Deskundigheidsbevordering Vroegtijdig herkennen van riskant alcoholgebruik bij jongeren Behorend bij het Protocol voor Signalering, Screening en Kortdurende Interventie van Risicovol Alcoholgebruik bij Jongeren van het Partnership Vroegsignalering Alcohol, versie 2, 2014
Deskundigheidsbevordering Vroegtijdig herkennen van riskant alcoholgebruik bij jongeren Behorend bij het Protocol voor Signalering, Screening en Kortdurende Interventie van Risicovol Alcoholgebruik bij Jongeren van het Partnership Vroegsignalering Alcohol, versie 2, 2014
Colofon Dit is een uitgave van het Partnership Vroegsignalering Alcohol in samenwerking met Novadic- Kentron.
Het Partnership Vroegsignalering Alcohol (PVA) is een samenwerkingsverband van Trimbos- instituut, Nederlands Huisartsen Genootschap, Scientific Institute for Quality of Healthcare (IQ Healthcare)/Medische Centrum Radboud Universiteit en het Kwaliteitsinstituut voor de Gezondheidszorg CBO. De coördinatie van het PVA ligt in handen van het Trimbos- instituut. Het PVA wil de hulp aan mensen met beginnende alcoholproblemen een extra impuls geven. Het Partnership Vroegsignalering Alcohol wordt gesubsidieerd door het ministerie van VWS. Ontwikkeling Bernard van ‘t Klooster en Yvonne Ruhl, Novadic-Kentron In opdracht van de Werkgroep Jeugd PVA Eindredactie Liesbeth Naaborgh, Werkgroep Jeugd PVA Bestelinformatie Deze uitgave is te downloaden via www.vroegsignaleringalcohol.nl. Alle producten van het PVA zijn te vinden op deze website.
AF1041
© 2014, Partnership Vroegsignalering Alcohol Alle rechten voorbehouden. Uit deze uitgave kan vrijelijk worden geciteerd, mits met duidelijke bronvermelding.
Inhoudsopgave Voorwoord 1 Opzet van de deskundigheidsbevordering
2
Inhoud van de deskundigheidsbevordering
4
Bijeenkomst 1
4
Bijeenkomst 2
7
Bijlage 1
Verwijzing powerpoint
9
Bijlage 2
Opinieblad
16
Bijlage 3
Signalen van problematisch alcoholgebruik bij jongeren
17
Bijlage 4
Zakkaart
19
Bijlage 5
Voorbeeld standaardglas alcohol
20
Bijlage 6
Voorbeeldcasussen
21
Bijlage 7
Tips gespreksvoering
22
Bijlage 8
Evaluatieformulier
23
Bijlage 9
Literatuur, factsheets, audiovisueel materiaal, websites en bronnen voor feiten en cijfers
25
Voorwoord Preventiemedewerkers van verslavingszorginstellingen kunnen deze deskundigheidsbevordering gebruiken om onder andere (wijk)agenten, jongeren- en straathoekwerkers en medewerkers van sportverenigingen te scholen in het werken met het Protocol voor Signalering, Screening en Kortdurende Interventie van Risicovol Alcoholgebruik bij Jongeren1. De deskundigheidsbevordering biedt handvatten voor: - het uitvoeren van de werkwijze volgens het protocol - het oefenen met de methodiek - het geïnformeerd zijn over de samenwerkingsafspraken in de gemeente. Het is van belang dat een vertegenwoordiger uit het onderwijsveld deelneemt aan de deskundigheidsbevordering. Hierdoor kunnen professionals die jongeren in de vrije tijd setting bereiken en scholen die deelnemen aan de vroegsignalering geïnformeerd worden over: - elkaars werkwijze - de contactpersonen bij iedere organisatie en - de samenwerkingsafspraken die nodig zijn voor de uitvoering van het protocol. De deskundigheidsbevordering voor het voortgezet onderwijs is een herziene versie van de module ‘Signaleren en begeleiden’ van het Project Gezonde School en Genotmiddelen(DGSG). Deze module is in samenwerking met het Partnership Vroegsignalering Alcohol afgestemd op het werken met het Protocol voor Signalering, Screening en Kortdurende Interventie van Risicovol Alcoholgebruik bij Jongeren. Voor docenten en leerlingbegeleiders in het Middelbaar Beroepsonderwijs (MBO) is een e- learning voor vroegsignalering beschikbaar. Bij deze e-learning is het Protocol ook als basis gebruikt. Werkgroep Jeugd Partnership Vroegsignalering Alcohol Utrecht, januari 2014
1
Protocol voor Signalering, Screening en Kortdurende Interventie van Risicovol Alcoholgebruik bij Jongeren, Partnership Vroegsignalering Alcohol, versie 2, 2014: downloadbaar op www.vroegsignaleringalcohol.nl
1
Opzet van de deskundigheidsbevordering Doelgroepen2 Professionals werkzaam in de setting vrije tijd van jongeren (12 – 24 jaar): - politie (wijkagenten– of jeugdagenten) - jongeren- en straathoekwerkers - medewerkers van sportverenigingen. Een vertegenwoordiger uit de setting onderwijs waar vroegsignalering alcohol al plaats vindt of ingevoerd wordt. Denk bijvoorbeeld bij het voortgezet onderwijs aan: - een Zorg en Adviesteam (ZAT) - mentoren - Jeugdgezondheidszorg (JGZ van de GGD) die contact onderhoudt met het onderwijs - zorgcoördinator - leerplichtambtenaar. Voor MBO- onderwijs - leerlingbegeleiders - docenten.
Doelen deskundigheidsbevordering De deelnemers: - beschikken over actuele kennis van de effecten en risico’s van riskant alcoholgebruik bij jongeren - kennen signalen van risicovol gebruik en oefenen met signalering hiervan - hebben inzicht in de eigen taken en verantwoordelijkheden met betrekking tot het signaleren van (risicovol) alcoholgebruik bij jongeren - hebben inzicht in de taken en verantwoordelijkheden van andere organisaties met betrekking tot de functie signaleren van (risicovol) alcoholgebruik bij jongeren - maken kennis met motiverende gespreksvoering en oefenen gespreksvaardigheden hierin - zijn op de hoogte van de lokaal gemaakte samenwerkingsafspraken.
Duur deskundigheidsbevordering Twee bijeenkomsten van 2.5 uur.
2
2
Een effectief protocol is alleen realiseerbaar als ook een vertegenwoordiger vanuit de onderwijssetting deelneemt aan de training.
Voorbereiding voor de uitvoering van de deskundigheidsbevordering 1. Afstemming Tussen trainer en beleidsmedewerker die verantwoordelijk is voor de implementatie van het Protocol voor Signalering, Screening en Kortdurende Interventie van Risicovol Alcoholgebruik bij Jongeren, versie 2, 2014 over: - verwachtingen - planning deskundigheidsbevordering (let op voldoende tijd tussen de data van de twee bijeenkomsten i.v.m. de huiswerkopdrachten) - deelnemende organisaties - werving van de deelnemers - kosten van de deskundigheidsbevordering (inclusief de kosten van de inzet van een acteur voor de training).
2. Gesprek met 1 of meerdere toekomstige deelnemer(s) van de training Inventarisatie van stand van zaken bij professionals m.b.t. vroegsignalering en behoeften en wensen.
3. Deelnemers De deelnemers - zijn in het bezit van het Protocol Signalering, Screening en Kortdurende Interventie van Risicovol Alcoholgebruik bij Jongeren, versie 2, 2014 - ontvangen een leeswijzer met een huiswerkopdracht voorafgaande aan de deskundigheidsbevordering (per e- mail).
3
Inhoud van de deskundigheidsbevordering Bijeenkomst 1 Leerdoelen voor de deelnemers 1. Beschikken over actuele kennis van de effecten en risico’s van riskant alcoholgebruik bij jongeren 2. Kennen signalen van risicovol gebruik en oefenen met signalering hiervan 3. Hebben inzicht in de eigen taken en verantwoordelijkheden met betrekking tot het signaleren van (risicovol) alcoholgebruik bij jongeren 4. Zijn op de hoogte van de samenwerkingsafspraken in de gemeente.
Programma Bij de bijeenkomst is een PowerPoint beschikbaar (Bijlage 1).
1. Opening: 20 minuten - Welkom en kennismaken - Korte toelichting op het programma van de deskundigheidsbevordering - Leerwensen deelnemers inventariseren en toelichten bij welk onderdeel deze aan de orde komen.
2. Kader ‘risicovol alcoholgebruik bij jongeren’: 45 minuten - - - - -
Huidig drinkgedrag van Nederlandse jongeren en bij voorkeur ook in de eigen regio Risico’s van overmatig alcoholgebruik voor het individu en de omgeving Toelichting op de leeftijdsverhoging naar 18 jaar Actuele informatie over drinkadviezen aan jongeren Bespreking: hoe kunnen signaleerders in de praktijk omgaan met het drinkadvies aan jongeren? (Zie Protocol,Hoofdstuk 1, paragraaf 1.3, blz. 9 en 10)
Materiaal Audeovisueel: Dvd Comazuipen, DVD Nuchter Zat! of DVD Alcohol, nuchtere programma’s (Bijlage 9).
3. Protocol voor Signalering, Screening en Kortdurende Interventie van Risicovol Alcoholgebruik bij Jongeren: 20 minuten - Toelichting op het protocol (ontstaansgeschiedenis en werken met het protocol). - Gelegenheid tot vragen en opmerkingen van de deelnemers over het protocol.
Materiaal Protocol voor Signalering, Screening en Kortdurende interventie van Risicovol Alcoholgebruik bij Jongeren, versie 2, 2014 (downloadbaar op www.vroegsignaleringalcohol.nl)
4
Pauze: 15 minuten 4. Opiniespel: 15 minuten In het opiniespel staat de vraag ‘wat is voor mij de meest en minst toelaatbare situatie?’ centraal. Deelnemers reflecteren over eigen waarden en normen ten aanzien van hun taak ‘vroegtijdig signaleren risicovol alcoholgebruik bij jongeren’ aan de hand van concrete uitspraken. Door de uitwisseling met andere deelnemers komen overeenkomsten en verschillen aan de orde.
Materiaal Opinieblad (Bijlage 2)
5. Signalen riskant alcoholgebruik bij jongeren: 30 minuten De trainer deelt voor onderstaande opdracht de groep in tweetallen in.
De opdracht Inventariseer de signalen die kunnen wijzen op riskant alcoholgebruik van jongeren. Gebruik hierbij de volgende aandachtspunten: • De hoeveelheid alcohol die een jongere drinkt (drug / middel); • De kwetsbaarheid van de jongere voor alcohol (set / persoon); • De situatie waarin het gebruik plaatsvindt (setting / omgeving). • Zichtbare gevolgen van alcoholgebruik (fysieke signalen & gedragsindicaties)
Plenaire nabespreking Inventariseer de signalen van de subgroepjes, geef achtergrondinformatie over signalen en signaleren met behulp van de Signalenlijst en de zakkaart.
Materiaal: - Signalenlijst (Bijlage 3) - Zakkaart (Bijlage 4) - Voorbeeld standaardhoeveelheden alcohol (Bijlage 5)
6. Belemmeringen: twijfels en dilemma’s: 15 minuten Opdracht Iedere deelnemer bedenkt één knelpunt dat een belemmering vormt bij zijn of haar vroegsignaleringstaak en noteert deze.
Plenaire bespreking Een aantal knelpunten bespreken en uitwisselen welke oplossingen hiervoor mogelijk zijn. Kies i.v.m. de beperkte tijd voor die knelpunten waar: - de deskundigheidsbevordering aan bij kan dragen of - de samenwerking tussen de organisaties aan bij kan dragen.
5
7. Evaluatie, huiswerkopdracht en afsluiting: 15 minuten Evaluatie Kijk bij de evaluatie terug op de leerwensen van de deelnemers.
Toelichting op huiswerkopdrachten Opdracht 1 Zelftest Ga naar de website www.watdrinkjij.nl en vul samen met een jongere de zelftest in die op de betreffende site staat. Vragen: Wat was de reactie van de jongere op de test?
Wat vond je zelf van de testuitslag? De volgende bijeenkomst breng je de ervaring met deze opdracht in.
Opdracht 2 Sociale kaart Noteer voor de volgende bijeenkomst: 1. Met welke organisaties rondom jongeren werk je al samen? 2. Is er een speciaal jongerenoverleg in je gemeente en welke organisaties nemen daar deel aan?
Opdracht 3 Beschrijf een praktijksituatie van een jongere waar je vragen of zorgen over het alcoholgebruik hebt/had. Maak hierbij gebruik van de volgende vragen: - korte beschrijving van jongere en zijn achtergrond of de situatie waarin je de jongere tegenkwam - welke signalen zie je direct waarneembaar (fysieke tekenen van overmatig alcoholgebruik) en welke met betrekking tot gedrag, het middel, de persoon en de omgeving? - wat zijn risico- en beschermende factoren? - welke twijfels, dilemma’s en/of belemmeringen merk je bij jezelf ten aanzien van deze situatie? - wat denk je dat er moet gebeuren? - hoe ga je in deze situatie om met de jongere?
6
Opdracht 4 Lezen van achtergrondinformatie - de informatie over het bespreken en doorverwijzen (Protocol, Hoofdstuk 2, paragraaf 2.2., blz. 17- 22)
Bijeenkomst 2 Leerdoelen voor de deelnemers Hebben inzicht in de taken en verantwoordelijkheden van andere organisaties met betrekking tot de functie signaleren van ( risicovol) alcoholgebruik bij jongeren. Maken kennis met motiverende gespreksvoering en oefenen hun gespreksvaardigheden hierin.
Programma Bij de bijeenkomst is een PowerPoint beschikbaar (Bijlage 1).
1. Opening: 30 minuten - Welkom en toelichting programma - Bespreken huiswerkopdrachten 1. De zelftest Bespreek bij de terugkoppeling van de opdracht wat deelnemers opviel aan de reactie van de jongere op de test en wat deelnemers zelf van de uitslag van de test vonden. Licht tot slot toe wanneer een jongere verwezen kan worden naar deze zelftest (zie samenvatting van het protocol, Hoofdstuk 2, figuur 1, blz. 11). 2. Sociale kaart Bespreek de contacten of samenwerking met andere organisaties rondom jongeren Is er een speciaal jongerenoverleg in de gemeente en wie nemen daaraan deel? Is er aandacht voor vroegsignalering van alcoholproblemen bij jongeren?
2. Motiverende gespreksvoering: theorie 20 minuten, oefenen 65 minuten, Pauze: 15 minuten Korte inleiding op de theorie Wat is motivatie en hoe kun je motivatie beïnvloeden (Prochaska en diClemente)
Oefenen met praktijksimulaties Deelnemers oefenen gespreksvoering met jongeren over hun riskant alcoholgebruik. Bij voldoende budget van de gemeente wordt een trainingsacteur ingezet. met een acteur die een jongere speelt. Hierbij kan gekozen worden uit de volgende onderdelen van het protocol - Signaal bespreken met de jongere - Uitvragen alcoholgebruik - Motiveren van jongere voor een preventief contactmoment met een professional - Jongere verwijzen (motiveren ook) om een zelftest te doen op internet.
Afsluiting Deel de ‘Tips voor het voeren van een gesprek’ uit Geef een artikel mee met achtergrondinformatie over motivatie.
Materiaal: - Zakkaart (Bijlage 4) - Voorbeeldcasussen (Bijlage 6) of eigen voorbeeldsituatie van een jongere die de acteur kan spelen (zie huiswerkopdracht 3 voor tweede bijeenkomst) - Tips voor het voeren van een gesprek (Bijlage 7). - Artikel met achtergrondinformatie over motivatie (voor bronnen zie Bijlage 9)
7
3. Evaluatie (mondeling en schriftelijk) en afsluiting: 20 minuten Materiaal: Evaluatieformulier deelnemers (Bijlage 8)
8
Bijlage 1
PowerPoint
Op www.vroegsignaleringalcohol.nl is de powerpoint behorend bij deze deskundigheidsbevordering als download beschikbaar.
1
2
3
4
5
6
9
10
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22 11
12
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38 13
14
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54 15
Bijlage 2
Opinieblad
Het opiniespel Normen en waarden zijn van invloed als het gaat om de vraag ‘Is dit riskant alcoholgebruik?’ Zelfs al bij het wel of niet signaleren van een vermoeden van riskant alcoholgebruik kunnen eigen waarden en normen een rol spelen.
Doel Met dit opiniespel komen de deelnemers hun eigen waarden en normen op het spoor die van invloed zijn op hun kijk op en beoordeling van riskant alcholgebruik bij jongeren.
Nabespreking Aan de hand van de verdeling op het speelveld is het mogelijk te zien hoe de meningen liggen in de groep. Bevraag elkaar op verschillen. Zodoende kan discussie ontstaan. Het zal duidelijk zijn dat het waarderen van situaties (al of niet riskant alcoholgebruik) veelal beïnvloed wordt door individuele normen en waarden van de deelnemers. Waarschijnlijk zal dat in de eigen werksituatie ook het geval zijn. Als de deelnemers klaar zijn met de discussie over één opinieblad schrijft één van deelnemers een slotconclusie op die later plenair met de hele groep gedeeld kan worden.
Instructie Wat is voor jou de meest/minst zorgwekkende situatie met betrekking tot risicovol alcoholgebruik bij jongeren? Geef bij onderstaande situaties aan welke situatie jij het MEEST (met een + teken) en welke situatie je het MINST (met een – teken) toelaatbaar vindt.
Suzanne (14 jaar) wordt gesnapt Na afloop van het schoolfeest met een blikje Smirnoffice op het weet Nadine (17 jaar) de speelveldje in de wijk. volgende ochtend niet meer precies wat er is gebeurd, wel of niet gezoend of meer?
Jurgen (12 jaar) zit in de brugklas VWO. Hij heeft van zijn spreekbeurt alcohol en jongeren een volledige scriptie geschreven.
16
Jeroen en Mathijs (18 jaar) raken tijdens het stappen bij een opstootje betrokken. Jeroen heeft een paar dagen later blauwe plekken rond zijn knokkels.
Bijlage 3 Signalen van problematisch alcoholgebruik bij jongeren3 • • • •
De hoeveelheid alcohol die een jongere drinkt (drug / middel); De kwetsbaarheid van de jongere voor alcohol (set / persoon); De situatie waarin het gebruik plaatsvindt (setting / omgeving). Zichtbare gevolgen van alcoholgebruik (fysieke signalen & gedragsindicaties)
De hoeveelheid alcohol en drinkgedrag • • • • • • • • • • • •
Gebruikt de jongere alleen alcohol of ook andere middelen? Hoe vaak drinkt de jongere? Op welke tijdstippen? Alleen ‘s avonds, of ook ‘s ochtends? Hoeveel glazen? Waar drinkt de jongere? Tijdens uitgaan of ook op school? Met wie? Is er druk vanuit vriendengroep? Drinkt jongere ook alleen op zijn kamer? Drinken om van stemming te veranderen Glas snel leegdrinken Niet genoeg hebben aan 1 of 2 drankjes Stevig indrinken Binge-drinken: in korte tijd 5 of meer glazen drinken Comazuipen (drinken tot je neervalt) en alcoholvergiftiging (bewusteloosheid)
Fysieke signalen • • • • • • • • • •
Regelmatig aangeschoten of dronken zijn Regelmatig kater, ‘s morgens duf en beroerd Verwijde pupillen Dranklucht (’s morgens en na het weekend) Maag-darmklachten Gewichtsverandering Zweten, trillen, zenuwachtigheid (onthoudingsverschijnselen) Black-out: stoornis korte termijngeheugen (vaak voorkomend) Slechter kunnen concentreren en slechter geheugen Vermoeidheid/algehele malaise door slaapproblemen
Gedrag en stemming • • • • • • • •
Lollig en/of stoer en/of handtastelijk gedrag Ontwijkend, onzeker, vaag, onbereikbaar Zich snel aangesproken voelen, slachtoffer voelen Overmoed Sterke stemmingswisselingen Agressief Somber, depressief, suïcidaal Schaamte
Gevolg gedrag/stemming • • • • 3
Ervoor zorgen genoeg geld te hebben om te kunnen drinken (in weekend) Drank wegnemen uit voorraad (van ouders) Agressieve uitbarstingen, antisociaal gedrag Geweld (zowel slachtoffer als dader tijdens het uitgaan)
Bron: Novadic- Kentron en Protocol
17
• • • • • •
Vaker onveilige en/of ongewenste seks Rijden onder invloed/strafblad Niet nakomen afspraken, spijbelen, vaak te laat komen Slechtere schoolprestaties Ambitieniveau daalt Ongelukken en vage ongelukjes
Omgeving/reactie/gevolg: • • • • • • • • • •
Hoe komt de jongere aan alcohol? Zelf kopen (leeftijdsgrens!), via vrienden of ouders? Drinken vrienden en ouders (te)veel alcohol? Zijn de ouders gescheiden of spelen er relatieproblemen? Hebben mensen uit de omgeving van de jongere bezorgdheid geuit over de jongere (ouders, vrienden, docenten, collega’s van werk of bijbaan?) Ruzie met vrienden, familie en omgeving Verlies van sommige relaties en vriendschappen Achteruitgang kwaliteit relaties Geldproblemen In potentie aanwezige kwaliteit komt niet of minder uit de verf Toekomstperspectief minder rooskleurig
Persoon • Geslacht (jongens drinken meer en vaker dan meisjes) • Leeftijd (alcoholgebruik neemt toe met de leeftijd) • Opleidingsniveau (VMBO en MBO scholieren drinken meer, vaker en op jongere leeftijd dan HAVO/VWO scholieren) • Lage sociaal economische status • Hebben de ouder(s) zelf problemen met middelengebruik, dronk de moeder tijdens de zwangerschap of zijn er psychische problemen bij de ouder(s)? • Vertonen van antisociaal gedrag, agressie etc. • Experimenterende persoonlijkheid, zoeken naar wat nieuw of spannend is
18
Bijlage 4
Zakkaart
Vragen Sinds wanneer drink je alcohol? Op welke leeftijd dronk je voor het eerst alcohol? Hoe vaak drink je alcohol? (Bijvoorbeeld elke week, op welke dagen in de week, maandelijks, minder dan maandelijks?) Hoeveel drink je dan meestal? (Aantal glazen per keer) Drink je wel eens veel alcohol op één avond? Hoeveel vind jij veel? Heeft iemand wel eens een opmerking gemaakt over je alcoholgebruik? (Ouders, familie of vrienden) Maken andere mensen zich zorgen om je alcoholgebruik en vinden ze dat je minder zou moeten drinken? (Ouders, familie, vrienden of ander iemand)
Figuur 1: Samenvatting protocol
Signalering
Aanwijzingen voor problematisch alcoholgebruik op één of meer van de volgende gebieden: • Gedragsindicaties • De hoeveelheid alcohol die een jongere drinkt (middel) • De kwetsbaarheid van de jongere voor alcohol (persoon) • De situatie waarin het gebruik plaatsvindt (omgeving)
Bespreken
• Signaal bespreken met jongere • Alcoholgebruik uitvragen
Doorverwijzen
Jongeren die niet voldoen aan de richtlijnen voor aanvaardbaar alcoholgebruik: • Motiveren voor een preventief contactmoment met een proffesional
Preventief contactmoment
1. Vermoeden bevestigen of ontkrachten (audit) 2. Probleeminventarisatie 3. Probleemherkenning
4. Kortdurende interventie
Zorg
Jongeren die voldoen aan de richtlijnen voor aanvaardbaar alcoholgebruik: • Verwijzen naar websites voor informatie over alcohol • www.watdoetdrank.nl • www.watdrinkjij.nl • www.yourmainstage.nl
bij ontkrachting
bij zware problematiek
Bij zware problematiek doorverwijzen: • Gespecialiseerde hulpverlening • Zelfhulp • Behandeling via internet (e-health)
19
Bijlage 5
20
Voorbeeld standaardglas alcohol
Bijlage 6
Voorbeeldcasussen
Casus Marloes (vrije tijd setting) Marloes (17 jaar) komt ieder weekend in het jongerencentrum. Daar verzamelen de vriendengroep zich om vervolgens na sluitingstijd zich te storten in het nachtelijk uitgaansleven. Je merkt de laatste weken dat er in de vriendengroep wat gaande is. Een aantal zijn stevige drinkers en Marloes hoorde daar niet bij. Je merkt dat zij van incidentele drinker de laatste weken al behoorlijk aangeschoten komt bij het jongerencentrum. Je maakt je zorgen om de forse toename van het drinkgedrag van Marloes en besluit een juist moment af te wachten om hierover met haar in gesprek te gaan.
Casus Luuk (schoolse setting) Luuk (15 jaar) is iedere maandag nauwelijks aanspreekbaar op school. Hij ruikt in de ochtenduren naar alcohol. Tot nu toe heb je niet anders gedaan dan hem op maandagochtend verzocht achter in de klas te laten plaatsnemen. Je merkt de laatste weken dat zijn maandaggedrag verslechtert. Je gaat bij je collega’s te rade om je signaal te bespreken. Op basis van deze collegiale consultatie besluit je met Luuk in gesprek te gaan.
21
Bijlage 7
Tips gespreksvoering4
Gesprek met jongere die overmatig/problematisch drinkt Vooraf: Ga allereerst na wat uw (professionele) taak/ rol is en welke relatie/ verhouding u heeft met de jongere. Geef dan duidelijk de reden aan van het gesprek.Vraag toestemming aan de jongere om over het onderwerp te praten. En hoe u iets zegt is minstens zo belangrijk als wat u zegt (‘het is de toon die de muziek maakt’). Problemen hoeven niet onmiddellijk onderkend te worden door de jongere. Benoeming van signalen kunnen ook een aanzet geven tot verder nadenken (‘Keulen en Aken zijn ook niet op een dag gebouwd’).
Houding • Jongere niet veroordelen, gedrag eventueel wel afwijzen • Niet moraliseren of preken • Laat de verantwoording bij de jongere
Gesprek • Kaart problemen zo vroeg mogelijk aan • Benoem concreet gedrag (meerdere signalen) • Vraag of dit gedrag onderkend wordt en waar dit mee te maken heeft • Sluit aan bij ervaringen van de jongere • Vraag naar voordelen en eventuele nadelen van drankgebruik voor jongere zelf • Laat rustpauzes vallen, dit kan de jongere aanzetten tot actief meedenken • Stel grenzen en houdt u daar aan • Los geen problemen voor de ander op • Laat jongere in kwestie zelf met voorstellen komen • Maak eventueel een contract met afspraken door beiden te ondertekenen
Tips • Praat nooit over drankgebruik met iemand onder invloed • Vermijd welles/nietes discussies • Benoem concreet (alcohol gerelateerd) gedrag, geef ruimte voor een reactie, de jongere kan het gedrag onderkennen, maar de relatie met drank nog even niet zien, kom daar later op terug • Overleg met collega’s en leiding 4
22
Bron: Novadic- Kentron
Bijlage 8
Evaluatieformulier
Algemene indruk In welke mate heeft de deskundigheidsbevordering aan uw verwachting voldaan? ❍ Goed ❍ Ruim voldoende ❍ Voldoende ❍ Onvoldoende Toelichting: ...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
Hoe beoordeelt u de organisatie van deze deskundigheidsbevordering? ❍ Goed ❍ Ruim voldoende ❍ Voldoende ❍ Onvoldoende Toelichting: ...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
Inhoud Hoe beoordeelt u de deskundigheidsbevordering in zijn algemeenheid? ❍ Goed ❍ Ruim voldoende ❍ Voldoende ❍ Onvoldoende Toelichting: ...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
Hoe beoordeelt u de praktische toepasbaarheid van de leerstof? ❍ Goed ❍ Ruim voldoende ❍ Voldoende ❍ Onvoldoende Toelichting: ...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
23
Heeft u voldoende aangereikt gekregen om de werkwijze van het ‘ Protocol voor Signalering, Screening en Kortdurende interventie van risicovol alcoholgebruik bij jongeren’ in te bedden in uw werkpraktijk? ❍ Voldoende ❍ Onvoldoende Toelichting: ...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
De manier waarop de deskundigheidsbevordering werd aangeboden Hoe beoordeelt u de manier waarop de trainer (s) de deskundigheidsbevordering hebben gegeven? ❍ Goed ❍ Ruim voldoende ❍ Voldoende ❍ Onvoldoende Toelichting: ...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
Het ingevulde formulier graag aan de trainer geven. Hartelijk dank voor het invullen van het formulier!
24
Bijlage 9
Literatuur, factsheets, audiovisueel materiaal, websites en bronnen voor feiten en cijfers
Literatuur Motiverende gespreksvoering in de gezondheidszorg Gedragsverandering als je maar 7 minuten hebt W.R.Miller en S. Rollnick Uitgegeven bij Ekklesia isbn : 9789075569476
Motiverende gespreksvoering Een methode om mensen voor te bereiden op verandering W.R. Miller en S. Rollnick Uitgegeven bij Ekklesia isbn : 9789075569391
Factsheets Downloadbaar op www.stap.nl • Factsheet Alcoholreclame in de bioscoop (2010) • Factsheet Alcoholintoxicaties bij jongeren in Nederland 2007-2009 (2010) • Overzicht leeftijdsgrenzen voor alcoholverkoop in EU (2010) • Factsheet Keten en Hokken (2009) • Factsheet Doorschenken in de Nederlandse horeca (2008) • Factsheet Bekendheid en waardering alcoholmerken bij jongeren onder de 16 jaar (2008) • Factsheet Hoe organiseer ik een ouderavond over alcohol? (21 jan 2008) • Factsheet Blootstelling aan alcohol op TV leidt tot verhoogde alcoholconsumptie (2007) • Factsheet Invloed Alcoholincidenten op drinkgedrag jongeren (2007) • Factsheet Wat maakt alcohol aantrekkelijk voor jongeren? (2007) • Factsheet Alcohol in soaps gerelateerd aan drinkgedrag van jongeren (2006) • Factsheet Jongeren onder de 16 jaar en het aanbod van alcohol (2006)
Audiovisueel materiaal DVD Comazuipen VARA, Zembla, 2007 In de aflevering ‘Comazuipen’ van ZEMBLA is onder meer het verhaal te zien van de 13-jarige Jimmy die op een dinsdagmiddag in coma raakte nadat hij één liter Safarilikeur had gedronken. Kinderarts Van der Lely: ‘Het wachten is op de eerste jongere die zich dooddrinkt.’ ZEMBLA filmde op de speciale alcoholpoli voor kinderen die begin dit jaar door dr. Van der Lely en psycholoog M. de Visser werd opgericht in het Delftse Reinier de Graaf Ziekenhuis. De alcoholpatiëntjes worden daar medisch onderzocht en er volgen gesprekken met ouders en het kind. In deze ZEMBLA-aflevering ook aandacht voor de 14-jarige Suzanne die in coma raakte nadat ze, samen met haar vriendinnen, een fles perenlikeur, wat whisky en bier had gedronken. Zij vertelt dat ze sinds het incident leerproblemen heeft. Haar ouders zijn weliswaar geschrokken, maar vinden het nog steeds normaal dat kinderen op die leeftijd thuis af en toe meedrinken. Onderzoekers waarschuwen voor de desastreuze gevolgen van alcohol voor de ontwikkeling
25
van de hersenen. In Amerika lopen de wetenschappers voorop met hun onderzoeken naar het effect van alcohol op het jonge brein. Duur: 34 minuten.
DVD Nuchter zat! GGD Gelre-IJssel, 2007 In het kader van het project: Alcoholmatiging jeugd in de Achterhoek is de 4-delige serie Nuchter zat! gemaakt in samenwerking met de acht Achterhoekse gemeenten, politie, justitie, IrisZorg, NIGZ en GGD Gelre-IJssel. De volgende thema’s worden besproken: - wat merken we van het te jong en te veel alcohol drinken in de Achterhoek? - waar en hoe gaan jongeren uit? - wat gebeurt er op straat? - wat is de rol van de ouders? - wat weten we over het alcoholgebruik van jongeren? Vier jongeren in de leeftijd van 13-18 jaar stellen deze en andere vragen en gaan in de Achterhoek op zoek naar het antwoord. Bijgevoegd: handleiding met informatie over doelgroepen, inhoud, kennisquiz, discussiepunten en achtergrondinformatie. Duur: 20-25 minuten. DVD Alcohol, nuchtere programma’s Deze dvd bestaat uit twee afleveringen van circa 20 minuten. De programma’s geven informatie over alcohol, willen jongeren bewust maken van de risico’s van (teveel) alcohol en laten zien welke keuzes jongeren hebben als het gaat om wel en niet drinken. Voor leerlingen van klas 2 en 3 van het voortgezet onderwijs. Prijs € 32,50 Bestelinformatie: Teleac, 035 - 6293456 http://www.schooltv.nl/index.jsp?project=1555261
Websites Regionale websites alcoholpreventieprojecten jongeren en www.watdrinkjij.nl www.alcoholinfo.nl www.drankjewel.nl www.watdoetdrank.nl
Bronnen voor feiten en cijfers Landelijke informatie: Nationale Drug Monitor, Jaarbericht 2012, Samenvatting (bladzijde 17 t/m 30) en Hoofdstuk 7 Alcohol (bladzijde 203 t/m 235). Te downloaden via www.trimbos.nl/webwinkel met artikelnummer AF1196.
Regionale informatie: Zie de GGD JeugdMonitor.
26
27
