De werking en adviezen van de ethische commissies van het Verbond der Verzorgingsinstellingen en van het Vlaams Welzijnsverbond

Overzicht De werking en adviezen van de ethische commissies van het Verbond der Verzorgingsinstellingen en van het Vlaams Welzijnsverbond Yvonne Denier, Chris Gastmans & Fons Geerts

1. ETHISCHE REFLECTIE IN HET VERBOND DER VERZORGINGSINSTELLINGEN Yvonne Denier & Chris Gastmans, stafmedewerkers ethiek V.V.I. De Intersectorale Commissie voor Ethiek van het VVI heeft een jarenlange traditie opgebouwd van gestructureerde en duurzame maar tegelijk ook open en dynamische ethische adviesverlening via een bundeling van ethische adviezen in een open ringmap. Deze adviezen zijn erop gericht om aan de verzorgingsinstellingen blijvend impulsen te geven aan de ethische bezinning, reflectie en discussie omtrent goede zorgverlening. Het doel is telkens om te komen tot een versterkt ethisch bewustzijn omtrent uiteenlopende aspecten van de zorg. De commissie vergadert vijf keer per jaar en gemiddeld wordt er telkens ongeveer een jaar rond een thema gewerkt. Het huidige Bureau van de commissie bestaat uit voorzitter Dr. Marc Geboers, cardioloog en medisch directeur van het AZ Nikolaas, ondervoorzitter Prof. Dr. Chris Gastmans, hoogleraar aan de K.U.Leuven en VVI-stafmedewerker ethiek, en secretaris Dr. Yvonne

Denier, postdoctoraal onderzoeker aan de K.U.Leuven en VVI-Stafmedewerker ethiek. Vroegere (onder)voorzitters van de Commissie zijn Dr. Jules Knapen, Prof. Dr. Paul Schotsmans en Prof. Dr. Fernand Vanneste. Tot de leden van de Commissie behoren directieleden en beheerders van de VVIverzorgingsinstellingen, artsen en verpleegkundigen, ethici, juristen en academici. Sinds haar ontstaan in 1993 heeft de Commissie voor Ethiek elf adviezen uitgebracht.

Advies 1 (2002) Zorg voor een menswaardig levenseinde Sinds mei 2002 heeft België een wet betreffende euthanasie. Hierdoor komen de VVIverzorgingsinstellingen voor een nieuw wettelijk kader te staan. Vanuit haar bekommernis om de ethische visies in de klinische praktijk vorm te geven, heeft de commissie voor ethiek een pragmatische leidraad opgesteld. Het uitgangspunt in dit advies is dat de VVI-verzorgingsinstellingen al het mogelijke zullen doen om aan de stervende mens en zijn omgeving de nodige bijstand en opvang te verlenen en om tegemoet te komen aan zijn verlangen naar een menswaardig levenseinde. Concreet betekent dit

Pastorale Perspectieven Nr. 138 - 2008/1

3761

dat de palliatieve zorgcultuur prioritaire aandacht krijgt.

Advies 2 (1996) Keuzen in de zorg De vraag naar de rechtvaardige verdeling van de beschikbare middelen voor gezondheidszorg houdt zeer velen al geruime tijd bezig. Dit advies heeft een fundamenteel en algemeen karakter waardoor concrete antwoorden op concrete vragen niet worden gegeven. Het advies is bedoeld als ethisch geïnspireerd denkkader waarbinnen diverse aspecten van de keuzeproblematiek op een verantwoorde wijze kunnen worden besproken.

Advies 3 (1998) Zwangerschapsafbreking Naar aanleiding van de goedkeuring van de Wet op de Zwangerschapsafbreking (1990) heeft het VVI ondubbelzinnig gesteld dat zwangerschapsafbreking een op zich ongeoorloofde handeling is. Tegelijk werd erop aangedrongen dat alles in het werk zou worden gesteld om een zorgcultuur uit te bouwen waardoor zwangere vrouwen ondersteund worden tijdens het moeilijke beslissingsproces dat zij moeten uitvoeren. Voor de VVI-verzorgingsinstellingen impliceert dit de ontwikkeling van een cultuur van zorgzame begeleiding. In dit advies worden concrete aanbevelingen gedaan om de ethische problematiek van zwangerschapsafbreking bespreekbaar te maken.

Advies 4 (1998) Aanrekenen van kamer- en honorariumsupplementen in ziekenhuisverband Dit advies geldt als een concrete toepassing van advies 2 over Keuzen in de zorg. In de

62

Overzicht

visietekst worden concrete aanbevelingen gedaan die ertoe kunnen bijdragen dat er een eerlijke verhouding ontstaat tussen het aanbieden van een kwaliteitsvolle zorgverlening en een rechtmatige beloning. Bovendien wordt erop aangedrongen dat inzake de organisatie en/of de financiering van de gezondheidszorg steeds de solidariteit met de meest kwetsbare patiëntengroepen als uitgangspunt zou worden genomen.

Advies 5 (1999) Evalueren van protocollen van geneesmiddelenonderzoek Met deze leidraad wil de commissie uitdrukkelijk aansluiten bij belangrijke internationale en nationale tendensen inzake de evaluatie van geneesmiddelenonderzoek. Hiermee wordt een kwaliteitsverhoging van het evaluatieproces van toetsingscommissies beoogt. In de leidraad wordt op chronologische wijze melding gemaakt van de belangrijkste taken die leden van plaatselijke toetsingscommissies moeten uitvoeren. Hierbij wordt gewezen op zowel procedurele als inhoudelijke aandachtspunten van juridische, deontologische en ethische aard die een kwaliteitsvolle toetsing van geneesmiddelenonderzoek mogelijk moeten maken.

Advies 6 (2000) Kunstmatige voedsel- en vochttoediening in de ultieme terminale fase bij dementerende personen In dit advies worden concrete oriëntaties aangereikt die hulpverleners kunnen helpen om goede beslissingen te nemen inzake de kunstmatige voedsel- en vochttoediening in de terminale fase bij dementerende personen. Naast de concrete oriëntaties in verband met de besluitvorming biedt de visietekst

Overzicht

een overzicht van de onderliggende ethische argumentaties die de uiteindelijke opties moeten ondersteunen.

van deze bezinning is een visietekst aangaande pluralisme en ethische dialoog in christelijke verzorgingsinstellingen.

Advies 7 (2002) Niet starten en/of staken van levensverlengende medische behandelingen in de terminale fase

Advies 9 (2004) Omgaan met vrijheidsbeperkende maatregelen in de zorg voor ouderen

In vele verzorgingsinstellingen spelen de zogenaamde beperkingsformulieren een belangrijke rol. Deze formulieren hebben de bedoeling om een consistent beleid mogelijk te maken inzake het niet starten en/of staken van levensverlengende medische behandelingen in de terminale fase. Hierbij is het van belang om inzichtelijk te maken welke ethische overwegingen eraan ten grondslag liggen. De commissie heeft in dit advies de ethische fundamenten verduidelijkt op basis waarvan een consistent beleid kan worden ontwikkeld. Hiernaast werd ook een modelbeperkingsformulier opgesteld dat de ethische visie hanteerbaar moet maken in de concrete klinische praktijk.

Advies 8 (2003) Pluralisme en ethische dialoog in christelijke verzorgingsinstellingen In dit advies heeft de commissie zich beraden over de vraag hoe christenen en andersdenkenden zich tot elkaar verhouden in de context van de ethische dialoog in christelijke verzorgingsinstellingen. Met deze bezinning wil de commissie een bijdrage leveren tot een grondig debat over de plaats van de christelijk geïnspireerde ethiek in de gezondheidszorg van vandaag. Voor de commissie gaat dit debat niet in de eerste plaats over 'de waarheid' maar wel over hoe ethiek dienstbaar kan zijn aan concrete mensen en hun problemen. Het resultaat

In dit advies worden concrete oriëntaties aangereikt die hulpverleners kunnen helpen om goede beslissingen te nemen inzake vrijheidsbeperking in de zorg voor ouderen. Naast de concrete oriëntaties in verband met de besluitvorming omtrent vrijheidsbeperking biedt de visietekst een overzicht van de onderliggende ethische argumentaties die de uiteindelijke ethische opties moeten ondersteunen.

Advies 10 (2006) Euthanasie bij personen met dementie. Een principieel standpunt In dit advies wordt een grondige bezinning doorgevoerd over het thema van euthanasie bij personen met dementie. In de visietekst wordt een overzicht gegeven van de stand van zaken inzake dementie, de ervaringen uit Nederland, de fundamentele waardeopties op basis waarvan een ethisch standpunt werd ingenomen, en concrete oriëntaties voor de zorgpraktijk.

Advies 11 (2008) Privatisering en Commercialisering in de gezondheidszorg. Ethische reflecties vanuit privaat social profit initiatief In dit advies wordt een grondige bezinning doorgevoerd over de fenomenen van privatisering en commercialisering in de gezondheidszorg. De vrije markt breidt zich immers

Pastorale Perspectieven Nr. 138 - 2008/1

3763

uit op domeinen die voorheen sterk waren afgeschermd voor de economische sfeer en voornamelijk vanuit morele waarden en/of vanuit een bepaalde traditie werden georganiseerd. Ook in de gezondheidszorg vraagt de intrede van steeds meer commerciële initiatieven om passende antwoorden. Achtereenvolgens wordt in dit advies een overzicht gegeven van de feitelijke stand van zaken, gevolgd door de fundamentele waardeopties op basis waarvan een ethisch standpunt werd ingenomen, en concrete oriëntaties voor het instellingsbeleid. In de loop van 2008 worden twee adviezen rond prenatale diagnose en zwangerschapsafbreking na prenatale diagnose afgerond. Leden van het VVI ontvangen de ethische

Advies 1 Opnamevrijheid - opnameplicht in particuliere welzijnsvoorzieningen Vanuit een visie op ethiek en gedeelde verantwoordelijkheid voor het welzijnswerk werd ingegaan op vragen als: bestaat er zoiets als een recht op zorg? Kan een opnameverplichting de individuele keuzevrijheid beperken? In hoeverre is het aanvaardbaar dat een overheid rechtstreeks ingrijpt in het opnamebeleid van een particulier voorziening? De verschillende betrokken actoren werden beluisterd: de hulpvragers, voorzieningen, overheid en de samenleving. De tekst bevat zowel algemene als concrete adviezen en wil niet enkel bijdragen tot de reflectie over deze problematiek, maar ook het werkelijk welzijn van de betrokkenen verhogen.

adviezen per post. Ze zijn tevens voor hen toegankelijk via het VVI-intranet. Buitenstaanders die geïnteresseerd zijn in de adviezen kunnen contact opnemen met het secretariaat ([email protected]).

2. ETHISCHE REFLECTIE IN HET VLAAMS WELZIJNSVERBOND Fons Geerts, stafmedewerker Vlaams Welzijnsverbond Sinds de start van de Ethische Commissie van het Vlaams Welzijnsverbond, zijn er reeds vier adviezen afgerond. Telkens een advies goedgekeurd wordt door de Raad van Bestuur, wordt het op een studiedag aan de sector voorgesteld en wordt erover gepubliceerd Welzijnswerk.

64

Overzicht

in

het

Tijdschrift

voor

Advies 2 Omgaan met (vermoedens van) seksueel grensoverschrijdend gedrag De in onze tijd terecht aangescherpte gevoeligheid rond misbruik en geweld maakt hulpverlenen tot een riskante bezigheid, waarbij de hulpverlener zich erg kwetsbaar opstelt. Elke voorziening, of ze nu met mensen met een handicap, met jongeren of met kleine kinderen werkt, kan vroeg of laat geconfronteerd worden met seksueel grensoverschrijdend gedrag. Het is erg moeilijk om hier adequaat op te reageren. Het advies reikt hiertoe handvatten aan, vertrekkend van het onderscheid tussen de logica van het (ge)recht en de logica van de zorg, die als eerste en belangrijkste taak van de voorziening wordt gezien. Ethisch verantwoord omgaan met deze problematiek veronderstelt een goed doordacht

Overzicht

preventie- en reactiebeleid dat ingebed is in een cultuur van openheid en bespreekbaarheid en gebaseerd op een gedeelde visie, een stevige teamwerking met duidelijke afspraken en een helder stappenplan in een crisissituatie.

Advies 3 Zorgvuldig omgaan met informatieuitwisseling in het welzijnswerk Dit advies is meer dan een vrijblijvend pleidooi om 'zorgvuldig' om te gaan met het doorgeven van cliëntinformatie in onze voorzieningen. Het beroepsgeheim, dat oorspronkelijk op de individuele relatie tussen hulpverlener en cliënt van toepassing was, wordt erin opengetrokken naar teamwerking en netwerkhulpverlening en er wordt onder meer ingegaan op informatie-uitwisseling met 'derden' in de hulpverlening en de specifieke toepassing op hulpverleners met 'dubbel mandaat'. Het advies schuift de principes van vertrouwen, overleg en zorgvuldigheid (onder meer via de voorstelling van een aantal 'zorgvuldigheidscriteria') naar voor.

Advies 4 Uw regels zijn de onze niet... Ethisch omgaan met grenzen en begeleidingsafspraken Het advies gaat in op de vraag hoe op een verantwoorde manier kan omgegaan worden met het opstellen en gebruiken van leef-

regels in de praktijk van elke dag in welzijnsvoorzieningen. Deze reflectie is niet alleen van nut voor (semi-)residentiële voorzieningen, maar kan ook toegepast worden op regels die in kinderopvang gelden en afspraken in het kader van de omgang met cliënten in ambulante voorzieningen. Vanuit een ethische commentaar op enkele evoluties in de samenleving gaat het advies in op de repercussies op de zorg en hulpverlening. Het pleit voor een educatieve inbedding van ethische (grens)regels in een groei-ethiek en onderstreept het belang van de keuze van een model op basis van de eigen zorgvisie. Het advies maakt een onderscheid tussen grensregels, leefregels en (individuele) afspraken, en biedt voor elk van deze regels een aantal aanbevelingen voor de praktijk. Tenslotte waarschuwt het voor een aantal valkuilen en risico's. In de loop van het werkjaar 2007-2008 wordt gewerkt aan een advies rond "aansprakelijkheid en verantwoordelijkheid". Buitenstaanders die geïnteresseerd zijn in de ethische adviezen van het Vlaams Welzijnsverbond kunnen een ringmap aankopen, waarin de reeds gepubliceerde en alle toekomstige adviezen via een abonnementssysteem opgenomen worden. Meer info: www.vlaamswelzijnsverbond.be, doorklikken naar 'intersectoraal' en 'ethische commissie'.

Pastorale Perspectieven Nr. 138 - 2008/1

3765