Reclassering? Dat is toch iets met exgevangenen?

Reclassering? Dat is toch iets met exgevangenen? OMSLAG = APART DOCUMENT DEZE PAGINA NIET DRUKKEN

Geluiden uit de samenleving Jaarverslag 2013 Reclassering Nederland

Over de omslag: ‘Reclassering? Dat is toch iets met ex-gevangenen?’ Meer dan eens kregen reclasseringsmedewerkers op verjaardagen, buurtbarbecues of in de sportschool deze vraag. Hoog tijd om iets aan die beeldvorming te doen. En dus gingen we het land in en vroegen verschillende Nederlanders wat ze vinden van het werk van Reclassering Nederland. Reclasseringsmedewerkers reageren in dit jaarverslag op hun verhalen en vragen.

Reclassering Nederland Jaarverslag 2013

Geluiden uit de samenleving

004

Geluiden uit de samenleving Jaarverslag 2013 Reclassering Nederland



005



006

Reclassering Nederland maakt een belangrijk deel uit van de maatschappij. Daarom vinden we dat we open moeten staan voor de vele emoties en meningen die ons werk losmaakt. Met open vizier zijn wij het land ingegaan en hebben ons oor te luisteren gelegd bij de samenleving. Dat heeft zeven persoonlijke verhalen opgeleverd waarop reclasseringsmedewerkers in dit jaarverslag reageren.



007

Inhoud ‘Als hij dan toch ergens moet wonen, dan maar hier, in een klein dorpje waar iedereen elkaar kent en hem in de gaten kan houden’

‘Wat moet een moordenaar nou met een gedragstraining?’ Het geluid van Gerwin Benning Gedragstrainingen

33

Het geluid van Margriet COSA

13

‘Dan blijkt je moeder vast te zitten in Engeland. Ja, en dan?’

‘Je zal maar in het bejaardenhuis zitten en zo’n man komt je wassen’ Het geluid van Huib Visser Werkstraf

43

Het geluid van Cassandra Weerman Bureau Buitenland

23



008

‘Bij de ene jongere moet je er bovenop zitten en bij de ander moet je juist loslaten’ Het geluid van Wil Meeuwisse Adolescentenstrafrecht

53

‘Laatst was het weer raak: een ramkraak. Als die jongens gepakt worden, wil ik ook dat ze snel worden veroordeeld’ Het geluid van Theo de Bruin ZSM

73

‘Het is thuis toch mooier dan in de cel. Daar mag je nog een potje bier drinken, als je vast zit niet’ Het geluid van Jaap Poort Elektronische controle

63

‘Als reclasseringswerker bepaal ik met RN2.0 nu zelf hoe ik mijn doel bereik’ Geluiden vanaf de werkvloer RN2.0

83

91 Kort 94 Verslag Raad van Toezicht 99 Cijfers



009

Voorwoord

Reclassering Nederland staat midden in de samenleving. Ons doel is om haar veiliger te maken en daar werken we hard voor. Vanuit diezelfde samenleving worden wij regelmatig geconfronteerd met allerlei emoties die ons werk teweegbrengt. Daarmee omgaan is een ingewikkelde, maar voor ons belangrijke klus, omdat wij vinden dat wij ons moeten blijven verantwoorden voor dat wat wij doen. Dit jaarverslag heeft dan ook niet voor niets de titel ‘Geluiden uit de samenleving’ meegekregen. Hierin staat de betekenis van ons werk voor de maatschappij centraal. Reclasseringsmedewerkers reageren op deze persoonlijke geluiden en leggen uit waar Reclassering Nederland voor staat. Eén van de geluiden gaat over de terugkeer van een zedendelinquent, een situatie die begrijpelijkerwijs vaak heftige gevoelens losmaakt. Die verhouden zich meestal moeilijk met begrip voor onze opdracht: de maatschappij veiliger maken door daders te resocialiseren. Dit zijn echter geen tegenstrijdige belangen. Wij ‘pamperen’ niet, maar werken door dwang en drang aan gedragsverandering, zodat delictplegers weer deel kunnen uitmaken van de samenleving zónder nieuwe slachtoffers te maken. 2013 was een pittig jaar. Een jaar waarin medewerkers te maken kregen met een veranderende omgeving die veel onzekerheid met zich meebracht. Maar het was vooral ook een jaar waarin iedereen met volle overtuiging, passie en betrokkenheid zijn of haar werk deed. Door de bezuinigingen, de onverminderde werkdruk en hoge instroom van zaken wordt het steeds moeilijker om ons werk te doen en moeten we alle zeilen bijzetten om te zorgen dat dit niet ten koste gaat van de kwaliteit van ons werk. Dit vroeg ook in 2013 weer veel van de organisatie. Bovendien vond er vorig jaar een reorganisatie plaats onder de naam RN2.0 waarin we de professional weer meer centraal stellen en een grotere verantwoordelijkheid geven voor zijn werk. Deze benadering vroeg om een andere wijze



010

van sturing en inrichting van de organisatie. Zo werd het aantal regio’s teruggebracht van tien naar vijf, verdween de functie van werkbegeleider en ontstond een nieuwe functie: die van kwaliteitsfunctionaris. Ik ben er trots op dat onze medewerkers ondanks de ‘verbouwing’ zich met net zoveel enthousiasme zijn blijven inzetten voor veroordeelden en de samenleving. Dat is echt een prestatie. Het is niet ten koste gegaan van de uitvoering en we hebben bijna iedereen een plek in de organisatie kunnen laten behouden. Ook is er een nieuwe dynamiek ontstaan waarin ruimte is voor enthousiasme en passie voor het vak. Die passie is belangrijk. Ik hoop dat die bijdraagt om de (financiële) druk op ons werk het hoofd te kunnen bieden. Maar ik ben ook realistisch: de bezuinigingen gaan onmiskenbaar een zware wissel trekken op de kwaliteit en kwantiteit van ons werk. Op welke wijze is nog de vraag. Dat 2014 een spannend jaar wordt, is zeker.

Sjef van Gennip directeur Reclassering Nederland



011



012

‘Als hij dan toch ergens moet wonen, dan maar hier, in een klein dorpje waar iedereen elkaar kent en hem in de gaten kan houden’

Het geluid van Margriet COSA



013



014



015

‘Vorige week was het weer zover: een stel jongens stond te etteren bij zijn huis. Het groepje begon tegen zijn deur aan te trappen en maakte opmerkingen over kinderen. Ik heb die jongens gevraagd of ze wel weten wat deze man gedaan heeft. ‘Jullie moeten hem niet lastig vallen. Daar wordt hij angstig van en suïcidaal.’’ Reclassering Nederland Jaarverslag 2013


016

Margriet (58) buurvrouw zedendelinquent

‘Vorig jaar trok er in de sociale huurwoning

Sommige mensen beseffen niet dat wij

tegenover ons een man die een nogal

het niet voor hem willen opnemen, maar

teruggetrokken bestaan leidde. Mijn man

dat we dit doen voor de gemeenschap.

en ik hadden al een keer kennis gemaakt,

Wij kunnen niet voorkomen dat deze

toen iemand uit het dorp ontdekte dat we

man opnieuw de fout in zal gaan, maar ik

met een veroordeelde zedendelinquent te

zou het wel erg vinden als er iets gebeurt

maken hadden.

en we zouden er niet alles aan hebben gedaan om het te voorkomen.

De televisie werd erbij gehaald en er ontstond een hele hetze: het was een

Hij mag ons altijd bellen als er iets is. Dat

schande dat zo’n man hier woonde.

doet hij dan ook regelmatig: van iets heel

Er werd van alles geroepen: ‘zijn ballen

kleins kan hij in paniek raken. Dan is hij

eraf’ en ‘naar het bejaardentehuis ermee,

ook echt bang en belt hij iedereen: ons, de

daar kan hij tenminste niet bij kinderen.’

reclassering, de wijkagent. Dan voelt hij

Er ontstonden twee kampen hier in het

zich opgejaagd en gaat de dingen groter

dorp: de een is heel fel en vindt dat hij weg

maken dan ze in werkelijkheid zijn. Mijn

moet en de andere – de grootste – groep

man kan daar gelukkig wat beter mee

is meer gematigd en wil hem nog een

omgaan dan ik en spreekt hem daar op

kans geven.

aan. Die zegt gewoon: ‘Kom op man, niet te somber.’ Ik ben wat zorgzamer.

De brugfunctie die we inmiddels vervullen tussen hem en het dorp werd ons

Het is geen slechte man. Het is een

in het begin niet door iedereen in dank

beschadigde man. En als hij dan toch

afgenomen. ‘Als er wat gebeurt, is het

ergens moet wonen, dan maar hier, in een

jullie schuld’ werd er geroepen. Ja daag,

klein dorpje waar iedereen elkaar kent en

zo werkt het niet. Ook de burgemeester

hem in de gaten kan houden.’

was in het begin bang dat het dorp zich tegen ons zou keren, maar daar zijn wij nooit bang voor geweest. En dat is ook nooit gebeurd. Reclassering Nederland Jaarverslag 2013


017

COSA Sylvia van Dartel en Iris Kwaspen van Reclassering Nederland zijn enthousiast over het contact dat Margriet en haar man onderhouden met hun overbuurman. Kwaspen vindt de boosheid van veel Nederlanders over zedendelinquenten heel begrijpelijk, maar ‘weinig constructief’: ‘Staan roepen onder zijn raam werkt alleen maar contraproductief. Daarmee verhoog je het risico op recidive.’

Sylvia van Dartel landelijk projectleider COSA

Iris Kwaspen cirkelcoördinator COSA Den Haag

‘In het begin weten ze vaak niet eens hoe ze een gesprek moeten voeren’

Betrokken

Vijf paar extra ogen

Landelijk projectleider COSA Sylvia van

Het contact bestaat voor 75% uit onder-

Dartel is zeer te spreken over Margriet

steuning en voor 25% uit het monitoren

en haar man: ‘Dat wat het echtpaar doet,

van de zedendelinquent. Van Dartel:

is eigenlijk de bedoeling van COSA.

‘Juist die persoonlijke benadering en

Nu vervullen vrijwilligers die rol binnen

samenwerking met professionals zorgen

COSA, maar we zouden graag zien dat de

voor meer controle en minder risico op

buurt waar een zedendelinquent woont

delicten.’ Daarin spelen de vrijwilligers

betrokken is.’

een grote rol: ‘Voor een zedendelinquent die een zekere argwaan heeft tegenover

De cirkels van COSA staan voor een

de wereld en hulpinstanties is het heel

binnencirkel van vrijwilligers en de

waardevol dat er mensen zijn die hem

zedendader en een buitencirkel waarin

vrijwillig bij willen staan, naar hem luiste-

professionals zoals de wijkagent, de

ren en niet wegrennen als hij zijn verhaal

behandelaar en de toezichthouder hun

doet. Tel daarbij op de drie- tot vijftal extra

werk doen. Daartussenin zit de cirkelcoör-

paar ogen voor ons toezicht en je begrijpt

dinator van Reclassering Nederland die de

dat wij er als reclassering ook erg blij mee

vrijwilligers begeleidt in hun persoonlijke

zijn.’ De vrijwilliger is vaak een rolmodel

aanpak van de zedendelinquent en zorgt

voor de zedendelinquent, vertelt Van

voor een goede samenwerking met bij-

Dartel: ‘Hij ziet dat er niet één manier is om

voorbeeld zorginstellingen en de toezicht-

zich te gedragen, maar dat hij wel bepaalde

houder van Reclassering Nederland.

dingen moet laten om onderdeel van de samenleving te blijven.’



019

‘Deelnemende zedendelinquenten zijn zelf verantwoordelijk voor hun gedrag’

COSA in het kort

Boosheid

COSA staat voor Cirkels

COSA is in 2013 veel in de media geweest

voor Ondersteuning,

over de ophef die ontstond over zeden-

Samenwerking en

delinquenten die zich na hun straf weer

Aanspreekbaarheid en is

ergens wilden vestigen. Van Dartel:

bedoeld om daders van

‘Daarin hebben wij altijd geprobeerd de

zedenmisdrijven niet meer

rust te bewaren en een tegengeluid te

in de fout te laten gaan. De

laten horen. De emotie is begrijpelijk,

drie tot vijf vrijwilligers die

maar veel mensen beseffen niet dat het

de zedendelinquent onder

uitsluiten van een zedendelinquent enkel

leiding van een cirkelcoör-

averechts werkt.’

dinator van Reclassering Nederland begeleiden,

Cirkelcoördinator Iris Kwaspen vindt de

zijn er enerzijds voor de

boosheid en angst van veel Nederlanders

sociale ondersteuning,

heel begrijpelijk, maar ‘weinig construc-

anderzijds om te signaleren

tief’: ‘Door alle ophef en media-aandacht

en te monitoren.

zal een zedendelinquent zich nog meer verstoppen voor de buitenwereld. Dan heeft niemand meer zicht op wat hij doet. Staan roepen onder zijn raam werkt alleen maar contraproductief. Je keurt zo iemand zijn hele zijn af. Daardoor verhoog je het risico op recidive en de kans dat er weer nieuwe slachtoffers vallen.’



020

Sociaal leven Kwaspen ziet zedendelinquenten in een

opkomen, durft de deur weer uit en

COSA-traject veranderen in hun gedrag:

heeft weer een soort van sociaal leven.’

‘In het begin weten ze vaak niet eens

En even voor de duidelijkheid, zegt

hoe ze een gesprek moeten voeren, of ze

Kwaspen: ‘Het is niet zo dat wij het delict-

durven je niet tegen te spreken of aan te

gedrag goedkeuren. Wij vinden het net

kijken. Aan het eind van zo’n traject is zo

zo vreselijk als ieder ander, maar we ver-

iemand natuurlijk nog steeds geen sociaal

schillen alleen in de manier waarop we

wonder, maar hij kan wel voor zichzelf

er iets aan willen doen.’

zedendader vrijwilliger cirkelcoördinator professional

COSA-cirkels De COSA-cirkels staan voor de binnencirkel van de zedendader en de vrijwilligers en een buitencirkel van professionals zoals de wijkagent, de behandelaar en de toezichthouder. Daartussenin zit de cirkelcoördinator van Reclassering Nederland.



021

‘De meesten voelen zich nuttiger dan dat ze aan de zijlijn staan te schreeuwen’

Geen tovermiddel Er zijn sinds de start van COSA in 2009

‘eindelijk iets kan doen’: ‘De meesten

49 cirkels geweest waarvan er nu vijftien

willen zich nuttig maken in plaats van

zijn afgerond. In 2013 is het aantal actieve

aan de zijlijn staan te schreeuwen.’

COSA-cirkels vrijwel gelijk gebleven, maar zijn er van zowel vrijwilligers als

Bovendien maken de vrijwilligers met hun

zedendelinquenten veel aanmeldingen

rol de samenleving een stukje veiliger:

gekomen. 2013 was een jaar van kwaliteit,

‘Dat is natuurlijk het belangrijkste: dat

vertelt Van Dartel: ‘Zo konden we bijvoor-

er geen nieuwe slachtoffers gemaakt

beeld audits houden en hebben we aan de

worden. Daar zien wij met COSA op toe.’

structuur en de inhoud van de opleidingen

Maar, benadrukt Van Dartel: ‘Het is geen

voor cirkelcoördinatoren kunnen werken.

tovermiddel. De deelnemende zeden-

In 2014 kunnen we ons weer gaan focussen

delinquenten zijn zelf verantwoordelijk

op groei.’ Vrijwilligers melden zich volgens

voor hun gedrag, wij kunnen herhaling van

Van Dartel veelal aan, omdat men nu

strafbaar gedrag nooit 100% voorkomen.’



022

‘Dan blijkt je moeder vast te zitten in Engeland. Ja, en dan?’

Het geluid van Cassandra Weerman Bureau Buitenland Reclassering Nederland Jaarverslag 2013 Geluiden uit de samenleving

023



024



025

‘Nu snap ik dat mensen in de criminaliteit kunnen blijven hangen als je in de gevangenis belandt, zeker als dat in het buitenland is. Vrienden en familie vergeten je en je raakt je huis en je baan kwijt. Wat moet je dan als je weer buiten komt?’



026

Cassandra Weerman (25) student grafische vormgeving ‘Op 28 augustus 2013 kreeg ik een

Ja, en dan? Een onwijs gedoe, bleek al snel.

telefoontje van mijn zestienjarige broer-

Ik ben heel blij met Hans van de reclasse-

tje, helemaal in paniek. Mijn moeder bleek

ring, omdat ik nu eindelijk serieus word

te zijn opgepakt in Engeland met dertig

genomen door de schuldeisers van mijn

kilo heroïne in haar auto. We schrokken

moeder. Een aantal daarvan dreigden zelfs

ons dood. Het enige dat wij wisten was

mijn moeders auto in beslag te nemen.

dat ze een weekendje weg zou gaan met

Ik kwam niet van ze af, ze lachten me

iemand. Ze is al een tijdje vrijgezel en zit in

gewoon uit. Hans heeft ze toen een brief

de schuldsanering. We gunden haar ook

geschreven waarin hij alles uitlegde en nu

eens wat leuks.

worden al haar schulden bevroren. Haar huis is ze kwijt. Vorige maand hebben we

Mijn moeder wist ervan, bleek al snel. Al

het leeggehaald en hebben we de huur

dacht ze dat het iets minder zou zijn, een

opgezegd.

kilo of zo. Niet een auto vol. Ze zou er zelf ook wat centjes aan overhouden. En aan-

We hebben mijn moeder al meer dan

gezien ze het heel moeilijk heeft met haar

een jaar niet gezien: Engeland is te ver

schulden, snapte ik dat wel een beetje,

en te duur. Ze mag naar Nederland zodra

maar stom is het wel natuurlijk. Ik was ook

bekend is wat haar straf is. Nu snap ik pas

niet echt heel erg verbaasd. Mijn moeder

dat mensen in de criminaliteit kunnen

is altijd zwak geweest, liep vaak in zeven

blijven hangen als je in de gevangenis

sloten tegelijk. Dan neem je al snel de rol

belandt, zeker als dat in het buitenland is.

over. Ik heb vanaf mijn twaalfde voor mijn

Vrienden en familie vergeten je, omdat

broertje en moeder gezorgd, ik ben altijd

je te ver weg zit voor een bezoekje en je

sterk geweest.

raakt je huis en je baan kwijt. Wat moet je dan als je weer buiten komt? Mijn moeder

In het begin weet je helemaal niks. Dan

zegt altijd: ‘Ik mag in mijn handjes knijpen

blijkt je moeder vast te zitten in Engeland.

met zo’n dochter als jij.’’



027

Bureau Buitenland Nicolet Faber herkent het verhaal van Cassandra Weerman wel. Faber is hoofd Bureau Buitenland van Reclassering Nederland en zet zich samen met haar team en driehonderd vrijwilligers in voor Nederlanders die gedetineerd zijn in het buitenland: ‘Wij proberen te voorkomen dat problemen in Nederland verder uit de hand lopen.’

Nicolet Faber hoofd Bureau Buitenland

‘Het is van belang dat gedetineerden zoveel mogelijk de regie zelf in handen houden’

Schuldeisers

Bureau Buitenland in het kort

Verhalen zoals het geval van de moeder van Cassandra Weerman komt hoofd

Bureau Buitenland zet

Bureau Buitenland Nicolet Faber vaker

zich in voor Nederlanders

tegen: ‘Een detentie in het buitenland

die gedetineerd zijn in het

is doorgaans niet vergelijkbaar met

buitenland. Naast gedeti-

Nederland. Het verschil in rechtssysteem,

neerdenbegeleiding maakt

de taal en cultuur maken je hulp-

Bureau Buitenland zich ook

behoevend en afhankelijk.’ Bureau

sterk voor bevordering van

Buitenland, de internationale afdeling

reclasseringswerk in Europa.

van Reclassering Nederland, zet zich

De Buitenlandbalie van

in voor Nederlanders die gedetineerd

Bureau Buitenland adviseert

zijn in het buitenland. Ook Stichting

over de overdracht van straf-

Verslavingsreclassering GGZ en het Leger

vonnissen binnen Europa en

des Heils, Jeugdzorg en Reclassering,

het Koninkrijk.

kunnen een beroep doen op Bureau Buitenland. Faber: ‘Onze driehonderd vrijwilligers gaan na een arrestatiemelding zo snel mogelijk bij de gedetineerde op bezoek om de thuisomstandigheden in kaart te brengen. Hiermee wordt voorkomen dat de problemen in Nederland verder uit de hand lopen.’



029

Vrijwilligers Bureau Buitenland Bureau Buitenland begeleidt wereldwijd driehonderd vrijwilligers die na een arrestatiemelding zo snel mogelijk bij de gedetineerde op bezoek gaan. = 1 vrijwilliger

Zelf doen

Internationale samenwerking

Bureau Buitenland ondersteunt en

Naast gedetineerdenbegeleiding maakt

begeleidt daar waar mogelijk is, maar

Bureau Buitenland zich ook sterk voor

stimuleert de gedetineerde wel om

de bevordering van reclasseringswerk

zoveel mogelijk zelf te doen, vertelt

in Europa. Samen met justitiepartners

Faber: ‘Wij zien dat Nederlanders in

in Nederland worden internationale

buitenlandse gevangenissen heel snel

projecten uitgevoerd. Bovendien draagt

hun autonomie kwijtraken. Het is van

Reclassering Nederland hiermee bij

belang dat mensen zoveel mogelijk de

aan het Nederlandse beleid om de

regie zelf in handen houden en leren

internationale rechtsstaat te versterken.

zelfredzaam te zijn. Wat iemand zelf kan

Op dit gebied lopen nu twee projecten in

doen, moet hij ook zelf doen.’

Montenegro en Roemenië.



030

Motiverende gesprekken In het contact met de gedetineerde onder-

cursus in de gevangenis zullen wij altijd

scheidt Faber drie fasen: ‘De eerste fase

aanmoedigen.’

is de meest praktische fase waarin wij ondersteuning bieden bij het regelen van

Ten slotte bereidt Bureau Buitenland de

belangrijke zaken zoals het opzeggen

gedetineerde voor op de terugkomst in

van de huur of het stopzetten van een

Nederland: ‘Onze vrijwilligers sporen

uitkering. In de tweede fase stimuleert de

de gedetineerde aan om informatie en

vrijwilliger de gedetineerde te reflecteren

advies in te winnen over alles wat zij

op zijn eigen gedrag. Onze vrijwilligers

moeten regelen als zij straks weer vrij-

zijn getraind in motiverende gespreks-

komen. De medewerkers van Bureau

voering en laten de gevangene naden-

Buitenland melden een gedetineerde aan

ken over het waarom van zijn daad, zijn

voor nazorg – zoals werk of een uitkering –

kwaliteiten en zijn toekomst. Een zinvolle

bij de Nederlandse gemeente waar hij

dagbesteding zoals het volgen van een

voor zijn detentie stond ingeschreven.’



031

De Buitenlandbalie De Buitenlandbalie van Bureau Buitenland

De Buitenlandbalie adviseert justitie-

adviseert in de overdracht van straf-

partners in binnen- en buitenland en

vonnissen binnen Europa en het Koninkrijk

collega-reclasseringswerkers bij de

en is opgericht naar aanleiding van

overdracht van voorwaardelijke straffen

wetgeving die het mogelijk maakt om

zoals een werkstraf of een toezicht.

Nederlanders die in een EU-land in

Faber: ‘De Buitenlandbalie is in 2013 verder

aanraking komen met justitie, hun vonnis

ontwikkeld en ingericht en heeft een stevige

(een gevangenisstraf of een voorwaarde-

plek ingenomen tussen justitiepartners bij

lijke sanctie) te ondergaan in Nederland.

de overdracht van strafvonnissen.’

Top vijf Nederlandse gedetineerden in het buitenland Duitsland (315)

Spanje (128)

Frankrijk (124)

Groot-Britannië (117)

Turkije (93)

= 10 gedetineerden (afgerond op tientallen)



032

‘Wat moet een moordenaar nou met een gedragstraining?’

Het geluid van Gerwin Benning Gedragstrainingen



033


GERWIN BENNING (38) ondernemer


034



035

‘Als je iemand de juiste tools geeft, zal hij ook veranderen. Daar moet hij natuurlijk wel voor openstaan. Zo niet, dan is het gewoon zitten en verder niks. Wij betalen dat ten slotte met zijn allen. Je moet als samenleving ook een signaal durven afgeven.’



036

Gerwin Benning (38) ondernemer ‘Stoplicht noemde ze me vroeger op het

was actief in de politiek en heb een eigen

schoolplein. Ik heb Gilles de la Tourette en

bedrijf in salarisadministratie met vijftien

kreeg medicijnen waardoor ik veel met

man onder me.

mijn ogen knipperde. Mensen zeggen altijd dat schelden geen pijn doet, maar

Ik geloof niet in ‘eens een dief, altijd

geloof mij, ze hadden me beter een klap

een dief’. Iedereen jat wel eens een klad-

kunnen geven. Kinderen zijn keihard. Ik

blok van de zaak. Iedereen verdient een

heb zelfs zelfmoord overwogen.

tweede kans, net als mijn pesters een tweede kans hebben gehad. Zo werkt dat

Op een dag was ik het zat. Ik pakte de

bij criminelen ook. Je kunt je natuurlijk

stoerste van de klas bij zijn shirt, tilde

afvragen wat een moordenaar nou met

hem de lucht in en heb hem tien meter

een gedragstraining moet, maar ook zo

verder tegen de muur gezet. Ik zag niks

iemand kan veranderen.

meer, onderweg heb ik blijkbaar zelfs de juf gehoekt. De volgende dag had

Je hebt als rechtsstaat ook rekening te

iedereen respect voor me. Ik hoefde

houden met de emoties die een misdrijf

nooit meer bang te zijn.

los kan maken. Ik spreek uit ervaring. Twee maanden geleden zijn mijn auto

Ik weet nu dat mensen kunnen veran-

radio en navigatiesysteem gejat. Het

deren. De jongens die mij pestten, zeggen

was één grote tyfyuszooi: ze hadden alle

nu gedag tegen mij. Ik zeg hallo terug, dat

vakjes leeggehaald en leeg gegooid.

heb ik mezelf aangeleerd. Daarom zie ik

Als je me erna had gesproken had ik

er ook zo opvallend uit, denk ik. Ik draag

gezegd: opsluiten en niks geen training,

een gekke bril, heb vaak een knalgele

maar ophangen aan de hoogste boom.

stropdas aan. Ik wil een statement maken

Blijf met je poten van mijn spullen af,

naar buiten: hier ben ik, ik ben het waard

ik heb er hard voor gewerkt.’

om hier te zijn. Ik heb ook heel wat bereikt in Nijkerk. Ik zit in het verenigingsleven,



037

Gedragstrainingen Daders van uiteenlopende delicten kunnen profijt hebben van een gedragstraining, zegt beleidsmedewerker interventies Marijke Verkroost: ‘Als iemand bepaalde denkfouten maakt of heel impulsief is, kan je hem een aantal technieken aanleren. Iemand kan er zelf iets aan doen, als je hem kan laten begrijpen waarom hij in een bepaalde situatie terecht komt.’

Marijke Verkroost beleidsmedewerker interventies en manager van het interventieteam 3RO

‘Er is niets zo moeilijk als het veranderen van gedrag’

Volle kroeg De vraag van Gerwin Benning of ook een

Verkroost geeft een voorbeeld van een

moordenaar profijt kan hebben van een

volle kroeg waarin iemand een duw in

gedragstraining, kan beleidsmedewerker

zijn rug krijgt waardoor zijn bier uit zijn

interventies Marijke Verkroost positief

handen valt: ‘Zo iemand kan dan denken

beantwoorden: ‘Wij kijken minder naar

dat hij met opzet geduwd is en de ander

het type delict en meer naar de achterlig-

meteen een dreun verkopen. Wij kunnen

gende oorzaak van het strafbare gedrag

hem aanleren om beter naar de situatie

van een dader en naar de kans op herha-

te kijken en te bedenken dat het ook wel

ling. Als iemand bepaalde denkfouten

eens per ongeluk geweest kan zijn, omdat

maakt of heel impulsief is, kan je hem een

het zo druk is en niet omdat ze hem moe-

aantal technieken aanleren. Iemand kan

ten hebben. En al is het een duw die met

er zelf iets aan doen, als je hem kan laten

opzet wordt gegeven, dan nog moet

begrijpen waarom hij in een bepaalde

je eerst denken en dan pas handelen.

situatie terecht komt.’

Een dreun verkopen hoort daar uiteraard niet bij.’



039

Stichting Verslavings reclassering GGZ

Reclassering Nederland

Leger des Heils

Interventieteam

3RO

Interventieteam Waar tot 2013 nog drie interventieteams

de medewerkers van dit centrum de

van het Leger des Heils, de Stichting

handleidingen van de trainingen die

Verslavingsreclassering GGZ (SVG) en

worden aangeboden, verzamelen zij data

Reclassering Nederland bestonden,

voor periodiek onderzoek van gedrags-

werd vorig jaar het Interventieteam

strainingen en coachen zij de trainers.’

Gedragsinterventies 3RO opgericht:

Verkroost is zeer te spreken over de

‘Dit kenniscentrum monitort de gedrags-

samenwerking: ‘Het is geweldig dat we nu

trainingen en kijkt of deze worden

al onze kennis kunnen delen. We hebben

uitgevoerd zoals is bedoeld. Ook beheren

echt een kwaliteitsslag kunnen maken.’



040

Gedragstrainingen in het kort

Verantwoordelijkheid De erkende gedragstrainingen van

De gedragstrainingen van

Reclassering Nederland, maar ook

Reclassering Nederland

van het Leger des Heils Jeugdzorg &

helpen een veroordeelde

Reclassering (LJ&R) en de Stichting

om nieuw gedrag in zijn

Verslavingsreclassering GGZ (SVG), raken

dagelijks leven aan te leren en

de kern van het reclasseringswerk, omdat

laten hem daarvoor ook

daders bij deze trainingen nieuwe denk-

de verantwoordelijkheid

patronen en ander gedrag aanleren waar-

nemen. Deze wetenschappelijk

door ze minder snel in crimineel gedrag

erkende gedragstrainingen

vervallen. Het gaat daarbij onder meer

raken de kern van het

om de arbeidsvaardigheidstraining,

reclasseringswerk, omdat

cognitieve vaardigheidstrainingen,

daders bij deze trainingen

partnergeweldtraining, leefstijltrainingen,

nieuwe denkpatronen en

alcohol- en geweldtraining en agressie-

sociaal gedrag aanleren om

training. Verkroost: ‘De trainingen helpen

minder egocentrisch en

een veroordeelde om nieuw gedrag in zijn

impulsief te reageren.

dagelijks leven aan te leren en laten hem

Hierdoor vervallen ze minder

hiervoor de verantwoordelijkheid nemen.’

snel in crimineel gedrag. ‘Maar’, zegt Verkroost, ‘er is niets zo moeilijk als het veranderen van gedrag: Zeker bij volwassenen. Kijk maar naar het stoppen met roken. Dat is voor sommigen ongelofelijk moeilijk.’ Reclassering Nederland biedt een gedragstraining altijd aan als bijzondere voorwaarde dat onderdeel is van het reclasseringstoezicht.



041

‘Gedragstrainingen moeten helpen bij het aanleren van positief gedrag’

Daling trainingen Gedragstrainingen kunnen als bijzondere

gericht is op resocialisatie. Bij minder posi-

voorwaarde worden opgelegd in het

tief gedrag blijven gedetineerden in een

vonnis. Daarnaast worden deze trainingen

zogenaamd basisprogramma waarin geen

ook aangeboden aan gedetineerden

gedragstraining wordt aangeboden.’

in het kader van hun resocialisatie. Als gevolg van nieuw beleid in het gevangenis-

Verkroost is kritisch: ‘Gedragstrainingen

wezen zal de instroom van deelnemers

moeten helpen bij het aanleren van

aan gedragstrainingen echter zeer waar-

positief gedrag. Het risico van het nieuwe

schijnlijk gaan dalen. ‘Medewerkers van

beleid is dat alleen de gedetineerden die

een penitentiaire inrichting beoordelen

al positief gedrag vertonen een training

gedetineerden op hun gedrag. Zij kunnen

krijgen, terwijl degenen die de training

gedetineerden zogenoemd promoveren

het hardst nodig hebben, niets krijgen

of degraderen. Bij positief gedrag wordt

aangeboden. We volgen deze ontwikkeling

een gedetineerde gepromoveerd en gaan

dan ook nauwgezet.’

ze door naar een plusprogramma dat



042

‘Je zal maar in het bejaardenhuis zitten en zo’n man komt je wassen’

Het geluid van Huib Visser Werkstraf



043



044



045

‘Ik heb net drie maanden in het verzorgingstehuis gezeten voor een rugwervelverzakking, maar ik ben blij dat ik weer thuis ben. Van die jongens in je bejaardenhuis, dat wil je toch niet? En zo’n jongen heeft dan een stel bejaarden overvallen.’



046

Huib Visser (88) gepensioneerd ambtenaar ‘Een werkstraf? Die had je in mijn tijd nog

Zo’n jongen mogen ze van mij naar een

niet hoor. De reclassering kenden wij alleen

land sturen waar zijn hand wordt afge-

maar van de hulp aan ex-gedetineerden.

hakt. Of de bommenwerper in en dan

Ik moest die jongens aan een huis helpen.

boven de zee dat luik open. Maar ik ben

Als ambtenaar op de afdeling huisvesting

wel milder geworden hoor. Vroeger zei ik:

in Den Haag mocht ik sociale woningen

zet ze op een eiland. Nu weet ik dat dat

verdelen en kwam ik veel in contact

niet werkt en vraag ik mijn kleinzoon die

met de reclassering. Dat was een stel

bij de reclassering werkt: ‘Wat moet je er

geitenwollensokken in die tijd hoor.

toch mee jongen?’

Die reclasseringswerkers waren ook zo drammerig. Wij jenden ze dan altijd:

Kijk, de overheid heeft de werkstraf inder-

‘Jullie zijn er wel voor de dader, maar niet

tijd als een verkeerd verhaal verkocht. We

voor het slachtoffer.’ ‘Ja, dat is ons stukje

moesten bezuinigen dus dan die criminelen

niet’, kregen we dan te horen.

maar aan de werkstraf. Ja ja, denken mensen dan, dat werkt dus niet.

Ik weet nog dat er een jongen uit Molenwijk was die wat straatroven had

Je zal maar in het bejaardenhuis zitten

gedaan, in de lik had gezeten en nu een

en zo’n man komt je wassen. Of gewoon

nieuw huis moest. Hij zou zijn leven

naast je zitten, dat lijkt mij dus niks.

beteren, ging trouwen en daar hoorde

Als zo iemand kwaad wil, kan hij zo iets

dus een nieuw onderkomen bij. Toen las

in je koffie doen. Het ligt er natuurlijk

ik in de krant dat het postkantoor was

aan wat hij gedaan heeft, maar mijn

overvallen. Ik wist genoeg en heb die

portemonnee zou ik ook in de gaten

reclasseringswerker gebeld: ‘Dat huis is

houden. Ik zie liever dat ze zwaar werk

niet meer nodig hè?’ Die jongen heeft

doen, zodat ze ’s avonds zijn uitgeteld

drie weken thuis gezeten toen hij alweer

en ’s nachts lekker slapen. Je moet ze

in de fout ging!

natuurlijk wel met respect behandelen.’



047

Werkstraf Beleidsmedewerker Laurus van Essen snapt de kritiek van zijn opa Huib Visser over de werkstraf wel: ‘Veel mensen denken dat het een makkie is, zo’n werkstraf.’ De maatschappelijke discussie over het nut en de doelen van een werkstraf moeten daarom gevoerd blijven worden, vindt Van Essen.

Laurus van Essen beleidsmedewerker

‘De rechter legt alleen een werkstraf op bij lichte vergrijpen, niet bij moord of verkrachting’

Een makkie De kritiek van zijn opa Huib Visser over

werkstraf maar liefst 47% minder vaak

de werkstraf hoort beleidsmedewerker

recidiveren dan kort gestrafte gedeti-

Laurus van Essen vaker: ‘Veel mensen

neerden. Dat kan te maken hebben met

denken dat het een makkie is, zo’n

het feit dat werkgestraften niet zoals bij

werkstraf. Dat je op die manier wel heel

een gevangenisstraf hun huis en hun

makkelijk wegkomt met een misdrijf.

baan verliezen, maar in de maatschappij

Maar de meeste mensen denken daar toch

kunnen blijven functioneren.’ Een ander

anders over, als ze een werkstraf gedaan

voordeel is dat de werkstraf de werk-

hebben.’ Even voor de duidelijkheid, zegt

gestrafte de kans biedt om iets terug

Van Essen: ‘De rechter legt alleen een

te doen voor de samenleving. ‘Jaarlijks

werkstraf op bij lichte vergrijpen, niet bij

verrichten werkgestraften bijna 2 miljoen

moord of verkrachting.’ Bovendien blijkt

uur aan nuttig, onbetaald werk. Daarmee

uit wetenschappelijk onderzoek dat het

draagt de werkstraf bij aan de leefbaarheid

een effectieve straf is: ‘Hoogleraar crimi-

van wijken en dorpen.’

nologie Paul Nieuwbeerta concludeerde in zijn onderzoek dat daders met een



049

Intensievere controle In 2013 heeft Reclassering Nederland

maar dat bleek niet voldoende te zijn om

werk gemaakt van het controlebeleid.

de 10% extra instroom van werkgestraften

Werkstrafprojecten worden intensiever

die we vorig jaar binnenkregen meteen

aangekondigd en onaangekondigd

aan het werk te zetten. We hebben

gecontroleerd op de uitvoering van de

daarom in 2013 afspraken gemaakt met

werkstraf en de aan- en afwezigheid van

de Dienst Justitiële Inrichtingen en de

werkgestraften. Het is immers van belang

Raad voor de Kinderbescherming, omdat

dat de werkstraf conform afspraak wordt

daar op dat moment te weinig werk en te

uitgevoerd. In 2013 was er een veel hogere

veel mensen waren. Boventallig personeel

instroom van werkstraffen dan was

gaat in 2014 bij ons aan de slag.’

verwacht: ‘We hebben alle zeilen bijgezet,

geen contact

negatief afgerond

positief

onbekend

afgerond

Slagingspercentage werkstraffen 2013 Een positieve afronding betekent in dit geval dat alle opgelegde uren ook zijn uitgevoerd. Een negatieve afronding houdt in dat de veroordeelde zijn uren niet heeft gewerkt. De persoon in kwestie is teruggestuurd naar de rechter of heeft voor iedere twee uur dat hij niet gewerkt heeft een dag moeten zitten.



050

Werkstraf in het kort

Professional centraal

Iemand die veroordeeld

De werkstraf stond in 2013 in het teken

is tot een werkstraf, voert

van RN2.0. Hierbij staat de professional

deze uit in groepsverband

centraal en krijgt de reclasseringswerker

onder leiding van werk-

meer verantwoordelijkheid over zijn werk.

meesters van Reclassering

Als onderdeel van RN2.0 ging in 2013 het

Nederland of individueel

aantal werkstrafunits van tien naar vijf.

bij een maatschappelijke

Dat was een behoorlijke omslag, vertelt

organisatie als een bejaar-

Van Essen, maar leverde een boel op:

denhuis, een ziekenhuis of

‘We hebben nu grotere teams en per

een voetbalclub. Een werk-

regio één centrale administratie.

straf duurt maximaal 240

We zijn hierdoor slagvaardiger, flexibeler

uur en heeft als belangrijk

en efficiënter. We hebben op deze manier

doel iets terugdoen voor de

minder overhead.’

samenleving. Op basis van wetenschappelijk onderzoek

Als onderdeel van RN2.0 zijn de werk-

ziet Reclassering Nederland

strafunits aan de slag gegaan om te

dat een werkstraf de kans op

onderzoeken wat RN2.0 betekent voor de

terugval in crimineel gedrag

werkstraf. Het resultaat daarvan is het

aanzienlijk verkleint.

Masterplan Werkstraf dat in 2014 wordt uitgevoerd: ‘In het Masterplan staat hoe we de komende jaren te werk gaan. Zo kijken we of met behulp van digitalisering medewerkers beter gefaciliteerd kunnen worden. Ook willen we meer differentiatie in het werkproces, door bijvoorbeeld niet standaard een kennismakingsgesprek op het werkstrafproject te plannen als de begeleider op het project dat prima alleen aan kan.’



051

‘Voor de effectiviteit van een werkstraf is het van belang dat de werkgestrafte er iets van leert’

Geitenwollensokken De discussie over het nut en de doelen van

Van Essen wegnemen: ‘Werkgestraften

een werkstraf blijven binnen Reclassering

komen meestal niet in direct contact

Nederland hoog op de agenda staan,

met bejaarden en al helemaal niet om ze

benadrukt Van Essen: ‘Voor de effectiviteit

te wassen. Als ze een individuele werk-

van een werkstraf is het van belang dat de

straf uitvoeren in een bejaardenhuis, dan

werkgestrafte er iets van leert. De werk-

wassen ze daar eerder borden af.’ En de

straf zorgt voor structuur en onze begelei-

geitenwollensokken reclasseringswerkers

ding kan de werkgestrafte net dat duwtje

die zijn opa aan zijn bureau kreeg, daar

in de goede richting geven. De verhouding

kan best wel eens een kern van waarheid

tussen vergelding en resocialisatie lijkt nu

in zitten, lacht Van Essen: ‘Reclassering

echter te verschuiven richting vergelding.

Nederland zat in die tijd meer aan de kant

Wij proberen ook draagvlak te creëren

van het maatschappelijk werk. Onze taken

voor het aspect van resocialisatie.’

zijn sindsdien behoorlijk uitgebreid en we werken meer met dwang en drang.’

De angst van zijn opa om gewassen te worden door een werkgestrafte kan



052

‘Bij de ene jongere moet je er bovenop zitten en bij de ander moet je juist loslaten’

Het geluid van Wil Meeuwisse Adolescentenstrafrecht



053



054



055

‘Bij leerlingen die opvallend gedrag vertonen, kun je grappen maken: ‘Wat doe jij raar, ik denk dat ik even een dokter ga bellen.’ Eigenlijk is het een mededeling: dit kan niet wat je doet. Leerlingen die niet openstaan voor verbetering zijn een ander verhaal: daar moet je bovenop gaan zitten.’



056

Wil Meeuwisse (59) docent middelbare school

‘Ik heb vaak overvolle klassen die overal op

Met wie dan?’ Een onvoorwaardelijke

reageren. Ik geef Frans en Engels op een

schorsing volgde. Deze jongen mag niet

middelbare, multiculturele school in de

meer terugkomen, ook omdat zijn gedrag

binnenstad van Den Haag waar je altijd

crimineel was en onveilig voor de school.

heel duidelijk moet zijn in wat wel en niet kan. Mijn leerlingen hebben structuur

Leerlingen die spijt betuigen en willen

nodig. Geef je die niet, dan heb je een

veranderen, krijgen van ons alle kansen.

klas waar je niks meer mee kunt. Eigenlijk

Dat gebeurde laatst met een andere

vinden ze die drukte helemaal niet fijn,

zestienjarige jongen. Die had met een paar

maar dat ga je op die leeftijd natuurlijk

klasgenoten iemand staan opwachten

niet laten zien.

om hem vervolgens te mishandelen. Met die jongen gingen we in gesprek en

Een goede docent zijn is een kwestie van

die betuigde meteen spijt. Bovendien was

goed kijken en je niet gek laten maken door

hij bereid om geen contact meer te hebben

een hoop gedoe. Want het blijven natuur-

met de groep waar hij in zat.

lijk pubers, die willen af en toe gewoon niet. Sommige hebben ook echt een reden,

Leerlingen uit de straatcultuur krijgen

maar af en toe is het gewoon laksheid.

van thuis soms lessen mee die ze niet verder helpen in het leven. Alles blijven

En soms is het echt einde verhaal. Laatst

ontkennen bijvoorbeeld. Het is de kunst

was er een flinke vechtpartij waar het heel

om ze te laten inzien dat hun gedrag

duidelijk was wie er was begonnen, een

zowel nu als in de toekomst niet gaat

zestienjarige jongen in dit geval. Hij stond

werken. Wij willen ze dat graag laten zien,

niet open voor hulp en ontkende alles, ook

maar zíj moeten het doen. Het is hún

toen de wijkagent erbij werd geroepen.

verantwoordelijkheid.’

Toen we de ouders inlichtten, ontkenden die het ook: ‘Dat kan niet, onze jongen?



057

Adolescentenstrafrecht Net als op de school van Wil Meeuwisse kijkt Reclassering Nederland in het adolescenten strafrecht onder meer naar de mentaliteit van de adolescent en de rol van de ouders, vertellen beleidsmedewerkers Rene Poort en Marco de Kok. Poort: ‘Wij vragen ook of iemand spijt heeft van zijn daad, hoe het met zijn toekomstperspectief zit, of hij nog bij zijn ouders woont, of je die erbij kunt betrekken en of ze openstaan voor gedragsverandering.’

René Poort senior beleidsmedewerker

Marco de Kok beleidsmedewerker

‘Uit onderzoek blijkt dat hersenen nog niet helemaal ontwikkeld zijn op je achttiende’

Ernstig misdrijf

Spijt

Docent Wil Meeuwisse doet eigenlijk

De ijkpunten staan in een zogenaamd

hetzelfde als wat Reclassering Nederland

wegingskader dat Reclassering Nederland

in het adolescentenstrafrecht doet,

eind 2013 samen met het ministerie

zegt beleidsmedewerker René Poort:

van Veiligheid en Justitie en onderzoeks-

‘Wij kijken naar de ontwikkelingsfase en

bureau van Montfoort heeft ontwikkeld.

de persoonlijke situatie van een jongere

Het wegingskader is een hulpmiddel

en naar wat hij nodig heeft.’ In het

voor de reclasseringswerkers die de wet

adolescentenstrafrecht gelden daarvoor

toepassen. Zij kijken hiermee net als op

een aantal ijkpunten: gaat het om

de school van Wil Meeuwisse naar de

een zestienjarige die zeer bewust een

mentaliteit van de jongere en de rol van

ernstig misdrijf heeft gepleegd, dan kan

de ouders, vertelt Poort: ‘Ook wij vragen

hij volgens het volwassenstrafrecht wor-

of iemand spijt heeft van zijn daad, hoe

den veroordeeld. Gaat het om een twin-

het met zijn toekomstperspectief zit, of

tigjarige wiens ontwikkeling lijkt op die

hij nog bij zijn ouders woont, of je die erbij

van een minderjarige dan kan ook

kunt betrekken en of ze openstaan voor

het jeugdstrafrecht worden toegepast.

gedragsverandering.’

Bij adolescenten van achttien jaar en ouder kijkt Reclassering Nederland vervolgens wie het beste toezicht kan houden op deze jongere: de jeugdreclassering of de volwassenreclassering.



059

Voorbereiding Om zich goed te kunnen voorbereiden

veel opgeleverd, vindt Poort: ‘We hebben

op de wet Adolescentenstrafrecht die

tijd vrijgemaakt om bij elkaar in de

per 1 april 2014 in werking is getreden,

keuken te kijken. Zo is er veel collegiaal

heeft Reclassering Nederland samen

overleg geweest met ketenpartners als

met een aantal ketenpartners in 2013

het Openbaar Ministerie en de Raad voor

aan twee pilots meegedaan: een pilot

de Kinderbescherming: wanneer bel je

advies en een pilot toezicht. Dat heeft

elkaar en met welke vragen.’

61+

< 18

51 – 60 18 – 22

41 – 50

23 – 30 31 – 40

Verdeling delicten in 2013 naar leeftijd



060

‘We hebben veel tijd vrijgemaakt om bij elkaar in de keuken te kijken’

Adolescenten strafrecht in het kort Reclassering Nederland heeft zich in 2013 voorbereid op de nieuwe wet Adolescentenstrafrecht die per 1 april 2014 in werking is getreden. Het adolescentenstrafrecht is bedoeld om jongeren en jongvolwassenen in de leeftijd van zestien tot 23 jaar beter maatwerk te kunnen leveren. Heeft een

Volwassen? Bij de pilots speelden zowel de inhoud als het proces een belangrijke rol, vertelt Poort: ‘Het eerste raakt de aanleiding van de invoering van de wet Adolescentenstrafrecht. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat hersenen nog niet helemaal ontwikkeld zijn op je achttiende. Wij hebben ons in de pilot

adolescent een ontwikkelingsachterstand, dan is het jeugdstrafrecht ook toegankelijk voor jongvolwassenen tot 23 jaar. Het volwassenenstrafrecht kan om diezelfde reden worden toegepast op minderjarigen in de leeftijd van zestien en zeventien jaar.

dan ook afgevraagd hoe volwassen iemand nu is, welk strafrecht je vervolgens moet toepassen en of je jeugdof volwassenenreclassering moet inschakelen. Het procesmatige aspect gaat vooral over de momenten waarop je welke afweging maakt.’



061

‘Reclassering Nederland is al jaren bezig met een adolescentenaanpak’

Gespreid bedje Collega beleidsmedewerker Marco de Kok

beslissing nemen waardoor jongeren

is blij met de wet Adolescentenstrafrecht:

hopelijk minder snel opnieuw in de

‘Reclassering Nederland is al jaren bezig

fout gaan.’

met een adolescentenaanpak waarin we kijken naar de achtergrond en de ontwik-

Het wegingskader is belangrijk voor

keling van een jongere. Deze wet komt

de reclasseringswerker die bij iedere

bij ons in een gespreid bedje.’ Een groot

adolescent moet kijken welk strafrecht

deel van de mensen die Reclassering

en welke reclassering het beste bij de

Nederland binnenkrijgt, is onder de 23

adolescent past. Daarbij moet het

jaar, vertelt De Kok: ‘Extra aandacht voor

professionele oordeel van de werker de

deze groep is er altijd geweest, maar door

doorslag geven, zegt De Kok: ‘Zijn expertise

deze wet kunnen we nog meer maatwerk

en ervaring blijven vooropstaan.’

leveren en kunnen rechters een betere



062

‘Het is thuis toch mooier dan in de cel. Daar mag je nog een potje bier drinken, als je vast zit niet’

Het geluid van Jaap Poort Elektronische Controle



063



064



065

‘Ik ben overvallen in mijn eigen videotheek. Als ze me toen hadden verteld dat die jongens een enkelband zouden krijgen in plaats van de dertig maanden die ze uiteindelijk hebben gezeten, had ik het prima gevonden. Even daarvoor was ik proefkonijn geweest voor een enkelband, heel benauwend vond ik dat. Vroeger dacht ik daar heel anders over.’ Reclassering Nederland Jaarverslag 2013


066

Jaap Poort (66) gepensioneerd ondernemer

‘Ik stond alleen achter de toonbank van

waar ik was en de band erop in konden

mijn videotheek toen rond negen uur

stellen. Dus ook de zondagochtend

’s avonds drie jongens met een bivakmuts

bezoekjes aan mijn moeder in Zuidlaren.

de zaak binnenkwamen en ik dreigend

Ik kon niks spontaans ondernemen.

een hamer boven mijn hoofd kreeg.

Dat is de straf: dat je niet zomaar even de

Je hebt geen tijd om bang te zijn op zo’n

stad in kan. De reclassering bepaalt aan

moment. Ze haalden binnen een minuut

welke regels je moet houden.

mijn hele kassa leeg. Toen pas kon ik de alarmknop indrukken.

Tijdens mijn vaste klaverjasavond ging mijn band piepen, waren de batterijen op

Het eerste jaar had ik nergens last van,

of zo. Ja, toen kreeg ik wel opmerkingen

totdat ze gepakt werden. Ik kreeg vrese-

natuurlijk: ‘Wat heb je uitgevreten Jaap?’

lijke nachtmerries, kon niet meer slapen.

Toch lullig. Ik had er ook last van: die eerste

Ik had volgens de psycholoog die ik sprak

nachten heb ik niet kunnen slapen,

toch een dreun gekregen. Mede door

omdat die band in de weg zat.

hem ben ik er uiteindelijk nog goed vanaf gekomen.

Toen die jongens vrijkwamen, werd ik gebeld door de politie. Eén van de daders

Een enkelband is ook vrijheidsberoving,

wilde een gesprek met me. Ik vond het

ontdekte ik toen ik proefkonijn was voor

prima, op voorwaarde dat hij geen

zo’n band. Daar dacht ik vroeger wel

excuses kwam aanbieden. Ik heb hem

anders over. Het is thuis toch mooier dan

een hand gegeven en heb het hem

in de cel, vond ik toen. Daar mag je nog

vergeven. Van mij mag iedereen een fout

een potje bier drinken, als je vast zit niet.

maken. Met de jongen waarmee ik een

Met zelf een enkelband om ontdekte ik

gesprek had, ging het nu heel goed, die

dat ik mijn eigen tuin niet eens in mocht

had een vriendin en een huis. Die gunde

en hele dagen thuis moest zitten. Ik

ik een tweede kans.’

moest van tevoren precies aangeven wat ik iedere dag ging doen, zodat ze wisten



067

Elektronische controle Een veroordeelde met een enkelband die met een pilsje op de bank zit, is volgens landelijk projectleider elektronische controle (EC) Jos ter Voert uiteraard niet de bedoeling van EC. ‘Wij vinden het een absolute voorwaarde dat als je iemand aan de band legt, je ook een goede begeleiding en een goede dagbesteding moet aanbieden. Anders krijg je grote problemen.’

Jos ter Voert landelijk projectleider elektronische controle

‘Ben je niet op tijd thuis, dan bellen we de officier van justitie’

Schaamte De schaamte van Jaap Poort die proef

Die voorwaarden beperken de risico’s

konijn was voor een enkelband maakt

en bieden de veroordeelde structuur.

landelijk projectleider elektronische

Zijn dagen nachtritme komen weer in

controle (EC) Jos ter Voert vaker mee:

de goede volgorde waardoor rust ontstaat

‘Jongens die met hun enkelband in de

om zaken zoals school en werk weer op

sportschool of op straat worden aange-

te pakken. Ook ontstaat ruimte om de

staard: daar krijg je met EC mee te maken.’

problemen die de oorzaak waren van

Ook het dagen nachtprogramma dat de

het delict dat hij pleegde, grondig aan

reclasseringswerker in overleg met Poort

te pakken.’ Het kunnen controleren van

vaststelde, hoort erbij: ‘Dat is voor ons

die voorwaarden met een technisch

nuttige informatie bij het opleggen van

instrument als een enkelband werkt

een locatiegebod. Spreken wij met je af

heel goed: ‘Het werkt dwingender dan

dat je om 23 uur thuis moet zijn en ben

alleen een reclasseringstoezicht en is

je dat niet, dan bellen we de officier van

efficiënt, omdat een reclasseringswerker

justitie of de gevangenisdirecteur.’

er niet op uit hoeft, wat weer veel tijd en geld scheelt. Ook is het effectief, omdat

Het voorbeeld van Jaap Poort geeft

overtredingen nagenoeg altijd worden

mooi de voordelen van EC aan, volgens

gesignaleerd.’

Ter Voert: ‘Bij EC legt de rechter vrijheidsbeperkende voorwaarden op zoals een locatiegebod of een locatieverbod.



069

‘We zien nu dat er iets gaat leven bij onze ketenpartners’

EC in het kort Elektronische controle (EC) bestaat uit een reclasseringstoezicht in combinatie met een enkelband met een locatieverbod waarbij de dader niet op bepaalde plekken mag komen of een locatiegebod, waarbij een veroordeelde verplicht is om op gezette tijden in zijn huis te blijven. Eind oktober 2013 opende staatssecretaris Fred Teeven het door Reclassering Nederland geïnitieerde ‘Loket Elektronische Controle’, een webportal die bedoeld is voor reclasseringswerkers, rechters, officieren van justitie en

Elektronische Detentie Het voorstel dat staatssecretaris Fred Teeven in 2013 deed voor Elektronische Detentie (ED) heeft veel reuring teweeg gebracht: ‘Wij vinden het een absolute voorwaarde dat als je iemand een enkelband geeft, je ook een goede begeleiding en een goede dagbesteding moet aanbieden. Anders heeft de enkelband geen meerwaarde omdat je iemand niet motiveert om zijn leven te beteren. Als de enkelband wordt verwijderd, is de kans groot dat iemand gewoon weer zijn oude criminele patroon oppakt. Dan heb je nog niets bereikt. Het schrikbeeld van de veroordeelde aan de enkelband voor de televisie met een pilsje mag geen waarheid worden.’

andere medewerkers van het Openbaar Ministerie. Door de portal is het sneller en makkelijker om de wenselijkheid en uitvoerbaarheid van EC te laten onderzoeken.



070

Loket Elektronische Controle (EC) Het jaar 2013 bestond voor Ter Voert voor

mogelijkheden te laten onderzoeken voor

een groot deel uit het doorontwikkelen

EC. Het lijkt te werken: sinds de opening

van de toepassing van EC waarbij het

van het loket eind oktober 2013 zijn er

organiseren van bijeenkomsten, bedoeld

tot 2014 250 EC-aanvragen gedaan.

om reclasseringswerkers, rechters,

‘Netjes’ vindt Ter Voert: ‘We zien nu

officiers van justitie en OM-medewerkers

dat er iets gaat leven bij onze keten-

te informeren over EC en het ‘Loket

partners. Door het loket zijn zij nauwer

Elektronische Controle’. Ketenpartners

betrokken en kunnen wij een gedegen

en adviseurs van de reclassering kunnen

advies geven over EC, ook in relatie

via dit loket op een makkelijke en snelle

tot de nodige gedragsinterventies en

manier een opdracht geven om de

een dagbesteding.’

Locatiegebod? Locatieverbod? Combinatie?

1 Loket EC

2

3

Huisbezoek

Advies

Loket Elektronische Controle (EC) Middels het Loket EC kan een aanvraag gedaan worden om de mogelijkheden voor EC te laten onderzoeken. De uitkomst van de vragenlijst van het loket (1) gaat naar een EC-specialist die de voorgenomen verblijfplaats bezoekt van de cliënt om de toepassing van EC te onderzoeken (2). De specialist brengt hierop een advies uit aan een adviseur van de reclassering (3).



071

‘De grootste uitdaging ligt binnen de eigen organisatie’

Uitdaging Het loket EC is in het leven geroepen,

De grootste uitdaging ligt binnen

omdat Reclassering Nederland ziet dat

de eigen organisatie, vindt Ter Voert:

het aantal potentiële EC-zaken groter is

‘We zullen ook onze eigen reclasserings-

dan het aantal zaken waar EC momenteel

werkers moeten verleiden om daar waar

wordt toegepast, vertelt Ter Voert:

het nodig en mogelijk is vrijheidsbeper-

‘De hele keten is verantwoordelijk

kende voorwaarden met EC te overwegen

om zaken waar EC een meerwaarde kan

en adviseren.’ Ter Voert hoopt dat zowel

hebben, zorgvuldig af te wegen. Dat is

reclasseringswerkers als ketenpartners

niet enkel een taak van de reclassering.

bij iedere zaak beter gaan nadenken over

Het loket sluit heel goed aan bij die

de mogelijkheid van het beperken van

ketenverantwoordelijkheid.’

de risico’s door het opleggen van een locatiegebod of locatieverbod met EC.



072

‘Laatst was het weer raak: een ramkraak. Als die jongens gepakt worden, wil ik ook dat ze snel worden veroordeeld’

Het geluid van Theo de Bruin ZSMJaarverslag 2013 Reclassering Nederland Geluiden uit de samenleving

073



074



075

‘Het effect van een straf is weg als je er lang mee wacht om hem uit te delen. Sterker nog, dat er zoveel tijd zit tussen het misdrijf en de straf is minstens net zo frustrerend als een te lage straf. ZSM is het antwoord op die frustratie en staat voor een lik op stuk beleid: dat werd hoog tijd.’



076

Theo de Bruin (58) directeur kantoorcentrum

‘Ik werkte in de jaren zeventig als agent in

met criminaliteit bezig en dus moet er

Amsterdam. Daar heb ik wat meegemaakt

worden samengewerkt. Blijkbaar kan dat:

hoor, met junkies op de Zeedijk, krakers op

kijk maar naar ZSM.

de Nieuwmarkt en vechten op het station. Ik heb wel wat klappen opgelopen. Het

Ik heb twee dochters: de een werkt

meeste waren toch kleinere vergrijpen:

net als ik in de commerciële hoek en de

bedreiging, het roken van een joint,

ander werkt voor de reclassering. Door

autodiefstallen. Dan tikten we het

die verschillende werelden vinden hier

proces-verbaal uit op het bureau en weg

aan de keukentafel nog wel eens wat

waren ze. Ik kan me vooral de frustratie

discussies plaats over wat nou een

nog goed herinneren: die jongens stonden

gepaste straf is. Voor mij is de strafmaat

eerder buiten dan wij klaar waren met

nooit hoog genoeg.

tikken. Hoorde je nooit meer wat van. Ja, totdat je ze weer oppakte.

Ik heb in mijn bedrijf laatst weer een ramkraak gehad waarbij ze de pui eruit

Er is wel wat veranderd in de tussentijd

hebben gereden en voor 50.000 euro aan

natuurlijk, maar de frustratie over de

cartridges hebben meegenomen. Geef mij

trage rechtsgang in Nederland is er nog

een touwtje en een bijl en ik weet wel hoe

steeds. Stel, ik maak me schuldig aan

ik dat soort mensen moet aanpakken.

seksuele intimidatie, dan moet ik

Dat is grootspraak natuurlijk, maar als die

misschien drie jaar later twintig uur

jongens gepakt worden, wil ik ook dat ze

prikken terwijl het slachtoffer dan nóg

snel worden veroordeeld. Daarmee gaat

bang is voor kerels. Het OM, de rechter,

mijn veiligheidsgevoel omhoog.’

de politie; ze hebben ieder hun eigen koninkrijkje, maar ze zijn allemaal



077

ZSM Monique de Bruin en Jan Henk Stegeman van Reclassering Nederland geven Theo de Bruin groot gelijk als hij het heeft over de trage rechtsgang in Nederland. De Bruin: ‘Dader en slachtoffer moesten voorheen soms jaren wachten voordat er iets met een zaak gebeurde, met ZSM gaat dat veel sneller.’

Monique de Bruin reclasseringswerker en coördinator instroom ZSM

Jan Henk Stegeman senior beleidsmedewerker ZSM en advies

‘Snelheid, maar vooral ook samenwerking staat centraal’

Frustratie Reclasseringswerker en coördinator

‘Strafzaken zoals vernieling en winkel-

instroom ZSM Monique de Bruin snapt de

diefstal kunnen binnen ZSM worden

frustratie van haar vader wel: ‘Als er iets

afgehandeld. Die afhandeling kan een

is gestolen uit je zaak, dan wil je dat de

aantal uur, maar ook zeven dagen

dader snel wordt gepakt en aangehouden.’

duren. In onderzoekswaardige zaken

Door de komst van ZSM zijn de lijnen

zoals deze wordt de verdachte waar-

korter en kunnen zaken sneller worden

schijnlijk gedagvaard en duurt het

afgehandeld: ‘Verdachte en slachtoffer

wat langer. Hij krijgt via ZSM wel een

moesten voorheen soms jaren wachten

dagvaarding mee zodat direct duidelijk

voordat er iets met een zaak gebeurde,

is wanneer zijn strafzaak voorkomt.

nu wordt er meteen iets mee gedaan.’

Dat was voorheen wel anders’.

Mocht de dader van de ramkraak van haar vaders bedrijf gepakt worden, dan verwacht De Bruin echter niet dat deze zaak binnen een dag afgehandeld is:

Reclassering Nederland Jaarverslag jaarverslag 2013


079

Kenmerken ZSM-waardige zaken: Bewijsbaar Betrokkene gaat akkoord met beslissing van OM Relatief eenvoudig; verder politieonderzoek niet nodig

Eén kamer

Communicatie

ZSM was een behoorlijke omslag voor

In de verbeterplannen die naar aanleiding

De Bruin en haar collega’s: ‘We hadden

van het eerste jaar ZSM zijn opgesteld,

er maanden naar toe geleefd en ook

krijgt een aantal aspecten extra aandacht:

ervaringen vanuit andere regio’s gehoord,

‘De communicatie tussen de ketenpartners

maar toch was het even wennen om met

kan beter en ook het procesbeheer

onze ketenpartners op één kamer terecht

kan op sommige punten sneller. Zo was

te komen.’ Het duurde even voordat alle

het niet voor iedereen duidelijk hoe we

partijen in de ZSM-ruimte elkaar ook

met huiselijk geweld-zaken omgingen.

wisten te vinden, vertelt De Bruin:

Daar hebben we nu een werkwijze voor

‘Men hield in het begin te veel vast

ontwikkeld.’ De Bruin is blij met de

aan zijn eigen manier van werken.

komst van ZSM: ‘Daar waar simpele

Nu we elkaar beter kennen, stappen we

zaken vroeger nog wel eens op de

makkelijker op elkaar af. We weten nu

stapel belandden, worden die nu

dat op deze manier de kennis wordt

gezamenlijk beoordeeld en direct

vergroot en we zaken sneller, effectiever

afgehandeld. ZSM is wat dat betreft

en creatiever kunnen afhandelen.’

een behoorlijke verbetering.’



080

Belangrijke speler

ZSM in het kort

Senior beleidsmedewerker ZSM en

In de ZSM-aanpak werken

advies Jan Henk Stegeman concludeerde

op een ZSM-locatie

na een bezoek aan alle ZSM-locaties

Reclassering Nederland,

dat Reclassering Nederland in de ZSM-

het Openbaar Ministerie,

aanpak in 2013 een belangrijke speler is

de politie, Stichting

geworden: ‘Wij zijn tot de kern van ZSM

Verslavingsreclassering

gaan horen.’ Wel hapert de informatie-

GGZ, het Leger des Heils,

uitwisseling tussen ketenpartners hier en

Slachtofferhulp Nederland

daar nog: ‘Zo kunnen digitale systemen

en de Raad voor de

beter op elkaar worden aangesloten.’

Kinderbescherming. Dit doen zij Samen op een Snelle,

Stegeman geeft Theo de Bruin gelijk als

Slimme, Selectieve, Simpele

hij het heeft over de trage rechtsgang

en Samenlevingsgerichte

in Nederland: ‘Voorheen werd aangifte

manier om eenvoudige

gedaan bij de politie, werd een verdachte

strafzaken zoals vernieling

verhoord, werd dat verhoor doorgestuurd

en winkeldiefstal sneller

naar het OM waar het op de stapel

af te doen. De werkwijze is

belandde. Vervolgens restte een proces

gericht op het snel selec-

van veel bureaucratie waarin processen

teren van zaken die direct

achter elkaar plaatsvonden. ZSM is een

worden afgedaan en meer

parallel proces waarin ketenpartners

complexe zaken die op een

direct hun aandeel leveren en elkaar veel

later moment afgedaan wor-

sneller weten te vinden.’

den. Na verschillende pilots in 2012, is de ZSM-aanpak in 2013 landelijk uitgerold.



081

< 3 dagen

< 1 dag < 1 week

< 1 maand

> 1 maand Doorlooptijden ZSM Het merendeel van de ZSM zaken (76%) werd in 2013 binnen een week beoordeeld, 70% werd binnen drie dagen beoordeeld en 43% werd binnen één dag beoordeeld. Ongeveer 16% heeft een doorlooptijd langer dan een maand. Het gaat hier om beoordelingen van het OM op ZSM.

Instroom 3RO Reclassering Nederland zat met de intrede

Waar de Reclasseringsbalies voorheen de

van ZSM ineens aan de ‘voorkant’ van het

intake, dossierstart en doorverwijzing van

proces, vertelt Stegeman: ‘Voorheen

verdachten en daders regelden, komt nu

waren we onderdeel van een lopend

80% van de zaken binnen bij de instroom-

onderzoek en bekeek het OM of een reclas-

punten ‘Instroom 3RO’ van ZSM. Snelheid,

seringsadvies nodig was. Toen werd niet

maar vooral ook samenwerking staat

altijd met ons overlegd. Nu kunnen we bij

hierbij centraal: ‘Samen tot betekenisvolle

de start het OM adviseren óf direct over

oplossingen kunnen komen door informa-

de afdoening óf over de noodzaak om te

tie van en met de ketenpartners te delen:

komen tot een persoonsgerichte aanpak.’

dát is de kern van ZSM.’



082

‘Als reclasserings werker bepaal ik met RN2.0 nu zelf hoe ik mijn doel bereik’

Geluiden vanaf de werkvloer RN2.0



083

RN2.0 Reclassering Nederland bereidde zich in 2013 voor op RN2.0. Het werd een spannend jaar waar de nadruk meer kwam te liggen op de eigen verantwoordelijkheid van reclasserings werkers. Drie medewerkers vertellen hoe zij het jaar en de voorbereiding op RN2.0 hebben beleefd.

Brian van Ulsing reclasseringswerker

Ellen Sinnige programmamanager RN2.0 tot 2014

Mirjam Wildeboer kwaliteitsfunctionaris en tot vorig jaar werkbegeleider

‘Ik ben blij met het vertrouwen dat de organisatie mij geeft’

Professional centraal ‘De professional centraal’ is het adagium

doel bereik, met welke partijen ik

van RN2.0. Dat klinkt simpel, maar het had

samenwerk, met welke collega’s ik

behoorlijk wat voeten in de aarde voor de

spar over mijn werk. Ik ben trots op het

medewerkers van Reclassering Nederland.

feit dat ik voor een organisatie werk die

Zo werden de units vergroot, ging het

benieuwd is naar hoe ik dingen zie en

aantal regio’s van tien naar vijf, verdween

mij de vrijheid geeft om zelf te beslissen

de functie van werkbegeleider en deed

over de manier waarop ik mijn uren

de kwaliteitsfunctionaris zijn intrede.

indeel of hoe ik de gesprekken met

Hoe hebben medewerkers deze overgang

mijn klanten voer. Ik ben blij met het

beleefd? Reclasseringswerker Brian van

vertrouwen dat de organisatie mij geeft.’

Ulsing, kwaliteitsfunctionaris en voor

Wildeboer kan daarmee alleen maar

malig werkbegeleider Mirjam Wildeboer

instemmen: ‘Bij RN2.0 draait het om

en toenmalig programmamanager

de professionals. Heel logisch; zij zijn

RN2.0 Ellen Sinnige vertellen over hun

ten slotte toch degenen die het werk

ervaringen in 2013.

doen. Sterker nog: de reclasseringswerker is de grootste asset van de organisatie,

Reclasseringswerker Brian van Ulsing en

die moet je dan ook faciliteren.

kwaliteitsfunctionaris Mirjam Wildeboer

Het zijn hoogopgeleide mensen die

willen vooropgesteld hebben dat zij

weten wat ze moeten doen, die hoef je

allebei achter de beweging van RN2.0

niet op de huid te zitten. Uiteindelijk

staan. Van Ulsing: ‘Ik bepaal nu als

gaan we allemaal voor hetzelfde doel:

reclasseringswerker zelf hoe ik mijn

een veiliger samenleving.’



085

‘De feeling met de werkvloer moeten we gaan heroveren’

Even wennen Toch was 2013 geen gemakkelijk jaar, noch

de werkvloer moeten we gaan heroveren,

voor Van Ulsing, noch voor Wildeboer.

want juist de reclasseringswerker gaat

Voor laatstgenoemde was 2013 zelfs

voor een groot deel bepalen hoe de

een jaar van ‘rouw’: ‘Ik en mijn collega’s

functie van kwaliteitsfunctionaris

hebben afscheid moeten nemen van

eruit zal zien.’

onze functie als werkbegeleider.’ Met een aantal collega’s solliciteerde Wildeboer

2014 is een transitiejaar, zegt Wildeboer:

naar de nieuwe functie van kwaliteits-

‘Het is dit jaar onder meer onze taak om

functionaris: ‘Veel van ons werden

het leergesprek te introduceren. Het doel

geschikt bevonden, maar niet iedereen

van deze gesprekken is om de kwaliteit

kon geplaatst worden.’

te toetsen en inzicht te geven in de eigen kwaliteitsontwikkeling. Op deze manier

Haar nieuwe functie als kwaliteits-

willen wij een bijdrage leveren aan het

functionaris is even wennen: ‘Omdat ik

stimuleren van de leercultuur binnen

nu geen onderdeel meer ben van een unit

de organisatie. De vraag die ons nu

weet ik niet automatisch wat er speelt;

bezighoudt is hoe wij de werkvloer bij

dat vind ik wel moeilijk. Die feeling met

deze ontwikkeling betrekken.’



086

Feedback Voor Van Ulsing was 2013 een ‘roerig’ jaar:

En dat is soms nog best lastig, vertelt hij:

‘Naast de voorbereiding op RN2.0 moesten

‘Die feedback is heel goed, maar het is

we ineens ons pand uit omdat er asbest

makkelijker gezegd dan gedaan. Ik beoor-

ontdekt was. Dat betekende thuis werken.’

deel nu niet alleen mijn eigen werk, maar

Gelukkig was thuis werken ook onderdeel

ook dat van collega’s. Daarin moet je als

van RN2.0, maar de overgang ging nu wel

reclasseringswerker niet alleen kritisch

erg snel: ‘Ik miste mijn collega’s en vond

kunnen, maar ook dúrven zijn. Bovendien

het lastig mijn eigen werkzaamheden

kost deze manier van feedback geven ons

tussen alle bezigheden thuis in te plannen.’

meer tijd, nu we alles zelf moeten organi-

Kon Van Ulsing voorheen nog terecht

seren en registreren.’ Maar, relativeert

bij een werkbegeleider of unitmanager

Van Ulsing: ‘Iedere verandering brengt

voor overleg en feedback, met het ingaan

weerstand met zich mee. We zien hier

van RN2.0 is het de bedoeling dat Van

als reclasseringswerkers ook de voordelen

Ulsing en zijn collega’s dit bij elkaar halen.

van meer verantwoordelijkheid.’

Midden Noord

Noord West

Oost Zuid West

Regio’s Zuid


Met het ingaan van RN2.0 ging het aantal regio’s van tien naar vijf


087

RN2.0 in het kort

Lerende organisatie

2013 stond voor een belangrijk

De beslissing om de functie van werk-

deel in het teken van RN2.0.

begeleider te laten vervallen en

Onder deze titel geeft

kwaliteitsfunctionarissen aan te stellen

Reclassering Nederland de

was een weloverwogen keuze, vertelt

professional meer verantwoor-

Ellen Sinnige die in 2013 programma-

delijkheid over zijn werk.

manager RN2.0 was: ‘Werkbegeleiders

Dat betekent dat medewerkers

waren voorheen verantwoordelijk voor

vaker worden aangesproken

de kwaliteit van het reclasseringswerk,

op het resultaat van hun werk

maar het uitgangspunt van RN2.0 is juist

in plaats van de stappen die ze

dat mensen zelf verantwoordelijk zijn.

gezet hebben om er te komen.

De organisatie concentreerde zich

Het centraal stellen van

voorheen teveel op controleren en

de professional en het anders

beheersen en de handelingsruimte

organiseren van de onder

van de reclasseringswerker werd zo wel

steuning van die professional

erg klein. Omdat we wel een bepaalde

betekende ook een andere

kwaliteit willen waarborgen, hebben

wijze van sturing en inrichting

we kwaliteitsfunctionarissen aan-

van de organisatie.

gesteld. De kwaliteit toetsen gaat nu

Zo werd de overhead terug-

steekproefsgewijs.’

gebracht, ging het aantal regio’s van tien naar vijf en verdween

Reclassering Nederland wil met RN2.0

de functie van werkbegeleider.

een lerende organisatie worden en niet

Daarnaast ontstond een

een waarin een afrekencultuur heerst:

nieuwe functie om de kwaliteit

‘We hebben nu een aanpak van waar-

te kunnen waarborgen: die van

derend auditen waarin we kijken naar

kwaliteitsfunctionaris.

wat er goed gaat. Ook willen we de praktijk en de wetenschap meer met elkaar verbinden. Dit doen we door op basis van de praktijkbehoefte de opleiding en instrumenten verder te ontwikkelen.’



088

‘Het uitgangspunt van RN2.0 is dat mensen zelf verantwoordelijk zijn’

Plezier Persoonlijk was het een lastig jaar voor

‘Het belang van RN2.0 is ook dat het

Sinnige: ‘Vroeger wilden we alles contro-

bijdraagt aan plezier in het werk. Dit is

leren, nu doen we het steekproefsgewijs.

tegelijkertijd goed voor de kwaliteit.

Daarvoor hebben we minder mensen

We geven de reclasseringswerkers nu

nodig en konden we de overhead terug-

meer mogelijkheid om zich flexibel op

brengen. Dat betekende dat een aantal

te stellen en klantgericht te opereren.

medewerkers hun baan verloor of in

Het resultaat is nu belangrijker dan of

een functie terechtkwam waarmee

je alle stapjes wel gevolgd hebt in het

mensen aanvankelijk minder blij waren.

proces: we gaan van ‘hoe doe je je werk’

Dat raakt mensen en is niet leuk om te

naar ‘wat levert het op’. Met RN2.0

zien. We hebben met deze personele

zijn de professionals weer aan zet;

consequenties zo goed mogelijk proberen

zíj ontwikkelen het vak. Dat wordt de

om te gaan.’

uitdaging voor 2014: betekenis geven aan alle plannen.’

Sinnige twijfelt desondanks niet aan de koers van Reclassering Nederland:



089

Kort

Vernieuwingen beleid langdurig toezicht Reclassering Nederland heeft zich in 2013

intensieve samenwerking tussen keten-

voorbereid op het wetsvoorstel langdurig

partners, omdat zij van mening is dat

toezicht, gedragsbeïnvloeding en vrij-

risicobeperking bij deze groep een

heidsbeperking. Dit wetsvoorstel maakt

gezamenlijke verantwoordelijkheid is.

het mogelijk dat (voormalige) tbs’ers en

Het samenwerkingsconvenant forensisch

veroordeelden wegens zware gewelds-

psychiatrisch toezicht dat Reclassering

misdrijven en zedenmisdrijven na hun

Nederland eerder tekende met de

terugkeer in de samenleving langdurig

GGZ is daar een voorbeeld van. Het

onder toezicht komen te staan, zo nodig

convenant regelt de samenwerking en

zelfs levenslang. Bij een beperkte groep

de informatie-uitwisseling van onder

veroordeelden die een blijvend risico op

toezicht gestelden tussen de GGZ en

recidive vormt, is het van belang dat er

Reclassering Nederland.

meteen ingegrepen kan worden als dat nodig is. Door een periodieke controle

Reclassering Nederland wil in de samen-

van de rechter wordt vastgesteld

werking met ketenpartners graag de

of de veroordeelde nog langer onder

voortrekkersrol die ze al eerder speelde,

toezicht moet blijven.

blijven behouden. Daarmee is zij klaar voor het in werking treden van de wet

Reclassering Nederland vindt dat lang-

(naar verwachting) op 1 januari 2015.

durig toezicht staat of valt door een



090

Intensievere samenwerking 3RO Reclassering Nederland is in 2013

reclasseringsorganisaties. Deze overeen-

intensiever gaan samenwerken met de

komst heeft tot doel de samenwerking

andere twee reclasseringsorganisaties

beter te regelen op het gebied van

Stichting Verslavingsreclassering GGZ

innovatie, kwaliteitsborging, opleiding,

(SVG) en het Leger des Heils, Jeugdzorg

het gezamenlijke bedrijfsprocessen-

en Reclassering. Dat geldt met name

systeem en andere incidentele projecten.

voor de ondersteunende processen en het opzetten van projecten. Hiervoor is

Ook zijn in 2013 de 3RO regiegroepen

in 2013 een zogeheten dossierbeheer-

Toezicht en Advies ontwikkeld waardoor

groep in het leven geroepen om de taken

de beleidsmedewerkers van de drie

en verantwoordelijkheden duidelijker

organisaties nu sneller en beter zaken

af te bakenen.

met elkaar kunnen doen. Reclassering Nederland is zeer te spreken over

Daarop heeft Reclassering Nederland

de samenwerking, omdat deze de

zich in 2013 geconcentreerd op het

efficiency en de kwaliteit van het werk

formaliseren van een samenwerkings-

ten goede komt.

overeenkomst die zij in 2014 hoopt te tekenen met de twee andere



091

Kort

Overvallersaanpak De toezichthouders van Reclassering

Een scherp toezicht met behoud van

Nederland zitten altijd bovenop hun

perspectief staat in de overvallersaanpak

cliënten, maar in het geval van overvallers

centraal. Een overvaller wordt niet alleen

doen ze daar nog een schepje bovenop.

scherp in de gaten gehouden, maar wordt

Samen met instanties als de politie, het

ook begeleid in het vinden van werk en

Openbaar Ministerie, het gevangenis-

inkomen, huisvesting en scholing. Een

wezen en de gemeente werkt Reclassering

overvaller krijgt tijdens zijn detentie-

Nederland sinds 2012 samen in een over-

fasering altijd het hoogste toezichtniveau

vallersaanpak, die overvallers persoonlijk

en krijgt hierdoor automatisch een enkel-

volgt en benadert vanaf het moment dat

band. Reclassering Nederland is met de

ze vrijkomen. Deze intensieve persoons-

Dienst Justitiële Inrichtingen in gesprek

gerichte aanpak moet recidive tegengaan

om te kijken of dit niveau in sommige

en het aantal overvallen, straatroven en

gevallen ook omlaag kan. In een aantal

woninginbraken verminderen. De focus van

gevallen vindt Reclassering Nederland dat

Reclassering Nederland lag in 2013 op een

het hoogste niveau niet nodig is en juist

nog intensievere sluitende ketenaanpak

criminaliserend kan werken. Een intensief

en een strenger toezicht van overvallers.

toezicht en het vinden van een zinvolle

Ook is de samenwerking met het

dagbesteding hebben in deze gevallen

Veiligheidshuis in 2013 landelijk uitgerold.

een positiever effect op de recidivecijfers.



092

Verslag van de Raad van Toezicht

De Raad van Toezicht kwam in 2013

De Raad van Toezicht acht het van belang

zesmaal bijeen. Viermaal voor een

dat Reclassering Nederland kwalitatief

reguliere vergadering, eenmaal voor

goed werk blijft leveren en maakt zich in

een strategiesessie en eenmaal werd

dat licht zorgen over de begroting voor

specifiek gewijd aan het vaststellen van

2014 en daarna. De grenzen van de moge-

het Organisatie- en Inrichtingsplan dat

lijkheden om te bezuinigen zonder het

op onderdelen goed werd gekeurd. Zoals

primaire proces te raken, zijn écht in zicht.

ieder jaar vond tevens de zelfevaluatie

Op hetzelfde moment is er sprake van

van de Raad van Toezicht plaats.

een hoge instroom ten opzichte van het beschikbare kader en een productie

De Raad van Toezicht had in 2013 een

van boven de 100%. De forse vraag naar

bestuurlijk overleg met staatssecretaris

reclasseringsdiensten en de bezuinigingen

Fred Teeven. Dit gesprek vond plaats op

die daarnaast moeten worden gereali-

initiatief van de Raad. In de ogen van het

seerd, hebben directe gevolgen voor

departement is Reclassering Nederland

de kwantiteit, dan wel de kwaliteit van

ontzien ten opzichte van andere maat-

het reclasseringswerk: de adviezen,

schappelijke organisaties, maar de Raad

de toezichten en de werkstraf.

constateert dat de bezuinigingen nu leiden naar een situatie waarin óf

De Raad van Toezicht besprak in 2013

onaanvaardbare risico’s ten aanzien van

regelmatig financiële zaken als de

de kwaliteit van het reclasseringswerk

meerjarenbegroting en de eigen

moeten worden genomen, dan wel er

vermogenspositie. In verband met

wachtlijsten ontstaan en adviezen,

het jarenlang uitblijven van een

toezichten en werkstraffen ‘op de

loon- en prijscompensatie, onvoldoende

plank komen te liggen’.

financiële dekking en inzet in ZSM en



093

veiligheidshuizen en bezuinigingen op de

van tien naar vijf en de personele conse-

reclasseringsbalies en werkstraffen moet

quenties van het plan. De aanpassing van

een forse ombuiging worden gerealiseerd

de organisatie betekende, zoals iedere

om op langere termijn financieel gezond te

reorganisatie, een onrustige periode

blijven. Daarbovenop komt de bezuiniging

voor het personeel en is niet van risico’s

vanuit Rutte II voor de 3RO van structureel

ontbloot. Medewerkers van de organi-

10 miljoen euro in 2013, 2 miljoen in 2014

satie hebben zich in dit proces kritisch

en 6 miljoen in 2015.

en betrokken opgesteld.

De Raad van Toezicht constateert dat

De Raad van Toezicht bracht de financie-

Reclassering Nederland zich zorgvuldig

ring van het sociaal plan RN2.0 ook ter

heeft voorbereid op de reorganisatie

sprake in het overleg met de staats-

‘RN2.0’. RN2.0 is een geweldig grote

secretaris. RN2.0 trok een zware wissel op

ingreep waarmee Reclassering Nederland

het eigen vermogen. Het tempo waarin

de professional primair de verantwoor-

RN2.0 is ingevoerd, en daarmee ook de

delijkheid geeft over zijn werk met de

kosten die ermee gemoeid zijn, werden

daarbij horende rechten en plichten.

mede bepaald door de bezuinigingen.

Medewerkers worden aangesproken op

De Raad is van mening dat het ministerie

het resultaat van hun werk in plaats van

zou moeten bijdragen aan het sociaal

de stappen die ze gezet hebben om er te

plan, omdat RN2.0 niet alleen een eigen

komen. Het centraal stellen van de profes-

ambitie van Reclassering Nederland

sional en het anders organiseren van de

betreft, maar ook bijdraagt aan het

ondersteuning van die professional vraagt

realiseren van de bezuinigingstaak-

om een andere wijze van inrichting van de

stelling van het ministerie. Bovendien

organisatie. Dit heeft in 2013 geresulteerd

levert het voor het ministerie efficiëntere,

in het Organisatie- en Inrichtingsplan

kwalitatief hoogwaardige en goedkopere

‘Ruimte voor vakmanschap; kiezen en

reclasseringsdiensten op.

loslaten’. De Raad is op 29 april extra bijeen gekomen om dit plan te bespreken

De Raad van Toezicht is ervan overtuigd

en heeft goedkeuring gegeven op de

dat de sturingsrelatie tussen het

inrichting van de topstructuur, het

ministerie van Veiligheid en Justitie en

terugbrengen van het aantal regio’s

Reclassering Nederland vereenvoudigd



094

kan en moet worden. De Raad gelooft

toekomst. Daarnaast stelt zij vast dat

in een minder controlerende rol van het

dergelijke vraagstukken momenteel,

ministerie en denkt dat de cyclus van

tegen de huidige financiële achtergrond en

planning, budgetten en begrotingen

uitdaging waar de organisatie voor staat

eenvoudiger geregeld kan worden. De

en het veranderende politieke en maat-

focus van Reclassering Nederland ligt in

schappelijke klimaat, een onevenredige

het kader van RN2.0 op het vertrouwen

belasting vragen van de organisatie.

in de medewerkers en verantwoording over het resultaat in plaats van hóe dat

De Raad van Toezicht voerde in 2013 een

resultaat wordt bereikt. De relatie met het

tweetal themabesprekingen. Eén daarvan

ministerie ziet zij graag in datzelfde licht.

ging over de transitie naar RN2.0. In het

Aan de nieuwe randvoorwaarden van

bijzijn van de programmamanager RN2.0

deze relatie moet wat de Raad betreft de

wisselde de Raad van gedachten over

komende jaren verder gewerkt worden.

de transitiefase. In de themabespreking Reclassering in Engeland werden de

De Raad van Toezicht stelt dat het reclas-

hervormingen van de reclassering

seringswerk een vak is en een integraal

in Engeland geschetst. Daarbij werd

samenhangende set aan werkzaamhe-

stilgestaan bij de aanleiding tot de

den om effectief gedrag te veranderen en

veranderingen en de reactie van de

recidive te voorkomen. Discussies over het

Engelse reclassering op de plannen.

aanbesteden of inkopen van onderdelen

Vervolgens besprak de Raad de lessen

van het reclasseringswerk, zoals in 2013

die de Nederlandse reclassering uit de

en 2014 met het departement gevoerd,

Engelse ontwikkelingen kan trekken.

berusten onvoldoende op een fundamentele visie op het reclasseringswerk en

De Raad van Toezicht legde in 2013 een

gaan voorbij aan de samenhang tussen

werkbezoek af aan een ZSM-locatie in

de verschillende reclasseringsdiensten.

een politiebureau in Utrecht. Daar kreeg

Versnippering ligt op de loer. De Raad vindt

de Raad uitleg over de ZSM-werkwijze,

het daarom belangrijk dat ook de herbezin-

de samenwerking met ketenpartners als

ning op het reclasseringsstelsel zoals die in

de politie en het Openbaar Ministerie en

2014 wordt uitgevoerd, vanuit een visie op

woonden de leden een ketenoverleg ZSM

de reclassering wordt gevoerd, nu en in de

bij. De Raad sprak tevens uitgebreid met



095

een reclasseringswerker en een officier

De Raad van Toezicht nam in 2013 afscheid

van justitie. ZSM is in de ogen van de

van Ernst & Young en benoemde KPMG

Raad een belangrijke ketenontwikkeling

per 1 januari 2014 tot nieuwe accountant.

en een goede manier om lik-op-stuk-

Ook besprak zij het initial audit report met

beleid te realiseren. Ketenpartners als

daarbij een mondelinge toelichting van de

het Openbaar Ministerie, de politie en de

accountant. De Raad nam in 2013 afscheid

reclassering werken niet meer na elkaar,

van André Cardol die tijdelijk de functie

maar bepalen nu direct en samen met

van plaatsvervangend directeur op zich

elkaar in dezelfde ruimte wat er met een

nam en verwelkomde op 24 september

verdachte moet gebeuren.

de nieuwe plaatsvervangend directeur Anja Ran.

De Raad van Toezicht besprak de relevante politieke ontwikkelingen zoals het

Samenstelling Raad van Toezicht

Masterplan Detentie/Elektronische

De Raad van Toezicht bestaat uit vijf

Detentie en de begrotingsbehandeling

leden. In 2013 waren dat Ed Nijpels,

van het ministerie van Veiligheid &

Joost van Dijk, Leon Bovée, Pauline Schuyt

Justitie. Ook het plan van aanpak

en Jan Hamming. De Raad heeft zich in

wat betreft de intensivering van de

2013 voorbereid op de opvolging van

samenwerking 3RO stond op de agenda.

Joost van Dijk, die per 31 december 2013

Vanuit de auditcommissie was speciale

afscheid nam van de Raad van Toezicht.

aandacht voor de financiën, en dan

Tijdens de vergadering in december werd

vooral de (meerjaren)begroting en

Reinier van Zutphen benoemd als nieuw

het eigen vermogen. Ten aanzien van

lid per 1 januari 2014.

informatisering en automatisering had de Raad onder meer speciale aandacht voor de voortgang van het automatiseringssysteem IRIS. Het ICT-project liep in 2013 binnen het budget en de planning. De laatste oplevering is gepland in 2014. Ed Nijpels Voorzitter Raad van Toezicht



096

Overzicht nevenfuncties leden Raad van Toezicht en algemeen directeur Ed Nijpels

Leon Bovée

Voorzitter NLingenieurs. Uit dien hoofde:

Bestuursadviseur Twynstra Gudde,

• Lid Dagelijks en Algemeen Bestuur VNO-NCW

adviseurs en managers

• Voorzitter adviescommissie Milieu, Energie en

• Lid van de Raad van Toezicht Stichting Avans Hogeschool

Duurzaamheid Omgevingswet

Pauline Schuyt

Daarnaast:

Universitair hoofddocent straf- en

• Voorzitter Thuiswinkel.org

strafprocesrecht aan de Universiteit Leiden.

• Voorzitter Papier Recycling Nederland

• Raadsheer-plaatsvervanger Gerechtshof Den Haag

• Voorzitter GeoBusiness Nederland

• Rechter plaatsvervanger in de Rechtbank Noord-Holland

• Voorzitter Raad van Toezicht AVROTROS

• Redactielid tijdschrift Sancties

• Voorzitter Raad van Commissarissen Tinguely • Voorzitter Raad van Commissarissen Maltha Recycling

Jan Hamming

• Voorzitter Bosschap

Burgemeester gemeente Heusden

• Voorzitter Raad van Toezicht Reclassering Nederland

• Voorzitter fysieke pijler G32

• Voorzitter Stichting Milieu Centraal

• Voorzitter Bestuur Diamantgroep

• Voorzitter Raad van Toezicht van de Raad voor

• Voorzitter regionaal platform handhaving

de Accreditatie

• Lid VNG commissie Ruimte en Wonen

• Voorzitter Stichting ‘Water for Life’

• Voorzitter VNG commissie Werk en Inkomen

• Voorzitter Adviescommissie Havenschap Moerdijk

• Lid bestuur VNG

• Voorzitter Bestuurlijke Adviesraad Waddenacademie

• Voorzitter platform betaald voetbal en gemeenten

• Voorzitter KBb-Educatief

• Voorzitter Raad van Toezicht NIVM

• Lid Raad van Commissarissen Siers Groep BV

• Lid bestuur Stichting Onderstroom

• Voorzitter Stichting Sterkin

• Lid Permanent Campagneteam PvdA Gewest Oost-Brabant

Voor een compleet en actueel overzicht zie nlingenieurs.nl (www.nlingenieurs.nl/over-nlingenieurs/over-de-voorzitter)

Joost van Dijk Lid van de Raad voor de Rechtspraak • Voorzitter Tuchtcommissie Nederlands Mediation Instituut (N.M.I.) • Lid-jurist Raad van Arbitrage voor de bouwbedrijven • Lid Nederlands Helsinki Comité. • Lid arbitrage commissie KNVB.

Sjef van Gennip Algemeen directeur Reclassering Nederland • Voorzitter bestuur van de Werkgeversorganisatie in de Sport (WOS) • Lid van de Raad van Commissarissen van Woningcorporatie Haag Wonen • Voorzitter Raad van Commissarissen van de Opvoedpoli • Voorzitter partijcommissie Veiligheid en Justitie VVD • Plaatsvervangend raadsheer bij het Gerechtshof in Den Haag



097

Balans per 31 december 2013 ACTIVA

31-12-2013

31-12-2012*

6.441.757

5.331.241

6.441.757

5.331.241

VASTE ACTIVA Immateriële vaste activa Kosten ontwikkeling software

Materiële vaste activa Gebouwen en terreinen

6.685.170

7.337.855

Inventaris en apparatuur

3.277.095

3.302.428

Vervoermiddelen

1.019.701

1.007.221

10.981.966

11.647.504

17.423.723

16.978.745

1.745.262

1.181.003

-

533.582

Totaal vaste activa

VLOTTENDE ACTIVA Vorderingen Debiteuren Leger des Heils Stichting Verslavingsreclassering GGZ Nederland Overige vorderingen

-

1.266.079

2.572.702

2.440.398

4.317.964

5.421.062

Liquide middelen Kas- en banksaldi Deposito's

Totaal vlottende activa

Totaal activa

098

7.480.052

5.544.903

11.000.000

13.000.000

18.480.052

18.544.903

22.798.016

23.965.965

40.221.739

40.944.710

PASSIVA

31-12-2013

31-12-2012*

1.857.196

7.847.332

1.857.196

7.847.332

Personele voorzieningen

1.762.373

1.587.456

Voorziening gratificaties

536.614

1.617.000

Eigen vermogen Algemene reserve

Voorzieningen

Sociaal Plan 2013

5.171.766

-

Voorziening onderhoud

5.687.743

5.693.717

Voorziening leegstand

1.935.967

-

15.094.463

8.898.173

903.854

2.183.896

4.834.957

4.408.203

Kortlopende schulden Ministerie van Justitie Crediteuren Stichting Verslavingsreclassering GGZ Nederland

434.016

-

Leger des Heils

398.762

-

2.723.741

4.108.701

Belastingen en premies sociale verzekeringen Schulden terzake pensioenen Overige kortlopende schulden

Totaal passiva

1.662.697

1.445.815

12.312.053

12.052.590

23.270.080

24.199.205

40.221.739

40.944.710

Honoraria In 2013 is aan de algemeen directeur een salaris van € 168.766 betaald. > De door de werkgever betaalde pensioenpremies bedragen € 32.828. > De door de werkgever betaalde bijdrage zorgverzekeringswet en sociale verzekeringen bedragen € 9.658. De beloning voor de Raad van Toezicht bedraagt: Voorzitter € 15.000 / Financieel deskundige € 10.000 / Overige leden € 8.000

Exploitatierekening 2013 2013

begroot

2012*

€

€

€

134.666.842

133.759.404

139.411.123

2.725.140

4.051.138

2.679.235

Baten Subsidie Ministerie van Justitie Bijdragen van derden Overige baten

7.437.367

3.392.000

5.409.818

144.829.349

141.202.542

147.500.176

116.381.450

106.249.657

110.347.666

Lasten Personele lasten Afschrijvingen Huisvestingslasten Overige instellingslasten Projectbestedingen

3.960.882

4.812.058

3.733.430

12.380.247

11.040.260

13.243.479

7.736.518

7.554.163

8.581.786

10.496.468

11.751.404

11.079.275

150.955.565

141.407.542

146.985.636

6.126.216-

205.000-

514.540

136.080

205.000

421.755

-

-

-

5.990.136-

-

936.295

Resultaat uit reguliere bedrijfsvoering

Financiële baten en lasten Financiële baten

Buitengewone baten en lasten Buitengewone lasten

Exploitatiesaldo

* De vergelijkende cijfers 2012 zijn aangepast overeenkomstig de stelselwijziging in de jaarrekening 2013. Het betreft vergoeding afschrijving IRIS.

100

KERNTAKEN

Diagnose en Advies Toezicht en Interventies

t.o.v.

van het

planning

totaal

102,1 %

23,7 %

95,5 %

51,5 %

Taakstraffen

112,2 %

24,8 %

Totaal kerntaken

100,8 %

100,0 %

2013

2012*

3.634

3.994

14.230

14.082

2.847

2.440

12.531

11.478

0

154

285

249

25

33

29.918

28.436

4.497

1.871

Toezichtniveau 1

6.578

5.741

Toezichtniveau 2

9.448

9.386

518

547

PRODUCTEN Advisering Vroeghulpbezoek Adviezen nieuw Reclasseringsadvies (beknopt) Reclasseringsadvies (beknopt) zonder diag.instr Reclasseringsadvies Reclasseringsadvies met verdiepingsdiagnostiek Reclasseringsadvies tbv TBS/PIJ Milieurapportage

Plaatsing Forensische Zorg

Toezicht

Toezichtniveau 2, PP-ET Toezichtniveau 3

1.637

1.328

18.180

17.002

1.047

1.259

Werkstraffen

28.667

27.430

Totaal producten

85.943

76.293

Gedragsinterventie

101

Dank! Reclassering Nederland bedankt de medewerkers, maar bovenal de mensen die bereid waren hun mening te geven over ons werkveld voor hun medewerking aan dit jaarverslag: Margriet en Teus, Huib en Teuntje Visser, Wil Meeuwisse, Jaap Poort, Theo de Bruin, Cassandra Weerman en Gerwin Benning.

Colofon Dit verslag is een maatschappelijke verantwoording. Getracht is de gegevens goed en toegankelijk te presenteren. Eventuele fouten kunnen niet leiden tot enige aansprakelijkheid van Reclassering Nederland. Research, concept en realisatie Stonefish Publicaties Druk Libertas, Utrecht Begeleiding Afdeling Media & Communicatie RN Utrecht, mei 2014



102

Reclassering? Dat is toch iets met exgevangenen?

Recommend Documents