05-10-12
Dementiescreening bij oudere migranten Obstakels en oplossingen
4 oktober 2012 Özgül Uysal & Juliette Parlevliet
Inhoud • • • • • •
Is er een probleem ? Wat is het probleem? Aanmelding, diagnostiek, behandeling De CCD Onderzoek tot nu toe SYMBOL onderzoek
Stellingen Het voorkomen van dementie onder
Is er een probleem?
Stellingen Oudere migranten hebben een vergelijkbare zorgbehoefte als autochtone ouderen
oudere migranten wijkt niet af van de prevalentie bij autochtone Nederlanders
Stellingen Praten over dementie is een taboe onder (de familie van) oudere migranten
1
05-10-12
Dementie • Dementie wordt een steeds groter probleem • Bijna 200.000 mensen met dementie in Nederland • Door vergrijzing toename verwacht • Trend: vroegtijdig vaststellen
Wat is het probleem?
Verband tussen leeftijd en dementie v
35
% dement
30 25 20
vrouwen mannen
15 10
Wat is het probleem? • Meer oudere migranten (vergrijzing allochtone bevolking) • Veel specifieke risicofactoren voor dementie
5 0 65
70
75
80
85
90+
leeftijd
Dementie bij allochtone ouderen • Prevalentie dementie onder allochtone Nederlanders is onbekend • Geschat: nu 10.000 niet-westerse allochtone ouderen met dementie
Meer dementie bij oudere migranten
Een paar cijfers • 11% NL bevolking is van niet-westerse orgine ; n = 1.738.452 • 1e generatie: 1.014.476 - Turkije (373.714) - Suriname (335.779) - Marokko (335.127) - Nederlandse Antillen & Aruba (131.841) - China, Afghanistan, Irak, Iran (>40.000 elk)
2
05-10-12
Aantallen niet westerse, allochtone ouderen
Karakteristieken • Zeer laag opleidingsniveau • Beheersing Nederlands niet tot nauwelijks • Laaggekwalificeerd werk • Minst geïntegreerd, sociale afstand • Uitkeringsafhankelijk > 60%
• > 65 jaar: 160.000 • > 55 jaar: 355.000
Opleiding Turkse ouderen
Allochtone ouderen & taal
Afgeronde opleiding Geen geen
Basisschool basisschool
VMBO/MAVO vbo/mavo
hoger
87
vrouwen mannen 0%
20%
6 6
1
53
17
26
4
40%
60%
80%
100%
• 1e generatie oudere migranten (> 55 jaar) - 60% heeft geen of nauwelijks begrip van Nederlandse taal - Marokkaanse talen zijn veelal mondeling, niet schriftelijk • Taalbarrière: huidige cognitieve screening onbetrouwbaar
3
05-10-12
Europees onderzoek geheugenpoliklinieken
Uw ervaringen?
Obstakels?
• Communicatieproblemen • Onvoldoende kennis over cultuur • Onvoldoende adequate diagnostische instrumenten Nielsen et al. (2010)
Uw ervaringen?
1. Aanmelding: obstakels Obstakels?
1. Aanmelding 2. Diagnostiek
• Niet herkennen van dementie als ziektebeeld • Schaamte/ taboe • Onbekendheid met zorgvoorzieningen
3. Behandeling
Aanmelding: oplossingen
2. Obstakels in diagnostiek
• Huisarts / thuiszorg signalerende rol, de weg wijzen • Voorlichter Eigen Taal en Cultuur • Weten over Vergeten, Geheugenspreekuur • Voorlichten over doel en werkwijze onderzoek (bv. DVD)
4
05-10-12
Taal
Cultuurbarrière Niet alles is vertaalbaar: ‘gezellig’
Wijze van communicatie verschilt Impliciete verwachtingen: arts bepaalt
‘inshallah’
‘Test-wiseness’ is beperkt
‘wabi’
Opleiding
Opleiding & Analfabetisme
Geen opleiding
Mannen
Vrouwen
Turks
55%
80%
Marokkaans
80%
90%
Analfabeet
Mannen en vrouwen
Turks
17%
Marokkaans
36%
Opleiding & Analfabetisme
Beïnvloedt scores op tests enorm Bv. MMSE score van gezonde analfabeten
?
Analfabetisme
Beïnvloedt scores op tests enorm MMSE score van gezonde analfabeten
Beperkt metalinguistisch bewustzijn = Kennis van taal en schrift
14-20
bv: taal bestaat uit klanken (rijm, maar ook letterfluency) Kurvers, 2002
Ardila, 2010
5
05-10-12
Analfabetisme
Analfabetisme
bv: abstract redeneren
Alle stenen op de maan zijn blauw. Een man gaat naar de maan en vindt een steen. Welke kleur heeft deze?
Alle stenen op de maan zijn blauw. Een man gaat naar de maan en vindt een steen. Welke kleur heeft deze?
Analfabeten: • Ervaringsgericht: ik ben nooit op de maan geweest dus ik weet het niet; ik zou de steen moeten zien • Verwerpen syllogisme: op de maan zijn helemaal geen stenen.
Analfabetisme
Analfabetisme
Fatima moet om 9 uur op school zijn.
Nog een voorbeeld: Is Fatima op tijd op school?
Het voorlezen van een brief die vertrouwelijk is
Analfabeten (vaker): - Kijken op hun horloge - Zeggen: ik ken Fatima niet
Invloed analfabetisme op cognitieve tests Cognitief domein
Probleem
Oriëntatie in tijd
Jaartal
Aandacht
Cijferreeksen moeilijker
Geheugen
Minder kennis van geheugentechnieken
Executieve functies
Letterfluency, Overeenkomsten, Meander, WAIS onderdelen
Taal
Benoemen lijntekeningen / foto’s moeilijker dan objecten
Visuospatiëel
Minder tekenvaardigheden Moeite met abstractie, perspectief
Natekenen
“weer een 1!”
6
05-10-12
Anamnese
Heteroanamnese
• Tolk uitnodigen (Veldnormen IGZ) • Langer de tijd nemen • Rekening houden met andere verwachtingen en impliciete communicatie • Taalgebruik en zinslengte aanpassen • Checken of uitleg is begrepen
• Tolk • Onderscheid anamnese/ heteroanamnese verduidelijken • Vragen naar zaken die patiënt voorheen wel kon (Valkuil: vragen naar administratie) - Bv. weg vinden naar bekende winkels, buurthuis, moskee - Bv. eraan denken om te bidden - Bv. kennis van het Nederlands achteruit?
Tests • Cognitieve screening/ NPO met tolk • Extra tijd • Meer voorbeelden • Rekening houden met beperkte validiteit • Kwalitatieve observaties • Informantvragenlijsten: IQCODE • Ergotherapeutisch onderzoek
3. Zorgdiagnostiek & Behandeling Beperkte kennis van dementie (ouders jong overleden, taboe)
Verwachtingen over zorg Beeld van verpleeghuis
Mogelijke neuropsychologische testen bij niet-westerse allochtone ouderen
Behandeling • Uitleg over dementie om taboe te doorbreken • Leefstijladviezen • Leesvaardigheid checken (folder omdraaien) • Meedenken in verdelen van de zorg binnen de familie • Cultuurspecifieke voorzieningen zoals dagopvang, foldermateriaal etc.
7
05-10-12
Cross-culturele Dementiescreening
Obstakels in diagnostiek
Ontwikkeling en validatie van een neuropsychologische test
CCD: een specifieke test
CCD: een specifieke test
Cross-culturele dementiescreeningstest
Cross-culturele dementiescreeningstest
Doel • Adequate differentiatie tussen nietdement ↔ dement • Geschikt voor meerdere culturen • Invloed van taal en opleiding zo klein mogelijk
• Instructies in eigen taal • Zo veel mogelijk ‘cultuurvrije’ items • Respons zo veel mogelijk non-verbaal (bv. herkenningstaak) • Domeinen: geheugen, tempo, aandacht, executief functioneren
CCD
CCD: Objectentest
4 testen: • Obectentest • Zon-maantest
geheugen tempo, responsinhibitie • Stippentest tempo, verdeelde aandacht • Kaartsorteer taak abstraheren, persevereren
8
05-10-12
Herkenning Objectentest
CCD: Zon-maantest
• •
Stippentest
Gebaseerd op A-B interferentietest A: lezen, B: interferentie
Kaartsorteertaak
Conceptformatie Abstraheren Persevereren
CCD: stand van zaken • Validatie • Aanpassing • Opnieuw validatie
CCD: stand van zaken Gevalideerd • Cross cultureel toepasbaar (T en M), Surinaams (2x) loopt • Chinees-Kantonese versie in ontwikkeling
9
05-10-12
CCD: stand van zaken
CCD: gebruik van de test
• Matige- hoge test-hertestcorrelaties i.c.m. hoog onderscheidend vermogen pleiten voor de testbatterij • Verzameling normen en verdere validatiegegevens gaande
Nu • In onderzoeksverband: dataverzameling tbv verdere validatie, normering • Test nog niet te gebruiken in patiëntenzorg, hoogstens ter ondersteuning eigen diagnose Straks • Op de geheugenpoli • Bij positieve uitslag advies: NPO met tolk
CCD: stand van zaken
Conclusie
Eind 2012/begin 2013 beschikbaar http://testweb.bsl.nl/tests/ccd/
v Bij dementiediagnostiek van oudere
migranten zijn taalbarrière, cultuur en analfabetisme obstakels. v Deze obstakels dienen verminderd of overwonnen te worden. v De Cross Culturele Dementiescreening is een nieuwe mogelijkheid hiervoor.
SYMBOL onderzoek
SYMBOL
v Verdere validatie en normering CCD. v Prevalentie dementie oudere migranten in NL. v Samenhang met comorbiditeit v Zorggebruik en zorgbehoefte.
v 3000 ouderen testen v Bij positieve CCD: heteroanamnese v Advies aan huisarts v Follow-up bij huisarts
10
05-10-12
SYMBOL, werkwijze
Doel CCD en SYMBOL
v Huisartspraktijken in Amsterdam, Utrecht, Den Haag, Rotterdam v Samenwerking met andere organisaties (ziekenhuizen, Parnassia, netwerk NUZO)
Verbeterde dementiezorg voor oudere migranten
SAMENWERKINGSVERBAND Slotervaartziekenhuis, Amsterdam Miriam Goudsmit, GZ-psycholoog Jos van Campen, geriater Miriam Capetti, geriater AMC
Subsidies Innovatiefonds Zorgverzekeraars Nationaal Programma Ouderenzorg (NPO)
Juliette Parlevliet, geriater Özgül Uysal, neuropsycholoog Sophia de Rooij, geriater Universiteit van Amsterdam Ben Schmand, klinisch neuropsycholoog AMC, UvA Master studenten: Marije de Hen, Marloes Vleeschouwer, Lotte Baan, Ikram Mizab, Daphne Li Ping
ﺃأﺱسﺉئﻝلﺓة؟
11
