Delft HIGHLIGHTS. Delft in beeld

TU

J a a r b e e l d

Delft

TU Delft HIGHLIGHTS

in beeld 2 0 0 3 -2 0 0 4

TU

Delft

TU Delft HIGHLIGHTS

in beeld 2 0 0 3 -2 0 0 4

Technische Universiteit Delft in beeld 2003-2004

Inhoud CONTENT

H I G H L I G H T S Delft University of Technology 2 0 0 3 - 2 0 0 4

Voorwoord Bril voor een euro per stuk

8

Reistijden beter voorspeld

10

Veilig dotteren met magneten

12

De wereld achter een glimlach

14

Zonnecel geïnspireerd door planten

16

Spinozaprijs voor nanotechnologie

18

Het spel van zand en golfslag

20

Materialen die zichzelf repareren

22

Anammox bacterie in het wild

24

Wassen is veiliger met CO2

26

Fragmenten van de ecologische stad

28

Hoe onderzoek een spel wordt

30

Toch weer de dijken

32

Schouderprothesen moeten stabieler

34

Feiten en cijfers (2003)

36

Colofon

40

Foreword Spectacles for a euro a pair

2

4

4 8

Better predictions of travelling times

10

Safe angioplasty with magnets

12

The world behind a smile

14

Solar cell inspired by plants

16

Spinoza Prize for nanotechnology

18

The play of sand and waves

20

Material that repairs itself

22

Anammox bacteria in the wild

24

Washing is safer with CO2

26

Fragments from the ecological city

28

Making research into a game

30

Those dikes again!

32

Shoulder prostheses must be more stable

34

Facts and figures (2003)

36

The Netherlands and Delft

38

Colophon

40

3



Voorwoord

Hans van Luijk, voorzitter College van Bestuur President

FOREWORD

SAMENWERKING De TU Delft is bezig zich te positioneren in de nieuwe, sterk

TU Delft is currently positioning itself in the new, very

De nieuwe situatie waarin de Nederlandse kennisinstellingen en

internationaal gerichte wereld van onderwijs en onderzoek.

internationally-oriented world of education and research. This

dus ook de TU Delft verkeren, maakt ons bewust van het feit

Dat vraagt grote inspanningen van de organisatie, de mensen

demands enormous effort from the organisation, its people

dat we niet meer met elkaar moeten concurreren, maar dat we

en de systemen.

and its systems.

onze krachten moeten bundelen. Zo stond de samenwerking tussen de drie technische universiteiten in 2003 hoog op de

Daarom is het bemoedigend te mogen constateren dat in 2003

It is therefore encouraging to observe that we were already

agenda. Door ons onderwijs en onderzoek te coördineren

al de eerste vruchten van deze inspanningen geplukt konden

able to reap the first benefits of these efforts in 2003. The

verwachten we op termijn zeer goede resultaten van deze toch

worden. Zo is de studenteninstroom in 2003 met veertien

number of new students entering the university increased by a

wel unieke stap.

procent gestegen. Dat breekt een jarenlange dalende trend.

remarkable 14% in 2003, breaking a lengthy downward trend.

De studie werktuigbouw maakte zelfs een verdubbeling mee.

The number of mechanical engineering students actually

Dat zo’n inspanning succes kan hebben, blijkt uit de steeds

Dat heeft ongetwijfeld te maken met het succes van de zonne-

doubled. This was undoubtedly due at least in part to the

productievere samenwerking met de Universiteit Leiden. Dit

wagen Nuna II, die in oktober een race dwars door Australië

success of the solar-powered car Nuna II, which won a race

proces van groeiende samenwerking heeft inmiddels vijftien jaar

won en duidelijk aantoonde dat techniek ook leuk is.

across Australia in October and clearly demonstrated that

geduurd. Maar nu verzorgen we dan ook samen opleidingen in

engineering can also be fun.

de life sciences, wiskunde en nanotechnologie. Ook onderzoek

Ook de gevolgen van de in najaar 2002 ingevoerde bachelor-

op deze terreinen stemmen we af. Meer staat op stapel, waarbij

masterstructuur werden in 2003 goed zichtbaar. Delft loopt

The consequences of the introduction of the bachelors-

in het bijzonder de synergie tussen deze twee universiteitstypen

hierin nationaal voorop en ook internationaal doet de universi-

masters structure in 2002 were also clearly visible in 2003.

benut zal worden.

teit het goed, blijkens bijvoorbeeld de grote belangstelling van

Delft is leading the way nationally in this process and is also

studenten uit het buitenland voor de TU Delft. De ‘nieuwe

well regarded abroad, as is apparent from, among other

wereld’ heeft natuurlijk ook invloed op ons onderzoek. TU

things, the huge interest among foreign students for TU Delft.

Delft heeft speerpunten gedefinieerd waarmee we willen

The ‘new world’ also has an impact on our research of course.

aangeven waarin Delft uniek is in Nederland en internationaal

TU Delft has defined research priorities which are intended to

The new situation in which the Dutch knowledge institutions, and consequently TU Delft too, now

leidend wil zijn. Deze speerpunten sluiten goed aan bij de

show what Delft uniquely has to offer in the Netherlands and

find themselves serves to make us aware that we should no longer compete with each other but join

innovatiedoelstellingen van de overheid en dus bij de

that it wishes to assume a leading international position. The

forces. Hence cooperation between the three universities of technology was high on the agenda in

complexe vragen waar de maatschappij een antwoord op

priorities represent a close fit with the government’s

2003. By coordinating our research and teaching we expect in due course excellent results from

verwacht.

objectives for innovation and hence with the complex

what is after all a unique step.

COOPERATION

problems that society expects an answer to. Verder heeft de economische benutting van kennis heeft een

The increasingly productive cooperation with the University of Leiden is proof that such efforts can

hoge prioriteit gekregen in Nederland. Een mooi voorbeeld van

Moreover the economic exploitation of knowledge is now a

be successful. The cooperation between us has been steadily intensifying for fifteen years, to the

de Delftse bijdrage is de nieuwe fabriek van Stork in

high priority in the Netherlands. A good example of the

point where we now jointly offer courses in life sciences, mathematics and nanotechnology. We also

Papendrecht. Daar worden vliegtuigvleugels gemaakt van het

contribution by TU Delft is Stork’s new plant in Papendrecht

coordinate our research in these fields. Further steps are in the pipeline, in particular measures to

composietmateriaal Glare dat aan de TU Delft ontwikkeld is.

where aircraft wings are being manufactured from the

exploit the synergy between these two types of university.

composite material Glare that was developed at the university.

4

5



KOERS

COURSE

Ook met het hbo werd in 2003 de samenwerking geïntensiveerd, met name met de Haagse

Naast al deze positieve ontwikkelingen heeft de TU Delft ook

Besides all these positive developments TU Delft also has

Hogeschool, de Hogeschool Rotterdam en de Hogeschool Inholland. Dit moet in 2004 leiden tot

zorgen. Zo hebben we in 2003 hard op de rem moeten

some concerns. We were forced to take drastic measures to

de fysieke vestiging van enkele opleidingen op de Delftse campus.

trappen om de financiële positie van de universiteit te ver-

improve the university’s financial position in 2003. Naturally,

beteren. Zo’n ingreep is uiteraard niet pijnloos, maar in 2004

such an operation is not completely painless, but we are

In 2003 bouwde de TU Delft ook verder aan een sterke band met topuniversiteiten in China.

zien we al wel dat deze ingreep positieve gevolgen heeft voor

already seeing in 2004 that this intervention is having positive

Met de gerenommeerde Fudan universiteit in Shanghai werd een gezamenlijke school voor micro-

onze financiële positie.

repercussions on our financial position.

Nederland en vraag naar MSc-onderwijs van de TU Delft. Daarom is het goed dat we er vroeg bij

Ook hebben wij zorgen over ontwikkelingen in onze externe

We are also seriously concerned about developments beyond

zijn. We kijken ook naar andere mogelijkheden, bijvoorbeeld in Rusland, maar we zullen wel

omgeving. Er zijn vele beleidsmakers en het beleid dat hieruit

the confines of the university. There are many policymakers

selectief blijven.

voortkomt is niet altijd consistent met elkaar, noch met de na

and the policy they produce is not always mutually consistent

te streven doelstellingen. Het gebied beta en techniek staat

or consistent with the objectives either. Science and

We also intensified cooperation with higher professional education in 2003, especially with the

gelukkig volop in de belangstelling, maar maatregelen zoals

technology luckily command great interest, but measures

Haagse Hogeschool, the Hogeschool Rotterdam and the Hogeschool Inholland. In 2004 this

bijvoorbeeld reductie van betavakken in de voor ons rele-

such as the reduction in the number of exact subjects at

should lead to several courses actually being given on the Delft campus.

vante VWO profielen spoort daar niet mee. Ook onduidelijk-

pre-university schools, which are so important to us, run

heden op het gebied van de bekostiging blijven onze

counter to this interest. Ambiguity in the field of financing

aandacht vergen.

continues to demand our attention.

China is an important source of potential scientific talent for the Netherlands and candidates for

De TU Delft is vastbesloten de ingeslagen koers vast te

TU Delft is determined to follow its present course so as to

MSc programmes at TU Delft. It is therefore good that we have established an early foothold

houden om zo de (inter)nationaal leidende rol in onderwijs en

keep on playing its prominent national and international role

there. We are now also looking at other options, for example in Russia, although we will continue

onderzoek te behouden en verder uit te bouwen. Deze

in education and research and extend it further. This

to be selective.

primaire taken komen hier naar voren in de vorm van

‘TU Delft Highlights’ illustrates our primary tasks with

onderwijsprojecten en onderzoeksresultaten van de

descriptions of some of the highlights of the educational

speerpunten die voor de TU Delft enkele hoogtepunten

projects and research results in TU Delft’s priority areas in

van de afgelopen periode vormden.

the past period.

Ir. Hans van Luijk,

Hans van Luijk,

voorzitter college van bestuur

President

elektronica opgezet. China is een belangrijke bron van potentieel wetenschappelijk talent voor

In 2003 TU Delft also further strengthened its close ties with top universities in China by establishing a joint school for microelectronics with the renowned Fudan University in Shanghai.

6

7

V O O R



Bril

Spectacles

een euro

P E R

F O R

a euro

A

P A I R

S T U K

Voor de miljard mensen in de Derde Wereld die een bril nodig hebben, maar zich die niet kunnen veroorloven, gaf student industrieel ontwerpen Freek van Asbeck een goedkope bril vorm. De bril laat zich variëren in sterkte en gaat hopelijk slechts een euro kosten.

Industrial design student Freek van Asbeck has designed a cheap pair of spectacles for the billion or so people in the Third World who need glasses but cannot afford them. The strength of the glasses can be adjusted and they will hopefully cost just one euro a pair.

De sterkte van de bril van student industrieel ontwerpen Freek van Asbeck kan variëren van min zes tot plus drie. The strength of the spectacles designed by industrial design student Freek van Asbeck can vary from minus six to plus three.

Het oorspronkelijke idee was afkomstig van de Amerikaanse Nobelprijswinnaar Luis Alvarez,

Om het idee uitgevoerd te krijgen, klopte hij aan bij de

To put his idea into practice Van der Heijde approached the

maar werd opgepikt door fysicus dr. Rob van der Heijde van de Vrije Universiteit te Amsterdam.

faculteit Industrieel Ontwerpen van de TU Delft. Daar ging

faculty of Industrial Design Engineering at TU Delft where the

Wanneer twee complexe lenzen met variabele diktes langs elkaar schuiven, verandert de breking van

afstudeerder Freek van Asbeck ermee aan de slag. Hij

final-year student Freek van Asbeck went to work on it. He

het licht dat erdoor valt. Een bril waarvan de glazen allebei uit twee van dergelijke lenzen bestaan,

ontwierp een montuur van hard plastic, met naast de beide

designed a rigid plastic frame with a knob alongside both

kun je zo in principe afstellen op elke gewenste sterkte.

glazen een schuifje om de sterkte in te stellen. De drager

lenses for adjusting the strength. The person wearing them

hoeft slechts één oog te sluiten en dan het schuifje te

simply has to close one eye and slide the knob until the focus

Toen Alvarez dit dertig jaar geleden bedacht, bestonden er geen productiemethoden die dunne

bewegen tot hij scherp ziet. De bril gaat van min zes tot

is sharp. The strength of the glasses can range from minus six

lenzen zo precies op elkaar aan konden laten sluiten dat je geen vervormingen in het beeld kreeg.

plus drie.

to plus three.

De wereldgezondheidsorganisatie WHO, die een speciaal

The World Health Organisation, which has a special

Bovendien waren er geen geschikte kunststoffen. Maar inmiddels was de techniek wel zover, bedacht Van der Heijde.

programma heeft om slechtziendheid te bestrijden, is geïn-

programme to tackle defective eyesight, is interested in the

The original idea came from the American Nobel Prize winner Luis Alvarez, but it was picked up by

teresseerd in het ontwerp, dat nog wel verder uitgewerkt moet

design, although it still needs further refinement. The lenses

Rob van der Heijde, a physicist at the Vrije Universiteit in Amsterdam. When two complexly curved

worden. De glazen kunnen beter en het montuur oogt nog niet

can be improved and the frame isn’t really cool. Given the

lenses with variable thicknesses shift along each other the refraction of the light that falls through

erg hip. Vanwege de vereiste precisie moeten de dure mallen

precision required the expensive moulds will have to be made

them changes. If both the lenses of a pair of glasses are of this type they can in principle be

in het westen gemaakt worden, maar de uiteindelijke

in the West, but the final production can probably take place

adjusted to any strength required.

productie kan waarschijnlijk in de landen zelf plaatsvinden.

in the countries themselves. Van Asbeck has estimated that

Van Asbeck schat de kosten bij massaproductie in op een euro

with mass production the spectacles could cost a euro each.

When Alvarez thought of this 30 years ago the production methods needed to connect these thin

per stuk. Daarvoor krijgt de koper dan een bril die in principe

And for that euro the buyer will have spectacles that will in

lenses to each other precisely enough to avoid distortions in the focus did not exist. In addition,

een leven lang meekan.

theory last a lifetime.

there were no suitable polymers. But the technology has now advanced far enough, thought Van der Heijde.

8

9


Reistijden beter


Better

P R E D I C T I O N S

O F

travelling times

V O O R S P E L D

Borden boven verschillende Nederlandse snelwegen geven aan hoe lang de automobilist erover zal doen tot de volgende stad of afslag. Helaas zitten de borden er vaak

Over some Dutch motorways there are boards that indicate how long

naast. Onderzoeker ir. Hans van Lint

motorists will take to reach the next city or exit. Unfortunately, the

komt tot een veel betere voor-

signs are often wrong. Researcher Hans van Lint has discovered a way

spelling door de geschiedenis van

of making the predictions far more accurate by incorporating the history

files op dezelfde plek mee te wegen.

of traffic jams at that point in the road in the calculations.

Files zijn een vast element in de Nederlandse ochtend- en avondspits. Tailbacks are a regular thing on the Dutch roads during the morning and evening rush hours.

‘De reistijdberekening van de huidige

veel te optimistisch om vijf minuten

‘The existing systems calculate

to recognise traffic patterns which lead

systemen is te simpel’, legt Van Lint uit.

eerder nog geen file te voorspellen,

travelling times too simplistically’,

to traffic jams, and hence to longer

‘Afstand gedeeld door gemiddelde snelheid,

ook al lijkt er nog niks aan de hand.

explains Van Lint. ‘All they really do is

travelling times, from the sensor data.

meer is het eigenlijk niet. Als iedereen

Om daarop te kunnen anticiperen is

divide the distance by the average

For example, if a traffic jam forms at

braaf honderd rijdt, klopt de berekening.

historische kennis cruciaal.

speed. If everyone is driving at a

around 8.30 a.m. ever day at a

steady 100 kilometres an hour the

particular point it is far too optimistic to

Maar zodra er een file staat, met optrekkende en afremmende auto’s, dan geven

De eerste experimenten met het

calculation is correct. But as soon as

be forecasting no traffic jam five

de borden verkeerde voorspellingen.’

systeem zijn veelbelovend. Bij een

there is a traffic jam, with cars

minutes earlier, even if the road appears

proef op de A13 van Delft-Noord tot

accelerating and braking, the

to be clear. Historical data are crucial to

Van Lint maakt voor zijn systeem gebruik

aan Rotterdam Kleinpolderplein over de

predictions on the signs are wrong.’

be able to anticipate traffic jams.

van precies dezelfde gegevens, gegene-

eerste drie maanden van 2003 maakte

reerd door lussen in het wegdek, die

het nieuwe systeem een gemiddelde

For his system Van Lint uses precisely

The first experiments with the system

Rijkswaterstaat gebruikt voor de borden.

fout van minder dan één procent,

the same data, which is generated by

were very promising. During a trial on

Alleen onthoudt hij de gegevens over een

terwijl het huidige systeem er

sensors in the road surface, that the

the A13 between Delft-Noord and

langere periode. Die gegevens gebruikt hij

gemiddeld dertien procent naast zat.

Directorate General for Public Works

Rotterdam Kleinpolderplein in the first

and Water Management uses for the

three months of 2003 the new system’s

Van Lints grootste uitdaging is om

signs. The difference is that he keeps

average error was less than one

zijn systeem ook te leren omgaan met

records over a longer period and uses

percent, while the existing system was

Het neurale netwerk baseert zijn bereke-

incidenten, zoals ongelukken die het

those data to train a neural network,

13% inaccurate on average.

ning van de reistijd niet alleen op de

afsluiten van een of meerdere rijbanen

a method derived from pattern

huidige omstandigheden, maar zoekt in

noodzakelijk maken. Incidenten komen

recognition.

het verleden naar vergelijkbare omstandig-

gelukkig niet elke dag voor, maar dat

heden en kijkt hoe de reistijd toen uitpakte.

maakt het wel lastig voor een systeem

The neural network does not base its

as accidents that cause one or more

Het netwerk leert als het ware om bijtijds in

dat zich baseert op historische kennis.

calculation of travelling time solely on

lanes to be closed. Fortunately

de lusgegevens verkeerspatronen te

the current conditions but searches to

incidents don’t occur every day, but

herkennen die leiden tot file en dus tot

see what the travelling time was in the

that’s precisely what makes it difficult

langere reistijden. Wanneer ergens telkens

past under similar conditions. In a

for a system that is based on historical

rond half negen een file ontstaat, dan is het

manner of speaking, the network learns

data.

voor de training van een neuraal netwerk, een methode uit de patroonherkenning.

10

Van Lint’s major challenge is to teach the system to deal with incidents, such

11


VEILIG


dotteren MET magneten

SAFE

angioplasty W I T H

magnets

Tijdens een operatie met katheter krijgen zowel patiënt als arts een forse dosis schadelijke straling te verwerken. Een constante stroom röntgenfoto’s is namelijk nodig om het instrument precies te

Behandelkamer waar katheterisatie wordt uitgevoerd. De patiënt ligt tussen de röntgenbron (onder) en de beeldversterker (de grote drum boven). De arts volgt de ingreep op de monitoren. A catheterisation treatment room. The patient is positioned between the x-ray source (bottom) and the image amplifier (the large drum above). The physician can follow his movements on the displays in front of him.

manoeuvreren. Het kan echter ook anders, bedacht

Dwarsdoorsnede van een aangebrachte katheter. Section through an inserted catheter.

onderzoekster dr. Dafina Tanase.

Bij dotteren brengt een arts een katheter met een ballonnetje

Het alternatief van Tanase maakt gebruik van een sensor op de katheter. Magneten buiten het lichaam

in een verstopte slagader. Door het ballonnetje op te blazen,

houden continu bij waar de sensor zich bevindt. Bij het begin van de operatie wordt een röntgenfoto

kan hij de ader oprekken. In andere gevallen is de katheter

gemaakt. Die foto gebruikt Tanases systeem om de positie van de sensor op te projecteren. Uiteraard

uitgerust met een laser of nog weer een ander instrument.

moet iedere keer dat de patiënt beweegt, wel een nieuwe foto gemaakt worden. Ook om het resultaat

Om dergelijke operaties tot een goed einde te brengen, moet

van zijn ingreep te bekijken, zal de arts regelmatig een nieuwe foto willen maken.

de arts de katheter exact door het doolhof van bloedvaten Tanase beproefde haar systeem op een 1:1 schaalmodel, want het is niet verantwoord experimenten

kunnen sturen.

uit te voeren met echte patiënten. Bovendien is de magnetische methode nog niet nauwkeurig genoeg.

Katheters wordt toegepast voor stenose (gedeeltelijke blokkade van de ader), aneurysma (verwijding van het bloedvat en

Daarom wordt tien tot twintig keer per seconde een röntge-

Voor haar onderzoek had Tanase zich in de eerste plaats ten doel gesteld het principe aan te tonen.

de daarbij behorende verdunning van de vaatwand) en

nopname gemaakt. Voor een patiënt, die korte tijd op de

Nu dat gelukt is, richt zij zich op het optimaliseren van de methode, waar ze nog meer dan genoeg

embolie (volledige blokkade van een bloedvat door een stolsel,

operatietafel ligt, valt de totale dosis nog mee. Maar een arts

mogelijkheden toe ziet.

een vetdeeltje of kalkdeeltje etc.).

die dag in dag uit operaties verricht, staat op den duur bloot

De onderzoekster heeft berekend dat de hoeveelheid röntgenstraling per operatie met ongeveer de

aan een gevaarlijke hoeveelheid straling. Dat geldt vooral voor

helft terug gebracht kan worden.

Catheters are used to treat stenosis (partial occlusion of the blood vessel), aneurysm (dilation of the blood vessel resulting

zijn handen, die hij niet kan afschermen.

in stretching of the vessel wall) and embolism (complete occlusion of a blood vessel by a blood clot or some other particle).

During an operation in which a balloon catheter is used both patient and doctor are exposed to a significant dose of harmful radiation from the constant stream of x-ray photos needed to manoeuvre the instrument precisely. But the procedure could be performed differently thought researcher Dafina Tanase.

Angioplasty is a procedure in which a doctor inserts a

Tanase’s alternative makes use of a sensor on the catheter.

catheter with a balloon at the end of it into a blocked artery.

Magnets outside the body continuously record where the

By inflating the balloon he can open the blocked vessel.

sensor is. An x-ray is made at the start of the operation and

The catheter may also be fitted with a laser or some other

Tanase’s system projects the position of the sensor on that

instrument. To successfully complete this type of operation

photo. Naturally every time the patient moves a new photo

the doctor must manoeuvre the catheter precisely through

has to be made, and to study the results of the operation the

the maze of blood vessels.

doctor regularly has to make a new x-ray.

For this reason x-rays are made at a rate of ten to twenty a

Tanase tested her system on a full scale model since it would

second. For a patient who is on the operating table for just a

be irresponsible to carry out experiments with real patients.

short time the total dose of radiation is tolerable. But a

In addition the magnetic method is not yet accurate enough.

doctor who performs operations day in and day out is

Tanase’s principal aim in her research was to demonstrate

eventually exposed to a dangerous quantity of radiation,

the principle. Having succeeded she is now concentrating on

especially on his hands which he cannot cover.

optimising the method, for which she sees plenty of possibilities. The researcher has calculated that the quantity of x-ray radiation in every operation can be roughly halved.

12

13


DE


wereld achter E E N

THE

world behind

Het menselijke gezicht is met subtiele bewegingen in staat een

To those who can interpret them the human face can convey

schier oneindig aantal boodschappen over te brengen aan

an almost infinite number of messages with its subtle

goede verstaanders. In Lord of the Rings kreeg het karakter

movements. In the film of the Lord of the Rings the

Gollum zijn uitdrukkingen mee door ze te kopiëren van een

expressions used by the character Gollum were created by

menselijke acteur. Omslachtig, maar met reden: volauto-

copying them from a human actor. This was a cumbersome

matisch geloofwaardige uitdrukkingen uit de computer halen

process but there was a reason: it is difficult to generate fully-

is ingewikkeld.

automatic credible expressions with the computer.

De TU Delft is echter een heel eind onderweg dankzij het werk

TU Delft has however gone a long way towards doing so

van ir. Ania Wojdel. Zij ving alle mogelijke gezichtsuitdruk-

through the work of Ania Wojdel. She has encapsulated every

kingen in combinaties van 44 basisbewegingen. Dat is een

conceivable facial expression in combinations of 44 basic

grote vooruitgang ten opzichte van bestaande modellen, die

movements. This is a major advance compared with existing

een ingewikkeld draadmodel van elke uitdrukking opslaan en

models, which save a complex wireframe of every expression

daaruit tussenliggende uitdrukkingen construeren. Wojdel:

and construct intervening expressions from them. Wojdel:

‘Mijn methode vraagt veel minder rekencapaciteit.’

‘My method requires far less computing capacity.’

Voor toepassingen kijkt Wojdel niet alleen naar het witte doek.

Wojdel is also looking beyond the silver screen for

Ook de kwaliteit van videoconferencing via internet kan er

applications. Her method could also greatly improve the

enorm op vooruitgaan. Het maakt immers nogal wat uit of je

quality of video conferencing via Internet, since it makes a

voortdurend een heel gezicht moet doorgeven of alleen maar

huge difference whether you have to constantly transmit an

44 getallen die aangeven welke basisbewegingen in actie

entire face or just 44 figures indicating which basic

moeten komen. Op de langere termijn is het ook heel goed

movements have to come into action. In the longer term it is

denkbaar dat computerprogramma’s zelf aan de 44 touwtjes

entirely conceivable that computer programs themselves will

gaan trekken om zich menselijk te presenteren.

manipulate the 44 strings to present themselves in human form.

acteur gefilmd (Andy Serkis) waarna zijn

op de animatiefiguur Gollum. In the film Lord of the Rings the actor (Andy Serkis) was filmed first and then his facial expressions were copied onto the animated figure of Gollum.

S M I L E

G L I M L A C H

In de Film Lord of the Rings werd eerst de

gelaatsuitdrukkingen werden gekopieerd

A

Speelfilms als Lord of the Rings brachten levensechte digitale acteurs op het scherm. Toch is de manier waarop zij tot leven komen, nog primitief vergeleken bij de nieuwste animatiemethoden die aan de TU Delft ontwikkeld worden.

Films like Lord of the Rings have brought lifelike digital actors to the screen. But the method used to bring them to life is still primitive

Voor het zo ver is, zullen Wojdel en andere ICT-onderzoekers aan de TU Delft nog heel veel werk moeten verzetten.

Before reaching that point, however, Wojdel and other ICT

Immers, je moet dan ook weten wanneer je aan welk touwtje

researchers at TU Delft have a lot more work to do. After all,

moet trekken. Dat vraagt om heel veel kennis van de context

you would then have to know when to pull on which string,

en de vaardigheid om die te combineren met expressies.

which requires a lot of knowledge of the context and the skill

Het uiteindelijke ideaal daarbij is een automatische nieuws-

to combine it with expressions. The ultimate ideal in this

lezer of een computer met een menselijk gezicht. Die zou via

context is an automatic newsreader or a computer with a

een camera de gezichtsuitdrukking van de gebruiker kunnen

human face which would be able to analyse the facial

analyseren en afhankelijk van diens stemming kiezen voor

expression of the user via a camera and select either a

bijvoorbeeld een joviale of neutrale presentatie.

cheerful or neutral expression depending on the user’s mood.

compared with the latest animation methods being developed at TU Delft.

14

15



Zonnecel geïnspireerd D O O R

P L A N T E N

De zonnewagen Nuna II, waarmee Delftse studenten voor de tweede keer achtereen de Solar Challenge wonnen, was de grootste blikvanger van onderzoek naar duurzame energie aan de TU Delft. Minstens zoveel aandacht gaat echter uit naar goedkope zonnecellen en waterstof.

Solar cell inspired

Van te voren stond vast dat de Nuna II sneller zou zijn dan zijn voorganger, die in 2001 de 3010 kilometer lange Solar Challenge

B Y

route dwars door Australië winnend afsloot. De windtunnel van de TU Delft had aangetoond dat de aërodynamica beter was en de

P L A N T S

De zonnewagen Nuna II in actie in Australië, tijdens de World Solar Challenge.

door ruimtevaartorganisatie ESA geleverde zonnecellen hadden

The solar-powered car Nuna II in action in Australia during the World Solar Challenge.

een twintig procent hoger rendement. Bovendien was de Nuna II De TU Delft werkt aan zonnecellen

veertig procent lichter. Ook de concurrentie had in de afgelopen

geïnspireerd op fotosynthese.

twee jaren echter niet stilgezeten. Nuna II, the solar-powered car with which students from TU Delft won the

TU Delft is working on solar cells inspired by photosynthesis.

Toch won de Nuna II opnieuw met overmacht. Dertig uur en 54 minuten deed het team erover, een gemiddelde van bijna honderd kilometer per uur. Dat had nog hoger kunnen zijn, als de wagen zich niet, net als iedereen, aan de maximumsnelheid van 110 kilometer per uur had moeten houden. De nummer twee

Solar Challenge for the second time in a row, has attracted the bulk of the attention to the research into renewable energy at TU Delft. However, at least as much research is being conducted into cheap solar cells and hydrogen.

kwam een uur later over de streep. It was already clear before the race that Nuna II would be

Impressive as the results of the Nuna II were the fact remains

De resultaten van de Nuna II laten niet onverlet dat de gebruikte

faster than its predecessor, which won the 3010-kilometer

that the technology used, including the solar cells, is

technologie, zoals de zonnecellen, duur is. Veel van het onderzoek

Solar Challenge race across Australia in 2001. Tests in the

expensive. Much of the research at TU Delft therefore focuses

aan de TU Delft richt zich juist op het goedkoper maken van

wind tunnel at TU Delft had shown that the aerodynamics

on reducing the cost of solar cells since the price still forms

zonnecellen, want juist de prijs is nog een belangrijke barrière

were better and the yield from the solar cells, which were

one of the major obstacles to a breakthrough for solar energy.

voor de doorbraak van zonne-energie. Een van de jongste

supplied by the European Space Agency, was 20% higher.

One of the latest discoveries is a solar cell inspired by

vondsten is een zonnecel die geïnspireerd is op fotosynthese.

In addition, the Nuna II was 40% lighter. However, the

photosynthesis.

competition had also not been standing still in the last two ‘Het onderliggende idee is simpel’, zegt dr. Albert Goossens.

years.

‘Je neemt een laag pigmentmoleculen die het grootste deel van

take a coating of pigment molecules which absorbs most of

het zonlicht absorberen, en brengt die in contact met een half-

Nevertheless the Nuna II again won easily. It took the team

the sunlight and bring it into contact with a semiconductor.

geleider. Als het pigment door het licht wordt aangeslagen,

thirty hours and 54 minutes to complete the race, at an

When the pigment is struck by the light it releases an electron

geeft het een elektron af aan de halfgeleider. Dit betekent dat

average speed of almost 100 kilometres per hour. It could

to the semiconductor. This means that you no longer depend

je niet langer afhankelijk bent van de lichtabsorptie door de

have travelled even faster but, like everybody else, the car

on light absorption by the semiconductor itself.’

halfgeleider zelf.’

had to observe the maximum speed limit of 110 kilometres

De zonne-energie kan opgeslagen worden in batterijen, zoals in

16

‘The underlying idea is simple’, explains Albert Goossens. ‘You

an hour. The second-placed car crossed the finishing line one

The solar energy can be stored in batteries, as in the case

hour later.

of the Nuna II, but also in the form of hydrogen. There are

de Nuna II, maar evengoed in de vorm van waterstof. Bussen op

already buses running on hydrogen in Amsterdam, but solar-

waterstof rijden inmiddels rond in Amsterdam, terwijl zonne-auto’s

powered cars will remain an interesting curiosity for the

voorlopig vooral een aansprekend curiosum zullen blijven.

time being.

17


Spinozaprijs


V O O R

Spinoza Prize

N A N O T E C H N O L O G I E

F O R

N A N O T E C H N O L O G Y

Een van de vier Spinozaprijzen, Nederlands belangrijkste wetenschappelijke onderscheiding, ging in 2003 naar nano-fysicus prof.dr. Cees Dekker. Het is een vorm van erkenning voor een van de internationaal snelst groeiende takken van onderzoekssport.

Toepassingen van het huidige fundamenteel onderzoek

One of the four Spinoza Prizes, the Netherlands’ most important

worden pas over zo’n tien jaar verwacht.

scientific honour, was awarded in 2003 to the nanophysicist Professor

Applications derived from current fundamental research are only expected in a decade or so.

Cees Dekker. The honour was a form of recognition for one of the fastest growing branches of research in the world. Prof.dr. Cees Dekker

De TU Delft verkeert op verschillende terreinen aan het front

TU Delft is at the forefront of research in several areas of

Dekker plans to use the money to explore new

van de nanotechnologie, onder meer met koolstof nano-

nanotechnology, including carbon nanotubes, quantum dots

paths in nanotechnology. He wants to study the

buisjes, quantum dots en qubits. Quantum dots zijn kleine

and qubits. Quantum dots are small ‘boxes’ in which a single

molecular building blocks of the living cell and the

‘doosjes’ waarin een enkel elektron opgesloten kan worden.

electron can be captured. Qubits are superconductive rings in

combination of lifeless elements such as

Qubits zijn supergeleidende ringetjes waarin de stroom

which the current can run clockwise and anticlockwise at the

nanotubes and the building blocks of life, protein

tegelijkertijd links- en rechtsom kan lopen. Beide zijn poten-

same time. Both are potential building blocks for the quantum

molecules and DNA. For the time being he will be

tiële bouwstenen voor de quantumcomputer, een apparaat

computer, an instrument that should be able to perform some

conducting fundamental research on new

dat sommige rekentaken miljoenen malen sneller zou moeten

calculations millions of times faster than the fastest existing

materials without direct application. Dekker: ‘I

uitvoeren dan de snelste bestaande computer.

computer.

expect it will be 10 to 20 years before there are

Dekker werkt op één van die terreinen, namelijk nanobuisjes

Dekker is working in the field of nanotubes, tubes with the

new materials. I also believe there will be

met een dikte van een enkel koolstofmolecuul. De afgelopen

thickness of a single carbon molecule. His work has featured

applications in the medical field and in

jaren haalde hij hiermee regelmatig de kolommen van Nature

regularly in the columns of Nature and Science, the world’s

microelectronics.’

en Science, ’s wereld invloedrijkste wetenschappelijke tijd-

most influential scientific journals. His work has even featured

schriften. Enkele keren prijkte zijn werk zelfs op de omslag,

on the cover, for instance when he succeeded in making a

Met het geld wil Dekker een nieuwe weg inslaan op het gebied van de nano-

Precisely what these applications will be is

onder meer toen hij erin slaagde van een nanobuisje een

transistor, the building block of all electronics, from a

technologie: de studie van de moleculaire bouwstenen van de levende cel en

impossible to say. After all, the inventors of the

transistor te maken, de bouwsteen van alle elektronica.

nanotube.

de combinatie van levenloze elementen zoals nanobuisjes met de bouwstenen

transistor also never realised that their discovery

van het leven, eiwitmoleculen en DNA. Vooralsnog is het fundamenteel onder-

would form the basis of a multi-billion-dollar

applications, such as biosensors and completely

De Spinozaprijs, die Dekker voor zijn volledige oeuvre kreeg,

The Spinoza Prize, which Dekker was awarded for his entire

zoek aan nieuwe materialen, zonder directe toepassing. Dekker: ‘Ik verwacht

industry. The future of quantum dots, qubits and

wordt jaarlijks uitgereikt door wetenschapsfinancier NWO.

life’s work, is awarded annually by the Netherlands

toepassingen pas over tien of twintig jaar: biosensoren, bijvoorbeeld, en

nanotubes is unknown but no less fascinating for

Ze behelst een bronzen beeldje en vooral een bedrag van

Organisation for Scientific Research (NWO), the body that

compleet nieuwe materialen. Daarnaast voorzie ik toepassingen op medisch

that. And fascination is precisely what drives top

1,5 miljoen euro, te besteden aan wetenschappelijk

provides subsidies to promote scientific research. The winners

gebied en in de micro-elektronica.’

researchers.

onderzoek.

receive a bronze statue and a sum of 1.5 million euro to be spent on scientific research.

Wat die toepassingen precies zullen zijn, valt onmogelijk te zeggen. De bedenkers van de transistor voorzagen ook niet dat hun vondst de grondslag zou worden voor een miljardenindustrie. De toekomst van quantum dots, qubits en nanobuisjes is ongewis, maar daarom niet minder fascinerend – en fascinatie is juist voor toponderzoekers vaak de kern van de zaak.

18

19


HET

spel van

Z A N D

E N


THE

G O L F S L A G

play of

S A N D

A N D

W A V E S

Omdat zandbanken golven breken, is het voor de droge voeten van

Because sandbars break waves it is important that

Nederland belangrijk dat er voldoende zand voor de kust ligt.

there is sufficient sand off the coast if the people in

Rijkswaterstaat houdt de zandbanken daarom nauwlettend in de gaten

the Netherlands are to keep their feet dry. The

en stort op gezette tijden zand terug dat door de stroming zeewaarts

Directorate General for Public Works and Water

of langs de kust naar het noorden getransporteerd is.

Management therefore closely monitors the sandbars and at specific times replaces sand which has been

De manier waarop dat storten gebeurt is echter onverstandig, stelt

carried out to sea or along the coast to the north by

prof.dr.ir. Marcel Stive, die over het onderwerp schreef in het weten-

the current.

schappelijke tijdschrift Science. ‘Het zand wordt geconcentreerd op enkele plaatsen gestort, terwijl dat de zandbanken alleen maar

However, the manner in which the sand is deposited is

instabieler maakt. Zandsuppletie zou eigenlijk in langere repen

not sensible, argues Professor Marcel Stive, who wrote

moeten plaatsvinden.’

an article on the subject in the scientific journal Science. ‘The sand deposits are concentrated in

Om de bewegingen van zandbanken in kaart te brengen is een wereld-

several places while that only makes the sandbanks

wijd netwerk van camera’s langs het strand geplaatst. Nederland kent

more unstable. Beach nourishment should actually

twee observatieposten, in Noordwijk en Egmond. De camera’s zien

take place in longer strips.’

alleen de branding, maar die zegt op zijn beurt het nodige over het zand onder de oppervlakte: hoe meer schuim, hoe ondieper de zee

A worldwide network of cameras has been set up

ter plekke.

along coasts to analyse the movement of sandbars. The Netherlands has two observation posts, one in

Hoge golven verplaatsen zand naar zee, lage brengen het terug naar

Noordwijk and one in Egmond. The cameras only see

de kust – zoveel is bekend. Zandbanken zijn ook het stabielst als de

the surf but that in turn provides the necessary

kust gelijkmatig is. Vandaar Stive’s advies over suppleties aan de kust.

information about the sand beneath the surface: the

Hoewel ongeveer één maand vooruitkijken inmiddels mogelijk is, lukt

more foam there is, the shallower the sea at that

het nog altijd niet om op de lange termijn te

point.

voorspellen hoe het zand zich aan de kust gedraagt. Daarvoor zijn de Voor laag gelegen landen als Nederland is het Delftse kustonderzoek van levensbelang.

effecten en de achterliggende wiskunde te complex.

Zandbanken, zelfs complete eilanden, kunnen wandelen in de zin dat ze zich verplaatsen doordat de zee zand op de ene plek oppikt en elders weer deponeert. Hoe dat proces precies verloopt is een raadsel – maar steeds minder.

High waves move sand out to sea, low waves bring it back to the coast; that much is already known.

The coastal research carried out at TU Delft is of vital importance to low-lying countries including the Netherlands itself.

Bovendien speelt aan de kust meer mee dan zand en golfslag.

Sandbars are also most stable if the coast is level.

Klimaatverandering, bijvoorbeeld. Stive verwacht bijvoorbeeld dat door

Hence Stive’s advice about beach nourishment.

de zeespiegelstijging het karakteristieke landschap van de Waddenzee

Although it is now possible to anticipate approximately

in de loop van de eeuw zal verdwijnen, omdat de zandbanken niet

one month ahead, the effects and the underlying

genoeg aangroeien om de toenemende snelheid van zeespiegelstijging

physics are too complex to make it always possible to

het hoofd te bieden. Het zijn interessante tijden voor de wateronder-

predict how the sand along the coast behaves in the

zoekers aan de TU Delft.

long term. In addition, the sand and the waves are not the only relevant factors along the coast. Take climate change.

Sandbars, even complete islands, can wander in the sense that they move as the sea picks up sand from one spot and deposits it elsewhere. Precisely how the process works is still a mystery, but increasingly less so.

Stive expects, for example, that with the rise in the sea level the characteristic landscape of the Wadden Sea will disappear in the course of this century because the sandbars will not grow enough to cope with the accelerated rise in the sea level. These are interesting times for the researchers on the theme of water at TU Delft.

20

21


Materialen

D I E


Z I C H Z E L F

repareren

Material

T H A T

R E P A I R S

itself Je schiet een kogel af op een plaat. De kogel gaat erdoorheen. Daarna

De verschillende lagen van het ultralichte en zeer sterke

sluit het materiaal zich vanzelf weer.

materiaal Glare.

Het materiaal heeft zelf de opgelopen

The different layers of the ultra light and extremely

schade gerepareerd. Het klinkt als

strong material Glare.

een effect uit een sciencefiction film, maar dit gedrag is recent gerealiseerd en staat model voor het gedrag van Er zijn vele situaties denkbaar waarin ‘self healing materials’ een uitkomst zouden bieden.

nog veel meer nieuw te ontwikkelen

Many situations are conceivable in which self-healing materials could provide an answer.

materialen.

You fire a bullet at a sheet of material. The bullet goes right through it, but then the material itself repairs the damage it has sustained. It sounds like a special effect in a science-fiction film but this behaviour has recently been achieved and serves

De TU Delft heeft twintig jaar lang onderzoek gedaan naar schade-

In polymeren kan dit ”self healing’’ gedrag gerealiseerd

In polymers this self-healing behaviour can be achieved by

bestendiger materialen. Dit heeft geleid tot de ontwikkeling van Glare,

worden door microcapsules, gevuld met lijm, in te mengen in

mixing microcapsules filled with glue in a basic polymer. Any

een laminaat van gelijmde glasvezels en aluminium folie. In 2003 opende

een basis polymeer. Eventuele scheuren breken de micro-

cracks break open the microcapsules and the glue flows

de Glare fabriek in Papendrecht haar deuren, waar rompdelen voor de

capsules open en de lijn stroomt langzaam de scheur binnen

gradually into the crack and hardens. The crack has thus been

Airbus A380 gefabriceerd worden.

en hard daar vervolgens uit. Het scheurtje is dan weer

repaired. Another self-healing concept is to be found in

gedicht. Een ander ”self healing” concept is te vinden in

ionomers. These are polymers whose state changes extremely

Ondertussen zoekt de TU verder naar nog slimmere materialen, zoals

ionomere polymeren. Dit zijn speciale kunststoffen waarvan

quickly through heating. When a projectile strikes the polymer

materialen die zelf opgelopen schade kunnen repareren, zgn ‘Self healing

de beweeglijkheid van de molekulen sterk toeneemt bij hogere

at high speed, so long as it is not too large, the temperature

materials”. Binnen het Delft Centre for Materials is dit thema het Leitmotiv

temperatuur. Wanneer een niet al te groot projectiel met hoge

rapidly increases and the crack closes itself. When it cools the

voor gezamenlijke nieuw onderzoek .

snelheid in het materiaal inslaat, neemt de temperatuur sterk

polymer again hardens as though nothing had happened.

toe en vloeit het gat vanzelf dicht. Bij afkoeling hardt de

as a model for the behaviour of a lot more materials that are to be developed.

kunststof weer uit, alsof er niets gebeurd is. For twenty years TU Delft has being conducting research into materials that

Biological materials are therefore on the point of losing their monopoly on self-healing properties. The Delft research

are more damage resistant. This led to the development of Glare, a

Biologische materialen staan dus op het punt hun monopolie

focuses on what exact criteria need to be set of such materials

laminate of glued fibre glass and aluminium foil. In 2003 the Glare factory

op zelfreparatie te verliezen. Het Delftse onderzoek is er op

and not just polymers, but also cement, glass and metals. As

in Papendrecht was opened where body components are manufactured for

gericht na te denken over wat nu precies de eisen zijn die

soon as we have defined these better, we can actually start

the Airbus A380.

gesteld moeten worden aan dergelijke materialen, en dan niet

developing the materials. Obviously self-repairing materials

alleen voor polymeren, maar ook voor cement, glas en

will have a tremendous impact on the maintenance and life

Meanwhile TU Delft has been looking for even smarter materials, such as

metalen. Zodra we daar beter zicht op hebben kunnen we de

expectancy of buildings and products’.

materials that repair themselves if they are damaged, so-called self-healing

materialen ook daadwerkelijk gaan ontwikkelen. Het zal duide-

materials. At the Delft Centre for Materials this is the leitmotif for joint new

lijk zijn dat zelfreparerende materialen een geweldige impact

research.

hebben op het onderhoud en de levensduur van gebouwen en producten.

22

23


Anammox I N


Anammox

B A C T E R I E H E T

wild

B A C T E R I A I N

T H E

wild

Dankzij een in Delft ontdekte bacterie valt ammonium tien keer zo efficiënt uit afvalwater te verwijderen. In 2003 werden vergelijkbare bacteriën voor het eerst ook in de natuur aangetroffen.

Vijftien jaar geleden werd in Delft voor het eerst een bacterie

De bacterie die de reactie bewerkstelligt, werd aan intensief

In Delft is een chemische reactie ontdekt die ammonium,

aangetroffen die ammonium, afkomstig van bijvoorbeeld

onderzoek onderworpen. Ze bleek gecompartimenteerd te zijn:

onder andere uit urine, zonder zuurstof omzet in het

urine, zonder gebruik van zuurstof kon omzetten in onschade-

binnen het membraan dat de hele bacterie omgeeft, bevindt

voor het milieu onschadelijke stikstof.

lijk stikstofgas. Anammox werd de betreffende chemische

zich een tweede compartiment, ook weer door een

TU Delft has discovered a chemical reaction that

reactie genoemd. Ruwweg tien jaar duurde het voor de

membraanen omgeven, waarin de anammox-reactie zich

converts ammonium, from urine for example, into

buitenwacht het wilde geloven, want het leek een uiterst

afspeelt. Dit is een zeldzaam verschijnsel bij bacteriën.

environmentally harmless nitrogen without using

onwaarschijnlijke reactie. De onderzoekers zetten echter door en kregen het gelijk aan hun zijde.

oxygen.

Het was dan ook opmerkelijk, en goed voor publicatie in Nature, dat onderzoekers van de TU Delft, het Nederlands

Sinds 2002 staat in Rotterdam de eerste anammox reactor op

Instituut voor Onderzoek der Zee en de Katholieke Universiteit

industriële schaal in de wereld, gebaseerd op het in Delft

Nijmegen in de Zwarte Zee ook anammox bacteriën

ontwikkelde proces, die een groot deel van de ammonium van

aantroffen. Ze bleken op negentig meter diepte, waar bijna

de stad verwijdert. De kosten liggen op slechts tien procent

geen zuurstof doordringt, ammonium af te breken. Ook elders

van een conventionele reactor en het energieverbruik is

in de wereldzeeën zijn vergelijkbare bacteriën actief. Ze zijn

stukken lager. Waar het oude proces CO2 uitstootte, haalt dit

verantwoordelijk voor minstens de helft van de stikstof-

proces het juist uit de lucht. De voordelen zijn dus aanzienlijk.

verwerking. Die wetenschap is niet alleen van belang voor oceanografen,

The first industrial-scale anammox reactor in the world, based on the process developed in Delft, was

die hun theorieën over de stikstofhuishouding in zee zullen

built in Rotterdam in 2002 and now disposes of a large proportion of the ammonium in the city. The

moeten bijstellen, maar heeft ook belangrijke gevolgen voor

costs are only 10% of those of a conventional reactor and the energy consumption is considerably lower.

wereldwijde modellen over de opwarming van de aarde en het

Where the former process emitted CO2 this process actually removes it from the air. In other words, the

broeikaseffect. Zo draagt onderzoek op microschaal bij aan

system has considerable advantages.

onderzoek op macroschaal. Intensive research was conducted into the bacterium that causes the reaction. This research showed that it is compartmentalised: within the membrane that surrounds the entire bacterium there is a second Thanks to a bacterium discovered in Delft ammonium can be removed from wastewater ten times more efficiently. In 2003 similar bacteria were also discovered for the first time in nature.

compartment, also surrounded by membranes, in which the anammox reaction takes place. This is a rare occurrence in bacteria. It was therefore remarkable, and worthy of publication in the Scientific Journal Nature, that researchers from TU Delft, the Netherlands Institute for Sea Research and the Catholic University of Nijmegen also found anammox bacteria in the Black Sea. At a depth of ninety metres, where almost no oxygen

Fifteen years ago a bacterium was first discovered in Delft that

penetrates, they break down ammonium. There are similar bacteria elsewhere in the world’s oceans

could convert ammonia, from urine for example, into harmless

which are responsible for almost half of the nitrogen cycling.

nitrogen without using oxygen. The chemical reaction was

24

called anaerobic ammonium oxidation (anammox). It was

This knowledge is not only important for oceanographers, who will have to revise their theories about

roughly ten years before the outside world was willing to

nitrogen management in the sea, but also has important consequences for worldwide models for global

believe in it since it seemed an extremely unlikely reaction.

warming and the greenhouse effect. This is an example of research at micro level contributing to

But the researchers persisted and were proved right.

research on a macro scale.

25


Wassen

I S

V E I L I G E R

M E T


Washing

I S

CO2 De gezamelijke stomerijen in Nederland gebruiken zo’n 120 ton perchloorethyleen per jaar voor het chemische reinigen. Dry cleaners in the Netherlands use around 120 tonnes of perchloroethylene a year.

S A F E R

W I T H

CO2

In Nederland wordt jaarlijks 1000 ton kleding aangeboden voor chemisch reinigen. 1000 tonnes of clothing is sent to the dry cleaners annually in the Netherlands.

Jarenlang onderzoek naar wassen met kooldioxide beleefde een doorbraak, toen ir. Maaike van Roosmalen een geschikt wasmiddel vond. Het kan het begin van het einde vormen voor het giftige perchloorethyleen (‘per’) dat stomerijen nu gebruiken. Maaike van Roosmalen achieved a breakthrough in the years of research into the use of carbon dioxide for cleaning clothes when she discovered a suitable detergent. The discovery could mark the beginning of the end for the toxic perchloroethylene (PERC) currently used by dry cleaners.

In juli 2001 ontsnapte tachtig liter per uit een wasma-

In July 2001 eighty litres of PERC escaped from a washing

‘Iedereen was er altijd van uitgegaan

chine in Papendrecht. Toen de eigenaar ging kijken,

machine in Papendrecht. When the owner went to check

dat de oplosbaarheid een noodzakelijke

raakte hij meteen bedwelmd en ook vijftien omwonenden

he was immediately overcome by the fumes and fifteen

voorwaarde is, net zoals een wasmiddel

belandden met ademhalingsproblemen in het ziekenhuis.

nearby residents also ended up in hospital with

ook volledig oplost in water’, aldus Van

Er is dus reden genoeg om te zoeken naar een alternatief.

respiratory problems. The incident highlighted the need

Roosmalen. ‘Maar in onze CO2-was-

to search for an alternative.

machine zie je de deeltjes gewoon in

Kooldioxide is daarvoor een logische keuze, omdat het

de trommel rondzweven. Dat hadden

milieuvriendelijk is en goed in het oplossen van vetten.

Carbon dioxide (CO2) is a logical choice since it is

Dat oplossende vermogen wordt in de industrie bijvoor-

environmentally friendly and effectively dissolves fats.

beeld al gebruikt om cafeïne uit koffie te halen.

This solvent capacity is already used by industry, for

Met dit resultaat in het achterhoofd

‘Everyone had always assumed that the solvency was an essential condition, just as a

Bovendien verdampt CO2 razendsnel bij kamertempera-

example to remove caffeine from coffee. CO2 also

ging Van Roosmalen op zoek naar

detergent also dissolves fully in water’, says Van Roosmalen. ‘But in our CO2 washing

tuur, dus als je het wasgoed uit de machine haalt, is het

evaporates extremely quickly at room temperature,

wasmiddelen die goed werken in combi-

machine you see the particles simply flying around in the drum. We didn’t expect that

vrijwel meteen droog.

so the clothes are almost immediately dry when they are

natie met CO2. De zoektocht leidde

at all.’

removed from the washing machine.

uiteindelijk naar N-lauroyl-L-lysine,

Met alleen een beter oplosmiddel ben je er echter nog

we totaal niet verwacht.’

een stof die als geleermiddel

With this result in mind Van Roosmalen started looking for detergents that work well in

niet. Er is ook een goed wasmiddel nodig om hardnekkige

But a better solvent is not the entire solution. You also

in cosmetica gebruikt wordt.

combination with CO2. The search led eventually to N-lauroyl-L-lysine, a substance that

vervuiling van de kleding los te weken. Zo’n wasmiddel

need a good detergent to remove ground-in dirt from the

Talloze wastests deed de promovenda

is used as a gel in cosmetics. The PhD student has meanwhile performed numerous

was nog niet voorhanden op het moment dat Van

clothes. There was no such detergent available when Van

inmiddels om CO2 en per met elkaar te

washing tests to compare CO2 and PERC. CO2 is now almost as good at removing stains

Roosmalen aan haar onderzoek begon. De eerste

Roosmalen started her research. Her initial efforts

vergelijken. CO2 is nu bijna even goed

so that it is only a question of time before PERC is also replaced in dry cleaners.

pogingen leverden niks op, totdat zij besloot het eens te

produced no results until she decided to experiment with

in het verwijderen van vlekken, zodat

proberen met wasmiddelen die eigenlijk voor gebruik met

detergents that are actually intended for use with water.

het nog een kwestie van tijd is voor

water bedoeld zijn. Die losten niet op in kooldioxide, maar

They did not dissolve in carbon dioxide but remarkably

per het ook op dit front verliest.

bleken merkwaardig genoeg wel een reinigende werking

enough did have a cleaning effect.

te hebben.

26

27


Fragmenten E C O L O G I S C H E

V A N


D E

stad

Overal in Nederland verrijzen gebouwen die volgens duurzame principes gebouwd zijn. Er valt echter nog veel milieuwinst te boeken, blijkt uit het in 2003 afgesloten onderzoeksprogramma ‘De ecologische stad’.

Veel van de acties om een woning zuiniger te maken zijn niet zo gecompliceerd: goed isoleren, waterzuinige toiletten aanleggen, zonneboiler installeren, enzovoort. Ook in bestaande woningen valt vaak nog veel te winnen. Toch zijn de vorderingen nog beperkt, constateerde onderzoeker ir. Gerda Klunder. Met energiebesparing gaat het goed, maar op het

Throughout the Netherlands buildings are being constructed according to the principles of sustainable building. However, there is still considerable potential for

Fragments

F R O M

T H E

further environmental benefits, according to ‘The

E C O L O G I C A L

ecological city’, a research programme that ended in 2003.

city

punt van bouwmaterialen valt er nog veel winst te behalen. Duurzaam bouwen mag niet ten kost gaan van de kwaliteit van de woning.

Lichter bouwen, dus met minder materiaalgebruik,

Many of the actions taken to make a dwelling more energy efficient are

is daarbij een belangrijke optie. Dat mag echter niet

not particularly complicated: good insulation, installing water-efficient

ten koste gaan van de kwaliteit van de woning. Een

toilets, installing a solar boiler, etc. A lot of improvements can often

kwalitatief mindere woning zal immers een kortere

also be made in existing homes. Nevertheless, only limited progress

levensduur hebben en dat betekent dat de milieu-

has been made, observed researcher Gerda Klunder. Good progress is

De ‘hardware’ van het gebouw is echter maar een deel van het verhaal. De bewoners zijn

belasting ervan over minder jaren afgeschreven moet

being made in the area of energy conservation, but there is

minstens zo belangrijk. Als die op een verwarmingsketel met hoog rendement reageren

worden. Bij de materiaalkeuze is het uit oogpunt van

considerable scope for further gains when it comes to building

door hun huis een paar graden warmer te stoken, wordt de milieuwinst van de ketel weer

duurzaamheid bovendien nodig rekening te houden

materials.

teniet gedaan.

One important option in this respect is lighter buildings, in other words

In de afgelopen tien jaar is de milieubelasting van wonen op zijn hoogst met een factor

building with fewer materials. However that must not be at the

2,5 teruggebracht, terwijl dat over veertig jaar een factor twintig moet zijn. Er ligt dus nog

Om de bouwsector te overtuigen van het belang van

expense of the quality of the dwelling since a poorer quality dwelling

meer dan genoeg werk voor Klunder en haar collega’s om te zoeken naar mogelijkheden

duurzaam bouwen, moet soms gevochten worden

will have a shorter life, which means that the environmental burden

om woningen en bewoners de duurzame kant uit te krijgen.

tegen mythes. ‘Duurzame woningen zijn niet lastiger

has to be written off over fewer years. From the perspective of

te slijten dan andere woningen’, stelt Klunder.

sustainability, it is also necessary to take the possibility of recycling

The ‘hardware’ of the building is however only part of the story. The residents are at least

‘Het gaat erom dat ze aansluiten bij de woonwensen.

into account in the choice of materials to really estimate the

as important. If their response to having a high-yield central heating boiler is to increase

Duurzaam bouwen is daarmee niet in strijd.’

consequences for the environment.

the temperature in their house by a few degrees the environmental benefit of the boiler is

Sustainable building may not jeopardize the quality of dwellings.

met de mogelijkheid van recycling om de gevolgen voor het milieu echt te kunnen inschatten.

undone. To convince the building sector of the importance of sustainable

28

building it is sometimes necessary to explode myths. ‘Sustainable

In the last ten years the pollution from homes has been reduced by at most a factor of

dwellings are not more difficult to sell than other dwellings,’ argues

2.5, although the target is a reduction by a factor of 20 over 40 years. So Klunder and her

Klunder. ‘The point is to ensure that houses provide what buyers are

colleagues still have plenty of work to do in searching for ways of promoting the

looking for. Sustainable building is not in conflict with this.’

sustainability of dwellings and their residents.

29


Hoe onderzoek E E N

S P E L


Making research

I N T O

A

G A M E

W O R D T In Nederland zouden ook stroomtekorten, zoals in Californië, kunnen voorkomen na liberalisering, blijkt uit een simulatie met de belangrijkste spelers uit de energiemarkt. Energy shortages such as those in California could happen in the Netherlands after deregulation, as emerges after a simulation with the main players in the energy market.

Dat is de kern van infrastratego: zet de verschillende actoren

That is the key to infrastratego: put the various actors in a

in een markt bij elkaar en laat hen samen een nieuwe markt

market together and allow them to simulate a new market.

simuleren. Breng daarbij steeds variaties aan, bijvoorbeeld

By constantly introducing new variations, such as changes in

wisselend consumentengedrag of nieuwe wetgeving. Zo is het

consumer behaviour or new legislation, it is possible to play

mogelijk verschillende scenario’s uit te spelen

out various scenarios.

Dr.ir. Martijn Kuit speelde infrastratego met de belangrijkste

Dr. Martijn Kuit played infrastratego with the major players

spelers uit de energiemarkt, die in Nederland in 2004 volledig

in the energy market, which will be fully liberalised in the

wordt geliberaliseerd. Wat bleek: een rampscenario zoals in

Netherlands in 2004. What emerged was that a catastrophic

Californië is ook in Nederland denkbaar. Netbeheerders inves-

scenario like the one in California is also conceivable in the

teerden vrij consequent te weinig in de capaciteit. Bij een

Netherlands. Network managers fairly consistently invested

scenario met snel toenemende vraag naar elektriciteit kwamen

too little in capacity so that they encountered problems in a

ze in de problemen. Ook het zwartepieten na afloop van zo’n

scenario where demand for electricity rises sharply. Even the

gesimuleerd debacle verliep langs vergelijkbare lijnen als in

mutual recriminations in the wake of a simulated disaster like

Californië.

this followed the same pattern as in California.

belangen najagen en daardoor het gemeenschappelijke belang uit het oog

‘De uitkomsten van mijn experimenten zijn alleen een waar-

‘The results of my experiments are just a warning’ says Kuit,

verliezen. Strategisch gedrag heet dat en de beste manier om het te

schuwing’ zegt Kuit, die met enkele collega’s een boek over

who together with several colleagues has published a book

onderzoeken is het naspelen.

infrastratego publiceerde. ‘Een strategischere instelling van de

about infrastratego. ‘A more strategic attitude by the regulator

toezichthouder zou problemen kunnen voorkomen. In extreme

could prevent problems. In extreme cases the regulator could

gevallen zou de toezichthouder zelfs slimme medewerkers van

even poach clever employees from energy companies. In that

energiebedrijven kunnen wegkopen. Zo krijgt ze mensen in

way it would be hiring people with a thorough knowledge of

dienst die de bedrijfsprocessen door en door kennen.’

the business processes.’

Uit een spel is nooit met zekerheid vast te stellen of de werke-

In a game it is never possible to establish with certainty

lijkheid ook precies zo zou verlopen. Maar infrastratego geeft

whether a situation will follow the precisely the same course in

beleidsmakers wel de gelegenheid om de mogelijke effecten

reality. But infrastratego does give policymakers the

Infrastructuur, of het nu gaat om transport, energie of iets anders, is kwetsbaar. Bij ingrijpende veranderingen, zoals liberalisering, wil je dus van tevoren weten hoe dat uit gaat pakken. Om dat te onderzoeken ontwikkelde de TU Delft een spel: infrastratego.

De liberalisering van de energiemarkt zorgde in Californië voor grote stroomtekorten, omdat de verschillende spelers in de markt hun eigen

Infrastructure, whether it is for transport, energy or anything else, is vulnerable. When major changes are planned, for example market liberalisation, it is important to know in advance what effects they will have. TU Delft has invented a game called infrastratego, which is designed to investigate this.

van beleidsmaatregelen en marktontwikkelingen in kaart te

opportunity to analyse the possible effects of policy measures

The deregulation of the energy market in California led to serious energy

brengen. Gegeven hoeveel er op het spel staat bij het

and market developments. Given how much is at stake in the

shortages because the various players in the market pursued their own

(her)inrichten van infrastructuren is dat bepaald geen over-

design and redesign of infrastructure that is certainly not an

interests and hence lost sight of the public interest. This is called strategic

bodige luxe.

unnecessary luxury.

behaviour and the best way of studying it is to imitate it.

30

31


TOCH WEER


de dijken

Those dikes

A G A I N

!

Nederland heeft inmiddels eeuwenlange ervaring met dijken, maar toch komt het soms nog voor verrassingen te staan, zoals in de zomer van 2003, toen in een periode van droogte een veendijk bij Wilnis bezweek. Onder aanvoering van de TU Delft staat inmiddels een groot onderzoeksprogramma in de steigers. Despite centuries of experience with building and maintaining dikes the Netherlands can still sometimes be taken by surprise, as it was in the summer of 2003 when a section of a peat dike near Wilnis gave way

Dijkdoorbraak bij het plaatsje Wilnis in de zomer van 2003. Dike breach at Wilnis in the summer of 2003.

during a period of drought. A major research programme to be led by TU Delft is now being planned.

‘In het buitenland wordt het nodige onderzoek

De TU Delft heeft veel expertise op het gebied van geo-

TU Delft has considerable expertise in the field of

gedaan naar de gevolgen van uitdroging op

techniek. De universiteit wordt bijvoorbeeld ingeschakeld als

geoengineering. For example, the university is hired as a

bijvoorbeeld gebouwen en spoordijken, maar

er tunnels door slappe grond geboord moeten worden of om

consultant when tunnels have to be drilled through weak soil

hier zijn we traditioneel juist geconcentreerd

te rekenen aan de trillingen die hoge snelheidstreinen

or to calculate the vibrations that high-speed trains will cause

op hoog water dat drukt tegen natte dijken,

veroorzaken in veen en klei. Het onderzoeksprogramma naar

in peat and clay. The research programme into the drying out

wat overigens wel degelijk de meest

uitdroging van dijken strekt uiteraard verder dan Wilnis, waar

of dikes will naturally extend further than Wilnis, where the

relevante bedreiging is’, vertelt prof.dr.ir.

de gevolgen beperkt bleven, omdat de watertoevoer naar het

damage was in fact limited because the water supply to the

Frans Molenkamp. ‘In de landbouw bestaat veel

betreffende kanaal snel werd afgesloten.

canal concerned was quickly shut down.

Logisch dus dat we voor het nieuwe onderzoek

Om de stabiliteit van een natte dijk te beoordelen kijkt men

The traditional method of assessing the stability of a wet dike

samenwerken met Wageningen.’

traditioneel vooral naar de mechanische eigenschappen van de

has been to focus mainly on the mechanical properties of the

kennis over de jaarlijkse uitdroging van grond.

grond en de stroom van het grondwater door de dijk. Tijdens

soil and the flow of the groundwater through the dike. During

‘Other countries carry out research into the

droogte verandert de grondwaterstroming en daarmee het

a drought the groundwater flow, and hence the weight of the

consequences of drought for constructions such

gewicht van de dijk. Bovendien kan bij uitdroging meer zuur-

dike, changes. In addition, in the event of dehydration more

as buildings and railway embankments, but in

stof doordringen tot het veen, met als gevolg dat de grond-

oxygen can penetrate to the peat with the result that the

this country we have traditionally concentrated

bacteriën het biologische materiaal sneller kunnen afbreken,

bacteria in the soil can break down the biological materials

on the effects of high water levels pressing on

zodat samenhang en gewicht van de dijk verder verminderen.

faster, further reducing the cohesion and weight of the dike.

relevant threat’, says Professor Frans

Toch blijft het merkwaardig dat Nederland met al zijn dijk-

Nevertheless it is still remarkable that despite all its

Molenkamp. ‘Since there is a lot of knowledge

ervaring overvallen wordt door een nieuw verschijnsel.

experience with dikes the Netherlands should be taken by

in the agricultural world about the annual

‘We hebben eerder droge zomers gehad, bijvoorbeeld in 1976,

surprise by a new phenomenon. ‘We have had dry summers

dehydration of the soil it is only logical that

maar indertijd is er niets gebeurd zoals nu bij Wilnis’, zegt

before, for example in 1976, but at that time nothing similar

we will be carrying out the new research in

Molenkamp. ‘Mijn insteek is dan ook dat er iets klimatologisch

to the events at Wilnis occurred’, says Molenkamp. ‘I take the

association with Wageningen University.’

aan de hand zou kunnen zijn, waardoor de effecten op de

view therefore that there may also be climatic factors involved

langere termijn veranderen. Inzicht daarin is belangrijk voor

which cause the effects to change in the longer term. It is

het bepalen van het benodigde onderhoud van onze circa

important to understand these factors to determine what

5000 kilometer veendijken. Ook ons nageslacht zal immers

maintenance is required on the roughly 5,000 kilometres of

droge voeten willen houden.’

peat dikes in the country. After all, our descendants will also

wet dikes, which in all fairness is the most

want to keep their feet dry.’

32

33



Schouderprothesen

Shoulder prostheses

M O E T E N

S T A B I E L E R

M U S T Bij het woord ‘prothese’ denkt bijna niemand aan de schouder. Maar juist dit complexe gewricht vraagt het uiterste van onderzoekers op het

B E

M O R E

S T A B L E

Rekenen aan schouderbladen betreft miljoenen punten op een zeer klein stukje van het grensvlak van bot en poreus materiaal. Making calculations for shoulder blades involves millions of points on a very small piece of the surface area where bone meets porous material.

gebied van onder meer wiskunde, materialen en De schouder is één van de meest bewegelijke gewrichten.

medische

The shoulder is one of the most active joints.

technologie. Bestaande prothesen van het schouderblad werken nog verre van optimaal. Ze beperken de bewegingsvrijheid vaak aanzienlijk, maar een even groot probleem is loslaten: het is erg moeilijk de prothese goed te hechten aan het resterende bot van het schouderblad. Dat komt onder meer omdat het schouderblad complexe belastingen ondervindt en een ingewikkelde vorm heeft, met relatief weinig botmateriaal.

Almost nobody associates the word prosthesis with the shoulder, although this complex joint actually places the most extreme demands on researchers in the fields of mathematics, materials and medical technology.

Om de rekentijd terug te brengen is de inbreng van wiskundigen in het schouderonderzoek uitgebreid. ‘We rekenen met miljoenen rekenpunten op een zeer klein stukje van het grensvlak van bot en poreus materiaal. Op basis van de daaruit gewonnen inzichten proberen we een verbeterd rekenmodel voor het gehele grensvlak te verkrijgen’, zegt dr.ir. Kees Oosterlee. ‘En uiteindelijk wil je toch ook naar een driedimensionaal model.’ Uiteraard is de kennis die voor een complex gewricht als de schouder wordt ontwikkeld, ook toepasbaar voor andere prothesen, zoals tandimplantaten. Ook die willen nog wel eens onverwacht loslaten, omdat

Al zo’n twintig jaar houdt de TU Delft zich met alle facetten

Existing prostheses for the shoulder blade still function far

van de schouder bezig – en komt steeds een stapje verder. Er

from optimally. They often significantly limit freedom of

loopt onder andere onderzoek naar poreus, lichaamsvriendelijk

movement, but an equally serious problem is that they come

‘We now have a model that simulates the ingrowth of bone into the material in two dimensions’,

materiaal, waarvan de hoop is dat het goed vergroeit met het

loose. It is very difficult to get the prosthesis to bond properly

explains Professor Fred van Keulen. ‘The problem is that the computer sometimes takes a week to make

bot. Dat moet de stabiliteit van de kunstschouder ten goede

with the remaining bone of the shoulder blade, partly because

a single calculation. We need to accelerate this, since when you are designing a shoulder for a patient

komen. Een van de grote vragen is hoe dat groeiproces

the strains on the shoulder blade are complex and it has a

you constantly have to make small adjustments and new calculations. It should then be possible to

verloopt en hoe dit valt te beïnvloeden.

intricate shape with relatively little bone material.

make the calculations in the time it takes to get a cup of coffee.’

‘We hebben inmiddels een model dat in twee dimensies de

TU Delft has been studying every facet of the shoulder for

In an effort to reduce the computing time the input of mathematicians in shoulder research has been

ingroei van bot in het materiaal simuleert’, vertelt prof.dr.ir.

twenty years now and advancing knowledge about it

extended. ‘We make calculations at millions of points on a very small piece of the surface area where

Fred van Keulen. ‘Alleen is de computer soms wel een week

incrementally. The research currently being conducted

bone meets porous material. We use the findings to try to produce a better computational model for the

bezig met een enkele berekening. Dat moet sneller, want als

includes studies into a porous, biocompatible material which it

entire interface’, says Kees Oosterlee. ‘And of course the ultimate goal is a three-dimensional model.’

je een schouder wilt ontwerpen voor een patiënt, moet je

is hoped will fuse well with the bone. This should benefit the

steeds kleine aanpassingen maken en opnieuw rekenen. Dan

stability of the artificial shoulder. One of the most important

The knowledge gained about a complex joint like the shoulder can of course also be used for other

moet het rekenwerk passen in de tijd die nodig is om een kop

questions is how the fusion process works and how it can be

prostheses, such as dental implants, which also occasionally come loose because they have not fused

koffie te halen.’

influenced.

properly with the jaw bone.

34

ze niet goed met de kaak vergroeid zijn.

35


Feiten

E N

cijfers

(2003)

WERKNEMERS (FTE’S)


Facts

figures

A N D

(2003)

DISSERTATIES

1999

2000

2001

2002

2003

4.846

4.967

4.872

4.764

4.648

STAFF (FTE’S) 5.000 4.000

1999

DOCTORAL DISSERTATIONS

2000

2001

2002

2003

172

180

178

185

2000

2001

2002

2003

5.172

5.456

200 160

3.000

120

2.000

80

1.000

40

0

0

WETENSCHAPPELIJK PERSONEEL (FTE’S)

183

WETENSCHAPPELIJKE PUBLICATIES

2003

SCIENTIFIC STAFF (FTE’S) Professor

Professor

199

Universitair hoofddocent

Associate Professor

245

Hoofddocent

Assistant Professor

407

Promovendus

PhD

701

Overig

Other

757

1999

SCIENTIFIC PUBLICATIONS 6.000 4.800

4.407

3.600

4.935

5.751

2.400 1.200 0

AANTAL EERSTEJAARS STUDENTEN FIRST YEAR STUDENTS

1999

2000

2001

2002

2003

2.092

2.380 371 2.009

REVENUE IN THOUSANDS OF EURO’S

3.000 2.400 1.800

INKOMSTEN IN DUZENDEN EURO’S

2.434

2.316

2.297

1.200 600

2003

Rijks- en overige bijdragen

Government and other (means of) funding

319.671

College- en examengelden

Tuition and examination fees

19.898

Werk voor derden

Contract research

70.402

Overige inkomsten

Miscellaneous

21.541 431.512

0 Bachelor

Ongedeeld Total

Master UITGAVEN IN DUZENDEN EURO’S EXPENDITURE IN THOUSANDS OF EURO’S

AANTAL STUDENTEN TOTAL STUDENTS

1999

2000

2001

2002

2003

15.000 12.000

12.924

13.127

13.302

13.189

13.417

2003

Personele uitgaven

Staff

305.395

Afschrijvingen

Depreciation

26.700

Overige uitgaven

Miscellaneous

105.310 437.405

9.000 6.000 3.000 0

36

37


THE

Netherlands

A N D


Delft

TU DELFT The Netherlands is a relatively small country

Founded in 1842, the Delft University of Technology (TU Delft) is the

situated in north west Europe, close to Germany

oldest, largest and most comprehensive technical university in the

and the United Kingdom. With a population of

Netherlands. It is a contemporary university of national importance and

approximately 16 million people, it is one of the

significant international standing. Its eight faculties offer several

most densely populated countries in the world.

engineering MSc degree programmes, many of which are unique in the

A large proportion of the population live in the

Netherlands. With a student body of more than 13,000 and almost 5,000

western part of the country, which is known as

employees, it is an impressive establishment, renowned for its high

the 'Randstad'. In this area you find

standard and quality of innovative research and education. TU Delft enjoys

Amsterdam, the Dutch capital; The Hague, seat

an excellent international reputation in a broad array of fields such as:

of the Dutch Government; and Rotterdam, one

Nanotechnology, Life Science & Technology, Mechatronics & Microsystems,

of the largest seaports in the world.

Mobility of Persons & Transport of Goods, Information & Communication

Delft is a compact, historic city nestled between

Technology, Water Works, Water Management & Water Quality,

Rotterdam and The Hague. Approximately 10%

Computational Science & Engineering, Next Generation Infrastuctures,

of its entire population of 100,000 inhabitants

Materials Science, Sustainable Energy: Extraction, Conversion & Use,

are students. Today, Delft revels in the title

Sustainable Industrial Processes, Sustainable Urban Areas and Earth:

'High-tech' city due to the abundance of

Observation, Utilization, Ecology & Engineering.

technology-based institutions and organisations

In addition TU Delft has close collaborative links with international

setting up business in the proximity of the

business partners, various research institutes and industry. Such ties give

university campus.

our students the opportunity to gain valuable, relevant experience in

Amsterdam Den Haag Delft Rotterdam

preparation for an international career. For more information on TU Delft please visit : www.tudelft.nl.

38

39


Colofon COLOPHON

Uitgave van Marketing & Communicatie TU Delft

Published by Marketing & Communication TU Delft

TEKST

ORIGINAL TEXT

Christian Jongeneel

Christian Jongeneel

ENGELSE VERTALING

ENGLISH TRANSLATION

Wordsmiths Translations, Den Haag

Wordsmiths Translations, The Hague

FOTOGRAFIE

PHOTOGRAPHY

A-film, Amsterdam

A-film

Delft Integraal, Piet Musters

Delft Integraal/Piet Musters

ESA, Noordwijk

ESA, Noordwijk

MultiMedia Services TU Delft


Sam Rentmeester Fotografie

Sam Rentmeester

Sidney Vervuurt, AVC Vrije Universiteit

Sidney Vervuurt, AVC Vrije Universiteit

Skyline City, Rotterdam

Skyline City, Rotterdam

TU Delft

TU Delft

ONTWERP

DESIGN



DRUKKERIJ

PRINTING

Drukkerij Mart.Spruijt bv, Amsterdam

Drukkerij Mart.Spruijt bv, Amsterdam

TECHNISCHE UNIVERSITEIT DELFT

DELFT UNIVERSITY OF TECHNOLOGY

Postbus 5

P O Box 5

2600 AA Delft

2600 AA Delft

Telefoon: + 31 (0)15 278 5404

The Netherlands

Fax: + 31 (0)15 278 1855

Telephone: + 31 (0)15 278 5404

E-mail: [email protected]

Telefax: + 31 (0)15 278 1855

http://www.tudelft.nl

E-mail: [email protected] http://www.tudelft.nl

40

Delft HIGHLIGHTS. Delft in beeld

Recommend Documents