DeernsData Opdrachtgever aan het woord : Alle techniek is in de Hermitage keurig weggewerkt
Achtergrondverhaal: BREEAM-NL maakt duurzaamheid meetbaar
Project in beeld: ROC Twente
Duurzaam renoveren nummer 21 - december 2009
Inhoud
Herontwikkeling vastgoed Opkalefateren is niet voldoende
4
Herontwikkeling Ahoy gebeurt in recordtempo
7
Duurzaam kantoorgebouw TransPort bereikt hoogste punt 8 RIVM presenteert laboratoriumwagens
9
ROC Twente: industrieel erfgoed met perspectief
10
Duurzaamheid wordt meetbaar met BREEAM-NL
12
Belangrijke rol bij High Purity Installaties voor Deerns
15
Deerns maakt logistieke studie van verkeerspatronen
16
Herontwikkeling van kasteel Bethlehem in Maastricht
17
Hermitage Amsterdam laat installatietechniek niet zien
18
Deerns Eindhoven opent nieuwe vestiging met symposium 22 BREEAM-label voor Autarc
24
Rotterdamse Schouwburg schakelt Deerns in
26
Column Jan Paul van Soest: Tijd voor besparing
27
Deerns in China
28
Coverbeeld: Kerkzaal Hermitage Amsterdam (zie pagina 18)
2 | DeernsData
Code voor duurzaamheid datacenters
Duurzaamheid vormt bij Deerns een rode draad bij het opstellen van installatieconcepten waaronder die voor datacenters (zie Deerns Data nr. 18: ‘Het groene datacenter GC-DC©’). Het duurzaamheidsdenken bij de (her)ontwikkeling van datacenters door Deerns werd op 28 juli internationaal erkend met de toekenning van de European Data Centres Code of Conduct Endorser Status. De (vrijwillige) gedragscode kent zijn oorsprong in Europa, maar wordt door internationale spelers - Microsoft, Intel, IBM - ondersteund. De code is bedoeld en de daarmee gepaard gaande CO2 -reductie bij datacenters gericht onder de aandacht te brengen. Daarnaast biedt de code richtlijnen voor initiatieven en veranderprocessen om de energiezuinigheid van de infrastructuur van datacenters en de IT-apparatuur te verbeteren. Deerns hecht als branche-expert grote waarde aan energiebesparing binnen datacenters. Door deel te nemen aan de gedragscode kunnen we onze expertise delen met de markt en snel komen tot significante besparingen binnen deze bedrijfstak.
Voorwoord
‘Nieuwbouw is goed, renovatie is vaak beter’ De nieuwbouwmarkt stagneert en lijkt nog niet echt aan te trekken. Renovatie lijkt juist een impuls te krijgen. Uit duurzaamheidsoogpunt is renovatie vaak te prefereren boven nieuwbouw. Immers, 30 procent van de milieubelasting van een gebouw ontstaat bij de bouw. Met Dick Westerduin, één van de partners van Stevens Van Dijck, praten wij daarom over het revitaliseren van kantoorpanden. Met 5 miljoen vierkante meter leegstaande kantoren in Nederland, is het belangrijk om comfort, energiezuinigheid en andere duurzaamheidsaspecten op een dusdanig niveau te brengen, dat deze panden weer interessant worden voor potentiële huurders. De negatieve trend voor de nieuwbouw biedt volop kansen om te investeren in bestaand vastgoed en zo leegstand te bestrijden. De vestiging van Deerns in Eindhoven verhuisde begin dit jaar naar zo’n gerenoveerd pand, het Klokgebouw, op Strijp-S in Eindhoven. Strijp-S beslaat in totaal 27 hectare industrieel gebied. Het stedenbouwkundig plan omvat 440.000 vierkante meter, een combinatie van nieuw te bouwen en te handhaven gebouwen, waaronder de monumentale Machinekamer en het Klok- en Veemgebouw. Bestuursvoorzitter Thom Aussens van Trudo verzekerde tijdens het openingssymposium van kantoor Eindhoven dat bij de verdere ontwikkeling van Strijp-S er alles aan wordt gedaan om de industriële sfeer van het gebied te behouden. Wel wordt een mix van functies, als werken, wonen, winkelen, recreëren en cultuur toegevoegd. Het gebied wordt juist daarmee als een inspirerende werkplek ervaren. In Twente heeft industrieel erfgoed ook een nieuwe bestemming gekregen. De uit 1902 stammende gieterij van machinefabriek Stork vormt de centrale hal tussen twee nieuwbouwdelen van het ROC Twente. In samenwerking met Harry Abels van IAA architecten heeft Deerns deze renovatie gerealiseerd. Eerder dit jaar is de gieterij uitgeroepen tot Gebouw van het Jaar 2009 Regio Oost. De jury noemt het gebouw ‘niet alleen een inspirerende studieplek maar ook een nieuw hart voor de stad.’ Een andere stad waar een prachtig staaltje renovatie plaatsvond is Amsterdam. Binnen twee jaar is daar het gebouw Amstelhof, een voormalig verpleeghuis, omgebouwd tot museum De Hermitage. Bouwdirecteur Pieter van Empelen wist de betrokken partijen in korte tijd tot een hecht team te smeden, waardoor de visie van de opdrachtgever met succes in het gebouw verwerkt kon worden. De klimaatbeheersing moet dusdanig zijn dat kunstvoorwerpen uit Rusland, waar andere normen gelden, ook in Nederland tentoongesteld kunnen worden. In deze Deerns Data leest u hoe Deerns deze uitdaging heeft volbracht. Ing. H.H.J. Lousberg MBA Directeur Deerns raadgevende ingenieurs
Green Cooling volgens Kyoto-prinicipe
DeernsData | 3
Rondetafelgesprek
Stevens Van Dijck en Deerns werken samen in duurzaamheid en renovatie
‘Opkalefateren Onder druk van marktomstandigheden kiezen beleggers en eigenaren van kantoorpanden steeds meer voor renovatie. Het voorkomt leegstand of sloop en er zijn genoeg mogelijkheden om bestaand vastgoed aan te passen aan de duurzaamheids- en andere eisen van deze tijd. Stevens Van Dijck Bouwmanagers en Huisvestingsadviseurs en Deerns raadgevende ingenieurs spelen in op deze trend.
‘G
eef gebouwen een tweede leven’, meldt de kaart die Stevens Van Dijck onlangs heeft laten drukken. De onderliggende foto toont een ouderwetse kantoorruimte waarin maatregelen voor efficiënter en effectiever ruimtegebruik staan ingetekend: aanpassing en modernisering van de lay-out, energiezuinige verlichtingsarmaturen, daglichttoetreding via lichtkoepels, upgrade van de ICT-infrastructuur, geluidisolerende ondervloer en verbetering van het binnenklimaat. Het vanuit vier vestigingen landelijk werkende bureau voor bouwbegeleiding en -consultancy, met hoofdkantoor in Zoetermeer, wil zijn klanten zo wijzen op de mogelijkhe-
4 | DeernsData
den om de aantrekkingskracht van hun huidige pand te vergroten.“We merken dat door de crisis nieuwbouwplannen, zeker voor kantoorhuisvesting, wat vaker uitgesteld worden, omdat mensen minder durven of kunnen investeren”, zegt Dick Westerduin, een van de partners van Stevens Van Dijck. Ook huurders die van plan waren te verhuizen naar een modern, hoogwaardig en duurzamer kantoor, hebben volgens hem in veel gevallen hun voornemen in de koelkast gezet tot betere tijden aanbreken. Deze negatieve trend voor de nieuwbouw biedt anderzijds volop kansen om te investeren in bestaand vastgoed en zo leegstand te bestrijden. “Veel kantoren staan of
komen binnenkort leeg omdat ze niet meer voldoen aan de eisen van de gebruikers. Beleggers moeten iets doen om hun huurders te houden of hun panden opnieuw te verhuren.” Energielabel Momenteel staat in Nederland 5 miljoen m2 kantoorruimte leeg, weet Willem Bosman, senior adviseur van Deerns. Dat zijn niet per se oude gebouwen. “Panden van tien, twaalf jaar oud staan soms ook jaren leeg. Toen ze gebouwd werden, golden andere eisen. Ze werden voor de markt ontwikkeld en men veronderstelde te weten wat de markt wilde: gebouwen met een gemiddeld kantoorniveau en lage
is niet voldoende’ Beleggers moeten iets doen om huurders te houden Slopen geen duurzame oplossing 5 miljoen m2 kantoorruimte staat leeg huurprijs. Die blinken niet uit in voorzieningen en prestaties. Daarom is duurzaamheid ook een goede reden om een gebouw te herontwikkelen, want slopen is per definitie geen duurzame oplossing.” Die gedachte dringt langzaam tot steeds meer partijen door. Bosman verwacht daarom veel van de invoering van een energielabel dat de duurzaamheidsklasse van gebouwen aangeeft. “Het onderwerp
‘energieprestatie’ zit nog niet tussen ieders oren, al begint het bij beleggers wel te komen. Probleem is dat we nog geen eenduidig meetsysteem hebben. Er zijn verschillende buitenlandse systemen en iedereen kiest het kwaliteitslabel dat hem de hoogste score oplevert. Ik verwacht dat er binnen twee jaar een eenduidig systeem gekozen is. Waarschijnlijk wordt BREEAM de standaard waaraan we straks elk gebouw kunnen kwalificeren.” Meer op maat Welk systeem het ook wordt, energiebesparing en duurzame oplossingen komen meer in zwang, weet ook Westerduin. “In elk geval bij eigenaars en gebruikers, omdat die er zelf profijt van hebben. Aannemers, ontwikkelaars en beleggers verwijten elkaar nog te vaak dat de ander niet wil, maar die patstelling
wordt onderhand doorbroken. Zo geven projectontwikkelaars meer aandacht aan de duurzame ontwikkeling van gebouwen. Partijen als OVG en ING Real Estate (zie artikel op pagina 12) profileren zich hier sterk mee. Zij pakken dit ook nadrukkelijker op omdat, anders dan vroeger, voordat de bouw begint vaak al een huurcontract is afgesloten, dus de toekomstige gebruiker bij hen bekend is. Hierdoor wordt er meer op maat ontwikkeld. Ook beleggers realiseren zich meer dat het hebben van een hoge duurzaamheidscore meerwaarde creëert als ze hun gebouw in de toekomst willen verkopen of verhuren. Verder willen organisaties - de gebruikers - zich vaker laten voorstaan op duurzaamheid en maatschappelijk ondernemen. Ook dat helpt.” Het beste voorbeeld hiervan is volgens Bosman TNT Post. “Het management >> DeernsData | 5
is om een gebouw te revitaliseren en wat betreft ‘groene aspecten’ geschikt te maken voor deze tijd. Installaties spelen daarin een grote rol. De aanpak vraagt om speciale expertise en inventiviteit. Bij een bestaand gebouw liggen immers veel cruciale zaken al vast, zoals systeemmaten, verdiepingshoogte, liftschachten, trappen, vides, atria, de mate van techniek. Zo werken we met OVG aan een grootschalig project in Duitsland. Dat kantoorpand heeft op een aantal punten verkeerde systeemmaten, liften en trappen zitten op verkeerde plekken. Daar Karkas worden de gehele verticale kernen verEen kantoorpand revitaliseren kan op plaatst, de volledige infrastructuur gaat vele manieren. Bosman noemt ingrepen op zijn kop.” als een beter isolerende gevel, andere “Dat betekent wel”, vervolgt hij, “dat de beglazing, geavanceerdere installaties, belegger of eigenaar erin moet meegaan, eventuele toevoegingen op het gebied want zo’n operatie kost bijna evenveel van wind- of zonne-energie en warmteals nieuwbouw. Veel beleggers hebben er koudeopslag in de bodem, maar ook hooguit geld voor over om een gebouw duurzaam materiaalgebruik. “Daarmee op te kalefateren. Maar het besef dringt krijgen energieprestatie en duurzaamsteeds meer door dat opkalefateren niet heid al een flinke impuls. Dat levert op voldoende is om nieuwe huurders te vinmiddellange termijn daadwerkelijk renden. Want die kunnen voor een marktdement op.” conforme huurprijs ook nieuwbouw Maar een gebouw kan ook bijna comkrijgen. Je moet dus minimaal opboksen pleet opnieuw ontwikkeld worden. Dit tegen de comforteisen van nieuwbouw en kan zover gaan dat alleen het karkas met groene aspecten over de brug komen, en belangrijke bouwkundige elementen zoals 15 procent minder energieverbruik gehandhaafd blijven. Bosman: “Deerns wordt steeds vaker bij huisvestingsonder- dan gemiddeld.” Westerduin vult aan: zoeken betrokken. We gaan dan na of het “Huurders hebben het er, ook vanuit financieel oogpunt, wel voor over om bij zowel qua kosten als technisch haalbaar wil zich duidelijk op dit punt onderscheiden, niet alleen als gebruiker van gebouwen, maar ook op andere gebieden. Het bedrijf heeft ervoor gekozen om zero-CO2 -gebouwen te laten ontwikkelen en gebruiken. TNT Post is trendsetter, maar begint navolgers te krijgen. Nu nog vooral in nieuwbouw, maar we merken in de contacten met beleggers en ontwikkelaars dat zij erover nadenken hoe ze die ontwikkeling ook in bestaande bouw kunnen doorvoeren.”
een hogere huurprijs lagere energielasten te hebben en in een duurzaam gebouw te werken. Verhuizen is ook duur en op termijn besparen ze.” Samenwerking Stevens Van Dijck heeft sinds de oprichting in 1992 veel renovatie-ervaring opgedaan. Tegenwoordig speelt het bureau actief in op de trend. Bijvoorbeeld door de eigenaar van een leegstaand pand te benaderen met de vraag of het niet verstandig zou zijn het op te knappen. Samen met Deerns verricht Stevens Van Dijck een studie naar het gebouw van Civiele Techniek van de TU Delft. Westerduin: “We kijken hoe we daar klimaat-, bouwtechnische en bouwfysische problemen kunnen oplossen. De kunst is om samen, rekening houdend met de eisen en wensen van de opdrachtgever, de ideale aanpak te vinden om het gebouw te voorzien van meer comfort, minder energieverbruik en misschien ook nog een betere uitstraling en een prettiger interne beleving. De TU is voor ons allebei een bestaande klant. Hier hebben we elkaar gevonden, omdat het zowel de huisvestingskant als de techniek raakt.” De studie wordt in februari afgerond. Tot nog toe werkten Stevens Van Dijck en Deerns vooral samen in nieuwbouwprojecten. Voorbeelden zijn Het Academisch Centrum voor Tandheelkunde in Amsterdam, de Isala Klinieken in Zwolle en het Deventer Ziekenhuis. Civiele Techniek is het eerste gezamenlijke renovatieproject. Daarvan komen er zeker meer, verzekeren beiden. Westerduin: “Deerns heeft evenals Stevens Van Dijck duurzaamheid hoog in het vaandel staan en heeft als installatieadviseur een naam hoog te houden. Wij maken bij het aansturen van projecten, met name tijdens de programma-van-eisenfase en het ontwerptraject, duurzaamheid absoluut onderwerp van gesprek. We hebben dus een gemeenschappelijke deler. Bij de revitalisering van gebouwen kijken wij enerzijds naar het proces en anderzijds naar het huisvestingsconcept. Deerns kijkt naar de installatietechnische kant en kan bouwfysische problemen beschouwen. Samenwerken om onze doelen te realiseren is dan een logische combinatie.” <<
i 6 | DeernsData
W. Bosman 088-3740144
[email protected]
Projectnieuws
Behalve bij Rotterdamse projecten als De Doelen en de Stadsschouwburg is Deerns ook betrokken bij de renovatie van Sportpaleis Ahoy. De beleving van bezoekers krijgt bij dit project bijzondere aandacht dankzij verbetering van het binnenklimaat en de akoestiek. Om dit te realiseren heeft Deerns een geheel nieuw en flexibel installatieconcept ontworpen.
Herontwikkeling Ahoy in recordtempo A
hoy is met 1,7 miljoen bezoekers per jaar, naast Dierdeel van de hal nodig is, wordt alleen dat deel voorzien van de gaarde Blijdorp en De Kuip, de grootste publiekstrekbenodigde hoeveelheid ventilatielucht. Daardoor wordt fors op ker van de Maasstad. Om de concurrentiepositie nationaal en energiekosten bespaard. De lokaal inzetbare ventilatietechniek internationaal te versterken, wordt de in sluit naadloos aan op het nieuw ontworpen 1971 gebouwde accomodatie gemodernirailkokersysteem. Door dit systeem zijn Capaciteit met 3000 seerd. Het krijgt onder andere een nieuw voorzieningen als elektra en data op tal van dak dat met zijn hoogte en draagvermogen personen uitgebreid plaatsen aanwezig. Deze plug-and-playvoldoet aan de eisen voor internationale oplossing vergroot de inzetbaarheid van het pop- en sportevenementen. Daarnaast gebouw enorm. Flexibel wordt de bezoekerscapaciteit uitgebreid Ook het verlichtingsconcept is flexibel en op installatieconcept van 10.500 naar 13.500. Door deze maatgeautomatiseerde wijze aanpasbaar, waar regelen kan de accommodatie nog beter mogelijk wordt LED-verlichting toegepast. nationale en internationale evenementen Een belangrijk voordeel van de LED-toe90% besparing op faciliteren en geeft ‘het nieuwe Ahoy’ een passing is de besparing van 90 procent op inloopverlichting flinke impuls aan de gebiedsontwikkeling het vermogensgebruik ten opzichte van de rondom het Zuidplein. oudere lampen. Binnenklimaat Bezoekersbeleving is een uiterst belangrijk aspect bij de modernisering. Deze beleving komt voor een groot deel tot stand door een goed binnenklimaat. De specialisten van Deerns werken, in nauwe samenwerking met onder andere Zwarts en Jansma Architecten, aan een geheel nieuw installatieconcept. Door de integrale aanpak worden nieuwe installaties op ingenieuze wijze ingepast in het bouwkundige ontwerp. Zo blijven de karakteristieke sfeer, indeling en kenmerkende constructie van het huidige Sportpaleis behouden. Met dit klimaatconcept kan het Sportpaleis inspelen op verschillende soorten evenementen. Zo is de hoeveelheid ventilatielucht per locatie binnen de hal aanpasbaar. Wanneer bijvoorbeeld voor een optreden maar een
Extra uitdaging De meeste renovatiewerkzaamheden worden uitgevoerd terwijl het Sportpaleis in bedrijf is. Ahoy sluit slechts zes maanden de deuren van het Sportpaleis, waarbinnen de bouw moet plaatsvinden. In deze periode vindt overigens wel gewoon het North Sea Jazz Festival plaats. In zijn totaliteit zal de modernisering maar anderhalf jaar in beslag nemen. In januari 2011 opent het gemoderniseerde Sportpaleis officieel zijn deuren en viert Ahoy tevens zijn 40-jarig bestaan. <<
i
ing. M.R. Bloem 088-3740135
[email protected]
DeernsData | 7
Kort Nieuws
Duurzaam kantoor TransPort bereikt hoogste punt Op de bouwlocatie van het nieuwe kantoorgebouw TransPort op Schiphol werd op 21 oktober pannenbier geserveerd. Schiphol Real Estate vierde samen met alle betrokken partijen het bereiken van het hoogste punt van dit uiterst duurzame kantoorgebouw. Transavia en Martiniar worden de bewoners. Beeld: Architectenbureau Paul de Ruiter bv
Deerns medebedenker van duurzaam concept Eerste Platinum-gecertificeerde (LEED) gebouw van Nederland Predicaat ‘very good’
M
et het Platinum-certificaat voldoet het gebouw TransPort aan de hoogste eisen van duurzaam bouwen volgens LEED (Leadership in Energy and Environmental Design). Het is tevens het eerste kantoor in Nederland waar het ontwerpcertificaat BREEAM voor gaat gelden. Dit keurmerk is gebaseerd op de BREEAM-NL Nieuwbouw-methodiek. In nauwe samenwerking met Architecten-bureau Paul de Ruiter uit Amsterdam hebben de adviseurs van Deerns een concept ontwikkeld met een optimale combinatie van duurzame installaties en milieuvriendelijke materialen. Naar verwachting zal TransPort in de eerste helft van 2010 worden opgeleverd en kunnen de huurders Transavia en Martinair hun nieuwe duurzame kantoorgebouw in gebruik nemen. <<
Technieken die TransPort duurzaam maken de zuidgevel verminderen lamel• Het binnenklimaat wordt door warmte- groendak vormt tevens een natuurlen de natuurlijke opwarming, koudeopslag in de bodem in combinatie lijke waterbuffer en neemt CO2 op. terwijl de noordgevel juist zeer met betonkernactivering in de vloeren • De verlichtingsinstalllatie is voorzien transparant is om zoveel mogelijk gelijkmatig en constant gehouden. van daglichtregeling en aanwezigdaglicht binnen te krijgen. •H et gebouw bestaat uit een hoog- en heidsschakeling. • Door het toepassen van betoneen laagbouwdeel. Op het dak van • Door diverse voorzieningen, maar kernactivering in de vloeren de hoogbouw wordt circa 850 m 2 aan met name het grijswatersysteem, wordt ontstaat er een vrije hoogte van zonnepanelen geplaatst, die 92.500 een waterbesparing van 50 procent kWh energie per jaar opwekken en gerealiseerd. Ook wordt in de toiletten 3,07 meter, waardoor het daglicht hiermee 5 procent van de totale energebruikgemaakt van gerecycled ‘grijs’ dieper in het gebouw kan komen. gievraag van het gebouw verzorgen. water. •O p de laagbouw zorgt een gras-sedum • In het ontwerp en de vorm van het vegetatiedak voor een extra isolatiegebouw is rekening gehouden met een laag die opwarming tegengaat. Het slim gebruik van zon- en daglicht. Aan
8 | DeernsData
Nederlands Consulaat Dubai verhuist
N
a jaren van voorbereiding verhuist het Nederlands Consulaat Generaal in Dubai begin volgend jaar naar een splinternieuwe locatie in Dubai Marina. De Nederlandse architect Jorissen Simonetti heeft voor de anderhalve kantoorverdieping op de 30e en 31e verdieping van de Habtoor Business Tower het bouwkundig ontwerp gemaakt, inclusief de op strategische plaatsen benodigde inbraakwerende- en kogelwerende voorzieningen. Deerns is gevraagd de aanpassingen in de installaties voor zijn rekening te nemen. Behalve de normale voorzieningen voor luchtbehandeling, sprinkler en waterinstallaties betrof het vooral de
elektrische- en data-installaties, die alle vanaf de 31e verdieping worden verzorgd vanuit een nieuwe beveiligde computerruimte. Ook voorzieningen voor de beveiligingsinstallaties, die later door een Nederlands bedrijf in opdracht van het Ministerie van Buitenlandse Zaken in Nederland worden geïnstalleerd, zijn in het ontwerp meegenomen. Deerns blijft tijdens de uitvoering verantwoordelijk voor de aanpassingen in de installaties. Het consulaat kan uitzien naar een prachtige nieuwe plek, met schitterend uitzicht over Dubai Marina en de Palm Jumeirah en met voldoende parkeergelegenheid. Een heel verschil met de oude locatie! << Habtoor Business Tower
Laboratoriumwagens RIVM voor snelle rampdiagnose
H
et RIVM in Bilthoven presenteerde op 22 oktober drie speciale laboratoriumwagens. Deze worden bijvoorbeeld ingezet na industrie-onge-
lukken of aanslagen. Met behulp van de wagens kunnen de aard en omvang van een ongeval of incident snel, al rijdend worden vastgesteld. De wagens kunnen
ook gebruikt worden als mobiel laboratorium en bevatten de nieuwste apparatuur om uitgebreide metingen van straling en allerlei radioactieve stoffen te kunnen doen. Het gaat om één mobiel chemischbiologisch laboratorium (MCBL) voor de bepaling van chemische en biologische stoffen. Deze extra geïsoleerde onderzoeksruimte (BSL3-niveau) maakt het mogelijk om op een veilige manier te werken met risicovolle stoffen en biedt maximale veiligheid voor mens en omgeving. Daarnaast zijn er twee mobiele radiologisch-nucleaire meetwagens (RN) die worden ingezet bij kernongevallen en radiologische incidenten, zoals een ongeval met een kernreactor, een ongeval bij het transport van radiopharmaca of een bomaanslag. Deerns was verantwoordelijk voor het procesmanagement en het technische advies van het installatietechnisch ontwerp van de wagens. << DeernsData | 9
Project in beeld
Industrieel erfgoed met toekomst-
perspectief
Hare Majesteit de Koningin heeft op 14 oktober 2009 het nieuwe schoolgebouw De Gieterij (ROC Twente) in Hengelo geopend. Het schoolgebouw bestaat voor 3000 m2 uit industrieel erfgoed en voor 55.000 m2 uit nieuwbouw. De oude gieterij van machinefabriek Stork uit 1902 vormt de kern van het nieuwe complex.
Gemeenschappelijke ruimte De monumentale voormalige fabriekshal van Stork is gehandhaafd en heeft de functie van gemeenschappelijke ruimte waarin bijvoorbeeld evenementen en feesten kunnen worden gehouden. De geklimatiseerde hal tussen de twee bouwdelen verbetert de thermische schil, waardoor transmissieverliezen worden beperkt. 10 | DeernsData
Zonneschoorstenen Een groot deel van het gebouw is voorzien van natuurlijke toevoerventilatie. De afvoer gebeurt deels natuurlijk, via thermische trek door zonneschoorstenen. Daar waar mechanisch wordt geventileerd, wordt deels de warmte uit de afvoerlucht onttrokken door een warmtepomp. Op deze wijze wordt een zeer efficiënt verwarmingssysteem verkregen.
Nieuwbouw met behoud industrieel erfgoed
Betonkernactivering Het gebouw wordt verwarmd en gekoeld door middel van betonkernactivering. Door natuurlijke toevoerventilatie kan een zeer hoge mate van flexibiliteit in het klimaat bereikt worden.
Thermische trek door zonneschoorstenen
IAA Architecten
Gebruik restwarmte en waterbesparing
Ventilatieroosters De onderwijslokalen staan via roosters in verbinding met de centrale hal. De werking van deze ventilatieroosters is aan hand van CFDberekeningen gesimuleerd. Mede door deze simulaties is een optimale situatie bereikt en een tochtarm ventilatiesysteem gerealiseerd met een goede balans tussen aan- en afvoer van ventilatielucht.
Duurzaam Het gebouw is op een groot aantal aspecten duurzaam gebouwd. Van een naastgelegen fabriek wordt restwarmte gebruikt voor de verwarming, tevens zijn voor de basislast warmtepompen aanwezig. Waterbesparing vindt plaats door gebruik te maken van een grijswatersysteem voor toiletspoelingen. Dit water is afkomstig uit de naastgelegen garage, die constant wordt bemalen.
DeernsData | 11
Achtergrondverhaal
Duurzaam bouwen. Tot voor kort was dit mooie ideaal vogelvrij en iedereen vulde het begrip in naar eigen goeddunken. In 2008 richtte een aantal grote vastgoedpartijen de Dutch Green Building Council (DGBC) op om deze vrije vogel te vangen in een heldere, objectieve beoordelingsmethode. De DGBC vertaalde de oorspronkelijk Engelse methode BREEAM naar de Nederlandse situatie. In oktober 2009 is de versie BREEAM-NL 1.0 officieel gelanceerd. ING Real Estate Development & Deerns vinden elkaar in BREEAM.
BREEAM-NL maakt B
REEAM is ontwikkeld door het Engelse BRE. De afkorting staat voor Building Research Establishment Environmental Assessment Method. De DGBC ontwikkelde BREEAM-NL met steun van meer dan tweehonderd founding partners, waaronder ING Real Estate Development en Deerns. René Hersbach, Managing Director Projects bij ING Real Estate Development, en Peter Buurman, Adviseur duurzame energie bij Deerns raadgevende ingenieurs, zijn allebei persoonlijk betrokken bij de DGBC. Beide heren zijn blij met BREEAM-NL. “Het was hoog tijd dat duurzaamheid meetbaar gemaakt werd”, zegt Hersbach. “In de jaren ’70 van de vorige eeuw liep Nederland voor op het gebied van duurzaam bouwen. Die voorsprong waren we kwijt. Veel partijen waren wel goed bezig, maar bewijs was er te weinig. Een integrale en objectieve meetmethode is onmisbaar om duurzaam bouwen in Nederland te verankeren. BREEAM geeft een definitie van duurzaamheid waarin alle elementen meetbaar terugkomen.” “Daarbij is BREEAM het keurmerk dat je
Peter Buurman en René Hersbach (r) 12 | DeernsData
duurzaamheid meetbaar al in en zelfs voor de ontwerpfase kunt toepassen”, vult Buurman aan. “Het geeft heldere richtlijnen waarmee opdrachtgevers en adviseurs goed uit de voeten kunnen.”
energiezuinigheid en goed zijn voor het milieu. Een gebouw moet bovenal goed zijn voor de mens. Mensen moeten er op een prettige manier kunnen werken of wonen. Alleen dan staat een pand er over dertig, veertig jaar nog”, benadrukt Hersbach. “Dankzij BREEAM-NL kun je redelijk goed voorspellen of dit daadwerkelijk zo is. Als je tijdens de ontwerpfase al goed nadenkt over duurzaamheid, heeft dat grote voordelen, zoals minder leegstand en lagere exploitatiekosten. Dit is voor onze klanten, huurders en beleggers natuurlijk enorm belangrijk.”
DNA van een plek Genoeg redenen dus om BREEAM naar de Nederlandse situatie te vertalen. Dertien pilotprojecten werden afgelopen voorjaar uitgevoerd met de bètaversie van BREEAM-NL. In oktober 2009 werd de officiële versie 1.0 gelanceerd. Deze is bedoeld voor certificatie van nieuwbouw en grote renovatieprojecten. Komend Alle gebouwen ING Real Credits Beoordelingsmevoorjaar volgen Estate Development thode en keurmerk afgeleide keurmerBREEAM-NL is ken voor bestaande langs meetlat onderverdeeld in bouw en gebiedsnegen categorieën, ontwikkeling Minder leegstand uiteenlopend van ING Real Estate management en Development wil al haar bestaande en Lagere exploitatiekosten gezondheid tot nieuw te ontwikkelandgebruik & len panden langs de ecologie en vermeetlat van BREEAM-NL leggen. vuiling. De categorieën zijn verdeeld in “Dit doen we vanuit het DNA van een credits. Voor elke credit zijn punten te plek. We bekijken per locatie hoe we behalen. Elke categorie heeft haar eigen kunnen investeren in duurzaamheid. wegingsfactor. “Ondanks al deze credits Voor ons gaat duurzaamheid verder dan biedt BREEAM-NL ruimte voor maxi-
male creativiteit”, vertelt Hersbach. “Zo wordt er bijvoorbeeld wel om een onderhoudsstrategie gevraagd, maar hoe je die precies invult, mag je zelf weten. Ik vind dat een slimme methode, want zo worden ontwerpers zich bewust van de consequenties. Het is ook mogelijk om innovatiecredits aan te vragen of om alternatief bewijs te leveren. Allemaal middelen waardoor ontwerpers en opdrachtgevers zelf gaan nadenken over duurzaamheid.” Investering BREEAM inzichtelijk Niet ieder BREEAM-NL-certificaat is hetzelfde. Er zijn vijf gradaties, van Pass tot Outstanding. “Dit levert flexibiliteit op. Je kunt zelf kiezen voor welk ambitie niveau je gaat”, zegt Buurman. “Deerns bekeek bijvoorbeeld een aantal INGprojecten op het gebied van duurzaamheid. We deden een quickscan, zodat ING wist op welk niveau een ontwerp gecertificeerd kon worden, welke stappen genomen konden worden om duurzamer te worden en wat dat zou kosten.” Daarnaast schakelt ING Real Estate Deerns regelmatig tijdens de ontwerpfase in. “Duurzaamheid is disciplineoverstijgend”, geeft Hersbach aan. “Door ingenieurs vanaf het begin met architecten en bouwkundig tekenaars samen te laten >> DeernsData | 13
Impressie van het paviljoen (volgens BREEAM), onderdeel van gebiedsontwikkeling Overhoeks op de Noordelijke IJ-oever in Amsterdam
werken, krijg je het beste resultaat. Het gebeurde regelmatig dat wij een compleet ontwerp kregen met de vraag of dit ook duurzaam gemaakt kan worden. Dan moet er dus nog van alles veranderen. Ik hoop dat BREEAM in de toekomst een ontwerptool wordt die standaard wordt toegepast.” Ontwikkeling Vanwege de kosten wordt niet altijd voor duurzaam bouwen gekozen. Toch hoeft dit spanningsveld niet te bestaan, zegt Buurman. “Wij hebben voor het project Oosterdokseiland in Amsterdam een
collectief warmte- en koudeopslagsysteem ontwikkeld dat goedkoper is dan conventioneel. De techniek ontwikkelt zich natuurlijk ook steeds verder, waardoor kosten lager worden.” Deze ontwikkelingen spelen vooral in sectoren waar de markt erom vraagt. “Voor kantoren gebeurt van alles op het gebied van duurzaamheid. Werkgevers en werknemers zien er de voordelen van in. De woningmarkt wordt ook duurzamer, maar alleen als consumenten er iets voor terugkrijgen. Bijvoorbeeld een lagere energierekening.”
Deerns Green Credit Card Wat kost duurzaam bouwen en wat levert het op? Met de Deerns Green Credit Card is het mogelijk om de totale kosten en baten van duurzaamheidmaatregelen op een rijtje te zetten. De methode is geschikt voor zowel nieuwbouw als bestaand vastgoed. De Deerns Green Credit Card is gebaseerd op BREEAM-NL. De BREEAMcertificering kwalificeert een gebouw eenduidig op duurzaamheid, maar geeft geen inzicht in de kosten. De Deerns Green Credit Card doet dit wel en geeft een integraal beeld van zowel de installatie- als de bouwkundige en ecologische kosten. De Green Credit Card koppelt Deerns de expertise op het gebied van duurzame technologie aan de uitgebreide interne kostendatabase. Hierdoor kunnen aan alle credits van BREEAM concrete kosten worden verbonden. De Deerns Green Credit Card toont de financiële consequenties van duurzame technieken, niet alleen in de ontwerp- en bouwfase, maar ook tijdens de gehele exploitatiefase van het gebouw. Zo wordt vastgoed op duurzaamheid en financiën gekwalificeerd en kunnen duurzame projecten per saldo efficiënter ontworpen worden. Meer weten over de Deerns Green Credit Card? Neem contact op met Peter Buurman,
[email protected].
14 | DeernsData
Duurzaamheidteam ING Real Estate Development en Deerns merken dat er op de markt veel interesse is in BREEAM-NL. Beide speelden daarop in door een duurzaamheidteam in het leven te roepen. Leden van deze teams volgden een speciale BREEAM-cursus. “Wij willen graag voorloper zijn op het gebied van duurzaamheid”, legt Hersbach uit. “We brengen het keurmerk ook bij allerlei belangengroepen onder de aandacht. Wij vertellen graag hoe makkelijk en handig het is om duurzaamheid via BREEAM-NL in te zetten.” Deerns kan BREEAM-experts en assessors inzetten. “In die rollen kijken wij of ontwerpen en gebouwen BREEAM-gecertificeerd kunnen worden. Wij geven onze klanten advies hoe ze kunnen verduurzamen. We merken dat daar met name op het gebied van bestaande bouw veel vraag naar is.” Beide foundingpartners zijn blij met deze vraag vanuit de markt. “Een keurmerk werkt alleen maar als de markt er waarde aan toekent. Projectontwikkelaars zullen niet snel investeren in BREEAM-NL als de klant er niet om vraagt. De komende periode is heel belangrijk om te kijken of BREEAM-NL aanslaat. Het is onze taak om de klant te overtuigen van het voordeel van BREEAM”, besluit Hersbach. <<
i
ir. P.A. Buurman 088-3740165
[email protected]
Projectnieuws
Deerns belangrijke speler bij High Purity Installaties Deerns heeft al vele jaren in binnen- en buitenland expertise
Milieu en veiligheidsaspecten Zuivere bedrijfsstoffen zijn vaak chemisch van aard en milieuop het gebied van High Purity Installaties. Deze kennis wordt en veiligheidsaspecten moeten dan ook integraal in het ontwerp worden opgenomen. De opslag en distributie van de corrosieve toegepast in de halfgeleiderindustrie, nanotechnologie en en brandbare, vaak ook nog giftige gassen en vloeistoffen, farmacie. Centraal staan de zuivere bedrijfsstoffen die nodig vragen om speciale voorzieningen. Een goede kennis van de normen en voorschriften - PGS15, ATEX - is dan ook cruciaal. zijn voor het proces - productie en/of onderzoek. Deze Deerns besteedt in het ontwerp uitgebreid aandacht aan zaken stoffen moeten aan extreme zuiverheidseisen voldoen. als explosieveiligheid, sprinklers, afzuiging, gasdetectie en brandwerendheid. Diverse medewerkers zijn ATEX-gecertifiuivere bedrijfsstoffen zijn bijvoorbeeld bulkgassen (stik- ceerd en kunnen een explosieveiligheidsdocument opstellen. stof, zuurstof, waterstof, argon, helium), speciale gassen De gebruikte chemicaliën en gassen moeten na gebruik ook weer veilig worden afgevoerd. Deerns heeft de kennis in huis (inerte, brandbare en corrosieve), perslucht, ultrapuur water, om afvalwater- en afvalluchtinstallaties te ontwerpen op basis schone lucht en chemicaliën. De zuiverheidspecificaties hiervan een fysisch-chemische zuivering. Zo zijn er, naast de stanvoor bevinden zich op het niveau van ppb (parts per billion) of daard neutralisatiesystemen, ook installaties ontworpen om ppt (parts per trillion). Zo vereist de halfgeleiderindustrie bulkbromides en zware metalen uit het afvalwater te verwijderen. gassen met een kwaliteit van maar liefst 99,9999999 procent (1 ppb) verontreinigingen! De verwachting is dat voor nanotech- Voor de zuivering van afvallucht zijn er installaties ontworpen nologieprocessen vergelijkbare eisen gaan gelden. Op basis van die onder andere brandbare (waterstof, silaan) en corrosieve dampen verwijderen. We zorgen dus voor zowel de ‘zuivere’ als deze uitgangspunten heeft Deerns voor een toonaangevende de ‘vuile’ kant. producent in de halfgeleiderindustrie een persluchtsysteem ontworpen dat door een centraal opgestelde purifier op het Download het hele artikel via www.deerns.nl/publicaties << verbruikspunt perslucht levert met slechts 10 ppt koolwaterstoffen, vluchtige zuren en basen. Een ander voorbeeld is de installatie van Airborne Molecular Contamination-filters in een cleanroom voor semiconducturs om de chemische verontBulkgassenopslag in Taiwan reiniging in de lucht te reduceren tot op ppb-niveau.
Z
Programma van eisen Deerns ontwerpt op basis van het programma van eisen van de klant, de bedrijfsstoffeninstallaties en -distributiesystemen. De zuiverheid van de bedrijfsstoffen wordt vertaald naar een systeem- en distributieontwerp, inclusief de bijbehorende materiaal- en componentkeuzes. Aan de hand van de procesapparatuurgegevens wordt een bedrijfsstoffenmatrix opgesteld om de nominale en maximale verbruiken te berekenen. Met deze verbruiksgegevens worden de capaciteiten van de installaties en diameters van de distributiesystemen bepaald. Beschikt de klant (nog) niet over de specificaties van de bedrijfsstoffen, dan kan Deerns deze vaak zelf helpen te bepalen. De montageprocedures, certificering en online kwaliteitmetingen neemt Deerns integraal op in het ontwerp.
i
Ing. R.H.J. Striekwold 06-51033137
[email protected]
DeernsData | 15
Actueel Het benutten van elke vierkante meter in een gebouw is een trend. Universiteiten schipperen met de ruimte door een groeiend aantal studenten en bedrijven stoten dependances af. Om kosten te besparen worden gebouwen hergebruikt. De transportinstallaties zijn vaak niet op deze ontwikkelingen berekend. Deerns adviseert met logistieke analyses.
Wachten op de lift
File bij liften: oplossing VU Amsterdam onderweg N
et als op de snelweg leidt ook nen worden. Zoals het toewijzen van in gebouwen de filevorming liften aan bepaalde gebruikersgroepen, tot ergernis. Vaak is het in bestaande of het gehele pand indelen in verschilgebouwen niet eenvoudig om extra trans- lende zones. Welke aanpassing welke portinstallaties bij te bouwen en moet mate van verbetering oplevert, is erg de verhoging van de capaciteit worden gebouwspecifiek. gevonden in de huidige installaties en organisatiestructuur. Een logistieke Studentenpopulatie studie van de verkeersstromen in een Een van de gebouwen waar een dergelijke gebouw is dan een heel bruikbare tool. situatie zich voordoet, is het hoofdgeDoor een zogehebouw van de VU ten fysieke verin Amsterdam. Transportinstallaties keersmeting uit te In 2002 zijn hier niet op ontwikkelingen voeren (tijdens de onder leiding van pieken tellen bij Deerns de liften berekend de liften en trapgerenoveerd, pen) worden het waarna deze goed Deerns gebruikt aantal en soort in staat waren de specialistische software gebruikers, de studenten van toen piekvorming en de snel te vervoeren. voor liftsimulaties bestemmingsverdeDe huidige ontwikling geanalyseerd. Hierdoor ontstaat een keling - tweemaal zoveel studenten als duidelijk en gedetailleerd beeld van de in 2002 - zorgt voor een ander verkeerstransportbehoefte in het gebouw. beeld: lange wachtrijen voor de liften. De logistieke studie naar optimalisatie van Verbeterplan het verkeer in de VU wordt momenteel Op basis van de logistieke studie stelt uitgevoerd. Deerns een verbeterplan op, om met de Naar aanleiding van de verkeersmeting huidige transportinstallaties een zo heeft Deerns al geadviseerd over de orgagroot mogelijke vervoerscapaciteit te nisatorische en logistieke verbeteringen behalen. Hierbij maakt Deerns gebruik die mogelijk zijn, zoals een betere difvan specialistische software voor ferentiatie van de collegetijden en het liftsimulaties, waarin verschillende plaatsen van koffieautomaten op elke aanpassingen in het gebruiksprofiel verdieping zodat mensen zich tijdens en de liftbesturing geanalyseerd kunbijvoorbeeld de pauzes gelijkmatiger
16 | DeernsData
verspreiden door het gebouw en niet allemaal naar dezelfde locatie willen gaan. Afschakelen Binnenkort onderbouwt Deerns door middel van simulaties wat het effect is van het afschakelen van de stops in de kelder en de eerste en tweede verdieping tijdens de piekmomenten. Als zelfs dit niet toereikend is, zullen fundamentele wijzigingen in de verkeersafhandeling worden geanalyseerd, zoals een splitsing in ‘highrise’- en ‘lowrise’-verkeer, opgaand en neergaand verkeer en verkeer naar oneven en even verdiepingen. Indien noodzakelijk begeleidt Deerns ook de uitvoering van de technische aanpassingen aan de installaties. Zo wordt het fileprobleem in de gebouwen verminderd. Nu de problemen op de (snel)weg ernaartoe nog… << Referenties verkeersmetingen: • ABP Heerlen • ASR Utrecht • Gemeentehuis Capelle aan den IJssel • Katreinetoren Utrecht • Spaarne Ziekenhuis Haarlem • Zaans Medisch Centrum Zaandam
i
ir. J. Wit 088-3740516
[email protected]
Projectnieuws
Kasteel Château Bethlehem wordt teachinghotel Op de campus van de Hogeschool Zuyd in Maastricht vindt een bijzonder project plaats: de herontwikkeling van Kasteel Château Bethlehem. Het statige pand had een kantoorfunctie en wordt nu omgebouwd tot opleidingshotel dat zich in eerste instantie zal richten op ouders van studenten en alumni. Voor deze renovatie ontwierp Deerns een eigentijds en duurzaam installatieconcept.
I
n 1953 kocht de Hogeschool Maastricht Kasteel Bethlehem om er studenten en hotelschoolfuncties in onder te brengen. Midden jaren ’80 bleek het gebouw door de groei van het aantal studenten niet meer te voldoen. De woon- en opleidingsfuncties werden elders ondergebracht en in het kasteel kwam kantoorruimte van de Hogeschool Maastricht.
nes in een luchtbehandelingkast te integreren, konden alle installaties in de beperkt beschikbare ruimtes worden ingepast. Niet alleen het gebouw zelf speelt een rol bij het installatieontwerp, ook de directe omgeving. Door het oppervlaktewater van de slotgracht te gebruiken, wordt met warmtepompen de gehele benedenverdieping op een duurzame manier voorzien van koeling.
Opleidingshotel De oudste hotelschool van Nederland wil een van de meest toonaangevende hotelscholen in Europa blijven. Om deze ambitie te verwezenlijken werkt de Hogeschool Maastricht aan het creëren van een inspirerende leeromgeving. Het opleidingshotel is hier een essentieel onderdeel van. Mede door de sfeervolle, luxe uitstraling leent het kasteel zich uitstekend voor een hotelfunctie. Er worden 26 gastenkamers in ondergebracht die door Nederlandse designers worden voorzien van een uniek en Aanbesteding aan de eigentijds design. Daarnaast krijgt hand van recepten het teachinghotel onder meer zes Slotgracht zorgt voor vergaderkamers en een restaurant. gebouwkoeling Gezien de belangrijke regionale waarde van het kasteel mogen architectonische en historische kenmerken niet verloren gaan. De adviseurs van Deerns hebben, in samenwerking met Hogeschool Zuyd, SATIJNplus Architecten en constructeur Van der Werf & Nass, hierop ingespeeld door een duurzaam installatieconcept te ontwikkelen met respect voor het gebouw. Zo worden bestaande openingen in de gebouwschil gebruikt voor het aanzuigen en afvoeren van de ventilatielucht. Om de opwekkingsinstallaties aan het oog te onttrekken, is ervoor gekozen om de luchtbehandelingskasten en koelunits niet in een centrale techniekruimte onder te brengen, maar te verdelen over de bouwdelen. Door één van de koelmachi-
Aanbesteding Op het moment van de aanbesteding, is het ontwerpproces van de hotelkamers en de algemene ruimtes nog in volle gang. Door gebruik te maken van door Deerns opgestelde recepten, hebben de inschrijvers tijdens de aanbestedingsfase de beschikking over alle relevante informatie om een goede aanbieding te doen. In de recepten wordt nauwkeurig beschreven welke hoeveelheid techniek per gebouwdeel nodig is. Hierdoor kan de aanbesteding plaatsvinden voordat de uiteindelijke ontwerpen klaar zijn. Deze methode is door Deerns eerder met succes toegepast bij de aanbesteding van het Jeroen Bosch Ziekenhuis in ’s-Hertogenbosch. Medio 2010 opent het teachinghotel zijn deuren. <<
i
M.A.A. Lemmens 088-3740314
[email protected]
DeernsData | 17
Opdrachtgever aan het woord
Pieter van Empelen (links) en Erik Lousberg
‘In de Hermitage hebben we Het gebouw Amstelhof in Amsterdam ziet er aan de buitenzijde nagenoeg hetzelfde uit als toen het nog een verpleeghuis was. De binnenzijde heeft de afgelopen twee jaar echter een ware metamorfose ondergaan. Toch zal het bijna niemand van de 500.000 bezoekers van de eerste tentoonstelling in museum de Hermitage zijn opgevallen hoeveel techniek er in het zeventiende-eeuwse pand aanwezig is. Deerns ontwierp in samenspraak met andere ontwerppartijen, waaronder Hans van Heeswijk Architecten, de klimaatbeheersing en de verlichtings- en beveiligingsinstallaties. Deze wordt geheel aan het oog onttrokken maar speelt wel een belangrijke rol, zonder nauwkeurige klimaatbeheersing, geen Russische kunst.
D
e Hermitage aan de Amstel in Amsterdam is met zijn brutovloeroppervlak van 13.000 m2 - twee tentoonstellingszalen, diverse kleine ruimten, twee auditoria, een café-restaurant en meerdere winkelgedeeltes - een bijzondere locatie te noemen. Wat een paar jaar geleden nog een protestants-christelijk verpleeghuis was met ruim zeventig kamers en een grote slaapzaal, is getransformeerd tot een kraakheldere, witte kunsthal met twee strakke tentoonstellingsruimten. Het dochtermuseum van zijn naamgenoot in Sint-Petersburg opende in juni zijn deuren en nu al zijn er bijna een half miljoen
18 | DeernsData
bezoekers naar de eerste tentoonstelling ‘Aan het Russische hof’ komen kijken. “Uit de loftuitingen van het publiek blijkt dat ze het gebouw erg waarderen”, weet Pieter van Empelen, projectleider bouw bij de Hermitage. “Ze vinden het pand nergens te ‘kinderachtig’”. Dat komt doordat wij niet zomaar een latje hebben gespijkerd op plekken waar de afwerking moeilijk was. Er is met respect voor het gebouw aan de transformatie tot museum gewerkt. Zo zijn er bijvoorbeeld nergens in het tentoonstellingsgebouw systeemplafonds toegepast. Onze eisen zijn als opdrachtgever behoorlijk hoog
geweest.” Directeur Erik Lousberg en uitvoerend projectleider Nils Ottevanger van Deerns kunnen die woorden bevestigen. “Meewerken aan de renovatie van de Hermitage was een enorm mooie uitdaging, maar ook een moeilijke opdracht”, aldus Lousberg. “Er zijn zware eisen gesteld aan de techniek die nodig was. Als je in een greenfield bouwt, is het bijna vanzelfsprekend dat het allemaal gaat lukken. Maar met de randvoorwaarden die wij hier kregen, werd het een totaal andere opgave. Het werd een grote uitdaging: een oud gebouw, de ligging van het pand, de materialisatie, de krappe kap-
alle techniek gecamoufleerd’ maatbeheersing in de Hermitage prettig is voor het comfort van de bezoekers, maar vooral cruciaal voor het conserveren van de kunststukken. “In de meeste westerse musea geldt dat de relatieve luchtvochtigheid tussen de 50 en 55 procent moet Klimaatbeheersing zijn. Dan worden de kunstvoorwerpen Het voormalige verpleeghuis Amstelhof niet aangetast. In Rusland gelden echter tot museum ombouwen was duidelijk andere normen. Daar is de conditie waariets anders dan op een nieuwbouwlocaonder ze kunst bewatie beginnen of Project was moeilijke ren meer op de winter in een alledaags gericht. De Russen bestaand gebouw opgave bewaren textiel, aan de slag gaan. leer en schilderijen “De eisen voor Deerns zorgt voor veronder 45 procent zowel klimaat, luchtvochtigheid. belichting als eiste klimaatomgeving Omdat wij zowel beveiliging wijken ook af”, aldus Van Integrale samenwerking kunstcollecties uit de Hermitage in SintEmpelen. “Als je Petersburg als uit naar de beheersing was nodig andere musea krijgen, van het klimaat hebben wij ‘luchtfabrieken’ nodig die, kijkt, dan wil je dat in bijvoorbeeld een traploos regelbaar, tussen de 40 en 60 ziekenhuis regelen in specifieke ruimtes, procent luchtvochtigheid kunnen leveren. zoals de operatiekamers. In andere delen volstaan dan standaardklimaatconcepten. Het benodigde percentage is afhankelijk van de tentoongestelde collectie. We gaan Bij de Hermitage moet echter bijna heel vanaf 2010 elk half jaar een nieuwe tenhet gebouw aan specifieke klimaateisen toonstelling openen in een van de vleugels voldoen.” Van Empelen legt uit dat de kliconstructie, en we mochten niks veranderen aan de buitenkant van het gebouw. Ik kijk nog steeds met bewondering naar hoe het proces is verlopen.”
van de Hermitage. Dit impliceert dat we elke zes maanden de setpoints voor luchtvochtigheid en temperatuur, maar ook voor verlichting opnieuw moeten instellen. Schilderijen mogen bijvoorbeeld meer licht krijgen dan oude kostuums. Deerns heeft hiervoor het benodigde klimaat- en verlichtingssysteem ontworpen.” Luchtgordijnen Voor Deerns kwam daar vooral op klimaattechnisch gebied nog een moeilijkheid bij. Het verzoek was om in de Kerkzaal en in het café-restaurant de ramen open te kunnen zetten, om daarmee in de zomer een prettig binnenklimaat te creëren. “Dat is bij wijze van spreken vloeken in de kerk”, aldus Lousberg. “Want hoe houd je met de ramen open de luchtvochtigheid in het museumgedeelte intact?” De oplossing werd gevonden in het plaatsen van luchtgordijnen, in samenwerking met de firma Biddle. Deerns voerde meerdere computersimulaties en meetkamerproeven op een schaal van 1:1 uit om te kijken hoe de temperatuur en vochtigheidsgraad in de tentoonstellingsruimten >> DeernsData | 19
Erik Lousberg (links) en Nils Ottevanger bij het horizontale transport op zolder
Hermitage werd een principeschema gemaakt voor een goed beveiligingsplan. “Er is een schil uitgedokterd voor heel het pand.” Van Empelen geeft aan dat de filosofie van de architect erom vroeg dat alle gebruikte techniek - voor zowel beveiliging, elektra als klimaat - nauwelijks tot niet zichtbaar zou zijn. “Een logische keuze. Dit gebouw is een monument, dus het nieuwe ontwerp moest wel passen. Dat heeft er onder meer toe geleid dat we niet één grote luchtfabriek voor heel het pand hebben gemaakt, wat je vaak ziet als oplossing. We hebben op de vier zolderhoeken van het gebouw afzonderlijke luchtfabrieken gebouwd. Daarmee beperken we het horizontale luchttransport door het gebouw. We hebben het allemaal kunnen onderbrengen op de Elektra en beveiliging De Hermitage had ook op het gebied van zolder. Talloze aftakkingen leiden naar elektra specifieke wensen. Van Empelen: de ondergelegen ruimten. Het mooie is “We willen overal kunnen tentoonstellen. dat het verticale transport is weggewerkt Zodoende ligt er nu in de zalen een mooie in binnenwanden en penanten, waardoor je in de zalen niets ziet van de gebruikte brede parketvloer die om de twee meter wordt doorsneden door een goot die erin techniek. Ik vind dat we het gezamenlijk ligt als een plank. Door de parketplank te bijzonder goed hebben opgepakt. Wij hadden een visie en Deerns heeft het verschuiven kunnen we nu overal licht, uitgewerkt.” data en elektrische voeding maken. Ik weet dat inmiddels heel wat musea die Integrale aanpak aan het verbouwen zijn daar lichtelijk Dat alle installaties in een architectuur jaloers naar kijken.” Op het gebied van met veel aandacht voor detail, zorgveiligheid droeg Deerns eveneens bij. vuldig zijn geïntegreerd, is volgens Van Samen met de beveiligingsman van de gegarandeerd konden blijven. Zodoende staan de museale ruimten nu onder een beetje overdruk, waardoor lucht van buitenaf niet zomaar naar binnen kan. Zelfs wanneer bezoekers door de nauwelijks te voelen gordijnen lopen, blijft het klimaat in de tentoonstellingszalen hetzelfde. “Er vindt in het gebouw een constante meting plaats van koolstofdioxide, luchtvochtigheid en temperatuur”, vertelt Nils Ottevanger. “Daardoor weet het systeem precies wanneer er in een bepaalde gebouwzone een klimaatverstoring optreedt. Op energiezuinige wijze wordt automatisch een aanpassing gedaan. Als er bijvoorbeeld veel mensen in een gang staan, wordt er meer lucht ingeblazen.”
20 | DeernsData
Empelen en Lousberg te danken aan het ongekende integraal ontwerp van gebouw, architectuur, constructies en elementen uit het interieur. “Dat was ook noodzakelijk”, zegt Lousberg. “Anders hadden we dit bijzondere resultaat nooit bereikt. “Elke minieme aanpassing door de een had uitwerking op de andere vakdisciplines. Dat betekent dat als je de techniek niet wilt zien, je het bouwkundig moet oplossen. De verdikte voorzetwanden zijn daar een goed voorbeeld van. Door met alle hoofdontwerpers in een intensieve ontwerpstudio alles op elkaar integraal af te stemmen, hebben we alle techniek zorgvuldig kunnen camoufleren.” Van Empelen geeft wel aan dat het integraal samenwerken in zijn ogen niet meteen vlekkeloos verliep. “Ik had in het begin nog te veel te maken met accountmanagers. Terwijl als je echt samen wilt werken, je ervoor moet zorgen dat je in ontwerpprocessen direct de ontwerpers zelf aan tafel krijgt. Een accountmanager kan nooit de specialist zijn op alle onderdelen, maar fungeert meer als doorgeefluik. Daarom heb ik Deerns ook aangeraden die fase over te slaan. Zeker in de periode van voorlopig ontwerp naar definitief ontwerp, als je alles moet materialiseren, heb je de specialisten nodig. Zij zijn de aangewezen personen om te
v.l.n.r: Nils Ottevanger, Michèle Sanders, Pieter van Empelen en Erik Lousberg in de Kerkzaal
bedenken hoe constructie en pijperij elkaar kunnen verdragen.” Ook Lousberg zag al snel in dat het bij de grootscheepse renovatie van de Hermitage nodig was om direct de specialisten naar Amsterdam te sturen. “De architect wilde tot in detail met de ontwerpers in gesprek gaan. Dat is in de bouw niet gebruikelijk, maar is bij dit soort omvangrijke projecten wel nodig.” Terugkijkend op de renovatie is Lousberg bijzonder tevreden. “Het was een mooi en leerzaam project, in de vorm van integraal ontwerpen, detaillering en de manier van aanpak. Ik heb ook veel waardering voor de manier waarop de opdrachtgever het proces heeft vormgegeven. Pieter heeft op vriendelijke én effectieve wijze alle bij het ontwerp en de bouw betrokken partijen tot één team weten samen te smeden. Natuurlijk was het op momenten geven en nemen voor de verschillende partijen, maar ik heb het geheel van samenwerken als bijzonder en prettig ervaren”, zegt Lousberg. Dat gevoel is voor Van Empelen wederzijds. “We hebben ook over hoe iedereen in het project stond veel met elkaar gepraat. Dat konden we tot op het laatst bijna vriendschappelijk blijven doen. Er is weinig ruzie geweest binnen het bouwteam, dat is voor een project dat binnen twee jaar klaar moest heel bijzonder te noemen.”
Vertrouwen behouden Toch is Van Empelen nog niet helemaal tevreden. “Nogmaals, onze eisen zijn hoog. We willen nog voor het einde van dit jaar toe naar een gebouwbeheerssysteem dat integraal in ons risicobeheerssysteem zit. Om dat te bereiken moeten de gebouwcomputers die over klimaat gaan en de beveiligingscomputers die over detectie gaan allemaal op een centraal punt uitkomen. We moeten het vanaf één scherm kunnen beheren.” Vernieuwende ideeën blijken in de realisatie echter moeizaam tot stand te komen. Manager gebouw en installaties Michèle Sanders van de Hermitage geeft aan hoe belangrijk het is dat het systeem op deze manier gaat werken. “Ik moet aan de Russen kunnen verantwoorden hoe het klimaat hier is en hoe het met de beveiliging staat. Alles moet zo stabiel mogelijk zijn. Ik moet zorgen dat we het vertrouwen van de Russen blijven behouden. Dat kan alleen als ik ze elke maand op de hoogte breng van de juiste meet- en andere gegevens. Zonder goede beveiliging en met teveel storingen in de klimaatbeheersing krijgen wij geen kunst meer .” Lousberg: “Daarom gaan wij hier pas weg als alles optimaal werkt.” <<
Opdrachtgever en Bouwmanagement Stichting Hermitage aan de Amstel, Amsterdam Architect Hans van Heeswijk Architecten, Amsterdam Interieurarchitect Merkx + Girod Architecten, Amsterdam Lichtarchitect Hans Wolff & partners, Amsterdam Landschapsarchitect Michael van Gessel, Amsterdam Constructeur Van Rossum raadgevende ingenieurs, Amsterdam Ontwerp, aanbesteding en begeleiding Deerns raadgevende ingenieurs Bouwfysisch adviseur Cauberg Huygen raadgevende ingenieurs, ‘s-Hertogenbosch Grootkeuken adviseur Vijverborgh adviesgroep, Breda Adviseur monumenten en bouwhistorie: Vlaardingerbroek & Wevers, Utrecht Omvang van het project 17.000 m 2 BVO Projectfases Aanvang ontwerp Aanvang bouw Oplevering Testen/inregelen Ingebruikname
april 2005 juni 2007 december 2008 maart 2009 juni 2009
DeernsData | 21
Actueel
‘Nieuwbouw is goed, renoveren is beter’ De herinrichting van het karakteristieke Klokgebouw is het begin van een spectaculaire metamorfose van het gebied Strijp-S in Eindhoven. De oude fabrieksgebouwen die door Philips zijn afgestoten, krijgen een andere bestemming. In het Klokgebouw opende Deerns onlangs zijn deuren. De oude fabriekshal waarin bakeliet werd vervaardigd, is nu een inspirerende werkplek voor creatieve, kennisgerichte en dienstverlenende bedrijven. Hergebruik van industrieel erfgoed is daarmee duidelijk een optie.
H
et duurt nog tot minstens 2015 voordat het herontwikkelingsgebied Strijp-S - de creatieve stad - in Eindhoven is gerealiseerd. De tijdelijke onverharde toegangswegen veranderen dan ook nog dagelijks en straatverlichting ontbreekt. Een groot deel van het industriële erfgoed moet nog worden gerenoveerd of deels gesloopt en vervangen worden door nieuwbouw. Toch hebben al meer dan tweehonderd overwegend kleinere bedrijven in de creatieve sector zich op Strijp-S gevestigd. Deerns is een van de eerste grotere en gerenommeerde bedrijven die zijn verhuisd naar het oude terrein van Philips. Een verstandige keuze, want Strijp-S is straks ‘the place to be in Eindhoven’. Dat beweert bestuursvoorzitter Thom Aussems van woningcorporatie TRUDO in Eindhoven, een van de opdrachtgevers van het herontwikkelingsproject dat tot een van de meest grootschalige van Europa behoort. TRUDO ontwikkelt het plandeel De Driehoek waar monumentale gebouwen als de Machinekamer en het Veem- en Klokgebouw staan. Dit is dé locatie om contact te krijgen met anderen en daarmee om zaken te doen. De gehele sfeer ademt creativiteit uit. Hier wordt je als ingenieur op nieuwe, verfrissende en andere ideeën gebracht. Old buildings brengen nieuwe ideeën met zich mee. Hier lukt het om anders dan anders te zijn én anders te doen en dat moet je durven”, aldus Aussems Geprikkeld Het is voor Deerns precies de reden om zich aangetrokken te voelen tot het gebied. “We zochten een metropolitane omgeving voor onze mensen”, zegt Jan Karel Mak, algemeen directeur van Deerns. “We moeten geprikkeld en geïnspireerd 22 | DeernsData
worden. Daarvoor moet je communiceren met, en invloeden opdoen van, andersoortige mensen om je heen. Zo komen we als ingenieurs meer in de maatschappij te staan. Dat is belangrijk, want communicatie en uitwisseling van ideeën spelen tegenwoordig een cruciale rol in ons werk.” Dat is ook de overtuiging van Jan Dekker, president van het Koninklijk Instituut van Ingenieurs KIVI NIRIA. De ingenieur van de toekomst beschikt volgens hem over het zogenoemde T-profiel: hij bezit diepgaande kennis op een bepaald terrein en ontwikkelt zich daarnaast ook in de breedte. “We moeten goed in ons vak zijn, Deerns vestigt zich op maar ook begrip hebben voor poliStrijp-S tiek, economie, sociale zaken en Nieuwe locatie is mooi cultuur. Ingevoorbeeld van renovatie nieurs moeten midden in de maatschappij staan en met de tijd meegaan. Anders loop je het risico dat je de waardering van de maatschappij verliest of wordt ingehaald door andere landen als China waar het aantal ingenieurs dat per jaar afstudeert, enorm toeneemt.” Maar behalve de interactie met andere doelgroepen speelde voor Deerns ook de eigen visie op duurzaamheid in nieuwbouwen renovatieprojecten mee. Mak: “Ons motto is: nieuwbouw is goed, renoveren is beter. Nu we daadwerkelijk in dit schitterende gerenoveerde pand zitten kan ik deze stelling alleen maar met kracht verdedigen. Sommige gebouwen verdienen het om opgeknapt te worden. Strijp-S wordt een mooi eerbetoon
aan de Philips-historie van deze stad. Maar ook de renovatie van het verpleeghuis Amstelhof in Amsterdam, waar nu de Hermitage is gevestigd, en het concertgebouw De Doelen in Rotterdam, zie ik als mooie voorbeelden waaraan wij als Deerns hebben kunnen meewerken.” Industriële ambiance Aussems benadrukt dat de industriële ambiance het gebied Strijp-S zo bijzonder maakt. “Voor de een is de architectuur aantrekkelijk, de ander vindt het rijke verleden van Philips prachtig. Welk gevoel dit gebied ook oproept, ik vind dat we er vooral zuinig op moeten zijn. We hebben in Nederland niet veel van dit soort complexen. Zeker niet zo groot als Strijp-S.” Strijp-S beslaat in totaal 27 hectare industrieel gebied. Het stedenbouwkundig plan omvat 440.000 m 2, in een combinatie van te handhaven en nieuw te bouwen gebouwen. “De industriële ambiance hebben we, maar om het gebied aantrekkelijk te maken voor grote groepen mensen, is het belangrijk dat we fijnmazigheid en intimiteit toevoegen. Het zijn geweldige panden, maar als je er lang naar kijkt wordt je er toch diepbedroefd van. Ze zijn zo groot, kolossaal en grofmazig. Ze worden niet onmiddellijk gezellig als je er met tien mensen gaat zitten. We moeten er daarom vooral voor zorgen dat het een prettige plek wordt om te wonen, te werken en te recreëren. Het hoeft geen Bossche binnenstad te worden, maar we moeten hier wel in de zon kunnen zitten zonder dat we wegwaaien.” Grootstedelijk Om fijnmazigheid en intimiteit te creëren moet Strijp-S een grootstedelijke uitstraling krijgen. Aussems: “Dat houdt een mix van functies in die op de eerste plaats begint met wonen. Want als er niet gewoond wordt, gaat het verkeerd, dan krijg je een museum. Daarom moeten wij zorgen dat er hier een dynamische wisselwerking komt tussen bewoners, bedrijven en bezoekers.” De komst van retail is een ander onderdeel van de mix. “Wonen is leuk, maar je moet er ook iets kunnen krijgen. Het is goed als mensen uit interesse het gebied komen bezoeken. Er zijn bijzondere horeca en internationale festivals nodig. We moeten het zo zien te organiseren dat er authentiek nieuwe functies in komen die verrassen, verbazen en verwonderen.” <<
Deerns Eindhoven geopend met symposium Deerns Eindhoven is sinds 12 oktober officieel gevestigd in het Klokgebouw op Strijp-S in Eindhoven, een voormalige Philips-fabriek die is omgebouwd tot een multifunctioneel complex. Burgemeester Rob van Gijzel van Eindhoven opende de vestiging door samen met algemeen directeur Jan Karel Mak en vestigingsdirecteur Norbert van Berckel een klok te luiden. Voorafgaand aan de opening werd een symposium gehouden. Bestuursvoorzitter Thom Aussems van woningcorporatie TRUDO, president Jan Dekker van het Koninklijk Instituut van Ingenieurs KIVI NIRIA en Jan Karel Mak spraken over het hergebruik van industrieel erfgoed en het vak van ingenieur. Daarbij werd het herontwikkelingsgebied Strijp-S als sprekend voorbeeld genomen.
Vestiging Deerns Eindhoven
i
N.T. van Berckel 088-3740101
[email protected]
DeernsData | 23
Kort Nieuws
De bouw van het drijvende paviljoen De Autarc is een feit. Tijdens een perslunch bij Architectenbureau Paul de Ruiter op 12 november ondertekenden alle betrokken partijen het contract. Het expo- en kantoorpaviljoen is een toonbeeld van duurzaamheid. Naar aanleiding van de pre-assessment voor Breeam wordt het label ‘Outstanding’ nagestreeft. Dit is een primeur voor Nederland!
Drijvend paviljoen Autarc verwacht BREEAM-label ‘Outstanding’ D
eerns is verantwoordelijk voor het ontwerp van het autarkisch concept en de installatietechniek hierachter. Het paviljoen bevat na realisatie een brandstofcel die dienst doet als mini-WKK. Verder wordt er energie opgewekt met in het platte dak geïntegreerde PV-panelen. Ook een kleine windturbine levert energie. Voor de verwarming en koeling wordt gebruikgemaakt van warmte-uitwisseling met het oppervlaktewater. Kortom; de Autarc streeft naar - én bereikt, zoals de naam al impliceert - onafhankelijkheid in zijn energievoorziening!
Het bouwteam bestaat uit de top van de Nederlandse bouw wat betreft duurzaamheid. Architectenbureau Paul de Ruiter heeft bewezen dat comfortabel en milieuvriendelijk bouwen tot prachtige resultaten kan leiden. DHV B.V. verzorgt het projectmanagement. Ballast Nedam en TBI Techniek zijn de uitvoerende partijen. Verosol regelt de energiebesparende zonwering. FacilityLinQ is verantwoordelijk voor de duurzame designinrichting. De Bouwer & Partners is initiator van de Autarc. Deerns ontwerpt de eigen energievoorziening en watersystemen. <<
Veel aanloop op de stands tijdens de Dubodag. Foto: Bas Gijselhart
24 | DeernsData
Hoog bezoek bij Deerns op Municipàlia D
it jaar vond de 15de toonaangevende vakbeurs Municipàlia plaats in het Spaanse Lleida. Een beurs die zich volledig richt op de gemeentelijke overheidsmarkt. Op initiatief van het Nederlandse consulaat in Spanje is er een Holland paviljoen georganiseerd waar Nederlandse bedrijven zich konden presenteren. Deerns Spanje was er daar één van. In Nederland heeft Deerns ruime ervaring met overheidsprojecten. Te denken valt aan projecten als de duurzame energievoorziening voor woonwijken als Duindorp in Scheveningen en Presikhaaf in Arnhem. Ook in Spanje hebben veel gemeenten duurzaamheid hoog in het vaandel staan en zoekt men naar innovatieve oplossingen om het energieverbruik en de CO2 uitstoot naar beneden te krijgen. Bij de Deerns-presentatie werd dan ook uitgebreid stil gestaan bij eerdergenoemde projecten en werden zaken als Trias Energetica, BREEAM en het ontwerpconcept voor La Llotya gepresenteerd. Voor deze nieuwe congreshal in Lleida hebben de adviseurs van Deerns, Macanoo Architecten in 2004 ondersteund bij het conceptontwerp voor
De burgermeester van Lleida (r) en de Nederlandse consul de uitgeschreven ontwerpwedstrijd. De jury was unaniem. Het ontwerp werd geroemd vanwege de stedenbouwkundige opzet, de heldere logistiek en de ecologische duurzaamheid. Op dit moment wordt de laatste hand gelegd aan het nieuwe gebouw.
De beursdeelname van Deerns was succesvol. Naast veel belangstelling van diverse Spaanse gemeenten, was er ook hoog bezoek. De burgemeester van Lleida - en de Nederlandse Consul - de heer J. van der Gaal - brachten een bezoek aan de stand van Deerns. <<
Deerns spreekt op Nationale Dubodag Xavier Crolla, manager adviesgroep utiliteit
O
p 30 september vond de 12de Nationale Dubodag plaats in het WTC te Rotterdam Het centrale thema luidde: ‘Hoe brengen we echte duurzaamheid in de praktijk?’ Aan de hand van een rondetafeldebat, presentaties en inter-
views werd geprobeerd een antwoord te vinden op deze vraag. Xavier Crolla (manager adviesgroep utiliteit) heeft tijdens een parallelsessie een waardevolle invulling gegeven aan dit thema. Hij heeft aan de hand van praktijkvoorbeeld
laten zien hoe duurzame projecten tot stand zijn gekomen, wat het belang is van een integrale aanpak en welke trends er de komende jaren op ons af komen. De presentatie is via www.deerns.nl/ publicatie te downloaden. <<
DeernsData | 25
Projectnieuws
Herinrichting Rotterdamse Schouwburg De prestaties van Deerns bij de renovatie van De Doelen zijn niet onopgemerkt gebleven. De overbuur van het concertgebouw, de Rotterdamse Schouwburg, staat aan de vooravond van een complexe renovatie en heeft de expertise van Deerns ingeschakeld. De opstelling van het programma van eisen, het maken van het voorlopig ontwerp en de begeleiding van de aanbesteding behoren tot de scope van het project. Verder heeft Deerns tijdens het definitief ontwerp, de besteksfase en de uitvoering een toetsende rol (Design en Construct).
N
a 21 jaar intensief gebruik is de Schouwburg toe aan een renovatie. Behalve de gebruikelijke slijtage die is opgetreden, voldoen sommige installaties niet meer aan de eisen van deze tijd. De renovatie wordt meteen aangegrepen om het gebouw functioneler te maken. Zo worden de centrale hal en de foyer verbouwd en geschikt gemaakt om voorstellingen te geven. Extra uitdaging: alle aanpassingen moeten met respect voor de oorspronkelijke en eigenzinnige architectuur van Wim Quist worden ontwikkeld.
Duurzaamheid Op het gebied van duurzaamheid worden ook stevige eisen gesteld. Binnen de gemeente Rotterdam is de doelstelling geformuleerd om tot 2025 jaarlijks 3 procent in energieverbruik te reduceren ten opzichte van het normverbruik (huidig verbruik). Om aan deze eis te voldoen hebben de specialisten van Deerns tal van installatietechnische maatregelen genomen. Zo worden de hal en de foyer voorzien van een nieuwe luchtbehandelingsinstallatie waarbij de toevoer van
ventilatielucht afhankelijk is van het aantal aanwezige personen. Op basis van CO2 -metingen wordt de hoeveelheid benodigde ventilatielucht berekend en toegevoerd. Hierdoor werkt het systeem slechts beperkt op volle capaciteit - de gelijktijdigheid wordt optimaal benut en wordt fors bespaard op het energieverbruik t.o.v. de oude situatie. Theaterverlichting Innovatie in de verlichting draagt tevens bij aan de energiebesparing. Naast de algemene verlichting wordt in de hal theaterverlichting aangebracht. Waar mogelijk wordt energiezuinige verlichting. Naast de geavanceerde theaterverlichting komen er in deze ruimten aansluitpunten voor kassa- en baropstellingen. In de zomer van 2010 is de Schouwburg enkele maanden gesloten (van medio juni tot eind augustus). Tijdens deze korte periode moeten alle werkzaamheden worden uitgevoerd. In september 2010 zal de nieuwe flexibele Schouwburg zijn deuren openen voor het publiek en voldoen aan de duurzaamheidsdoelstelling van de gemeente Rotterdam. <<
i 26 | DeernsData
ing. L.H.B. Engels 088-3740199
[email protected]
Column Jan Paul van Soest is zelfstandig consultant en richt zich op visievorming en kennismanagement ten behoeve van complexe veranderprocessen naar duurzaamheid.
Tijd voor besparing D
it is het dominante beeld van de manier waarop energiebesparing in de gebouwde omgeving wordt aangepakt: een lappendeken van instrumenten en benaderingswijzen, en een bonte verzameling van spelers, belanghebbenden en betrokkenen. Bestuurlijke drukte, heet zoiets. Of bestuurlijke spaghetti. Kijk alleen maar naar de website van het programma ‘Meer met minder’, www.meermetminder.nl. Vermoedelijke oorzaak: stapjes voorwaarts maken lukt alleen maar via het roemruchte poldermodel, waar iedereen met iedereen zaken moet doen en iets van zijn gading uit de onderhandelingen meent te moeten halen. We mogen dat soort processen al niet eens onderhandelingen noemen trouwens, alleen ‘overleg’, maar dat verandert niets wezenlijks aan de situatie. Zo gaat het dan: uit de bestaande patronen, werkwijzen, afspraken en machtsverdeling komt geleidelijk een nieuwe wens of noodzaak naar voren. De laatste jaren is dat het belang van het tegengaan van klimaatverandering. En omdat de bestaande bouw nogal wat energie slurpt, komt daarop een accent te liggen. Uit de Haagse regionen klinkt de roep om verandering, er worden doelen gesteld, en vervolgens begint het zwartepietenspel om de uitvoering. Geen enkele partij zit erop te wachten plots een stevige extra taak in de schoenen geschoven te krijgen, vooral niet als daar geen even stevige financiële
bijdrage tegenover staat. Maar Money’s too tight to mention, om met Simply Red te spreken, dus de budgetten die van rijkswege beschikbaar zijn, staan niet in verhouding tot de doelen. Dan moeten de uitvoerders dus zelf bijpassen, maar daar passen ze wel voor op, en uiteindelijk passen ze er voor. Dus wordt er overlegd van Vaals tot Vlieland, en van Termunterzijl tot Terneuzen, iedereen zegt toe zich maximaal in te spannen, binnen de eigen mogelijkheden en verantwoordelijkheden, en het resultaat is een convenant zonder tanden en een uitvoeringsorganisatie met beperkte middelen en mandaat. Die mag ‘aanjagen’, adviseren, stimuleren en faciliteren dat het een aard heeft, maar kan de actoren niet echt aansturen en geen sancties opleggen bij falen. Intussen is die arme woonconsument in zijn tochtige woning nog steeds aan zichzelf overgeleverd als hij zijn energiegebruik wil terugbrengen. Dat kost zoveel tijd, moeite, energie en ergernis, dat maar weinigen dat kunnen en willen opbrengen. Het is tijd voor een full-service nationaal besparingsbedrijf, dat de consument volledig ontzorgt, alles voor hem regelt en alle kosten en vooral besparingen direct verrekent met de voorschotten van het energiebedrijf. Weg met de bestuurlijke spaghetti, leve de nieuwe grootse en meeslepende uitvoeringsorganisatie.
DeernsData | 27
Colofon
Skyline van Shanghai
Deerns actief in China O
ndanks de wereldwijde crisis groeit de Chinese economie nog steeds in snel tempo. Multinationals investeren onder andere in hoogwaardige onderzoeks- en productiefaciliteiten, waarbij hoge eisen worden gesteld aan luchtbehandeling, reinheid van productie en de afscherming van medewerkers van gevaarlijke stoffen. Deerns speelt in op de groeiende Chinese vraag naar hoogwaardige Europese kennis op deze gebieden door samen met Karsten Cleanroom Systems de Chinese markt te betreden onder de naam Deerns & Karsten Engineering. Karsten Cleanroom Systems ontwikkelt en produceert cleanroomelementen als deuren, wanden en plafonds en is al meer
dan vijftien jaar actief in China. Deerns heeft de technische kennis op ontwerpen gebruikersniveau van cleanroomen laboratoriumprocessen. Door de marktkennis en de technische kennis te bundelen, is een bedrijf ontstaan dat snel met opdrachtgevers op conceptueel niveau kan meedenken over gewenste oplossingen voor onderzoeks- en productiefaciliteiten. Deerns & Karsten Engineering is gevestigd in Shanghai. Hier is het grootste deel van de Chinese farmaceutische industrie gevestigd. De eerste opdracht, een ‘design-review’ van een BSL3-productiefaciliteit voor vaccins, is inmiddels met succes afgerond. Meer informatie? www.deernskarsten.com <<
Deerns & Karsten Engineering tijdens de China International Pharmaceutical Industry Exibition in Shanghai
Deerns Rijswijk Fleminglaan 10, Postbus 1211 2280 CE Rijswijk Telefoon: (088) 374 00 00 Fax: (088) 374 00 01 Deerns Amsterdam Telefoon: (088) 374 02 40 Deerns Eindhoven Telefoon: (088) 374 02 20 Deerns Groningen Telefoon: (088) 374 02 00 Deerns Maastricht Telefoon: (088) 374 02 10 Deerns Nijmegen Telefoon: (088) 374 02 30 www.deerns.nl Hoofdredactie Erik Lousberg Eindredactie Erwin Beswerda, Sjoerd Hora Siccama, Joyce Riekerk Redactie Willem Bosman, Melanie Bloem, Hans Hamer, Bernard Melchers, Hans Nennie, Peter Buurman, Richard Striekwold, Jochem Wit, Math Lemmens, Nils Ottevanger, Wim Buters, Luciën Engels, KEPCOM Creatieve Communicatie, Delft Concept Van Zandbeek corporate communicatie Ontwerp en grafische vormgeving KEPCOM Creatieve Communicatie, Delft Fotografie Fotogeniek, Bas Gijselhart, Sjoerd van Luijn, Foto Roos Aldershoff - Staatsmuseum De Hermitage, St.-Petersburg Druk 3is1 Grafimedia Niets uit deze uitgave mag zonder voorafgaande toestemming van de uitgever worden overgenomen of vermenigvuldigd.
28 | DeernsData
