De cirkelredenering voorbij Column van Kees Kerstens, projectleider Kennisinstituut Duurzaam Verpakken. Uitgesproken tijdens de Verdiepingsbijeenkomst van het KIDV op 24 maart 2016: ‘Circulaire economie: Europa en Nederland’
Een cirkel is beter van een lijn, want een cirkel heeft geen begin en geen einde. Een waarheid als een koe, zou je zeggen. Of is hier sprake van een cirkelredenering, waarbij als juist wordt aangenomen wat nog bewezen moet worden? Dit gevoel bekruipt mij soms bij het ‘trending topic’ circulaire economie. Nemen we niet iets voor juist aan wat nog moet worden bewezen? Laat ik beginnen met het eerste woord: circulair. De principes van de circulaire economie zijn niet nieuw, die gebruiken we steeds weer opnieuw. Al in het nationaal milieubeleidsplan uit 1994 stonden de volgende twee aanbevelingen: 1) Koop diensten in plaats van goederen en 2) Circuleer goederen. We 1
circuleren de woorden dus al 22 jaar. In mijn eigen woorden betekent circulair gewoon een beetje netjes omgaan met onze aarde, zodat mijn kinderen en hun kinderen dat naar hartenlust kunnen herhalen. Netjes omgaan met grondstoffen, maar ook met energie en water, is vanuit dat perspectief niet meer dan logisch. Dan het tweede woord: economie. Juist in de verbinding tussen circulair en economie is er de laatste jaren veel te doen. Papieren bewijs voor de circulaire economie wordt breed aangevoerd. TNO en McKinsey overtreffen elkaar in het plaatsen van nog meer nullen achter het economisch effect waar de circulaire economie voor kan zorgen. Als al deze nullen wáár zijn en het circulaire gedachtegoed al meer dan 20 jaar bestaat, waarom werkt economie dan nog slechts marginaal circulair? Dit intrigeert mij. Blijkbaar zijn het bedenken van nieuwe business modellen en het maken van rapporten nog niet genoeg. Wat al deze recente aandacht voor de circulaire economie ons wel heeft gebracht, is een steeds bredere bewustwording dat de transitie van een 2
lineaire naar een circulaire economie een goed idee is. De ‘one million dollar question’ is echter: HOE? Afgelopen weekend las ik in de krant dat één van de redenen waarom zowel Trump als Sanders bij de Amerikaanse verkiezingen zo succesvol zijn, is dat zij de wijze les van de mannelijke Clinton tussen de oren hebben: “It’s the economy, stupid”. Het moet dus gewoon goedkoper worden om producten te repareren, te renoveren en te recycleren. Maar de realiteit van de korte termijn is omgekeerd. Zowel olie- als metaalprijzen zijn zo laag dat recycling puur vanwege de kosten niet altijd de eerste keuze is. De uitzending vorige week donderdag van Tegenlicht, genaamd ‘de doorbraak van duurzaam’, gaf mij hoop. Een sjeik in een mooi wit gewaad vertelde dat zijn zonne-energie project voor het eerst ter wereld goedkoper elektriciteit produceerde dan opwekking uit fossiele brandstoffen, in dit geval gas. De grote boodschap hier is dat blijkbaar het tipping point was bereikt, dat elektriciteit uit een duurzame 3
bron (de zon) goedkoper was dan elektriciteit uit een eindige bron (gas). Deutsche Bank verwacht dat zonneenergie over een paar jaar in 80 procent van de wereld goedkoper zal zijn dan gas of kolen. Het tipping point is dat men duurzame energie kiest, niet vanwege een visie op de wereld, maar uit kostenefficiency. Dat is een veel krachtiger middel. Het riep bij mij de vraag op wat het tipping point zou zijn op het gebied van producten en grondstoffen, de circulaire economie. Hét moment dat een verbouwereerde producent, al dan niet in een wit gewaad, voor de microfoon staat en vertelt dat zijn circulaire project gewoon kostenefficiënter was dan de lineaire variant. Want dan kunnen we in plaats van circulair praten ook grootschalig circulair gaan doen. Ik wens ons allemaal toe dat wij ergens in de komende jaren dit tipping point bereiken. Of het tegen die tijd de circulaire economie heet of we dan inmiddels alweer vijf ‘trending topics’ verder zijn, dat is mij een zorg. Misschien heet het tegen die tijd wel de lemniscaat economie. Een lemniscaat is namelijk beter dan een
4
cirkel, want een lemniscaat staat voor oneindigheid. Of is dat weer een cirkelredenering… En dan de kwinkslag. Want: geen column zonder goede grap. Gelukkig werd ik gisteren gewezen op het volgende plaatje, dat zowel de essentie van circulair aangeeft als een mooie opmaat is naar de borrel.
© Menno Ravenhorst
5
