DE TIJDLIJN VAN NLP DEEL 2

DE TIJDLIJN VAN NLP DEEL 2

In dit nummer: Noteer alvast in je agenda!

4

jaargang 13 | no. 4 | De Tijdlijn van NLP

NLP & WETENSCHAP In dit artikel geeft Steve Andreas je een overzicht van belangrijke wetenschappelijke ontdekkingen die de principes van NLP lijken te ondersteunen. Daarnaast geeft hij je zijn visie op de (on-)mogelijkheden van de combinatie Wetenschap & NLP.

16

NLP & TOEPASSINGSGEBIEDEN Met NLP kun je nieuwe neuro-verbindingen leggen. Geldt dat ook voor mensen die hersenletsel hebben opgelopen? In het artikel NLP & (niet aangeboren) Hersenletsel geeft Zita Schwab, ervaringsdeskundige op dit gebied je zicht op wat NLP voor haar betekent.

20

THEMAKATERN - DE TIJDLIJN VAN NLP In dit katern tref je artikelen over belangrijke NLP-ontwikkelaars zoals Judith DeLozier en Chris Hall. In het kader van NLP-historie wordt een 3e ‘Founding Father of NLP’ voorgesteld die ruim 30 jaar onder de radar is gebleven. Maak kennis met deze ‘Co-creator van NLP’: Frank Pucelik.

Datum:

56

zaterdag 24 november 2012 van 10.00 - 17.00 uur

THEMAKATERN - TOEKOMST ‘Vernieuwingen in NLP voor Uitdagende Tijden’ is een boek van Michael Hall dat ter hand genomen is door Angelique de Graaf en Wassili Zafiris. Hun artikel naar aanleiding hiervan geeft je een helder overzicht van de geschiedenis van NLP en de toekomst.

Locatie: Centraal in Nederland

NVNLP Najaarscongres 2012

Field of NLP

Inhoud: Themakatern Tijdlijn van NLP 20

Rubrieken 2

Derde Founding Father of NLP staat op | Redactie

Woordje Voorzitter

24

Thirty Years of Third Man Out | Andy Coote

68

Boekenrubriek ‘Brein@Work’

28

Judith DeLozier & NLP | Redactie

70

Adreslijst NVNLP aangesloten instituten

30

Interview met Judith DeLozier | Eva Wieprecht

73

Colofon en volgende editie

34

Christina Hall & NLP | Annemarie Tjerkstra

40

Taal en Innerlijke Tijdorganisatie | Christina Hall

42

Leren Doen | Teus Meeuwes

Wetenschappelijk onderzoek rond NLP |

44

Richard Bandler: DHE & NHR | Jan Damen

Steve Andreas

48

Van Freud naar NLP-therapie | Henk de Vos

10

NLP en Traumabehandeling | Jan Jeurissen

56

16

NLP en Niet Aangeboren Hersenletsel |

Algemene artikelen 4

Zita Schwab

Vernieuwing in NLP voor uitdagende tijden | de Graaff/Zafiris

66

NLP: Main Stream | Teus Meeuwes

www.nvnlp.nl 1

Woordje Voorzitter ERE WIE ERE TOEKOMT

Dat brengt mij dan ook tot het volgende onderwerp:

Ook in de trainersopleidingen zie je erosie optreden.

Vandaar: tijd voor een inventarisatie: wie zijn al die

de kwaliteit van het geboden NLP onderwijs bij de NLP

Een korte ‘Trainer’-cursus in de VS met uitsluitend een

contribuanten aan het huidige NLP geweest?

opleidingsinstituten in Nederland.

focus op het verbeteren van je uitstraling volgen, dan

Binnen de Vereniging -en dus binnen het bestuur-

De NVNLP onderscheidt daarbij twee belangrijke onder-

een videootje opnemen van mijn eigen podiumkunsten,

In de volgende (derde en laatste aflevering) van dit

staan kwaliteitsvraagstukken al een tijd lang centraal.

delen. Het begint met de kwaliteit van de NLP trainer.

en dan krijg ik het Trainerscertificaat al opgestuurd.

snapshot ‘waar NLP vandaan komt, wat de ontwikkelin-

Enerzijds is er de statutaire plicht van de Vereniging

Is deze goed opgeleid door een erkende Master Trainer

Ook als ik NIETS van het vakgebied van Trainen weet,

gen waren en zijn, wie een significante rol gespeeld

om ‘Kwaliteitsverhogend’ te werken. Anderzijds zijn er

en heeft deze de noodzakelijke praktijkervaring (2x)

geen benul heb van Didactiek en Groepsdynamische en

heeft (en daarvoor in het voetlicht mag geplaatst wor-

regelmatig stemmen voor het loslaten van kwaliteitscri-

opgedaan als co-trainer in opleiding bij een NLP

andere psychologische processen, nog nooit gehoord

den) en hoe de toekomst van NLP eruit ziet', komen

teria en ‘alles en iedereen op gebied van NLP’,

Practitioner en NLP Master Practitioner opleiding, feed

heb van ‘Overdracht en Tegenoverdracht’, zelfs… als ik

we tot een ‘2012 Momentopname’ van deze feiten.

desnoods zelfs schriftelijke NLP-opleidingen, onder

back hierop ontvangen en daar iets mee gedaan?

geen enkele kennis en ervaring heb op gebied van '1

Heb je tot nu toe NLP-ontwikkelaars gemist die in jouw

onze NVNLP-paraplu te nemen. Afstand nemen van de

Vervolgens: heeft de trainer de nodige ervaring opge-

op N-relaties'. Dat noem ik geen kwaliteit meer.

visie een unieke bijdrage aan NLP geleverd hebben en

statutaire plichten zou neerkomen op het opheffen van

daan als eindverantwoordelijke (minimaal twee jaar

Trainen: is een vak!

die in het kader van ‘Ere wie ere toekomt’ wat jou

de Vereniging.

voor de Practitioner en drie jaar voor de Master

Boeiend over NLP ‘vertellen’, al heb je nòg zoveel uit-

betreft beslist vermeld zouden mogen worden? Geef je

Een uitgebreide enquête hierover, zowel voor alle

Practitioner en vijf jaar voor een Post Master) en is

straling, is iets fundamenteel anders dan: ‘mensen trai-

input aan [email protected]

Aangesloten Instituten als voor alle particuliere leden

hij/zij vertrouwd met didactiek en hanteren van

nen, coachen en begeleiden’ op gebied van hun per-

van de NVNLP bekrachtigden onomstotelijk om de sta-

groepsprocessen? Heeft hij/zij zelf een leercoaching- of

soonlijke ontwikkeling en communicatie.

tutaire plicht voor ‘Kwaliteitsverhoging van NLP’ hoog

therapietraject ondergaan waardoor begrippen als

in het vaandel te blijven voeren. De vele klachten die

Projectie, Overdracht en Tegenoverdracht 'professioneel

Wij, als bestuur van de NVNLP, willen toch wat strenger

we in de afgelopen periode ontvingen over ‘NLP’ers’ die

gesneden koek' zijn?

worden in het toetsen van de criteria ten aanzien van

Een tweede belangrijk onderdeel is natuurlijk de leer-

van (NLP-)Trainer. De strengere Europese normen

zich op internet niet direct gedragen zoals van een NLP’er verwacht zou mogen worden, bevestigen de

het curriculum en zeker ten aanzien van het vakgebied

wens van instituten en leden om Kwaliteitsmaatstaven

stof ofwel het curriculum van de NLP opleiding. Zit dat

nodigen ons, naast de statuten en de enquête-uitkom-

aan te leggen en te handhaven.

goed en logisch in elkaar. Komen de verplichte onder-

sten, daarvoor nadrukkelijk uit.

delen van de Practitionerstof voldoende qua diepgang

Het nieuwe kwaliteitsbeleidvoorstel van onze vereni-

aan bod met de noodzakelijke oefenmogelijkheden?

ging (uitgangspunten onderschreven door de ALV

Het is wellicht commercieel aantrekkelijk om alles in

november 2011) werd vervolgens eerst aan de institu-

een 10-daagse te willen stoppen, maar is er dan wel

ten in een virtuele Ronde Tafel Conferentie voorgelegd

voldoende tijd om klassikaal de demo's te verzorgen en

en de bestuurlijke conclusies naar aanleiding van deze

in groepjes te oefenen? Wordt de leerstof op zo'n

uitkomsten, zullen weer op de eerstvolgende ALV wor-

manier aangereikt dat rekening wordt gehouden met

den gepresenteerd.

de verschillende leerstijlen van de cursisten? Zijn de

‘Maximale openheid, transparantie inzake ‘eigenheid’

eindtermen van te voren gedefinieerd, met andere

en ecologie’ lijken naast NLP-ambassadeurschap de

woorden: weet men wat men na afloop van de training

toonzettende NLP-trefwoorden te worden.

Dick Kleijne | NVNLP Voorzitter

precies onder de knie heeft?

[email protected]

Na een aantal jaren in het bestuur van deze prachtige,

2

INzicht: Drieluik de Tijdlijn van NLP

ruim 25-jarige vereniging te hebben gezeten, is mij

De redactie van INzicht heeft trouwens in deze tweede

opgevallen dat er nogal wat erosie is opgetreden. De

aflevering van het drieluik ‘De Tijdlijn van NLP’ weer

degelijke kwaliteit zoals dat oorspronkelijk in de tach-

een keur aan NLP artikelen voor je verzameld en ik

tig- en negentiger jaren in de opzet van de NLP

wens je veel plezier bij het lezen hiervan. De NVNLP-

Practitioner en Master Practioneropleidingen vorm heeft

intentie van dit drieluik is om ‘Eer te geven aan wie eer

gekregen, is er veelal niet meer. Onder tijdsdruk en om

toekomt’.

commerciële redenen werden de opleidingen steeds

De ‘Founding Fathers’, in eerste instantie: Bandler en

korter en om het aantrekkelijker dan wel meer onder-

Grinder. Maar; er schijnt nog een derde ontwikkelaar

scheidend ten opzicht van de ‘conculega’s’ te maken,

van het eerste uur te zijn, die al aanwezig was zelfs

werden andere onderwerpen (vaak als losse module)

voordat Grinder in beeld kwam. Je leest daarover in

aan de leerstof toegevoegd: de zogenaamde

deze editie. En hoe zit het met die tientallen mede-ont-

Randgebieden van NLP, die feitelijk vaak niets met NLP

wikkelaars, die vanaf 1978 hun onmiskenbare eigen

als zodanig van doen hebben en hooguit modellerens-

bijdrage zijn gaan leveren? Veel waardevolle bijdragen

waardig zijn (TA, familieopstellingen, Enneagram,

aan NLP lijken weggeschreven uit de annalen der tijd

EMDR, hypnotherapie).

of worden ontkend en geridiculiseerd.

I N z i c h t

j a a r g a n g

1 3

/ 4

D e

T i j d l i j n

v a n

N L P

-

d e e l

2

3

Steve Andreas Er wordt me vaak gevraagd of NLP kan steunen

geraakt. PRS werd beschouwd als iets wat ‘makkelijk’

op ‘harde wetenschap’ of gedegen academisch

te bestuderen was, maar de resultaten van die studies

onderzoek. Welnu, er is goed nieuws en er is

vertellen ons niets over NLP.

slecht nieuws.

Het moet ook gezegd dat de studies zelf vaak heel wat onderzoekfouten bevatten. In de vragenlijsten die

Inventarisatie en Update Wetenschappelijk onderzoek rond NLP

Eerst het slechte nieuws…

gebruikt werden bij een poging om het PRS te bepalen,

(Als je niet van slecht nieuws houdt, sla dit stuk dan

stonden bijvoorbeeld verwarrende vragen waarbij de

gerust over.)

persoon zichzelf moest beoordelen: ‘Beschouwt u zich-

Het meeste rechtstreekse onderzoek rond NLP-concep-

zelf als een gevoelspersoon’ of ‘Vindt u zichzelf meer

ten vond plaats in de jaren 1980 en 1990; het voorbije

een auditief persoon?’. Dat soort vragen toont duidelijk

decennium werd er maar heel weinig rechtstreeks

aan dat de meeste onderzoekers zelf niet opgeleid

onderzoek naar NLP gevoerd. Het overgrote deel van

waren in NLP, niet begrepen wat ze aan het onderzoe-

die vroege studies had te maken met het concept van

ken waren en voor de revisie van hun onderzoekproto-

een primair representatiesysteem (PRS), dat stelt dat

collen niet het advies hadden ingewonnen van iemand

mensen in de eerste plaats visueel, dan wel auditief of

die wel vertrouwd was met NLP. Bijgevolg werd er in

kinesthetisch zouden zijn, of met de impact van het

deze studies niet zorgvuldig omgesprongen met taal,

matchen van zintuiglijke predicaten op het bereiken

noch met niet-verbale, mogelijk verwarrende variabe-

van rapport.

len zoals gebaren of stemgebruik.

Hierin ligt een probleem. Bandler en Grinder introdu-

Een voorbeeld: bij het matchen van een visueel predi-

ceerden het idee van PRS in de jaren 1970 in de eerste

caat met een zin als ‘Ik zie wat je bedoelt’, zullen een

plaats als een leerinstrument, om de aandacht van de

hogere stemtoon, naar boven kijken of een wijzend

studenten te vestigen op zintuiglijke predicaten en toe-

gebaar in het bovenste gezichtsveld congruent zijn met

gangssignalen via de ogen. Ze wezen er al snel op dat

visuele verwerking, en zo meer kans op rapport ople-

het idee van PRS een bewuste en duidelijke oversimpli-

veren. Een lager klinkende stem, naar beneden kijken

ficatie was, die enkel (enigszins) klopte in een welbe-

of een naar boven gerichte handpalm in het onderste

paalde probleemcontext. Desondanks was het meeste

gezichtsveld zullen daarentegen niet congruent zijn en

onderzoek dat in die periode zogenaamd ‘over NLP’

minder kans op rapport opleveren. (Visuele verwerking

ging, in feite bedoeld om dit concept te verifiëren, dan

gaat typisch gepaard met een hogere toon van de

wel te weerleggen.

stem, naar boven kijken en wijzende gebaren, terwijl

Wie een grondige NLP-training heeft gehad, die weet

kinesthetische verwerking vaak gepaard gaat met een

het: de vraag of mensen al dan niet een PRS hebben,

lager klinkende stem, naar beneden kijken en naar

is binnen NLP geenszins cruciaal. Wij hebben het niet

boven gerichte handpalmen.)

eens vermeld in ons boek Heart of the Mind (1989) dat

Dit soort fouten maakte dat het meeste onderzoek van

een inleiding geeft tot het vakgebied, omdat we het

erg povere kwaliteit was. Het hoeft niet te verbazen

niet belangrijk of nuttig vonden. PRS heeft niet echt

dat er erg weinig rechtstreekse onderzoeksteun voor

iets te maken met de doeltreffendheid van de verschil-

NLP is vanuit de academische wereld. In 1988 conclu-

lende methodes waarop we vandaag als NLP’ers ver-

deerde een onderzoeksgroep die werkte in opdracht

trouwen. Ik kan me niet herinneren dat ik me aan het

van de Nationale Onderzoekraad van de Verenigde

begin van een sessie ooit heb afgevraagd: ‘Wat is het

Staten (United States National Research Council) dat er

PRS van deze persoon?’ Die vraag doet er gewoon niet

weinig tot geen bewijzen bestaan die de uitgangspun-

toe. Tegelijk is het vaak wel nuttig om op te merken

ten van NLP ondersteunen of die erop wijzen dat NLP

welk zintuiglijk kanaal de cliënt gebruikt op dat

doeltreffend kan zijn als strategie voor maatschappelij-

moment, of welk zintuiglijk kanaal schuilgaat achter

ke beïnvloeding. ‘[NLP] stelt dat een NLP-trainer, door

het ‘probleem’. Zo kan het nuttig zijn om op te merken

de oogbewegingen en taal van een ander te volgen, de

dat de onaangename gevoelens van een cliënt het

gedachten, gevoelens en meningen van die persoon

resultaat zijn van een kritische innerlijke stem, of dat

mee kan bepalen. Dit alles is niet wetenschappelijk

een waslijst van dingen die iemand nog moet doen een

onderbouwd.’

overweldigd gevoel uitlokt.

Samengevat: het gedane onderzoek focust op de ver-

Zoeken naar het Primaire Representatiesysteem is een

niet begrepen wat ze probeerden te meten, die geen

beetje zoals de middeleeuwse Nasreddin die zijn huis-

begrip hadden van mogelijk verwarrende taal- en

keerde vragen en werd gevoerd door mensen die zelf

4

I N z i c h t

j a a r g a n g

1 3

/ 4

sleutel zocht onder een straatlantaarn ‘omdat er hier

gedragsvariabelen. De resultaten waren uiteraard

meer licht is’ hoewel hij hem ergens anders was kwijt-

negatief of niet overtuigend.

D e

T i j d l i j n

v a n

N L P

-

d e e l

2

5

Nasreddin

aangezien NLP te maken heeft met subjectieve erva-

choloog met een sterke achtergrond als onderzoeker, is

groep die een gelijkaardige negatieve ervaring opnieuw

ring, het in wezen niet toetsbaar is.

een onvermoeibare voorstander en werkt samen met

opriep vanuit een ‘self-immersed’ perspectief (waarom

Dit houdt evenwel geen rekening met het feit dat dro-

zowel ons NLP’ers als met overheidsorganisaties en

voelde ik me zo?). Andere studies toonden aan dat

men, de meest subjectieve ervaringen die de meesten

universiteiten, om de studies mogelijk te maken. Al

mensen die spontaan een ‘self-distanced’ perspectief

van ons ooit zullen hebben, wél al decennialang weten-

een aantal keren is hij heel dicht gekomen bij het ver-

toepasten minder piekerden over negatieve ervaringen

schappelijk onderzocht worden. Een waaier aan nieuwe

krijgen van financiering voor grootschalige studies, wat

en minder geneigd waren zich vijandig op te stellen in

hersenscan-methodes biedt talrijke mogelijkheden voor

op zich al blijk geeft van zijn toewijding en volharding.

geval van meningsverschillen.

allerlei vormen van onderzoek omtrent interne mentale

Het is immers niet eenvoudig om alle niveaus door te

Tijdlijnen

gebeurtenissen, die niet eens allemaal subjectieve

komen die nodig zijn om die goedkeuring te krijgen.

ervaringen zijn! Zo is men er aan de hand van hersen-

Hoewel er momenteel weinig of geen rechtstreeks

In de conclusies van een onderzoek door Prof. Dov

scans al in geslaagd het moment op te sporen waarop

onderzoek naar NLP-processen wordt gevoerd, is er

Shmotkin van de Universiteit van Tel Aviv,

iemand klaar is om een beslissing te nemen, maar

nogal wat academisch onderzoek dat NLP indirect

Departement Psychologie, lezen we: ‘Wij hebben ont-

liefst zeven seconden vóór de proefpersoon zich ervan

steunt. Methodes en principes van NLP worden beetje

dekt dat het verwerken van een trauma deels afhankelijk is van de manier waarop mensen zich de traumati-

bewust wordt dat hij een beslissing heeft genomen.

bij beetje ‘herontdekt’ in een brede verscheidenheid

Het gebrek aan eensgezinde steun om onderzoeksubsi-

aan onderzoekstudies. Hieronder volgen enkele voor-

sche gebeurtenis herinneren in het ruimere tijdsbestek

dies toe te kennen binnen NLP maakt het moeilijk

beelden.

van hun leven.’ In een onderzoek bij mensen die de

Behandeling van posttraumatische stress-stoornis en trauma via dissociatie

onderzoeksgroep in twee categorieën: zij die de

potentiële onderzoekers te benaderen. Een nog groter probleem is volgens mij dat veel mensen die ‘NLP beoefenen’ hun activiteiten als NLP’er combineren met Hoewel onderzoek rond NLP zeker haalbaar is, blijkt

reflexologie, ‘remote viewing’, kristalgenezing, aroma-

Holocaust overleefden, verdeelde Prof. Shmotkin zijn Holocaust als ‘verleden’ beschouwden en zij die de Holocaust als ‘heden’ beschouwden. De mensen in de

doeltreffend onderzoek een hele uitdaging, en dit om

therapie, auralezen en een scala andere new-age

Mensen aan wie gevraagd werden om over hun trau-

categorie ‘verleden’ konden een duidelijke lijn trekken

verschillende redenen.

methodes. De meeste daarvan heten zelf niet weten-

matische herinneringen te schrijven in de ‘derde per-

tussen het leven vandaag en het trauma uit het verle-

Psychologisch onderzoek kost behoorlijk wat geld, geld

schappelijk verifieerbaar of toetsbaar te zijn; door hier-

soon’ alsof de dingen iemand anders waren overkomen

den, waardoor ze vooruit konden. De mensen in de

dat de meeste NLP’ers niet hebben. Bovendien wordt

mee geassocieerd te worden, wekt NLP de indruk een

(‘Hij werd gegrepen door een auto en belandde tiental-

categorie ‘heden’ beschouwden hun traumatische erva-

onderzoek dat niet aan een erkende academische

zoveelste word-snel-rijk zwendel of zelfs een soort van

len meters verderop in een sloot.’) herstelden sneller

ring als iets wat nog steeds gaande was, wat wees op

instelling gevoerd is, doorgaans genegeerd, ook als er

cultus te zijn.

dan een controlegroep. Schrijven in de derde persoon

een probleem bij het kaderen van het trauma in de

impliceert dat men de gebeurtenissen van een afstand

tijd.

op de dubbelblinde controles en de protocollen niets aan te merken valt.

En nu het goede nieuws…

moet bekijken, alsof ze iemand anders overkomen zijn.

De focus van NLP op parameters van zintuiglijke pro-

Alle NLP-processen impliceren specifieke toetsbare

Het is een manier om dissociatie tot stand te brengen.

cessen maakt het bijzonder lastig praten met academi-

resultaten, gedetailleerde protocollen voor verschillen-

In parallel onderzoek plaatsen Ayduk en Kross twee

ci en professionals uit de geestelijke gezondheidszorg,

de soorten problemen, en duidelijke werkingstests in

verschillende manieren om te werken via sterk emotio-

omdat dit zo anders is dan de typische psychiatrische

zintuiglijke ervaring om te bepalen of een cliënt de

nele ervaringen tegenover elkaar. Bij een ‘self-immer-

focus op inhoud. Cognitieve Gedragstherapie (CGT),

beoogde resultaten heeft geboekt. Verder kunnen heel

sed’ perspectief proberen we ons de ervaring te herin-

een erkende therapie die best veel gemeen heeft met

wat NLP-processen in een enkele sessie van (soms

neren terwijl we ze trachten te analyseren, bijvoor-

NLP (en sterk gesteund wordt door de wetenschap)

minder dan) een uur worden afgewerkt. Om die reden

beeld als we tegen onszelf zeggen ‘Waarom raakte dat

focust bijvoorbeeld helemaal op de inhoud van interne

zou NLP veel makkelijker te onderzoeken zijn dan de

bevooroordeelde commentaar me zo sterk?’

auditieve dialoog, de woorden die mensen tegen zich-

meeste therapieën die veel minder gestructureerd zijn

Daartegenover staat het ‘self-distanced’ perspectief,

zelf zeggen. CGT hecht geen belang aan het volume

en die doorgaans verschillende sessies vergen over een

waarbij je dezelfde ervaring analyseert alsof je een

van de innerlijke stem, haar plaats in de persoonlijke

periode van meerdere weken of maanden. Er is weten-

buitenstaander was, een observerende derde: ‘Waarom

ruimte, de richting, de toon, het tempo, enzovoort.

schappelijk onderzoek nodig om de verschillende pro-

raakte dat bevooroordeelde commentaar hem zo

Toch heeft een verandering van die parameters meest-

cessen en begrippen die typisch onder de term ‘NLP’

sterk?’. In beide gevallen probeer je de emoties te

al een veel grotere impact op de ervaring dan een ver-

vallen, te bevestigen (of te weerleggen).

begrijpen, maar als je dit in de eerste persoon doet,

andering van de inhoud. Het is ook veel gemakkelijker.

Een diverse groep van toegewijde NLP’ers heeft samen

kunnen de emoties zo sterk zijn dat ze het pure begrij-

Ik bespreek dit zeer gedetailleerd in mijn e-book Help

het NLP Research and Recognition Project (Project voor

pen onmogelijk maken.

With Negative Self-Talk.

onderzoek rond en erkenning van NLP) opgericht, om

Het lijkt verbazend dat een kleine verandering in de

relevant onderzoek door academische instellingen voor

manier waarop men een pijnlijke ervaring analyseert

Voorstanders van rigoureus onderzoek worden vaak

te stellen, uit te werken en te steunen. Zij streven

(hij/zij gebruiken in plaats van ik) zo’n sterke impact

ook tegengewerkt vanuit het domein zelf. De aanvan-

naar hoogkwalitatief onderzoek waarin de principes en

kan hebben op het resultaat, maar het onderzoek hier-

kelijke ontwikkelaars van NLP en sommige anderen in

methodes echt getest worden. Dit zou een heel belang-

over is gedegen en zonneklaar. In één studie werd

het domein, soms zeer gerespecteerde mensen, heb-

rijke bijdrage kunnen leveren om NLP-methodes de

mensen gevraagd een negatieve ervaring terug op te

ben expliciet gezegd dat NLP van nature niet te verifië-

nodige legitimiteit te geven, en zou bevorderlijk kun-

roepen vanuit een ‘self-distanced’ perspectief (waarom

ren is door wetenschappelijk onderzoek. Een gewaar-

nen zijn voor de praktijk van de psychotherapie in het

voelde hij/zij zich zo?). Een week later voelden zij zich

deerd en leidinggevend iemand binnen NLP stelde dat,

algemeen. Projectleider Frank Bourke, een klinisch psy-

een stuk meer relaxt over de ervaring dan een andere

6

I N z i c h t

j a a r g a n g

1 3

/ 4

D e

T i j d l i j n

v a n

N L P

-

d e e l

2

7

te wijzen dat uitvoeringsintenties mogelijk geen univer-

rapport dat al sinds de jaren 1970 een belangrijk ken-

seel wondermiddel zijn. Mensen die zichzelf vaak moei-

merk is van NLP-trainingen, alsook voor medeleven en

werd gevraagd hoe ze erin slaagden zolang te wach-

lijk onder controle hebben (geneigd zijn om impulsief

‘in de schoenen van de ander stappen’. Recent onder-

ten, antwoordden ze dat ze ofwel bewust hun aandacht

tijd (32 jaar bij de testgroep). Als aan de kinderen

te handelen als ze niet lekker in hun vel zitten, en die

zoek in dit domein maakt een onderscheid tussen

afleidden van de verleiding, door ergens anders heen

dus wellicht het meest nood hebben aan hulp om hun

neuronen die enkel actief worden als iemand onbe-

te kijken (dus niet naar de marshmallows) of iets

doelen te bereiken) halen ironisch genoeg vaak het

doeld dan wel doelbewust beweegt. Dit toont aan dat

anders te doen. Sommigen deden net alsof de echte

minst voordeel uit gedragsveranderende interventies

de perceptie van intentie (wat ook al meer dan 30 jaar

marshmallow alleen maar een foto van een marshmal-

gebaseerd op uitvoeringsintenties.’ . . .

lang een belangrijke interventie is in NLP) een inheren-

low was, een expliciete verandering van een submoda-

‘Urgentie’ blijkt hier synoniem met ‘impulsiviteit’. Het

te neurologische basis heeft.

liteit die in veel NLP-patronen wordt gebruikt.

Samengevat

hoeft dan ook niet te verbazen dat die mensen het moeilijk vinden om een plan helemaal te volgen, ook al

Negatief herkaderen

is het ‘wanneer, waar en hoe’ van een bepaalde activi-

Susan Clancy’s onderzoek bij mensen die als kind sek-

Dit is maar een klein staaltje van de huidige studies

teit nauwkeurig vastgelegd. Impulsiviteit kan vaak ver-

sueel misbruikt werden, toont verrassend aan dat de

die verschillende aspecten van de NLP-praktijk en -

minderd worden door de tijdslijn te verleggen, of ande-

meerderheid van hen hierdoor niet getraumatiseerd

methodes ondersteunen. Er komen er elke week bij. Er

re interventies die ervoor zorgen dat men bij het

was. Van degenen bij wie dat wel het geval was, waren

is heel wat onderzoek dat de principes van NLP onder-

reageren op een verleiding aandacht heeft voor meer

sommigen niet getraumatiseerd op het moment zelf,

steunt, maar het wordt meestal niet als zodanig

dingen in het heden, bijvoorbeeld, door een voorstel-

maar pas jaren later toen het misbruik herkaderd werd

omschreven. Als al die studies werden verzameld in

Motivatie, specifieke resultaten en gedragsverandering

ling van de gevolgen toe te voegen in de beelden van

als een vreselijke ervaring doordat ze luisterden naar

een overzichtsartikel, zou dit een indrukwekkende

Op BPS Research Digest (de interessante blog van de

de cliënt, of op een andere manier.

de meningen van anderen die ervan uitgingen dat het

beeld opleveren. Intussen blijven sommigen van ons

British Psychological Society, gratis te volgen via

Tot zover het waarschuwende nieuws.

http://bps-research-digest.blogspot.com) werden

misbruik levenslange schadelijke effecten zou hebben.

de grenzen verkennen van wat we weten en wat we

Dus, een deel van wat posttraumatische stress-stoornis

kunnen doen.

onlangs een paar recente studies over gedragsverande-

Het goede nieuws komt van een studie van Barbel

wordt genoemd is geen echo van de ervaring zelf,

ring samengevat:

Knauper en haar collega’s, die ontdekten dat het

maar komt voort uit de evaluatie ervan, soms jaren na de feiten.

In rijke landen loert verleiding om elke hoek. Velen van

gebruik van mentale beelden een boost gaf aan het

ons hebben het dan ook moeilijk met matiging, toewij-

effect van de uitvoeringsintenties van studenten die

ding en langdurige trouw. Een steeds vaker toegepaste

trachtten hun fruitconsumptie op te drijven over een

Vertaling: Lode Demetter

Synesthesie

www.ape-translations.be

strategie om de controle op dat vlak terug te winnen is

periode van zeven dagen. In plaats van gewoon een

Het onderzoek van John Bargh focust op ‘onbewuste

het vormen van zogenaamde ‘uitvoeringsintenties’. In

‘als-dan’ plan te maken van het type ‘Als ik bij de

mechanismes die ten grondslag liggen aan onze sociale

plaats van een vage intentie om minder te eten of

lunch jus d’orange zie, dan koop ik dat,’ beeldden ze

perceptie, evaluatie en voorkeuren, motivatie en het

meer te sporten, bepaal je heel precies wanneer, waar

zich ook in dat ze dit echt deden, en wel zo zintuiglijk

nastreven van doelen in realistische en complexe socia-

en hoe je een bepaalde activiteit zal uitvoeren.

en gedetailleerd mogelijk. De resultaten waren hoopge-

le omgevingen.’ In een bepaald geval werd aan de stu-

Bijvoorbeeld, ‘Straks, bij de lunch in het cafetaria,

vend. De onderzoekers waren zelf verrast dat niemand

diepersonen gevraagd een beker vast te houden terwijl

neem ik een jus d’orange in plaats van een cola.’ Een

er ooit eerder aan had gedacht de combinatie van

er hen vragen werden gesteld. Het enige verschil tus-

specifiekere variant is het ‘als-dan’ plan, zoals: ‘Als het

beide strategieën te onderzoeken.

sen de testgroep en de controlegroep was dat de beker

dinsdagochtend is, dan ga ik een eindje hardlopen.’

Dit resultaat is geen verrassing voor iedereen die zelfs

in het ene geval warme koffie en in het andere geval

Eerder onderzoek heeft aangetoond dat zulke plannen

maar een elementaire NLP-training heeft genoten. Het

een koud drankje bevatte. De personen met de warme

wel degelijk werken en mensen helpen op een gezon-

‘zich inbeelden dat ze dit echt deden, en dit zo zintuig-

koffie gaven meer positieve antwoorden dan die met

dere manier door het leven te gaan. Het is zelfs bewe-

lijk en gedetailleerd mogelijk’ is een norm geworden,

het koude drankje. Deze experimenten hebben te

zen dat ze bijzonder doeltreffend kunnen zijn bij men-

een essentieel onderdeel van het voorbereiden (en

maken met synesthesie; onderlinge beïnvloeding van

sen van wie de wilskracht is aangetast door bijvoor-

‘future-pacing’ of afstemmen op de toekomst) van elke

verschillende zintuiglijke modaliteiten, in dit geval het

beeld hersenschade. Twee nieuwe studies kunnen hier-

gedragsverandering. Als dit op de juiste manier

omvormen van de fysieke ervaring van warmte tot

aan worden toegevoegd, de een nogal waarschuwend,

gebeurt, zal een ‘impulsief’ persoon vaak ‘impulsief’

interpersoonlijke warmte. Aandacht voor synesthesie

de ander meer hoopgevend.

kiezen wat hij heeft voorbereid. (Zie mijn blog post

heeft al lang een belangrijke plaats in NLP-training en

Sue Churchill en Donna Jessop onderzochten 323 stu-

Programming yourself now to remember later.) Deze

vormt ook een sterke ondersteuning van niet-verbale

denten die de opdracht kregen meer fruit en groentes

studie maakt geen melding van dit controleren op /

onbewuste factoren in rapport, responsiviteit en verandering.

te eten. Ze kwamen tot de vaststelling dat uitvoerings-

oplossen van eventuele bezwarende elementen voor de

intenties de studenten hielpen om hun consumptie van

finale ‘future-pace’. Wellicht zouden de resultaten nog

groentes en fruit inderdaad op te drijven over een

sterker geweest zijn als dit wel was gebeurd.

Zelfbeheersing en submodaliteiten

scoorden op ‘urgentie’, zoals bleek uit het feit of ze het

Niet-verbaal rapport en empathie

beheersen (in het kader van een experiment kregen

periode van zeven dagen, maar enkel als ze laag

Voor meer info en contact: www.steveandreas.com http://realpeoplepress.com/blog

Het vermogen van kleine kinderen om zichzelf te

al dan niet eens waren met stellingen van het type ‘Als

Onderzoek naar ‘spiegelneuronen’ heeft geleid tot een

ze, als ze lang genoeg konden wachten, twee marsh-

ik angstig of ontdaan ben, doe ik de dingen vaak zon-

neurologische basis voor niet-verbale spiegeling van

mallows in plaats van één) blijkt (recentelijk) een indi-

der te denken.’ Volgens de onderzoekers leek dit erop

gebaren en bewegingen, de basis voor het niet-verbale

catie te zijn voor hun mate van succes op latere leef-

8

Steve Andreas is samen met zijn echtgenote en partner Connirae sinds 1977 NLP-trainer en -ontwikkelaar. Steve en Connirae zijn (co-)auteur van een reeks NLP-boeken (zowel de klassiekers uit de beginperiode van NLP als NLP-innovaties). Daarnaast hebben ze meer dan vijftig video- en audio demonstraties van NLP patronen voor persoonlijke veranderingen uitgegeven.

I N z i c h t

j a a r g a n g

1 3

/ 4

D e

T i j d l i j n

v a n

N L P

-

d e e l

2

Steve Andreas

9

Jan Jeurissen

NLP & THERAPIE Snelle en effectieve methoden voor Complexe Traumabehandeling

Na het verschijnen van mijn eerste artikel over

duidelijk werd, is dat een aantal van de onderzochte

Traumabehandeling in INzicht (zie kadertekst voor de

personen na 40 dagen het trauma zelfstandig had ver-

high lights hiervan) heb ik veel reacties ontvangen. Er

werkt.

werden interessante en ook belangrijke observaties

Het is natuurlijk de vraag of je om die reden mensen

gemeld. Ik was verheugd over het aantal reacties naar

40 dagen met een trauma moet laten zitten terwijl het

aanleiding van het gebruik van de ‘Voltooid Verleden

ook direct behandeld kan worden.

Tijdmethode’ én het snelle resultaat. Zo bleek de die anders blokkeerden wanneer zij het trauma bena-

Visuele Kinesthetische Desensitisatie Methode

derden. Nu gleed men direct en zonder haperen in de

Gedurende de workshop op het Voorjaarscongres van

‘Voltooid Verleden Tijdmethode’ werkzaam bij mensen

behandeling van het trauma.

de NVNLP, heb ik voor het eerst gesproken over de

Het idee voor het ook publiceren van de allernieuwste

toepassing van de ‘Voltooid Verleden Tijdmethode’ bij

methode was al eerder ontstaan en vooral de vele

het gebruik van de ‘Visuele Kinesthetische

reacties stimuleerden mij om mijn ervaringen op papier

Desensitisatie Methode’.

te zetten. Wat me echter het meest motiveerde is dat

Deze methode wordt, in het onderricht binnen NLP

ik aan de ene kant steeds meer oud-militairen tegen-

vaak gepresenteerd als een uitstekende en krachtige

kom die uit dienst zijn getreden en die met ernstige

methode om fobieën te behandelen. Als je een fobie

trauma’s blijven zitten en die dan een uitweg zoeken in

vergelijkt met een trauma, dan vind je meer overeen-

de verslaving (alsof men eerst verslaafd dient te raken

komsten dan tegenstellingen. Zodoende ben ik begon-

alvorens men een traumabehandeling kan krijgen).

nen, de VK te modificeren, om het effectiever voor

Aan de andere kant komen er steeds meer berichten

Trauma-interventies toe te kunnen passen.

naar buiten dat er zeer veel politiemensen met een

Voor degenen die de VK nog niet kennen, volgt hier

trauma rondlopen en uit dienst treden, zonder dat zij

een korte beschrijving.

adequate hulp krijgen aangeboden.

De VK is een ‘exposure’-methode, waarbij men niet

NLP heeft snelle behandelmethoden ter beschikking.

naar streeft naar een cliënt zo langdurig mogelijk aan

Deze methoden toegankelijk maken voor meerdere

een maximaal stresserende stimulus bloot te stellen

behandelaars zou kunnen betekenen dat er steeds

zodat extinctie (uitdoving) optreedt, maar men laat

meer mensen in staat zullen zijn een traumabehande-

iemand in een gedissocieerde staat naar het trauma of

ling te kunnen geven aan een grote groep van getrau-

fobie kijken. Je verandert de herinnering door modali-

matiseerde personen, waardoor het aantal snel zou

teiten en submodaliteiten te veranderen.

kunnen verminderen en de personen de gelegenheid

Hierbij moet wel opgemerkt worden, dat het gebruik

gaan krijgen om hun toekomst vrij van verschrikkelijke

van het woord ‘dissociatie’ in NLP een totaal andere betekenis heeft dan in de oude freudiaanse benade-

beelden en ervaringen aan te kunnen gaan.

ring. Daar was de betekenis een neurotisch afweermechanisme met als functie dat de patiënt de pijn niet

Fobie versus Trauma: meer overeenkomsten dan tegenstellingen

verder hoeft te ervaren. In NLP is het meer: het ontkoppelen van het gevoel over de gebeurtenis. Bijvoorbeeld: het afstappen van de tijdlijn om zo naar de gebeurtenis op de tijdlijn te (kunnen) kijken. Dit is tenslotte in elke behandeling het hoofddoel van de Traumabehandeling.

Na het ontwikkelen van een gestructureerde NLP

een ‘complex trauma’ zoals langdurige mishande-

De ‘Voltooid Verleden Tijdmethode’ geldt als een zeer

interviewmethode voor Trauma-interventies de

ling of misbruik. De combinatie van zijn twee

geschikte methode voor enkelvoudige trauma’s die

‘Voltooid Verleden Tijdmethode’ (INzicht, zomer

methoden zijn buitengewoon effectief.

vooral ook direct na een trauma toepasbaar is.

Wat betreft de voorbereiding voor de VK-interventie

Vaak wordt gesuggereerd, dat men 21 tot 40 dagen

geldt dat deze hetzelfde is als bij de methode beschre-

2010), heeft Jan Jeurissen, klinisch psycholoog

VK: Voorbereiding en protocol

en (NLP-)therapeut, opnieuw een Trauma-inter-

In onderstaand artikel geeft Jan Jeurissen je een

moet wachten, voordat er met trauma behandeling

ven in de ‘Voltooid Verleden Tijdprocedure’, die ik eer-

ventie ontwikkeld. De ‘Visueel Kinesthetische

handleiding voor de effectieve synthese tussen

gestart kan worden. De reden achter deze theorie is

der beschreven heb.

Desensitisatie methode (VK), bekend van toepas-

de ‘Voltooid Verleden Tijdmethode’ en deze aan-

me, ook bij bestudering van de literatuur, niet duidelijk

Informeer:

sing op fobieën, is door Jan Jeursissen gemodifi-

gepaste VK-methode. Met zijn protocol kun je

geworden. Mogelijke reden is de kosten voor de verze-

- Wanneer precies het trauma heeft plaatsgevonden

ceerd voor specifieke toepassing op Trauma’s.

beide methoden geïntegreerd toepassen voor de

keringsmaatschappijen, omdat er na 40 dagen –zo

- Wanneer het trauma opgehouden is

Hij maakt daarbij onderscheid tussen een ‘enkel-

meest effectieve en snelle behandeling van zelfs

blijkt vaak- een percentage getraumatiseerde mensen

- Op welke plaats het trauma heeft plaatsgevonden

voudig trauma’ zoals bijvoorbeeld een overval en

de meest complexe trauma’s.

geen gebruik meer maakt van therapie. Want, wat wel

Verder hoef je eigenlijk niets méér te weten, behalve

10

I N z i c h t

j a a r g a n g

1 3

/ 4

D e

T i j d l i j n

v a n

N L P

-

d e e l

2

11

binnen komt’. De meeste cliënten hebben een explicie-

onderstelling in dat het trauma beëindigd is (veel cliën-

Eerst wordt het doosje in de lade gestopt, deze lade

te voorkeur en dat maakt de communicatie wel gemak-

ten hebben de overtuiging dat het trauma nooit is

wordt ook afgesloten met een sleutel. Sleutel twee ver-

kelijker en efficiënter.

opgehouden).

dwijnt ook in de zak van de cliënt, waarna de kastdeu-

In de opleiding leerden we dat de veiligheid van de

Gedurende het vooruitspelen van de film, spreek ik

worden. Sleutel drie verdwijnt ook in de zak van de

cliënt het best gewaarborgd kon worden door zijn of

over de onderwerpen in de VOLTOOID VERLEDEN TIJD

cliënt.

haar hand vast te houden. Hierdoor voelt de behande-

en gebruik ik deze taal uit de eerder beschreven

ren ook dichtgedaan en met een sleutel afgesloten

een paar cues, waarmee je de cliënt door de film heen

Future Pace

laar in een zeer vroeg stadium al veranderingen en kan

methode.

daarop adequaat reageren. In bepaalde situaties zie ik

Als de film terugdraait en het vervreemdende effect

Bij het ‘uitdagen’ is de woordkeus belangrijk.

er echter vanaf, omdat de aanraking van een vreemde

moet optreden, spreek ik in de TEGENWOORDIGE tijd.

Je suggereert dat wanneer de cliënt weer tot het oor-

hand hele andere processen zou kunnen uitlokken bij

De reden lijkt me duidelijk. Dit blijf ik gedurende de

spronkelijk gevoel van voor de begonnen sessie wil

cliënt.

hele behandeling volhouden. Bovendien heb ik de

komen, dat hij/zij dan de sleutels uit de zak moeten

In de traditionele toepassing laat je de film starten en

opmerking van Bandler geïntegreerd, namelijk dat ver-

halen en het doosje uit de kast halen. Dat cliënt de

laat je het Traumatische Gebeuren (of de Fobie) bekij-

anderingen altijd snel en in een kort tijdsbestek plaats-

hele procedure om moet keren, omdat het anders het

ken. Als het voorbij is, dan geeft je de opdracht de film

vinden. Wanneer je traag en lang een situatie aan-

niet mogelijk meer is om bij dat oorspronkelijke gevoel

terug te draaien. Op deze manier kijken naar de heel

houdt, dan wordt het gedrag bestendigd.

te komen, ook al zou cliënt dit willen.

andere volgorde van het trauma is vaak lachwekkend

In de behandeling komt dit tot uiting door de opdracht

Om dit te bewijzen daag je de cliënt uit om te PROBE-

en verandert de oorspronkelijke samenstelling van het

om de film bij het naar voren spelen SNEL moet wor-

REN nog eens bij dat gevoel te komen en je voorspelt

kunt leiden. Het grote voordeel is, dat dit dus een

trauma in het geheugen (dit heet ‘counter conditio-

den afgespeeld en bij het terugspelen: LANGZAAM

al dat dit zal mislukken. Dit PROBEREN herhaal je min-

‘geheime therapie’ kan zijn. De cliënt hoeft niet alles

ning’).

(‘counter conditioning’).

stens 7 keer, om de cliënt de zekerheid te geven: ‘dat

weer te vertellen en kan zich concentreren op de beel-

Je laat de film een paar keer op en neer gaan en ver-

Het effect hiervan is fenomenaal door een goede aan-

het niet meer lukt’.

den en geluiden en hoeft niet opnieuw de angst of de

andert de modaliteit, door de kleurenfilm te laten ver-

vulling op het taalgebruik.

Gebruik –om goede NLP-redenen- in dit geval steeds

vernedering door te maken. Een groot voordeel hiervan

anderen in een zwart-wit film. Je kunt nog meer moda-

Ook laat ik iemand imaginair zijn lievelingsmuziek

het woord ‘proberen’. Na de vijfde presentatie vraag je

is dat verdere opbouw van een Post Traumatische

liteiten veranderen: je voegt andere stimuli toe aan het

opzetten en die door de bioscoopluidsprekers op 2000

om het gevoel dat er nu ontstaat te beoordelen op een schaal van 0-10.

Stress Stoornis daarmee wordt verhinderd.

trauma, zodat het oude trauma vervormd wordt tot

watt afspelen zodat de bastonen als trillingen in het

een onherkenbaar nieuw iets. Tenslotte zet je de film

lichaam te voelen zijn (dit is en goede ankering van de

Meestal krijg je het getal ‘nul’ direct

De vorm van dissociëren, het ontkoppelen van het

stil en dan blijft alleen nog maar een stilstaand beeld

gedissocieerde staat en het verbindt de traumatische

Als er een hoger getal uitkomt, informeer dan hoe het

gevoel over de gebeurtenis, programmeer je door een

over. Dit is het einde van de behandeling en vaak

gebeurtenis met een lievelingsmuziek waardoor de ver-

komt en wat er nog over is. Meestal breekt de cliënt

cliënt in het midden van een denkbeeldige bioscoop te

afdoende om een Fobie te laten verdwijnen (in de

vorming van het Trauma nog intenser wordt).

het getal dan zelf af tot nul.

laten plaatsnemen en hij/zij alleen ‘zijn/haar ogen’

Amerikaanse literatuur spreekt men over: ’Blow the

Bij het heen en weer spelen van de beelden breng je

Voor het beklijvende leereffect kun je nu informeren

meeneemt naar de achterste rij van de bioscoop.

phobia’). In Nederland is deze uitdrukking niet zo

voortdurende veranderingen aan. Als de film in kleur

wat je cliënt van het trauma geleerd heeft en ieder

Hij/zij kijkt dus over alle hoofden van de bezoekers

gebezigd maar hij duidt wel op de kracht en de effecti-

wordt gezien, dan maak je hem zwart-wit daarna

antwoord op deze vraag serieus nemen en vooral

heen naar de achterkant van zijn/haar eigen hoofd ‘dat

viteit waarmee een fobie of een trauma behandeld kan

wordt het zwart veranderd in grijs en vervolgens in

bekrachtigen dat men zelfs uit zo iets ernstigs kan

naar de film zit te kijken’. Dit alleen is al een dubbele

worden.

lichtgrijs, totdat het zo licht wordt dat er sprake is van

leren.

dissociatie.

een nog niet ingekleurde tekenfilm met lijnen die

leggen door bijvoorbeeld een hele dikke plaat van

Modificaties VK voor Traumabehandeling

Tenslotte laat je deze lijnen tot een bijna onzichtbare schim veranderen.

Het is ook mogelijk nog meerdere dissociaties aan te

steeds dunner gemaakt kunnen worden.

doorzichtig plexiglas tussen cliënt en de film te plaat-

Om de VK-methode te kunnen gebruiken voor een

sen en te suggereren dat daar geen ‘gevoel’ doorheen

Traumabehandeling heb ik een paar modificaties aan-

komt. Is het dan nog nodig om nog meer dissociaties

gebracht. Ten eerste vraag ik in welke periode het

De afronding vindt plaats door het bewerkte trauma

toe te passen, dan kan je bijvoorbeeld ook laten

trauma heeft plaatsgevonden en ik laat de cliënt een

een plaats te geven. Dit kun je bewerkstelligen door op

plaatsnemen in de projectiekamer, waar alleen maar

foto van zichzelf maken VOORDAT het trauma begint

het moment dat het beeld stilstaat, vlak voordat het

door een smal projectiegat naar de film gekeken wordt.

en wanneer ze zich nog VEILIG voelden. Ik laat ze ook

weer de veiligheid bereikt, je de cliënt ook de grootte

een foto van zichzelf nemen, NADAT het trauma had

van het filmdoek laat verkleinen door met de handen

Door een goed rapport met cliënt op te bouwen, kan

plaatsgevonden en zij zich weer HELEMAAL VEILIG

het van boven en onderen en van links en rechts

de behandelaar heel secuur erop toezien dat cliënt niet

voelen. In de instructie beweegt de film altijd van de

samen te drukken. Als het beeld dan de grootte heeft

‘associeert’ en in de film stapt. Daarbij is het van

ene veilige foto naar de andere veilige foto, om

van een pasfotootje, geef ik het fotootje aan de cliënt

belang, voordat je begint, eerst uit te zoeken wat de

zodoende voldoende veiligheid te programmeren zodat

in de ene hand. In de andere hand wordt een doosje

voorkeur is van de cliënt met betrekking tot: aan welke

een cliënt de film durft aan te zetten en ernaar durft te

gelegd, met een afsluitbaar dekseltje en de foto moet

(voor de cliënt beste) fysieke zijde de behandelaar

kijken. Dit is om te voorkomen dat cliënt vermijdings-

in het doosje worden gelegd. Daarna wordt het doosje

staat en welke (voor de cliënt beste) stem de behande-

gedrag van het onderwerp gaat vertonen, een uiterst

met een sleutel afgesloten en wordt de sleutel in de

laar gebruikt.Onderzoek dit door om de cliënt heen te

kenmerkend fenomeen bij een getraumatiseerde cliënt.

zak gestoken. Het doosje wordt in een imaginaire kast

lopen en onderzoek in welk oor de stem het best ‘naar

Tevens programmeer je op onbewust niveau een voor-

gebracht, waar ook nog een afsluitbare lade is.

12

I N z i c h t

j a a r g a n g

1 3

/ 4

D e

T i j d l i j n

v a n

N L P

-

d e e l

2

13

Voltooid Verleden Tijd: van ‘Hier en Nu’ naar ‘Daar en Toen’ Een trauma heeft een aantal kenmerken die toegang bieden tot effectieve traumabehandeling. Ten eerste: het gebeurde in het verleden (dus er bestaat tijdverschil tussen het toen en nu). Ten tweede: het gebeurde op een bepaalde plaats (het is verstandig om het gesprek over het trauma niet op dezelfde plek te houden waar de traumatische gebeurtenis zich afspeelde). Ten derde: de verteller heeft het trauma, hoe dan ook, overleefd (belangrijk voor het zoeken naar de bron hoe hij/zij het heeft kunnen overleven). We weten dat de kern van de verwerking is gelegen in veranderingen aan te brengen in de opgeslagen informatie. Bij traumaverwerking gebeurt dit voornamelijk door dissociatie, een verdedigingsmechanisme wat oorspronkelijk gebruikt werd om traumatische gebeurtenissen niet te hoeven beleven als persoon. Om deze dissociatie plaats te laten vinden hoeven we er eigenlijk alleen voor te zorgen dat de verteller het vertelt in de voltooid verleden tijd en het in zijn herinnering houdt, zoals het TOEN gebeurde, zodat er een afstand ontstaat tussen het ‘hier en nu’ en het ‘daar en toen’. Op de inhoud hoeft de hulpverlener eigenlijk niet eens te letten, wel op de VORM. Gaat de verteller woorden gebruiken die tenderen naar een switch in tijd, dan zal er of in de terugkoppeling een overgang terug gemaakt dienen te worden of, het vertellen te stoppen en te vragen of men in de verleden tijd verder wil spreken. Men kan beter voorkomen dat zo’n zin ten einde wordt uitgesproken zodat herankering wordt voorkomen, wat op zich al waardevol is. Bovendien kan de dissociatie van het ‘hier en nu’ naar ‘daar en toen’ ondersteund worden door een wijsbeweging te maken in de geografische richting DAAR waar het trauma plaatsvond: de werkelijke fysieke locatie, of dat nu een naastliggende kamer is of honderd kilometer verderop is. Die richting kun je van te voren bepalen aan de hand van ‘waar en wanneer’ van de traumatische gebeurtenis Aan de hand van de geografische ‘daar en toen-locatie’ bepaal je de fysieke richting ten opzichte van de huidige gesprekslocatie. En elke keer als de cliënt dreigt te associëren, maak je in de richting van ‘daar en toen’ wegduwend en wegwuivend, die wijsbeweging als ondersteuning.

14

Bewustmaken van de Hulpbron

gemist heeft. Dat het veel liefde en aandacht nodig

met alle schaamte en/of pijn die daaraan verbonden is.

De voorwaarde om een trauma te kunnen krijgen, is

heeft en dat de ‘oudere ik’ daar nu voor zorgt.

Graag wil ik je uitnodigen om deze methode voor

lijk maken en cliënt vragen welke bron of kracht hij of

Stap 2:

en nieuwe ervaringen met me te delen.

zij heeft gebruikt om dit trauma te overleven. Immers:

Het gebruik maken van de links-rechts

Traumabehandeling te gebruiken en je nieuwe inzichten

dat men het overleefd heeft. Dit kan je gewoon duide-

degenen die niet over deze bron beschikten, hebben

verwarring.

het trauma niet overleefd. Vaak is de bron onbewust

Zoals ook bij EMDR en andere technieken, wordt in de

en kan op deze wijze bewust worden gemaakt en door

VK ook gebruik gemaakt van de verwarring in ons

een krachtige herkadering een sterke future pace kan

geheugen wanneer we tegenovergestelde gebieden aan

ontstaan. Door te veronderstellen dat cliënt over deze

elkaar verbinden.

bron of kracht beschikt, kan deze VOOR je werken.

Een suggestie, die in de VK verwarrend is, wordt ver-

Andere mogelijke toekomstige problemen kunnen wor-

oorzaakt door de vooronderstelling, dat de film van

den opgelost door deze bron; de cliënt staat in

links naar rechts verloopt. Als hij terugloopt, dan gaat

zijn/haar kracht en niet in een slachtofferrol (‘What

hij van rechts naar links. Zo gebeurt het in een echte

doesn’t kill you, makes you stronger’).

film niet. Dan gaat hij voorwaarts en bij het terug-

Je kunt deze bron nog verder versterken, door een

draaien gaat hij achterwaarts. Deze verandering van

lange EMDR-serie van 20 slagen of tikken te gebruiken.

submodaliteiten geeft al een belangrijk verschil.

Een uitnodiging om een imaginaire probleemsituatie in

Een andere veroorzaakte verandering, is van een 3-

de toekomst met deze nu geankerde kracht aan te

dimensionale herinnering van het door cliënt beleefde

gaan, zal de kans op het toepassen vergroten.

trauma in het verleden, naar een 2-dimensionale representatie gemaakt in het heden.

Afsluiting bij zeer complexe trauma’s Het komt vaker voor dat er sprake is van langdurige trauma’s die over een langere tijdsperiode zijn opge-

Therapeutisch effect Vooronderstellingen

bouwd zoals bij jarenlange sexueel misbruik bij kinde-

Het juiste gebruik van bewuste en onbewuste gepro-

ren, jarenlange mishandeling, bij langdurige blootste-

grammeerde vooronderstellingen speelt bij deze trau-

ling aan oorlogsgeweld of bij langdurende emotionele

ma-interventies een belangrijke rol.

verwaarlozing. Dàn zijn er nog twee extra aanvullende

Bijvoorbeeld: de vooronderstelling dat als men van een

stappen op het VK-protocol vereist.

eerdere veilige toestand (foto 1) naar een latere veilige toestand (foto 2) gaat, veronderstelt dat de tussenlig-

Stap 1:

gende tijd minder onveilig is, dan ervoor door de cliënt

Het ‘jongere ik’ terughalen

werd verondersteld.

Vaak is het zo dat er een deel van de persoon in de

Of de vooronderstelling dat als men de spanning die

tijd is teruggebleven door de dissociatieve toestand,

het trauma veroorzaakt op een 10 puntenschaal kan

waarin men toch het trauma heeft overleefd.

vastleggen; dan is het ook mogelijk om een lage score

Ik vraag de cliënt om deze jongere ik van de cliënt een

te halen. Dit daagt de eerdere vooronderstelling van de

plaats geven in de behandelruimte en te beschrijven.

cliënt ‘dat er niets zo erg was als de traumatische

Hoe gedetailleerder de omschrijving hoe sterker het

gebeurtenis’ uit. De vooronderstelling dat er door een

beeld zal zijn én de associatie met het hier en nu ster-

dikke plexiglasplaat geen emoties kunnen doordringen

ker zal worden.

biedt een veilige zekerheid voor de cliënt.

Hierna volgt de kennismaking en vriendschapaanbod.

De aankondiging dat het trauma behandeld gaat wor-

De herintegratie kan dan plaatsvinden.

den (en dus gaat veranderen of verminderen) is een

Indien men het kind de gelegenheid geeft om de

belangrijke therapeutische variabele waardoor een

geschiedenis in te gaan met de kracht van het kind en

cliënt plotseling wel toelaat om over het trauma te

met de kennis van de ‘oudere ik’, dan kan men de hele

denken.

Jan Jeurissen is ruim drie decennia werkzaam als klinisch psycholoog bij het Verslavingscentrum van het psychiatrisch ziekenhuis Arkin in Amsterdam. In deze functie verricht hij veel traumabehandelingen. Daarnaast heeft Jan Jeurissen ruim dertig jaar een eigen praktijk voor behandeling en coaching. In deze praktijk werkt hij sinds 1993 met NLP. Voor meer info en contact auteur: www.janjeurissen.nl / [email protected]

geschiedenis op een andere, vermogende manier herschrijven.

Tenslotte: ik heb een korte beschrijving gegeven van

Het herenigen en herintegreren is vaak een positieve

een methode waarin een aantal NLP-technieken geïnte-

emotionele toestand, waarin het hebben van positieve

greerd worden. De ervaring die ik hiermee heb is dat

emoties over het ‘één worden met jezelf en hierdoor

het een hele elegante manier is om intense, diepe ver-

altijd je beste vriend of vriendin bij je hebben’ een

anderingen aan te brengen die ook blijvend zijn.

garantie is om nooit meer eenzaamheid te hoeven voe-

Bovendien is het een vorm van behandeling, waarbij de

len. Je kunt ook suggereren dat het kind vroeger veel

cliënt niet weer het hele trauma hoeft te doorleven,

I N z i c h t

j a a r g a n g

1 3

/ 4

D e

T i j d l i j n

v a n

N L P

-

d e e l

2

Jan Jeurissen

15

Zita Schwab

NLP & HERSENLETSEL ‘Beperkingen’ transformeren tot ‘Ongekende Mogelijkheden’

Ooit begon ik mijn carrière in de gezondheidszorg. Als

aan. Het slechte nieuws: het zou niet beter worden.

gediplomeerd doktersassistente, en volledig nog onbe-

Het goede nieuws: alles doet het nog, alleen een frac-

wust van mijn missie ‘blijheid brengen’ heb ik mij

tie langzamer. Nou ja, het klonk wel aannemelijk.

bekwaamd in het ‘zorgen’. In mijn overtuiging dat er

Doordat ik 15 jaar in de zorg had gewerkt beschikte ik

meer (uitdaging) moest zijn, volgde ik diverse opleidin-

niet alleen over aardig wat medische kennis, ik wist

gen op het gebied van PR en Voorlichting (onder ande-

ook dat ziekte-inzicht een klus kan zijn. Misschien was

re NIMA-PR) en gooide ik uiteindelijk het roer om. Ik

ik wel aan het ontkennen en moest ik er toch mee

werkte met veel plezier in diverse marketing- en com-

leren leven?

municatie functies binnen het Hoger Onderwijs. Ondanks mijn enthousiasme miste ik het werken met

Eigen-wijs

mensen. Zodoende ging ik, naast mijn betaalde werk,

Ik besloot om me er niet bij neer te leggen. Het ging

aan de slag als vrijwilliger. De stap om vervolgens de

òf leefbaar en leuker worden òf ik zou 'van een viaduct

opleiding voor coach/counsellor te gaan volgen was

afrijden'. En daarmee doel ik op mijn chronisch ont-

eigenlijk een heel logische. In mijn persoonlijke leven

plofte financiële administratie en het achter de feiten

was er ondertussen heel wat tegenslag te verwerken.

aan blijven lopen, geen geld, geen energie, verdampte

Door alle gebeurtenissen raakte ik mijzelf volledig kwijt

relaties, elke dag meer slaap hebben dan een kind van

en besloot ik uiteindelijk uit mijn huwelijk te stappen

anderhalf, alleen autorijden als het droog is omdat ik

en voor mijzelf te kiezen. Ik was bijna 40 en er volle-

niet meer tegen bewegende ruitenwissers kon, eten

dig van overtuigd dat mijn leven bij 40 zou beginnen.

halen bij de supermarkt omdat koken zo ingewikkeld

Het zou heel speciaal gaan worden!

was geworden en meer, veel meer.

De HOOFDprijs?

NTINLP. Na wat schaalvragen beantwoord te hebben

In diezelfde week ontmoette ik Bouke de Boer van het

16

Vlak na mijn 40ste verjaardag kon ik tijdens een eten-

vroeg hij mij voorzichtig of ik weleens had overwogen

tje opeens niet meer praten. Ik kon alleen nog wat

om iets aan NLP te gaan doen. Ik zag dat wel zitten

bizarre klanken uitkramen: %$#!**)>!! (Ik wilde naar

maar ik had werkelijk niet de middelen om het gehele

‘Rewire your Brain’: dat kun je snel, elegant en effectief met NLP.

huis). De volgende ochtend ging ik toch even naar de

cursusgeld opeens te voldoen. We maakten hierover

Maar gaat dat ook op voor mensen van wie de hersenen bescha-

huisarts. Alles leek weer in orde. Ik moest maar wat

een afspraak en zo startte ik in 2007 mijn NLP-

digd zijn geraakt? Zita Schwab, coach en NLP-Trainer in opleiding,

rust nemen volgens de huisarts. Een week later lag ik

Practitioneropleiding. Een keerpunt!

liep in 2004 hersenletsel op met alle beperkingen en uitdagingen

halfzijdig verlamd en opnieuw niet in staat om me met

Van lijden naar leiden

van dien. Ze kwam met NLP in aanraking en raakte bevlogen over

woorden uit te drukken, met een moordende hoofdpijn

de mogelijkheden die NLP haar bood, zelfs ten aanzien van beper-

doodziek in het ziekenhuis. Diagnose: hersen- en her-

Die eerste ochtend van de Practitioner was ik al tot tra-

kingen die een onontkoombaar vaststaand feit leken. In onder-

senvliesontsteking. Zeven dagen later kreeg ik bij mijn

nen geroerd en diep van binnen wist ik: ‘Dit is het!’ Ik

staand artikel vertelt Zita haar levensverhaal en legt ze je als erva-

ontslag een stevige hand van de neuroloog met de

ging mijn ontvanger aanzetten en contact maken met

ringsdeskundige en als NLP’er de kenmerken en beperkingen uit

boodschap dat ik een ongelooflijke bofkont was, want

mijzelf. En ik ging me afvragen wie ik wilde worden.

van de Niet Aangeboren Hersenletsel (NAH) en de oplossingen die

menigeen overleeft dit niet of eindigt in een verpleeg-

Doordat ik leerde hoe wij mensen prikkels verwerken

NLP daarbij kan bieden.

huis. ‘Sterkte gewenst!’

en ervaringen wegzetten in ons brein kon ik opruimen

Er volgde een verwarrende tijd van intens moe zijn en

wat in de weg zat en langzaam maar zeker mijn plek

I N z i c h t

j a a r g a n g

1 3

/ 4

opnieuw naar woorden zoeken. ‘Dat kastje is een mag-

pakken. Loslaten, herkaderen, weten dat er altijd een

netron, mam’, ik hoor het mijn dochter nog zeggen.

andere keuze is (altijd? Ja, altijd!), TOTE, afwisselen

Binnen vijf maanden had ik drie BKR-registraties omdat

van up-time en down-time, inspannen op energie in

ik mijn administratie niet meer kon doen. Mijn werk

plaats van op kracht en aan de kant van de oorzaak

verliep moeizaam en relaties begonnen in rook op te

gaan staan. Wauw! Dit was belangrijk! Niet alleen voor

gaan. En al die tijd wilde ik zo graag de draad oppak-

mij, in heel hersenletselland!

ken na mijn scheiding. De link met mijn hersenen had

In de jaren erna, tijdens mijn opleiding Systemisch

ik nog niet gelegd. Het was pas in 2006 dat er iets

Werk (2008) en de NLPMaster (2009) had ik de inten-

begon te dagen toen ik een krantenartikel las over Niet

tie om NLP als tool in te gaan zetten voor NAH-genie-

Aangeboren Hersenletsel. Ik was geschokt! Dit ging

ters in de chronische fase die willen leren ontspannen

gewoon helemaal over mij en dus ging ik terug naar de

in hoe ze nu zijn en daardoor meer plezier en grip kun-

neuroloog.

nen ervaren. De enige voorwaarde die ik aan mijzelf

Hij vergeleek mijn hersenen met een pc. Als je moe

stelde, was dat ik eerst mijzelf ‘helemaal op de rit’

bent kun je niks opslaan en wat je niet opslaat (infor-

wilde hebben. Ondanks het feit dat ik door NLP van

matie) kun je niet terugvinden. En als hij crasht (door

mijn 48 zure appels nog maar 2 exemplaren over

intense vermoeidheid) dan gaat hij even niet meer

waren (belemmerende vermoeidheid en een ontplofte

D e

T i j d l i j n

v a n

N L P

-

d e e l

2

17

administratie), zou ik niet rusten voor ik hier goed mee

NAH-genieters hebben naast chronische vermoeidheid

De energiehuishouding en de strategie hoe daar mee

zijn, mislukkingen bleken niet te bestaan en ik ging

om kon gaan.

nogal eens te maken met cognitieve gevolgen (mentale

om te gaan is zeer belangrijk, zo is mijn ervaring.

aan de slag met het formuleren van haalbare doelen.

Ik gaf mijn administratie aan een budgetcoach en liet

en intellectuele functies van de hersenen) zoals des-

Waar vroeger mijn dag ophield, meestal om een uur of

Met NLP als Lifestyle en met het vervullen van mijn

mijn hersenen uitgebreid in kaart brengen bij een in

oriëntatie in tijd, plaats, op persoon, geheugenuitda-

twee ’s middags, heb ik nu genoeg aan een 'powernap'

missie om levensblijheid aan anderen te brengen, ben

NAH gespecialiseerde neuropsycholoog. Vervolgens

gingen, verminderde aandacht en concentratie, ver-

van maximaal drie kwartier om weer vol energie de

ik weer een blij en sprankelend levenslustig mens. Het

stapte ik begin 2010 met een rapport van vijf A4-tjes

stoorde informatieverwerking, spraak- en taalproble-

rest van de dag te beleven.

leven is dank zij NLP alsnog speciaal geworden. Dat

een revalidatiecentrum binnen. Er volgde een intensief

men en een veranderde waarneming.

Het is ook van grote waarde als je als NAH-genieter

veelbelovende gevoel van Ongekende Mogelijkheden,

cognitief revalidatieprogramma van twee dagen per

En er is ook veelal sprake van executieve gevolgen

kennismaakt met de vooronderstellingen van NLP en

dat je krijgt als je met NLP zelfs neurologische beper-

week, vijf maanden lang. De laatste zure appels waren

(vaardigheden die nodig zijn om een taak uit te voe-

deze kan integreren in je leven. Leren om aan de kant

kingen effectief te lijf kunt gaan; dat gun ik iedereen

weg, ik was weer terug!

ren) zoals moeite met doelbepaling, moeite met plan-

van de oorzaak te gaan staan is essentieel. Het feit dat

die voor dezelfde uitdaging staat!

Ik had inzicht in mijn belastbaarheid gekregen doordat

nen en organiseren, initiatief nemen, evalueren en con-

het ongeluk of de beroerte je is overkomen wil niet

ik had geleerd om mijn dagelijkse activiteiten te wegen

troleren van de handelingen en een verminderd pro-

zeggen dat je in de slachtofferrol hoeft te blijven zit-

met ‘De Activiteitenweger’**. Hoeveel punten kost

bleemoplossend vermogen.

ten. Sterker nog, ik hoef jullie vast niet uit te leggen wat de enorme meerwaarde is als je aan de kant van

autorijden, hoeveel punten kost visite ontvangen? Ik

*

’NAH-genieter’ is een eigen herkadering voor iemand met Niet Aangeboren Hersenletsel (NAH).

aan hield dan ging het prima. Inmiddels liggen mijn te

De meerwaarde van NLP voor NAHgenieters

ters of misschien wel juist voor hen!

besteden punten alweer een stuk hoger, vanuit de

NAH-genieters hebben vaak een dubbele handicap; het

Leren herkaderen is ook heel versterkend. Op identi-

ergotherapeuten Karin ten Hove en Greke Hulstein

gedachte: ‘Als je denkt dat het lukt, dan lukt het!’ Mijn

werkt anders in hun brein en het is aan de buitenkant

teitsniveau het ‘ik ben een chronisch patiënt’ vervan-

(Meander MC Amersfoort), waarmee de belasting

financiën zijn inmiddels ook op orde en ik regel het

niet zichtbaar. De impact van het letsel en het leren

gen door bijvoorbeeld ‘ik heb een paar beperkingen’

overzichtelijk, objectief en meetbaar gemaakt wordt.

weer allemaal zelf.

omgaan met de gevolgen maakt onzeker en verdrietig.

maakt al een heel verschil. Of je je ellendig voelt bij de

had 40 punten per dag te besteden en als ik me daar-

de oorzaak gaat staan. Dat geldt ook voor NAH-genie** De Activiteitenweger is een methode, ontwikkeld door

Men komt meer dan eens in een isolement en wat te

gedachte dat je vroeger zo goed was in multi-tasken of

Wat is Niet Aangeboren Hersenletsel (NAH)?

denken van al diegenen die onterecht in de GGZ belan-

dat je jezelf als NAH-genieter uitroept tot ‘The world's

den, omdat ze depressieve klachten krijgen en de

greatest mono-tasker!’ Een wereld van verschil voor je

NAH is een verzamelterm voor hersenletsel dat je na je

kracht niet zo gemakkelijk kunnen opbrengen om hun

stemming en voor je energie. (The body follows the mind!)

geboorte hebt opgelopen. We spreken van traumatisch

energie te steken in wat wel werkt. En wat is dat

(door bijvoorbeeld een ongeval of val) en niet-trauma-

eigenlijk? Door het letsel liggen de grenzen anders,

Het leren stellen van haalbare doelen vergroot de kans

tisch hersenletsel (zoals een infectie, een beroerte of

dichterbij. Doordat je dit niet gewend bent als NAH-

op succeservaringen. Zeer belangrijk voor iemand die

een gezwel). De oorzaak van NAH kan even divers zijn

genieter ga je er lange tijd steeds weer overheen, met

in alle velden in zijn leven de boel op z’n kop heeft

als de gevolgen, voor de NAH-genieter èn voor zijn

alle gevolgen van dien.

zien gaan. En wat te denken van waarden en overtui-

Het is een gebeurtenis die je veelal van het ene op het

Wat voegt NLP toe?

kunnen kiezen voor andere waarden of overtuigingen.

andere moment overkomt waardoor het heel veel

Met NLP heb je een krachtig breekijzer in handen om

Ook zijn rapport skills essentieel voor NAH-genieters.

impact heeft. Door de schok en door de gevolgen van

een deur te openen die voorgoed op slot leek te zijn.

Het komt de communicatie met anderen ten goede en

het letsel (de restverschijnselen) spreken de meeste

Met NLP focus je op mogelijkheden in plaats van op

niet in de laatste plaats vergroot het het gevoel van

NAH-genieters over hun leven voor het gebeurde en

beperkingen.

grip hebben op de situatie.

het leven na het gebeurde. Het wordt ook wel een

NAH-genieters kampen met een verstoorde prikkelver-

En wat betreft de eerder gevoelde ‘breuk in mijn

breuk in de

werking. Dat houdt in dat het tweemaal zoveel moeite

levenslijn’, die kan ik, dankzij het werken met de

levenslijn

(energie) kost om een prikkel te verwerken. En we

Tijdlijn, met de beste wil van de wereld gelukkig niet

genoemd.

krijgen elke dag gigantisch veel externe en interne

meer terugvinden.

familie/net werk. Want hersenletsel heb je met elkaar!

gingen, inzicht krijgen in het ontstaan en eventueel

Zita Schwab is oprichter van Z-Factory, Coach en NLP-trainer i.o. (Tárázat Instituut). Als ervaringsdeskundige is zij zich steeds verder aan het specialiseren op het snijvlak NLP & hersenletsel. Hiertoe heeft zij inmiddels een op maat gesneden 3-daagse training ontwikkeld die in april voor het eerst is gestart. Voor meer info en contact auteur: www.z-factory.nl

Zita Schwab

prikkels te verwerken. Leren welke reis een prikkel aflegt, hoe we via onze zintuigen aller-

NLP en hersenletsel, een perfecte match!

lei informatie binnenkrijgen en

NLP levert een enorme boost voor de dagelijkse bele-

(onbewust) verwerken geeft

ving van een NAH-genieter. Het vervangt nooit medi-

veel begrip voor je eigen gedrag

sche behandeling en dat is ook niet de bedoeling. Met

en dat van de ander.

NLP krijgen mensen met hersenletsel, net als andere

Een veel gehoorde klacht van

mensen, de beschikking over meer gereedschap en dus

NAH-genieters is dat zij veel

ervaren zij meer keuzes en meer grip. Niet Aangeboren

minder energie hebben dan

Hersenletsel kent zijn specifieke aandachtspunten. Met

voorheen. De koek is sneller op

NLP in je rugzak ben je beter uitgerust daarmee om te

en dat betekent veelal dat de

gaan.

dag, ongeacht het tijdstip, op dat moment ophoudt.

18

I N z i c h t

j a a r g a n g

En ik kan het weten! Er bleken altijd andere keuzes te

1 3

/ 4

D e

T i j d l i j n

v a n

N L P

-

d e e l

2

19

De Tijdlijn van NLP: HISTORIE

Redactie

Stilzwijgen na 30 jaar doorbroken Frank Pucelik

3e ‘Founding Father of NLP’ staat op Het is ruim een jaar geleden, dat op een nogal

hebben’), waarvan óók een aantal niet bekend

Deze zeven namen – in één NLP-adem genoemd- kom

professioneel Engelstalig NLP-internetforum een

zijn in de NLP-historie, er ‘en passant’ nog bijver-

je in geen enkel boek over de ‘officiële NLP-historie’

nieuwe poster zich meldde.

telde dat hij er absoluut zeker van is dat dit ‘de

tegen, zelfs niet in The Wild Days of NLP van Terrence

Zijn naam is: Frank. Hij reageerde op een ‘draad-

juiste namen’ zijn: aangezien hij er zèlf al die tijd

McClendon. In dit boek, dat in de negentiger jaren

je’ dat als onderwerp had: ‘wie waren de oor-

een onderdeel van heeft gevormd.

door Bandler uitgegeven is, staan slechts een paar

spronkelijke groepsleden van het Metamodel’.

Deze Frank verklaart:

namen uit de beide namenlijsten van Frank.

Deze Frank gaf een lijstje met de zeven namen

Buiten Richard Bandler, John Grinder en mijzelf waren

Deze Frank neemt de perplexe forumbezoekers in de

van de allereerste ontwikkelgroep van NLP,

de 7 oorspronkelijke NLP Creators:

loop van zijn postings mee naar de conceptiefase van

waarvan een aantal volslagen onbekend bleken.

•

Jeff Paris

NLP; begin 70-er jaren en hij vertelt… En stap voor

Namen van mensen die NLP mede zouden hebben

•

Patrick Rooney

stap onthulde deze Frank dat hij al samen met Richard

gecreëerd maar die voor de gemiddelde NLP’er

•

Terry Rooney

Bandler Gestaltgroepen leidde, lang vóórdat John

geen belletje doen rinkelen.

•

Marilyn Moskowitz

Grinder hierbij in beeld kwam. Dat hij, Frank, dus de tweede man was en John Grinder, pas later, de derde.

De verbazing steeg nog meer toen deze Frank, na

•

Ilene McCloud

de onthulling van de namen van ook de tweede

•

Devra Canter

ontwikkelgroep (die hij zegt ‘zelf aangebracht te

•

Trevelyan Houck

Alle reden om met veel interesse onderzoek te doen. Wie is deze man? Houdt hij misschien een kletsverhaal of is hij een NLP’er van ècht het allereerste uur? Maar waarom wordt zijn naam nooit genoemd en is hij nooit door de twee grondleggers als zodanig erkend? Waarom heeft hij (of iemand anders) nooit hierover gepubliceerd en waarom heeft hij bijna 35 jaar gezwegen? In het voorjaar van 2011 blijkt er een interview van de Britse schrijver/journalist Andy Coote met deze Frank

Via een veteranenregeling kon hij zijn eerder afgebro-

te zijn verschenen in een uitgave van ‘www.nlpconfe-

ken studie weer hervatten. Hij ging studeren in San

rence.co.uk’, terwijl ene Chris Morris zelfs in 2010 al op

Diego, waarbij hij zich vanuit passie en interesse, maar

zijn persoonlijke blog melding deed dat hij deze Frank

ook omdat hij ‘er zelf doorheen zat’ intensief bezighield

ontmoet heeft bij Michael Carrol (de co-trainer van

met alle vormen van persoonlijke ontwikkeling, waar-

John Grinder) en dat hij helemaal ‘blown away’ was

onder Gestalt. Na twee jaar switchte hij van de univer-

van Frank’s verhaal dat hij daar uit de doeken deed.

siteit van San Diego naar de universiteit van California

Deze ontmoeting vond plaats bij een evenement dat

in Santa Cruz. In die tijd boekte hij bij medestudenten

georganiseerd was door NLP Academy; het instituut

al succes op gebied van verslavingsproblematiek door

van John Grinder in de UK.

als Coach toe te passen wat hij geleerd heeft.

Lees het interview van Andy Coote met Frank vanaf

Er liepen volgens Frank dus twéé mannen op de cam-

pagina 24 en luister naar Frank’s verhaal.

pus van UCSC die ‘verstand’ hadden van

De toedracht

ondergaan had, de ander (Bandler) omdat hij in

Gestaltherapie. Één (Pucelik) omdat hij Gestalt zelf

20

I N z i c h t

j a a r g a n g

1 3

/ 4

Zijn naam is: Frank Pucelik, hij woont en werkt sinds

opdracht van een bevriende uitgever, al tijden bezig

jaren in de Oekraïne en dit is zijn relaas.

was om transcripties van een boek over Gestalt te

Ja, het klopte: hij is ‘die Frank’ die in the Wild Days of

maken (Fritz Perls).

NLP genoemd wordt als ‘huisgenoot uit het kraakpand

De één was vijf jaar ouder maar ze hadden meer over-

die wel eens aan een sessie van Richard Bandler

eenkomsten dan verschillen, zo bleek toen ze elkaar

meedeed’. Maar het werkelijke verhaal schijnt heel

ontmoetten. Beiden ‘er doorheen zittend’, maar ook

anders dan in Wild Days gesteld te luiden.

beiden ‘into Gestalt’, beiden veel talent voor na-apen,

Hij was een Vietnam-veteraan, die na zijn Navy-con-

beiden tamelijk afschrikwekkend uitgedost.

tract, in 1967 beschadigd weer thuiskwam in de USA.

Ze vonden aansluiting bij elkaar en raakten bevriend.

D e

T i j d l i j n

v a n

N L P

-

d e e l

2

21

De Tijdlijn van NLP: HISTORIE

De Schepping van NLP

dan wel ‘NLP’ stelt hij onomwonden: dat zònder

with the group, I lost my working partner, my friends,

Frank Pucelik woont nu, in 2012, inmiddels in de

Frank vertelt dat Richard en hij beiden een ‘iets andere

Grinder het ‘groepswerken’ nooit uitgegroeid zou zijn

my living partner, my income, my learning team, my

Oekraïne, waar hij een enorme reputatie heeft opgebouwd als business-, management- en NLP-trainer en

insteek op Gestalt’ hebben maar dat ze, elkaar aanvul-

tot NLP. Grinder tilde met zijn kennis en achtergrond

support network, everything. I had 3 other people I

lend, samen de groepen gingen geven en daarmee

datgene wat Richard en Frank succesvol uitvoerden

cared about deeply that would have been affected by

Kleinte spreker op (bijvoorbeeld Human Resources

uiterst succesvol waren. Deze groepen vonden plaats

(waarbij ze zelf geen idee hadden wat ze precies

my unwillingness to leave. I left.’

Management) congressen. Hij ondersteunt daarnaast

Frank keerde in 1978 na, zoals hij het zelf noemt, de

aan drugs verslaafde jongeren.

op de campus, waar Frank als veteraan beschikking

deden) naar een heel nieuw niveau en opende de weg

had over een groepsruimte. Na verloop van tijd kwam

naar de ontwikkeling van NLP. Grinder is zelf altijd

een gestaag groeiend aantal hulpverleningscentra voor

de stille hoogleraar Grinder –volgens Frank- eigener

bescheiden geweest over zijn rol en Bandler blijft daar

zeven meest leerzame jaren van zijn leven op gebied

Hij kijkt met bewondering en waardering terug op zijn

beweging een kijkje nemen bij die spraakmakende

neutraal over maar Frank Pucelik stelt: ‘...However:

van groei en ontwikkeling, vanuit Santa Cruz terug

jaren in Santa Cruz, te midden van bevlogen ontwikke-

groepen van Richard en Frank en nam in stilte plaats

without John Grinder there is no NLP’.

naar San Diego, samen met een aantal ‘Meta guys’,

laars; elk met eigen kwaliteiten en talenten. Hij vindt

waarmee hij gezamenlijk het 'Meta Institute' oprichtte,

het ‘intens jammer’ dat, terwijl het ‘Field of NLP’ dat

achter in de zaal. In de weken die volgden was deze hoogleraar als toeschouwer bij elke sessie aanwezig

Scheidende wegen

een organisatie die succesvol actief bleef tot 1983.

zóveel goeds opgeleverd heeft waar iedereen nog elke

terwijl hij stil observerend notities van het gebeuren

Frank Pucelik was getrouwd met Judith DeLozier en

Vervolgens verhuisde hij naar Oklahoma, waar hij

dag op terug kan vallen, het waardevolle pionierswerk

maakte.

samen hebben zij een zoon. Het huwelijk liep spaak en

'Meta International' oprichtte en actief bleef met NLP.

van een aantal grondleggers meteen of in de loop der

Na een paar weken observeren benaderde John

als vrij man kreeg Frank in 1974 een relatie met Leslie

Daarnaast werkte hij vier jaar als professor aan de

tijd uit de officiële historie van NLP zijn verdwenen.

Grinder Richard en Frank met een wagonlading aan

Cameron. In het hippietijdperk was communevorming

University of Oklahoma en was bestuurlijk betrokken

John Grinder, getuige van het eerste uur, heeft in ieder

vragen. De uitwisseling begon en de resultaten daar-

niet ongebruikelijk, dus Frank ging samenwonen met

bij twee behandelcentra voor jeugdige drugs- en alco-

geval Frank Pucelik’s bijdrage aan de creatie en ont-

holverslaafden.

wikkeling van NLP –waar hij kon- nooit ontkend.

van zijn geschiedenis. Zij het: dat ze dus met zijn

Leslie terwijl Judith in hetzelfde huis verbleef. Judith,

drieën waren en niet zoals de’ officiele NLP-geschiede-

die inmiddels een relatie aangegaan was met John

nis’ leert met z’n tweeën.

Grinder, was oorspronkelijk door Frank al toegetreden

Ommekeer en erkenning

Het gerucht gaat dat Frank Pucelik, samen met John

Grinder, door de CIA getraind in ‘modelleren’, wilde

tot de ontwikkelgroepen, hoewel zij aanvankelijk niet

In 1987 werd hij op grond van zijn reputatie en de

Grinder, inmiddels aan een boek werkt over de eerste

het ‘groepen geven en met mensen werken’ van

zo ‘into therapie’ was. Het valt buiten dit kader om te

resultaten die hij boekte op gebied van Verslavingszorg

zeven scheppingsjaren van NLP. Vijf van de zeven oor-

Richard en Frank leren. Hiervoor modelleerde hij zowel

memoriseren hoe ongelooflijk veel zij aan NLP heeft

door Russische psychologen uitgenodigd om naar

spronkelijke ‘mede-creators van NLP’ heeft Frank

Richard en Frank bij hun uitvoering. En Grinder leerde

bijgedragen. Toen Frank een relatie kreeg met Leslie,

Moskou te komen. In de navolgende vier jaren werd hij

Pucelik al kunnen traceren en zouden hun bijdrage aan

aan zowel Richard als Frank uiterst belangrijke lessen

werd zij ook betrokken bij de ontwikkelgroepen. Ook

steeds meer gevraagd in Moskou, waarna hij in 1991

dit boek al hebben toegezegd.

uit zijn hoogstaande linguïstische kennis. Grinder was

zij heeft in de jaren die volgden enorme bijdragen aan

definitief naar Moskou verhuisde.

Ere: wie ere toekomt!

een snelle leerling en weldra waren zijn groepen net zo

de ontwikkeling van NLP geleverd.

succesvol als die van Richard en Frank.

De omslag kwam voor Frank in 1976. Zijn rol in het driemanschap begon te veranderen om een aantal uit-

Dan volgen volgens Frank Pucelik de zeven jaren van

eenlopende redenen.

1971-1978 waarin zeven medestudenten eerst proef-

Enige tijd daarna planden Richard en John (en Judith,

konijn en later medeontwikkelaars worden. Ze werken

met wie hij inmiddels een relatie had) weer een studie-

zo intensief met elkaar dat ze 7 dagen per week bijna

reis naar Milton Erickson in Phoenix, Arizona.

wel 30 uren –onbetaald- onafgebroken in touw zijn om

Leslie, zeer getalenteerd in modelleren (naar verluidt:

het Metamodel gestalte te geven. Frank vertelt dat de

een ‘betere Virginia Satir dan Virginia Satir zelf’) werd

reden waarom na afronding van het Metamodel de

door Richard Bandler gevraagd om mee te gaan op

groep stopte géén andere is, dan dat de groepsleden

deze reis. Bij thuiskomst hiervan na verloop van tijd

inmiddels afgestudeerd waren en elk hun eigen weg

bleken Richard en Leslie ‘een stel’ te zijn.

gingen. Dat is de reden waarom de latere Miltongroep

Frank was overdonderd, wilde er met Richard over pra-

uit andere, weer nieuwe studenten bestond. In feite

ten maar kreeg het verzoek te vertrekken.

zijn er volgens Frank in deze jarenlange periode zelfs 4

Pas in 1978 zou hij hier gehoor aan geven.

verschillende generaties van ‘NLP People’ geweest

In 1977 trouwde Richard met Leslie Cameron. In 1978,

waarvan hij zegt dat hij degene was die deze groepsle-

toen NLP al een groot marktsucces was, werden de

den recruteerde.

eerste haarscheurtjes zichtbaar. Tussen Richard en

NLP heette voor het ‘NLP’ werd genoemd ‘Meta’ en tot

John (wat uiteindelijk in 1980 leidde tot gerechtelijke

op de dag van vandaag vindt Frank Pucelik dat een

uitspraken over eigendom van NLP), tussen Richard en

zeer geschikte naam. ‘I think the name Meta is perfect

Leslie (wat uiteindelijk leidde tot een scheidingsuit-

and I still use it today.’

spraak in 1980) en tussen Richard Bandler en Frank

De naam zou veranderd zijn volgens Frank toen

Pucelik die in 1978 werd gevraagd te vertrekken. Frank

Richard en John na het beeindigen en uit elkaar vallen

Pucelik is dan van de noodzaak doordrongen: hij ver-

van de ontwikkelgroepen, zich in de markt wilden

trekt.

onderscheiden van de ‘Metagoep’.

Frank schrijft daar op voornoemd NLP-forum nu zelf

Over de rol van Grinder in het ontstaan van dit ‘Meta’

over: ‘When Richard 'asked' me to break off all contact

22

I N z i c h t

j a a r g a n g

1 3

/ 4

D e

T i j d l i j n

v a n

N L P

-

d e e l

2

23

De Tijdlijn van NLP: HISTORIE

Andy Coote

‘Thirty Years of Third Man Out’

Frank Pucelik & NLP

Toen hij in 1965 van junior college werd getrapt,

Vanwege de ‘Veteranenwet’ kon Frank een plaats

ging Frank liever vrijwillig bij de Marine dan dat

veroveren op de exclusieve Universiteit van

hij wachtte tot hij opgeroepen werd voor militai-

California in Santa Cruz (UCSC).

re dienst. Bij de Marine kreeg Frank zijn medi-

‘Ik zat er met jongens en meisjes die vier of vijf jaar

sche opleiding en werd hij een marine hospik. Na

jonger waren dan ik en die briljant waren. Ik vond dat

een jaar gewerkt te hebben in een Japans zieken-

ik maar beter haast kon maken met leren goed te

huis werd hij omgeschoold tot scherpschutter en

communiceren.’

werd overgeplaatst naar Vietnam. ‘Het was angstaanjagend, speciaal voor iemand zoals

Na een jaar op de universiteit ontmoette Frank

Frank Pucelik was veel méér dan een observator

hij de groep verliet in 1978 nam Frank’s carrière

ik die zo slecht voorbereid was op het leven, laat staan

een rare gast, Richard Bandler genaamd, die erg

bij de geboorte van NLP; hij was er zeer direct bij

een wending en hij woont nu in de Oekraïne. Hij

op oorlog. Als hospik had ik twee verantwoordelijkhe-

goed was in het lesgeven van Gestalttherapie.

betrokken. Na meer dan 30 jaar stilte, kwam

heeft meer dan dertig jaar geleefd met de

den, ik was daar om te zorgen voor de gewonden, ik

‘Richard had zijn eigen oorlog achter de rug - de stra-

Frank als een keynote speaker naar de NLP-con-

onnauwkeurige verhalen over de eerste dagen

moest zorgen dat de mariniers in leven bleven én ik

ten van Oakland - we hadden veel met elkaar gemeen,

ferentie in Londen, in november 2010. Daar legde

van NLP. Kijkend naar een interview met een niet

moest optreden als een soort priester en psycholoog.

pasten heel goed bij elkaar, dus we trokken samen op

hij uit aan Andy Coote wat zijn unieke aandeel

nader genoemde NLP-er over de oorspronkelijke

Ik moest ook vechten en de vijand doden. Dit was hun

en doceerden Gestalttherapie aan studenten. Na ongeveer zes maanden kwam een langharige man met een

geweest is in de schepping van NLP en hoe hij

dagen van NLP, veranderde dat.

territorium. We kregen zelden de kans om te schieten

bijna geheel is weggevaagd uit de officiële

‘Ik was furieus - zo geraakt en boos door zijn woorden

op die kerels die ons trachten te doden. Meestal was

imposant voorkomen achterin de klas zitten. We wisten

geschiedenis ervan.

dat ik besloot dat het genoeg was, ik was er ziek van.

het een boobytrap, een bom, of een enkel schot van

niets van hem, behalve dat het een professor was.

Al dertig jaar hield ik mijn belofte, hield ik mijn mond

een scherpschutter en je had geen idee waar het van-

Nadat iedereen weg was stelde hij vragen over onze

Frank Pucelik was één van de drie mensen die

en besprong ik geen mensen die beweerden dat zij de

daan kwam.’

taal en bedoelingen. Richard en ik hadden er geen idee

betrokken waren bij het creëren van 'Meta', de

oorspronkelijke ontwikkelaars waren, terwijl zij dat niet

voorloper van NLP. Die andere twee waren

waren. Weet je, niemand behoort tot de oorspronkelij-

Het thuiskomen ‘na 13 maanden in de hel’ was

we een idee hadden van de structuur. Als je genoeg

natuurlijk Richard Bandler en John Grinder. Toen

ke ontwikkelaars, behalve Richard, John en ik.’

traumatisch voor Frank.

opnames van Fritz hebt bekeken, kun je precies doen

van. We waren na-apers en we aapten na zonder dat

wat hij doet, inclusief accent. Een van de dingen die

‘Niemand behoort tot de oorspronkelijke NLPontwikkelaars behalve Richard, John en ik.’ Frank Pucelik

we met John Grinder’s hulp ontdekten, was dat we echt geen belemmerende overtuigingen hadden, simpelweg omdat we geen enkele overtuiging hadden.’ Na drie of vier terloopse gesprekken, besloten ze dat het de moeite waard was om doelgericht samen te werken. ‘We begonnen de dinsdag/donderdag groepen. Wij zouden op dinsdag een groep doen en John zou hetzelfde doen met een andere groep op donderdag. Richard of ik zouden John’s gedrag corrigeren tot hij dezelfde

‘Je bent een leider en een rolmodel voor de jonge

resultaten kreeg die wij hadden. John zou dan zeggen

mariniers die net aankwamen in de jungle. Je moet

waar ik op moest letten om dit werk te kunnen doen

hen in de steek laten in oorlogstijd; hoe kun je dat in

en welke taalstructuur ik het beste kon gebruiken. We

vredesnaam doen? Ik veronderstel dat ik banger was

waren bijzonder opgetogen omdat we dingen begonnen

voor de jungle dan voor mijn zelfhaat. Mijn zoektocht

te begrijpen op een niveau dat we nooit eerder hadden

in de jaren erna was uit te vinden hoe deze ervaring te

begrepen.’

begrijpen of te gebruiken. Richard Bandler en John

24

I N z i c h t

j a a r g a n g

1 3

/ 4

Grinder kwamen mij beiden bij dit alles goed van pas.’

Tegen 1972 groeide het proces en de eerste Meta

Frank keerde eind jaren zestig uit Vietnam terug naar

Groep werd gevormd.

California als een boos en latent gevaarlijk persoon om

‘Gedurende een periode van enkele maanden trokken

mee op te trekken.

we geschikte personen aan tot we een team van 6 of 7

‘Ik verwachtte werkelijk niet dat ik terug zou komen.

extra mensen hadden. Dit waren de mensen die het

Ik vond dat ik een loser was en losers sneuvelen in de

Metamodel, representatiesystemen, ankeren -de basis

oorlog. Ik had geen plannen, geen doelen en geen ver-

tools van NLP- formaliseerden. De meeste van hen

wachtingen en ik was psychisch een wrak. Ik droeg

waren doctoraatstudenten en ze leverden een enorme

tweeënhalf tot drie jaar lang een bajonet en jungle-uit-

persoonlijke investering. We deelden nieuwe patronen

rusting mee naar school en ik kreeg weinig ruzie. Ik

met de Meta kids en vertelden hen dat we wisten dat

was een totaal verknipt persoon om eerlijk te zijn.’

het werkte. We deden het met hen en vroegen dan hoe

D e

T i j d l i j n

v a n

N L P

-

d e e l

2

25

De Tijdlijn van NLP: HISTORIE

Frank Pucelik

meer tijd met elkaar door en na nog een jaar werd ik

In 1987 belde een vriend uit San Francisco op die

het vijfde wiel. Als je Whispering in the Wind gelezen

hem in contact wilde brengen met drie Russen

sterk zijn en waarmee we meer kunnen in een heel

hebt, weet je dat John Grinder daarin schrijft: ‘Frank

die van zijn ervaring gebruik wilden maken.

krachtig proces van 7 uur dan we in de Verenigde

Pucelik was de derde man in NLP.’

‘Dus ging ik de volgende dag naar het vliegveld van

Staten voor elkaar kunnen krijgen in 6 maanden. De

De meeste mensen begrijpen niet precies wat hij daar-

Oklahoma City en haalde twee Russische psychologen

programma's helpen de kinderen om beter te worden.

mee bedoelde. Het ging nog steeds om ons drieën, ik

en een vertaler op van het vliegveld. We raakten

Ik heb foto's van een paar honderd jonge, succesvolle,

Daar kunnen we gebruik maken van processen die heel

had alleen een andere rol. Ik werd de organisator, de

bevriend. Ze nodigden me uit om in 1987 naar Moskou

gelukkige afgestudeerden van mijn Russische opleidin-

bemiddelaar, de proefpersoon, de vertrouwenspersoon.

te komen voor een Psychologie Congres waar 1000

gen. Ik ben er heel trots op.’

Een tijd lang was ik de derde persoon in de metaposi-

Russische psychologen aanwezig waren. Ze waren de

tie, die ze konden gebruiken om hun eigen gedachten

hoogst opgeleide, best voorbereide mensen die ik ooit

Frank weet nog niet zeker of de toekomst meer

en patronen te onderzoeken. Ik was in staat om hen

ontmoet had en ze kónden niets. Ze hadden geen

openbare optredens in Groot Brittannië in zich

feedback te geven en te zeggen wat ik dacht dat zou

pragmatische vaardigheden of training. Dus vond ik dat

bergt. Hij heeft al een heel druk leven in de

werken en wat niet.’

we elkaar perfect aanvulden, omdat ik niets wist en

Oekraïne, waar hij leiding geeft aan de Pucelik

alles kon.’

Consulting Group. Frank werkt samen met Mike

In 1973 kwam de tweede groep Meta-mensen

Caroll's NLP Academy en geeft

aan boord.

Frank verhuisde voorgoed naar

enkele trainingen in Londen. Mike

het beter gedaan kon worden. Zij legden uit wat ze

‘Binnen een periode van een jaar hadden we een groep

Moskou in 1990, Rusland -en

werkt al regelmatig met John.

ervaren hadden. Ze probeerden de patronen op ande-

van 10 tot 12 mensen bij elkaar. Dit was de periode

Moskou in het bijzonder- was erg

‘Ik heb John gesproken en hij is erg

ren uit en gaven terug wat ze hadden gedaan om het

waarin Stephen Gilligan en Robert Dilts erbij betrokken

gevaarlijk in die eerste over-

blij dat Mike en ik samenwerken.

nog verfijnder te maken.

werden. Later in die periode kwam Judith DeLozier,

gangsjaren.

John en ik hebben de afgelopen der-

Gedurende twee of drie ongelooflijk interessante

mijn eerste vrouw (en de moeder van mijn zoon) er

‘De mensen elleboogden zich een

tig jaar een hele plezierige relatie

opwindende jaren probeerden we dingen uit en experi-

nog bij. Leslie Cameron was mijn tweede vrouw. Ik

weg naar boven en vochten op een

gehad. Ik zal hier enkele seminars

menteerden we. We bekeken films en lazen over de

bracht haar de belangstelling voor NLP bij. We werden

nogal directe manier hun concurren-

geven en kijken hoe de mensen erop

therapieën die mensen als Fritz Perls, Virginia Satir,

samen zakenpartners, vrienden, collega's en onderzoe-

tiestrijd uit. Voor mij was het de

reageren en misschien kan ik het

Carl Rogers of Eric Berne ontwierpen en realiseerden

kers. Ik heb haar altijd een van de beste trainers

hemel! Ik had een tijdmachine

idee dat sommige mensen over die

ons dat ze voor hen ontworpen waren. De patronen die

gevonden die ik ooit gezien heb. Ze leerde me wat lief-

gevonden die me terugbracht naar de

eerste dagen hebben een beetje bij-

(zeg maar) Fritz begreep in zichzelf werden in

de was en zij was waarschijnlijk een van de beste

tijd van de drooglegging in de jaren

stellen.’

Gestalttherapie gestopt. Als iemand een probleem had

delen van mijn leven.’

‘20 en ‘30 in Amerika; een tijd die ik

dat specifiek overeenkwam met een patroon in Gestalt,

altijd al had willen meemaken. Het

Frank is onlangs aangekondigd

dan was Gestalt een miraculeus werkende therapie. Als

Het bestaan van de Meta Groep duurde niet lang.

was alsof ik in de films zat, die ik

als keynote speaker op de NLP

het patroon niet overeenkwam, waren het cliënten met

‘In 1976 nodigde Richard Leslie uit om Milton Erickson

over die tijd gezien had. Moskou en

Conferentie in 2011. Tenslotte

weerstand en schopte Fritz ze eruit. Dus, als je weet

te bezoeken, samen met John, Judith en mijn zoon

Kiev en de meeste grote steden zijn

hoe iemands probleem in een patroon te gieten is kun

Eric. Toen ze terugkwamen had Leslie besloten de

veranderd en opgebloeid sinds die tijd. Ik heb de afge-

relatie is met Richard Bandler. Het antwoord ver-

vroeg ik of er überhaupt nog een

je de therapie vinden dat het patroon succesvol behan-

levenspartner van Richard te worden, wat me erg ver-

lopen meer dan twintig jaar gereisd door de hele voor-

raste me, alhoewel, misschien ook weer niet als

delt. Als er geen therapie te vinden is dat aansluit bij

raste. Een paar dagen later trof ik Richard en hadden

malige Sovjet Unie, van de oostkust naar de westkust,

je de gemakkelijke manier van doen van Frank in

het patroon moet je het ter plekke ontwerpen. Binnen

we een gesprek waarin hij me uitnodigde om te ver-

van het noorden naar het zuiden.’

aanmerking neemt.

NLP begrijpen we dit nu, maar in 1972 was het een

trekken.

openbaring.

Het betekende dat ik mijn levenspartner moest achter-

In de trainingsruimte spreekt Frank geen

Richard verschuldigd. Hij heeft er op velerlei wijzen toe

Ik was geïnteresseerd in hoe Gregory Bateson Meta

laten, mijn onderzoeksteam, mijn carrière, mijn bron

Russisch.

bijgedragen dat ik een menselijker mens werd. Het is

had beïnvloed. We hadden ongelooflijk geluk dat

van inkomsten en mijn universiteit. De uitnodiging was

‘Ik heb daar vertalers. De Russische taal is gemakkelijk

een van de beste één-op-één counselors die ik ooit

‘Ik heb zeer gemengde gevoelens. Ik ben veel aan

Gregory Bateson dicht bij de plaats woonde waar we

nogal direct en ik voelde dat ik niet kon weigeren, dus

slecht te spreken en opgeleide mensen herkennen zo'n

gezien heb. Op de een of andere manier verstaat hij de

veel onderzoek deden. Hij was een ongelooflijk mens.

vertrok ik.’

persoon direct en stoppen met luisteren. Mijn vertalers

kunst om ongelooflijk veel geduld, hartstocht en inzicht

zijn ongelooflijk goed dus ik krijg direct een hoop

te hebben. Eén-op-één heb ik geen betere gezien. Ik

doen waren met verschillende kleine groepen en hij gaf

Frank verhuisde naar Oklahoma en begon een

respect. Van tijd tot tijd gooi ik er een of twee

denk dat als ik hem zou ontmoeten, elke relatie moge-

Hij kwam vaak kijken en luisteren naar wat we aan het dan commentaar dat goud waard was. Formeel was hij

nieuw leven en carrière op te bouwen.

Russische zinnen tussendoor om de mensen te laten

lijk zou kunnen zijn die hij zou wensen. Ik hoop dan op

onze supervisor niet, maar hij was de supervisor van

Hij verrichte veel aanvullend onderzoek en

weten dat ik niet geheel dom ben. Ik schaam me een

een positieve relatie, maar zo niet, dan vind ik dat ook

ons hart. Hij werkte veel samen met John en Richard.’

behaalde nieuwe opleidingstitels.

beetje dat ik de taal niet vloeiend spreek, maar het is

helemaal OK.’

‘Ik runde behandelingscentra voor jonge drugsverslaaf-

nooit nodig geweest vloeiend Russisch te spreken.’

De verstandhouding tussen de drie begon subtiel

den en alcoholici in Oklahoma en ik was daar erg goed

te veranderen.

in. Ik had plezier in het werken met bedrijven die meer

Frank is ook hier bezig met mensen met versla-

‘Om te beginnen stonden Richard en ik elkaar zeer na.

geld hadden en pragmatischer waren dan het gemid-

vingsproblemen.

Toen John bij ons kwam was hij het vijfde wiel aan een

delde NLP-volk. Ik had succes en kon verder met mijn

‘We hebben vijf behandelcentra in Moskou en Odessa.

wagen. Toen brachten hij en Richard een jaar lang

leven.’

Ze zijn ongelooflijk effectief en ik ben er erg trots op.

26

I N z i c h t

j a a r g a n g

1 3

/ 4

D e

T i j d l i j n

v a n

N L P

-

d e e l

2

Andy Coote is professioneel schrijver met een achtergrond in Business development, ICT en Persoonlijke ontwikkeling. Hij woont in Cornwall (UK) en werkt al acht jaar landelijk vanuit zijn eigen bedrijf Bizwords.

27

De Tijdlijn van NLP: ONTWIKKELING

Redactie

Ruim 35 jaar Ontwikkelaar van NLP

Judith DeLozier & NLP

Judith Ann DeLozier; studente bij Milton Erickson,

In het boek ‘Turtles All the Way Down: Prerequisites to

maakte deel uit van de oorspronkelijke Meta-ont-

Personal Genius’ uit 1987, dat ze samen schreef met

wikkelingsgroep. Ze werd in 1975 lid van deze

John Grinder, onderzocht Judith de correlatie tussen

groep via haar toenmalige man, Frank Pucelik,

NLP en 'the threads of culture, community, art,

die zelf onderdeel van deze groep vormde.

aesthetics and epistemology'.

Vanuit deze groep heeft zij fundamentele bijdra-

Het resultaat van dit explorerende werk was de ontwik-

gen geleverd aan de ontwikkeling van diverse

keling van ‘NLP New Coding’, dat een opmaat werd

NLP-modellen en –processen die door haar als

voor een meer systemische en meer verbindende

co-auteur in de loop van de tijd gepubliceerd

benadering binnen het NLP-gedachtegoed en een

werden.

onderschrijving van het belang voor NLP van het werk

Vanaf eind 1976, drie jaren nadat de Metagroep van

de ontwikkeling van (model van) de waarnemingsposi-

van de antropoloog Gregory Bateson. In aanvulling op start gegaan was, ging Judith samen met Leslie

ties binnen NLP (een ander fundamenteel NLP-model),

Cameron NLP-workshops geven voor vooral de -steeds

ligt Judith’s bijdrage aan (uiteindelijk: New Code) NLP

meer feministisch ingestelde- vrouwelijke ‘West Coast’

in ‘Attention Training’ en de samenhang tussen bewus-

populatie. Richard en John, met hun ‘hurry up’ en

te en onbewuste processen.

humoristische benadering en hun soms sexistische uitlatingen, werden niet door alle vrouwen gewaardeerd.

Transculturele verbinding

Als tegenhanger voor hun meer machoaanpak, richtten

Judith, die oorspronkelijk Religiewetenschappen en

Leslie en Judith zich dus met een ‘Virginia Satir-bena-

antropologie had gestudeerd, is met name verantwoor-

dering’ op vrouwelijke cursisten en waren daarmee

delijk geweest voor het leggen van een verbinding van

uiterst succesvol. Vanaf 1977, waren zowel Richard en

NLP naar meer transculturele aspecten en was de eer-

John, als Leslie en Judith, ieder bij eigen doelgroepen,

ste die NLP toe ging passen in de ontwikkeling van

jarenlang volledig volgeboekt met (hun) NLP-cursus-

transculturele vaardigheden. Met haar achtergrond in

sen.

ballet and Congolese dans was zij daarnaast degene

Als een cursist van Milton Erickson, had Judith de stra-

NLP over het voetlicht bracht. Een voorbeeld hiervan

die de waardevolle inzet van dans en beweging binnen tegie van Erickson gemodelleerd op gebied van de toe-

was de ontwikkeling van ‘Dancing the S.C.O.R.E. tech-

passing van ‘trance states’ en metaforen. In 1976

nique’. Een ander voorbeeld is de ontwikkeling (samen

legde ze haar bevindingen hierover vast samen met

met Robert Dilts) van het ‘Somatic Syntax proces’.

Bandler en Grinder in de uitgave: ‘Patterns of the

Samen met Robert Dilts is ze ook medeontwikkelaar

Hypnotic Techniques of Milton H. Erickson, volume II’.

van een aantal systemische NLP-projecten, uiteenlo-

(Een vervolg op Volume I dat Bandler en Grinder

pend van ‘modeling leadership’, tot gezondheid.

samen een jaar eerder hadden uitgegeven. In tussen-

Publicatiebijdragen van haar hand zijn te vinden in

tijd had ze samen met John Grinder, met wie ze inmid-

‘Leaves Before the Wind’ (1989) en ‘Map and

dels een relatie had, het bedrijf Grinder DeLozier &

Territory’(1997). Vanaf het jaar 2000 stelde zij samen

Associates opgericht. In 1979 gaf zij samen met

met Robert Dilts ‘The Encyclopedia of Systemic Neuro-

Bandler, Grinder en Dilts (die zich als laatste aan de

Linguistic Programming and NLP New Coding’ beschik-

ontwikkelgroep had toegevoegd) het boek uit ‘Neuro-

baar: een steeds meer uitbreidende online encyclope-

Linguistic Programming, volume I’ uit bij de uitgeverij

disch overzicht van alle aspecten van NLP; uiteenlopend van de technieken, de ontwikkelingen die van

van Bandler Meta Publications.

invloed waren en last but not least: de enorm rijke

Congo, Afrika

toepassingsmogelijkheden.

Als coauteur van ‘Neuro-Linguistic Programming Vol. I’ (1980), van Robert Dilts, John Grinder en Richard Bandler, was Judith betrokken bij de ontwikkeling van de fundamentele NLP-techniek op gebied van ‘reframing’ en bijvoorbeeld de ‘Circle of Excellence’. Na het proces dat Bandler tegen Grinder aangespannen had, vertrokken Judith en John voor zeer lange tijd naar Congo, in Afrika. Ze zijn daar actief met zang en dans en groeien door alle goede en slechte ervaringen samen naar een nieuwe visie op NLP.

28

I N z i c h t

j a a r g a n g

1 3

/ 4

D e

T i j d l i j n

v a n

N L P

-

d e e l

2

Tot op de dag van vandaag geeft Judith DeLozier trainingen over de hele wereld en levert nog steeds belangrijke bijdragen aan NLP. Ze is als zakenpartner verbonden aan de NLP University van Robert Dilts (www.nlpu.com). Robert noemde Judith vaak ‘de godin van NLP’. Zelf… ziet ze zich meer als: ‘muze’.

29

De Tijdlijn van NLP: ONTWIKKELING

den de aanwezigen in groepjes in en gaven ons

Interview met Judith DeLozier

Essenties van NLP Op één van haar vele buitenlandse gasttrainingen

Universiteit van California in Santa Cruz. Ik was er

Je maakte ook kennis met Virginia Satir.

gekleurde briefjes. We moesten ontdekken wat de

Judith: ‘Met Virgina Satir heb ik helaas maar een korte

betekenis was van de kleur van ons briefje. Het ging

tijd kunnen doorbrengen. Ze woonde bij ons in, terwijl

erom te ontdekken of iemand eerder visueel dan wel

ze samen met Richard en John het boek ‘Changing

auditief ingesteld was. Ik vond het echt grappig en kon

with Family’ schreef. We woonden allemaal samen in

mijn lach niet bedwingen. Het was een dolkomische

een kleine commune, op een stuk grond dat eigendom

situatie: alle anderen namen het spel ernstig en ik

was van uitgever Robert Spitzer, bij wie ook ‘The

lachte me kapot. Voor mijn vriend was het best pijnlijk.

Structure...’ was verschenen. Ook Gregory Bateson en

Nu, John vond het echt cool dat ik zo geamuseerd was.

nog veel andere interessante mensen woonden daar. Ik

Via Leslie zocht hij wat nauwer contact met mij. We

herinner me vooral Virginia’s ongelooflijk positieve

gingen samen uit… en waren de volgende vijftien jaar

voorkomen, ook fysiek. Ik ben zelf niet zo groot en tel-

gaf Judith DeLozier vorig jaar weer een training

bevriend met Leslie Cameron, die net als ik een zoon-

samen. John liet me toen al het onuitgegeven manu-

kens als ze me omarmde, belandde ik meteen in haar

in Duitsland.

tje van twee had. Zij vertelde me over de interessante

script van ‘The Structure of Magic' lezen. Hij wou

boezem. Ik dacht altijd: ‘Mama, ik ben weer bij mama!’

Eva Wieprecht, NLP-/Hypnosetrainer en Coach en

dingen waar John Grinder en enkele anderen mee

weten wat ik ervan vond.’

één van haar cursisten die ze al vele jaren kent,

bezig waren. Het groepje, van wie ik ook een aantal

(lacht). Ze was zeer vriendelijk, sterk, meevoelend en lief. Aan haar heeft NLP het begin van systemisch den-

nam Judith een interview af.

mensen kende, kwam geregeld bijeen. Korte tijd later

En… wat vond je ervan?

ken te danken. Enerzijds de blik op de samenhang, het

Ze gingen hierbij in gesprek over haar beginda-

namen we onze intrek in het huis van een professor

Judith: ‘Het was niet eenvoudig om te lezen, maar ik

betrekken van het hele systeem, anderzijds het werk

gen in NLP, de ontwikkeling en de toekomst van

die voor een jaar naar Oxford ging. Het was daar dat

vond het wel heel belangrijk. Ik vermoedde dat dit

met de individuele persoonlijkheid in dat systeem,

NLP, de rol van vrouwen en de onlosmakelijke

het groepje elke woensdagavond samenkwam. Ook

boek mensen mogelijkheden kon bieden om te berei-

vooral via lichaamshoudingen, die uitdrukkingen zijn

eenheid van ‘Mind’, ‘Body’ en ‘Field’.

Leslie zelf, Stephen Gilligan en Robert Dilts waren erbij.

ken wat hen nog niet was gelukt. Het boek gaf mij het

van bepaalde verinnerlijkte communicatiepatronen. Dat

Ik werkte op woensdagen, maar op een keer koos ik er

gevoel dat ik mezelf op een nieuwe, tot dan toe onge-

was zeker ook een mijlpaal in de ontwikkeling van het

Eva Wieprecht: Hoe is jouw NLP-avontuur begon-

toch voor om samen met een vriend te kijken ‘wat

kende manier begon te begrijpen. Ik meende dat het

kinesthetische representatiesysteem, dat in die tijd nog

nen?

daar gaande was’. Dat was mijn echte kennismaking

dingen kon vrijmaken die op een positieve manier de

niet zo ver ontwikkeld was.’

Judith DeLozier: ‘In 1972/73 studeerde ik aan de

met de groep. Richard Bandler en John Grinder deel-

wereld konden veranderen, en die ook onszelf op een positieve manier konden veranderen en laten groeien. Zo begon dus mijn NLP-verhaal.’

Judith de Lozier (r) en Eva Wieprecht (l)

Het was ook een tijd waarin jullie veel experimenteerden. Judith: ‘Vóór NLP zo heette, spraken wij over ‘Studies

Jouw naam komt al voor in ‘NLP Volume One’ en

van subjectieve gewaarwordingen’. Het ging ons hier-

voor ‘NLP Volume Two – Patterns of Hypnosis

om: we wilden in ons eigen gedrag patronen terugvin-

with Milton Erickson’ vroegen Bandler en Grinder

den die ons als mensen met elkaar verbonden. Met het

jouw medewerking. Hoe herinner jij je Milton

Miltonmodel en het Metamodel lag onze focus op de

Erickson?

taal. We waren vooral geïnteresseerd in zegswijzen en

Judith: ‘Voor mij was hij de meest begaafde communi-

uitdrukkingen, omdat die beide hersenhelften met

cator die ik ooit had ontmoet. Stephen Gilligan heeft

elkaar verbinden. Bijvoorbeeld: als iemand een moeilij-

die vaardigheid volgens mij nog verder ontwikkeld,

ke relatie beschreef met de zegswijze ‘My hands are

maar bouwde verder op de prestaties van Erickson.

tied’ [letterlijk: Mijn handen zijn gebonden; vrij ver-

Milton is een van de grote voorbeelden in NLP. Hij wist

taald: ik sta machteloos], dan bonden we zijn handen

precies hoe hij mensen voor de juiste uitdagingen

ook echt vast, zodat hij zichzelf moest bevrijden. De

moest stellen om net die vaardigheden naar boven te

manier waarop hij dat deed, werd dan weer een metaf-

laten komen, waarvan zij zelf overtuigd waren dat ze

oor voor zijn mentale bevrijding uit die moeilijke rela-

die niet hadden. Hij ging ervan uit dat de cliënt de

tie. Of als iemand zei: ‘Ik heb zo een hekel aan die

vaardigheden die hij voor de uitdaging of de opdracht

mensen, ik voel me als gekruisigd’, dan werd die arme

nodig had, al bezat. Het deed me denken aan ballet.

gozer aan een kruis gebonden en moest hij zichzelf

Als wij vroeger oefenden voor een balletuitvoering en

zien vrij te krijgen. Sommigen die hiervan getuige

onze trainster ons een perfecte dubbele pirouette wilde

waren, zullen ongetwijfeld de neus hebben opgehaald.

aanleren, dan liet ze ons drievoudige pirouettes draai-

Maar dat was nou net zo typerend voor die tijd: we

en. Op die manier concentreerden we al onze aandacht

wilden onze subjectieve ervaringen onderzoeken en

op de drievoudige pirouette, hoewel het doel een per-

daarin iets nieuws en relevants ontdekken.’

fect uitgevoerde dubbele pirouette was. Milton bezat de

30

I N z i c h t

j a a r g a n g

1 3

/ 4

gave om in zijn werk met cliënten werkelijk alles wat

Hoe zie je als NLP’er van het eerste uur je eigen

hem werd aangeboden te accepteren – en het zo te

bijdrage?

gebruiken dat zich net daar een weg naar genezing

Judith: ‘Hmm, die had vooral te maken met de zoge-

opende.’

noemde interculturele verhoudingen. Als antropologe

D e

T i j d l i j n

v a n

N L P

-

d e e l

2

31

De Tijdlijn van NLP: ONTWIKKELING

en wetenschapster op het vlak van religie had ik altijd

‘Mind, Body and Field’. Per slot van rekening zijn die

diepte. Maar als je iets vanuit twee convergerende

met de wereld van het sociaal werk en ik werk mee

al een grote interesse voor intermenselijke ervaringen,

aspecten onlosmakelijk met elkaar verbonden, behalve

oogpunten of perspectieven bekijkt, krijg je eerder een

aan maatschappelijke rechtvaardigheid. Ik wil me

niet zozeer op het gebied van taal, maar vooral op dat

in onze taal.’

van rituelen. Ik herinner me een gesprek met

nieuw diepteniveau. Als je diepte wil zien, moet je dus

inzetten voor die delen van de wereld die het nodig

–ook letterlijk– twee ogen gebruiken. Vanuit dat inzicht

hebben, en voor mensen die een steun zijn voor ande-

Bateson’s dochter Mary Catherine. Het ging over de

Je spreekt net als Robert Dilts van de ‘Derde

ontwikkelden wij een bijkomende component, de

ren. Het maakt niet uit of ze werken met slachtoffers

vraag wat wijsheid is. Ook zij zag een nauw verband

generatie NLP’. Wat versta je daaronder?

Metapositie, waaruit dan de waarnemingsposities groei-

van geweld of met daklozen, of zich inzetten voor de bescherming van dieren. Ik wil erbij zijn als het gaat

met rituelen en vertelde me een voorbeeld. Een

Judith: ‘Voor mij neemt de derde generatie enkele kie-

den. Dit ontwikkelde zich in de derde generatie verder

vriendin van haar woonde naast een gezin uit Midden-

men uit het verleden op, die we verder kunnen laten

tot de vierde positie, de zogenaamde ‘veldpositie’,

om het welzijn van onze planeet. Ik wil mensen steu-

Amerika, dat daar korte tijd eerder vanuit een andere

groeien. Bijvoorbeeld: als we in de eerste generatie

waarin we ons met het waarnemen van een heel sys-

nen, die de grote en belangrijke veranderingsprocessen

teem verbinden.’

cultuur was komen wonen: oma, ouders en kinderen,

nadachten over verschillende beschrijvingsmogelijkhe-

de hele familie onder één dak. Een van de kleinkinde-

den, deden we dat via het Metamodel: ‘Dit is het per-

begeleiden. Ik wil hen helpen gezond te blijven, niet uitgeblust te raken, gemotiveerd te blijven.’

ren was even oud als de dochter van die vriendin en de

spectief van persoon X en dat is het perspectief van

Voor mij spelen ook vrouwelijke aspecten steeds

twee tieners konden het goed met elkaar vinden. Dit

persoon Y. Wat gebeurt er als de twee elkaars perspec-

meer een rol in NLP. Hoe denk jij daarover?

was overduidelijk het lievelingskleinkind van de oma.

tief overnemen?’ Dat was al expliciet te vinden bij Fritz

Judith: ‘Ik ben het met je eens, als we de vrouwelijke

Judith: ‘Ik weet het niet! NLP vormt een heel grote

De oma had de gewoonte om elke dag te baden, zoals

Perls, toen hij tegen een cliënte zei: ‘Ga hier zitten, in

energie zien als een evenwicht, waaraan steeds meer

gemeenschap. Sommigen zullen zich vooral aan analy-

in haar cultuur gebruikelijk was. Ze trok zich daarvoor

de stoel van je moeder, en zeg het door haar.’ Zijn

nood is. In de begindagen was NLP sterk gekleurd door

tische en structurele, cognitief geleide vragen wijden.

terug in het achterste deel van de tuin, kleedde zich uit

cliënten verwisselden van stoel. Bij ons was de per-

het ego. In de jaren 1970 vond je overal goeroes. Ze

Misschien omdat ze in een wetenschappelijke context

Waar ligt volgens jou de toekomst van NLP?

tot aan de heupen en waste zich. Op een vreselijke

spectiefwissel puur taalkundig. Het duurde tot de twee-

werden op een voetstuk geplaatst en de mensen luis-

werken. Er zullen ook mensen zijn die steeds meer bij-

dag kwam haar kleinkind bij een motorongeluk om het

de generatie met Gregory Bateson en het idee dat er

terden naar hen met een zeker ontzag. NLP was inder-

dragen op het vlak van gezondheid zullen leveren. Er

leven. Vanaf toen at de oma niet meer, ze sprak niet

twee nodig zijn om één te kennen. Wat bedoeld wordt,

daad lange tijd een eerder mannelijke aangelegenheid,

zullen mensen zijn zoals Robert Dilts en tot op zekere

meer en bewoog nog nauwelijks. Ze zat apathisch in

is dit: als je iets met één oog bekijkt, verlies je de

hoewel ook veel vrouwen prachtige bijdragen hebben

hoogte ikzelf, die focussen op de ontwikkeling van NLP

haar stoel, niemand van het gezin kreeg nog echt con-

geleverd. Maar op zich gaat het mij niet om mannelijk

in zijn totaliteit, die zich geïnspireerd weten door

tact met haar. Tot het buurmeisje -de dochter van de

tegenover vrouwelijk, maar om een evenwicht in de zin

modelleren. Modelleren is voor mij een centraal idee,

vriendin- de oma opzocht, haar bij de hand nam en

van Yin en Yang. Een evenwicht van mannelijke en

dat NLP ook in de toekomst zal blijven verrijken. Maar

zei: ‘Laten we baden’. De oma stond op en samen lie-

vrouwelijke aspecten in elk van ons, man of vrouw.’

ik weet niet of iemand nog ooit een doorbraak zal kun-

Vind je dat vrouwen in NLP meer zichtbaar moe-

ben.’

pen ze naar het achterste deel van de tuin, ze ont-

nen realiseren zoals John en Richard dat gedaan heb-

kleedden hun bovenlichaam en wasten zich. Mary Catherine sprak toen over de wijsheid die tijdens

ten worden?

het ritueel ontstond...’

Judith: ‘Nou ja, in de westerse wereld zijn het nog

… En waarmee de oude vrouw minstens lichame-

Waar ligt het gevaar, wat is de keerzijde van NLP?

steeds vooral mannen die hun stempel op de dingen

Judith: ’Die keerzijde ligt volgens mij onder meer in de

drukken, maar langzaamaan is dat toch aan het veran-

vraag: ‘Ja, dat NLP is inderdaad zeer interessant, maar zeg eens, ben je er rijk van geworden?’ Als NLP dus in

lijk van haar verdriet kon loskomen.

deren. Er zijn al veel erg leuke vrouwen geweest in

Judith: ‘Ja. Een vraag die me bezighield, was hoe we

NLP en voor mij waren die altijd goed zichtbaar.

de eerste plaats een vehikel van persoonlijke ambitie

die intermenselijke ruimte met NLP ritueel konden

Misschien werd hun lied minder luid gezongen in de

wordt, als het fout begrepen wordt als aparte techniek.

invullen. Wat me ook fascineerde, was de wijsheid van

Community, maar ze waren er wel, van bij het begin.

NLP is immers ook een model en modellen hebben per

het lichaam zelf. Toen ik met John samen was, was ik

Het eerste NLP-instituut werd opgericht door Leslie

definitie hun grenzen en beperkingen. NLP is een goed

nogal veel bezig met Afrikaanse dans en trommelen in

Cameron. Norma Beretta volgde met een instituut in

model, doordat het zich focust op de vorm, op de

de groep, ook als een vorm van zoeken naar alterna-

Los Angeles, vermoedelijk het tweede instituut ter

structuur, en niet op de inhoud. Zodra ik mezelf begin

tieve oplossingen. Bijvoorbeeld om door dans en trom-

wereld. Josianne de St. Paul stichtte het eerste insti-

in te perken, heb ik NLP niet begrepen. Zodra ik dingen

melen de gebeurtenissen van de dag op geheel natuur-

tuut in Parijs. Dan heb je ook nog Charlotte Bretto en

begin te zeggen zoals ‘ik ben een visueel type’ of ‘dat is nu eenmaal mijn landkaart’ of ‘dat is nu eenmaal

lijk wijze in de persoon te integreren. Ik beschouw het

Lara Ewing, die boeken schrijven en ongelooflijk veel

lichaam als een echt, zelfstandig representatiesysteem.

belangrijke bijdragen geleverd hebben, en Suzie Smith,

mijn Metaprogramma, zo ben ik en zo blijf ik’, wordt

Het is niet enkel een vat voor onze gevoelens, het

die een belangrijke rol speelt op het vlak van NLP en

dat model een beperking, hoewel het ontwikkeld werd

bevat ook onze geschiedenis. Het codeert en decodeert

gezondheid. Of Christina Hall met haar werk rond taal-

om mij te bevrijden.’

informatie die ons aanbelangt, het heeft een geheugen.

patronen. En Shelle Rose Charvet. De moeder van de

Judith, van harte dank voor dit gesprek!

Het is anders dan ons bewustzijn, ons intellect, het

Metaprogramma’s is natuurlijk Leslie Cameron. Wij

volgt een andere vorm van logica. Al bij Gregory

staan allemaal op de schouders van reuzen. Die reuzen

Bateson leerde ik dat de manier waarop we de dingen

waren vaak mannen, maar je had ook Virginia Satir, en

Vertaling: Lode Demetter

beschrijven een directe impact heeft op de manier

vandaag heb je Gabrielle Roth.’

www.ape-translations.be

tussen bewust en onbewust, maar in werkelijkheid

Wat heeft de toekomst voor jou in petto?

bestaat die scheiding niet. Zelfs in de zogenaamde

Judith: ‘Oma worden! (lacht). Eerlijk, dat weet ik

derde generatie NLP heb ik moeite met de beschrijving

natuurlijk niet met zekerheid. Ik heb sterke affiniteit

Eva Wieprecht, NLP-trainster en Hypnosystemisch Coach, werkt als zelfstandig consultant op gebied van Personeelsadvies en Coach in Keulen.

waarop we iets beleven. We maken een onderscheid

32

I N z i c h t

j a a r g a n g

1 3

/ 4

D e

T i j d l i j n

v a n

N L P

-

d e e l

2

33

De Tijdlijn van NLP: ONTWIKKELING

Annemarie Tjerkstra Chris, tussen haakjes: spreekt Leslie je nog wel

Ruim 35 jaar Ontwikkelaar van NLP

eens? Chris: ‘Nee, helaas, ik spreek haar nooit meer, ze is hertrouwd en heeft nu een heel ander leven. Maar om

Christina Hall & NLP

te vervolgen: hierdoor werd mijn tweede fascinatie gestimuleerd, die met de structuur van de tijd. Als ik naar mensen luisterde hoorde ik ze dingen zeggen als: op tijd, van tijd tot tijd, door de tijd heen enzovoort. En ik ging er op letten welke structuur deze tijdsaanduidingen bevatten (In time, Between times,

De naam van Christina Hall is niet bij elke NLP’er

op te steken en met Chris in (Skype-)gesprek te

Zo had Bandler ook zijn vaardigheden opgedaan,

Through time).

bekend. Toch speelt Christina een rol van grote

gaan. In onderstaand interview tref je de ant-

door te luisteren naar tapes van Perls en Satir.

Uiteindelijke leidde dit tot mijn proces: ‘Creating Future

betekenis in het erfgoed van NLP. Niet alleen is

woorden van Chris op haar vragen. Niet alleen…

Chris: ‘Taal is absoluut essentieel in elk type ‘change

History, Now’.

Chris Hall vanaf –bijna- de begindagen van NLP

over de begintijd van Chris in NLP en de ontwik-

work’ en het werk van Korzybski staat daarin centraal.

Planning: door terug te kijken vanuit de toekomst.

‘aanwezig geweest’; ze heeft ook vanaf begin

kelingen in de loop der tijd maar ook haar dage-

De taal die wij gebruiken vormt onze eigen perceptie

Mensen gebruiken allemaal een verschillende ‘chunk

tachtiger jaren zelfs nauw samengewerkt met

lijkse ervaring met het geven van NLP-cursussen

en beïnvloedt de perceptie van anderen, via de dingen

size of time’, maar voor planning laat ik ze altijd down

Richard Bandler, een samenwerking waarin veel

in Japan.

NLP patronen zijn ontdekt (vaak door Chris) en

die gezegd worden. Bijvoorbeeld:

chunken naar een kleinere eenheid. Dus, als je iets

- Ik ben in de war

over een jaar wilt bereiken, dan laat ik ze kijken naar hoe dat over drie maanden dan is, en over zes en

van een uitwerking en een succesvolle toepas-

Christina Hall maakte geen deel uit van de oorspronke-

- Ik begrijp het niet.

sing zijn voorzien (Richard). Voor de tijd die hun

lijke ontwikkelgroepen op gebied van het Meta- en

Dit is een identiteitsstelling en een generalisatie plus

negen, enzovoort.

samenwerking duurde was het een ‘Perfect

later Miltonmodel. Zij is wel in die tijd met NLP in aan-

een verwarring van kaart en gebied.

Ze kijken steeds achterom vanuit een gedissocieerde

Match’. Chris Hall

raking gekomen door de workshops die Richard

Als je het dateert en contextualiseert, dan ontdek je

positie. Op deze manier krijgen ze hun ‘outcome’ hel-

Bandler en John Grinder in die tijd verzorgden. In 1976

dat het een opmerking is over het recente verleden

der en krijgen ze daarbij ook

volgde ze haar eerste workshop en in 1977 startte ze

dus: Een ogenblik geleden voelde ik me in de war.

nog zicht op wat ze speci-

met het geven van haar eigen NLP-opleidingen.

Dat leidt er meestal toe dat het logische niveau wordt

fiek hebben gedaan om

Gedurende de jaren 1981 tot 1993 werkte ze samen

gecorrigeerd, het wordt gewoon een gevoel. En het

hun outcome te

met Richard Bandler. Dit was een vruchtbare periode,

impliceert dat mensen hun perceptie op een manier

bereiken. Het

waarin ze veel NLP patronen ontdekte en in

kunnen organiseren die er toe leidt dat ze verward

is eigenlijk

overleg/samenwerking met Richard Bandler, verder

zijn: Ik heb de elementen van mijn perceptie zo geor-

een

ontwikkelde.

ganiseerd dat ik verward ben. Als je bij een intake

Annemarie: Je hebt een Ph.D. in Neurosemantics

de problem-state op te roepen.

en je bent psycholoog?

Als je vraagt: wat was tot nu toe je probleem?

vraagt: ‘Wat is je probleem’ nodig je de ander uit om

Chris: ‘Ik heb me bezig gehouden met algemene taal-

Dan breng je al een verschuiving in percep-

wetenschappen en vooral met Korzybski. Ik was altijd

tie aan. Je nodigt de persoon uit het

erg geïnteresseerd in taal, eigenlijk vooral in hoe via

probleem in het verleden te plaat-

de taal connecties ontstaan met een grotere werkelijk-

sen. Van Leslie Cameron leerde

heid via woorden: hoe betekenis ontstaat via de woor-

ik de ‘in-time’ en ‘through-

den die wij gebruiken.

time’ Metaprogram-

In het kader van ‘Ere wie ere toekomt’ is het

Mijn moeder was een professionele verhalenvertelster,

ma’s.’

voor de Redactie van INzicht tijd om na 35 jaar

ze had een eigen radioprogramma in de vijftiger jaren.

in gesprek te gaan met Chris Hall, een NLP’er van

Als ze haar verhalen voorbereidde probeerde ze die uit

het (bijna) eerste uur, die nog steeds en gestadig

op mij. Ze las haar verhaal aan mijn voor en vroeg dan

groeiend succes heeft over de hele wereld. Chris

mijn reactie op verschillende formuleringen van dezelf-

Hall wordt ook wel ‘the expert’s expert’

de zin. Bijvoorbeeld het verschil tussen ‘Wat zag ze’ en

genoemd; haar werk is altijd geliefd geweest bij

‘Wat had ze gezien’.

de insiders. De laatste jaren boekt zij een groei-

Toen ik begon met NLP in 1977 kwam ik in contact met

end succes in de ‘nieuwe NLP-markten’ zoals het

het Metamodel. Richard zei altijd: ‘Het is het funda-

voormalige Oostblok en Japan, waar haar des-

ment van alles wat je doet’. Maar er waren geen speci-

kundige, fundamentele inbreng veel weerklank

fieke oefeningen over het gebruik ervan. Daarna begon

vindt.

ik met het onderzoeken van het Metamodel. Ik was

INzicht vroeg Annemarie Tjerkstra,

totaal gefascineerd door de manier waarop Bandler taal

Neuropsycholoog en NLP-trainer, om haar licht

gebruikte, ik luisterde naar zijn tapes.’

34

I N z i c h t

j a a r g a n g

1 3

/ 4

D e

T i j d l i j n

v a n

N L P

-

d e e l

2

35

De Tijdlijn van NLP: ONTWIKKELING

Alfred Korzybski

lichaam. Daarna zei Grinder iets in mijn andere oor en

Chris: ‘In 1978 kwam Frank naar Santa Cruz voor een

Ik ben ervan overtuigd dat er sprake is van invloed.

raakte mijn andere schouder aan, dat voelde heel

workshop, op uitnodiging van Not-Limited; het bedrijf

Frank en Richard zijn later uit elkaar gegaan en clai-

anders, en gaf ook andere lichamelijke sensaties.

van Richard.

men beiden dat de ander zijn patronen van hem heeft

Daarna raakte ze beiden mijn schouders aan en dat

Hij werkte met generalisaties en met wat mensen aan

gestolen.’

was mijn eerste experimentele ervaring met NLP.

het vermijden waren via het gebruik van stereotypen

Later vroeg ik Richard: hoe kwamen jullie op die ‘col-

en overdrijvingen. Als je iets naar de uiterste grens

Er is ook nog een rechtszaak geweest die Richard

lapsing anchors’ techniek? ‘Och’ zei Richard: ‘We made

duwt slaat het vaak om. Het werk van Frank sloot erg

tegen jou en enkele andere mensen van de

that up as we were going along’. (Er was een

aan bij de stijl van Richard.

Bandler groep heeft aangespannen?

Nederlandse cabaretier die altijd zei: ik verzin ze waar

Richard was hier erg goed in. Zo had hij bijvoorbeeld

Chris: ‘Op een gegeven moment ging Richards bedrijf

je bij staat). Het is jammer dat het experimenteer-

iemand die klaagde over de rotzooi in zijn kamer

failliet. Samen met zes andere mensen heb ik toen de

klimaat verdwenen is.

omdat hij zich er niet toe kon zetten om op te ruimen.

Society of NLP gekocht. Ons was verteld dat wij het

Soms vragen mensen mij of het de moeite waard is om

‘Ik kan geen dingen doen die ik niet leuk vind’, zei hij.

aandeel van Grinder kochten en dat Richard zijn helft

een training te doen bij de ontwikkelaars van NLP. Is

‘Bedoel je dat je niets kan doen dat je niet leuk vind,

nog had. Dat bleek achteraf niet het geval te zijn. De

zeg dan altijd dat je dan meer krijgt dan een verdunde

vroeg Richard. ‘Natuurlijk kun je dat, je kunt toch in

rechter heeft wel toegestaan om de naam van de

soep van mensen die zijn opgeleid door mensen die

een vieze kamer wonen’.

Society op grond van gewoonterecht te gebruiken.’

zijn opgeleid door mensen die zijn opgeleid door enzo‘domino set-up’. In eerste instantie zet je al de steen-

voort.

tjes één voor één omhoog en daarna laat je ze achter

Zo zie ik dat tegenwoordig veel trainers NLP aanprijzen

elkaar gecontroleerd en vooropgezet omvallen.’

als een techniek om: ‘Alles te krijgen wat je wilt’.

Je geeft veel les in Japan, hoe gaat dat met zo’n

Men zegt: dat je veel patronen hebt ontwikkeld

talig onderwerp in zo’n andere taalcultuur als

en aan NLP toegevoegd.

Japan?

Zo zou de ‘Swish techniek’ van jou afkomstig

Chris: ‘Ik heb altijd een ontmoeting vooraf met de ver-

zijn?

taler. Ik stel altijd bepaalde vragen over (de beleving

Chris: ‘Richard en ik hebben dat samen gedaan. Het

van) tijd. In Japan hebben ze niet alle werkwoordtijden

ging zo. Ik kwam met mijn partner terug van een sub-

zoals wij die kennen, ze hebben bijvoorbeeld onvol-

modaliteiten- workshop en hij begon te praten over

tooid heden, verleden en toekomst, maar in Japan kun

een probleem. Hij zei: ‘It gets all blown out of propor-

je niet zeggen: ‘in and out in No-time’.

tions’. Toen ik het uitvroeg, bleek dat het beeld heel

Een voorbeeld hiervan is: een opmerking van mij om

groot, panoramisch voor zijn neus stond en hij het

‘even bij de bank langs te gaan’, daarbij had ikzelf dus

gevoel had het niet te kunnen hanteren. Dus vroeg ik

een beeld van een in-time proces waarin ik in de zelfde

hem, ‘en als je het beeld nu kleiner maakt, klein en

tijd (lees: ‘even snel’) ‘in en uit de bank’ ging. Dus

donker?’ ‘Ja, dan kan ik er gemakkelijk mee omgaan’,

eigenlijk een proces dat op het zelfde moment start en

zie hij toen.

eindigt. Dat bleek dus absoluut niet te vertalen te zijn

Toen ik thuis kwam belde ik Richard die zei dat ik

in het Japans! Er waren geen werkwoordsvormen om

meteen moest komen. Zo begonnen we te experimen-

dat zo te kunnen zeggen. Dus de poging om dat over

teren met dit patroon, want Richard had meteen door

te brengen leidde tot verwarring en natuurlijk een pro-

dat dit nuttig zou kunnen zijn.

bleem voor de vertaler.

Dit was trouwens een werkwijze die wij in die jaren

Tot ik er een tekening van maakte, (van mijn innerlijke

veel hanteerden, ik vertelde hem patronen die mij

beeld van het proces) toen snapte iedereen het.

waren opgevallen en dan gingen we ermee experimen-

Kortom, je kun taal en gedachte eigenlijk niet schei-

teren. In 1981 verhuisde ik naar Santa Cruz en vanaf

den.’

die tijd tot eind 1992 werkte ik met hem samen, we

Ik wil het met je hebben over de afkalving van

gevraagd voor trainingen in het buitenland. Op een

gaven ook trainingen. Daarnaast werd ik meer en meer NLP

gegeven moment had een instituut mij 10 jaar vooruit

Chris: ‘In 1977 waren er nog geen programma’s en

geboekt. Toen Richard mij daarna vroeg voor een trai-

bestond de Society nog niet. Ik vroeg Richard hoe heb-

ning in de zelfde periode was dat niet meer mogelijk.

ben jullie NLP ontwikkeld? You need to remember that

Daarna is de samenwerking uit elkaar geraakt.’

it was not always there! In mijn eerste workshop was ik een subject op het

Wat is de invloed van Frank Farelli, die bekend is

podium. Bandler zei iets tegen mij en raakte mij

geworden met ‘Provocative Coaching, geweest op

schouder aan. Ik voelde allerlei sensaties in mijn

Richard Bandler?

36

I N z i c h t

j a a r g a n g

1 3

/ 4

D e

T i j d l i j n

v a n

N L P

-

d e e l

2

37

De Tijdlijn van NLP: ONTWIKKELING

Daaruit blijkt dan toch dat Richard Bandler geen

Stap 2

hebt bereikt. Ik laat ze daarom vanaf de doelsituatie

Kun je ons inzicht geven in de structuur van je

recht meer heeft op de Society?

Vervolgens vraag ik: ‘Wat zou je willen bereiken om je

down chunken, zodat ze tussenstappen creëren op weg

werkwijze, bijvoorbeeld op het vlak van de

Chris: ‘Het is zeker waar dat hij de naam van de

leven te verrijken?’ Dit om de gewenste uitkomst van

naar hun doel. Een bijkomend voordeel is dat behalve

Tijdorganisatie?

Society niet kan ‘trade-marken’, en niet onder zijn

een kader te voorzien en om het te verbinden met een

het creëren van mijlpalen je ook nog extra’s krijgt. Er

Chris: ‘Sure! Ik stuur je een bijlage voor jullie

eigen naam kan brengen. Voor het overige zijn er over

overkoepelend doel.

zijn namelijk in mijn optiek altijd meer voordelen dan

Nederlandse lezers’ (zie pag. 40-41).

dit onderwerp geen definitieve uitspraken gedaan. It’s

Als iemand bijvoorbeeld niet gemotiveerd is, hebben ze

alleen maar het bereiken van deze ene uitkomst. Dus

never really been decided. Ik had geen zin om daar

geen connectie met een hoger doel, of wel een

het werken met het belang levert ook zicht op deze

Over Nederland gesproken…ik zou graag willen

mijn tijd aan te besteden.’

‘belang,’ gemaakt. Soms is de verbinding niet sterk

intrinsieke voordelen.

dat je in ons land ook zo’n training over taal en

genoeg, daarom laat ik ze altijd naar voren kijken,

Ik heb me altijd afgevraagd: ‘Wat is het doel van deze

de structuur van de tijd zou kunnen geven.

naar de waarde die het oplevert.

uitkomst?’ want het is altijd een investering.

Chris: ‘weet je niet dat ik als gasttrainer al vaak in

Wat steeds terugkomt in je werk is het werken met de structuur van de tijd. Wil je wat vertellen over je plan-

De vragen van het outcome frame (doelkader) veron-

Nederland ben geweest?

derstellen dat de uitkomst ook het reisdoel is, maar

Ik geef speciale (trainers)workshops bij de Academie

ningstechniek via het 'Creating future history now pat-

Stap 3:

tern'?

‘Wat is de waarde van je uitkomst als je nu terugkijkt

uitkomst dient weer iets anders, namelijk: het hoger

voor NLP van Leo Janse. Dit jaar komt het er niet van

Chris: ‘Er zijn 3 belangrijke lijnen in mijn opbouw van

en heb je dat bereikt?’ geeft een hoger niveau waarde.

doel of belang.

maar in het voorjaar van 2013, in mei om precies te

welk veranderwerk dan ook:

Welk hoger doel bevordert dit?’

Dit laatste roep je op met de vraag: ‘Waarvoor is dit

zijn, ben ik weer in jullie land!’

stap 1:

reviewing changes, revealing outcome

belangrijk?’

stap 2:

connect outcome to larger frame of purpose

Een vraag tussendoor: Hoe ben je hierop geko-

stap 3:

future pace and set the time frames met het

men? Ik ken de hiërarchie van doelen en belan-

‘De derde stap gaat dus over future pacing en het zet-

te ontmoeten, dat ga ik zeker inplannen, ook al

future history now pattern.’

gen uit de Harvard Methode van Onderhandelen

ten van tijdskaders, daarbij gebruik ik mijn ‘creating

duurt dat nog bijna een jaar. O.K., ik heb het net

en van de Doelboom afkomstig uit de

future history now pattern’. Dat begint typisch met de

van je geleerd: ik ga de tussenliggende lange

Stap 1

Beleidskunde, maar ik dacht dat dit inzicht ont-

vraag: ‘Wat is je tijdskader om de uitkomst al bereikt

periode down chuncken in drie, zes en negen

Als mensen nadenken over een gewenste verandering

brak in NLP?

te hebben? Dit is een future pace omdat ze naar de

maanden, Chris! Hartelijk dank, voor je bijdrage

Kan me erop verheugen om je dan in ieder geval

dan hebben ze vaak een ongewenste situatie of te wel

Chris: ‘Bandler & Grinder hebben dit nooit expliciet

toekomst moeten gaan waarin ze de uitkomst al

aan INzicht!

een ‘problem-state’ in gedachte. Het eerste wat ik doe

gezegd, maar rond ‘84-‘85 heb ik dit toegevoegd

bereikt hebben om de vraag te kunnen beantwoorden.

Chris: ‘Graag gedaan, Annemarie, het was me een

is vragen stellen als: ‘Wat zijn voorbeelden van een

omdat ik niet tevreden was met het oorspronkelijke

Dus als ze het tijdskader hebben dan chunken ze down

genoegen. Tot ziens, in Nederland!’

geslaagde verandering die je hebt gemaakt, wat bete-

outcome-frame (uitkomstkader).

in deelkaders (subdoelen). Dus ze zijn in de toekomst

mee uitgebreid, hoe heeft de uitkomst je leven verrijkt,

Als je vraagt: ‘Wat zul je waarnemen als je bij je uit-

Een taalpatroon om te helpen de connecties te creëren

etc. Hiermee kunnen ze starten van een basis dat ze al

komst bent? Dan is dat –in mijn opinie- te laat. Dan

is bijvoorbeeld: ‘Wat ben je nog meer aan het doen

belangrijke verandering in hun leven hebben bereikt.

moet je een jaar wachten om te weten of je je doel

naast het bereiken van uitkomst X?’

kent dat nu voor je, hoe heb je je hulpbronnen daar-

en kijken terug.

Een kleiner doel is een subdoel op weg naar een hoger doel, dus: ‘Wat zijn vaardigheden en capaciteiten die je wilt ontwikkelen op weg naar je doel?’ Ik krijg het vermoeden dat ik de uitkomsten van deze techniek wel zou kunnen gebruiken in mijn

Annemarie Tjerkstra, neuropsycholoog en bedrijfskundige, is werkzaam als organisatieadviseur, (team)coach en (NLP)trainer. Zij begeleidt intervisiegroepen voor adviseurs, leidinggevende en coaches op basis van NLP.

leven. Chris: ‘Ik ben op deze techniek gekomen omdat ik me

Voor meer informatie en contact:

realiseerde dat er iets ontbrak op het vlak van de Tijd.

www.amieconsult.nl / [email protected]

Bij de meeste representaties van een doelsituatie heb je ‘between–times’, verschillende in-time representaties van onderdelen, zonder dat ze verbonden zijn in een

Annemarie Tjerkstra

samenhangende volgorde. Dat was ook persoonlijk heel relevant voor mij, mijn partner is altijd op tijd, maar ik was altijd op het nippertje of te laat. Toen ik dat uitvroeg bij hem, bleek dat hij wist hoe lang de verschillende processtappen duurden, hij timede zijn activiteiten en hoe ze onderling verbonden zijn. Hieruit is mijn planningstechniek ontstaan. Voor mij was tijd een soort vijand, nadat ik het had uitgezocht heb ik nu meer tijd om in-time te zijn en ergens van te genieten, ik heb nu verbinding met mijn (hogere) doelen.

38

I N z i c h t

j a a r g a n g

1 3

/ 4

D e

T i j d l i j n

v a n

N L P

-

d e e l

2

39

De Tijdlijn van NLP: ONTWIKKELING

©Christina Hall, Ph.D., 1991 (herzien 2012)

Taal en innerlijke Tijdorganisatie Hoe wij ons verhouden tot ‘Tijd’ en de manier waarop

dering in werkwoordstijd kan ook veronderstellen dat

wij Tijd organiseren heeft vergaande implicaties voor al

iets zal gebeuren en in feite al gebeurt. ‘Daar zou je

onze levensgebieden, zowel intern als extern. Tijd

blij mee zijn geweest, dat zal nu ook wel, want je kunt

geeft vorm aan onze motivatie, besluitvorming, leer-

het, toch?’

‘Tijd is de weg waarop wij ons leven leggen, dag na dag… uur na uur’

hebben wij meer keuzemogelijkheden om handig effec-

geschiedt vaak door het gebruik van metafoor, bijvoor-

tief en productief te navigeren door onze ervaringswe-

beeld ‘Tijd is geld’.

reld.

De toekomst is afhankelijk van wat wij doen in het heden. (Mahatma Gandhi) Werkwoordstijd kan belangrijke informatie verstrekken

en planningstrategieën en heeft grote gevolgen voor de toekomst.

Een andere manier waarop taal ‘Tijd’ verdingt

Door de taalkundige onderscheiding in werkwoordstij-

over de interne processen van een persoon. Vanwege

den objectiveren en externaliseren we onze voorstelling

de manieren waarop we ‘Tijd’ weergeven kunnen we de

van het verstrijken van de tijd. Met andere woorden, in

toekomst met de zelfde zekerheid weergeven als het

taal gebruiken we een zelfstandig naamwoord als we

verleden. Dit kan productief zijn of niet, afhankelijk

verwijzen naar ‘Tijd’. En wanneer we een proces nomi-

van wat iemand projecteert van het verleden naar de

naliseren wordt het in ons denken weergegeven en

toekomst. Bijvoorbeeld: ‘Ik zal nooit in staat zijn om

waargenomen als statisch, gefixeerd en onveranderlijk.

(x) te doen, omdat ik het nog nooit gedaan heb’. Of,

Vanwege de manier waarop we het verstrijken van de

altijd zo is geweest.’

‘Ik zal niet in staat zijn (x) te veranderen, omdat het tijd externaliseren via taal, ontstaat het idee dat we de tijd kunnen beheersen. Neem een paar voorbeelden

Het proces genaamd ‘Tijd’, gaat eigenlijk over de

Dus de toekomst ligt in onze handen. Hoe meer vrije wil hebben we nodig? (Dalai Lama)

van de hoe wij tijd kwantificeren (objectiveren), bij-

manier waarop wij denken over en ons verhouden tot

voorbeeld het verliezen en vinden van tijd, het sparen

de beweging en verandering in onze ervaring van

of het verspillen van tijd.

gebeurtenissen, en hoe wij deze beweging represente-

-

Ik heb geen tijd genoeg

In deze voorbeelden wordt de toekomst waargenomen

ren en coderen. Wanneer wij ons gewaar zijn en ons

-

Waar is de tijd gebleven?

als iets onveranderlijks en dat ondanks het feit dat de

bewust worden van beweging, dan houden we ons

-

De tijd is om gevlogen

toekomst nog niet heeft plaats gehad. In wezen

bezig met tijdsbepaling of te wel ‘timing’.

-

Ik voel tijdsdruk

reageert de spreker op slechts één van alle mogelijke

Op het primaire ervaringsniveau bestaat alles als pro-

-

Ik loop altijd uit mijn tijd

toekomsten alsof het de enige werkelijkheid is, geba-

ces; doorgaande en voortdurende verandering van ons

-

De tijd om te vertrekken nadert snel

seerd of hoe hij/zij voorbije ervaring heeft waargenomen.

‘ruimte-tijd-beeld’. Wij representeren dit proces van

-

De tijd is om

verandering door de tijd heen via ons concept ‘Tijd’.

-

Ik moet wat tijd inhalen

Je kunt een ‘pivot-zinnetje’ invoegen met krachtige

Wat we echter in wezen beschrijven zijn de verschillen-

-

Ik heb daarmee tijd verloren

implicaties in relatie tot tijd, die iemands aandacht naar en nieuwe richting leidt. Bij voorbeeld door in het

de gebeurtenissen in verscheidene stadia van ontwikkeling, met andere woorden, verandering.

vorige voorbeeld dingen toe te voegen als: ‘tot op

Als we het hebben over ‘Tijd’ in bovenstaande voor-

Het Engels (en ook het Nederlands) zijn talen die de

beelden, dan stellen we tijd ten onrechte voor als een

heden’ of ‘maar...niet langer’. Anderzijds zou ik ook

mogelijkheid bieden onderscheid te maken tussen ver-

ding, een tastbaar object. Mijn ‘Tijd’ in deze betekenis

kunnen zeggen: ‘Daar ik al veel dingen met succes heb

leden, heden en toekomst. Dit wordt mogelijk gemaakt

bestaat helemaal niet. Alleen processen bestaan.

bereikt in het verleden, weet ik dat ik daarmee door

door het gebruik van werkwoordstijden.

Daarom kunnen we deze uitdrukkingen vertalen zonder

kan gaan (in de toekomst).’ Iemand kan dus het zelfde

Bijvoorbeeld: ‘Ik was nieuwsgierig’. Deze uitspraak ver-

het woord ‘tijd’ te gebruiken.

patroon gebruiken, maar met nogal verschillende resul-

onderstelt dat nieuwsgierigheid deel uitmaakte van

-

taten.

Ik heb meer dingen te doen dan ik kan voltooien

iemands voorbije ervaring en niet per se nog deel uit-

vandaag. Of, ik moet prioriteiten stellen zodat ik

maakt van de actuele ervaring van de spreker. ‘Ik ben

vandaag afkrijg wat echt van belang is.

nieuwsgierig’ veronderstelt dat nieuwsgierigheid onder-

-

deel uitmaakt van de ervaring die gaande is. ‘Ik zal nieuwsgierig zijn’. De spreker anticipeert nieuwsgierig te zijn op een tijd in de toekomst, maar is dit niet per -

Christina Hall

Ik was zo geconcentreerd dat ik geen aandacht aan Ik blijf maar denken aan alle dingen die ik wil belasting en stress.

Het is van belang om te zien dat de toekomst een open

Als ik mijn activiteiten niet bewuster plan, dan valt

einde heeft en dat elk perspectief er slechts een is van

Het hebben van een discontinu verleden maakt het

mij op dat activiteiten vaak langer duren dan ik

veel mogelijkheden.

mogelijk dat ervaringen kunnen zijn beëindigd. Een

oorspronkelijk dacht.

De manier waarop wij ‘Tijd’ weergeven en coderen

Ik verdaag vaak in activiteiten die ik niet waardevol

schept een kader dat onze ervaring van ‘Tijd’ bepaalt.

-

iets al is gebeurd.

vind en dan oordeel ik dat ik mijn inspanningen

Taal programmeert ons denken. Wanneer we ons meer

‘Je wilt iets veranderen, dat wilde je toch?’ Een veran-

heb verkwist.

bewust zijn van de ‘Tijds-beelden’ die wij gebruiken,

40

Voor meer info en contact: http://www.chris-nlp-hall.com

(moet) doen en dit geeft een innerlijk gevoel van

sé nu.

overgang in de werkwoordstijd kan veronderstellen dat

Christina is één van de slechts 12 personen in de NLP-wereld die zijn onderscheiden met een Honorary Lifetime Fellowship van de ANLP (Association for NLP, UK) als erkenning voor haar vaardigheden en haar bijdrage aan NLP. Sinds 1983 is Christina eigenaar van de oorspronkelijke NLP certificatie organisatie The Society of Neuro-Linguistic Programming, opgericht door Bandler en Grinder. Zij is de directeur van The NLP Connection en is ook een geregistreerde psychotherapeut, gecertificeerd hypnotherapeut en ze heeft een doctoraat in psychologie en neurosemantische linguïstiek.

De toekomst is vastgelegd in een scenario dat we alleen maar hoeven uit te spelen, het is een werkstuk dat wij moeten scheppen. (Roger Garaudy)

de klok heb besteed. -

Christina Hall, een ervaren en gerespecteerde internationale trainer wordt erkend als iemand die een zeer omvangrijke bijdrage heeft geleverd aan de ontwikkeling van NLP. Ze begon meer dan dertig jaar geleden haar NLP-opleiding bij de NLPCreators in het eerste stadium van de ontwikkeling van NLP (1977). Ze verkreeg in 1980 het NLPtrainer certificaat en in 1991 werd ze NLP Metamaster trainer. Christina, met haar focus op systemen en holistische benaderingen is het meest bekend geworden voor haar werken met de structuur van tijdbeleving en haar meesterschap en vernieuwing op het gebied van taalpatronen. Christina heeft NLP trainingen gegeven door de gehele USA, Canada, UK, Duitsland, Oostenrijk, Frankrijk, Italië, Nederland, Polen, Kroatië, Hongarije, Australië en Japan.

I N z i c h t

j a a r g a n g

1 3

/ 4

D e

T i j d l i j n

v a n

N L P

-

d e e l

2

41

De Tijdlijn van NLP: HISTORIE

Lezerscolumn

Teus Meeuwes

Leren doen In het kader van de visieontwikkeling op

Rogier Otten is een NLP-er die van ongeveer 120 klas-

bijvoorbeeld de Swish, het oorspronkelijke model (de

ter en de andere leerlingen doen en zeggen, zodat er

versie 1.0) werd uitgebreid, vereenvoudigd en her-

nog tijd voor je eigen ontwikkeling overblijft.

schreven. Hij weet precies wie wanneer er een aanvul-

Tenminste, dat vindt Rogier Otten.

ling op maakte en in welke workshop dat was.

Hij is van mening dat de meeste NLP-trainers hun tijd

Fantastisch hè!

vol staan te praten. Onder het mom van, dat mensen

Rogier verzamelt ook eerste drukken van NLP-boeken.

onbewust alles kunnen onthouden wat ze bewust niet

Historisch NLP en haar ontwikkelingen in de loop

sieke NLP-technieken weet, door wie en van wie ze

Hij heeft onder andere een nog ongeopende hardcover

kunnen bevatten, ratelen die trainers maar door. En

der tijd, willen we je de NLP-column die in 2004

gemodelleerd zijn. Als je hem er iets over vraagt dan

in een grauwe beschermdoos van Dilts et al. (1979)

omdat ze toch over het algemeen navertellen wat er in

door Teus Meeuwes is geschreven over een

gaat hij van: Andreas & Andreas naar Bandler. Of

Neuro-linguistic Programming… enzovoort. Die, eigen-

NLP-boeken staat, leest Rogier die dan liever geduren-

‘kwestie van NLP-purisme’ beslist niet onthou-

Epstein naar Lake… Of Dilts en Hollander naar bejaar-

lijk nulde oplage, bestond volgens Rogier uit slechts 68

de een training zelf. Liefst in het origineel. Hij moppert

den.

den… Hij kan ook uitleggen hoe, van een techniek als

exemplaren en ging vooraf aan de bekende

dat de deelnemers in een training er voor kiezen om

Metamorphus editie van 1980 in het bruinrode doosje.

het verhaal voorgedragen te krijgen door iemand die

Rogier verzamelt ook workshop hand-outs. Vooral hele

andermans tekst gebrekkig uit zijn hoofd heeft geleerd.

oude. Hij kocht laatst alle originelen kopieën van de handgeschreven Nora Talma notities van Annie Linden

In zijn Master Practitioner opleiding modelleerde Rogier

uit 1984 voor € 550,--. Daarin stond de oerversie van

een historicus die een persoonlijke tijdlijn heeft die

de Swish, in een speciale Frank Stass variant.

vanuit het nu geassocieerd terugloopt tot aan het einde van de laatste ijstijd, ongeveer 12000 jaar geleden. Bij

Waar Rogier zich echt over op kan winden is, dat er in

de meeste mensen loopt die lijn niet verder dan hun

de Nederlandse Practitioners-opleidingen geen aan-

eigen kleuterschool. Die historicus ontbrak het daarbij

dacht aan de rechtszaak tussen Bandler en Grinder (en

geheel aan een toekomstperspectief, zonder dat hij

anderen) wordt besteed. Hij vindt dat iemand die een

echter depressief was. Met name dat laatste fascineer-

opleiding ergens in doet toch minimaal moet weten wat

de Rogier enorm. Daardoor besloeg het verslag van

de argumenten in een fundamenteel conflict binnen

zijn modelleringsproject meer dan 100 pagina’s.

zo’n veld zijn. En gelijk heeft hij natuurlijk. Ook vind hij het te gek voor woorden, dat er NLP-ers zijn die Korzipsky fout spellen. Er zijn opleiders die denken dat die man Cor of Co Sipskie heet. Korzybski 'Science and Sanity' moet je op de plank hebben staan als rechtgeaarde NLP-er! Uit je hoofd kennen moet je dat boek. Naast de hardcovers van de Structure of Magic 1 en 2 natuurlijk moet iedereen Bateson gelezen hebben. Wyatt Woodsmall is Rogier zijn favoriete NLP-trainer. Waarom? Die laat de cursisten geen tijd verspillen met rollenspelletjes of domme oefeningen. Die man heeft alles gelezen wat Rogier in zijn boekenkast heeft staan. Voor een Practitionersopleiding staan sinds begin jaren tachtig 21 dagen. Bandler leert het je echter in zes. Volgens Rogier kan dat alleen via een snel-lees intro. Hoe kun je anders al die informatie zo snel opslorpen? Rogier ken ik van mijn eigen Practitioner. Hij gebruikte de demo’s altijd voor literatuurverdieping. Gedurende de demonstratie van onderhandelen tussen gedeelten lukte het hem om drieënveertig bladzijden uit Hypnotic Realities te lezen. Een ongelooflijke demonstratie van zijn concentratievermogen. ‘Dat heb ik op school geleerd’, vertelde hij mij. Want op school gebeurde de hele dag dingen die leren onmogelijk maken. In een klas moet je je leren afsluiten voor alles wat de mees-

42

I N z i c h t

j a a r g a n g

1 3

/ 4

D e

T i j d l i j n

v a n

N L P

-

d e e l

2

Teus Meeuwes (Boer Teusje)

43

De Tijdlijn van NLP: ONTWIKKELING

Jan Damen NLP wordt onder andere gedefinieerd als ‘de studie

Phobia cure’ worden als archaïsch bestempeld.

NLP ontwikkelingen 90-er Jaren

naar de structuur van de subjectieve ervaring’ en is

Bandler schiet daarmee in eigen voet, niet in de laatste

gebaseerd op de aanname dat alle gedrag volgens

plaats omdat hij hierdoor door ‘serieuze NLP’ers’ niet

Richard Bandler: DHE & NHR

patronen tot stand komt. NLP is in eerste instantie

altijd serieus genomen wordt. Om deze reden gaan er

gebouwd op ervaringen (Bandler-Grinder) met Gestalt-

te weinig mensen mee aan de slag. Een zeer interes-

therapie en heeft via het modelleren van succesvolle

sante ontwikkeling als DHE, die op zichzelf staat voor

therapeuten (Perls, Satir, Erickson) zijn eerste vormen

inventiviteit, experimenteren en het bewandelen van

gekregen. Studiegroepen met Robert Dilts, Judith

nieuwe wegen, komt daardoor wellicht niet uit de verf,

DeLozier, Leslie Cameron en anderen hebben geleid tot

en dat is jammer.

wat rond 1980 inmiddels ‘NLP’ werd genoemd. Diverse uitbreidingen, verfijningen en relaties met andere disciplines zijn in de loop van de tijd aangeAan het einde van de zeventiger jaren van de vorige eeuw leek NLP als ultiem (therapeutisch)

bracht door Steve Andreas, Wyatt Woodsmall, Tad

Communicatiemodel compleet en werd door bevlogen (mede-) ontwikkelaars succesvol in een uitbrei-

James en vele anderen. NLP heeft meegelift en bijge-

dend aantal disciplines, in de markt gezet. Een NLP-workshop stond in die tijd bekend als ‘The Best

dragen aan de cognitieve wending in de psychologie;

Show in Town’. Een paar jaar later, zijn een aantal van deze (mede-)ontwikkelaars met aanpassingen,

van behaviorisme naar holisme, van ‘stimulus-respons’

of zelfs een geheel nieuwe insteek op het oorspronkelijke gedachtegoed gekomen. Begin 90-er jaren

naar ‘TOTE’.

Er is niets binnen of buiten DHE en NHR wat al niet in de basis van NLP is opgenomen

lanceerde Richard Bandler Design Human Engineering (DHE) en Neuro Hypnotic Repatterning (NHR). Vervanging, waardevolle toevoeging of: ‘oude wijn in nieuwe zakken’? Jan Damen, NLP-trainer, geeft

Rond 1990 is globaal vastgelegd wat NLP inhoudt en

in onderstaand artikel zijn beschouwing over deze ontwikkeling van NLP.

zijn internationaal criteria opgesteld waaraan NLP-

Wat is DHE?

(master) Practitioner qua opleiding aan moeten vol-

Als we kijken naar de aanprijzing door Bandler van

44

I N z i c h t

j a a r g a n g

1 3

/ 4

doen om zo effectief mogelijk NLP toe te passen. Niet

DHE krijgen we voorgeschoteld dat DHE ‘beter’, ‘nieu-

alleen in therapie maar ook in coaching, onderwijs en

wer’, effectiever’ is en revolutionair ten opzichte van

de zakenwereld.

NLP. Pure marketing of ‘Pure NLP’? DHE is gebaseerd

NLP is (en was) succesvol en dan wil ‘iedereen’ er

op het werken met interne processen, met name

graag aan of mee verdienen (Anthony Robbins, Emile

(sub-)modaliteiten en de daardoor veranderende inter-

Ratelband en vele anderen).

ne toestand of ‘states’. DHE claimt interne ‘states’ en

Zo ook de oorspronkelijke ontwikkelaars van NLP:

strategieën te kunnen activeren welke meer dyna-

Bandler en Grinder. Bandler claimde het eigendoms-

misch, doelgericht en onweerstaanbaar zijn.

recht van NLP en als gevolg van processen en enorme

Hierbij wordt o.a. gebruik gemaakt van mentale simul-

financiële claims hebben vele NLP’ers andere, onder-

taneïteit in de verwerking van (oorspronkelijk zintuiglij-

scheidende, namen bedacht voor meer van hetzelfde.

ke) modaliteiten van zien, horen, voelen enzovoort

Bandler heeft zijn processen verloren en NLP is ‘public

(VAKog). DHE gaat niet alleen uit van de (reeds) aan-

domein’. Dat heeft ongetwijfeld een rol gespeeld voor

wezige ‘eigen hulpbronnen’, maar stelt dat de mens in

Bandler om nieuwe namen voor zijn activiteiten te

staat is strategieën en ‘states’ te kunnen

bedenken en zo ontstonden DHE en NHR. Niets nieuws

ontwikkelen/activeren welke vele malen krachtiger zijn.

maar oude (goede!) wijn in nieuwe zakken. Maar er

Er wordt door Bandlerianen gesteld: ‘dat er een princi-

zijn opmerkelijke verschillen. Terwijl Bandler zijn ‘nieu-

piële limiet zit aan NLP. Als er iets is dat nooit van

we ontwikkelingen’ als revolutionair en ‘totaal anders’

nature door een mens bedacht wordt, dan zal NLP het

of zelfs beter dan NLP aankondigt, feitelijk alleen inge-

nooit ontdekken omdat NLP alleen maar gedrag van

geven door financieel gewin voor zijn ‘trademark, heb-

andere mensen kopieert en niets zelf verzint’. Met DHE

ben andere NLP-ontwikkelaars werkelijk bijgedragen

en de installatie van een besturingspaneel waar je alle

aan de evolutionaire ontwikkeling van NLP. Ik denk

‘commando’s’ kunt inbouwen die je wilt- ook datgene

hierbij aan Robert Dilts, Connirae en Steve Andreas, en

wat geen enkel mens eerder heeft gedaan- zou je uit

het duo Hall / Bodenhammer met Neuro-Semantics.

de beperking die ‘modelleren’ zou bieden, creatief los-

De ‘marketingmachine’ van Bandler met ‘Pure NLP’,

breken. Een antwoord hierop is dat Modelleren niet uit-

DHE en NHR heeft jammer genoeg een negatief effect

sluitend het kopiëren van bestaand gedrag is.

op NLP als Metadiscipline. Door Bandler en zijn aan-

Modelleren is leren van een model; een mens, een cul-

hangers worden essentiële NLP ‘goodie tools’ als

tuur, een organisatie, enzovoort.

modelleren, rapport, ecologie, reflectie, metaprogram-

De menselijke kracht en met name van interculturele

ma’s en zelf met metamodel als minder of onbelangrijk

en integrale NLP zit in het vermogen tot reflectie, alles

gekwalificeerd of zelfs uitgesloten. Een aantal NLP-

te beoordelen en te combineren tot een nieuw geheel

technieken (onder andere ‘swish pattern’ en de Fast

of model.

D e

T i j d l i j n

v a n

N L P

-

d e e l

2

45

De Tijdlijn van NLP: ONTWIKKELING

Een typisch voorbeeld hiervan is de Bandler story over

Bandler bepleit om fixatie op een vaste doelstelling

Overweeg eens de volgende gedachtegang. Mensen

Literatuur van Richard Bandler:

Nicola Tesla. Tesla, Ingenieur/uitvinder (1856 – 1943),

(gewenste staat) te vervangen door ‘richting als doel-

zeggen vaak: ‘Eerst zien en dan geloven’. Wat let je

•

was in staat machines/ontwerpen in zijn hoofd te bou-

stelling’ te nemen en hiermee de statische foto van een

om (jouw constructie) intensief ‘intern te zien’ en daar-

The Secrets of Being Happy, The Technology of Hope, Health and Harmony

wen, tot in het kleinste detail. Hij kon (mentaal) deze

doel te verlaten en (passend bij het doorlopende pro-

door te geloven dus overtuigd te worden/zijn?

•

Magic In Action (revisited),

machines ‘laten lopen’ en zo nagaan wat er moest wor-

ces van ‘richting’) voortaan met een uitgebreide film te

DHE is dus niet meer dan een prachtige toepassing van

•

Get the Life You Want: The Secrets to Quick and

den aangepast/verbeterd. Vervolgens werd het appa-

werken. Bij een foto zal het brein eerder het signaal

NLP die behulpzaam is om buiten de gebaande paden

raat werkelijk gebouwd.

‘mission accomplished’ geven terwijl bij een uitgebreide

te denken maar zeker geen nieuwe discipline, alle lof-

•

Richard Bandler's Guide to Trance-formation: How to

Lasting Life Change with Neuro-Linguistic Programming

In principe heeft iedere gezonde, weldenkende mens

film over een richting, het brein de mogelijkheid biedt

prijzingen ten spijt. En ook is DHE geen wondermiddel.

Harness the Power of Hypnosis to Ignite Effortless and

deze capaciteiten: creatie van nieuwe ‘dingen’ met

om doorlopend een nieuwe set blijvende gedragingen

Zeker niet als we rapport vergeten en de ecologie ver-

Lasting Change

gebruik maken van alle details van eerdere (zintuiglij-

te ontwikkelen.

waarlozen. Dan wordt ook DHE een geweldige truc

ke) ervaringen. Onze hersenen zijn in staat alles te

Een van mijn stellingen is: Zorg voor de middelen, het

maar niets meer of minder dan een avondje Rostelli,

creëren, zelf ‘onmogelijke’ (fysieke) constructies: Ons

doel zal zich wel aandienen.

X-factor of een goede film.

inventief brein trekt zich niets aan van Newton,

Anders gezegd: Versterk de cliënt’s 'hulpbronnen' en

Einstein of Freud. In NLP en DHE werken we met

laat hem nieuwe mogelijkheden zien zoals de ‘movie'

(sub)modaliteiten en de daar gevormde of vervormde

met hem als regisseur.

Wat is NHR? NHR staat voor Neuro Hypnotic Repattering en is sterk aan DHE gerelateerd met een ferme hypnotische saus.

interne beelden en geluiden hebben weerslag op onze gevoelens, emoties of wel onze ‘state’. Bij DHE wordt

Control Panel

De doelstelling bij NHR is je niet te richten op het pro-

gewerkt met multi-dimensionele voorstellingen in alle

Eind jaren ‘90 heb ik met een collega uit het speciaal

bleem maar op de (positieve) uitkomst. Intensief

modaliteiten om een zo krachtig mogelijke interne

onderwijs, een aantal toepassingen bedacht welke bij-

gebruik maken van hypnose en ‘deep trance’ levert

‘film’ te produceren en daardoor een geweldig mega-

zonder succesvol zijn toegepast. In een situatie betrof

minder weerstand op en zorgt voor het (zich) focus-

gevoel of super-‘state’ te creëren.

het een jongetje van 10 jaar met een storing in het

send richten op het beoogde doel. NHR richt zich op

autistisch spectrum. De jongen had onder andere pro-

het herstructureren van ervaringen en gedragingen op

Richard Bandler

blemen in zijn omgang met anderen (vechten-schreeu-

neurologisch en biochemisch niveau. NLP richt zich

wen-vernielen), kon zich niet concentreren, hield zich

(volgens Bandler) meer op mentale processen (‘leren’)

niet aan de dagelijkse planning, enzovoort.

terwijl NHR meer gericht is op gevoelens (‘voel je

Hij was echter graag bezig met zijn computer, kon zich

goed’ en laat dat een gewoonte worden).

daarmee goed vermaken en gebruikte het apparaat en

Is dit nu nieuw, zo fantastisch en zo anders dan NLP?

de programmatuur om effectief te leren. Op grond van

Dacht het niet! Focussen, uitschakelen van het ‘interne

deze informatie en persoonlijke gesprekken hebben we

stemmetje’, future pace en andere methodieken/tech-

samen (kind en coach) een Windows Desktop in zijn

nieken zijn dus gewoon pure NLP. Maar NHR, met zijn

‘hoofd’ ontworpen waarop allerlei programma’s konden

nadruk op hypnose, is wel eigendomsrecht van Bandler

worden ‘aangeklikt’. Programma’s als een ‘luisterpro-

en NLP niet!

gramma’, een ‘stap-voor-stap’ machine, een achtergrond programma als ‘rustig-rustig-zijn’, en dergelijke.

46

Conclusie

Het systeem werkte geweldig en de knaap ontwikkelde

Als ik kijk naar de oorspronkelijke en huidige verzame-

steeds nieuwe programma’s als dat nodig was; ik her-

ling van NLP-technieken en methodes zijn zowel DHE

inner me nog zijn ‘liefheidmachine’ die hij inschakelde

als NHR niet meer of minder dan een variërende toe-

als er weer bonje met zijn zusje dreigde. Ook heeft hij

passing. Prima om uit te proberen en vaak ook een uit-

de ‘reset-knop’ ingebouwd als alles niet meer werkte

breiding van het repertoire van de NLP’er. Waar het

(blue screen). In eerste instantie werd er wekelijks

volgens mij aan ontbreekt, is de cybernetische pijler

geëvalueerd en zo nodig bijgesteld, later naar een

van NLP (Gregory Bateson, Virginia Satir, Robert Dilts):

maal per maand. Inmiddels zit de knaap op de univer-

de visie op de hele mens in zijn hele leefwereld of wel

siteit, doet het uitstekend en maakt zo nu en dan nog

holistische NLP. Maar wellicht is dat niet vreemd in de

gebruik van zijn coach. Het blijft Windows en onder-

huidige wereld, de ‘century of the self’, het snelle suc-

houd is dus nodig.

ces en de ‘grootgraaiers’. Het filter van de ‘dikke ikken’

In DHE trainingen werkte Bandler graag met ‘X-factor’,

die niet beseffen dat ‘IK’ er is, alleen maar is omdat

uiterlijk vertoon, veel kleuren en harde muziek om zo

‘JIJ’ er bent. De ‘X-factor-megalomanen’ die, vaak zelfs

de ervaringen te versterken. Zijn trainingszaal lijkt

niet gehinderd door enige kennis of vastzittend in

meer op een filmstudio of muziekpodium. De bottom

hardnekkige overtuigingen van het tegendeel, de wer-

line hierbij is: ‘Alles kan en alles mag’. Alle (sub)moda-

kelijke ontwikkelingen in de neurologie en schitterende

liteiten ‘to the max’, zodat het verschil dat het verschil

uitbreidingen van NLP door bevlogen mede-ontwikke-

maakt maximaal zichtbaar, hoorbaar en voelbaar

laars zoals Lelie Cameron, Robert Dilts, Michael Hall en

wordt.

vele, vele anderen, domweg terzijde schuiven.

I N z i c h t

j a a r g a n g

1 3

/ 4

D e

T i j d l i j n

v a n

N L P

-

d e e l

2

Jan Damen is internationaal (Master) trainer in NLP met ruim 25 jaar ervaring. In deze periode is hij tevens langdurig (vice-)voorzitter van de NVNLP geweest. Naast trainingen in het bedrijfsleven en voor Netwerken geeft hij vanuit zijn eigen opleidingsinstituut Educare in Tilburg, NLP-trainingen en workshops. Voor meer info en contact auteur: www.educare.biz

Jan Damen

47

De Tijdlijn van NLP: ONTWIKKELING

Henk de Vos

De plaats van NLP in de wereld van de Psychotherapie

Van Freud naar NLP-Therapie NLP is oorspronkelijk voortgekomen vanuit een

dienen van de goden, of het doen van hun werk. De

manier waarop ‘men’ met zijn gevoelens is omgegaan.

‘Therapeutikos’ diende zowel de mensen als de goden,

Er zijn maar weinig vormen van psychotherapie die

met name de god Asclepios, de Oudgriekse god van de

niet van dit principe uitgaan. Door hem geïntroduceer-

geneeskunde. De Grieken zagen als grondoorzaak van

de begrippen als verdringing, weerstand en overdracht

alle kwalen de psychische gespletenheid, en in hun

zijn in de westerse psychotherapie algemeen aanvaard.

visie kon alleen door heling op zielsniveau de psycho-

Freud gaf aan dat er verschillende stadia zijn in de ont-

somatische eenheid hersteld worden.

wikkeling van het kind, zoals de orale fase, de anale fase, fallische fase en de oedipale fase, waarin bepaalde interacties met de omgeving bijdragen tot de vor-

Neuroses are cultivated for harvest during therapy.

AsclepiosTimotheos

ming van de persoonlijkheid. Gefixeerd raken in één van deze fasen zou bepaalde problemen met zich meebrengen. Zo’n fixatie zou ontstaan door 'psychodynamische’ conflicten tussen het kind en de omgeving, meestal de vader of moeder. Als het kind zogenaamde

Alberto Villoldo

therapeutische setting. Eenmaal ontwikkeld, werd begin tachtiger jaren de focus op andere

afweermechanismen gebruikt om om te gaan met dit conflict ontstaan er problemen. Afweermechanismen

toepassingsgebieden gericht zoals Business,

kan men zien als psychologische middelen die het ego

Onderwijs, Coaching en Persoonlijke ontwikke-

Op grond van de verschillende theoretische uitgangs-

beschermen tegen het bewust worden van onaanvaard-

ling en werd het pad van de Therapie de rug toe-

punten zijn er in Nederland meer dan 400 verschillende

bare, instinctieve impulsen (vanuit het es), en die de

gekeerd. De professionals die NLP wilden blijven

vormen van psychotherapie. Iets teveel om in één arti-

harmonie moeten bewaren met het geweten (supere-

inzetten voor psychotherapeutische doeleinden,

kel te behandelen. Ik zal dan ook trachten enkele

go) en de externe realiteit. Bekende afweermechanis-

kregen jaren later te maken met een nieuwe uit-

hoofdstromingen in het kort te schetsen, en vervolgens

men zijn o.a. verdringing, ontkenning, dissociatie, ver-

daging: het beroep van psychotherapeut werd

de ontwikkeling en de plaats van NLP-therapie te

schuiving, projectie enzovoorts. Zo kan er bijvoorbeeld

beschermd en moest aan (Europese) criteria

beschrijven. Therapeutische richtingen die ik in dit arti-

volgens het freudiaanse denken bij een fixatie in de

(ECP) en regelgeving gaan voldoen. Vanaf begin

kel niet noem zijn derhalve niet onbelangrijk, onwerk-

anale fase een dwangneurose ontstaan, waarbij ont-

2000 onderzocht een NVNLP-werkgroep de con-

zaam, of op wat voor manier dan ook niet interessant,

kenning, projectie en verschuiving de belangrijkste

sequenties van deze nieuwe regels voor een

er moesten gewoon keuzes worden gemaakt.

mechanismen zijn.

‘erkende NLPt-opleiding’ en er werd een 4-jarige

De basis van de psychotherapie werd dus al gelegd

Door zelfanalyse ontdekte Freud dat door fantasieën

opleiding ontwikkeld. Henk de Vos, huisarts en

door de oude Grieken. Wanneer zij heling zochten voor

rond de ouder van het andere geslacht het

NLP-therapeut was bij dit proces intensief

kwalen en problemen, gingen zij naar een aan

Oedipuscomplex ontstaat.

betrokken en publiceerde regelmatig in INzicht

Asclepios gewijde tempel, waarvan de voornaamste in

Volgens de psychoanalyse investeert het kind in de

over de stand van zaken. In onderstaand artikel

Abaton stond. Hier stelden de patiënten zich open voor

kleuterjaren een deel van de energie en seksuele

geeft de auteur je een update.

genezing, en ‘s nachts kwam in een droom Asclepios,

belangstelling in de ouders. In het normale geval hecht

Om dit in het voor velen onbekende perspectief

die hen genas. De priesters zorgden voor droomuitleg

de jongen zich het meeste aan de moeder en het meis-

van het Therapeutische vakgebied te plaatsten,

en deden ook aan gebedsgenezing.

je aan de vader. Deze fase wordt gekenmerkt door

geeft Henk de Vos je een uitleg van NLPt aan de

afgunst, schuldgevoelens en angst voor represailles

hand van een historisch overzicht:

Sigmund Freud

van de ouder van hetzelfde geslacht. Voor Freud is het

‘Psychotherapie’: ontstaan en ontwikkeling van

Van de oude Grieken naar de hedendaagse westerse

Oedipuscomplex het hoogtepunt van de kinderlijke sek-

een vakgebied.

psychotherapie is een grote stap. Ongetwijfeld is de

sualiteit en de wijze waarop het wordt aangepakt en

naam Sigmund Freud (1856 - 1939) het belangrijkst.

opgelost heeft volgens hem onherroepelijk invloed op

Een eenvoudige definitie van psychotherapie is: ‘een

Je zou kunnen stellen dat alle moderne vormen van

het karakter en de seksualiteit van de volwassene.

behandelwijze die gebruik maakt van psychische

westerse psychotherapie nog steeds in een dialoog met

Wat Freud ook door zelfanalyse ontdekte is nog steeds

methoden’. Iets uitgebreider kan je zeggen: ‘het beter

Freud verwikkeld zijn. Zijn ideeën zijn in het westerse

van grote waarde in de hedendaagse psychotherapie:

maken van iemands mentale en emotionele toestand

denken diep doorgedrongen en aanvaard. Zijn concept

het fenomeen overdracht en tegenoverdracht.

met verbale middelen’. Omdat ook de buurvrouw of de

van ego, superego en es wordt algemeen geaccep-

Overdracht is het verschijnsel in een therapie dat de

slager dit zou kunnen is een meer specifieke definitie:

teerd. Voordat Freud met zijn ideeën kwam werd neur-

cliënt zijn gedachten, gevoelens en verlangens van

‘die behandelingen, waarin een daartoe opgeleide des-

otisch gedrag vooral benaderd via het medische model,

vroeger op de therapeut projecteert en op de thera-

kundige een cliënt, die vastgelopen is, helpt zoeken

de doorbraak was dan ook dat dit model werd losgela-

peut gaat reageren als op iemand uit zijn verleden.

naar een adequate oplossing voor zijn/haar geestelijke

ten en dat er meer werd uitgegaan van het psychoana-

Tegenoverdracht is in feite het omgekeerde: onver-

gezondheidsproblemen. Deze hulpverlening vindt plaats

lytische model, ook wel het psychodynamische of con-

werkte gedachten, gevoelens en verlangens van de

via een planmatig en gestructureerd hanteren van de

flictmodel genoemd. Freud introduceerde een nieuwe

therapeut worden geprojecteerd op de cliënt, iets waar

relatie in het kader van een (psychologische) theorie’.

manier om naar mensen te kijken. Hij stelde dat de

iedere therapeut van tijd tot tijd mee geconfronteerd

Oorspronkelijk betekende het woord ‘therapeia’ het

geestelijke gezondheid van de mens afhangt van de

wordt. Als de therapeut diens gedrag ten opzichte van

48

I N z i c h t

j a a r g a n g

1 3

/ 4

D e

T i j d l i j n

v a n

N L P

-

d e e l

2

49

De Tijdlijn van NLP: ONTWIKKELING

de cliënten in een intervisiegroep tegen het licht houdt,

Behaviorisme

grondleggers van NLP. De Gestalt is binnen een waar-

kan tegenoverdracht ontdekt worden en kan de thera-

In de dertiger jaren kwam het neo-behaviorisme,

nemingsveld het zinvolle geheel, en ieder deel van dat

peut hierin verandering brengen.

waarin de onderzoeksmethoden verfijnd werden.

geheel ontleent zijn betekenis aan het geheel. Zo is

B.F. Skinner (1904 – 1990) was één van de exponen-

een melodie meer dan de optelling van de afzonderlijke

Carl Gustav Jung

ten van deze stroming. Hij legde de nadruk op het

muzieknoten. Als bepaalde emoties niet geuit worden

Een tijdgenoot van Freud was Carl Gustav Jung (1875 -

begrip ‘black box’ als plaats waar de stimulus wordt

is er geen heldere Gestaltvorming. De Gestalt thera-

1971). Hoewel hij in veel opzichten meeging met

omgezet in een respons, kortom een soort geheime en

peut is niet geïnteresseerd in het waarom van de

Freud, ging hij uiteindelijk toch een andere weg, wat

niet toegankelijke plek, waar zich niets meetbaars

belemmering voor het uiten van de emoties, maar in

leidde tot de zogenaamde Analytische psychotherapie.

afspeelt. Van hem komt het begrip ‘operante conditio-

de manier waarop de cliënt zich nu gedraagt. Zo is

De cliënt wordt in contact gebracht met het ‘collectieve

nering’: een selectieve versterking van bepaalde

gezond leven het ervaren van de eigen behoeftes en

onbewuste’ als bron van kracht en vormgeving, die

responsen (operanten), positief door middel van belo-

het in contact zijn met het eigen lichaam en dus het

door alle mensen gedeeld wordt. Jung deed dit vooral

nen en negatief door middel van straffen.

vloeiende proces van de Gestaltvorming. De methode:

door het uitleggen van dromen en, evenals Freud, door

In de visie van gedragstherapie is een neurose aange-

van een groep deelnemers neemt een ieder beurtelings

vrije associatie in ontspannen toestand. In tegenstel-

leerd gedrag dat de cliënt ontwikkeld heeft in een

plaats op de "hot chair’ en de therapeut probeert dan

ling tot Freud ging Jung uit van de ziel en van God en

voortdurende poging zich aan de angst te onttrekken.

een emotionele ontmoeting tot stand te brengen tus-

gaf deze ook een plaats in zijn therapieën.

Gedragstherapie leert nieuw gewenst gedrag aan of

sen zichzelf en deze deelnemer. De bedoeling is dat

In het begin van de vorige eeuw ontstonden nog meer

leert ongewenst gedrag af. Nieuw gedrag is zo een

stromingen in de psychologie. Een belangrijke stroming

kwestie van nieuwe synapsen (verbindingen tussen

was die van de gedragstherapie. Een eerste publicatie

zenuwbanen), en de mens is niet meer dan een inge-

lende scholen, mijn opleider gedragstherapie merkte

door erover te praten, maar door ze te beleven. Om zo

was van de hand van Watson in 1913, ‘Psychology as

wikkelde rat. De cognitieve gedragstherapie gaat niet

ooit spottend op: ‘Als iemand met een fobie bij de psy-

te komen tot afronding van ‘unfinished business’.

B.F. Skinner

emoties en gevoelens zichtbaar worden gemaakt die door de bewuste beleving verloren zijn gegaan. Niet

the behaviorist views it.’ De publicatie ging uit van de

zozeer uit van het gedrag, maar vooral van cognities,

choanalyticus komt, dan weet hij na tien jaar analyse

En steeds geldt: ieder mens is verantwoordelijk voor

observeerbare studies van Pavlov en Thorndike.

tekens en betekenissen. Als bijvoorbeeld een rat wordt

feilloos wanneer en hoe de fobie is ontstaan, maar hij

zijn gedachten, gevoelens en ervaringen! Wat bijvoor-

Watson en de na hem komende behavioristen, stonden

geleerd in een doolhof de weg naar voedsel te vinden,

is nog steeds net zo fobisch als in het begin. Als hij bij

beeld tot uiting komt in het ‘Gestaltgebed’ van Fritz

een strikt wetenschappelijke benadering voor van de

dan heeft hij volgens de cognitivist meer geleerd dan

de gedragstherapeut is geweest begrijpt hij misschien

Perls:

psychologie, de bestudering van het uiterlijk waar-

een reeks bewegingen: het dier heeft op cognitief

niet hoe het gekomen is, maar is hij wel van het pro-

I do my thing and you do your thing

neembare gedrag, de stimulus (S) en de respons (R).

niveau het schema van de doolhof leren kennen en de

bleem af’. De psychoanalytici daarentegen merken

I am not in this world to live up to your expectations

Therapie gaat bij de behavioristen om het leren van

plaats waar het voedsel zich bevindt. Als de doolhof

vaak op dat de gedragstherapie alleen maar oppervlak-

And you are not in the world to live up to mine

nieuwe S-R connecties. Later werd in het model de O

onder water wordt gezet zal de rat zwemmend (dus

kig scoort en geen enkele diepgang heeft. Overigens is

You are you and I am I,

toegevoegd, waardoor het S-O-R model ontstond. O

heel ander gedrag) toch feilloos de weg naar het voed-

er niet altijd strijd, er zijn ook therapeuten die beide

And if by chance, we find each other, it’s beautiful

staat voor de factoren in het organisme, bijvoorbeeld

sel afleggen.

methodes gebruiken in hun werk.

If not, it can’t be helped.

honger, motivatie, enzovoort.

Als iemand met een fobie bij de gedragstherapeut

De tweede generatie gedragstherapie wordt ook wel

Ook Perls had zo zijn mening over de psychoanalyse:

komt, dan wordt de

cognitieve therapie genoemd. Deze richt zich met

‘… of we vluchten in een schizofrene gedachtevlucht,

fobische reactie

name op het veranderen van cognities, die problemen

die de psychoanalytici ‘vrije associatie’ noemen (hoe-

gezien als onge-

veroorzaken. Een exponent van deze stroming is RET,

wel het in feite dwangmatige dissociatie is)…’

wenst gedrag.

de rationeel emotieve therapie, die werd ontwikkeld

EMDR en Andere stromingen

Eerst wordt

door Albert Ellis. Irrationele opvattingen worden steeds

gewenst gedrag

uitgedaagd en ondermijnd bij deze methode.

EMDR (Eye Movement Desensitisation and

aangeleerd in de

Inmiddels is er ook al een derde generatie gedragsthe-

Reprocessing) werd vanuit NLP (‘Eye Movement

vorm van ontspan-

rapie, waarbij acceptatie een belangrijke rol speelt, het

Integration’, Steve en Connirae Andreas) door de

ningstraining, daar-

leren accepteren dat lijden bij het mens-zijn hoort.

Amerikaanse psychologe Dr. Shapiro verder ontwikkeld.

na wordt de oude

Voorbeelden hiervan zijn ACT, acceptance and commit-

Het is de verzamelnaam voor een set procedures die

respons (het fobi-

ment therapy, en Mindfulness, een aandachtgerichte

helpen om schokkende en pijnlijke gebeurtenissen te

sche gedrag) afge-

gedragstherapie die elementen van het Boeddhisme

leerd en vervangen

gebruikt.

door het nieuwe

Skinner box

gedrag (ontspan-

Gestalt

ning), deze metho-

Een andere school die ook zijn oorsprong vindt in het

de wordt systema-

begin van de vorige eeuw is de Gestaltpsychologie.

tische desensitisa-

Aanvankelijk in Duitsland ontwikkeld, maar door de

tie genoemd.

oorlog vluchtten veel van deze psychologen naar

Vaak is er strijd

de bekendste naam die van Fritz Perls (1893 – 1970),

tussen de verschil-

één van de mensen die werd gemodelleerd door de

Amerika, waar het verder werd ontwikkeld. Voor ons is C.G. Jung

50

S. Freud

I N z i c h t

j a a r g a n g

1 3

/ 4

D e

T i j d l i j n

v a n

N L P

-

d e e l

2

51

De Tijdlijn van NLP: ONTWIKKELING

verwerken. In de praktijk wordt deze methode steeds

diep in het individu gelegen neurotische conflicten,

Tenslotte is er nog een belangrijk verschil. NLPt bena-

meer gebruikt bij PTSS (post traumatische stress

heeft NLPt een heel andere benadering. Psychoanalyse

dert het onbewuste op een manier die vooral werd

stoornis). De werkzaamheid van EMDR is ook aange-

is probleem-georiënteerd en heeft als doel inzicht.

ingegeven door de benadering van Milton Erickson, die

toond met wetenschappelijk onderzoek.

NLPt is oplossing-georiënteerd en heeft als doel veran-

hiervoor de metafoor van het paard en ruiter gebruikte

Zoals ik aan het begin al opmerkte zijn er teveel stro-

dering van het denken en van beperkende overtuigin-

(zie kader). De onbewuste patronen worden respectvol

mingen om ze allemaal te benoemen en bespreken.

gen. Waar bij de psychoanalyse het probleem wordt

benaderd, voor NLPt is het onbewuste een bondgenoot.

Naast de voornoemde stromingen zijn er nog bekende

uitgediept is de centrale vraag die NLPt aan de cliënt

Voor Freud echter stond het onbewuste vooral voor

zoals het Rogeriaanse counsellen, waarbij de therapeut

stelt: ‘Wat wil je?’ Of: ‘Hoe moet het worden?’ of wat

alles wat verdrongen was, hij beschouwde het onbe-

zich richt op zelf-actualisatie en het zelf-concept.

poëtischer: ‘Als ik een toverstokje had en ik zou de

wuste als storend en zelfs ziekmakend. Het doel van

Transactionele Analyse (TA, Erik Berne) gaat uit van de

oplossing voor je kunnen toveren, hoe zou het er dan

de psychoanalytische behandeling is dan ook om het

informatiestroom tussen de innerlijke egotoestanden

uitzien?’ De vraag naar het probleem komt slechts zij-

onbewuste door analyse zoveel mogelijk bewust, en

van Ouder, Kind en Volwassene in de cliënt.

delings aan de orde, als is vastgesteld wat het doel is

daarmee onschadelijk te maken. Is NLPt dan zoveel beter dan psychoanalyse? De NLP

Psychosynthese (Assagioli) streeft naar harmonie tus-

van de cliënt, en hoe men er zeker van kan zijn (zin-

sen de verschillende delen van de persoon.

tuiglijk specifiek, ofwel: wat zie je dan, wat hoor je

therapeut zal misschien geneigd zijn hier onmiddellijk

En dan ben ik mij ervan bewust dat ik velen ‘vergeet’

dan, wat voel je dan?) dat dit bereikt zou zijn, dan is

ja op te antwoorden, maar nuancering is op zijn plaats.

als ik nu naar één van de jongste loten aan de thera-

de volgende kernvraag: ‘Wat houdt je dan tegen?’ De

Elke methode heeft zijn beperkingen, en wat voor de

pieboom ga: de Neuro-Linguïstische Psychotherapie

hindernis die dan naar voren komt bepaalt wat de NLP

ene cliënt een ideale methode is om verder te komen,

(NLPt). In de afkorting NLPt staat de P dus voor ‘psy-

therapeut zal gaan doen om het gestelde doel te berei-

kan voor de andere cliënt soms in het geheel niet wer-

chotherapie’ en niet voor ‘programmeren’.

ken. Al met al is NLP-Therapie een zeer gestructureerd

ken. Steeds zal individueel moeten worden bepaald wat

Erickson vergeleek het bewuste-onbewuste graag met een ruiter en een paard. De ruiter kan een plaats kiezen waar hij of zij naar toe wil. Bij het voorstellen hiervan aan het paard is er een afspraak dat, tenzij het paard het ermee eens is, zij nergens samen naar toe zullen gaan. Het tweede was dat, wanneer er éénmaal overeenstemming is bereikt tussen de ruiter en het paard over waar ze naar toe gaan, het arrogant en dom zou zijn van de kant van de ruiter wanneer deze zou trachten het paard te vertellen hoe elke specifieke stap te zetten. Het is verstandig dit niveau van detail aan het paard over te laten, vertrouwend op diens kracht, balans en vermogen. (Uit: Turtles all the way down, DeLozier & Grinder, vertaling HdV)

proces, zeker als men het ziet naast de vrije associatie

de beste methode is voor deze cliënt, daarom zou het

wel dat NLP therapie zich richt op wat er in de ‘black

bij de psychoanalyse. NLP vermijdt probleem-georiën-

ideaal gezien ook zo moeten zijn dat elke psychothera-

box’ gebeurt. Doel van NLPt kan ook wel eens ander

Neurolinguïstische Psychotherapie: de vergelijking

teerde vragen als ‘wat is het probleem?’, ‘hoe is dat

peut in elk geval enige kennis heeft van de andere

gedrag zijn, maar daarnaast ook verandering op elk

Wat is er dan zo bijzonder aan NLP-Therapie? Om te

een probleem voor je?’, ‘waar heb je last van?’ enzo-

methodes in het veld. Ook voor de NLP therapeut geldt

ander niveau: het denken, de overtuigingen. Dit wordt

beginnen kunnen we NLPt vergelijken met de psycho-

voorts. Door het verschil in benadering is het ook

mijns inziens dat er scepsis dient te bestaan op het

gedaan door heel precies te modelleren wat er

analytische benadering. Waar de psychoanalyse mid-

logisch dat het aantal sessies bij de psychoanalyse vele

moment dat iemand claimt de waarheid in pacht te

gebeurt, zintuiglijk specifiek. Als de therapeut weet

dels vrije associatie inzicht probeert te verwerven in

malen hoger is dan bij NLPt.

hebben, een ‘zuivere leer’, waarmee iets tot een soort

waar de keten van narigheid begint kan hij/zij een NLP

religie wordt verheven.

proces gebruiken om deze keten te doorbreken. Als

Verder is een fenomeen als ‘overdracht’ en ‘tegenover-

iemand bijvoorbeeld paniek voelt opkomen in een lift

dracht’ weliswaar geformuleerd door Freud, dat wil niet

kan de therapeut middels het fobie-traumaproces de

zeggen dat het alleen in de psychoanalytische setting

cliënt leren anders te reageren. Waar de gedragsthera-

voorkomt! NLP therapeuten dienen hiervan ook op de

pie voor zoiets met desensitisatie toch al snel 5-6 ses-

hoogte te zijn en er rekening mee te houden. De NLPt

sies nodig heeft, doet NLP therapie dit in slechts één

benadering heeft dan de waarneemposities als een dui-

sessie. Dat is dan ook één van de belangrijke kenmer-

delijke structuur. De NLP therapeut zou in staat moeten

ken van NLP therapie: de effectiviteit van de gehan-

zijn gemakkelijk in de positie van zelf, ander en waar-

teerde methoden. Deze methoden, in de vorm van pro-

nemer te gaan, ofwel de zaak te bezien door de eigen

cessen zijn nauwkeurig en zeer systematisch omschre-

ogen, in de schoenen van de cliënt te gaan staan en

ven. Een mooi voorbeeld hiervan is in de gedragsthera-

als waarnemer naar therapeut en cliënt te kijken. Als

pie de rouwtherapie volgens Ramsay, waarbij middels

een therapeut dit consequent uitvoert, dan zal het

flooding de cliënt ‘overspoeld’ wordt met het verdriet.

hopelijk zo zijn dat hij of zij ook projecties van zichzelf

Voor de cliënt bijzonder moeilijk om te ondergaan, al

en van de cliënt zal ontdekken. Met dank aan Freud!

leidt deze pijnlijke ervaring meestal wel tot een goed

NLPt en de gedragstherapie dan? De oorspronkelijke

resultaat. Echter afgezet tegen het NLP-rouwproces

gedragstherapie richt zich uitsluitend op de verandering

(Andreas & Andreas) een te lang en te pijnlijk proces.

van gedrag, dus is ook in die zin oplossingsgericht.

NLPt weet precies hoe de representaties bij rouw zijn

Probleemanalyse vindt wel plaats (‘functie-analyse van

en hoe deze veranderd kunnen worden, wat in één

neurotisch gedrag’), maar er wordt gestreefd naar het

sessie op een vriendelijke en zachte manier tot een

bereiken van nieuw gedrag middels technieken als

bijzonder verrassend resultaat leidt.

flooding, systematische desensitisatie enzovoort. De stimulus moet een andere respons gaan opleveren, dit

52

I N z i c h t

j a a r g a n g

1 3

/ 4

NLPt en systemen en spiritualiteit

wordt bereikt doordat in de ‘black box’ iets veranderd

Eén van de eerste gemodelleerde therapeuten was

wordt waardoor er een nieuwe S-R keten ontstaat.

Virginia Satir. Zij was een gezinstherapeute, die op bril-

Als we NLPt hiernaast zetten zijn er de nodige overeen-

jante manier met systemen wist om te gaan. Ook

komsten, maar het belangrijkste verschil is misschien

Gregory Bateson en Robert Dilts besteedden altijd veel

D e

T i j d l i j n

v a n

N L P

-

d e e l

2

53

De Tijdlijn van NLP: ONTWIKKELING

aandacht aan het systeem. Cybernetica en feedbac-

erkend te worden moest NLPt wel een aparte tak van

Psychotherapie (EAP) te ondersteunen. Zij stelt: ‘De

Literatuur

klussen zijn de theoretische achtergronden. Op die

sport worden. In Oostenrijk is hiertoe in 1995 het ini-

Europese Associatie voor Psychotherapie (EAP) zet

Baldé, Peter, Met andere ogen bekeken, 2007, Uitgeverij Elmar BV

manier heeft NLPt dus ook de nodige voeling met sys-

tiatief ontstaan om te komen tot een Europese

stappen om te komen tot een Europees psychothera-

teemwerk, velen verbinden het bijvoorbeeld ook met

Vereniging voor NLPt: de EANLPt. De definitie die Peter

pie-diploma. Aangezien geen enkel land afzonderlijk

Bandler. Richard & Grinder, John, Structuur van de magie,

de familieconstellaties volgens Bert Hellinger.

Schutz, de voorzitter van de EANLPt, hierbij hanteert

sterk genoeg is hebben wij elkaar nodig om invloedrij-

1977, 4e druk, uitgeverij Ambo

Dan is er de laatste jaren ook vaak de discussie over

met betrekking tot NLPt luidt: ‘De Neuro-Linguïstische

ke spelers in dit krachtenveld te zijn en NLP/NLPt de

Barz, H., Over de ziel, 1981, Lemniscaat

spiritualiteit. Is NLPt spiritueel? Een vaak gestelde

Psychotherapie heeft definitief een open georiënteerd

erkenning te verlenen waarop het recht heeft.’

Ben-Shahar, Asaf Rolef, Comparative Evaluation and

vraag. Maar wat wordt er bedoeld met ‘spiritueel’? Je

en integraal mensbeeld, dat in essentie de systemi-

Er zijn inmiddels vele internationale NLPt’ers en NLPt

Criticism of Neuro/Linguistic Psychotherapy and

zou op een bepaald niveau kunnen zeggen dat alles

sche/ verbeeldingskrachten, de fenomenologische en

opleidingsinstituten bij de EANLPt aangesloten. NLP-

Psychoanalysis, Anchor Point Magazine, Vol. 18, no. 3,

spiritueel is, dus dan maakt het ook niet meer uit.

biologisch-cybernetische gezichtspunten integreert, in

Therapie is in Europa de jongste loot aan de boom van

44/45

Maar dat wordt meestal niet met die vraag bedoeld.

het bijzonder door hier psychodynamische en

de EAP (European Association for Psychotherapy), en in

Dantzig, A. van, De betekenis van de (vroege) psychoana-

Ik wil een poging wagen aan te geven hoe ik het zie.

Gestaltpsychologische aspecten bij te betrekken, even-

Nederland zelfs nog niet officieel erkend. Een poging

lytische visie voor de huidige psychotherapie, 1995, Ned

NLPt is gebaseerd op NLP, en dat zou je kunnen zien

als alle concepten van cognitieve psychologie en onder-

om het hier meer van de grond te krijgen middels een

Tijdschr Geneeskd, 139 (43)

als een gereedschapskist. Met, naar mijn mening, de

zoek die nodig zijn voor het psycho-biologische begrij-

instituut voor NLPt dat tevens ECP mocht certificeren,

DeLozier, Judith & Grinder, John, Turtles all the way down,

beste gereedschappen die je als coach of therapeut

pen.’ (uit ‘Theorie und Praxis der Neuro-Linguïstischen

is helaas enkele jaren geleden gestrand. Erkenning van

1994, Grinder & Associates

maar kunt hebben! Maar het blijven gereedschappen.

Psychotherapie’.)

NLPt lijkt in Nederland ook niet op korte termijn te

Derks Lucas & Hollander, Jaap, Essenties van NLP, 1997,

De therapeut of coach is degene die de gereedschap-

Tegenstanders van NLPt merken vaak op dat NLP geen

gaan plaatsvinden. In afwachting van verdere ontwik-

3e druk, Servire Uitgevers

pen hanteert en die bepaalt op wat voor manier deze

stevige theoretische psychologische basis heeft.

kelingen ben ik zelf toen gewoon verder gegaan met

Halberstadt-Freud, H.C., Hysterie sinds Sigmund Freud,

gebruikt worden. Zo kun je een mes gebruiken om het

Doordat ‘de kaart niet het gebied is’ en NLPt geen

Destination Coaching, wat voor mij toch een soort

1995, Ned Tijdschr Geneeskd, 139 (43)

brood te snijden voor je kinderen, of om je buurman

dogma’ s kent, kan NLPt (evenals bijvoorbeeld hypno-

NLPt-plus is, maar dat had je waarschijnlijk al begre-

Hart, O. van der, Pierre Janet en Sigmund Freud over hys-

neer te steken. Het mes blijft gewoon een mes in beide

therapie) in feite binnen elke andere vorm van psycho-

pen.

terie, trauma en dissociatie, 1995, Ned Tijdschr Geneeskd,

gevallen. Zo zie ik ook NLPt, een uiterst krachtige ver-

therapie worden toegepast, waardoor zeer krachtige

139 (43)

zameling gereedschappen.

kruisbestuivingen kunnen ontstaan.

Mansvelt, H.F.M., Gestalttherapie, 1976, Jeugd en samen-

Robert McDonald, een Amerikaanse psycholoog die ook

Schutz geeft met zijn definitie aan dat in NLPt ook

betrokken was bij de vroege ontwikkeling van NLP,

aspecten van psychoanalyse, Gestalt en behaviorisme

heeft de ‘Destination® Methode’ ontwikkeld. Hierbij

geïntegreerd moeten worden.

heeft hij de krachtige gereedschappen van NLP gecom-

NLPt is meer dan alleen ‘een procesje doen.’ Het ver-

leving, 6, p. 945-957

bineerd met compassie, hij combineert de metaforen

eist inzicht in processen bij de cliënt, bij de therapeut

van het Hart en het Zwaard en door deze te integreren

en in de relatie en stelt naast kennis hebben van psy-

ontstaat er iets heel nieuws, wat beiden overstijgt.

chopathologie, persoonlijkheidsstoornissen en neurose-

Als we kijken naar deze metaforen: het Hart staat voor

leer, hoge eisen op gebied van NLP-kennis en -vaardig-

compassie, maar heeft geen kracht om iets doelgericht

heden en weten wanneer en hoe deze toe te passen.

te veranderen. Het Zwaard kan doelgericht verandering

Hoe ik dit zelf invul: ik realiseer mij telkens weer dat ik

teweeg brengen, maar zonder Hart is dit betekenisloos.

het niet beter weet dan mijn cliënt. Dat deze naar mij

McDonald heeft allerlei modellen ontwikkeld, waarmee

toe komt om samen te zoeken naar oplossingen. Alleen

hij een brug slaat tussen de wereld van de psychologie

wanneer er een echte gelijkwaardige relatie is, kunnen

en het mythische. Er wordt ook verbinding gemaakt

er diepe veranderingen plaatsvinden. Voorwaarden

met het sjamanisme uit oude culturen, waar heling

voor een dergelijke relatie zijn diep rapport, een dia-

plaatsvond op het niveau van de ziel. Dit gaat dus

loog, overeenstemming tussen cliënt en therapeut,

Henk de Vos, huisarts en NLP-Therapeut/NLP-Coach die ook sjamanistisch werk doet, is ruim twee decennia actief met NLP. Vanaf dat hij in 1998 in aanraking kwam met het vernieuwende werk ‘Healing the Wounded Heart’ van de NLP-trainer en –ontwikkelaar Robert McDonald, vielen alle NLPstukjes op zijn plaats. Een samenwerking met Robert ontstond en sinds een aantal jaren organiseert Henk de Vos, participerend als co-trainer, meerdere keren per jaar de unieke Destination Coaching van Robert McDonald in Nederland.

http://www.destinationcoaching.nl [email protected]

voorbij de niveaus waarop NLPt werkt: NLPt werkt door

respect en vertrouwen. Wordt in sommige NLP kringen rapport als een truc beschouwd, waarmee je bijvoor-

daliteiten. Maar laten we goed begrijpen, zonder deze

beeld goed auto’ s kunt verkopen, voor de NLP-

vaardigheden zouden we ook nooit bij die hogere

Therapeut gaat het erom om tot een echte, diepe ver-

niveaus terecht kunnen komen, NLP is dus ook de

trouwensrelatie te komen.

1988, 4e druk, van Loghum Slaterus Pepplinkhuizen. Prof. Dr. L., et al, Huisarts en psychotherapie, het psychiatrisch formularium, 2001, 5e editie, BohmStafleu-van Loghum Roeck, Bruno-Paul de, Janken naar de maan, 2002, De Tijdstroom Uitgeverij Roeck, Bruno-Paul & Abeele, Joos van den, Liever leren dan afleren, 1985, Uitgeverij de Toorts Roeck, Bruno-Paul, De harde kern van een zachte sector, 1982, Uitgeverij de Toorts Vos, Henk de, Waarnemingsposities en bewustzijn, 2002,

Voor meer info en contact:

veranderen van denken en overtuigingen, van submo-

Orlemans, Dr. J.W.G., Inleiding tot de gedragstherapie,

Inzicht 13 Vos, Henk de, Gewonde harten helen, 2001, Inzicht 12 Weg, E. van der, is transactionele analyse iets voor mij?, 1976, Metamedica, 55, p. 62-71

basis van de Destination Methode. Ook NLPt is zo dus niet alleen een geweldig krachtig gereedschap, maar

Status en Toekomst van NLPt

ook een geweldige basis, om vervolgens steeds verder

De doelstelling van de EANLPt was en is: het bevorde-

te kunnen komen, het begin van spiritualiteit.

ren van het gebruik van NLPt (Neuro- Linguïstische Psychotherapie) in Europa als een erkende psychothe-

De plaats van NLPt

rapeutische methode. Zij ziet het als haar taak om de

Een ‘therapie’ als NLP, die zichzelf ook en vooral affi-

hoge kwaliteitstandaard van trainingen/opleidingen en

cheerde als communicatie wetenschap werd in de psy-

het uitdragen van de methode binnen Europese over-

chotherapeutische hoek niet serieus genomen, dus om

heidsorganisaties en de Europese Vereniging voor

54

I N z i c h t

j a a r g a n g

1 3

Henk de Vos

/ 4

D e

T i j d l i j n

v a n

N L P

-

d e e l

2

55

De Tijdlijn van NLP: TOEKOMST

Angélique de Graaff Wassili Zafiris

Voortgaande Creativiteit en Innovatie Vernieuwingen in NLP voor uitdagende tijden Aan de NLP-trainers Angélique de Graaff en

gen over ‘Innovaties in NLP’, spraken zij niet

Als we gevraagd worden Innovations in NLP - for

Wassili Zafiris werd door de Redactie gevraagd

alleen over de kaart voor de toekomst van NLP

Challenging times (onder redactie van L. Michael Hall

plezierig vind. En natuurlijk omdat de inhoud van het

om ieder een boekrecensie te schrijven over het

die door Hall met dit boek geboden wordt, maar

en Shelle Rose Charvet) te bespreken voor INzicht,

boek mij direct deed watertanden; een verzameling

nieuwe boek van Michael Hall ‘Innovations in NLP

ontstond ook een prachtige chronologische tijd-

hebben we er allebei zin in. Wassili omdat hij één van

artikelen (modellen, toepassingen, gereedschappen,

for Challenging Times’, een boek met een heldere

lijn van historische en meer recente ontwikkelin-

de auteurs (Michael Hall) persoonlijk kent en het ont-

projecten), geschreven door ‘key-innovators’ in Neurolinguïstisch Programmeren! Yeah!

visie op de Toekomst van NLP. Ze raakten in

gen. In onderstaand artikel dat door beiden is

staan van het boek vanaf de kantlijn kon meebeleven.

gesprek, het plan ontstond om niet ieder voor

samengesteld, vertelt Angélique de Graaff over

Ik, omdat ik nooit eerder samen met iemand een arti-

zelfs ‘samen’, dan graag met iemand met wie ik dat

zich maar samen een review over dit boek te

hun terug- èn vooruitblikkende ontdekkingstocht

kel heb gecomponeerd (filterstand ‘alleen’) en áls ik

Het proces

schrijven. In hun beschouwingen en uitwisselin-

op de Tijdlijn van NLP.

dat metaprogramma dan zou oprekken naar ‘nabij’ of

Wassili schreef me voorafgaand aan onze samenkomst: ‘Wat bijzonder om hiervoor gevraagd te worden. Ik ken het bestaan van dit boek al enige tijd. Ik ken één van de redacteuren en initiatiefnemers van het boek persoonlijk goed, Michael Hall. Daarnaast had ik van Hall al gehoord hoe het boek tot stand gekomen was. Hall en Charvet hadden zich geërgerd aan het boek van Robert Dilts en Judith Delozier 'NLP 2: The Next Generation'. Ze vonden dat het boek van Dilts en Delozier vooral gaat over hun eigen werk en bijdrage aan NLP. En niet over de aanzienlijke innovaties die er wereldwijd op het gebied van NLP gaande waren en nog steeds zijn. Hall en Charvet bedachten dat een doeltreffend antwoord hierop zou zijn: zelf een boek samen te stellen en de 'werkelijke' volgende generatie NLP in een boek samen te brengen.’ Ik merk dat we zo gretig bladeren in dit boekwerk, dat het al snel noodzakelijk blijkt afspraken te maken over hoe deze opdracht aan te pakken. Al pratend over hoe en wat, bovenal ook wanneer (vergelijking van elkaars werkdrukte levert op dat we het beiden ‘druk’ hebben, maar als rechtgeaarde NLP-ers begrijpen we ook dat drukte vooral in je hoofd zit... Een taakverdeling is aanstaand. En terwijl we van Wassili’s Nespresso genieten, hoor ik hem zeggen: ‘en het boek voelt voor mij bijna als een 'trip down memory lane'...’ Het blijkt dat Wassili in zijn leven met tal van de NLPinnovators in contact is geweest, dat hij bij de geboorte aanwezig was van vele van de in dit boek besproken vernieuwingen. Ik gooi meteen het roer om, ga van het pad af (metaprogramma optioneel) en doe anderszins dingen die ervoor zorgen dat niet ik, maar Wassili het leeuwendeel van dit artikel voor zijn rekening heeft genomen (metaprogramma opportunisme? Oh, dat bestaat niet?)!

56

I N z i c h t

j a a r g a n g

1 3

/ 4

D e

T i j d l i j n

v a n

N L P

-

d e e l

2

57

De Tijdlijn van NLP: TOEKOMST

Aan mij de schone

Ten tweede, en nog belangrijker: Hoe kunnen we deze

kan meekijken in het verleden als door een sterrenkij-

om ‘opgelegde’ metaforen, maar om een volledig orga-

taak deze artikelen

innovaties in NLP op de problemen en uitdagingen toe-

ker naar de hemel. Ik realiseer me dat mijn 10-jarige

nische verkenning van iemands (metaforische) wereld.

van cement te

passen die onze wereld verstoren en wel op zo’n

senioriteit uitsluitend het leeftijdsverschil tussen ons

Bijvoorbeeld: als iemand aangeeft dat zijn relatie zich

voorzien (vragen

manier dat deze innovaties de problemen kunnen hel-

beiden aangeeft. In NLP heeft Wassili een voorsprong

op een 'kruispunt' begeeft, is dat een metaforische

te stellen en wat

pen oplossen waarmee we geconfronteerd worden?.

van een evenzo groot aantal jaren. Ohjee, dat betekent

aanduiding voor iets wat we allemaal kennen. Grove

dies meer zij; je

Tenslotte als derde focus is dit boek geschreven om

dat hij, tegen de tijd dat hij mijn leeftijd bereikt heeft

ging ervan uit dat die aanduiding ook werkelijk aan-

herkent de inter-

een inspirerende en educatieve kijk te geven op de

een voorsprong heeft van 20 jaar... Gek, het allerple-

geeft hoe iemands innerlijke innerlijke wereld gerepre-

rupties van mijn

voortgaande creativiteit en innovatie in het NLP-veld.

zierigst gevoel verdwijnt door deze bewustwording in

senteerd wordt op dat specifieke moment in die speci-

kant vanzelf...)

Michael Hall en Shelle Rose Charvet hebben dit boek

het geheel niet.

en ze netjes te

bovenal samengesteld vanuit het verlangen om de

stapelen tot

wereldwijde gemeenschap te informeren over wat er

Symbolic Modeling

documentatie te vinden op internet, maar ik vind het

een solide

gaande is in dat veld, om samen te werken met diege-

Wassili: ‘In 1999 krijg ik (terwijl ik assisteer op de trai-

wel goed om te citeren wat Lawley en Tompkins hier-

fieke context.’ De taal die hij hierbij voorschrijft en gebruikt, is Clean Language (Part I, 4). Er is voldoende

muur. Ik doe

nen die nieuwe dingen ontwikkelen en om verdere

ner training van NLPU) van een Engelse vriendin een

over in ‘Innovations in NLP’ schrijven: ‘Anders dan

het met ple-

samenwerking, creativiteit en innovatie aan te moedi-

kladje in handen met de 5 basisontwikkelvragen van

ander taalgebruik, is Clean Language ‘schoon’, omdat

gen.

het Symbolic Modelling model (Part I, 4). Mijn hart

het voortkomt uit het exacte vocabulaire van de ander,

klopt sneller terwijl ik ze lees,’ gaat Wassili door. ‘Ik

omdat het consistent is met de logica van diens eigen

zier. En met liefde voor chaos, want een solide muur is in mijn optiek niet noodzakelijk een strakke.

In Part I: Innovatieve Modellen worden zes model-

lees het in een avond uit en de volgende avond train ik

metaforen.’ Er zijn negen basisvragen die het kloppend

len beschreven. Om te beginnen natuurlijk Michael

het aan de groep. Een wonderschoon model en in mijn

hart vormen van Symbolic Modelling (Part I,4), ondergebracht in vier fundamentele basisprocessen.’

Het boek Innovations in NLP

Hall’s Meta-States, maar ook Lucas Derks’ Sociaal

beleving het absolute derde taalmodel in NLP.’ Met

Het boek kent een dankbaar en complimenteus voor-

Panorama. In het gesprek dat ik met Wassili voer,

‘derde’ bedoel je, volgend op Milton- en

woord van Robert Dilts. In zijn boek NLP II: The Next

komen deze en andere modellen langs, alsmede de

Metamodeltaal? Wassili: ‘Absoluut! Daarna volg ik nog

Wassili hierover: ‘Laten we een klein stukje Symbolic

Generation, schrijft hij dat ‘NLP een lange weg heeft

Innovatieve Toepassingen (Part II); Innovatieve

een training bij Lawley en Tompkins. In 2002 organi-

Modelling (Part I, 4) 'Lite' doen zoals Lawley en

afgelegd sinds de vroege dagen, meer dan 30 jaar

Technieken (Part III) en de Innovatieve

seer ik de 'internationale trainers en consultancy mee-

Tompkins dat noemen. Hun huidige 'Lite' is overigens

geleden, toen NLP in wezen beschouwd werd als een

Gemeenschappen (Part IV).

ting' in Amsterdam. Er komen 35 internationale NLP

gelijk aan wat er op het oorspronkelijke kladje stond

nieuwe vorm van psychotherapie. Maar, zoals elk suc-

Om voor de lezer helder te maken waar de genoemde

trainers naar toe. In de drie dagen samen begeleid ik

en blijkt tot vandaag niets aan kracht ingeboet te heb-

cesvol studieveld met zijn toepassingen, is NLP de bij-

modellen een plaats in het boek hebben, staat er

de gehele groep met behulp van Symbolic Modelling

ben.’

dragen van de oorspronkelijke grondleggers ver te

steeds een verwijzing achter. Bijvoorbeeld: Sociaal

(Part I, 4).’

boven gegroeid.’

Panorama (Part I, 3). Zodat deze later gemakkelijk in

Ga eens verder, zeg ik, als hij bedachtzaam zwijgt.

het boek terug te vinden zijn.

‘Ondanks dat Symbolic Modelling (Part I, 4) in mijn

Innovations in NLP is van een andere orde dan Dilts’

Leidend in dit artikel over het boek is de reis ‘down

beleving een van de meest elegante modellen is in het

boek. In dit boek worden de vernieuwingen van ver-

memory-lane’ van Wassili geworden. Een reis waarop

NLP-speelveld, kennen maar weinigen de kracht van

scheidene vernieuwers, getoond die hun werkzaamheid

ik hem met veel plezier gevolgd heb, vanuit mijn stoel.

'Clean Language' en het oorspronkelijke model van

bewezen hebben. Alle innovatieve modellen, applicaties

Een reis waarvan ik hoop dat je er net zo van geniet

David Grove. James Lawley en Penny Tompkins horen

en gereedschappen voldoen aan een reeks van criteria

als ik heb gedaan.

bij uitstek in een boek over Innovaties in NLP. Een

(ook beschreven in dit boek).

epistemologisch model pur sang, omdat het iemands

De ondertitel van dit boek ‘For Challenging Times’, ver-

Wassili: ‘Ik heb de Engelse uitgave van Lucas Derks

metaforenwereld modelleert, en een 'schoon' model

wijst naar de vele uitdagingen, waar de wereld waarin

zijn boek 'The Social Panorama model' in 1998 in de

bovendien omdat het in zijn aanpak de cliënt volledig

we leven mee te kampen heeft. De vraag die Hall en

VS gekocht, een soort 'werkstuk'-ogend boek. Heb ik

de kans geeft om te zelf-modelleren (Zie artikel over

Charvet zichzelf in hun voorwoord stellen is: ‘Wat kan

nog steeds.’

Zelf-modelleren in INzicht, zomer 2011). Waarom mijn

ik eraan doen? Zijn er oplossingen op individueel

Hij kijkt even op en gaat verder: ‘Ik heb het in een

hart sneller klopte was omdat Lawley en Tompkins in

niveau? Op samenwerkings- en maatschappelijk

adem uitgelezen en ben het direct in een training gaan

hun model de schoonheid blootleggen van het zelfont-

niveau? Hoe kan het werkveld van NLP antwoorden en

gebruiken, op de NLPU toen ik daar dat jaar was. In

vouwende in het menselijk systeem. Zoals Freud al zei:

hulpbronnen verschaffen ten aanzien van deze uitda-

2000 of 2001 heb ik Lucas uitgenodigd om in

‘het vermogen tot 'associatieve zelfcorrectie' kan in elk

gingen?

Griekenland op een internationale leiderschapsconfe-

mens vrijgemaakt worden, puur door het stellen van

rentie die ik organiseerde zijn ideeën over leiderschap

de juiste vragen.’ En Lawley en Tompkins hebben een

Vier delen met een drievoudige focus

te komen presenteren. Dat heeft hij ook gedaan.

paar 'juiste vragen' weten te formuleren gedurende

Dit boek is geschreven vanuit een drievoudige focus

Toen zijn boek voor het eerst in het Nederlands uit-

hun modelleerproces van Grove. Grove die enkele

gebaseerd op de gedachte dat de nieuwe dingen die in

kwam in 2001 heeft hij mij een uitgave cadeau gedaan

jaren geleden overleden is, bezat een zelfde soort gave

NLP gebeuren van waarde kunnen zijn voor de oplos-

en tot mijn grote verbazing bedankt hij mij in het

als Erickson. Hij voelde aan dat de mens niet alleen

sing van belangwekkende problemen in onze wereld.

voorwoord voor het vertrouwen wat ik van meet af aan

een uniek wezen is, maar ook een unieke wereld

Allereerst: Wat is er voor nieuws in NLP qua effectieve

in zijn werk gehad heb en mijn zeer actieve rol in het

bewoont en in die unieke wereld maken mensen voort-

innovaties voor communicatie, verandering en leider-

verspreiden van het Sociaal Panorama!’ (Part I, 3)

durend metaforen en zoals Penny en James het zeggen

schap in onze wereld?

Ik word overmand door een allerplezierigst gevoel: ik

'mensen maken meestal metaforen'. Het gaat dan niet

58

I N z i c h t

j a a r g a n g

1 3

/ 4

D e

T i j d l i j n

v a n

N L P

-

d e e l

2

59

De Tijdlijn van NLP: TOEKOMST

Hier volgt een transcript van een sessie:

'Een bron van oorspronkelijke verliefdheid welt in me

Geheimen van de Magiër

tiek en Meta-Staten (Part I,1) in Nederland op de kaart

'En als je relatie op een kruispunt is aangekomen, wat

op.'

Wassili: ‘In 1998 geeft Charles Faulkner (Modeling

mogen zetten en doe dat nog steeds. Lange tijd heb ik

wil je dan dat er gebeurt?'

'En als een bron van oorspronkelijke verliefdheid in je

Market Wizards; Part II, 10) een masterclass in Londen

een dubbel gevoel gehad, niet over meta-states maar

'Dat ik niet hoef te kiezen voor het een of het ander.'

opwelt wat gebeurt er dan met het kruispunt?'

over Metaphores in Mind en zijn werk met handelaren.

hoe erover gesproken en geschreven werd. In 1994

'En als je niet hoeft te kiezen voor het een of ander,

'Ja, dat kruispunt smelt als sneeuw voor de zon, een

Ik er naar toe. De masterclass vond plaats in zijn

heeft Hall het model 'toegevoegd' aan de andere NLP-

wat zou je dan willen dat er gebeurt?'

energiebol ontstaat er dan.'

hotelkamer, er waren zes (!) mensen.’ Dat bedoel ik:

modellen. Wyatt Woodsmall van de Internationale

'Dat ik een ding heb om me aan vast te houden.'

'Is er een relatie tussen 'oorspronkelijke liefde', 'het

zes mensen! Een klein clubje dat de geheimen uit de

Associatie van NLP trainers liet Michael in 1995 weten

'En dat ding om aan vast te houden is als...?'

kruispunt' en 'de energiebol?'

mond van magiër drinkt. Kom daar nu nog eens om...

dat het meta-staat model dat jaar de prijs voor de 'De

'Als een staaf.'

'Ja, het is allemaal verbonden als een flexibele staaf...' ‘Het is 1999,’ vervolgt W. ‘en ik koop het boek 'Going

Dr. Graham Dawes doet er enige tijd later een schepje

'En wat voor een staaf is deze staaf?'

meest significante bijdrage aan NLP' had gewonnen.

'Een flexibele staaf die me de vrijheid geeft om te spe-

Penny en James hebben met hun Symbolic Modelling

Meta' van M. Hall (Meta-States; Part I, 1) in Santa

bovenop met het artikel 'The model that ate NLP', een

len en dingen niet zo serieus te nemen.'

(Part I, 4) niet alleen een van de meest organische

Cruz. Ik word gegrepen door het concept 'eigenaar-

review van het boek 'Dragon Slaying' van Hall. 'Ja

'Is er nog iets anders aan een flexibele staaf die je

verandermodellen in NLP ontwikkeld, maar hun werk

schap' en breng het geleerde naar

vrijheid geeft om te spelen en dingen niet zo serieus te

zou in mijn beleving in elke NLP opleiding een verdien-

de leiderschapsconferentie in

opeet? Even iets meer respect alsje-

nemen?'

de plek moeten krijgen. 'En dat is als...?'

Griekenland. In 2003 leer ik het

blieft, dacht ik nog, Best arrogant

'Ja dan doe ik mijn vriendin minder pijn met mijn

Ik ben van de generatie die nog nét genoten heeft van

Matrix Model van Bodenhammer

woorden en daden.'

hoorspelen op de radio (zo oud al, ja, zo oud!), van de

(Part II, 15) aan het Institute of

wacht even! Een model dat NLP

'En waar is minder pijn met je woorden en daden?'

generatie die ook verhalen heeft gehoord van Godfried

Clinical Hypnosis in Londen. Dat jaar

'In mijn hoofd en hart.'

Bomans, uit de mond van de schrijver zelf. Deze stre-

doe ik ook 'Accessing Personal

'En als dat gebeurt, wat gebeurt er dan vlak daarna?'

lingen van het oor, het gevoel van welbevinden dat ze

Genius' (APG; in Nederland noem ik

'Als ik minder pijn doe met mijn woorden en mijn

opriepen...ik voel het weer helemaal. Als ik het beeld

het TEG: Toegang tot je Eigen

daden dan kan ik met mijn hart spreken en met mijn

zou beschrijven dat bij me opkomt bij het aanhoren

Genialiteit). Ik word er totaal door

hoofd redeneren.'

van de verhalen, dan zijn die van dezelfde submodale

gegrepen, want ik voel: dit is NLP

'En wat gebeurt er daarna?'

kwaliteit als die van de hoorspelen: sepia en grijs/wit.

van een andere orde! In 2003 doe ik

'Dan kan ik weer liefde voelen.'

Het is de manier waarop ik vele prettige herinneringen

APG nog een keer in Londen en vlieg

'En wat gebeurt er vlak voor je liefde kan voelen?'

van mijn gehoor heb opgeslagen in beeldmateriaal.

met een van mijn master-studenten

‘Innovations in NLP’: een kaart voor de toekomst van NLP

naar San Diego om de gehele trai-

om een model te beschrijven dat zo 'groots' zou moeten zijn dat het de kracht zou hebben om NLP op te eten. De zaadjes voor de weerstand waren gelegd, maar ondanks dat ervoer ik telkens hoe krachtig de technieken zijn die voortkomen uit het meta-staatmodel. Ik heb dat al in een vorige editie van INzicht beschreven. Inmiddels werk ik als Neuro-semanticus met passie met dit model.’

ning te volgen.’

NLP-ontwikkeling Ah, dat doet me denken aan een eerder gesprek met

We stappen onderweg in, merk ik. Kun je me even

Wassili. Het ging toen om het volgen van opleidingen

terugnemen naar het begin van je NLP-ontwikkeling?’

als NLP-Practitioner en NLP-MasterPractitioner. Ik was

Wassili: ‘Ik heb mijn practitioners in 1996 bij Ian

op dat moment verward over het feit dat ik studenten

McDermott gedaan in Londen en twee jaar later geassi-

tegenkwam in de NLP-opleidingen, die -waar mogelijk-

steerd bij zijn practitioners en masters. Ik was bij de

vrijstelling wensten voor eerder opgedane kennis van

assistentengroep die de coaching-applicatie waar hij

NLP. Coaches, bij voorbeeld, die wat NLP-theorie en -

over schrijft (NLP Coaching; part II,7) mede ontwikkel-

praktijk hadden opgedaan tijdens hun opleidingen

den. Een paar zeer close vrienden van mij waren de

meenden dat ze een herhaling niet ‘aankonden’. Een

schrijvers van de oorspronkelijke applicatie. Ze kregen

hoog gehalte van ‘been there, ...oewaah (gaap), done

woorden en namen afscheid van elkaar. Ian heeft hun

that!’ kenmerkte hen. Totdat ik onder andere uit

aandeel verwerkt in zijn coachapplicatie. In een adem

Wassili’s mond begreep dat het voor de NLP-studenten

vervolgt W.: ‘Het LAB profile Part I,2) van Shelle Rose

van het eerste uur heel gebruikelijk was om opleidin-

Charvet ken ik al sinds 1997. Ik heb zelfs de oorspron-

gen twee, drie keer te doen. En dat hen dat geen ver-

kelijk cd's uit die periode nog. LAB is een afkorting

veling, maar integendeel meer inzicht, kennis en passie

voor Language and Behavior Profile. Het is een instru-

opleverde. Voorwaar een wetenschap die mij hielp in

ment, ontwikkeld door Rodger Bailey, dat onderzoekt

volgende ontmoetingen met studenten: Geen vrijstel-

wat iemand nodig heeft om gemotiveerd te raken, hoe

lingen meer! Ik gun hen werkelijk alle mogelijke

iemand denkt en hoe iemand tot besluitvorming komt.

inzicht, kennis en passie, tenslotte.

Charvets fascinatie voor de metaprogramma’s zal zeer

Wassili: ‘In 2004 assisteer ik twee keer bij APG.

biedt tenslotte een diep inzicht in hoe de ene persoon

herkenbaar zijn voor menig NLP-er. Kennis hierover

60

I N z i c h t

j a a r g a n g

1 3

/ 4

Michael Hall (Part I, 1) vraagt me of ik als Neuro-

verschilt van de ander. Zoals ze zelf zegt: ‘It grabbed

semantiek trainer zijn werk in Nederland wil gaan

my heart’. Het LAB-profile is aantoonbaar zo praktisch

doen. Natuurlijk zeg ik ja. Ik heb Hall’s Neuro-seman-

dat drie gereedschappen hieruit voortkomen: Arne

D e

T i j d l i j n

v a n

N L P

-

d e e l

2

61

De Tijdlijn van NLP: TOEKOMST

Maus’ Identity Compass (Part III, 16), Jaap Hollanders

leuk en belangrijk vond en ik waande me vooral vrij.

veren als ik niet eerst mijn oude overtuigingen op zou

problemen. Dat is prima, ook in organisatieproblema-

MPA Mindsonar (Part III, 17) en het JobEQ (Part III,

Maar hoe vrij ben je als je inkomen steeds wisselt, als

sporen en transformeren. Met de middelen die daar

tiek, als er maar één mogelijk antwoord bestaat op een

18) van Patrick Merlevede.

je een maand heel veel werk hebt en dan twee maan-

toen aangeboden werden, heb ik dat ook gedaan. Met

of meer problemen. Echter, vaak is de problematiek

Bailey vereenvoudigde het werken met metaprogram-

den bijna niets. Als je optimisme afgewisseld wordt

veel effect. In de jaren na die bewuste workshop werd

meer complex, en bestaan er voor verscheidene oorza-

ma’s aanzienlijk door twee types te onderscheiden:

met uitzichtloosheid? Na een paar jaar begon ik wer-

mijn bedrijf groter en groter en ja ook de inkomsten

ken een reeks aan mogelijke outcomes. In dat soort

Motivation traits (wat iemand nodig heeft om in een

ken als ‘ploeteren’ te ervaren. Onzekerheid, ruzies

namen toe en ik werd steeds gelukkiger. Waarom? Stel

situaties is het van belang om te onderzoeken om

bepaalde situatie gemotiveerd te worden) en Working

thuis, twijfelen aan mezelf en elke keer weer met

je vind iets geweldig, zo geweldig dat je er je werk van

welke problemen het gaat, in welke volgorde ze opgelost moeten worden en met welke methode.’

traits (hoe iemand informatie verwerkt, reageert op

goede moed beginnen. Totdat ik hoorde van een nieu-

wilt maken maar het lukt je niet jouw waarde toe te

zijn omgeving en beslissingen neemt). Daarnaast ont-

we workshop van Tim en Kris Hallbom: 'NLP en geld'.

voegen. Niet omdat je geen kennis hebt, niet omdat je

wikkelde hij metaprogramma-vragen en creëerde hij

Met veel pijn en moeite sleepte ik me naar de works-

geen ondernemersgeest hebt en niet omdat je geen

Martin Roberts zet dat in zijn model 'Well-Formed

een beïnvloedende taal die op elk afzonderlijk patroon

hop in Londen. Ik vond er van alles van. 'Geld hoef je

visie hebt, maar omdat je belemmerende ideeën en

Problems' (Part II,14) helder uiteen. Roberts die de

past.

toch niet te onderzoeken! Een geweldig idee, je hart

gevoelens over geld hebt! Geld als ingang naar diepe

afgelopen tien jaar de voorzitter van Crown House

volgen en gewoon hard werken, dan kom je er vanzelf

persoonlijke transformatie en geluk wie had dat kun-

Publishing is geweest (dé uitgever op het gebied van

Ik herinner me nog zo goed dat kennismaking met de

wel.', 'Ik vind het ongepast om op die manier over geld

nen denken. Dit is altijd bij me gebleven als een enorm

NLP-boeken) heeft in zijn werk als business consultant

metaprogramma’s voor mij was als: toegang krijgen

na te denken, ik ben toch geen geldzoeker', 'NLP

belangrijk model voor al die bevlogen NLP-ers die wel

een belangrijk pijnpunt blootgelegd in veel NLP geo-

tot de wereld van de magie! Door kennis over meta-

gebruik je toch voor persoonlijke groei daar heeft geld

gegrepen zijn door NLP maar die zakelijk geen succes

riënteerd werk, namelijk het al te gemakkelijk ombui-

programma’s kon je mensen ‘lezen’. Hen begrijpen. Op

toch niets mee te maken?' De een na de andere

behalen.’

gen van problemen in outcomes en dit dan vooral in de

een niveau dat onder de verbale communicatie ligt.

belemmerende overtuiging rolde er bij me uit op de

In 1997 startte ik mijn masters bij Robert Dilts (Succes

eerste dag van de workshop. Op dat moment was ik

Van Probleem naar Outcome

Factor Modeling; SFM (Part II, 8). Sindsdien ben ik 9

me niet eens bewust dat het overtuigingen waren. Het

Toen we voor het eerst bij elkaar kwamen om over het

Ik vind Roberts’ formulering ook buitengewoon droog-

keer terug geweest in Santa Cruz voor vervolgopleidin-

toen nog basale kader van de workshop raakte me al

boek te praten, gaf ik aan dat ik -als oplossingsgericht

geestig! Als aanhanger van ‘oplossingsgericht denken’,

gen en om te assisteren. Een paar jaar later vroeg

snel en niet alleen mij maar ook vele andere cursisten.

denker- met heel veel interesse kennis had genomen

Robert of ik partner wilde worden bij de ISVOR DILTS

Mensen werden emotioneel, onverwachte

strategiegroep. Een ongelofelijke eer, want in die groep

gedachten en gevoelens uit een ver

zaten onder andere ook Suzie Smith, Tim Hallbom en

verleden (bij mij zelfs uit mijn

andere persoonlijke vrienden van Robert en zijn broer

familie) kwamen omhoog.

John. We zijn samen aan de gang gegaan met Roberts

Langzaam maar zeker werd

leiderschap- en ondernemers-modelleerwerk (SFM, Part

me duidelijk dat, hoe hard ik

II,8) met grote internationale cliënten.’

ook zou werken in mijn

NLP en Geld

ople-

zakelijke context.

van Martin Roberts’ stuk (The Well-Formed Problem; Part II,14).

merk ik bij mezelf ook een blinde vlek ten aanzien van probleemerkenning op. Natuurlijk ‘weet’ ik wel dat problemen minstens vastgesteld moeten worden, voordat

Wassili sluit daar op aan: ‘NLP richt zich gewoonlijk op het identificeren van een outcome, een oplossing, in plaats van op het analyseren van oorzaken,

bedrijf, het me niets zou

ofte-

Met Dilts ben je nog altijd in nauw contact, toch? vraag

wel

er een stap naar de oplossing gezet kan worden; maar ik ben geneigd er weinig tijd en aandacht aan te geven, in de gedachte dat ‘datgene waar je aandacht heen gaat, groter wordt’. Een gedachte die een ommezwaai betekende in problem-focused coaching, maar waarin ik waarschijnlijk toch al wel in aan het doorschieten was. Ik ben dan ook aangenaam verrast, vermaakt zelfs, als ik de stapsbeschrijving lees van het

ik.

Well-Formed Problem Model (Part II, 14):

Wassili: ‘Ja, in 2011 heb ik deel 1 van zijn master trai-

De eerste stap in het bouwen van een Welgevormd

nersopleiding gedaan in Santa Cruz. Twaalf jaar

Probleem is om effectief om te gaan met de gebruike-

daarvoor ging ik de psychologie van geld onder-

lijke gevallen van Slechtgevormde Problemen.’ Ik vind

zoeken en toevallig waren er net twee trainin-

dat geestig, maar ik ben easily amused, misschien?

gen ontwikkeld die uitgeprobeerd moesten

De werkelijke stappen zijn ernstig genoeg omschre-

worden: namelijk, The Spirit of Prosperity van

ven, maar leggen een wereld bloot van rotting en

Dilts en McDonald (in Londen) en

verval, waardoor het probleem heeft kunnen

Wealthymind (Part II,12) van Tim en Kris

voortbestaan.

Hallbom, ook in Londen.’

Een uitnodiging aan ons allemaal

Ja, NLP en Geld (Part II, 12), dat heeft je al geruime tijd beziggehouden, toch? Je bent Wealthymind-trainer.

L. Michael Hall en Shelle Rose Charvet

Wassili: ‘Zeker! Terwijl ook ik dacht: NLP en

willen binnen twee tot drie jaar een

geld, welke rechtgeaarde NLP-er zit er nu te

vervolg uitgeven van 'Innovations in

wachten op dit onderwerp? Nou...ik dus. In

NLP’ . Daarom nodigen zij 'vernieuwers'

1999 had ik al een paar jaar een eigen

in het vakgebied op om hun bijdrage te

coachings- en trainingsbedrijf en ik was

leveren. Ze hebben twee appendices

enorm bevlogen door NLP.

toegevoegd, aan de hand waarvan de

In de paar jaar dat ik werkte voelde ik me

vernieuwers hun innovaties kunnen

koning te rijk: een eigen bedrijf, doen wat ik

aanleveren:

62

I N z i c h t

j a a r g a n g

1 3

/ 4

D e

T i j d l i j n

v a n

N L P

-

d e e l

2

63

De Tijdlijn van NLP: TOEKOMST

eigenlijk nog geen boek ontdekt waarin de oorsprong van NLP, de roots, de oorspronkelijke ontdekkingen van Bandler en Grinder worden weersproken. Er is veel literatuur dat een aanvulling erop geeft. Modellen die delen van NLP uitdiepen of toepasselijk maken. Zelfs in de discussies tussen Bandler en Grinder, of zelfs tussen Bandlerianen en Grinder-volgers gaan de discussies daar niet over. Ook daar gaat het over welke toepassing de meest effectieve is. Dit boek biedt een schat aan nieuwe verdiepingen, mogelijkheden en toepassingen. Een boek dat we beiden van harte aanbevelen. Een boek, dat een kaart biedt voor de toekomst van NLP en dat een mooie aanleiding vormde voor een ‘trip down memory NLP lane’ van Wassili en ik… was een dankbare metgezel.

A. Book Design, met een voorschrift omtrent de hoofdstukkenstructuur en B. Requirements for a Model, ofte wel: waaraan moet een Model voldoen om de titel ‘model’ te dragen.

Wassili zegt: ‘Ik denk dat dit boek helpt om een begin te maken met waar het in mijn beleving naar toe zou moeten: 1. Hoe kan NLP mij helpen om werkelijk zingevend

Een eerste voorwaarde voordat je iets een model kan

bezig te zijn? Om een echte bijdrage te leveren aan

noemen is dat je een theorie hebt. Dat is een criterium

dat waar de maatschappij als geheel ook behoefte

waar menig NLP-er van meent dat hieraan in de NLPwereld nooit aan voldaan kan worden, omdat NLP geen

aan heeft. 2. Hoe is NLP toepasbaar in het alledaags leven van

theoriebasis zou hebben. Niets is minder waar, NLP

alledaagse mensen. Hoe helpt NLP ons in relaties,

heeft wel degelijk een theorie, een verborgen theorie

psychische en fysieke gezondheid, het maken van

namelijk: de NLP-vooronderstellingen. De vooronder-

keuzes, geldzaken, de bescherming van de natuur

stellingen zijn weer gebaseerd op het constructivisme, de fenomenologie en de cognitieve psychologie. Het

en alle andere zaken denkbaar. Dit boek en volgende boeken in deze toekomstige

TOTE model, zoals je mogelijk weet, is gebaseerd op

reeks ‘Innovations in NLP’ bieden NLP-ers een podium

het vroege werk van Eugene Galanter, Karl Pribram en

hun visie, ontwikkeling en creativiteit te tonen.’

George Miller. De erkende grondleggers van de cogni-

NLP-ers van alle tijden vinden het vaak een uitdaging

tieve psychologie zijn toevallig Galanter, Pribram, Miller

om met elkaar te communiceren (understatement of

en, jawel, Noam Chomsky. NLP is dus ontsproten uit de

the year!), wat naar buiten toe vaak een merkwaardige

cognitieve psychologie, daar liggen dus ook de theore-

indruk maakt: hoe kunnen mensen die ‘communicatie’

tische wortels van het vakgebied. De 'thuis'-onderzoe-

in hun systeem zouden moeten hebben, zo verschrik-

ker heeft met de appendices een recept om zijn of

kelijk miscommuniceren?!

haar NLP-vernieuwing te beschrijven. Zodra je innova-

Dit boek is een verfrissend bewijs dat samenwerking

tie voldoet aan dit format, zou het zomaar kunnen dat

tussen creatieve denkers, modelontwikkelaars en ver-

jouw bijdrage wordt opgenomen in een volgende uitga-

nieuwers wel degelijk mogelijk is.

Angélique de Graaff is NLP-contactpersoon en kerntrainer bij BGL & partners in Hoofddorp. Zij geeft NLP-trainingen in Nederland en Italië en is eigenaar van Cherub Coaching en Class Whisperer, een eigen NLP-toepassing voor het Onderwijs. Hiermee boekt zij indrukwekkende en baanbrekende resultaten. Televisieproducers tonen interesse in Class Whispering.

Wassili Zafiris, coach, Neuro-Semantisch pionier en NLP en ‘Wealthy Mind’ trainer begeleidt transformatieprocessen bij particulieren, internationale ondernemingen en de afgelopen jaren ook het Nederlandse dames Volleybalteam. Daarnaast ontwikkelde hij succesvolle trainingsprogramma’s zoals Rijk Leven, Zelfactualisatie, Weerbaarheid en Nieuw Leiderschap.

Voor meer info en contact auteur:

Voor meer info en contact:

www.bgl.nl / www.cherub.nl

www.wassilizafiris.nl

ve in de reeks ‘Innovations in NLP’.

De vruchten van NLP

Conclusie Het cement is toegevoegd en mag nog wat drogen. De

In zijn voorwoord zegt Robert Dilts: ‘Één van de kern-

muur staat er en we hebben er beiden met geestdrift

waarden en eigenschappen van NLP als studieveld, is

en plezier aan gewerkt. Wat mij intussen opvalt is dat

haar generativiteit; haar mogelijkheid om steeds nieu-

‘Innovations in NLP - for Challenging Times’ een boek

we en creatieve modellen, toepassingen en gereed-

is over modellen, tools en communities, die alle aan-

schappen voort te brengen.’

sluiten op het bestaande NLP-gedachtegoed. Ik heb

64

I N z i c h t

j a a r g a n g

1 3

/ 4

Angélique de Graaff

D e

T i j d l i j n

v a n

N L P

-

d e e l

2

Wassili Zafiris

65

De Tijdlijn van NLP: TOEKOMST

Lezerscolumn

Teus Meeuwes

NLP: Main Stream

1e Practitionersopleiding in Nederland: IEP, Nijmegen 1982

In het kader van de visieontwikkeling op

In 1979 was NLP rebels. Op de eerste NLP-workshops

Historisch NLP en haar ontwikkelingen in de loop

kwamen samenzweerders bij elkaar. Want NLP ging het

der tijd, willen we je de NLP-column die in 2004

bestaande psychotherapeutische establishment van

door Teus Meeuwes is geschreven over de status

haar troon stoten. De boeken van Bandler en Grinder

en het Toekomstbeeld van NLP in Nederland

waren provocaties vanuit een machteloze minderheid.

beslist niet onthouden, omdat het aan actualiteit

NLP was revolte vanaf de basis. NLP trok veel zoeken-

nog niets ingeboet heeft.

de avantgardisten aan en sociaal wetenschappelijke anarchisten aan. Het maakte niet uit of je rijk of arm of oud of jong

geen NLP-Mao of NLP-Ho Chi Minh is aan te wijzen,

ontwikkelingen konden steeds ingepast worden, waar-

was: als je NLP deed, dan hoorde

was de strijd slechts een opeenvolging van locale

door NLP maar weinig aan actualiteit verloor.

je erbij.

schermutselingen zonder front of slag. Niemand kon de

Nu na ruim vijfentwintig jaar valt er niets meer te

Richard Bandler was het boeg-

score bepalen. Was NLP aan de winnende of de verlie-

rebelleren. Bandler propageert het momenteel in zijn

beeld van de NLP-scene. Hij was

zende hand? Men wist het niet.

workshops: NLP is 'main stream' geworden. Er valt

een drummende cocaïne snuiven-

Ondertussen gingen NLP-ers door met het opzetten

niets meer te knokken want iedereen die er toe doet is

de hippie. Hij kwam naar eigen

van NLP-winkeltjes. Trainingsgroep na trainingsgroep

om.

zeggen uit de lagere sociale klas-

werd opgeleid. Gecertificeerde en ongecertificeerde

sen en moest als student zijn

NLP-ers belandde overal in de samenleving. Met name

Het zal nog enige jaren duren voordat NLP zijn plaats

eigen kost verdienen. Hem was

begonnen bedrijfsopleiders grote interesse in NLP te

in de geïnstitutionaliseerde hulpverlening heeft gekre-

geen respect voor bestaande

krijgen. Dat zijn leergierige intelligente bemiddelde

gen. En het zal nog wat langer duren voordat de over-

structuren bijgebracht. Bandler

mensen die wat zij leren meteen weer door verkopen.

heid het initiatief zal nemen om NLP-instituten te over-

zocht voortdurend de confronta-

Zij voerden aan al hun klanten brokjes NLP, vaak zon-

koepelen. Maar je kunt er op wachten. Op hoge scho-

tie; en vond hij ze niet buiten

der het als zodanig te benoemen. Zodoende, consu-

len en universiteiten zal NLP ergens gewoon ingepast worden.

NLP, dan vond hij ze wel binnen

meerde tienduizenden Nederlanders en honderdduizen-

NLP. Ten strijde! Zo creatief en

den mensen wereldwijd iets van NLP in hun dagelijkse

Verzamelaars zullen hoge bedragen voor originele

goed van de tong als hij is, lever-

geestelijke voeding.

exemplaren van Inzicht gaan betalen. En wie nog oude

NLP hoeft niet gesubsidieerd te worden. Er was 20 jaar

een kluisje opbergen.

NVNLP-nieuwsbrieven heeft kan die maar vast beter in

de dat jarenlang veel deining op. De kracht van NLP kwam grotendeels voort uit haar rebelsheid.

lang voldoende vraag naar NLP-opleidingen en de deel-

Sociale wetmatigheden schrijven

nemers hadden voldoende middelen om die te bekosti-

* Redactie: Sinds enige jaren is de enige uitzondering hier-

voor dat als er zich ergens een

gen. Vanwege de genormaliseerde plaats in de markt

op: Richard Bandler’s Society of NLP hanteert wel eigen-

revolutionaire beweging manifes-

zijn NLP opleidingen relatief goedkoop en goed georga-

domsrechtelijke contractuele en financiële verplichtingen.

teert, er automatische een tegen-

niseerd. De meeste mensen hebben bij NLP het idee

beweging ontstaat. De contrare-

dat ze waar voor hun geld krijgen en sturen hun colle-

volutie. Dat kan niet missen.

ga’s en familie naar de volgende trainingsgroep.

Toen NLP eind jaren tachtig naam

geen commissie of franchise te betalen. Hun diploma’s

NLP-ers hoeven nergens lid van te zijn. Zij hoeven begon te maken, begonnen de

blijven eeuwig geldig. Ze worden op geen enkele man-

tegenstanders zich te melden. De

nier aan banden gelegd. Wie zijn cursusgeld betaalt en

strijd was los. Gevestigde weten-

zijn examen haalt, is vrij om NLP te doen met wie en

schappers begonnen in de media

waar en zoveel als zij of hij maar wil*.

zich tegen NLP af te zetten. Nu

66

hadden de rebellen openlijke vij-

De NLP opleidingen hebben een relatief los curriculum;

anden. Maar omdat er binnen NLP

geen enkele internationale instantie controleert dat.

geen partijleiding of een revolu-

Instituten kunnen vrij hun inhoud en didactiek varië-

tionair comité bestond en er ook

ren. Daardoor blijft NLP automatisch up-to-date. Latere

I N z i c h t

j a a r g a n g

1 3

/ 4

D e

T i j d l i j n

v a n

N L P

-

d e e l

2

Teus Meeuwes (Boer Teusje)

67

Boekenrubriek Brein@work

veel gebruik gemaakt

Inhoud in grote lijnen

Breinkennis voor Organisaties

van (felle) kleuren en

Ons brein is plastisch. Het verandert voortdurend door

voor is, is het belang van herhaling en oefenen. Tijd

tekeningen en foto’s.

alles wat we meemaken. Dat gebeurt op alle leeftijden.

voor wat nieuwe technieken!

Onder redactie van:

Het glanzende papier

Het is een doorgaand proces van leren en vergeten.

Er is, in mijn beleving, niet veel toegevoegde waarde

geeft een bijzondere

Daarom is herhaling en blijven oefenen essentieel.

in dit boek voor NLP-coaches. Andere NLP-professionals (zoals managers, HRD-professionals en trainers)

Een ander belangrijk punt waar in NLP geen aandacht

Nina Lazeron en Ria van Dinteren ISBN: 978 90 313 8159 € 45,00 Prijs: Springer Uitgeverij BV, Houten, 2010, 406 blz.

kinesthetische erva-

Liefst in de context waar het geleerde moet worden

ring. Het boek ruikt

toegepast. In het boek is een praktijkvoorbeeld opge-

kunnen er mogelijk wel praktische tips uithalen.

zelfs opvallend!

nomen hoe een coach iemand 40 dagen lang, iedere

Hoewel ik veronderstel dat een aantal van deze toe-

dag, nieuw gedrag helpt oefenen.

passingen (o.a. de methoden van De Bono), die wor-

Recensent:

Opbouw

Dit leren gaat beter als iemand emotioneel geraakt

den besproken al bekend zijn. Met name het laatste

Marga Gooren

Brein@work is opge-

wordt, als het aansluit bij zijn drijfveren en ervaringen.

thema 'leerprincipes en leersituaties' bevat een aantal

De auteurs stellen: ‘Dit boek is het eerste boek dat de

bouwd in 8 thema’s:

En een beetje stress helpt, in het boek persoonlijke,

interessante hoofdstukken met praktijkvoorbeelden.

wetenschap van het brein én de praktijk van het wer-

•

ken in organisaties bij elkaar brengt. In dit boek zijn door zo’n 40 bekende wetenschappers en praktijkmen-

•

sen de belangrijkste breinprincipes die je in het werk

Het brein en

positieve 'arousal' genoemd.

Zoals het voeden van de creatief denken in het Koning

leren,

Spiegelneuronen helpen bij het leren van rolmodellen.

Willem I College, de omgekeerde leerweg (leren en

Het plastische

Door de spiegelneuronen gebeurt veel leren onbewust

werken tegelijkertijd) in de Waterfabriek en het gebruik

brein,

en vanzelfsprekend.

van 'BreinCentraal Leren’ in het ontwerp van leertrajec-

kunt gebruiken op een rij gezet. En er wordt met veel

•

Beïnvloeden van het brein,

In de slaap wordt hetgeen we hebben geleerd gecon-

ten.

voorbeelden duidelijk gemaakt wat je hiervan zelf kunt

•

Stress en emoties,

solideerd in de hersenen. Ook meditatie geeft rust in

Al met al, is het een mooi, zintuiglijk prikkelend boek

inzetten. Voor je eigen leren, voor het ontwikkelen van

•

Rust in het brein,

het brein en verbetert het leren.

en hebben de schrijvers hun boodschap de vorm is

je medewerkers en voor cursisten, zowel in het werk

•

Zintuigen en leren,

Belangrijkste directe toepassing van breinkennis is het

belangrijker dan de inhoud soms iets te letterlijk opge-

als tijdens coachinggesprekken’.

•

Activeren van talent,

gebruik van de zintuigen. Door de te leren stof op ver-

vat: sommige praktische hoofdstukken hebben (nog)

De Medische coach, Marga Gooren (arts en NLP’er die

•

Leerprincipes en leersituaties.

schillende manieren aan te bieden bereik je iedere

geen breinonderbouwing. Hun positieve intentie is ech-

natuurlijk wel over meer dan gemiddelde breinkennis

Elk thema bestaat uit enkele hoofdstukken: beginnend

deelnemer, houdt je de aandacht en blijft het geleerde

ter duidelijk. Een begin maken en aanzetten tot het

beschikt), nam dit boek in haar woonplaats Singapore

met één of twee feitelijke hoofdstukken (meestal door

beter hangen. De hersenen leggen meer paden aan en

toepassen van breinkennis in het leren in organisaties.

met ‘NLP-Coach interesse’ ter hand en schreef voor

een wetenschapper), gevolgd door toepassingen in de

de herinnering is dan krachtiger. Hoofdstuk 6.1 bevat

Je voelt een tweede boek komen.

INzicht haar recensie.

praktijk. In totaal zijn er 37 hoofdstukken geschreven

een prachtig praktijkvoorbeeld hoe zinnenprikkelend

door verschillende auteurs: wetenschappers en prak-

leren tot in het kleinste detail wordt toegepast. We

Redactrices Nina Lazeron en Ria van Dinteren hebben

tijkmensen. Dat is meteen het probleem van het boek.

krijgen ook een kijkje in het LEF future center van

de lessen uit hun boek ter harte genomen in de uitvoe-

De hoofdstukken zijn noodzakelijkerwijs kort en daar-

Rijkswaterstaat, die letterlijk een zinnenprikkelende

ring. De zintuigen van de lezer worden meteen geprik-

door vaak oppervlakkig. En wisselend van kwaliteit en

leeromgeving heeft gecreëerd. Om al deze breinkennis

keld door dit zware, bijzonder vormgegeven boek. Er is

leesbaarheid. Doordat de bronvermelding per thema is

toe te passen is een ‘growth-mindset’ nodig, zowel bij

geregeld, is het soms lastig de bron bij het betreffende

de organisatie als bij de leerling. Kennis van het brein

Wat is LEF?

hoofdstuk terug te vinden.

kan beide partijen doen inzien dat verandering mogelijk is en neemt leerblokkades weg: in het boek een

Doel

leervergunning genoemd. (blz. 77).

Het boek is geschreven voor managers, HRD-professionals, trainers en docenten (volgens het voorwoord, in het boek zelf worden ook geregeld coaches genoemd).

Voor meer info en contact: www.aqua-lime.biz /

Belang voor NLP-coaches en andere NLP-professionals

Doel van het boek is om uit te vinden hoe de huidige

Heel veel leerpunten in het boek kennen NLP-ers al.

breinkennis ingezet kan worden bij het vormgeven van

Zoals het uitgaan van ervaringen, emoties en drijfve-

leerprocessen in organisaties. In mijn opinie zijn de

ren, het inzetten van alle zintuigen, het spiegelen en

samenstelsters daar niet helemaal in geslaagd en dat

het gebruik van rolmodellen (als de een het kan, kan

geven ze zelf ook toe in hun nawoord. Sommige toe-

de ander het leren).

passingen hebben geen brein-onderbouwing en er zijn

Een leuk 'NLP-achtig'-voorbeeld wordt genoemd in het

nog veel vragen. We zijn pas aan het begin.

hoofdstuk ‘Vrolijkheid als remedie tegen veroudering’.

‘[Meer kennis van de werking van het brein]… zal tot

Door eerst een vrolijke herinnering op te roepen (asso-

LEF future center Rijkswaterstaat in Utrecht richt

een revolutie leiden die vergelijkbaar is met de komst

ciëren) komt dopamine vrij en gaat het leren beter. Dit

zich op het doorbreken van patronen tijdens speci-

van de stoommachine of het World Wide Web, waar-

werkt vooral bij ouderen.

aal daarvoor ingerichte sessies. De sessies onder-

door het welzijn en de tijdsbesteding van een groot

Een growth-mindset is de basis van NLP. Mensen heb-

steunen groepen die een doorbraak of grote veran-

deel van de wereldbevolking zal worden beïnvloed’

ben alle hulpbronnen voor verandering in zich.

dering in een proces willen creëren.

(blz. 23)

Wat nieuw is, is het effect van slaap (en rust) op leren.

68

Marga Gooren heeft ruim 10 jaar gewerkt als huisarts, zowel in Nederland als in China. In 2010 is zij gestart met Aqua & Lime Health Coaching. Marga is een NLP Master Practitioner, NLP Health Practitioner en getraind in EFT, Positieve Psychologie en Mindfulness. Ze woont en werkt in Singapore.

I N z i c h t

j a a r g a n g

1 3

/ 4

D e

T i j d l i j n

v a n

N L P

-

d e e l

2

[email protected]

Marga Gooren

69

Adreslijst NVNLP aangesloten instituten Onderstaande NLP-opleidingsinstituten zijn officieel aangesloten bij de NVNLP en hanteren de NVNLP-kwaliteitsnormen voor hun NLP-opleidingen en -trainers.

Hypnos De Dennen 238, 1402 KW Bussum tel: 035 - 6982466, e-mail: [email protected], www.hypnos.org 4 You Training & Advies Zuivelstraat 5, 4571 GN Axel tel: 0115 - 690796, e-mail: [email protected], www.4youtraining.nl

ICI Bruntinge Holtherstraat 5, 9435 TD Bruntinge tel: 06 - 34776544, e-mail: [email protected], www.i-c-i.nl

Academie voor NLP Postbus 802, 8000 AV Zwolle Tel: 038 - 4549205, e-mail: [email protected], www.academievoornlp.nl

IEP - Instituut voor Eclectische Psychologie Staringstraat 1, 6511 PC Nijmegen, tel: 024 -3230837, fax: 024- 3226512, e-mail: [email protected], www.iepdoc.nl

Academie voor Psychologica Pesserstraat 24, 7901 LC Hoogeveen, tel: 0528 - 234528 fax: 0528 - 230466, e-mail: [email protected], www.academievoorpsychologica.nl

IM-Pact Opleidingen Normandielaan 95, 5627 HR Eindhoven tel: 0118 - 624418, e-mail: [email protected], www.impactopleidingen.nl

Academie Wending Weena 75-77, 3013 CH Rotterdam tel: 06 - 41773425 , e-mail: [email protected], www.academiewending.nl

Instituut Menz Meander 251, 6821 MC Arnhem tel.: 026 - 3764533, e-mail: [email protected], www.instituutmenz.nl

Arcturus NV

internationaal training instituut voor communicatie en NLP Lierse Steenweg 105, B-2560 Kessel, tel: +32 (0)3 488 40 54, fax: + 32 (0)3 488 40 53 e-mail: [email protected], www.arcturus.be

Instituut voor PsychoEconomie Heusdensebaan 109a, 5061 PP Oisterwijk tel: 013 - 5234948, fax: 013 - 5234949, e-mail: [email protected], www.ivpe.nl

BGL & partners

ITAN NLP opleidingen Hereweg 14, 9724 AC Groningen Tel: 050 - 5278013, fax: 050 - 3135053, e-mail: [email protected], www.itan.nl

Bliss consulting

JBL Trainingen Ter Hunnepeplein 10, 7437 VL Bathmen Tel: 06 - 29545832, e-mail: [email protected], www.jblt.nl

BUCO Trainingen

Koenders Coaching & Training Lepelaarplantsoen 97, 3145 XC Maassluis tel: 06 - 14225340, e-mail: [email protected], www.lichaamengeest.com

Bureau Meesterschap

Licht & De Boer Kloetschup 11, 7232 CJ Warnsveld tel.: 0575 - 524447, e-mail: [email protected], www.lichtdeboer.nl

Bureau Personal Development

LINN Sittard Stroetlingsweg 1 , 6142 AT Einighausen-Sittard tel: 046 - 4007691, fax: 046 - 4007692, e-mail: [email protected], www.linnsittard.nl

Commitments

Mind Academy Postbus 398, 1900 AJ Castricum tel: 072 - 5647897, e-mail: [email protected], www.mindacademy.nl

Corael Opleidingen

Mindfactory training & personal coaching Kerkstraat 23, 3755 CK Eemnes, tel: 035 – 5415542, e-mail: www.mindfactory.nl , [email protected]

Hoofdweg 726, 2132 BV Hoofddorp tel: 023 - 5556755, e-mail: [email protected], www.bgl.nl Ernst Casimirlaan 42, 9717 AX Groningen tel: 050 - 3136563, e-mail: [email protected], www.blissconsulting.nl

De Colignystraat 11, 2713 EA Zoetermeer tel: 079-3520765, e-mail: [email protected], www.bucotrainingen.nl

Oosterhoutstraat 9a, 9401 NA Assen tel: 0592 - 304040, e-mail: [email protected], www.bureaumeesterschap.nl Topaas 8, 2719 VD Zoetermeer tel: 079 - 3630685, fax: 079 - 3630687, e-mail: [email protected], www.bpdtraining.nl

Molenstraat 27a, 4791 HL Klundert tel: 0168 - 402710 , e-mail: [email protected], www.commitments.nl

Blauwkapelseweg 52, 3731 ED De Bilt tel: 030 - 2200355, fax: 030 - 2200806, e-mail: [email protected], www.corael.nl

Nederlandse Academie voor Psychotherapie

Crealon

Pallisander 449, 3515 MZ Dordrecht tel: 078 – 6163597, e-mail: [email protected], www.crealon.nl

A. Schelfhoutstraat 48, 1058 HV Amsterdam tel: 020 - 6150494, fax: 020 - 6173578 e-mail: [email protected], www.academie-psychotherapie.nl

De Boer & Ritsema van Eck Westplein 5d, 3016 BM Rotterdam tel: 010 - 4400855, e-mail: [email protected], www.dbr.nl

NLP Centrum Zuid Nederland Stationsstraat 8, 5664 AS GELDROP tel: 040 - 2904824, e-mail: [email protected], www.nlpcentrum.nl

De eerste verdieping Achterom 78, 2611 PS Delft tel: 015 - 2125125, e-mail: [email protected] , www.1e-verdieping.nl

NLP in Eindhoven Postbus 2038, 5600 CA Eindhoven Tel: 06-52458004, e-mail: [email protected], www.nlpineindhoven.nl

EduCare Tilburg Postadres: Postbus 192, 5110 AD Baarle Nassau tel: 013 - 5078411, e-mail : [email protected], www.educare.biz

NLP Punt NL Acaciapark 96, 1213 LE Hilversum tel: 035 - 6286116, e-mail: [email protected], www.nlppunt.nl

De HOMME tcc Postbus 4, 7630 AA Ootmarsum tel: 0844 - 210586, e-mail: [email protected], www.dehomme.nl

NTI-NLP - Nederlands Trainingsinstituut voor NLP Oosterzijweg 8, 1906 AX Limmen tel: 072 - 5053501, fax: 072 - 5052294, e-mail: [email protected], www.ntinlp.nl

70

I N z i c h t

j a a r g a n g

1 3

/ 4

D e

T i j d l i j n

v a n

N L P

-

d e e l

2

71

Adreslijst NVNLP aangesloten instituten

INzicht is een uitgave van de Nederlandse Vereniging voor Neurolinguïstisch Programmeren (NVNLP) en verschijnt vier keer per jaar in oplage van 1800 stuks.

Op Koers

Kerklaan 29, 2841 XH Moordrecht tel.: 0182 - 370014, e-mail: [email protected], www.opkoers.info

NVNLP-leden ontvangen INzicht gratis. De kosten voor een los abonnement bedragen € 39,00 p.j. excl. BTW, incl. verzendkosten ([email protected]). Advertentietarieven: zie www.nvnlp.nl

Phoenix Opleidingen

Raiffeisenlaan 26A, 3571 TE Utrecht tel.: 030 - 2711383, e-mail: [email protected], www.phoenixopleidingen.nl

Plata Opleidingen

Garenmarkt 1a, 2311 PG Leiden tel: 071 - 5234844, fax: 071 - 5235567, e-mail: [email protected], www.platafoundation.nl

De verantwoordelijkheid voor de inhoud van de artikelen berust bij de auteurs. De redactie behoudt zich het recht voor om ingezonden brieven, advertenties, mededelingen of kopij te weigeren, aan te passen of in te korten. Overname van artikelen, rubriekteksten, afbeeldingen of illustraties is niet toegestaan tenzij met voorafgaande schriftelijke toestemming van de betroffen rechthebbenden.

PNL Portugal Rua Senhora do Monte 32 r/ch Esq. 1170-361 Lisboa - Portugal tel: 00 35 1 96 653 47 05, e-mail: [email protected], www.pnl-portugal.com Rappard & LP

Bregeleane 72, 9051 PN Stiens (Friesland) tel. 058 - 2574091 mob. 06 - 51995626, e-mail: [email protected], www.rappardnlp.nl

Sabine Hess Training, Coaching & Ontwikkeling

Colofon

Haydnlaan 1, 9722 CA Groningen

Tel: 06-53565087, www.nlp-groningen.nl

SenSolid

Postbus 58, 9980 AB Uithuizen (Groningen) tel: 0595 - 432534, fax: 0595 - 434477, e-mail: [email protected], www.sensolid.nl Redactie INzicht: • Eindredactie Gerda Aberson e-mail redactie: [email protected]

Smara Siddhi Instituut

Algerastraat 11a, 3125 BS Schiedam tel: 010 - 4781158, fax: 010 - 4781455, e-mail: [email protected], www.smarasiddhi.nl

Adverteren Advertenties kunnen geplaatst worden in het formaat van een hele, een halve of een kwart pagina. De advertentieformaten zijn als volgt: 1/1 pagina aflopend: 188 x 280 mm, incl. afloop 3 mm rondom 1/1 pagina zetspiegel: 175 x 267 mm 1/2 pagina: 160 mm x 127 mm of 75 mm x 260 mm. 1/4 pagina: 127 mm x 75 mm De advertentie bij voorkeur aanleveren in een van de volgende formaten: PDF, EPS, JPG, TIF, PSD, Quark (met steunbestanden). Leden en aangesloten instituten krijgen 50% korting.

Tarázát Instituut

Barbizonlaan 45, 2908 ME Capelle aan de IJssel tel: 010 - 4183599, fax: 010 - 2850038, e-mail: [email protected], www.tarazat.nl

Vormgeving: • Linda van de Werf / Dubbeljoe www.dubbeljoe.nl / [email protected]

TC University

Schiehavenkade 264-266, 3024 EZ Rotterdam Tel: 010-2239379, e-mail: [email protected], www.tcuniversity.nl

Drukwerk en verzending: • Geers Offset - Gent www.geersoffset.be

UNLP

Oostereind 14, 9444 XD Grolloo tel: 0592 - 421311, e-mail: [email protected], www.unlp.nl

Vertalingen: • Lode Demetter www.ape-translations.be

Vidarte Sint Jorisstraat 131, 5211 HA ‘s-Hertogenbosch tel: 073 - 6440936, fax: 073 - 6440938, e-mail: [email protected], www.vidarte.nl

NVNLP bestuur: ([email protected]) • Dick Kleijne, Voorzitter • Gerda Aberson, Secretaris a.i.

Informatie over het lidmaatschap van de NVNLP en haar statuten is op te vragen bij het secretariaat.

NVNLP Secretariaat / Ledenadministratie [email protected]

www.nvnlp.nl

72

I N z i c h t

j a a r g a n g

1 3

/ 4

volgend nummer: De Tijdlijn van NLP deel 3 met onder andere de NLP-ontwikkelingen: · · ·

Clean Language, New Code NLP en Time Line Therapy

En bijdragen van minder bekende NLP-ontwikkelaars in ‘The Field of NLP’

6)$!24%.!*!!2

De Kunst van h et Leven...

KANIEDEREENZICHEIGENMAKEN


:ETN{EENSTAPINJEPERSOONLIJKEONTWIKKELING7ANTONSOPLEIDINGSAANBODVOOR ISRIJK OFBETERVERRIJKEND6IDARTEHEEFT.,0ENSYSTEMISCHWERKMETELKAAR VERBONDENENDATGEEFTJENOGMEERTOOLSOMERALLESUITTEHALEN/NZEOPLEIDINGEN VORMENJOUWOPSTAPNAAREENRIJKERLEVEN*OUWOPLEIDING TRAININGOFWORKSHOPZITER ONGETWIJFELDBIJ:EVINDENPLAATSIN´S (ERTOGENBOSCHEN-AASTRICHT-AAKJEKEUZE

:OMERTRAINING

&2/-4(%53!

4(%&)234 ,!$9/&.,0

!..b,).$%.

4HE,INDEN"OUNDARIES-ODEL #ERTI½CATION4RAININGDOOR!NNm,INDEN STARTAUGUSTUS

.AJAARSOPLEIDINGEN .,0 OPLEIDINGENIN´S (ERTOGENBOSCH „.,00RACTITIONER „.,0-ASTER0RACTITIONER „3EMINAR-IJN0ERSOONLIJKE2EIS „4/0 TRAINING TRAINDETRAINER „3YSTEMISCH7ERK .,0 OPLEIDINGENIN-AASTRICHT „.,00RACTITIONER „.,0-ASTER0RACTITIONER

6OORALLEINFOOVER/PEN$AGEN .,0COACHAVONDENENFAMILIE OPSTELLINGSAVONDEN GAJENAARWWWVIDARTENL

!.)4!6!./34!$%. %IGENAARTRAINER6IDARTE

0%4%2$!,-%)*%2

%IGENAARTRAINER6IDARTE

$%3)2%%6!.'/#( .,0IN-AASTRICHT

3INT*ORISSTRAAT (!´S (ERTOGENBOSCH„4ELEFOON „&AX  INFO VIDARTENL„WWWVIDARTENL„!NITAVAN/STADENEN0ETER$ALMEIJER

*%33%6!.45)*, 4RAINER6IDARTE

4(%/"25%+%23 3YSTEMISCH7ERK