Devgen klaar voor productgedreven inkomstengroei:
Print article
Zwijnaarde, 13 Maart, 2009 - Devgen NV (Euronext: DEVG) kondigt zijn resultaten aan voor het boekjaar eindigend op 31 December 2008. Gereguleerde informatie In overeenstemming met zijn strategie om de business te focussen op agrobiotech heeft Devgen in de loop van 2008 alle mogelijke pistes onderzocht om zijn pharma-afdeling te verkopen of uit te spinnen. Wanneer het duidelijk werd dat in de huidige markten geen koper of investeerder kon gevonden worden, heeft Devgen zijn farma onderzoeksprogramma stopgezet en zich volledig geconcentreerd op zijn agrobiotech-activteiten. Het bedrijf heeft hierin een sterke positie op vlak van technologie en bouwt ondertussen een productenportfolio uit met producten die via distributeurs aan de landbouwers zullen verkocht worden. De missie van Devgen is om landbouwers, wereldwijd, in staat te stellen meer voedsel te produceren op een duurzame manier door gebuik te maken van minder landbouwgrond, water, chemicaliën en mankracht. Devgen maakt gebruik van geavanceerde biotechnologie en moleculaire veredelingstechnologie voor de ontwikkeling van zaden met hoge opbrengst en oplossingen voor gewasbescherming met een superieur milieu- en omgevingsprofiel. Devgen brengt deze technologie op de markt voor de belangrijkste voedings- en voedergewassen via 2 complementaire strategieën:
• •
Voor maïs, katoen en soja heeft het bedrijf toegang tot de markt via licentie-overeenkomsten met de marktleider in het veld , in ruil voor O&O financiering en de mogelijkheid tot mijlpaalbetalingen en royalties. Voor belangrijke gewassen in Azië, met name rijst, zonnebloem, sorghum en parelgierst, is Devgen een leverancier van hybride zaden in het premium marktsegment in India. Devgen zijn activiteiten in dit verband omvatten biotech O&O, geavanceerde zaadveredeling, zaadproductie en - conditionering en marketing en verkoop. Devgen heeft belangrijke vorderingen gemaakt om een top-3 speler te worden in deze markt. In Indonesië en de Filippijnen heeft Devgen zijn eerste stappen gezet om zijn intrede te doen op de rijstmarkt.
Binnen zijn gewasbeschermingsafdeling ontwikkelt Devgen eveneens een nieuw nematicide, een agrochemisch product dat gewassen beschermt tegen schade veroorzaakt door plant parasitaire nematoden. Devgen heeft zeer recent regulatoire goedkeuring bekomen in de Verenigde Staten om er zijn product te verkopen voor toepassing op geselecteerde gewassen. Devgen heeft ondertussen ook een eerste dossier ingediend ter goedkeuring in Europa (Italië). De eerste verkopen van het product in de V.S. worden verwacht in 2010. In 2008 verscheen landbouw op de prioriteitenlijst van verschillende overheden over de hele wereld als gevolg van de aanzienlijke stijging van de voedselprijzen. De rijstprijs piekte in 2008 op het tweevoud van de prijs bij het begin van het jaar en eindigde op het einde van 2008 op een nog aanzienlijk hoger niveau dan twaalf maand eerder. De nood om verdere invoering van hybride zaden in gewassen zoals rijst te versnellen en de nood aan ondersteuning van de landbouw door technologie, werd dan ook meer en meer duidelijk. Verschillende overheden hebben dan ook duidelijk aangegeven dat er nood is aan biotechnologie om tegemoet te komen aan de stijgende vraag naar voedsel. In 2008 groeide het marktaandeel van de biotechgewassen verder aan en steeg ook de prijs voor zaden met biotech traits. Dit bevestigt de waarde die de landbouwer hecht aan dergelijke technologie. De globale verwachtingen voor de landbouwsector zijn dan ook positief. In India, momenteel de belangrijkste afzetmarkt voor Devgen, beoogt Devgen een top 3 positie zowel voor rijst en zonnebloem en een nummer 1 positie voor sorghum. Devgen wenst naast volumegroei ook omzetgroei te creëren door nieuwe producten te lanceren die de productiviteit van de boer zullen verhogen. Devgen beoogt zijn verkopen van hybride rijst significant sneller te doen toenemen dan de groei van de markt (geraamd op 30% per jaar) voor hybride rijst in het algemeen. Financiële update 2008
• •
De inkomsten beliepen EUR 9,3 miljoen, inclusief verkoop van zaden in India voor een bedrag van EUR 6,1 miljoen, in vergelijking met EUR 7,3 miljoen in 2007, een stijging met 28%. Uitgaven voor O&O ( enkel voortgezette activiteiten) beliepen EUR 13,2 miljoen (excl.
• •
afschrijvingen), ten opzichte van EUR 9,8 miljoen in 2007, een toename van 34 %. Totaal verlies voor het jaar 2008 beliep EUR 25,1 miljoen, inclusief EUR 8,5 miljoen voor stopgezette activiteiten, ten opzichte van EUR 13,9 miljoen in 2007. De kaspositie bedroeg per einde december 2008 EUR 24,2 miljoen.
Business update 2008
• • •
• • • • • •
Devgen zette zijn farma-activiteiten stop om zich volledig te concentreren op zijn agro-biotech activiteiten. Devgen is op vandaag erkend als een premium speler op de Indische hybride zaadmarkt voor rijst, sorghum, parelgierst en zonnebloem. De basis werd gelegd voor groei in India door het opstellen van een sterk team, het operationeel maken van productiecapaciteit die beantwoordt aan de hoogste internationale standaarden voor zaadverwerking, het ontplooien van een distributienetwerk en het uitwerken van een marketingen verkoopsstrategie om aldus een sterke vraag te genereren in de verschillende belangrijke markten in India. Devgen is klaar om in 2009 de Indonesische markt te betreden, via een samenwerkingsakkoord met SHS, de leidende nationale zaadproducent en distributeur, na succesvolle lokale producttesten en afhankelijk van productregistratie van Devgen's rijsthybriden. Devgen heeft in de Filippijnen met succes de verworven zaadactiva geactiveerd, en plant de markt in te gaan per einde 2009/begin 2010 . Devgen heeft in zijn pijplijn al de hybriden geïdentificeerd bestemd .voor lancering tijdens de volgende 5 jaar om duurzame groei te waarborgen. Devgen heeft zijn O&O globaal geïntegreerd en versterkt: o Germplasma en veredeling in Kenia, India en de Filippijnen; o Moleculaire technieken en bio-informatica in België en Singapore. Een pijplijn van rijst-traits bevindt zich in verschillende stadia van ontwikkeling. De eerste traits (getransfereerd in elite germplasma) worden verwacht klaar te zijn om over te brengen naar India, in 2010. Devgen rondde de nematicide registratiedossiers af voor submissie zoals gepland
Devgen transformeerde de zaadactiva, verworven in 2007, in een volledig operationele business en is klaar voor substantiële groei vanaf 2009. De totale verkoop in 2008 van premium hybride rijst, sorghum, parelgierst en zonnebloemzaden bedroeg EUR 6.1 Mio in lijn met de maximale verwachtingen. Ter voorbereiding van 2009, werden volgende acties ondernomen.
• • • •
Versterking van het Indische team op alle niveaus: 159 vaste personeelsleden en meer dan 300 tijdelijke werknemers staan in voor het naar de markt brengen van Devgen zijn hoogkwalitatieve hybride zaden. Verhoging van de productiecapaciteit: in totaal werd een areaal in gebruik genomen dat moet toelaten om de zaadproductie ten opzichte van 2008 te verdrievoudigen. De capaciteit voor het verwerken van de zaden werd verzekerd voor geplande groei tot 2011. Vergroting van het marktbereik: het aantal distributeurs werd verdrievoudigd en het aantal verdelers werd hierdoor verdubbeld tot iets meer dan 20.000 . Een sterke vraag werd gecreëerd via het uitgebreid testen van de producten en daaraan gerelateerde demonstraties voor boeren in zowel bestaande als nieuwe verkoopsregio's. Dit resulteerde in voorafbetaalde bestellingen die in totaal op vandaag reeds de totale omzet uit de verkoop van zaden in 2008, overtreffen.
In 2008 toonde Devgen aan dat zijn hybriden geschikt zijn voor de Filippijnse en Indonesische markten en mogelijks beter presteren dan producten die vandaag op de markt zijn. Devgen is van plan in 2009 zijn hybride rijstbusiness uit te breiden naar deze 2 belangrijke rijstproducerende landen. Cruciale overeenkomsten werden afgesloten om een marktintroductie tegen eind 2009 in goede banen te leiden. Devgen wil voor het creëren van de vraag in deze markten een gelijkaardige strategie als in India volgen. Een business in hybride zaden wordt gedragen door technologie (germplasma, veredeling en traits). Om op het voorfront te blijven investeert Devgen intensief in de ontwikkeling van nieuwe hybriden. De veredelaars binnen Devgen halen hun voordeel uit de integratie van de verschillende onderzoeksplatformen in Kenia, India en de Filippijnen. Zij kunnen tevens rekenen op de ervaring die vanuit Gent wordt bijgebracht met betrekking tot technieken om het veredelingsproces moleculair te
ondersteunen en op daartoe speciaal in Gent ontwikkelde en beheerde IT-systemen ter ondersteuning van het integrale veredelingsprogramma. Belangrijke vooruitgang werd eveneens geboekt op het vlak van Devgen's RNAi technologieplatform alsook bij het uitrollen van de pijplijn van biotech traits voor rijst, gebaseerd op enerzijds bedrijfseigen technologie voor traits en op traits die worden ingelicensieerd van derden. De dossiers voor registratie van Devgen's nematicide in de Verenigde Staten werd zeer recentelijk goedgekeurd en in Europa werd een eerste dossier ingediend. In 2008 werden verder op grote schaal veldtesten uitgevoerd enerzijds om de dossiers verder te onderbouwen en te anticiperen op toekomstige vragen en anderzijds om de agronomische toepassingen en de formulatie van het product verder te optimaliseren. Devgen beoogt een marktintroductie in de Verenigde Staten in 2010. Het onderzoek dat tot op vandaag werd uitgevoerd heeft een aantal opportuniteiten opgeleverd voor toepassing op gewassen die vandaag niet worden behandeld tegen nematoden omdat er geen bruikbare producten beschikbaar zijn. Deze gewassen maken uiteraard deel uit van Devgen's onmiddellijke doelmarkt. Business objectieven 2009
•
• •
Verdubbeling van de omzet in India: o Devgen's markleiderschap in sorghum (#1) verstevigen door verhoogde volumes en door het lancering van een nieuwe generatie premium producten; o Streven naar een top 3 positie in zonnebloem en een top 4 positie in hybride rijst - klaar om door te groeien naar een top 3 positie. o Versterken van onze positie in pearl millet. Lancering van hybride rijst in de Indonesië (2009) en de Filippijnen (2009/2010). Implementatie van belangrijke stappen voor de marktintroductie van het nematicide in de VS, met het oog op verkopen van het product in 2010.
Kerncijfers EUR 000 (behalve netto verlies per aandeel) Inkomsten
H1 2008
2007
9.344
7.284
-6.762
-8.268 -15.030
-7.822
Bedrijfsresultaat voortgezette activiteiten
-7.906
-9.394 -17.300
-8.871
Netto verlies voortgezette activiteiten
490 -7.416
3.498
2008
EBITDA Financieel resultaat
5.846
H2 2008
195
685
1.031
-9.199 -16.615
-7.840
-0,93
-0,47
-8.508
-6.034
Netto verlies per aandeel, voortgezette activiteiten (EUR) Netto verlies stopgezette activiteiten
-4.152
-4.355
Netto verlies voor het jaar voortgezette en -11.568 -13.555 -25.123 -13.874 Stopgezette activiteiten Netto verlies per aandeel voortgezette en stopgezette activiteiten (EUR) Geldmiddelen en kasequivalenten [1]
-1,41
-0,83
34.299 24.218 24.218 43.863
De inkomsten in 2008 bedroegen EUR 9,3 miljoen, een toename met 28% ten opzichte van vorig jaar. De operationele kasstroom (EBITDA) daalde met EUR 7,2 miljoen tot EUR -15,0 miljoen, terwijl het nettoverlies voor het boekjaar opliep tot EUR -16,6 miljoen, in vergelijking met EUR -7,8 miljoen in 2007. Het netto verlies, inclusief stopgezette activiteiten bedroeg EUR 25,1 miljoen in vergelijking met EUR 13,9 miljoen in 2007. De kaspositie van Devgen bedroeg EUR 24,2 miljoen op het einde van 2008. Toelichting bij de financiële resultaten voor 2008 Omzet De totale omzet, ter waarde van EUR 9,3 miljoen, werd volledig gegenereerd door de Agro-afdeling. Dit vertegenwoordigt een toename van 28 % in vergelijking met 2007. De verkoop van zaden vertegenwoordigt EUR 6,1 miljoen van de totale omzet terwijl de inkomsten uit onderzoek en
ontwikkeling EUR 3,2 miljoen bedroegen in vergelijking met respectievelijk EUR 0,3 miljoen en EUR 5,7 miljoen in 2007. Inkomsten uit subsidies bedroegen EUR 0,1 miljoen in vergelijking met EUR 1,3 miljoen in 2007. De afname in inkomsten uit samenwerkingsakkoorden en subsidies werd meer dan gecompenseerd door de inkomsten uit commerciële activiteiten. De verkoop van zaden lag lager in de tweede helft van het jaar dan in de eerste helft van het jaar omwille van het seizoensgebonden karakter van de zaadbusiness. Er werden geen inkomsten gegenereerd uit de stopgezette activiteiten. De afdeling Humane Therapeutica werd eind 2008 stopgezet. In 2007 werd voor deze stopgezette activiteiten nog voor een bedrag van 0,6 miljoen aan subsidies ontvangen. Resultaten Het netto verlies uit de voortgezette activiteiten bedroeg in 2008 EUR 16,6 miljoen, in vergelijking met een verlies van EUR 7,8 miljoen voor dezelfde activiteiten het jaar daarvoor, een toename met EUR 8,8 miljoen. De hogere inkomsten werden dan ook meer dan teniet gedaan door hogere uitgaven voor alle kostencategorieën. De geografische uitbreiding van het bedrijf - hoofdzakelijk in India in 2008 resulteerde in nieuwe inkomsten uit de verkoop van producten voor Devgen. De daarmee gepaard gaande uitgaven waren echter hoger en moeten worden beschouwd als uitgaven voor ontwikkeling in het kader van de marktontwikkeling. Als belangrijkste drijvers aan de kostenzijde identificeren we hogere uitgaven voor onderzoek en ontwikkeling.:
• •
Voor nematiciden zijn de verhoogde uitgaven in relatie tot het uitbesteden van veldproeven in belangrijke mate hiervoor verantwoordelijk; Voor zaden en traits is dit ten dele het gevolg van de geografische uitbreiding naar India, en naar de Filippijnen, waar bijkomende veredelingsstations operationeel zijn, om de hybriden voor de toekomst te ontwikkelen. Tendele is dit ook het gevolg van hogere kosten voor afschrijvingen met betrekking tot O&O (afschrijving van know-how verworven in 2007).
In het verleden waren de inkomsten gegenereerd in het kader van onderzoeks-samenwerkingen bedoeld om in eerste orde de kosten voor O&O te helpen dragen. Vandaag komt het grootste deel van de inkomsten uit de verkoop van producten. Deze inkomsten dekken in eerste orde de kostprijs van de verkochte goederen naast de marketinguitgaven en de lokale algemene en administratieve kosten. Zij dragen nog niet bij in de kosten voor O&O. Het netto verlies van de stopgezette activiteiten bedroeg EUR 8,5 miljoen, in vergelijking met EUR 6,0 miljoen voor dezelfde activiteiten in 2007. Dit is volledig toe te schrijven aan kosten gemaakt voor de afdeling Humane therapeutica voor onderzoek en ontwikkeling, alsook voor algemene en administrative kosten en tenslotte ook de kosten m.b.t. de herstructurering. Het totale nettoverlies voor zowel de voortgezette als de stopgezette activiteiten steeg tot EUR 25,1 miljoen in vergelijking met EUR 13,9 miljoen in 2007.
Toelichting van de uitgaven (incl. afschrijvingen) EUR 000 (uitsluitend voortgezette activiteiten) Kostprijs van de (product-)verkopen Kosten voor onderzoek en ontwikkeling
2008
2007
4,170
390
14,422 10,793
Algemene en administratieve kosten
5,937
5,093
Verkoops- en Marketingkosten
2,381
91
Kasstroom en kaspositie De hoeveelheid kasmiddelen aangewend voor operationele activiteiten in 2008 bedroeg EUR 18,0 miljoen - inclusief EUR 8,1 miljoen aanwending van kasmiddelen voor stopgezette activiteiten - in vergelijking met in totaal EUR 12,7 miljoen in 2007. Kasmiddelen gebruikt voor operationele activiteiten betreft de aanwending van geldmiddelen voor operationele uitgaven ten belope van EUR 22,5 miljoen en de toevoegingen ten belope van EUR 4,5 miljoen ingevolge de vermindering van het werkkapitaal (voornamelijk dankzij lagere voorraad en vooruitbetalingen van distributeurs voor het verkoopsseizoen 2009). Het totaal aan kasmiddelen gebruikt voor operationele activiteiten, inclusief betaalde intresten, bedroeg EUR 18,9 miljoen. Kasmiddelen gebuikt voor investeringsactiviteiten was nihil[2] . De investeringen bedroegen in 2007 in
totaal EUR 1,5 miljoen inclusief EUR 1,0 miljoen voor een resterende fractie in het kader van de acquisitie gerealiseerd in 2007. Deze investeringen werden echter volledig gecompenseerd door ontvangen intresten voor een zelfde bedrag van EUR 1.5 miljoen. De kasstroom ten gevolge van financieringsactiviteiten bedroeg in 2008 EUR -0,7 miljoen, volledig toe te schrijven aan de terugbetaling van financiële schulden. Als resultaat van deze operationele, investerings- en financiële kasstromen werd een netto vermindering van EUR 19,6 miljoen aan kas- en equivalente geldmiddelen genoteerd voor 2008. Devgen's kasmiddelen en kasequivalenten bedroegen op 31 december 2008 EUR 24,2 miljoen, inclusief gerestricteerde kasmiddelen voor een bedrag van EUR 4,8 miljoen in vergelijking met EUR 43,9 miljoen op 31 december 2007, inclusief gerestricteerde kasmiddelen voor een bedrag van EUR 5,0 miljoen en financiële activa bestemd voor verkoop voor een bedrag van EUR 5,0 miljoen. Geconsolideerde balans De balans op 31 december 2008 vertoont een solvabiliteitsratio van (eigen vermogen tov het totaalvermogen) van 71 % (vs. 80% op 31 december 2007). 2008 segment rapportering Gedurende de voorgaande jaren bestond de groep uit 2 operationele business units: Seeds and Crop Technology (of de Agro-afdeling) en de afdeling Humane Therapeutica. De rapportering van de primaire segmentinformatie gebeurde dan ook op deze manier. Op 27 november 2008 werd beslist de afdeling Humane Therapeutica stop te zetten. Deze wordt bijgevolg gerapporteerd onder "stopgezette activiteiten en dus niet langer gerapporteerd als een apart segment. Personeel Op 31 december 2008, stelde Devgen 218 personen te werk in zijn voortgezette activiteiten. In vergelijking met 2007, betekent dit een aangroei met 37 % van het personeelsbestand. Devgen heeft met succes bijkomend ervaren personeel kunnen aantrekken in overeenstemming met de noden van zijn activiteiten. In België stelt Devgen 54 mensen te werk, bestaande uit een onderzoeksteam, dat de onderzoeksactiviteiten wereldwijd ondersteunt en aanvult, samen met de personeelsleden verantwoordelijk voor globale coördinatie op juridische en regulatoir vlak, het beheer van intellectuele eigendommen, IT, financiën en human resources. De toename van het personeelsbestand werd gerealiseerd in het buitenland, hoofdzakelijk in India waar Devgen zijn aantal medewerkers op de loonlijst vergrootte tot 159 per 31 december 2008. Verdere groei in India en Zuidoost Azië wordt verwacht in 2009. Corporate highlights Remi Vermeiren werd benoemd tot voorzitter van de Raad van Bestuur op 25 augustus 2008. Remi Vermeiren vervangt Pol Bamelis die zetelde als voorzitter van de Raad van Bestuur sinds 2007. Financiële verwachtingen voor 2009
•
• •
Omzet: substantiële groei van de verkoop in India, verder ondersteund door marktintroductie in Indonesië en de Filippijnen, zou moeten leiden tot een stijging van de omzet uit productverkopen met 100%, afhankelijk van eventuele fluctuaties van de wisselkoersen. Rekening houdende met inkomsten uit onderzoeks-overeenkomsten, die minimaal moeten leiden tot een vergelijkbaar bedrag als in 2008, zou de totale omzet minstens EUR 15 miljoen moeten bedragen. Uitgaven voor O&O: Devgen blijft gefocust op O&O als de beste manier om zijn toekomstige groei te garanderen. Uitgaven voor O&O, exclusief afschrijvingen zullen ongeveer EUR 10 miljoen belopen. Cash burn voor het jaar, inclusief geplande investeringen en terugbetalingen van leningen (wat toelaat een hoger bedrag aan momenteel gerestricteerde kasmiddelen vrij te maken), wordt geschat op EUR 19 miljoen resulterend in een netto kaspositie van ongeveer EUR 5 miljoen tegen het einde van het jaar (inclusief EUR 1,4 miljoen aan gerestricteerde kasmiddelen gerelateerd aan de leasing van het onderzoeksgebouw in Gent). Het bedrijf onderzoekt op actieve wijze verschillende opties om zijn kaspositie te verstevigen en is ervan overtuigd dat het binnen afzienbare tijd voldoende kasmiddelen kan verwerven om zijn strategie verder uit te
bouwen.
Conference call en webcast Devgen organiseert een conference call op vrijdag 13 maart, 2009 om 11 uur die simultaan zal gebroadcast worden via internet. Dit event is toegankelijk voor publiek via www.devgen.com en via telefoon op +32 (0)2 290 14 07. Indien u vragen wil stellen tijdens de vraag- en antwoordsessie dient u 10 minuten voor de start van de conference call in te bellen. De presentatie wordt opgenomen en zal kort na de conference call beschikbaar zijn op www.devgen.com. Financial calendar 15
mei 2009
Business update H1 2009
1 juni 2009
Jaarlijkse aandeelhoudersvergadering
28 augustus 2009
H1 2009 Resultaten
20 november 2009
Business update H2 2009
Financiële gegevens Meer volledige financiële gegevens voor 2008 zijn beschikbaar op de investor relations sectie van www.devgen.com. Auditor's rapport De commissaris heeft bevestigd dat hij de audit in belangrijke mate heeft voltooid en dat er geen noemenswaardige aanpassingen nodig waren aan de financiële informatie zoals vermeld in dit persbericht. De commissaris DELOITTE BEDRIJFSREVISOREN Vertegenwoordigd door Gino Desmet Over Devgen Devgen is sinds 2005 publiek op Euronext, Brussels (DEVG) en heeft activiteiten in Ghent (België), Kenia, Delaware (US), Singapore, de Filippijnen en Hyderabad (India). In totaal telt Devgen meer dan 200 personeelsleden. Voor meer information over Devgen: www.devgen.com.
Contact information Devgen: Thierry Bogaert, CEO
Wim Goemaere, CFO
Tel. +32 9 324.24.24
Tel. +32 9324.24.24
[email protected]
[email protected]
Dit persbericht kan op de toekomst gerichte verklaringen bevatten met de woorden "anticipeert", "verwacht", "is van plan", "plant", "kan" en "gaat door" alsook gelijkaardige uitdrukkingen. Dergelijke op de toekomst gerichte uitspraken kunnen zowel gekende als ongekende risico's inhouden, onzekerheden en andere factoren en zouden er voor kunnen zorgen dat de actuele resultaten, prestaties of verrichtingen van Devgen materieel verschillend zijn van gelijk welk toekomstig resultaat dat door dergelijke uitspraken verwoord of geïmpliceerd wordt. Deze op de toekomst gerichte uitspraken zijn enkel geldig op de datum van publicatie van dit document. Devgen neemt geen enkele verplichting op zich om dergelijke op de toekomst gerichte uitspraken in dit document bij te stellen conform veranderingen in de verwachtingen, condities of omstandigheden waarop dergelijke uitspraken zijn gebaseerd, tenzij dit geëist wordt bij wet of regelgeving.
[1] Inclusief in pand gegeven geldmiddelen t.b.v. EUR 4,8 miljoen per 31 December, 2008. [2] Een kasinstroom ten belope van EUR 5,0 miljoen, voortvloeiend uit de verkoop van "financiële activa bestemd voor verkoop" wordt hier niet in aanmerking genomen gezien dit bedrag, afwijkend van de IFRS presentatie, reeds mee opgenomen werd in de openingskaspositie - zie ook hierboven.
