DENK LIEVER AAN ABEL!

Wilt u voorlezing van deze preek in uw gemeente even melden via [email protected]? ______________________________

Vergeet de dinosaurussen

DENK LIEVER AAN ABEL! [1] Gemeente van onze Heiland, Mensen hebben een diepe behoefte om terug te denken aan heel vroeger. Ze hebben dat altijd gedaan. [2] Wanneer de mensen in onze eigen tijd terugdenken aan de eerste tijd van deze wereld, komen al gauw dinosaurussen in beeld. Zij zijn tegenwoordig erg populair. Hele themaparken en sites zijn er aan gewijd. Je kunt figuren van ze krijgen in de speelgoedwinkel. En je bent knap wanneer je alle soortnamen uit je hoofd kunt opzeggen. [3] Dinosaurussen laten mensen vandaag terugdenken aan heel vroeger. Hoe het was in het begin voordat wij er waren. Dat geeft een romantisch gevoel. * De bijbel laat ons ook terugdenken aan heel vroeger. Maar de bijbel geeft een heel ander verhaal. Zij leert ons dat de geschiedenis begint met dagen van mensen, niet met eeuwen van dinosaurussen. En eigenlijk zijn mensen minder romantisch: daar zijn er nog zoveel van! En zoveel soorten![4] Sommige van die mensen vallen op: zij hebben een grote echo in de geschiedenis. In onze eigen tijd zijn dat de filmsterren, de voetballers, vele schrijvers, een aantal filmregisseurs en sommige politici. Wanneer je wat verder terug gaat in de tijd neemt het aantal bekende mensen snel af. Een paar beroemde schrijvers en musici, verder nog sommige koningen en veldheren. En wanneer je nóg verder terug gaat in de tijd, blijven alleen een paar veldheren en een paar religiestichters over. En daarachter wordt het steeds stiller. Het begin is volgens velen zelfs heel stil: een oerknal en verder miljoenen jaren nog niets. Daarom vullen de mensen die stille leegte in hun voorstelling met wat rondschuifelende dinosaurussen. De bijbel begint heel anders.[5] Dat is belangrijk voor ieder die gelooft in God en in de waarheid van de profetische Schriften. De bijbel vertelt ons over het échte begin. [6.1] Daar begint de geschiedenis met mensen in een levend paradijs. Aan het begin van die geschiedenis staat het Woord van God: een Stem die spreekt. En door die

Copyright 2007 ? www.vanbruggenpreken.nl

Pagina

1 of 9

Stem die klinkt, werden in zes dagen maan en sterren, land en zee, fluitende vogels, knorrende dieren en pratende mensen gemaakt. Er is dus direct in het begin al heel veel te horen geweest in Gods wereld: stemmen van God en van mensen en helaas ook van de slang.[6.2] * Helemaal in dat begin van de geschiedenis van deze aarde werd ook het huilgeluid gehoord van een baby. Eén van de eerste babies op de aarde. Hij was een schriel jongetje. Daarom noemden zijn ouders hem ,,Zuchtje´´ (Hèbel of Abel). Verder horen we weinig over deze jongeman: hij is al vroeg vermoord door zijn broer. We lezen niets over een huwelijk of over kinderen. Alleen maar dat hij geboren werd en vermoord.[6.3] In de eerste tijd van de geschiedenis van deze aarde is er niet de stilte van de evolutie of het schuifelen van de dinosaurussen, maar aan het begin zijn er stemmen en er valt opeens ook stilte na een menselijke moord! Zoń vroeg verhaal is niet erg strelend voor ons als mensen. Het laat verder ook niets na in de geschiedenis. Abel lijkt een kort en doodlopend spoortje. Wat valt er nu over hem te zeggen? Hoogstens wordt hij nog eens een keer genoemd als slachtoffer: de vermoorde onschuld, ten prooi gevallen aan de haat van zijn broer. Verder denk ik dat jullie dinosaurussen beter kennen dan Abel en ze ook boeiender vindt. En dat jullie het niet vaak over Abel hebben, of eigenlijk nooit. Wanneer hoor je zijn naam nu ooit noemen? * Daarom is het nu zo opvallend dat de schrijver van Hebreeën hem wél noemt. We vinden in deze brief in hoofdstuk 11 een lijst van geloofsvoorgangers. We worden uitgenodigd om ons op te trekken aan deze ,,ouden´´ aan wie een goed getuigenis is gegeven. En dan volgt een hele optocht van zulke heiligen.[6.4] Maar wie zou u nu als eerste hebben opgesteld in deze stoet? Wie had u gekozen als vaandeldrager in deze optocht? Waarschijnlijk zou u Abraham in het voorste gelid hebben opgesteld. Dat is toch de oervader van alle gelovigen! Of misschien had u Noach gekozen: de oervader van de tegenwoordige mensheid. Maar ik weet wel zeker dat niemand van ons hier aan de naam Abel zou hebben gedacht. Toch begint vers 4 met hem. We lezen het volgende: ,,Over Abel wordt lovend gesproken.´´ En de schrijver zegt ook dat je hem nog altijd kunt horen, wanneer je goed luistert. ,,Zijn stem klinkt nog steeds, ook al is hij gestorven´´.[6.5] * Is dat niet vreemd? ,,Zijn stem klinkt nog steeds´´. Het staat er duidelijk. Maar hoort u dat ook? U zegt misschien: ,,Abel? Nooit gehoord. Nooit ván gehoord.´´ Maar dan moeten wij misschien wel eens scherper luisteren dan we gewend zijn. Dan moeten we eens ons best doen om de stemmen van het begin op te vangen in plaats van ons te vergapen aan de plaatjes die we zelf gemaakt hebben van dinosaurussen. Verkijk je niet, maar luister eens heel goed! In Westerbork hebben we het grootste radiotelescoopsysteem ter wereld om met heel veel moeite het heel verre geluid van de sterren op te vangen. Wat geven we ons een moeite om geluid op te vangen dat niemand overdag hoort! Waarom zijn wij dan ook eens niet heel stil om heel in de verte


Pagina

2 of 9

het geluid van Abel op te vangen? Hij is de moeite waard. Hij is geen speelgoed van vroeger, maar voorganger vanouds. Vaandeldrager, ver vooraan in onze menselijke optocht! Wees vandaag nu eens even heel stil en vang zijn stem op! [7] DENK LIEVER AAN ABEL! 1.Hij offert 2.Hij gelooft 3.Hij leeft

1. Hij offert [8] Hoe langer het geleden is, hoe meer de mensen alleen nog maar bekend blijven door hun prestaties. Door de grote stad die ze bouwden of door de grote veroveringen die ze deden. Door de bijzondere muziek of beeldhouwwerken die ze nalieten. Zo bleven de zonen van Lamech lang geleden bekend omdat Jabal veel betekende voor de ontwikkeling van het wonen in tenten, Jubal voor hen die op lier en fluit spelen en Tubal-Kaïn voor hen die brons en ijzer bewerken. Dat waren mannen van naam! Ze lieten wat na. Maar wat is de betekenis van Abel? Hij bracht een offer. En als er nu één ding is dat niets lijkt te betekenen voor de evolutie van de mensheid en de ontwikkeling van de cultuur, dan is het wel een offer. Het offer is voor geen mens. Het laat slechts as na. Het vergaat in rook. Wat heeft de mensheid aan een offer?[9.1] Dat vragen de mensen zich vandaag dan ook af wanneer u naar de kerk gaat om te zingen voor God en om te luisteren naar zijn woord. U noemt dat het offer van de eredienst. Maar daar wordt de wereld toch niets anders van? Welke betekenis heeft dat nu voor de verbetering van de wereld? Welke bijdrage levert dat nu aan de cultuur? In de kerk raak je je tijd wel kwijt, maar er wordt niets gecreëerd, er lijkt ook niets van over te blijven. Zo gaat dat met offers! Waarom wordt Abel genoemd wanneer we niet meer van hem weten dan dat hij offerde? * Het antwoord is dat hij een bijzonder offer bracht, een beter offer dan Kaïn. Er staat tenminste in Genesis 4:4-5 ,,De HERE merkte Abel en zijn offer op, maar voor Kaïn en zijn offer had Hij geen oog´´. Het éne offer is het andere niet. Dat van Abel viel op. Daarom zegt de schrijver van Hebreeën dat Abels offer ,,beter´´ was. [9.2] Wat was het verschil? Van Kaïn lezen we (Gn.4:3) dat hij de HERE een offer bracht van wat hij geoogst had. Zijn offer stelde dus wel wat voor: hij offerde een stukje op van het geoogste, hij zag er vanaf, onttrok het aan de consumptie. Het was voor de HERE. Dat is een offer. Naast Kaïn krijgt ook God iets van de opbrengst, zoals je ook een buurman kunt laten delen in de oogst. Maar dan lezen we over het offer van Abel (Gn.4:4): ,,Van de eerstgeboren dieren van zijn kudde koos hij de mooiste uit´´. Dat klinkt toch anders. Hij offert niet zomaar een willekeurig dier, maar hij staat de mooiste van de beste af. Het eerstgeborene is vaak het goede en sterke. En als je dan ook


Pagina

3 of 9

de mooiste er nog uit selecteert, dan geef je werkelijk het prijswinnende vee prijs aan het vuur. Het offer van Abel is goed omdat het niet beter kon. Het beste en mooiste was voor de HERE. Je doet dan wel ergens afstand van en het doet misschien ook wel een beetje pijn, maar de HERE gaat vóór in Abels leven. Dat zie je duidelijk. Abel staat niet náást God, hij staat ónder God en ligt geknield voor zijn Schepper wanneer hij offert. Het beste is eigenlijk nog niet goed genoeg, dat weet hij. * En dat is nu, gemeente, het bétere offer. Ik denk dat wij allemaal hier in de kerk ook wel offeren aan God, net als de broers Kaïn en Abel. Dat offer kan zijn ons gebed, ons bijbellezen, ons kerkgaan, ons uitdelen aan de armen. Wie zou hier neutraal zijn in de kerk? Ieder staat toch wel iets van zijn of haar tijd af. Ieder geeft toch wel iets van zijn of haar geld? Dat doe je niet om er iets voor terug te krijgen. Je doet het voor de HERE. Je bent het kwijt. Je kunt er niet zelf meer iets mee doen. Daarvoor is het nu eenmaal een offer. Maar is ons offer ook dat bétere offer? Is het het éérste van je tijd op een dag en niet ergens een paar latere minuten of een paar slaperige momenten aan het eind van de avond? Is het het eerste van je zakgeld of je loon en niet wat je zo nu en dan overhoudt nadat je van alles al hebt gekocht en gepland? Is de kerkdienst iets voor je beste tijd (de ,,prime time´´): denk je eraan om je op zaterdagavond op tijd voor te bereiden voor de zondagsviering, niet slaperig in de kerk te komen, van tevoren ervoor te bidden? Weet u wat het is met de bétere offers? Daar verplicht geen mens je toe. Dat moet je zelf willen. [9.3] * Want nu kom ik nog even terug op dat offer van Abel. Wij hebben inmiddels de wetten van Mozes kunnen lezen. Daarin staat iets over een eerstgeboorte-offer. Er staat ook in dat je niet de zieke en kreupele dieren aan God moet geven. Je zou kunnen zeggen: Abel kan er goed mee door bij de wet van Mozes. Maar het bijzondere is dat die wet nog helemaal niet bestond. Abel leeft niet ónder de wet, maar vóór de wet. Hoe komt hij dan op het idee om het zo te doen? Hij heeft het zelf bedacht. En dat maakt zijn offer béter. Het is nog niet zo bijzonder wanneer je in de pas loopt als christen en wanneer je aanwezig bent bij de verplichte offers of erediensten en wanneer je meedoet met het gebed rond de huistafel. Je hebt die kerkdiensten helemaal niet zelf bedacht en die gewoonte van bidden en bijbellezen ook niet. En die collectezakken en die acceptgiro´s voor goede doelen heb je niet zelf ontworpen. Je loopt er in mee, maar er is niets origineels in. Maar Abel bedenkt zelf iets. Hij brengt een origineel offer. Je kunt ook vandaag nog wel zelf iets bedenken. Bijvoorbeeld bidden op een moment dat niemand je ziet en op een tijd die helemaal niet als gebedstijd geldt. Bidden voor iets persoonlijks omdat je voelt dat je het niet zonder God zult kunnen doen. Of de bijbel lezen wanneer het er niet de ,,normale´´ tijd voor is. Omdat je op zoek bent naar wijsheid. Of de kerkdienst voorbereiden zodat je weet waar de collecte voor is en welke zondag van de catechismus aan de beurt is. Het is allemaal niet verplicht of ergens voorgeschreven. Maar kijk naar Abel en ontdek: het bétere offer dat bedenk je zélf!!


Pagina

4 of 9

* Kijk dus niet op een wereldgelijkvormige manier naar anderen: wat doen zij en waar kan ik mee wegkomen? Hoor liever Abel mompelen wanneer hij in zijn eentje door de stal loopt: ,,Dat is een mooi dier, sterk en glanzend, eigenlijk het mooiste, die moest ik maar offeren´´. Zo raakte Abel zijn mooiste dier kwijt. Zijn beste kans, zijn mooiste moment voor hemzelf. Wat kwam hij daar zelf nu mee verder? Ik denk dat Kaïn hem stom vond om zoń mooi dier niet voor jezelf te houden. Maar we lezen: ,,GOD liet zich prijzend uit over zijn gaven´´.[9.4] Abel bedacht het niet voor niets. Hij deed het voor Iemand. God was in zijn hart. En daarover verheugde de HERE zich.

2. Hij gelooft [10] Zo offert Abel. En dit doet hij door geloof. Dat is het tweede punt van deze preek. Dat gaat over Abels geloof wanneer hij offert. Wanneer je de Nieuwe BijbelVertaling leest zou je de indruk kunnen krijgen dat God het offer van Abel aannam omdat er geloof stak in dat offer en dus niet zozeer omdat het een eerstgeboren dier was. We lezen daar: ,,Door zijn geloof had het offer dat Abel aan God bracht meer waarde dan dat van Kaïn´´ (Hebr. 11:4). Het lijkt nu een beetje alsof die offers van Kaïn en Abel niet zoveel verschilden, alleen had Abel er geloof bij en Kaïn niet. In de Nieuwe Vertaling van 1951 stond het iets anders: ,,Door het geloof heeft Abel Gode een beter offer gebracht dan Kaïn´´. Deze vertaling is wat precieser. Het offer van Abel was gewoon beter dan dat van Kaïn. We hebben in het eerste punt van deze preek gezien waarom het beter was: omdat het een offer van de beste eerstgeborenen was. En nu kun je vragen: wat bewoog Abel om zoń prachtig dier kwijt te raken aan het offer? Het antwoord is: geloof was zijn drijfveer.[11.1] Wat geloof is, zegt vers 3: ,,Door geloof komen we tot het inzicht dat de wereld door het woord van God is geordend, dat dus het zichtbare ontstaan is uit het onzichtbare´´. Abel keek verder dan het glanzende kalf. Hij zag dat dit zichtbare dier gevormd was door de Onzichtbare God. Hij leerde begrijpen dat alles in zijn stal tot stand was gekomen door de onzichtbare handen van de hemelse Schepper. En toen voelde hij heel goed aan, dat voor deze Schepper van alles wat leeft, alleen het beste goed genoeg is en dat het dan altijd eigenlijk nog maar een kleinigheid is en weinig voorstelt. * Abel had zijn levensgrond in het niet-geziene. Dat maakte alles anders in zijn leven.[11.2] Hij aanvaardde dat God de wereld stuurt en naar een toekomst leidt. Hij voelde zich aan boord van een schip dat ongezien door God naar een bestemming wordt geloodst. Zijn geloof was niet een koud inzicht. Het legde, zoals vers 1 zegt, ,,de grondslag voor alles waarop hij hoopte en het overtuigde hem van de waarheid van wat we niet zien´´.[11.3]


Pagina

5 of 9

Aan het vroege begin van de mensheid staat een jongen als Abel. Hij verwacht veel van de Schepper. Hij verwacht leven en ook verlossing zoals die aan aan zijn vader Adam beloofd was. Hij verwacht zonder het nog te kunnen benoemen de Messias en de nieuwe hemel en de nieuwe aarde. Zijn geloof is vooruitzien. En daarom brengt hij een beter offer dan Kaïn. Ook Kaïn aanvaardde wel dat God bestaat. Anders had hij niet geofferd. Maar het betekende niet zoveel voor hem. Het deed hem weinig. Daarom was het niet zoń best offer dat hij bracht. * Je kunt alleen maar het beste bedenken voor je God, wanneer je zelf ook het meeste van Hem verwacht. En dat is dus de vraag die we onszelf moeten stellen: hoeveel verwacht ik voor mezelf en voor de wereld van mijn God, van de Schepper en Verlosser?[11.4] Zonder verwachting en hoop, laat je het er bij om aanwezig te zijn bij de offers. Maar door verwachting en hoop wil je er zélf iets moois van maken. Om die verwachting gaat het: dat herkent God. Dat aanvaardt Hij. Dat ziet hij ook tot uitdrukking komen in het betere offer en in het betere leven. Vraag je dus af: wat is mijn geheime oriëntatie eigenlijk? * Zijn geloof heeft Abel op aarde geen grote naam bezorgd. Wanneer je denkt dat de wereld je vroeg of laat wel erkenning zal geven vanwege je geloof, dan vergis je je. Christenen die daarop zitten te wachten in Nederland, worden een illusie armer en raken soms ook hun geloof kwijt. Het heeft Abel op aarde alleen maar vijandschap opgeleverd, miskenning en zelfs de dood. Toch leeft hij. En dat is dan het derde punt van de preek.

3. Hij leeft. [12] Het opvallendste in vers 4 is dat Abels stem ,,nog steeds klinkt, ook al is hij gestorven´´. Je zou denken dat aan Abel voor eeuwig het zwijgen is opgelegd door zijn moordenaar Kaïn. En misschien dacht Kaïn ook wel dat hij nu van die broer af was. Maar dat leert de HERE hem wel anders.[13.1] We kijken nog weer even terug naar Genesis 4 en daar lezen we hoe de HERE tot de moordenaar Kaïn zegt: ,,Hoor toch hoe het bloed van je broer uit de aarde naar mij schreeuwt´´ (Gn.4:10). Het leek zo stil toen Abel daar dood op de grond lag en zijn bloed door de aarde werd opgezogen. Kaïn leek er mee weg te komen. Hij was de laatste moordenaar niet die dacht dat met een moord alles voorgoed is afgesloten. Maar de HERE luistert naar wat mensen niet horen: dit bloed schreeuwt om vergelding. Misschien bent u geneigd dit alleen maar als een beeld uit te leggen. De HERE wil deze moord vergelden. Het is ,,net alsof het bloed om wraak roept´´. Maar dit staat er niet. God zegt tegen Kaïn: ,,Hoor toch hoe het bloed roept tot Mij´´. Kaïn moet zijn oren opendoen, dan hoort hij nog iets anders dan de gewone woorden. Hij hoort ook een woordloze roep om recht. Abel leeft nog. God wil naar zijn roep luisteren. Kaïn zou die roep ook moeten horen. Als hij maar wilde! *


Pagina

6 of 9

Wanneer we verder lezen in de bijbel, wordt dit duidelijker. We horen er meer over in Openbaring. Johannes de evangelist is opgenomen in de hemel. En wat ziet hij? Een altaar. En aan de voet van dat altaar ,,de zielen van al degenen die geslacht waren omdat ze over God hadden gesproken en vanwege hun getuigenis´´ (Opb.6:9). ,,Ze riepen luid: O heilige en betrouwbare Heer, wanneer zult u de mensen die op aarde leven eindelijk straffen en ons bloed op hen wreken?´´ (Opb.6:10).En dan krijgt ieder van hen witte kleren en hun wordt gezegd dat ze nog even geduld moeten hebben totdat ook nog anderen zich bij hen zullen hebben gevoegd (Opb.6:11).[13.2] Ziet u nu waar Abel is en waar hij leeft? Het bloed uit de aarde is de ziel van de gestorvene. En deze zielen zijn aan de voet van het altaar. Zij leven, ontvangen kleren, wachten nog even af. Daarom kon de HERE al tegen Kaïn zeggen: ,,Hoor toch! Het bloed van uw broer roept tot Mij´´. Wij kunnen wel denken dat alles wat we niet zien of niet direct horen er ook niet ís. Maar wie gelooft in wat niet gezien wordt, weet wel beter. Wanneer de HERE zegt: ,,Hoor toch´´ dan mag je geloven dat de stem van Abel nog altijd klinkt. Door geloof horen we wat niet gehoord wordt op aarde en door geloof vangen we op wat niet geregistreerd wordt door microfoons hier beneden.[13.3] * Zoekt u Abel? Hij is hierboven. Al eeuwen. Hoor hoe zijn stem nog klinkt: ,,O heilige en betrouwbare Heer, wanneer zult u de mensen die op aarde leven eindelijk straffen en ons bloed op hen wreken?´´ Via het zenderkanaal ,,Openbaring 6´´ vangt u de stem van Abel op. Je hoeft er niet voor naar Westerbork, je hebt er geen superingewikkelde radiotelescopen voor nodig. Je hoeft alleen maar je geloofsontvanger aan te zetten in je hart. Dan hoor je Abel in de verte! Hoor toch! Abel, een jongen uit het begin van de mensheid. Hij leeft. En wacht. Zijn stem wordt géhoord. En ook vérhoord. Want het laatste woord op aarde is nog niet gezegd! Het dossier Abel is nog open. * Dat is best bedreigend voor onze cultuur. Dat is echt iets om je druk over te maken: het antwoord op Abel. En op anderen. Het antwoord van de vergelding op de stem van Abel. Een antwoord dat zeker komt. Want God is Schepper, Eigenaar en daarom is Hij ook Vergelder.[13.4] Hij wacht nog. Dat lees je ook in Hebreeën 11: ,,God wilde hen niet zonder ons de volmaaktheid laten bereiken´´ (vers 40) Abel moet wachten omdat ú nog moet aansluiten.[13.5] Aansluiten in de rij van gelovigen waar Abel de vaandeldrager is. Een optocht van gelovigen die hopen en uitzien. En die bij zichzelf denken: wat zou ik nu als het beste van mijn leven aan God kunnen offeren? En die er ernst mee maken, voordat de dag van de vergelding komt.


Pagina

7 of 9

Op die mensen is het wachten! * Wanneer je vandaag om je heen kijkt, zie je een mensheid die zich bij het terugkijken naar de oertijd vergaapt aan dinosaurussen. Vergeet die maar: ze zijn uitgestorven, voorzover ze er waren. Denk liever aan de eerste broer op aarde: Abel.[14.1] Laat voor u werkelijkheid zijn wat echte werkelijkheid is! Misschien vond u het een beetje vreemd dat in deze preek over Abel dinosaurussen worden genoemd. Die twee hebben toch niets met elkaar te maken? Dat klopt. We moeten dus een keuze maken: waar maken we ons druk om en waar vullen we onze voorstellingswereld mee? Die keuze kun je niet ontlopen. De preek ging over Abel, maar christenen leven in een tijd waarin het evolutiegeloof een vooronderstelling is van veel wetenschap en van veel speelgoed en van veel documentaires. Je gaat daar aan wennen. Het werkt als een hersenspoeling. En dan blijft er nauwelijks ruimte over voor Abel.[14.2] Je kunt proberen dat evolutiegeloof te weerleggen, maar je weet ook alle antwoorden niet. En je leeft als christen ook niet uit weerlegging, maar uit geloof. Daarom is het zo belangrijk dat je dat geloof voedt en onderhoudt. Wie wil blijven geloven, moet zich voorstellingen maken. Voorstellingen van het echte begin. Er hangen geen platen van Abel in de kerk. Maar zijn naam staat wel in de bijbel. Samen met die van vele anderen. Geef die mensen een plaats in uw denken en in uw voorstellingen. Praat een keer vaker over Abel. Over de man die voorop loopt in de optocht van alle heiligen. [14.3] Waarom zou je over de werkelijkheid zwijgen en je zelf daardoor maken tot een leeg huis. Een huis dat zo zonder namen en voorstellingen is, dat het openstaat voor alles wat van buitenaf komt. Een leeg huis dat misschien onbedoeld openstaat voor de boze geesten van twijfel en ongeloof. Laat ons hart een huis zijn dat vol is. Vol van heiligen die ons voorgingen. Abel is er één van. Ik verlang er naar hem te ontmoeten. Ik zie uit naar die jongen uit het begin: nog altijd wacht hij op vergelding. Ik hoor in gedachten zijn stem daarboven. En ik haast me om me op tijd bij hem en vele anderen aan te sluiten. Ik sluit ze in mijn hart. [14.4] Dan gaat het in ons leven: ,,Abel, één van de eersten: wij willen bij jóu horen. En vaak aan je denken! Aan je offer. Aan je geloof.´´ En we gaan er om bidden: ,,Heer, maak ons hier beneden de betere broers van deze Abel daarboven. En geef ons een scherp gehoor om ook in deze tijd zijn stem op te vangen. AMEN´´. [15]


Pagina

8 of 9


Pagina

9 of 9

DENK LIEVER AAN ABEL!

Recommend Documents