De economie van Delft in beeld

De economie van Delft in beeld

Peter Louter Pim van Eikeren Opgesteld in opdracht van de gemeente Delft

EMD08Brochure versie def2.indd 1

14-1-2009 20:59:41

De economie van Delft in beeld Bureau Louter, Delft Peter Louter Pim van Eikeren

Deze brochure is in opdracht De economie van Delft in beeld

van de gemeente Delft opgesteld door Bureau Louter, gevestigd in het Radexgebouw te Delft. De brochure is gebaseerd op de Economische Monitor Delft, die in de jaren 2006, 2007 en 2008 is verschenen (zie www.bureaulouter.nl, onder ‘Rapporten’ om deze monitoren te raadplegen). Op een aantal plaatsen in deze brochure is nog actuelere informatie opgenomen dan in de meest recente Economische Monitor Delft.

Foto omslag: De foto is genomen vanuit het Bacinolgebouw, een bedrijfsverzamelgebouw voor creatieve bedrijven. De foto’s op pagina 3 en 5 zijn gemaakt bij de Delftse technostarters Taniq en Delft Dynamics.


Opdrachtgever: Gemeente Delft Na enkele jaren van afname van het aantal arbeidsplaatsen werd gedurende 2006 en vooral 2007 weer een toename van het aantal arbeidsplaatsen in Delft gerealiseerd. Met Technopolis Delft en het ontwikkelen van grootschalige kantoorruimte bij de twee stations worden de komende jaren de fundamenten gelegd voor een blijvend gezonde economie. De Delftse bedrijvigheid kan vooral worden getypeerd als kennisintensief, creatief en innovatief. Het aandeel hoogopgeleiden is uitzonderlijk groot. Dat geldt voor de werknemers bij Delftse bedrijven en instellingen, die voor een aanzienlijk deel buiten Delft wonen en dat geldt voor de werkende Delftenaren, die op hun beurt weer vaak buiten de eigen stad werken. Mede door deze verwevenheid met de regio ondervond Delft geen nadeel van de enkele jaren afnemende werkgelegenheid in de stad zelf. Werk werd door Delftenaren elders in de regio gevonden. Om op langere termijn op regionaal niveau voldoende kansen op werk te handhaven zullen de diverse gemeenten echter hun steentje bij moeten dragen aan het creëren van mogelijkheden voor het bedrijfsleven om te groeien, elke gemeente vanuit de eigen specifieke sterke punten. Voor Delft is dat innovatie en ideeënrijkheid. Naast grootschalige bedrijfslocaties verdient daarbij ook het ontwikkelen van voldoende bedrijfsverzamelgebouwen voor startende en doorgroeiende bedrijven aandacht. Juist die bedrijven zorgen vaak voor verfrissende nieuwe ideeën en kunnen op termijn uitgroeien tot omvangrijke bedrijven.

Inhoud brochure:

p. 1 Delft: Stad van kennis en cultuur p. 2 De Delftse economie getypeerd p. 3 Delft brandpunt van kennis en innovatie p. 4 Een stad met weinig werklozen p. 5 Tekort aan arbeidskrachten, vooral technici p. 6 Delft ontwikkelt hoogwaardige bedrijfslocaties p. 7 Ontwikkelingsmogelijkheden kleine bedrijven aandachtspunt p. 8 Belangrijke rol Delft in de regio

14-1-2009 20:59:42

Delft: Stad van kennis en cultuur Kengetallen economie Delft a. Index ontwikkeling inwoners 1,12 1,10 1,08 1,06

1

1,04

1,00 0,98

1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008

b. Banen per 1000 inwoners 15-64 jaar 800

700

600

500

1996

1998

2000

2002

2004

2006

2008

c. Voorraad bedrijventerreinen per 1000 inw. 15-64 jaar [ha.] 5

4

3

2

1

0

1989

1992

1994

1996

1998

2000

2002

2004

2006

2008

d. Voorraad kantoren per 1000 inw. 15-64 jr [m² bvo] 12000

10000

8000

6000

4000

2000

0

1989

1992

1994

1996

1998

2000

2002

2004

2006

2008

e. Starters per 1000 inwoners 15-64 jaar 12

10

Legenda 8

6

4

2

1998

2001

2003

2005

2007

Legenda Delft

Benchmarksteden

Haaglanden

Nederland

Toelichting Benchmarksteden: Dordrecht, Gouda, Haarlem, Hilversum, Leiden In figuur b. t/m e.: Berekend per gemiddeld aantal inwoners 15-64 jaar in betreffende periode


Delft kent een indrukwekkende geschiedenis met als erfenis een fraaie binnenstad die jaarlijks door vele toeristen uit binnenen buitenland wordt bezocht. Daarnaast is er veel moderne, ‘kennisintensieve’ bedrijvigheid in de stad gevestigd, met als iconen de Technische Universiteit, TNO, het Reinier de Graaf Gasthuis, DSM (voorheen Gist Brocades) en Exact Software. Daarnaast kent Delft echter ook een keur aan kleine creatieve en high-tech bedrijven die met veel toewijding bezig zijn om hun eigen bedrijf en daarmee de Delftse economie te vernieuwen. Kennis en cultuur ontmoeten elkaar dus in deze stad met bijna honderdduizend inwoners, gelegen tussen de grote steden Den Haag en Rotterdam.

hobbel van de gevolgen van de kredietcrisis is genomen. Overigens is de terugvallende werkgelegenheid in Delft niet gepaard gegaan met een toename van de werkloosheid. Door de gunstige ligging van Delft in een verstedelijkt gebied hebben veel inwoners van Delft werk gevonden buiten hun eigen gemeente.


1,02

In het vervolg van deze brochure wordt een typering gegeven van de bedrijvigheid in Delft (pagina 2 en 3), wordt zicht gegeven op de situatie op de arbeidsmarkt (pagina 4 en 5), wordt aandacht besteed aan bedrijfsruimte (bedrijventerreinen en kantoren; zie pagina 6 en 7) en wordt Delft gepositioneerd binnen de regio naar aspecten als woon-werk verkeer en voorzieningen (pagina 8).

Groei Delftse werkgelegenheid 1.8% in 2007 In deze brochure staat een schets van de Delftse economie. Voor het eerst sinds vele jaren nam het aantal inwoners in Delft tussen 2002 en 2005 af, maar recentelijk is weer sprake van groei. Voor de werkgelegenheid resulteert een vergelijkbaar beeld. Na een periode van sterke groei tot 2003 nam het aantal arbeidsplaatsen gedurende enige jaren af, mede doordat er weinig nieuwe bedrijfsruimte beschikbaar kwam. De voorraad bedrijventerreinen nam de laatste jaren nauwelijks toe. En na een zeer sterke groei rond de eeuwwisseling kwam ook de groei van de voorraad kantoren tot stilstand. Recentelijk is zelfs meer kantoorruimte aan de voorraad onttrokken (bijvoorbeeld bij TNO) dan er aan nieuwbouw bijkwam. Gedurende 2006 groeide het aantal arbeidsplaatsen voor het eerst sinds een aantal jaren, met 0.7%. In 2007 is het aantal arbeidsplaatsen in Delft nog sterker toegenomen, namelijk met 1.8% volgens gegevens van het CBS. Met Technopolis Delft en de ontwikkeling van kantoorruimte bij de stations Delft-Zuid en het nieuwe Centraal Station bestaan er goede perspectieven om verdere groei van de werkgelegenheid te realiseren, nadat de

14-1-2009 20:59:44

De Delftse economie getypeerd

Bijna 8000 arbeidsplaatsen meer in Delft dan verwacht


2

Relatieve scores economische prestaties Delft (arbeidsplaatsen) Effect locatiefactoren

Lokaal effect

Totaal effect

Land- en tuinbouw Industrie Bouwnijverheid Groothandel Transport Bank- en verzekering ICT Zakelijke diensten Schoonmaakbedrijven Detailhandel Ov. cons.dnst. Openbaar bestuur Onderwijs Zorgsector Vrijetijdsactiviteiten Uitzendarbeid -3000

-2000

-1000

0

1000 -1000

0

1000

2000

3000

4000

-4000

-2000

0

2000 -2000

0

2000

4000

6000

8000

0

2000

4000

6000

8000

10000

Totaal -6000

0

20.000

40.000

60.000

Verwacht op basis van inwoners 15-64 jaar Toelichting Effect locatiefactoren: Lokaal effect: Totaal effect:

Aantal arbeidsplaatsen op grond van verwachtingen voor type stad als Delft, in afwijking van arbeidsplaatsen overeenkomend met bevolkingsaantal. Feitelijk aantal arbeidsplaatsen in afwijking van op basis van locatiefactoren verwachte arbeidsplaatsen. Feitelijk aantal arbeidsplaatsen (blauwe staafjes) vergeleken met arbeidsplaatsen overeenkomend met bevolkingsaantal (rode tekentjes).

Elke stad kent haar economische specialisaties. Om na te gaan welke typen bedrijvigheid vooral karakteristiek zijn voor Delft is een vergelijking gemaakt met andere steden in Nederland. Daarvoor is gebruik gemaakt van een door Bureau Louter ontwikkeld ‘Benchmarkmodel’ (zie de toelichting bij de figuur). Via dat model wordt berekend hoeveel arbeidsplaatsen voor een stad als Delft verwacht zouden worden op basis van allerlei factoren die voor de vestiging van bedrijven en instellingen van belang zijn (zogenaamde ‘locatiefactoren’). Daarbij spelen bijvoorbeeld aspecten als ligging, de arbeidsmarkt en de beschikbaarheid van ruimte een rol, maar ook de concurrentie van andere steden in de omgeving (in het geval van Delft vooral Den Haag en Rotterdam). Wanneer het feitelijk aantal arbeidsplaatsen wordt vergeleken met het aantal arbeidsplaatsen dat mocht worden verwacht op basis van de locatiefactoren, blijkt dat Delft veel beter presteert dan verwacht (zie het ‘lokaal effect’ in de figuur). Bij bedrijven en instellingen in Delft zijn er bijna 8 duizend arbeidsplaatsen meer dan voor een type stad als Delft verwacht mag worden op basis van de locatiefactoren. Vooral onderwijs (met name de TU), de zorgsector (onder


andere het Reinier de Graaf Gasthuis), ICT en zakelijke diensten zijn veel sterker vertegenwoordigd in Delft dan verwacht. Voor 136 fijnmazige economische sectoren is bepaald hoeveel arbeidsplaatsen per inwoner er zijn, vergeleken met het nationaal gemiddelde. Uit de ranglijst van 136 economische sectoren resulteert de volgende top-5: 1. Wetenschappelijk onderwijs 2. Researchbedrijven 3. Farmaceutische industrie 4. Softwarebureaus 5. Technische adviesbureaus Dit geeft een indruk van het karakteristieke ‘Delfts economisch profiel’. Bij het wetenschappelijk onderwijs gaat het om de TU en bij farmaceutische industrie vooral om DSM. Bij technische adviesbureaus moet worden gedacht aan ingenieursbureau, architectuur (zoals bijvoorbeeld het bekende bureau Mecanoo) en ontwerpers. Opvallend is dat alle sectoren uit de top-5 gemeen hebben dat zij in sterke mate kennisintensief zijn. Kennisintensieve bedrijvigheid kan daarbij als volgt worden ingedeeld:

• Kenniswerkers opleiden (instellingen van hoger en wetenschappelijk onderwijs) • Nieuwe producten/diensten bedenken (met een onderverdeling in research, ICT, technische adviesbureaus, overige adviesbureaus en artistieke activiteiten). • Nieuwe producten maken (technologisch hoogwaardige industrie) Uit de figuur met de arbeidsplaatsen per inwoner blijkt dat in Delft vooral de ‘technische’ onderdelen relatief sterk zijn vertegenwoordigd.

Arbeidsplaatsen per inwoner 15-64 jaar in Delft, index t.o.v. Ned. = 1 a. Typen kennissectoren Totaal Opleiden Bedenken Maken

9.25

b. Uitsplitsing ‘bedenken’ ICT Research Technisch advies Overig advies Artistiek

9.48

0

1

2

3

14-1-2009 20:59:50

Delft brandpunt van kennis en innovatie

Banen en werkzame beroepsbevolking naar opleidingsniveau a. Aandeel banen in totaal

b. Aandeel WBB in totaal

c. Verhouding banen/WBB

Basis

Laag

Middelbaar

Hoog

3

Wetenschappelijk 10%

20%

30%

40%

50% 0%

Som over de opleidingsniveaus = 100% Legenda

Delft

10%

20%

30%

40%

50% 0,75

1,00

1,25

1,50

1,75

WBB: Werkzame beroepsbevolking Benchmarksteden

Haaglanden

De werknemers bij Delftse bedrijven en instellingen zijn gemiddeld hoog opgeleid. Ook de werkende inwoners van Delft zijn grotendeels hoog tot zeer hoog opgeleid. Vooral het aantal banen op wetenschappelijk niveau als aandeel in het totaal aantal banen is in Delft opmerkelijk hoog. In nog sterkere mate geldt dat voor de werkende Delftenaren. Bijna één op de drie is wetenschappelijk opgeleid. Zij werken overigens niet allen in Delft (zie ook pagina 8). Delft is namelijk niet alleen een stad waar kennisintensieve bedrijven zich graag vestigen, maar ook een stad waar hoogopgeleiden graag wonen. Voor wetenschappelijk opgeleiden is de balans van banen bij bedrijven in Delft en werkzame Delftenaren precies in evenwicht. Het is vervolgens de vraag of een hoog opleidingsniveau ook garant staat voor een hoog kennisniveau van de bedrijvigheid en voor veel innovatie (het doorvoeren van vernieuwingen, zoals nieuwe producten of diensten, nieuwe manieren van produceren, een beter organisatie van de werkwijzen en het aanboren van nieuwe afzetmarkten). Vernieuwende bedrijvigTop-10 kennisintensiteit bedrijvigheid Totaal 83 gebieden Rapportcijfer

Nederland

heid kan zorgen voor groei van de omzet en werkgelegenheid. In de Economische Monitor Delft 2008 staan de resultaten van specifiek onderzoek naar de kennisintensiteit en innovatiekracht van Delft. Ten eerste is een ranglijst opgesteld voor de kennisintensiteit van de bedrijvigheid. Daarin zijn 83 gebieden in Nederland (waaronder 43 steden) gepositioneerd naar de mate waarin gesproken kan worden van een ‘kenniseconomie’. De stad Delft staat daarin op de tweede plaats, vooral door de vestiging van veel innovatieve diensten. Uit de typering van de Delftse economie bleek dat Delft geen typische industriestad (meer) is. Desalniettemin kan de industrie die er nog is gevestigd voor een groot deel als ‘high-tech’ worden beschouwd. Ook de kennisintensiteit van de Delftse industrie ligt dan ook ruim boven het nationaal gemiddelde.

Delft tweede stad op nationale ranglijst kennisintensiteit

Ten tweede is een ranglijst opgesteld waarin het bedrijfsleven is beoordeeld naar de innovatiekracht. Op basis van gegevens over R&D, diverse typen innovatie en het aandeel van nieuwe producten en diensten in de omzet is aan 38 gebieden in Nederland een rapportcijfer toegekend. Eindhoven is onbetwist nummer één in Nederland, maar de regio Delft staat op een eervolle tweede plaats, ruim voor Utrecht, diverse regio’s in het zuidoosten van Nederland en zeer ruim voor Twente. Het kaartbeeld met de uitgaven aan R&D laat zien dat de regio’s Delft en Eindhoven de hoogste concentratie van R&D in Nederland kennen, gevolgd door Amsterdam en Twente.


0%

Delft is een kennisstad, vooral op het terrein van techniek. Maar tevens is er veel creatieve bedrijvigheid gevestigd. De Delftse bedrijven en instellingen zijn vooral heel innovatief. Kennis wordt dus in veel sterkere mate dan gemiddeld in Nederland omgezet in ideeën. Met recht kan worden gesproken van ‘Delft ideeënstad’.

R&D-loonkosten per km2 landoppervlak

Positie

Gebied

1

Eindhoven

9.1

2

Delft

8.1

173 tot 369

3

Hengelo (O.)

8.0

103 tot 173

4

Hilversum

7.9

50 tot 130

5

Utrecht

7.9

23 tot 50

6

Rijswijk

7.8

10 tot 23

7

's-Hertogenbosch

7.7

5 tot 10

8

Nijmegen

7.6

9

Eindhoven (suburbs)

7.5

10

Haarlemmermeer

7.4

€ 1000 369 of meer

minder dan 5

Top-10 innovatieve gebieden Totaal 38 gebieden

Positie

Gebied

1

Stad Eindhoven

9.6

2

Delft en Westland

8.5

3

Stad Utrecht

8.1

4

Midden-Limburg

8.0

5

Zuid-Limburg

8.0

6

Midden N-Brabant

7.4

7

Noord-Limburg

7.3

8

Regio rond Amsterdam

7.1

9

Noordoost N-Brabant

7.1

10

Twente

7.0


Rapportcijfer

14-1-2009 21:00:05

Een stad met weinig werklozen Index aantal NWW, Delft en referentiegebieden, 2003-2008 Legenda

Index januari 2003 = 100 130

120

110

4

100

90

80


NWW: niet-werkzame werkzoekenden 70

Vergeleken met 36 andere steden met een belangrijke werkgelegenheidsfunctie, blijkt dat Delft een relatief lage werkloosheid kent. Er zijn slechts vijf steden waar het werkloosheidspercentage nog lager is. Van de steden die als ‘benchmarksteden’ kunnen worden gezien (cursief in de tabel) is slechts in Dordrecht de werkloosheid nog lager dan in Delft. Sinds begin 2005 is het aantal werklozen in Delft bijna gehalveerd. Die afname was nog sterker dan het gemiddelde voor de benchmarksteden. Opmerkelijk is dat de achteruitgang van de economie in 2008 nog nauwelijks heeft geresulteerd in een toename van de werkloosheid. Nationaal kan worden geconstateerd dat weliswaar het tempo waarin het aantal werklozen is afgenomen sinds mei is afgenomen, maar dat pas in november het aantal werklozen iets toenam. In Delft was in oktober en november 2008 sprake van een lichte toename van het aantal werklozen, overigens na een sterke afname in de daaraan voorafgaande maanden.

Slechts in 5 van 36 andere steden lager werkloosheidspercentage Het opleidingsniveau van de mensen die actief zijn op de arbeidsmarkt (de beroepsbevolking) bepaalt in sterke mate de kans op werkloosheid. Terwijl het werkloosheidspercentage onder laagopgeleiden in Delft 16% bedraagt, ligt het onder wetenschappelijk opgeleiden op slechts 1%. Ook nationaal bestaan er grote verschillen in kans op werkloosheid naar opleidingsniveau. Overigens is het aandeel van laagopgeleiden in de totale beroepsbevolking in Delft aanzienlijk lager dan gemiddeld in Nederland. Het werkloosheidspercentage is daarom weliswaar hoog in Delft, maar het aantal laagopgeleide werklozen relatief gering vergeleken met andere steden. Slechts in vijf van de andere 36 steden is dat aandeel nog lager. Eerder werd al geconstateerd dat Delft een gemiddeld zeer hoog opgeleide beroepsbevolking heeft. Van de totale


60

Jan Apr Jul Okt Jan Apr Jul Okt Jan Apr Jul Okt Jan Apr Jul Okt Jan Apr Jul Okt Jan Apr Jul 2003 2004 2005 2006 2007 2008

Delft Benchmarksteden Haaglanden Nederland

Nov

Werkloosheidspercentage naar opleidingsniveau, november 2008 Legenda

Niet-Werkzame Werkzoekenden als percentage van de beroepsbevolking Basis, laag

Middelbaar

Hoog

Wetenschappelijk

Totaal

0%

2%

4%

6%

8%

10%

12%

14%

16%


18%

Ontwikkeling NWW ten opzichte van januari, 2006-2008 Delft

Index januari=100

Haaglanden

Index januari=100

Nederland

105

105

105

100

100

100

95

95

95

90

90

90

85

85

85

80

80

80

75

75

Jan Feb Mrt Apr Mei Jun Jul Aug Sep Okt Nov Dec 2006 2007 2008


75

Index januari=100


Ranglijst werkloosheid in 37 belangrijke werkgelegenheidscentra (oktober 2008); selectie Positie 1 2 3 4 5 6 8 12 14 20 22 23 31 37

Gemeente Haarlemmermeer Velsen Zeist Doetinchem Dordrecht Delft Haarlem Utrecht Leiden Hilversum Gouda Den Haag Amsterdam Rotterdam Nederland

beroepsbevolking is 30% wetenschappelijk opgeleid. Van de andere steden scoort slechts Utrecht nog hoger. Voor zover hoogopgeleiden werkloos zijn is dat veelal kortstondig, tussen twee banen in of na het voltooien van de opleiding.

% werklozen 2.5% 3.4% 4.0% 4.4% 4.4% 4.8% 4.9% 5.1% 5.1% 6.1% 6.6% 6.8% 9.4% 11.9% 5.4%

Van de 357 werkloze hoogopgeleiden (op academisch of HBO-niveau) in oktober 2008 was 51% korter dan een jaar werkloos. Van de 1294 werkloze laagopgeleiden was dat 35% en was 43% langer dan drie jaar werkloos.

14-1-2009 21:00:12

Tekort aan arbeidskrachten, vooral technici

5 Werknemers en WBB met technische opleiding naar niveau b. Aandeel WBB in totaal

c. Verhouding banen/WBB

Basis/ laag

Middelbaar

Hoog

Wetenschappelijk

Totaal 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

WBB: Werkzame beroepsbevolking

Delft

Benchmarksteden

Haaglanden

Nederland

Krapte op de arbeidsmarkt volgens het CWI (tot en met MBO-niveau)

Zeer krap Krap Gemiddeld

Prognoses voor de komende vijf jaar leren dat voor technici op alle opleidingsniveaus ernstige knelpunten op de arbeidsmarkt worden voorzien. Dat stelt enerzijds een groot deel van het Delfts bedrijfsleven voor de uitdaging om voldoende, goed opgeleide technici te vinden, in Delft, in de omgeving of wellicht zelfs in andere delen van Nederland. Anderzijds biedt dit aan de vele Delftse technisch opgeleiden zelf uiteraard prima perspectieven op de arbeidsmarkt, ook op het moment dat zij net hun opleiding hebben voltooid.


a. Aandeel banen in totaal

Van Delftse werkenden één op zes wetenschappelijk technisch opgeleid

Ruim Zeer ruim Jan Feb Maa Apr Mei Jun Jul Aug Sep Okt Nov Dec Jan Feb Maa Apr Mei Jun Jul Aug Sep Okt Nov Dec Jan Feb Maa Apr Mei Jun Jul Aug Sep Okt Nov

2006

2008

2007

Haaglanden Overige grootstedelijke gebieden Nederland

Vacatures en krapte naar beroepsrichting (tot en met MBO-niveau), november 2008 a. Aandeel vacatures CWI

b. Krapte indicator

Elementaire beroepen Technisch

Economisch

Verzorgend 0%

5%

10%

Haaglanden

15%

20%

25%

30%

35%

0% Zeer ruim 20%

Ruim 40%Gemid- 60% Krap deld

80% Zeer krap100%

120%

Nederland

Een nadeel van de op zich uiteraard als gunstig te beoordelen afname van de werkloosheid is dat er voor bepaalde typen beroepen kraptes op de arbeidsmarkt ontstaan en dat er sprake is van moeilijk vervulbare vacatures. Hoewel vooralsnog niet duidelijk is hoe lang de gevolgen van de kredietcrisis merkbaar zullen zijn, is het de verwachting dat in de toekomst kraptes op de arbeidsmarkt zullen blijven bestaan, vooral voor technici. In de nationale top-10 met opleidingstypen waarvoor de komende vijf jaar de grootste knelpunten op de arbeidsmarkt worden verwacht, staan acht technische opleidingen en twee lera-


40%

renopleidingen (waaronder de lerarenopleiding natuur en techniek). In Delft is een relatief groot deel van de werknemers bij bedrijven en instellingen technisch opgeleid. Ook heeft een relatief groot deel van de werkzame Delftenaren een technische opleiding. In beide gevallen gaat het vooral om hoogopgeleide technici. Met name het aantal wetenschappelijk opgeleide technici is opvallend hoog, namelijk bijna een zesde deel van de totale beroepsbevolking. Technici op laag en middelbaar niveau zijn daarentegen minder sterk vertegenwoordigd dan het nationaal gemiddelde.

Van alle buiten de stad werkende Delftenaren, werkt 58% in de regio Den Haag (’Haaglanden’), 21% in de regio Rotterdam (Rijnmond) en 21% elders. Van de werknemers bij Delftse bedrijven die buiten Delft wonen, komt 51% uit de Haagse regio, 27% uit de Rotterdamse regio en 22% van elders. Inclusief Delft zelf werkt 79% van de werkende Delftenaren in Haaglanden en woont 72% van de werknemers bij Delftse bedrijven in Haaglanden. In de regio Haaglanden was ook in november van dit jaar nog sprake van een krappe arbeidsmarkt (meer vraag naar werknemers dan aanbod), in nog sterkere mate dan gemiddeld in Nederland en zeker vergeleken met andere grootstedelijke gebieden (de regio’s Amsterdam, Rotterdam en Utrecht). De gegevens van het CWI hebben betrekking op laag en middelbaar opgeleiden. In Haaglanden is daarvoor niet alleen sprake van een zeer krappe arbeidsmarkt bij technische beroepen, maar ook bij verzorgende beroepen (bijvoorbeeld in de detailhandel, de horeca, het onderwijs en de zorgsector). De krapte voor verzorgende beroepen geldt in Haaglanden in veel sterkere mate dan gemiddeld in Nederland.

14-1-2009 21:00:19

Delft ontwikkelt hoogwaardige bedrijfslocaties


6

Terugval Delftse kantorenmarkt na sterke groei rond eeuwwisseling Ontwikkeling kantoorruimte

Voldoende bedrijfsruimte is een voorwaarde om economische groei te realiseren. Naast de binnenstad, als centrum voor horeca, winkels en kleinschalige bedrijvigheid en specifieke locaties voor grootschalige voorzieningen (zoals grote zorginstellingen en de universiteit) bieden kantoren en bedrijventerreinen vestigingsmogelijkheden voor bedrijven. Al een aantal jaar is in Delft sprake van een zeer beperkt aanbod van bedrijventerreinen. Pas recentelijk is er weer ruimte beschikbaar, namelijk op Technopolis. Dat betreft overigens een zeer specifiek type bedrijvigheid (zie het kader). Uitbreidende bedrijven moesten de afgelopen jaren uitwijken naar bedrijventerreinen in de omgeving. Dat temperde de groei van de werkgelegenheid binnen de gemeentegrenzen van Delft. Sinds de jaren negentig heeft een gestage verandering plaatsgevonden in het type bedrijventerreinen en in het type bedrijven dat daarop gevestigd is. Het aantal arbeidsplaatsen op ‘kantoorachtige’ bedrijventerreinen nam toe, het aantal arbeidsplaatsen op ‘standaard bedrijventerreinen’ nam af. Tegelijk daalde, bij een onderscheid naar vier brede economische sectoren, industrie van nummer 1 naar nummer 3 gemeten naar de op bedrijventerreinen gevestigde arbeidsplaatsen. Dit past in het beeld van een verder kennisintensivering van de Delftse economie.

Verhuurd vloeroppervlak 1990-2008 10

m²bvo per inw. 15-64 jaar

Ontwikkeling arbeidsplaatsen op bedrijventerreinen 1997-2007 Naar sector 7000

8

6000 6

5000 4000

4

3000 2000

2

1000 0

1990

1992

1994

1996

1998

2000

2002

2004

2006

2008

0

1997

500 400

1999

2001

2003

2005

2007

2005

2007

Zakelijke en financiële diensten Industrie Groothandel en transport Overige bedrijvigheid

m²bvo per 1000 inw. 15-64 jaar

Nieuwbouw 1991-2007

Naar type bedrijventerrein

300

14000 12000

200

10000 8000

100

6000 0

1991

1993

1995

1997

1999

2001

2003

2005

2007

Aanbodpercentage (’leegstand’) 1990-2008

2000 0

12%

1997

1999

2001

2003

Standaard Kantoorachtig

10% 8% 6% 4% 2% 0%

4000

1990

1992

1994

1996

1998

2000

2002

2004

2006

2008

Legenda Benchmarksteden

Delft

Haaglanden

Nederland

De hoeveelheid verhuurde kantoorruimte in Delft is de laatste twintig jaar gestaag toegenomen, met wat ups and downs. Vooral rond de eeuwwisseling kende de bouw van kantoren een groeispurt. Dat bood ruimte aan zich vestigende bedrij-

vigheid. De werkgelegenheid groeide in die jaren sterk in Delft. In de volgende jaren nam de economische groei sterk af. Evenals elders in Nederland nam toen de hoeveelheid onverhuurde kantoorruimte snel toe. De markt reageerde met een zeer sterke afname van de nieuwbouw van kantoren. Inmiddels worden in Delft nauwelijks kantoren in aanbouw genomen. Ook het aanbod van kantoorruimte is scherp gedaald. Om geen kansen op vestiging van kantoorwerkgelegenheid verloren te laten gaan is het van belang dat niet te lang wordt gewacht met het uitvoeren van de plannen voor kantoorruimte bij de twee stations.

Technopolis Delft

Aan de A13 is momenteel Technopolis Delft in aanbouw. Dit moet in de komende 20 à 30 jaar één van de belangrijkste science parks van Europa worden. Het is bedoeld voor bedrijven met een hoge Research and Development component. Er wordt druk gewerkt aan het bouwrijp maken van het terrein en de uitgifte van kavels is op gang gekomen. Voorbeelden zijn de in aanbouw zijnde nieuwe hoofdvestiging van Exact Software, de uitbreiding van Deltares (voorheen Delft Hydraulics), dat de komende twee jaar naar verwachting sterk gaat groeien en een nieuw bedrijfsverzamelgebouw voor kennisintensieve starters. Met andere partijen zijn besprekingen gaande. Technopolis Delft maakt deel uit van Science Port Holland, dat de komende jaren moet verrijzen tussen Delft en Rotterdam. Het is een samenwerkingsverband tussen de gemeenten Delft en Rotterdam, de TU Delft en de Erasmus Universiteit. Het omvat Technopolis en de locatie Schieveen bij Rotterdam Airport. Het zakelijk vervoer via dat vliegveld zal worden uitgebreid. De bereikbaarheid van Delft via de weg, de trein en internationaal (per vliegtuig, via Rotterdam Airport) zal de komende jaren dus worden verbeterd.


14-1-2009 21:00:21

Ontwikkelingsmogelijkheden kleine bedrijven aandachtspunt

Een specifieke groep kleine bedrijven zijn de startende bedrijven. Zij vormen een belangrijke bron van nieuwe werkgelegenheid. Jaarlijks leveren startende

7

bedrijven in Nederland meer dan honderdduizend arbeidsplaatsen. Bovendien start een deel van die bedrijven met verfrissende ideeën die resulteren in nieuwe producten en diensten. Zij groeien en leveren op termijn arbeidsplaatsen in de gemeente en de regio, vooral indien kan worden voorkomen dat zij vertrekken. Het aanbod van geschikte bedrijfsruimte, voor startende bedrijven, maar ook voor doorgroeiende bedrijven, is van

Dreigend tekort bedrijfsruimte in bedrijfsverzamelgebouwen

Starters per sector en referentiegebieden, 2005-2007 Starters per 1000 inwoners 15-64 jaar Industrie

Bouwnijverheid Groothandel en transport

ICT Zakelijke en financiële diensten

belang om van het bij de lokale beroepsbevolking aanwezige ondernemerstalent te kunnen profiteren (zie het kader ‘Bedrijfsverzamelgebouwen’). Delft kent een redelijk, maar niet uitzonderlijk hoog aantal startende bedrijven, vergeleken met het nationaal gemiddelde, met Haaglanden en met benchmarksteden. Wel is duidelijk dat juist in kennisintensieve sectoren als ICT veel starters zijn te noteren. De gepresenteerde sectoren zijn overigens te grofmazig om een specifiek segment als ‘technostarters’ te herkennen. Desalniettemin zijn op dat vlak de laatste jaren veelbelovende initiatieven ontwikkeld, zoals Yes!Delft. Juist dergelijke ‘kennisintensieve’ starters kennen relatief veel kans op doorgroei naar de status van middelgroot of zelfs groot bedrijf.


Sectoren waar bedrijven tot twintig arbeidsplaatsen (‘kleine bedrijven’) een groot aandeel innemen in de totale werkgelegenheid zijn vooral detailhandel, bouw en vrijetijdsactiviteiten (naast horeca onder andere ook activiteiten in de sfeer van kunst en entertainment). Maar ook in zakelijke en financiële diensten is in Delft meer dan een derde deel van de arbeidsplaatsen te vinden in kleine bedrijven. Non-profit organisaties (in openbaar bestuur, onderwijs en de zorgsector) worden in het algemeen gekenmerkt door grootschaligheid, zeker in een stad als Delft met grote zorginstellingen en de TU. In vrijwel alle onderscheiden brede economische sectoren nemen kleine bedrijven in Delft een kleiner aandeel in binnen de totale werkgelegenheid dan gemiddeld in Nederland.

Bedrijven met minder dan 20 arbeidsplaatsen, % in totaal arbeidsplaatsen, 2007

Detailhandel/ reparatie Industrie Bouw

Overige diensten

Groothandel en transport Zakelijke en financiële diensten

Vrijetijdsactiviteiten

Detailhandel Delft

Facilitaire diensten

Vrijetijdsactiviteiten

Benchmarksteden

Facilitaire diensten

Haaglanden Nederland

Land- en tuinbouw 0,0

0,5

1,0

1,5

Onderwijs 2,0

Zorg en welzijn Openbaar bestuur

Totaal

Nederland Delft

Totaal 0,0

2,5

5,0

7,5

10,0

0

10

20

30

40

50

60

70

80

Bedrijfsverzamelgebouwen

Hoe goed hun ideeën ook zijn en hoe groot hun inzet, bedrijven zijn in hun eerste levensjaren kwetsbaar. Geschikte bedrijfsruimte vormt één van de voorwaarden om te overleven. Daarin kan worden voorzien door bedrijfsverzamelgebouwen, met betaalbare bedrijfsruimte, kortlopende huurcontracten en gezamenlijke faciliteiten. Voorbeelden in Delft zijn het Radexgebouw, het BTC, de gebouwen van Yes!Delft, het Bacinolgebouw, het PTD-gebouw/Leeuwenhoeksingel, Röntgenweg Estate en de gebouwen van de Stichting Kleinschalige Bedrijvigheid. Bedrijven als de Seneca Groep, TamTam en HintTech zijn, beginnend in een bedrijfsverzamelgebouw, uitgegroeid tot aanzienlijke omvang. En in deze gebouwen gevestigde bedrijven staan regelmatig in de nationale top-100 van meest innovatieve bedrijven. De gemeente Delft ondersteunt de ontwikkeling van bedrijfsverzamelgebouwen. Als gevolg van de aanleg van de Spoorzone verdwijnen in 2009 diverse bedrijfsverzamelgebouwen. Het is van belang voor voldoende vervangende bedrijfsruimte te zorgen, voor starters en liefst ook voor bedrijven die doorgroeien. Voor de groei van de Delftse economie van morgen en overmorgen is het stimuleren van dit type bedrijvigheid een noodzaak.


14-1-2009 21:00:22

Belangrijke rol Delft in de regio

Percentage werkende Delftenaren dat bij een bedrijf in Delft werkt


Legenda

Opleidingsniveau

8

Basis, laag

Delft vormt geen eiland, maar maakt nadrukkelijk onderdeel uit van een regio. Binnen die veelzijdige regio van Den Haag tot Rotterdam kan Delft zich specialiseren in kennisintensieve, creatieve, innovatieve sectoren. Het geplande aanbod van bedrijfsruimte sluit daarbij aan. Vele Delftenaren werken elders in de regio en velen uit die regio werken in Delft (zie de kaart met woon-werk verkeer). Dagelijks maken bewoners uit de omliggende regio gebruik van de voorzieningen in Delft. Economie, arbeidsmarkt en voorzieningen in Delft zijn dus verweven met de omgeving. Die omgeving bestaat niet alleen uit aangrenzende gemeenten als Rijswijk, Pijnacker-Nootdorp en MiddenDelfland, maar ook uit Den Haag en Rotterdam. Dat de arbeidsmarkt niet wordt beperkt door gemeentegrenzen geldt in het algemeen. In Nederland werkt bijvoorbeeld minder dan de helft van de mensen in de eigen gemeente. Voor Delft is dat aandeel iets meer dan de helft. De werknemers bij de Delftse bedrijven en instellingen komen zelfs voor meer dan 55% van buiten Delft. Naarmate het opleidingsniveau toeneemt wordt ook de kans dat men buiten de eigen gemeente werkt groter. Zo blijkt van laagopgeleide werknemers bij Delftse bedrijven en instellingen ruim 60% in Delft te wonen. Voor de wetenschappelijk opgeleiden ligt dat percentage slechts iets boven de veertig procent. Dat is opmerkelijk, omdat er toch zeer veel wetenschappelijk opgeleiden wonen in Delft. Zij werken echter op hun beurt voor meer dan 55% buiten Delft, met name in Den Haag.

Voorzieningenfunctie op 18e plaats van alle Nederlandse gemeenten Delft blijkt een belangrijke functie als centrum van voorzieningen te vervullen. Nagegaan is hoeveel bezoeken aan voorzieningen als winkelen, vrijetijdsbesteding, onderwijs en (overige) diensten, waaronder zorg, er binnen, naar en vanuit gemeenten plaatsvinden. Het grootste


Middelbaar

HBO

Wetensch. Delft Benchmarksteden Haaglanden Nederland

Totaal 0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

Percentage van werknemers bij Delftse bedrijven dat in Delft woont Opleidingsniveau

Legenda

Basis, laag Middelbaar HBO Wetensch.


Totaal 0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

Voorzieningenfunctie naar motief, Delft en een aantal steden Percentage binnen gemeente Winkelen

Delft Rijswijk Den Haag Nederland

Vrijetijdsbesteding


Onderwijs


Diensten (w.o. zorg)


Voorzieningenfunctie

50% 60% 70% 80% 90% % Binnen gemeente: Aandeel van bezoeken aan voorzieningen waarvoor men binnen de eigen gemeente blijft

deel van die bezoeken vindt binnen de eigen gemeente plaats (nationaal ruim zeventig procent en voor sommige typen voorzieningen nog meer). Daarnaast kunnen gemeenten in meerdere of mindere mate een ‘voorzieningenfunctie’ voor omliggende gemeenten binnen de regio vervullen. Daarvan is sprake indien er meer bezoekers van voorzieningen in een gemeente zijn dan bezoekers vanuit de gemeente naar voorzieningen elders. Delft scoort van alle Nederlandse gemeenten maar liefst op plaats 18. In de regio bereikt Rijswijk plaats 34. Bij ‘winkelen’ gaat het voor Delft overigens niet alleen om de binnenstad, maar zeker ook om IKEA. Bij onderwijs betreft het voortgezet onderwijs, maar in nog veel sterkere mate de TU Delft. En bij zorg vormt de regiofunctie van het

100%

0 1 2 3 4 Voorzieningenfunctie: Intergemeentelijke bezoeken aan voorzieningen

Reinier de Graaf Gasthuis de voornaamste verklaring voor de hoge voorzieningenfunctie.

Leidschendam-Voorburg Den Haag Zoetermeer

PijnackerNootdorp

Westland

Rotterdam

Midden-Delfland Schiedam Opleiding

Laag/middelbaar Hoog/wetenschappelijk

Pendelaars 500-1000 1000-2000 meer dan 2000

14-1-2009 21:00:27

Colofon

Contactpersonen gemeente Delft: Wim Eijkelenburg en Kasper Buiting Vormgeving: Erik Thomassen (eTe Productontwikkeling) Fotografie: Jacqueline Louter (JaxPix, www.jaxpix.nl) Druk: Quantes, Rijswijk


Auteurs: Peter Louter en Pim van Eikeren (Bureau Louter)

Langs deze weg wil Bureau Louter de leden van de begeleidingscommissie voor de Economische Monitor danken voor hun zeer bruikbare inbreng in de afgelopen drie jaar. De begeleidingscommissie bestaat uit de volgende personen: • W. Eijkelenburg (gemeente Delft), voorzitter • C. Damen (gemeente Delft) • R. van Wijngaarde (Kamer van Koophandel Haaglanen) • J. Houben (Kamer van Koophandel Haaglanden) • F. Bazelmans (VNO NCW Delft) • M. Notten (Platform Binnenstad) Delft, december 2008


14-1-2009 21:00:27


14-1-2009 21:00:29

De economie van Delft in beeld

Recommend Documents