De Tijdlijn van NLP: HISTORIE
Redactie
Oorsprong van NLP: ‘General Semantics’ van Alfred Korzybski
Dieptestructuur van NLP
De vooronderstellingen van NLP is geen loshangend
Het is er dus niet slechts één; het zijn er zeven:
bijproduct maar vormen het fundament van NLP. In de
1. Mensen reageren op hun eigen perceptie van de
De naam van Alfred Korzybski is bij NLP’ers
precies, die in NLP bewust en onbewust zijn
volgende passage legt Robert Dilts uit wat de centrale
bekend door één van de NLP-vooronderstellin-
opgenomen, hoe en door wie zijn ze daar geko-
rol is van vooronderstellingen gezien vanuit de kennis-
werkelijkheid. 2. Iedereen heeft hun eigen individuele kaart van de
gen: ‘De kaart is niet het gebied’. Van het com-
men en hoe zijn de weglatingen ontstaan waar-
leer of epistemologie, een tak van de filosofie. Robert
wereld. Geen enkele kaart van de wereld is meer
plete gedachtegoed van Korzybski dat NLP in
door Korzybski in NLP schijnbaar gereduceerd is
Dilts definieert het als volgt: ‘De vooronderstellingen
‘echt’ of ‘waar’ dan alle andere. 3. De betekenis van wat aan een ander gecommuni-
hoge mate geïnspireerd heeft, lijkt in de praktijk
tot een soort van ‘tegeltjeswijsheid’? In onder-
van NLP vormen de fundamentele epistemologie waar-
alleen deze ene ‘spreuk’ binnen NLP aan
staand artikel volgen we, in het kader van de
op de methodologie en de technologie van NLP is
ceerd wordt is de reactie die het oproept in die per-
Korzybski te herinneren. Welke delen van
‘Tijdlijn van NLP’, het spoor terug naar het oor-
gebouwd. Je kunt ze vergelijken met de fundamentele
soon, ongeacht de intentie van de communicator.
‘General Semantics’ van Korzybski waren het
4. In tegenstelling tot de meest ‘echte’ of meest
spronkelijke gedachtegoed van Korzybski dat een
begrippen van de Euclidische meetkunde. En, vergelijk-
belangrijk deel uitmaakt van het oorspronkelijke
baar met Euclides’ definitie van een ‘punt’, kunnen de
‘nauwkeurige’ kaart is de meest 'wijze' en meest
hart van NLP.
fundamentele uitgangspunten van NLP niet op objectie-
'medelevende' kaart die kaart die de grootste aan-
Like many other aspects of NLP, the basic NLP Presuppositions have been synthesized from a number of different fields, including: Alfred Korzybski’s General Semantics
ve wijze worden bewezen. Je kunt bijvoorbeeld niet objectief 'bewijzen', dat er werkelijk een positieve intentie achter een bepaald gedrag zit. Dat is waarom het beschouwd wordt als een 'vooronderstelling'. Je
Robert Dilts
tal en de meest rijke keuzeopties biedt. 5. Mensen beschikken potentieel over alle middelen die ze nodig hebben om doeltreffend te handelen. 6. Mensen maken de best beschikbare keuzes uit de
kunt evenmin bewijzen dat de ‘kaart niet het gebied is’
mogelijkheden die ze binnen hun Model of the
en dat 'er geen juiste kaart van de wereld is'.
World hebben. Hoe gek, slecht of bizar hun gedrag
Deze vooronderstellingen maken dus deel uit van de
ook lijkt, het is op dat moment in de tijd de beste
basisepistemologie van NLP - ze zijn de basis aanna-
keuze die voor die persoon beschikbaar is.
men (kennisleer: axioma’s) waarop de rest van het
7. Verandering wordt mogelijk door het in een bepaal-
model is gebaseerd. Dus, aanvaarden dat de vooron-
de context verrijken van het wereldmodel door het
derstellingen ‘dat de kaart niet het gebied is' of ‘dat er
inzetten van een hulpbron of het activeren van een
een positieve intentie achter elk gedrag steekt’ is uiteindelijk een kwestie van geloof. Als wij in plaats van
potentiële hulpbron. Hiermee is duidelijk dat dit een hoofdvooronderstelling
te wachten op het bewijs dat ze waar zijn deze vooron-
is waarvan deze zeven andere vooronderstellingen zijn
derstellingen aannemen, dan zullen wij ze tegenkomen
afgeleid.
of creëren in onze ervaring’ (Presuppositions, Anchor
Deze hoofdvooronderstelling in NLP: ‘De kaart is niet
Point, 1998)
het gebied’ is een verkorte weergave van de stelling
De kaart is niet het gebied
but, if correct, it has a similar structure to the territory,
van Korzybski: ‘A map is not the territory it represents, Over deze specifieke vooronderstelling die aan
which accounts for its usefulness’.
Korzybski ontleend is stelt Robert Dilts: ‘Als mens kun-
Uitgelegd betekent dat zoveel als: ‘Een kaart is niet het
nen we de werkelijkheid nooit kennen. We kunnen
gebied dat het vertegenwoordigt, maar als het goed is,
alleen weten wat onze perceptie van de werkelijkheid
dan heeft –omdat je nu eenmaal niet aan ‘kaarten
is. We ervaren en reageren op de wereld om ons heen
maken’ ontkomt– de méést bruikbare kaart een soort-
voornamelijk via onze zintuiglijke representatieve sys-
gelijke structuur als de structuur van het gebied’.
temen. Het is onze 'neuro-linguïstische' kaart van de geeft deze gedragingen betekenis, niet de werkelijk-
Alfred Korzybski, zijn werk, zijn leven
heid zelf. Het is over het algemeen niet de realiteit zelf
Graaf Alfred Habdank Skarbek Korzybski (1879-1950),
die ons beperkt of bekrachtigt, maar eerder onze kaart
was een Pools-Amerikaanse technisch wetenschapper
werkelijkheid die bepaalt hoe we ons gedragen en dat
40
I N z i c h t
j a a r g a n g
1 4 / 1
van de werkelijkheid.’ Waar NLP’ers spreken over
en filosoof die geboren was in een adellijke familie die
‘Model of the World’ hebben ze het over deze visie van
al generaties werkzaam was op technisch wetenschap-
Korzybski. Robert Dilts wijst hierbij in genoemd artikel
pelijk gebied. In zijn tienertijd sprak hij al vloeiend vier
op een clustering van gevolgtrekkingen die voortvloei-
talen: Pools, Russisch, Duits en Frans. Korzybski werd
en uit Korzybski’s ‘de kaart is niet het gebied’.
opgeleid aan de Technische Universiteit van Warschau
D e
T i j d l i j n
v a n
N L P
-
d e e l
3
41
De Tijdlijn van NLP: HISTORIE
entegen onder bepaalde omstandigheden, als individu
Engineering’. In dit boek, omschreven als: ’s werelds
en als groep wel gevoelig waren voor destructie. Hij
eerste wetenschappelijke benadering van Economie en
vroeg zich af wat het verschil was: wat deden die spe-
Ethiek, kwam hij met een zeer gedetailleerd nieuwe
cifieke (onder andere) bouwkundig ingenieurs ‘neurolo-
idealistische theorie over de mensheid: de mens als
gisch gezien’ waardoor ze bruggen bouwen die blijven
een unieke ‘tim-binding’ biologische soort.
staan en wat doen mensen ‘neurologisch gezien’ als ze
Het boek was in zes weken uitverkocht.
oorlog voeren, ruzie maken, rassen discrimineren,
Alfred Korzybski
ongelukkig zijn en elkaar uit haat en nijd de meest
Aristoteliaans ‘Model of the World’
verschrikkelijke dingen aandoen? Hij vermoedde dat dit
Korzybski merkte op dat onze taal gebaseerd is op
fenomeen veroorzaakt wordt doordat bijvoorbeeld een
Aristoteliaanse (zie kadertekst), generaliserende weer-
bouwkundig ingenieur zich bedient van de (neurologi-
gave van het universum, die draaide rond het idee van
sche) zuivere taal van de wis- en meetkunde waarin
vergelijkingen doormiddel van het werkwoord ‘zijn’
weinig misverstanden kunnen bestaan. Terwijl mensen
(‘is-ness’): ‘de hemel is blauw. De hond is dik. Het
zonder deze taal gemakkelijk met zichzelf en anderen
kussen is zacht. De wijn is zuur. Alles wat ik schrijf is
in problemen kunnen komen. Wat maakt mensen tot
waarheid’. Deze voorbeelden laten zien hoe we onze
‘mensen’? Met welke ‘taal’ sturen mensen hun ‘mind’
ervaring van de werkelijkheid definiëren als een serie
aan? Zijn oplossing van dit raadsel zou niet lang op
objecten, elk met verschillende kwaliteiten.
zich laten wachten.
Korzybski stelde dat de perceptie van ‘realiteit’ bepaald wordt door (beperkt) individueel perspectief en dat taal
‘E-prime’
Hij onderzocht vanuit vele disciplines als eerste de ver-
de werkelijkheid definieert. Hij stelde dat taal ons méér
schillen tussen mens en dier. Hij stelde vast dat dieren
van dienst zou zijn als het een meer relatieve weerga-
Korzybski werd geïnspireerd door Lycophrons vermijden van ‘IS’-en. Het zou kunnen maar staat niet vast dat in zijn zoektocht naar (multidisciplinaire) ‘state of the art kennis’, hij gestuit is op de Poolse filosoof Jan Lukasiewics (1878 – 1956) die na de afname van de interesse voor Aristoteles tijdens de Gouden Eeuw, opnieuw onderzoek ging doen naar de ‘Formele Logica”van Aristoteles, en hiermee in het begin/midden van de 20e eeuw, een opleving bewerkstelligde. Hoe dan ook: Korzybski deed een onderzoek met studenten. De ene groep mocht het werkwoord ‘zijn’ gedurende een zekere periode stelselmatig niet meer gebruiken, de andere wel. Het (zelf-)bewustzijn van de eerste groep nam aanzienlijk toe wat onder andere resulteerde in meetbaar betere studieresultaten. Na Korzybski’s dood werd dit ‘niet gebruiken van welke vervoeging van het werkwoord zijn’ geformaliseerd door een cursist van Korzybski, David Bourland. Het kreeg de naam ‘eprime’, of E-prime, waarbij de E staat voor ‘English’ dus English Prime.
door hun natuur slechts jagers (en verzamelaars) zijn
ve zou zijn van de kosmos zoals voorgesteld door
in hun overlevingsstrijd, terwijl mensen landbouw kon-
Einsteins relativiteitstheorieën, evenals de ontdekkingen op het gebied van de kwantumfysica. Beide bena-
als scheikundig ingenieur waarna hij zichzelf bekwaam-
den beoefenden als gevolg van een menselijk vermo-
de in wis- en natuurkunde. Tijdens de Eerste
gen om blijkbaar te anticiperen op de behoeften, van
deringen laten het idee van de objectieve weergave
Wereldoorlog diende hij als inlichtingenofficier in het
de ervaringen van voorgangers te leren en deze erva-
van de werkelijkheid los, en herdefiniëren de wereld in
Russische leger.
ringen gemakkelijk over te dragen aan volgende gene-
termen van relatieve processen.
Voor deze functie werd hij in 1915 uitgezonden naar
raties.
New York om wapenleveranties voor het Russische
Hij noemde deze unieke menselijke gedraging ‘time-
leger te controleren. Hij begon Engels te leren, een
binding’: het vermogen van mensen om in tegenstel-
‘Zijnsleer’ van Aristoteles
taal die later zijn favoriet zou worden en waarin hij zijn
ling tot dieren, met elke nieuwe generatie de draad
wetenschappelijke inzichten zou publiceren. De gevol-
precies dáár op te pakken, waar de vorige generatie
gen van de Russische Revolutie in 1917 deden hem
gebleven was door middel van overdracht met behulp
besluiten in Amerika te blijven en zijn krachten in te
van symbolen zoals de taal, van vader op zoon, moe-
In de ondertitel van het boek wordt de Griekse filosoof Aristoteles (384-322 BC) genoemd, bekend van de formele logica. De manier van denken van Aristoteles was analytisch, inductief: het destilleren van een algemeen geldende regel of waarheid, -een generalisatie- uit het doen en laten van het individu en de waarneembare werkelijkheid. Een van zijn belangrijkste wijsgerige stellingen is onder meer de zijnsleer (ontologie). Ze beschrijft als theorie over de werkelijkheid de eigenschappen of liever gezegd: het ‘zijn’ van het geheel van dingen. Waar dingen uit bestaan, hoe dingen veranderen (oorzaak en gevolg) en het meest algemene kenmerk van alle dingen: dat ze ‘zijn’ (de kat IS zwart, Piet IS een man, Ik BEN tevreden, jij BENT … enzovoort).
zetten voor de Poolse en Franse regering. In die WW
der op dochter, generatie op generatie. Hij noemde
1-jaren, heeft hij veel ellende gezien en is hij zelf drie
het: het unieke menselijk vermogen van ‘Standing on
keer gewond geraakt en was hij vooral uiterst begaan
the Shoulders of Giants’.
met het lijden van anderen door deze oorlog. Korzybski merkte op dat het tempo van de groei van Deze ervaringen leidden Korzybski ertoe om de oorza-
de menselijke kennis leek op een geometrische (expo-
ken van de periodieke bloedbaden die de beschaving
nentiële) progressie. Korzybski had het idee dat het
regelmatig troffen en overige menselijke ellende, nader
streven binnen het onderwijs om mensen ‘dierlijke of
te beschouwen. Hij vroeg zich of hoe het mogelijk was
mythologische’ (onder andere Darwiniaanse) theorieën
dat wij mensen zo geavanceerd zijn op het gebied van
over zichzelf te leren, er alleen maar verder toe bij-
wetenschap, wiskunde en technologie, maar ons tege-
droeg dat afschuwelijke gebeurtenissen zoals in de
lijkertijd zo primitief gedragen met elkaar? De steeds
recente oorlog in stand gehouden dan wel gecreëerd
De ‘tegenfilosoof’ Lycophron
groter wordende kloof tussen de vorderingen op deze
werden.
(technische) wetenschapsgebieden en de vaak beperkt
Een bevriende bioloog (Jacques Loeb) en een bevrien-
blijvende kwaliteit van menselijk onderling functione-
de hoogleraar Mathematica (Cassius Jackson Keyser)
Een tijdgenoot, de filosoof Lycophron maakte bezwaar tegen de beperkende ‘labeling’ (identificatie) die door het woord ‘is’ ontstond. Piet IS een man, hij IS 34 jaar, hij IS getrouwd, IS accountant, hij IS Nederlander en IS gemotiveerd. Dat zijn een hoop ‘IS’-en, een hoop ‘labels’. Lycophron stond voor om in het kader van het zo veel
ren, had zijn aandacht. Het menselijk functioneren hel-
moedigden Korzybski aan om deze theorie te publice-
pen bevorderen werd uiteindelijk zijn levensmissie. Zo
ren en, met aanzienlijke hulp van de wiskundige
realiseerde hij zich dat bijvoorbeeld bruggen, oorlog of
Keyser, verschijnt in 1921 zijn eerste boek: ‘Manhood
niet, doorgaans niet instorten, maar dat mensen daar-
of Humanity: The Science and Art of Human
42
mogelijk benaderen van de werkelijkheid, het werkwoord ‘is’ in geen enkele vorm meer te gebruiken. ‘Aristoteles IS een Griek’ wordt dan: ‘Aristoles, Griek’. Aristoteles pareerde Lycophron met de definitie van een classificatie, een aantal verschillende soorten van ‘zijn’: ‘zijn’ in de zin van: plaats, positie, kwaliteit (is accountant), kwantiteit (is 34 jaar), ‘zijn’ als actueel of potentieel, als waar of onwaar. Volgens bronnen is Lycophron met alle macht geridiculiseerd door Aristoteles (‘mijn wijsgerige stelling is beter dan de jouwe’) en hij werd door Aristoteles (om wat we tegenwoordig ‘marketingoverwegingen’ zouden noemen: een ‘mooiprater’ en een ‘praatjesmaker’ genoemd. Dit zou de reden zijn waarom ‘niemand ooit meer iets over Lycophron gehoord heeft’. Zijn aanzet tot ‘E-prime’ om meer zuivere taal te gebruiken voor (de weergave van) perceptie, staat echter buiten kijf.
I N z i c h t
j a a r g a n g
1 4 / 1
D e
T i j d l i j n
v a n
N L P
-
d e e l
3
‘IS’-en, E-prime en… NLP Wat heeft E-prime (zuiver niet-labelende) taal met NLP te maken? Alles, hoewel het in feite een duizenden jaren oude discussie is. Het gaat op identiteitsniveau over bewustzijn, zelfbewustzijn en verrijking van de opties in het wereldmodel en (meer) effectieve communicatie met zelf en anderen. Het spoor van ‘E-prime’ is in de loop van de tijd een beetje verlaten omdat de identificatie soms wel klopt (Londen IS een andere stad dan Berlijn). De essentie van de achterliggende manier van ‘niet identificerend denken en praten’ geldt nog steeds.
43
De Tijdlijn van NLP: HISTORIE
Science and Sanity
General Semantics
‘General Semantics’ is een systeemvakgebied dat zich
wel onbeperkt toe in staat. Het verwijst ook naar het
In de navolgende twaalf jaren zette Korzybski, naast
Vanuit een functionele mensbeelddefinitie (niet wat
bezighoudt met de ‘geestelijke gezondheid van de
onderscheiden van abstractieniveaus. Abstraheren, in de context van Korzybskis model verwijst naar conti-
zijn onderzoek naar de relatie tussen taal en het
mens is, maar wat mens doet) en een theorie
menselijke soort’ die hierdoor ook een nieuwe, baan-
zenuwstelsel, zijn multidisciplinaire onderzoek naar
over de mensheid als een ‘time-binding’ soortklasse,
brekende ‘algemene theorie van psychotherapie’ ople-
nue fysiologische-neurologische activiteiten of proces-
‘Time binding’ als menselijke factor (met name ‘hoe
formuleerde Korzybski in ‘Science and Sanity’ zijn ‘niet-
verde omdat met de ontwikkeling van GS de verant-
sen die optreden op niet-verbale niveaus. Anders
mensen dat precies doen) voort en streefde naar een
Aristoteliaanse systeem General Semantics’ (GS). Het
woordelijkheid voor de eigen perceptie, het eigen
gezegd, abstraheren is iets dat je lichaam-hersen-
synthese tussen verschillende wetenschappen op
heeft ondanks het woord ‘semantics’ geen relatie met
wereldmodel in de zin van onder andere overtuigingen
zenuwstelsel continu aan het doen is, ongeacht of je je
gebied van de menselijke perceptie.
de semantische wetenschap in de zin van de studie
en emoties, niet langer meer als ‘vaststaand’ en onver-
daarvan bewust bent. Je creëert een verklaring, over
Hij bestudeerde de nieuwste wetenschappelijke inzich-
naar de betekenis van woorden. GS is ‘een manier van
anderbaar te beschouwen.
een verklaring, over een verklaring, enzovoort. De ver-
ten op gebied van wis- en natuurkunde, antropologie,
denken’ en een attitude gebaseerd op de stelling dat
‘General Semantics’ is ook een systeemdiscipline op
schillende niveaus die Korzybski definieert in dit sche-
biologie, chemie en neurologie om te leren hoe in deze
wetenschap en wiskunde het ‘menselijk denken op z’n
basis van een 'algemene theorie van de time-binding’,
ma verwijzen naar aspecten van het totale proces: dui-
wetenschappen geëvalueerd wordt. Hij ging in de leer
best’ vertegenwoordigen. In zijn streven naar ‘Sanity’
een methode voor het bewust verbeteren op ieder acti-
delijk gedifferentieerde manieren of soorten van de
bij en samenwerken met de psychiater William Alanson
voor de mensheid en zijn onderzoek onder patiënten
viteitengebied en stelt dat we vooruitgang kunnen boe-
abstractieactiviteit.
White in het St. Elizabeth's Hospital in Washington om
(de ‘insane’) stelt Korzybski in ‘Science and Sanity’ dat
ken in onze menselijke relaties en in wat we totstand-
de manier waarop psychiatrische patiënten hun realiteit
‘sanity’ voor de individuele mens en de mensheid
brengen. Hiervoor is bewuste time-binding noodzaak-
Het SD proces
waarnemen te bestuderen. Hij modelleerde de verschil-
bereikt kan worden door volkomen bewustwording van
elijk net zoals de bewustwording van de methode en
De parabool E (‘event’, gebeurte-
lende stijlen van evalueren van de wetenschappers als
de perceptie en betekenisgevingprocessen.
principes van het ‘Structural Differential’ model.
nis of ‘dingen’) staat voor ‘wat er gaande is’ (WEGI), of beter
die met hun werk bezig waren en van de psychiatrische patiënten. Hij beschouwde
‘General Semantics’ benadrukt tevens dat de mensheid
gezegd, wat we afleiden uit wat er
daarbij de eerste als de beste en de laat-
een onderling afhankelijke ‘time-binding’ klasse van het
gaande is in de wereld om ons
ste als de slechtste vorm van menselijke
leven vormt met betrekking tot verantwoordelijkheids-
heen, of we er nu van bewust zijn
beoordeling van de realiteit. Deze onder-
gevoel, plicht tegenover anderen en de toekomst. Als
of niet. Elk punt of gat in de para-
zoeksresultaten legden uiteindelijk de
zodanig houdt ‘General Semantics’ zich bezig met de
bool staat voor een specifiek
basis voor General Semantics.
kwaliteit van de menselijke relaties: intrapersoonlijk,
aspect of kenmerk op sub-micro-
If words are not things, or maps are not the actual territory, then, obviously, the only possible link between the objective world and the linguistic world is found in structure, and structure alone. Alfred Korzybski
sociaal, professioneel, interpersoonlijk, nationaal, inter-
scopisch procesniveau, of een
nationaal, milieu, enzovoort.
‘evenement’ niveau dat WEGI
Veel NLP’ers houden van: doen, ervaren. Dat is ook
omvat. WEGI omvat ‘Alles’, dus
wat Korzybski in ‘Science and Sanity’ nadrukkelijk stelt
ook radiogolven, lichtgolven, suba-
dat hij geen wondermiddelen geeft maar dat de erva-
tomaire deeltjes, zuivere informa-
ring leert dat wanneer de methoden van de General
tie, enzovoort: van micro- tot
Semantics worden toegepast, de resultaten meestal
macro-universeel. De rafelrand
erg nuttig zijn, zowel in beroepsmatige toepassingen,
van de parabool suggereert een
het structureel differentiaal model
als in alle vormen van onderwijs en in alle vormen van
‘niet begrensd zijn’ en kan dus
menselijke onderlinge relaties. Als er slechts over
woorden voortgezet tot in het
gesproken wordt en ze niet worden toegepast, kan
Oneindige, met alles wat daar deel van uit maakt.
geen resultaat worden verwacht. De cirkel ‘O’ (voor ‘object’) vertegenwoordigt zo'n
Hij ontwierp hiertoe het ‘Structureel de talrijke artikelen en hield voordrach-
Structureel Differentiaal; het NeuroLinguïstische model van GS
van WEGI, van de zintuigen en het zenuwstelsel waar-
ten. In 1933, publiceerde hij, na daar zes
Alfred Korzybski ontwikkelde dit model als een middel
mee je een zintuiglijke weergave maakt van je interac-
Differentiaalmodel’ (zie onder), publiceer-
menselijke interactie met WEGI. Het is de perceptie
jaar onafgebroken aan gewerkt te heb-
om het proces dat hij ‘abstracting' (simplificaties met
tie met WEGI. De lijnen (‘strings’) die van het ‘event’
ben, zijn belangrijkste en meest bekende
verlies aan informatie) noemde, te visualiseren.
niveau wel aansluiten op ‘object’ niveau, zijn een spe-
boek als een verslag van zijn voortschrij-
Korzybski beschrijft in dit model hoe het proces van
cifiek aspect of kenmerk van WEGI die je (wel) kunt
dende kennis, inzicht en begrip en de for-
‘kaarten van het gebied maken’ tot stand komt.
oppikken en ervaren dat wil zeggen op een non-verbale
mulering van zijn theorie. De titel van dit
Het laat zien hoe perceptie elk moment werkt.
manier. De ‘strings’ die afkomstig zijn van de parabool
boek zou luiden: ‘Time-Binding: The
Het Structureel Differentiaalmodel is een weergave van
die je niet zintuiglijk kunt waarnemen, bijvoorbeeld
General Theory’. Op het laatste moment
wat er gebeurt tussen ‘gebied’ en ‘kaart’ en een leer-
radiogolven, hangen los en zijn niet verbonden met de
veranderde hij de titel in: ‘Science and
instrument om je bewust te maken van het abstractie-
cirkel van de perceptie. Er gebeurt veel om je heen dat
Sanity - An Introduction to Non-
proces (zie afbeelding).
je niet waarneemt (de ‘Magische 7 plus of min twee’:
Aristotelian’ Systems and General
Het verschil (‘differentiaal’) in ‘Structural Differential’
de beperking in onze capaciteit van informatieverwer-
Semantics’. Deze nieuwe titel verwees
verwijst naar een operationeel verschil tussen wat
king, George Miller, 1956).
volgens Korzybski veel nauwkeuriger
mensen doen en wat dieren doen; een dier is zeer
De cirkel naast ‘O’ verbeeldt de dierenmanier van per-
naar de uitkomsten van zijn onderzoek.
beperkt in staat te abstraheren, een mens is hier vrij-
ceptie en hun niet of nauwelijks gevolgtrekken.
44
I N z i c h t
j a a r g a n g
1 4 / 1
D e
T i j d l i j n
v a n
N L P
-
d e e l
3
45
De Tijdlijn van NLP: HISTORIE
Het ‘label’ D (‘Descriptive level’): Korzybski stelt dat
‘Structureel Differentiaal’ in Praktijk
we de werkelijkheid indirect, als abstractie creëren en
Voor Korzybski was het van groot belang om mensen
dat woord teksten lezen? Zeg eens hardop het woord
ervaren met onze zintuigen en dat we vervolgens die
van dit onbewuste proces bewust te maken. Hij heeft
‘luidspreker’… kun je door dit woord geluiden horen?
perceptuele abstractie gaan omzetten naar taal, als
hiertoe jarenlang vele, vele trainingen gegeven onder
Nee, het is … een weergave, een representatie. De
volgende abstractie.
de naam ‘Neuro-linguistics’. Om je een indruk en een
vraag is dan: wat is er gebeurd met de representatie
Het label D is het eerste verbale niveau in het abstra-
gevoel te geven van dit bewustmakingsproces staan
door woorden (gedachten) van het ‘ding’, de ‘gebeurte-
herende proces van gebied naar kaart: het beschrij-
hieronder een paar oefeningen:
nis’ wat maakt dat zij niet het ‘ding’ of de ‘gebeurtenis’
heen maar ook (onbewust) jezelf definieert. Taal is ten-
Voor wat betreft het tweede (‘object’) niveau: als je
in zichzelf.
minste twee stappen verwijderd van de ‘werkelijkheid’.
hiernaast kijkt naar de afbeelding van de ‘optische illu-
Denk eens na over: dat als je praat, denkt of schrijft
Taal heeft dus niets te maken met de objectieve wer-
sie’ dan zie je met je eigen ogen dat visuele perceptie
over ‘water’ dat, hoe gedetailleerd je betoog ook
kelijkheid, het is de verbale weergave van je abstracte,
van een beeld niet de werkelijkheid representeert maar
is… je niet nat zult worden. Waar is het ‘oorspron-
subjectieve, zintuiglijke ervaring van de werkelijkheid.
een weergave: je visuele perceptie schiet heen en weer
vende niveau waarop je niet alleen de wereld om je
René Magritte
Zeg eens hardop het woord ‘beeldscherm’. Kun je op
ZELF zijn? Woorden zelf hebben geen betekenis van en
tussen òf de vaas of de
kelijke water’ gebleven waar je aan refereert? Wat is er IN die ‘vertaling’ naar woorden gebeurd,
Het label I (1, 2, x, enz.) staan voor de verschillende
gezichten. Beide afbeeldin-
waardoor het oorspronkelijk gerefereerde door de
niveaus van gevolgtrekkingen (‘inferences’) die je kunt
gen tegelijkertijd zien is
‘verpakking’ (weergave) in taal onbedoeld wezenlijk
creëren aan de hand van je ‘WEGI-Object-Description’-
onmogelijk.
veranderd is, en er geen 1 op 1 relatie meer blijkt
niveau-ervaring. Deze afgeleide gevolgtrekking zullen
Daarnaast: als we buiten
te hebben met de gebeurtenis waar je met woor-
bepalen welke zin of betekenis je geeft aan deze erva-
naar de lucht kijken, ervaren
den aan refereert?
ring. Zoals het schema aangeeft: het aantal mogelijke
(labelen) we de lucht als
Precies. Dat is wat er gebeurt in de dynamiek van
Whatever you say it is, it isn’t! Alfred Korzybski
gevolgtrekkingen, overtuigingen, theorieën, oordelen,
blauw. Hij is echter niet
perceptie, en vervolgens verwoording van de ‘realiteit’.
groen’ en ‘nee, ik ben niet lui’ wordt dan: ‘je kunt mij
conclusies, kortom: betekenisgeving is variabel.
blauw. Je hersenen fabrice-
Deze oefeningen geven je een idee van hoe je abstrac-
ervaren als lui’.) Experimenteer dan ook eens met de
ren aan de hand van de opti-
ties maakt. Een oefening om je bewust te worden van
verschuiving die optreedt als je ‘de of het’ stelselmatig
De pijl A van het niveau van eerst de beschrijving en
sche processen ‘blauw’ uit de
de abstractie ‘identificatie’ is dat je elke dag een tijdje
vervangt door ‘een’ (bijvoorbeeld ‘de waarheid over’
dan via de betekenisgeving door middel van generali-
verstrooiing en absorptie van
oefent met ‘E-prime’ (zie kadertekst) het benoemen
vervangen door: ‘een waarheid over’).
saties weer naar de ‘event’, verwijst naar een feed-
fotonen in de atmosfeer.
van je werkelijkheid waarin je je bevindt zonder in je
En, nadat je zenuwstelsel zich aangepast heeft aan een
woordkeus vormen van het werkwoord ‘zijn’ te gebrui-
meer realistisch, nieuw perspectief, zie dan hoe het je
de meest betekenisvolle conclusies van eerdere erva-
Op het derde niveau, daar
ken. (‘Dit is een pen’ wordt: ‘we noemen dit een pen’
bewustzijn verandert en daardoor je perceptie van de
en ‘het gras is groen’ wordt: ‘voor mij lijkt het gras
wereld waarin je (zelf) leeft.
backloop en naar de factor tijd. Met andere woorden, ringen, kunnen aspecten of kenmerken van ‘event’-
waar je taal gaat toepassen
niveau ervaringen worden die bij een volgende WEGI in
voor de weergave van je
de perceptie betrokken kunnen worden. Totdat je je
perceptie, vindt weer een
Omarming... en Kritiek
bewust bent, is dit ‘gebied naar kaart proces’ een auto-
‘kaart is niet het gebied’-ver-
General Semantics veranderde de
matisch onbewust proces.
vorming (generalisatie en
manier van kijken naar (zelf-)communicatie en therapie. Het is in veel
weglating) plaats.
wetenschapsgebieden omarmd. Namen
De levels worden niet zoals de illustratie weergeeft
Bewijs? Word je eens bewust van: de omgeving waarin
volgordelijk doorlopen; het is een gelijktijdig, simultaan
je nu zit te lezen. Dat kan online zijn of met het tijd-
die NLP’ers zullen aanspreken zijn
en lusvormig (‘loop’) continue proces waarbij de uitein-
schrift in je handen. Met welk zintuig dan ook, neem je
onder andere die van Fritz Perls. GS
delijke kaarten nog maar een zeer klein gedeelte van
omgeving in je op: stoel… computer… tijdschrift…
heeft een enorme stempel gedrukt op
de oorspronkelijke gebieden bevatten. Korzybski stelt
lamp? Benoem alles (hardop of in gedachten of maak
Gestalttherapie. Een tweede voorbeeld
dat de meeste mensen zich gedragen alsof deze kaar-
korte notities, al naar gelang je voorkeurssysteem)
is Virginia Satir die haar schatplichtig-
ten wel de gebieden zijn en dat is waar het mis gaat
waar je je bewust van bent tot aan: het geluid van de
heid aan Alfred Korzybski onomwonden
en de misverstanden, miscommunicatie en vele proble-
spelende kinderen op straat of het sudderen van je pan
verklaard zou hebben. Daarnaast:
men ontstaan. Hij noemt dat ‘Identificatie’, een staat
op het vuur. Gedaan?
Gregory Bateson. Hij was, multidiscip-
tussen ‘Sanity’ en ‘Insanity, te weten: ‘un-sanity’. Als
Ben je je bewust geweest van… je voeten? Nee, waar-
linair geïnteresseerd, (ook) een adept
je je identificeert met labels, concepten en overtuigen
schijnlijk niet, totdat je het woord ‘voeten’ hier las.
van General Semantics en heeft bij-
raakt je ‘mind’ geblokkeerd. Je bènt geen ‘mapping
Toen (nu) werd je je waarschijnlijk van je voeten
voorbeeld bij de jaarlijkse ‘Alfred
process’ (beroep, naam, leeftijd, titel, huidskleur, enzo-
bewust?
Korzybski Memorial Lectures’ in 1970
voort), want dat zijn abstracties en je bènt geen
Ander voorbeeld: beschrijf eens hardop, of in gedach-
een lezing gehouden waarin hij de
abstractie en onze (ware) identiteit reikt veel verder
ten, wat zich bevindt in je omgeving. Wat zie (voel,
boude uitspraak deed: ‘…I am not a
dan woorden en (zintuiglijke) perceptie. De oplossing
hoor) je? Je ziet misschien je bank… stoel… beeld-
well-read philosopher, and philosophy
die hij geeft is om open te staan om je ‘mind’ en je
scherm, je luidspreker.
is not my business. I am not a very
taal bewust te gaan gebruiken, in plaats van dat zij jou
Zeg eens hardop het woord ‘stoel’. Kun je daarop zit-
well-read anthropologist, and anthro-
gebruiken.
ten? Nee, niet op het woord!
pology is not exactly my business. But
46
I N z i c h t
j a a r g a n g
1 4 / 1
D e
T i j d l i j n
v a n
N L P
-
d e e l
3
47
De Tijdlijn van NLP: HISTORIE
I have tried to do something which Korzybski was very
interne oriëntaties -of evaluaties- niet noodzakelijker-
Korzybski en… NLP
… leren, door te modelleren, (bewuste) ‘standing on
much concerned with doing, and with which the whole
wijs zijn geformaliseerd. De analyse van dergelijke
Als de creatie van NLP in 1974 van start gaat met het
the shoulders of giants’, ‘Human Engineering’… holis-
semantic movement has been concerned, namely, I
‘levende reacties’ is het enige doel van ‘General
modelleren van tovenaars, zijn ten minste twee van de
tisch denken, multidisciplinaire benadering, streven
have studied the area of impact between very abstract
Semantics’ als een natuurlijke empirische wetenschap.’
drie magiërs thuis in het toen zo baanbrekende
naar een betere wereld…’ dit alles in het kader van zijn
and formal philosophic thought on the one hand and
Er zijn ook NLP-trainers van het tweede of later uur,
gedachtegoed van Alfred Korzybski. In de ontwikke-
levenslange onderzoekswerk op gebied van ‘Science of
the natural history of man and other creatures on the
zelfs in Nederland, die zich bewust zijn van de waarde
lingsjaren van het Meta- en het Miltonmodel resoneert
Man’.
other. This overlap between formal premises and actual
van het gedachtegoed van Korzybski. Je hoeft alleen
‘General Semantics’ volledig mee, niet alleen omdat
Je zou het bijna ‘NLP’ kunnen noemen, als het al niet
behavior is, I assert, of quite dreadful importance
maar naar de laatste edities van INzicht te kijken om
alle groepsleden er inmiddels mee bekend zijn maar
een eigen naam had: ‘General Semantics’. Als je de gereedschapskist van NLP bekijkt, kun je je
today…’
voorbeelden daarvan te vinden: Christina Hall, Michael
ook omdat Gregory Bateson als buurman en coach van
Deze ‘Memorial Lectures’, georganiseerd door het
Hall (‘Neuro-Semantics’ is onder andere gebaseerd op
de groep, op dagelijkse basis bij de ontwikkelingsgroe-
afvragen wat er, buiten specifiek ‘trancewerk en hypno-
‘Institute for General Semantics’, opgericht door
de (zelf-)reflexieve vermogens van mensen en voor
pen is betrokken. Beperken van de invloed van (delen
se’, niet door Korzybski is geïnspireerd. Het is duidelijk
Korzybski in 1938 en waar hij tot zijn dood in 1950
taal die in ‘General Semantics’ zijn beschreven), en
van) dit gedachtegoed tot slechts één ‘tegeltjeswijs-
dat de ‘Founding Fathers of NLP’ op de schouders van
aan was verbonden, worden elk jaar gehouden, tot
Robert Dilts. In het Nederlandse taalgebied heeft Rudy
heid’ lijkt niet een faire noch adequate representatie
deze ‘gigant’ staan: Alfred Korzybski, de vader van de
vandaag aan toe. Deze ‘Memorial Lectures’ waren niet
Vandamme aangedrongen op een NLP- grondslagenon-
(kaart)?
neuro-linguïstische structuur van ‘Sanity’.
alleen ingesteld om Korzybski te herdenken… Ook
derzoek van Korzybski (‘NLP in Ontwikkeling, een open
In bovenstaande beschrijving van het leven en werk
degenen die zijn werk toepassen en verder ontwikkelen
manifest’, 2005). In het rapport ‘Wat is NLP’ van het
van Korzybski heb je vast en zeker een hoop raakvlak-
(‘standing on the shoulders of giants’; het ‘Time-bin-
IEP in Nijmegen staat in het hoofdstuk ‘Taal en
ken met ‘NLP’ ontdekt? Niet alleen beschikte Korzybski
ding’ principe van Korzibski: ‘the unique human ability
Wereldbeeld’ een korte, eenduidige erkenning van het
zelf over wat we later een ‘NLP-attitude’ zouden noe-
to build on the achievements of others through the use
gedachtegoed van Korzybski voor de paradigmaver-
men. Hij werkte met de begrippen als: ‘zintuigen,
of symbols and languages’ worden al ruim een halve
schuiving die hij bewerkstelligde voor psychotherapie:
neuro, verbaal en non-verbaal, perceptie, wereldmodel,
eeuw jaarlijks in zijn geest belicht (wat de één kan,
de verantwoordelijkheid voor het eigen gedrag
dieptestructuur, oppervlaktestructuur, weglatingen, ver-
kan de ander leren). Naast dat de gemodelleerde tove-
(Perls/Gestalt) verschuift (dank zij medebetrekking van
vormingen, generalisaties, oorzaak/gevolg en nominali-
naars Perls en Satir ‘General Semantics’ toepasten en
belevingen zoals emoties en overtuigingen) naar ‘ver-
saties, verrijking van de wereldmodellen, … het woord
Gregory Bateson in 1972 in ‘Steps to an Ecology of
antwoordelijkheid voor het eigen wereldbeeld’.
‘meta’ in communicatie, het woord ‘neuro-linguïstisch,
Mind’ zijn integratie van ‘General Semantics’ gepubliceerd had, was daar natuurlijk vooraleerst de linguïst John Grinder. Hoewel hij gepromoveerd was op het werk van de linguïst Noam Chomsky die op zijn beurt ‘anti-Korzybski’ was, leidde al deze input ertoe dat alle leden van de complete Metagroep bekend werden
Literatuur en verder lezen:
gemaakt met de principes en uitgangspunten van
•
‘General Semantics’ (Abenteuer Kommunikation,
Korzybski, Alfred, Manhood of Humanity: The Science and Art of Human Engineering (1921)
Wolfgang Walker, 1996).
•
Korzybski, Alfred, Science and Sanity - An Introduction to Non-Aristotelian Systems and General Semantics
Kritiek kwam het meest uit de hoek van de filosofen.
(1933)
Hierop reflecteert Alfred Korzybski in het voorwoord
Voor de (onder zekere voorwaarden) legale on line ver-
van de derde druk, 15 jaar na de eerste verschijning
sie van de European Society for General Semantics:
van ‘Science and Sanity’. Hij geeft daarin onder andere
http://esgs.free.fr/uk/art/sands.htm
een saillant voorbeeld van één van die filosofen-
•
reviews en laat zien hoe foutgevoelig zijn werk is en
Korzybski, Alfred, The Role of Language in Perceptional Processes (concept,1950):
hoe makkelijk ‘the point’ van zijn werk door ‘Logici’
http://esgs.free.fr/uk/art/ak3.htm
wordt gemist. Hij ziet dat overigens niet bij de gemid-
•
Bateson, Gregory, Lezing Alfred Korzybski Memorial
•
Collected Writings: 1920-1950, 1st edition, (1990),
delde lezer. Voor wie nog niet precies weet wat ‘the
Lectures (1970): www.generalsemantics.org/akml
point’ is schrijft Korzybski een uitstekende samenvatting ervan: [pagina xxix] ‘De meeste 'filosofen', 'logici',
Edited by M. Kendig (Includes all of Korzybski's journal
en zelfs wiskundigen kijken naar dit ‘niet-
articles and some correspondence)
Aristoteliaanse systeem' vanuit de evaluatie van een
•
systeem van ‘formele niet-Aristotiaanse logica'; wat niet het geval is. Ze lijken op de één of andere manier
•
niet in staat om het natuurwetenschappelijke stand-
Lintner, David F., Article ‘Alfred Korzybski - Human Perception’ (2002): www.dflintnernlp.com
punt in te nemen dat alle wetenschap (wiskunde, 'logi-
•
ca', filosofie, enzovoort) het product is van de werking
•
van het menselijk zenuwstelsel, waarbij een soort van
48
Matherne, Bobby, Book review Science and Sanity (2007): www.doyletics.com/art/sciencea.htm
Hollander, Jaap, Wat is NLP: www.iepdoc.nl Institute for General Semantics: www.generalsemantics.org
I N z i c h t
j a a r g a n g
1 4 / 1
D e
T i j d l i j n
v a n
N L P
-
d e e l
3
49
