug, Den Bosch - UMC St. Radboud, Nijmegen - ViaReva, Apeldoorn - VieCuri, Venlo - VU medisch centrum, Amsterdam

14 INNOVATIES REVALIDATIE

NOVEMBER 2013

 Robert van den Berge

SHOW YOUR RESULTS

Het bedrijf Silverfit maakt gebruik van serious games voor revalidatie en ouderenfitness

Serieuze spellen dragen bij aan genezing E In bovenstaande grafiek worden de resultaten weergegeven van de 6 minuten wandeltest voor de operatie gemeten en na de fysiotherapeutische behandeling.

DOOR: SIMON DE WILDE Meten is weten, ook in de zorgsector. Frank Duijff ontwikkelde innovatieve software waarmee de resultaten van de ketenzorg bij knie-, schouder- en heupoperaties inzichtelijk worden.

TRANSPARANT PRODUCT

een nieuwe knie nodig heeft. Volgens

“Met dit Ketenzorg Informatie Out-

Gxlmļ## jlqj# mh# yurhjhu# yrrudo# di# rs# gh#

come Systeem (KIOS) hebben we een

kwaliteit van de arts. “Dan hoorde

product ontwikkeld dat zorgt voor

je via via dat een bepaalde arts een

transparantie. De patiënt kan op ter-

vriendelijke man was en prettig in de

mijn zien hoe een ziekenhuis scoort.

omgang. Maar het gaat natuurlijk over

De ziekenhuizen hebben vergelij-

de kwaliteit van het totale product.

kingsmateriaal en kunnen hun kwa-

Wat je wilt weten, is hoeveel meter



liteit verbeteren en zorgverzekeraars

n de medische wereld wordt van ziekenhuizen steeds meer verwacht met resultaten te komen over de geleverde kwaliteit van zorg rondom operaties en behandelingen. “Show your results, noemen we dat”, }hjw# rqghuqhphu# Iudqn# Gxlmļ#/# die van huis uit fysiotherapeut is. Vanuit die gedachte ontwikkelde Gxlmļ##vdphq#phw#gulh#froohjd0i|vlr0 therapeuten en de maatschap orthopedie van het ziekenhuis Kennemer Gasthuis in Haarlem een software programma waarmee resultaten voor en na knie-, heup- en schouderoperaties gemonitord en inzichtelijk gemaakt kunnen worden. Niet alleen in Nederland vindt deze lqqrydwlh# }lmq# zhj/# Gxlmļ## zrugw# wrw# in China en Zuid-Korea uitgenodigd om lezingen te geven.

I

je kunt lopen als je aan de revalidatie ehjlqwĤ/#}hjw#Gxlmļ#1#Phw#dooh#jhphwhq# data die anoniem in de cloud staan, zhhw# Gxlmļ## elmyrruehhog# gdw# wlmghqv#

WAT JE WILT WETEN, IS HOEVEEL METER JE KUNT LOPEN ALS JE AAN DE REVALIDATIE BEGINT

een 6 minuten wandeltest je 500 meter moet kunnen lopen met een nieuwe knie. Het einddoel is bijvoorbeeld dat een patiënt weer twee uur kan wandelen of 18 holes kan golven.

INTERNATIONALE INNOVATIE Inmiddels gebruiken vijftien ziekenhuizen in Nederland het systeem van

zijn hierdoor in staat goede kwaliteit

Gxlmļ#1# ģGh# Uddg# ydq# Ehvwxxu# +Shwhu#

zorg in te kopen.” Het eindresultaat

ydq# Eduqhyhog,# ydq# khw# Nhqqhphu#

moet zijn dat de kosten van de zorg

Gasthuis is laaiend enthousiast en

afnemen, de kwaliteit ervan omhoog

wil graag dat andere afdelingen ook

gaat en de veiligheid toeneemt. “Op

metingen uitvoeren. Zorgverzekeraar

deze manier zijn er alleen maar win-

Achmea ziet ook de potentie van het

qdduvĤ/#}hjw#Gxlmļ#1

inzichtelijk maken van cijfers over kwaliteit. “We werken aan een weten-

NIEUWE KNIE

schappelijk publicatie over het onder-

Als voorbeeld geeft hij iemand die

zhusĤ/#}hjw#Gxlmļ##phw#hqljh#wurwv1#



MRC Aardenburg Korte Molenweg 3 3941 PW Doorn T 0343 598 620 (afsprakenbureau) E [email protected] I www.mrc.nl

Militair Revalidatie Centrum Aardenburg MRC Aardenburg is het behandel- en expertisecentrum voor militairen en burgers op het gebied van medisch specialistische revalidatiezorg en orthope-

r is door politieke, economische en maatschappelijke veranderingen steeds meer druk op de zorgsector. Zowel de vraag als het aanbod verandert hierdoor enorm. Woningen kunnen met eenvoudige grepen aangepast worden aan die veranderde zorgvraag. Dan hebben we het zeker niet alleen over wandgrepen op een badkamer. Er zijn legio ontwikkelingen op technisch gebied die mensen helpen in hun eigen woonomgeving. Stichting Smart Homes is het kenniscentrum op gebied van domotica (woningautomatisering) en slim wonen. Zij doet onder andere gebruikersonderzoek naar nieuwe producten, vaak in Europees verband. Belangrijk is hoe die innovaties uiteindelijk geaccepteerd worden door de mensen die ze nodig hebben. Zoals eenieder met een Wii thuis voor de lol oefeningen kan doen, zijn er ook digitale spellen die specifiek gericht zijn om mensen zowel cognitief als fysiek vlak te trainen. Deze noemen we serious games; serieuze spellen. De één kan worden gespeeld op tv, de ander via een dien-

Wij garanderen excellente revalidatiezorg voor militairen én burgers: direct beschikbaar en uitstekend van kwaliteit MRC Aardenburg is uniek in Nederland. Wie bij ons

revalidatiezorg binnen een setting van teamwork en

revalideert, heeft als einddoel een zo groot mogelijke

ƃ[Yf\gƄe]flYdal]al&

maatschappelijke participatie binnen de mogelijkheden nYf \] YYf\g]faf_ g^ Zd]kkmj]& Gfk egllg ak ƃƭl ^gj

MRC Aardenburg is koploper in (militaire) revalidatie-

Y[lagf$ƭl^gjda^]Ƅ&OabeYc]f_]ZjmacnYfj]ngdmlagfYaj]

zorg aan mensen met aandoeningen in het houding- en

technische hulpmiddelen om onze revalidanten te laten

bewegingsapparaat. We lopen voorop met het gebruik

revalideren. Dit doen wij door het bieden van excellente

van Virtual Reality systemen, zoals CAREN en GRAIL.



DOMOTICA HOUDT ZORG BETAALBAAR ergrijzing, tekort aan zorgprofessionals, toenemende druk bij mantelzorgers en beperkte zorgbudgetten. Zorgorganisaties en beleidsmakers moeten belangrijke knopen doorhakken voor de zorg van de toekomst. Ehealth komt steeds meer in beeld als noodzakelijke ondersteuning. Vele technologische ontwikkelingen, gaande van huisautomatisering over zorg-op-afstand tot robots bieden veelbelovende kansen om een gezond, actief en waardig leven te verlengen. Hoewel ‘koude’ technologie en ‘warme’ zorg elkaar op het eerste zicht tegenspreken, zijn er steeds meer voorbeelden die aantonen dat deze twee complementair zijn, en elkaar versterken. Dankzij domotica blijft de zorg

V

 Kenneth Tan

dische hulpmiddelen.

stenplatform. Bij het maken is er rekening mee gehouden dat spelers geen computerervaring nodig hebben. Zo krijgen mensen die last hebben van evenwichtsstoornissen – denk ook aan mensen met Parkinson – een op hen gericht spel aangeboden. De spellen zijn uitdagend waardoor mensen opgaan in de virtuele wereld en vergeten dat ze aan het trainen zijn. Ook zijn er spellen om het geheugen te trainen en nieuwe dingen te leren. Serious games kunnen zelfs gekoppeld worden aan sensoren in de woning, die kunnen registreren dat iemand te weinig drinkt tijdens een training. Het spel stimuleert de speler dan wat te drinken. Deze vorm van het thuis doen van (fysiotherapie) oefeningen motiveert enorm. Smart Homes toont aan dat techniek op een prettige manier bijdraagt aan het stabiliseren van klachten of de genezing kan versnellen. Tijdens de Beurs domotica & slim wonen die op 20 en 21 november plaatsvindt in het Eindhovense Evoluon worden de nieuwste ontwikkelingen getoond.

toegankelijk en betaalbaar. Dienstenplatformen bieden ouderen toegang tot informatie, ondersteuning en sociaal contact. Ze kunnen videobellen met familie, informatie zoeken over lokale activiteiten en online beweegprogramma’s volgen. Met behulp van telemonitoring apparatuur, sensoren in huis en intelligente kleding wordt de gezondheid van op afstand gevolgd. Dokters kunnen vervolgens ingrijpen wanneer nodig. Elke dag verschijnen nieuwe producten en technologieën op de markt. Veel zorgorganisaties hebben al geëxperimenteerd, maar de grootste uitdaging is om de weg te vinden in de Ehealth-wildgroei, juiste keuzes te maken en technologie goed in te zetten.



REUMA & REVALIDATIE ROTTERDAM 15

NOVEMBER 2013

RRR: hét revalidatiecentrum voor ouderen Wanneer iemand op oudere leeftijd in een ziekenhuis opgenomen wordt, bestaat de kans dat hij of zij vervolgens in een verpleeghuis belandt. Dit kan worden voorkomen door de kennis over behandelmogelijkheden van ouderen te combineren met de kennis van revalidatieartsen. Het centrum voor Reuma en Revalidatie Rotterdam (RRR) is een behandelcentrum voor ouderen, erkend als revalidatiecentrum. Het RRR leert patiënten hoe zij beter worden en beter blijven, waardoor 80 procent naar huis terugkeert. eel ouderen komen na een beroerte, orthopedische ingreep, amputatie, reumatische-, hart- of ademhalingsaandoening, trauma of andere medische (multi)problematiek in aanmerking voor revalidatie. Zij hebben allen één ding gemeen: er is vaak meer aan de hand dan alleen die ene aandoening. Bij het revalidatietraject in RRR zijn altijd een specialist ouderengeneeskunde (SOG) én een revalidatiearts betrokken. De intensiteit van behandeling en belastbaarheid van de patient bepalen het revalidatietraject.

NIEUW DUURZAAM REVALIDATIECENTRUM Wim van Deventer, directeur RRR: “Begin volgend jaar start de bouw van een nieuw, duurzaam revalidatiecentrum. Wij willen aan de hand van bewezen resultaten een revalidatiecentrum bouwen, dat tevens dienst doet als kenniscentrum. Coresta, een specialist op het gebied van ontwikkelen, bouwen en financieren in de gezondheidszorg, ondersteunt ons hierin. Het geld is afkomstig van commerciële instellingen, particulieren en de Vrienden van het RRR. Voor de bouw van een therapeutisch zwembad komen wij nog één miljoen euro tekort. Het geld hiervoor verwachten we in te zamelen door giften van privépersonen en fondsen. Eén van de initiatieven is het kunstproject ‘Beter Gezicht’ van Jos Looijse, zie www.betergezicht.nl.

V

KLINISCHE REVALIDATIE Door de kennis, kunde en ervaring in combinatie met een natuurrijke omgeving weet het RRR een groot deel van haar patiënten weer zelfstandig te laten functioneren. Dat ondervond ook Paula den Haring (75). “Na een opname van vier dagen in het ziekenhuis als gevolg van een beroerte, kwam ik bij in het RRR. Ik kon niks meer; mijn linkerkant was volledig verlamd. Ik startte onder leiding van de revalidatiearts de verschillende intensieve behandelingen. De bosrijke

Paula den Haring en Wim van Deventer

omgeving, oefenen in de revalidatietuin, een moderne fitnesszaal met apparatuur speciaal voor ouderen, schilderen met de creatief therapeut, heerlijke gerechten van de eigen koks en de wandelingen naar de moestuin hebben zeker bijgedragen aan mijn herstel.”

KWALITATIEVE BEHANDELING Het RRR bewijst dat revalidatie op hoge leeftijd effect heeft. Maar liefst 95 procent van de patiënten beveelt RRR aan bij anderen. Dit geldt ook voor Den Haring: “Ik ben blij dat ik naar RRR ben gegaan, ondanks dat mijn familie verder moest reizen dan eerst. Het loont voor de rest van je leven om de kwaliteit van de behan-

deling voorop te stellen en niet het gemak voor de familie van verzorging dichtbij. En toen ze het resultaat zagen, was iedereen blij en waren ze het daar helemaal mee eens.”

POLIKLINISCHE REVALIDATIE Een succesvolle klinische behandeling, wordt vaak gevolgd door nabehandeling in de polikliniek. Daardoor is de patiënt sneller thuis. De combinatie van behandeling, training, educatie en groepsgesprekken, individueel en in groepsverband, heeft ervoor gezorgd dat ik zelfstandiger ben geworden. Nu kunnen mijn familie en ik beter omgaan met mijn beperkingen en kan ik langer zelfstandig functioneren.”



MAAR LIEFST 95 PROCENT VAN DE PATIËNTEN BEVEELT HET RRR AAN BIJ ANDEREN.

Samenwerking E lke dag zorgt het RRR dat 140 patiënten, 35 behandelaars en 300 afspraken in 25 ruimtes een plek hebben, een enorme uitdaging. “Het RRR werkt hiervoor samen met Bostec en Imtech ICT Healthcare. De invoering van een centrale planning en de flexibele inzet van personeel en bedrijfstijdverlenging is effectief”, zegt Van Deventer. “Er is meer aandacht gekomen voor de patiënt in het RRR. Door de inzet van vervoerders zijn patiënten op tijd bij hun afspraak.” Samenwerken is van wezenlijk belang, zowel voor de patiënt als voor het RRR zelf. Regelmatig komen zorgaanbieders uit binnen- en buitenland op bezoek om praktijkervaringen te delen. Dit jaar zijn 140 zorgaanbieders gestart met projecten om ouderen te revalideren. Het RRR stelt de verzamelde en vastgestelde

kennis beschikbaar. Zorgverzekeraars zijn geïnteresseerd in deze gegevens, waarmee zij gezondheidswinst wetenschappelijk kunnen aantonen. Het RRR is lid van de Vereniging Samenwerkende Algemene Ziekenhuizen (SAZ). De SAZ-ziekenhuizen komen in samenwerking met verzekeraar a.s.r. en DSW Zorgverzekeraar met een ziektekostenpolis: de BeterDichtbij Polis. Bij de SAZ-ziekenhuizen staat één ding voorop: de menselijke maat, oftewel persoonlijke aandacht. Behalve patiënten en zorgverzekeraars zijn ook ziekenhuizen enthousiast over RRR. Onder andere het Sint Franciscus Gasthuis, Havenziekenhuis, IJsselland Ziekenhuis en Erasmus MC zijn direct betrokken bij de ontwikkeling van ideeën die het RRR in praktijk brengt. Zo neemt het RRR als een van de weinige behandelcen-

Revalidatietuin RRR ontworpen door Piet Oudolf.

tra zeven dagen in de week, binnen 24 uur, patiënten op. Van Deventer: “Of wij de beste zijn? Het is moeilijk om dat zo te stellen. We zijn zeker niet de enige zorgorganisatie die aan het ontdekken is dat mensen ook op

hoge leeftijd kunnen herstellen van complexe aandoeningen. Lichaam en geest zijn plastischer en kunnen zich onder de juiste omstandigheden beter aanpassen dan tot voor kort werd aangenomen. Wanneer de ouders van

een van onze eigen medewerkers iets overkomt, laten zij hen in het RRR behandelen. Dat is natuurlijk wel een goed teken.”

www.RRR.nl