UB directeur Anja Smit over het beleidsplan voor de bibliotheekvoorziening
‘Dienstverlening "24 by 7", dat is toch de droom van iedere student en onderzoeker!’ Focus op elektronische dienstverlening, brede toegankelijkheid en continuïteit van wetenschappelijke informatie, aandacht voor de fysieke omgeving en professionele dienstverlening aan studenten en universiteitsmedewerkers. Dat zijn de belangrijkste doelen die de bibliotheekvoorziening van de KUN wil waarmaken. Anja Smit, universiteitsbibliothecaris én directeur van de UB, vertelt over het beleidsplan 2004-2005.
De Centrale Bibliotheek kreunt en dreunt onder het geweld van drilboren en voorhamers. De verbouwing leidt tot een ‘update’ die in de vorige planperiode van de bibliotheek al voorzien was. Maar regeren is vooruitzien. Samen met de faculteiten stelde Anja Smit voor de bibliotheekvoorziening een beleidsplan 2004-2005 op. ‘Het conceptplan is besproken met de faculteiten. Die ondersteunen het. Er ligt nu dus een definitief stuk dat naar het College van Bestuur gaat. Als het College het groene licht geeft, kunnen we aan de slag’.
Toegankelijkheid en continuïteit van het informatieaanbod Het zijn spannende tijden voor de bibliotheek, vindt Anja Smit. ‘De klassieke bibliotheek blijft bestaan, maar het accent komt toch vooral te liggen op de digitale bibliotheek. We willen een elektronische dienstverlening die onafhankelijk is van tijd en plaats. Studenten en onderzoekers, en dat zijn onze primaire doelgroepen, hebben daar alle belang bij. De samenwerking met het UCI is daarbij heel belangrijk. De bibliotheek werkt actief mee in een universiteitsbreed "authenticatieproject"van het UCI. Dat project voorziet erin dat de bibliotheek eind 2005 "24 by 7" toegankelijk is. En dat is toch de droom van iedere gebruiker’. De Universiteitsbibliotheek stelt de behoeften van onderwijs en onderzoek centraal. Die missie valt waar te maken als de toegankelijkheid en de continuïteit van het informatieaanbod gegarandeerd zijn. ‘Dat lukt als we goed samenwerken met andere bibliotheken. Geen enkele bibliotheek is nog in staat om alle informatie toegankelijk te maken, laat staan alles in huis te hebben. We willen zorgen voor een goede basiscollectie van digitale bibliografieën
25
per discipline en wetenschappelijke informatie verder aanbieden door middel van licenties’. Individuele bibliotheken kunnen niet alle digitale informatie bewaren. De Universiteitsbibliotheek Nijmegen werkt daarom samen met de Koninklijke Bibliotheek die een digitaal elektronisch depot beheert. Bovendien neemt de Universiteitsbibliotheek deel aan het DARE-project. In dit project zorgen Nederlandse Universiteiten voor de archivering van wetenschappelijke informatie, waaronder de eigen wetenschappelijke productie. Voor de brede toegankelijkheid van informatie vormen de exorbitante prijsstijgingen van tijdschriften een gevaar. Deelnemers aan het DARE project proberen de exploitatierechten van uitgevers in te perken. Inzet is dat wetenschappelijke publicaties in een ‘open acces’ omgeving gepubliceerd kunnen worden.
Bibliotheek wordt geen computer De toegang tot informatie verandert en de dienstverlening verloopt steeds meer via digitale systemen. De Centrale Bibliotheek krijgt bijvoorbeeld een uitleenautomaat. Wie een boek uit Groningen wil, bestelt dit voortaan zelf. De automaat markeert misschien het einde van de bibliotheekmedewerker ‘oude stijl’, maar zeker niet van de persoonlijke dienstverlening die medewerkers bieden. Anja Smit: ‘Natuurlijk is steeds meer sprake van een virtuele bibliotheek. Ondersteuning van virtuele bezoekers vereist nieuwe vormen van communica-
26
tie. Op onze site, die steeds meer de primaire toegang tot de bibliotheek vormt, komt een digitale informatiebalie. Toch is de behoefte aan een fysieke omgeving onverminderd groot. Voor studenten en wetenschappelijk personeel is de bibliotheek ook een ontmoetingsplek en een plaats om te werken en studeren. Dat is een belangrijke functie en de verbouwing van de Centrale Bibliotheek bewijst dat we die functie heel serieus nemen. We worden geen computer. De bibliotheek blijft een plaats voor mensen die graag een beroep doen op bibliotheekmedewerkers’. De KUN wil met haar bibliotheekvoorziening op een pro-actieve wijze inspelen op de veranderende behoeften van klanten. Voor bibliotheekmedewerkers betekent dit dat ze vakinhoudelijke ontwikkelingen goed moeten bijhouden en tegelijkertijd op een zeer vraaggerichte manier met hun klanten moeten kunnen omgaan. ‘Het is werken en leren tegelijkertijd’, stelt Anja Smit. ‘Het eigen personeel dient deskundig te zijn. Niet alleen op het gebied van nieuwe informatiesystemen en het toegankelijk maken van informatie, maar ook in de benadering van klanten. Die hoort professioneel te zijn. De manier waarop bibliotheekmedewerkers omgaan en communiceren met klanten is steeds belangrijker geworden’. Ontwikkelen informatievaardigheden studenten Studeren vindt steeds meer plaats in een digitale leeromgeving. Hoe vind je de juiste informatie? Kun je omgaan met informatiesystemen? Verdere digitalisering van het informatieaanbod maakt die vragen steeds dringender. Daarom wil de bibliotheek aandacht blijven schenken aan programma’s die de informatievaardigheden van studenten vergroten. Anja Smit: ‘Die programma’s moeten onder meer effectieve zoekstrategieën bieden en goed aansluiten bij de verschillende opleidingen en op de juiste momenten gegeven worden. Om dat voor elkaar te krijgen willen we nog intensiever samenwerken met docenten. De docenten zijn onze belangrijkste partners bij het toepassen van ICT op onderwijs- en onderzoeksgebied’. De bibliotheek wil de wetenschappelijke staf ondersteunen om optimaal gebruik te maken van de digitale leeromgeving. Uiterlijk in 2005 wil de bibliotheek een model invoeren voor informatievaardigheden van studenten. Dat model zal minimaal plaats bieden aan één instructie binnen het curriculum. Per faculteit en zo nodig per opleiding worden hierover afspraken gemaakt.
Nieuwe opzet alfabetische lijst van fulltext tijdschriften Op de website van de bibliotheken van de KU Nijmegen (www.kun.nl/ubn/) staat onder de tab "volledige teksten" een alfabetische lijst van de fulltext tijdschriften die beschikbaar zijn voor studenten en medewerkers van de universiteit. De opzet van deze lijst is onlangs gewijzigd.
De nieuwe lijst is completer dan de vroegere. Zo zijn er meer tijdschriftpakketten in opgenomen (de tijdschriften van Kluwer Online en ABI/Inform Global zijn toegevoegd) en naast lopende abonnementen staan er nu ook afgesloten stukken tijdschriften in. Achter elke tijdschrifttitel staat een knop waarachter informatie te vinden is over de jaren waarvan de volledige tekst beschikbaar is. In de lijst komen helaas enige afwijkingen voor in tijdschriftnamen en alfabetische volgorde. Op openingspagina van de lijst wordt hiernaar verwezen.
De lijst wordt automatisch gegenereerd. Daarbij wordt gebruik gemaakt van de SFX database. Deze wordt ook gebruikt om vanuit bibliografische databases zoals Medline, PsycINFO en Web of Science te linken naar de volledige tekst van tijdschriftartikelen. In deze bestanden treft men daarvoor dezelfde SFX-knop aan.
27
De renovatie van de Centrale Bibliotheek Nu de meeste medewerkers van de Centrale Bibliotheek aan de Erasmuslaan in splinternieuwe kantoren zitten, zijn de verbouwingswerkzaamheden sinds kort naar de publieksruimten verhuisd. De uitleen is verplaatst, de centrale hal is een labyrint geworden, overal zijn stofschotten, ladders, bouwmateriaal, stoffige vloeren, kabels en gereedschap zichtbaar. En er is soms behoorlijk wat geluidsoverlast, vooral 's morgens. De dienstverlening gaat echter gewoon door en alle faciliteiten blijven toegankelijk, ondanks het feit dat vanaf juli een aantal grote verhuisoperaties te verwachten is.
De glijgoot voor boekentransport elders in Nederland in gebruik
Leeszaal en cataloguszaal De gebeurtenissen die voor de bezoekers en gebruikers van de bibliotheek van belang zijn, staan in de bijgaande TIJDLIJN weergegeven. Uiteraard is de volledige bouwplanning vele malen ingewikkelder, maar daar zult u weinig van merken. De belangrijkste gebeurtenis op korte termijn is de verhuizing van de naslagwerkencollecties van Leeszaal en Cataloguszaal naar beneden, naar "De Verdieping". Daarvoor moet eerst de trap in de hal naar beneden gereed zijn. De toegang via de overdekte gang vanaf de Refter en het Erasmusgebouw
wordt afgesloten. Alleen de hoofdingang aan de Erasmuslaan is er dan nog als toegang van de UB! Als de verhuizing een feit is, treft u op de begane grond alleen nog maar de uitleenbalie aan: die zal bereikbaar zijn via een smalle corridor vanaf de hoofdingang. Voor de naslagwerken en voor de portier, de garderobe, de lockers en alle andere faciliteiten moet u naar "De Verdieping". Die is dan inmiddels al voor een groot deel ingericht met nieuwe kasten en andere meubels en van vloerbedekking voorzien. De opstelling van de boeken uit beide zalen zal aanvankelijk volgens hetzelfde systeem zijn als nu. Als de boeken weer terug zijn gegaan naar de verbouwde zalen op de begane grond staan ze opgesteld volgens de Nederlandse Basisclassificatie. Dit systeem wordt ook al toegepast in de Bibliotheek van Theologie, op de 3e verdieping van het Erasmusgebouw. Met die omwerking wordt begonnen in de collecties van Bijzondere Leeszalen 2 en 4: daar zullen de boeken per kast van de oude plaatsing naar de nieuwe worden overgezet. De boeken in behandeling zijn korte tijd niet beschikbaar. Via de catalogus is uiteraard te zien waar de boeken zich exact bevinden, zowel voor als na de omwerking. In november van dit jaar zijn naar verwachting de Leeszaal en Cataloguszaal (die vanaf dan het Bibliografisch Centrum zal heten) gereed en de
TIJDLIJN 333 WAT GEBEURT ER TIJDENS DE RENOVATIE VAN DE CENTRALE 3 mei 2004
3 juni 2004
3 juli 2004
3 augustus 2004
3 september 2004
Achter de schermen wordt aan het nieuwe transportsysteem (vanuit het Gymnasion) gebouwd. In de centrale hal wordt (achter het stofschot) een gat in het dak en in de vloer gezaagd: ruimte voor de toekomstige glazen overkapping en de trap naar beneden.
De trap naar beneden (naar "De Verdieping", zoals de ruimte voor de boeken van Letteren, Theologie en Filosofie dan gaat heten) wordt aangebracht. Via kijkgaten in het stofschot zijn de ontwikkelingen te volgen. Er wordt verder gebouwd aan het uitleenbureau.
De naslagwerken in bijzondere leeszalen 2 en 3 in de Leeszaal (begane grond links: boek- en bibliotheekgeschiedenis, catalogi oude drukken en handschriften) worden opnieuw gerangschikt en zijn telkens voor een deel niet beschikbaar. De trappen in de hal worden voltooid.
De gerenoveerde onderverdieping gaat tijdelijk onderdak te bieden aan de boeken van de Leeszaal en de Cataloguszaal: de toegang is via de trappen in de centrale hal. De centrale hal (begane grond en 1e verdieping) wordt verder aangepakt: zo moet er onder andere een enorme lichtkoepel boven de trappen worden aangebracht. De nieuwe glijgoot (de "wokkel") voor het boekentransport vanuit de magazijnen wordt aangebracht. Het nieuwe transportsysteem vanuit het Gymnasion is voltooid en wordt in gebruik genomen. De portiersloge en de garderobe en lockers komen in De Verdieping. Nota bene - De ingang via de overdekte gang wordt afgesloten!!
De Leeszaal, Cataloguszaal en de centrale hal worden (verder) verbouwd en opnieuw ingericht. Het uitleenbureau is bereikbaar via een smalle corridor vanaf de hoofdingang. De rest van de benedenverdieping (nietpubliek terrein, met uitzondering van de tijdelijke opstelling van leeszaal- en cataloguszaal-collecties) wordt gerenoveerd.
28
Foto’s: Dennis Sies
De oude werkruimten van de bibliotheek boekencollectie wordt weer terugverhuisd. Ook de conservator kan dan zijn nieuwe werkkamer (Bijzondere Leeszaal 1, links vooraan in de hoek) betrekken en vanaf die plaats gemakkelijker dan voorheen de steun en toeverlaat zijn van allen die oude drukken en handschriften komen raadplegen.
Boekentransport Achter de schermen wordt natuurlijk ook gewoon verder gerenoveerd. Zo wordt het nieuwe transportsysteem voor de boeken uit het magazijn in het Gymnasion verder afgemaakt: straks zoeven de boeken en tijdschriftbanden uit dit extra magazijn aan de overkant van de Heyendaalseweg via een railsysteem richting uitleenbureau. De tijd tussen aanvraag en levering bedraagt dan weer voor alle aanvragen maximaal 20 minuten! Een andere noviteit is de "wokkel" waar in de tijdlijn over gesproken wordt: dit is een spiraalvormige sta-
De nieuwe werkruimten van de bibliotheek len glijgoot, die over een hoogte van zeven verdiepingen wordt aangebracht. De aangevraagde boeken uit de boekentoren worden op deze glijbaan gelegd en glijden met een bescheiden vaart naar de begane grond, het uitleenbureau in. Oude drukken, kostbare werken en groot-formaat boeken en plaatwerken worden – zoals nu ook het geval is – op karretjes via de lift naar beneden gebracht. De "wokkel" vervangt het oude motoraangedreven systeem van bakjes aan kettingen.
Centrale hal en gallerij De centrale hal wordt een in daglicht badende plaats: in het dak boven de dubbele trap komt een riante glazen koepel, terwijl op de eerste verdieping de muur van de voormalige kantine wordt weggehaald en er dus rechtstreekse lichtinval is door de ramen aan de voorzijde van het gebouw. De betere lichtinval is uiteraard ook bedoeld om aan de
BIBLIOTHEEK EN WANNEER?
Juni 2004 (onder voorbehoud)
3 oktober 2004
3 november 2004
3 december 2004
3 jan./febr. 2005
3 september 2005
De centrale hal is klaar. Ook de muur van de voormalige kantine (1e verdieping) is nu weg: hier komt de tentoonstellingsruimte en een comfortabele lounge.
De vernieuwde uitleenbalie wordt weer in gebruik genomen. De collectie van Leeszaal en Cataloguszaal worden weggehaald uit "De Verdieping" en naar de gerenoveerde ruimten op de begane grond terugverhuisd. De Leeszaal wordt opnieuw in gebruik genomen, inclusief de werkkamer voor de conservator, de samengevoegde Bijzondere leeszalen 2 en 3, en een modern geoutilleerde instructieruimte rechts boven.
De Cataloguszaal wordt opnieuw in gebruik genomen en heet voortaan "Bibliografisch Centrum". De integratie van de naslagwerken van de Humaniorabibliotheek en van Centrale Bibliotheek is voltooid. Het Academisch Schrijfcentrum Nijmegen verhuist van de Tijdschriftenzaal naar de definitieve locatie: de eerste zaal boven de Leeszaal, aan de voorzijde van het gebouw.
De boekencollectie van de Humaniorabibliotheek wordt in "De Verdieping" geplaatst. De tijdschriften gaan naar de Tijdschriftenzaal op de 1e verdieping. Met deze handeling is de renovatie en integratie afgerond.
Officiële opening van de bibliotheek. Presentatie van het fotoboek over het vernieuwde gebouw.
29
entree van De Verdieping een ruim en licht karakter te geven. In dezelfde tijd gaat de uitleen terug naar zijn gerenoveerde, maar vertrouwde plaats in de hal. Op de begane grond komt een vernieuwde portiersloge, een glazen afscheiding, beveiligingspoortjes en een uitleenautomaat. Die laatste nieuwigheid is bedoeld om de uitleen van aangevraagde boeken te versnellen: de lener laat met dit apparaat zelf registreren dat de uitleen een feit is. Het retour bezorgen gaat ook in de toekomst via de balie. Op de eerste verdieping is vooraan bij de ramen aan de zijde van de Erasmuslaan een lounge gepland: een fraaie ruimte waar fauteuils en lage tafeltjes komen en uitgerust kan worden van de noeste arbeid, met de automaten voor versnaperingen en koude en warme dranken onder handbe-
reik. De rest wordt tentoonstellingsruimte. In de galerij naar de overdekte gang richting collegezalencomplex, Refter en Erasmusgebouw komen de nieuwe garderobe, lockers en beveiligingspoortjes. Voor wat dat laatste betreft: tussen deze poortjes en die op de begane grond kan de bezoeker van de bibliotheek zich in de toekomst vrij heen en weer bewegen over alle verdiepingen en door alle publieksruimten. Op de plattegronden in de hal en op de website is dat aanschouwelijk gemaakt.
Nadere informatie Via het bulletin Bibliorama, de presentatiewanden in de hal en de website kunt u uitgebreid op de hoogte blijven van de ontwikkelingen rond de renovatie van de Centrale Bibliotheek.
Ontwikkelingen in interbibliothecaire documentleverantie De landelijke tarieven voor documentleverantie tussen bibliotheken veranderen. Voor de medewerkers en studenten van de KU Nijmegen die publicaties aanvragen bij andere bibliotheken in Nederland, hebben deze veranderingen geen gevolgen. De UB zorgt ervoor dat zij het oude tarief blijven betalen. Hieronder een indruk van ontwikkelingen in de interbibliothecaire documentleverantie in Nederland.
Onbalans in leveren en ontvangen De universiteitsbibliotheken, de Koninklijke Bibliotheek en de bibliotheek van het NIWI, die verenigd zijn in het samenwerkingsverband UKB, zijn de grootste leveranciers van artikelen via het Interbibliothecaire Leenverkeer. In 2002 leverden ze aan elkaar 159.000 artikelen. Daarnaast leverden ze aan andere bibliotheken (profit en nonprofit) 130.000 artikelen. Door deze andere bibliotheken werden slechts 5.000 artikelen geleverd aan UKB bibliotheken. Hier is duidelijk sprake van onbalans. Daarbij komt dat het leveren van artikelen wat directe kosten betreft ongeveer vier maal zo duur is dan wat ervoor betaald wordt (de tarieven zijn: in elektronische vorm € 0,45 per pagina, met een minimum van € 3,15 per aanvraag, in niet elektronische vorm € 0,60 per kopie, met een minimum van € 4,20 per aanvraag). Dit vraagt om aanpassing en differentiatie van de tarieven.
Tarieven Vanwege bovengenoemde gegevens is besloten in 2004 een tariefdifferentiatie door te voeren: profit bibliotheken gaan voortaan voor artikelen tot 10 pagina's € 12,- betalen en voor elke pagina extra € 1,20. De tarieven voor de UKB-bibliotheken en de nonprofit bibliotheken worden € 6,- voor artikelen tot 10 pagina's en € 0,60 voor elke extra pagina. De universiteitsbibliotheek van de KU Nijmegen heeft besloten deze tariefsverhoging vooralsnog
30
niet door te voeren voor medewerkers en studenten van de KUN om ervoor te zorgen dat haar klanten gebruik kunnen blijven maken van laagdrempelig Interbibliothecair Leenverkeer. Zij blijven de oude tarieven betalen (zie de vorige paragraaf) als ze documenten aanvragen bij andere bibliotheken. De UB past het verschil bij.
Documentlevering uit elektronische tijdschriften Een tweede knelpunt betreft de levering uit elektronische tijdschriften. Lang niet alle elektronische tijdschriften zijn vindbaar in het basissysteem voor documentleverantie, de Nederlandse Centrale Catalogus, en tot voor kort werd er niet altijd geleverd uit de elektronische tijdschriften die wel vindbaar waren. Hierin komt verandering: de universiteitsbibliotheken commiteren zich het elektronische tijdschriftenbezit vindbaar te maken in de Nederlandse Centrale Catalogus en ze gaan hieruit ook daadwerkelijk leveren. Bij deze levering kan niet het digitale document zoals dat bij de uitgever staat (meestal in PDF) geleverd worden. Dat wordt niet toegestaan. Wel kan een print op papier of een gescand exemplaar (vaak TIF-formaat) geleverd worden.
Nadere informatie Over de problematiek van het Interbibliothecair Leenverkeer treft u nadere informatie aan op een pagina van de UKB: www.ukb.nl/IBL.htm
