DEFINITIEF ONTWERP KASTEEL DEVELSTEIN Nieuw leven voor een historische site
COLOFON Opgesteld door:
Bosch Slabbers Landschapsarchitecten Datum:
15 december 2008
DEFINITIEF ONTWERP KASTEEL DEVELSTEIN Nieuw leven voor een historische site
INHOUDSOPGAVE 1. INLEIDING 2. UITGANGSPUNTEN 3. DEFINITIEF ONTWERP 4. MATERIALEN EN BEPLANTING bijgevoegd: Ontwerp tekening Technische tekening Details en profielen
5 7 9 14
Huidige situatie zijde Develsingel
erBmoet in het groen van de toekomstige O S C weer H brug S Lgeleefd A B B E worden R S •Locatie 4•
Huidige situatie schoolzijde
Te verwijderen dam
voorrang voor het groen!
1
INLEIDING uit: Het verhaal verbeeld (provincie Zuid-Holland) Develstein is een kasteelplaats met een lange historie. Op de locatie hebben verschillende gebouwen gestaan. Er werd regelmatig bijgebouwd, afgebroken en weer opgebouwd. Mogelijk heeft op deze locatie oorspronkelijk een mottekasteel met donjon gestaan. Kasteel Develstein heeft een voorhof of voorburcht gehad; deze ligt deels onder de huidige school. Het kasteel kende in de 16e en 17e (Gouden) eeuw zijn hoogtijdagen. De familie van Beveren, bezitter van het kasteel, was een regentenfamilie met veel invloed in de Staten van Holland. De Devel vormde de verbinding naar de haven van Dordtrecht, in de tijd voordat de Oude Maas was doorgebroken. Het eiland omsloten door de Devel (Develpark) behoorde tot de landerijen van het kasteel.
INLEIDING In het `Verhaal verbeeld` Zes schetsontwerpen voor archeologische vindplaatsen in Zuid-Holland van de provincie Zuid-Holland wordt onder de titel `Collage Develstein, een kasteelplaats in Zwijndrecht` ondermeer het schetsontwerp voor het kasteel Develstein toegelicht. De werkgroep kasteel Develstein heeft zich ten doel gesteld om het kasteeleiland te revitaliseren, waarbij het verleden op een dusdanige manier wordt gevisualiseerd dat een landmark ontstaat voor de Zwijndrechtse gemeenschap met grote culturele en educatieve waarde.
•5•
BO S CH
S LAB B E R S
Het schetsontwerp is vervaardigd door Parklaan landschapsarchitecten in samenwerking met beeldend kunstenaar Paul de Kort. Zoals uit het verhaal verbeeld blijkt heeft er een grote mate van ruimtelijke samenhang bestaan tussen het kasteel en het Develeiland. Het Develeiland is sinds begin jaren zestig ingericht als stadspark, ontworpen door Hans Warnau en Jasper Meijers. Bosch Slabbers Landschapsarchitecten heeft in opdracht van de gemeente Zwijndrecht het Masterplan voor het herstel van het zwaar verwaarloosde stadpark opgesteld. De uitvoering van het Masterplan is thans uitgewerkt in een definitief ontwerp voor het herstel van het park. De gemeente Zwijndrecht heeft besloten om de uitvoering van het terrein van het voormalig kasteel Develstein aan het project voor het Develpark toe te voegen. Hierbij gaat het om het grondwerk, de beplantingsaanleg, de brug(gen), de bestratingen en een deel van de verlichting en meubilering van het terrein. Het is de bedoeling dat de overige planonderdelen via sponsoring tot stand komen. In samenwerking met de opstellers van het schetsontwerp heeft Bosch Slabbers het schetsontwerp uitgewerkt tot definitief ontwerp. De uitvoering van dit plan vindt in de loop van 2009 plaats.
Begane 1741, collectie mevrouw K.M.J. Vester-de Raaf B O S Adam C H S van L A BBroeckhuijsen, B E R S • 6 • grond Develstein,
2
Uitgangspunten UITGANGSPUNTEN UIT HET SCHETSONTWERP Onze visie Waar staan wij als we naar dit kasteeleiland kijken? Wat zien we? En wat zégt dat over ons ‘standpunt’? Mogen we vandaag nog uitgaan van één waarheid, één centrum, één verhaal, of moeten we zelf op zoek? En wat betekent dit vervolgens voor een school? Wat betekent dit voor het onderwijs? Moeten de leerlingen zelf op zoek? Hoe biedt je de leerlingen in deze complexe en gefragmenteerde wereld een houvast, een leidraad, een samenhangend beginsel? Wij beschouwen deze ontwerpopgave dan ook als een ‘school’voorbeeld van onze stelling dat wij de wereld interpreteren op basis van onze voorkennis, ons standpunt en onze emoties. Maar doorvertaald naar de openbare ruimte betekent dit dat onwetendheid en stuurloosheid kan leiden tot pragmatisme en ‘ad-hoc’ planologie. De kennis van de verhalen onder het maaiveld, hoe gefragmenteerd ook, kunnen als leidraad dienen bij de inrichting van de openbare ruimte. Collage Develstein Het kasteel Develstein heeft meerdere vormen gehad, afhankelijk van de eisen van de tijd of de wensen van de eigenaar cq bewoner. Dit heeft in de loop van de geschiedenis verschillende plattegronden opgeleverd. Welk moment nemen wij als hét ijkpunt? Of bepalen omstandigheden en ons standpunt wat we zien, wat we niet zien?
•7•
BO S CH
S LAB B E R S
Wij willen deze complexe gelaagdheid tot een eenheid smeden en omtoveren in een verblijfplaats voor de leerlingen. Een plek die recht doet aan de rijke geschiedenis, maar zonder dat één specifiek detail of één tijdlaag centraal wordt gesteld. Als metafoor voor ‘positie bepalen’ t.o.v. de geschiedenis laten we verschillende versies van het kasteel tegelijkertijd zien, maar elke versie op zichzelf is weer een fragment. De positie van de beschouwer t.o.v. het eiland bepaalt welk fragment leesbaar is en herkend wordt. Zodra de toeschouwer zich verplaatst t.o.v. de plek verandert hetgeen hij ziet. Ons ontwerp voegt de verschillende tijdlagen en interpretaties samen tot één collage. De locatie zit klem tussen grote bomen, geruis van druk verkeer, tegen het decor van een massief schoolgebouw. De kasteelplaats kán in deze omstandigheden verheven worden tot een landmark, doch niet door nog groter, hoger en dynamischer, maar door een tegengeluid te laten horen, door leegte en rust te scheppen. We stellen een open plek voor met daarin een horizontaal grondlichaam met een enkel verticaal accent.
Develstein voorzijde in de 18e eeuw J.C. Bendorp, Collectie Stadsarchief Dordrecht
Develstein aan de achterzijde. Aquarel Aert Schouman, 1747, particuliere collectie
•8•
BO S CH
S LAB B E R S
Develstein aan de voorzijde. Aquarel Aert Schouman, 1747, particuliere collectie
De nadagen van Develstein in de zomer. Schilderij van A.J. Offermans, begin 19e eeuw
3
DEFINITIEF ONTWERP HET KASTEELEILAND Het gebied van het voormalig kasteel Develstein wordt inderdaad een open plek voor de school. Niet zo maar een open plek, maar een plek met de betekenis zoals in het schetsontwerp (Het verhaal verbeeld) is beschreven. De gelaagdheid van de geschiedenis komt in het terrein tot uiting: - het mottekasteel komt tot uiting in de cirkelvorm, welke niet alleen op het eiland zichtbaar is maar doorloopt tot tegen de gevelwanden van de school, hierdoor wordt zichtbaar dat het kasteel gedeeltelijk onder de school heeft gelegen. - Het podium symboliseert de kasteeltoren van het kasteel uit de 14e eeuw - In de achttiende eeuw is de plattegrond van het toenmalige Develstein door Adam van Broeckhuijsen nauwgezet opgemeten. Deze opmeting wordt even nauwkeurig als tijdslaag zichtbaar gemaakt. Vormgeving mottekasteel De tijd van het mottekasteel komt op het eiland terug in de cirkelvorm in grond. Het talud is strak uitgevoerd in gras. Op het podium gaat het talud over in een drietal treden. De grondkering op de overgang van het steile hoge talud naar het flauwe lage talud wordt aan de waterkanten opgevangen door een stalen plaat. Deze stalen plaat wordt thermisch verzinkt uitgevoerd. In het talud aan de overzijde van het water (bij de school) wordt het verschil in steilheid van de taluds eveneens opgelost met een thermisch verzinkte staalplaat. In het gras en in de verhar-
•9•
BO S CH
S LAB B E R S
ding loopt de cirkelvorm door in de vorm van een stalen strip die eveneens in thermisch verzinkt staal is uitgevoerd. Vormgeving kasteeltoren De precieze buitenmaten van de verdedigbare woontoren uit de 14e eeuw zijn niet bekend. Wel is bekend dat er een kasteeltoren heeft gestaan. De plek waar de kasteeltoren heeft gestaan wordt symbolisch weergegeven als podium. Het podium kent een hoog en een laag gedeelte, de treden, zoals deze in de cirkelvorm van het mottekasteel zijn opgenomen vormen de verbinding tussen het hoge en lage gedeelte. Het podium wordt uitgevoerd in de vorm van een fiberdek. Het fiberdek is opgebouwd uit kunststof sandwichpanelen, die worden afgestrooid met een grijskleurig granulaat. Het podium kan worden gebruikt als zitplek, maar doet ook dienst bij voorstellingen en manifestaties. Vormgeving Develstein als voorname buitenplaats Over de vormgeving van Develstein als voorname buitenplaats is veel bekend. De toenmalige eigenaar Adam van Broeckhuijsen heeft in de achttiende eeuw zelf zijn bezit nauwkeurig opgemeten. De enige onzekere factor in de opmeting is de schaal. Door de huidige situatie over de 18e eeuwse situatie te projecteren kan met een redelijke mate van betrouwbaarheid de omvang van het kasteel worden vastgelegd. De opmeting van Broeckhuijsen wordt als aparte laag in het terrein zichtbaar. De plattegrond wordt zo nauwkeurig mogelijk zichtbaar gemaakt met behulp van corten stalen strips. De plattegrond is net zo gedifferentieerd als de opmeting van Broeckhuijsen. Hierdoor
Luchtopname van het Develeiland met het net aangelegde Develpark. Het eiland heeft bij Develstein gehoord. Rechts boven is de boerderij Develstein en het kasteeleilandje zichtbaar. Ook de eerste lokalen van het DevelsteinCollege zijn zichtbaar.BDe gemaakt. Collectie gemeentearchief Zwijndrecht. O Sfoto C H isSomstreeks L A B B E R 1967 S
• 10 •
komt ook de vorm van het torentje goed tot uiting. Dit is mede aanleiding geweest om de toren ook in de derde dimensie zichtbaar te maken. De contouren van de toren worden in hetzelfde staal omhooggetrokken. De toren wordt als opgaand element de blikvanger voor het project. De toren krijgt niet alleen een functie als landmark, maar wordt ook benut om het gebied aan te lichten. In de toren worden armaturen opgehangen die het podium kunnen uitlichten. Tijdens voorstellingen gaat het hierbij om functionele verlichting. Daarnaast wordt de plattegrond permanent op sfeervolle wijze verlicht.
Een vierde kijker besteed aandacht aan de recente periode, de aanleg van het Develpark, de bouw van het Develsteincollege en de huidige veranderingen op het kasteeleiland en het herstel van het Develpark. Heden en verleden worden door de kijkers met elkaar in verband gebracht.
HET `BUITENHOF`
Bruggen De bestaande dammen tussen het kasteeleiland en de omgeving worden verwijderd. Hiervoor in de plaats komt er één brug. Deze brug komt aan de zijde van de hoofdingang van het Develsteincollege. Dit is de plek waar ook de historische (18e eeuwse situatie) de brug gelegen heeft. Om de link met het Develpark te versterken is de bouw van een nieuwe voetgangersbrug tussen het park en de Develsingel voorzien. Deze brug komt op de plek waar in het oorspronkelijk ontwerp voor het Develpark al een brug was voorzien. Deze brug is echter nooit gerealiseerd. De bruggen zijn identiek aan de bruggen die in het Develpark gebruikt gaan worden. Het zijn strakke eenvoudige stalen bruggen, waarin naast een roosterdek ook een houtendek is opgenomen. In de vloer van de brug naar het kasteeleiland kunnen de namen van sponsors worden opgenomen.
Banken Door de plaatsing van de banken binnen de cirkel van het mottekasteel krijgt het buitenhof een gerichtheid op het eiland met het podium. Het `buitenhof` krijgt hierdoor de functie van `tribune`. Voorstellingen op het eiland kunnen vanaf de banken worden gevolgd. Kijkers Tussen de banken worden vier kijkers geplaatst. In drie van de kijkers zijn beelden te zien van reconstructies van de diverse historische tijdslagen: Het mottekasteel op Lievershille ( 12e en 13e eeuw) De verdedigbare woontoren ( 14e eeuw) De hofstede, het slot en de buitenplaats (15e - 18e eeuw)
• 11 •
BO S CH
S LAB B E R S
Verlichting Naast de verlichting die in de kasteeltoren wordt aangebracht wordt de verlichting tussen de Develsingel en de hoofdingang van de school vervangen.
• 12 •
BO S CH
S LAB B E R S
• 13 •
BO S CH
S LAB B E R S
MATERIALEN brug -
houten vlonder, maasrooster idem Develpark
projectie kasteelmuren Corten-A staalplaten verzonken gemonteerd
vlonderdek fiberlinedek afgestrooid met natuursteengranulaat
bank 2 zijdige bank type Plane, Grijsen, diverse lengtes
verlichting lijnopstelling evenwijdig aan schoolgebouw Hess, Novara S
• 14 •
BO S CH
S LAB B E R S
3 6 0xº
Kijkers -
4 kijkers/panoramaviewers
Beschoeiing -
• 15 •
BO S CH
S LAB B E R S
strakke houten beschoeiing met dekplank
BEPLANTING Hagen -
Taxus baccata
Bodembedekker op talud -
Waldsteinia ternata matten
Gras/gazon -
• 16 •
BO S CH
Intensief 15-26x per jaar gemaaid gazon Extensief 3x per jaar gemaaid ruw gras
S LAB B E R S
BEPLANTING EN BEPLANTINGSBEHEER
maaibeurt eind oktober, zodat het gras er dan zowel op het hoge als het lage gedeelte af is.
Op het kasteeleiland komen vier beplantingsvormen voor: -
Gras stinzenplanten haag bodembedekkende beplanting
Gras op het eiland Gras vormt het tapijt van het eiland, zowel op het hoge als het lage deel. Toch is de verschijningsvorm van het gras op deze delen verschillend. Het lage deel dat het meest betreden wordt, wordt frequent gemaaid. Het hoge deel tegen de haag wordt minder vaak gemaaid. Hierdoor ontstaat er een textuurverschil tussen de grasvlakken. Dit verschil ondersteund de historische gelaagdheid die de verschillende niveaus uitdrukken. Het lage deel krijgt dus een echt gazonbeheer, waarbij de maaifrequentie (afhankelijk van de groei) van tenminste 15 keer kan oplopen tot 26 maaibeurten. Het hoge gedeelte wordt extensief gemaaid. Hier volstaan 3 maaibeurten per groeiseizoen. Het maaisel van dit gedeelte moet worden afgevoerd. De eerste maaibeurt van het hoge gedeelte vindt pas eind mei/ begin juni plaats. Het maaien van het lage gedeelte start (gemiddeld gesproken) ongeveer half maart. De tweede maaibeurt vindt plaats tegen het einde van de zomervakantie. De laatste
• 17 •
BO S CH
S LAB B E R S
De flauwe taluds van het lage deel worden meegenomen in de hoge maaifrequentie (gazonbeheer). Gras op het `buitenhof` Ook het buitenhof krijgt een gedifferentieerd maaibeheer. Het gedeelte binnen de cirkel van het mottekasteel (de tribune) wordt meegenomen in het intensieve maaibeheer, vergelijkbaar met het lage deel van het kasteeleiland. Ook de hier steile grastaluds worden meegenomen in het gazonbeheer. Het gedeelte buiten de cirkel krijgt een vergelijkbaar beheer als het hoge deel van het kasteeleiland. Stinzenplanten De geringe maaifrequentie van het hoge deel van het eiland biedt een goede mogelijkheid voor de introductie van stinzenplanten. Voorgesteld wordt slechts één soort toe te passen, de dichters narcis (Narcissus poeticus). Doordat in oktober de laatste maaibeurt plaatsvindt krijgen de narcissen die over het gehele oppervlak van het hoge deel worden aangeplant (10 stuks/m2) de gelegenheid om in het voorjaar goed zichtbaar uit te groeien. Het late maaien van dit gedeelte garandeert het in stand houden en de verdere toename van deze plant. Srinzenplanten als de poeticus narcis horen bij landgoederen en buitenplaatsen en hebben ongetwijfeld deel uitgemaakt van de
Stinzen planten Narcissus poeticus
• 18 •
BO S CH
S LAB B E R S
begroeiing van de tuin van Develstein. Het toepassen van deze soort is hiermee eveneens een verwijzing naar het verleden. Haag De haag die langs het hoge deel van het eiland wordt aangeplant is Taxus baccata. Deze soort past goed bij Hollandse kasteeltuinen en landgoederen en buitenplaatsen. De haag wordt twee maal per jaar gesnoeid. Bodembedekkende beplanting Het talud van het hoge deel van het kasteeleiland is steil vormgegeven. De helling van het talud is 1:1. Een dergelijke steile helling is als grastalud tussen water en een haag nauwelijks beheerbaar. De steilheid is uit oogpunt van reconstructie van de historische situatie bewust gekozen. Het talud vraagt om een sobere uniforme afdekking, welke weinig onderhoud vraagt. Vandaar dat er voor is gekozen het gehele talud van het hoge gedeelte te beplanten met een sterke bodembedekkende plant: Waldsteinia ternata. Deze soort wordt kant en klaar op matten aangebracht, waardoor concurrentie van andere soorten vrijwel is uitgesloten. Het beeld is hierdoor in één keer af. Vanwege de massale bloei in de periode april-mei kleurt het talud van het hoge deel integraal geel.
• 19 •
BO S CH
S LAB B E R S
Oude Vlissingseweg 1 4331 AA Middelburg T +31 (0)118 592288 F +31 (0)118 591233
[email protected] www.bosch-slabbers.nl
