de vrede van utrecht

11 april 1713

de vrede van utrecht 12 april 2013

ANNA VAN KOOIJ

de concertseries van

2

serie:

utrecht centraal tros klassiek avro klassiek premières muzikale meesterwerken brahms & utrecht tros vocaal

12 april 2013, 20.15 tot 23.00 / 23.15 uur inleiding Huib Ramaer 19.30 uur

De Vrede van Utrecht Radio Kamer Filharmonie Groot Omroepkoor Thomas Zehetmair dirigent Martin Wright koordirigent Kelly God sopraan Cécile van de Sant mezzosopraan Pascal Pittie tenor Geert Smits bas Peter van Onna The Ceremonial uit: The Treaty of Utrecht (1912, * 1966 gecomponeerd in opdracht van De Vrijdag van Vredenburg en de TROS met steun van het Nederlands Fonds voor de Podiumkunsten) Aankondiging door Paul Feld, inhoudelijk coördinator Vrede van Utrecht Introductie van de Vrede van Utrecht en het project De Vreedzame Stad door Aleid Wolfsen, burgemeester van Utrecht en Johan van Renswoude, districtchef politie district Utrecht-stad Korte film van Bernd Kruyt over De Vreedzame Stad

3

Ludwig van Beethoven Symfonie nr. 9 in d opus 125 (1824) 1770-1827 Allegro ma non troppo, un poco maestoso Molto vivace Adagio molto e cantabile Finale: • Presto: ‘O Freunde’ • Allegro assai: ‘Freude, schöner Götterfunken’ • Allegro assai vivace (alla Marcia): ‘Froh, wie seine Sonnen’ • Andante maestoso: ‘Seid umschlungen, Millionen!’ • Adagio ma non troppo ma divoto: ‘Ihr, stürzt nieder’ • Allegro energico e sempre ben marcato: ‘Freude, schöner Götterfunken’ / ‘Seid umschlungen, Millionen!’ • Allegro ma non tanto: ‘Freude, Tochter aus Elysium!’ • Presto • Maestoso • Prestissimo: ‘Seid umschlungen, Millionen!’ PAUZE

VAN ONGEVEER 21.50 TOT 22.20 UUR DE VREDE VAN UTRECHT BIEDT U EEN FEESTELIJK DRANKJE AAN. NA DE PAUZE VRIJE PLAATSKEUZE; DE ZAALDEUREN EN BUFFETTEN BLIJVEN OPEN

Ubuntu Project Wisselende duo/trios door: Ineke Vandoorn piano, zang en live electronics Robin Eubanks trombone en elektronica Michael Occhipinti elektrische gitaar Saskia Coolen blokfluiten Marc van Vugt elektrische en akoestische gitaar en dirigent en 28 studenten & alumni van de HKU

de concertseries van

4

Een bijzonder concert

Webcast Radio 4

Vanavond beleeft u niet ‘zomaar’ een mooi concert. Deze avond staat in het teken van de Vrede die 300 jaar geleden in de stad Utrecht werd ondertekend. De Vrijdag van Vredenburg, Vredenburg en de Vrede van Utrecht hebben daarom gezamenlijk besloten u niet alleen te trakteren op Beethovens Negende symfonie, maar ook op een filmvertoning, feestelijke hapjes en drankjes in de pauze en spetterende muziek tot slot. We zijn blij de Vrede van Utrecht met u te kunnen vieren. Fijne avond gewenst!

Een webcast van dit concert is rechtstreeks te volgen op de website van Radio 4. ➜ WWW.RADIO4.NL

Verzoening Vanavond is in het paviljoen op film het resultaat zichtbaar van een educatief project rond het thema ‘verzoening’. Rond Beethovens Negende symfonie hadden 35 leerlingen van het Stedelijk Lyceum Enschede begin april een educatief project. Ze schreven, onder leiding van Michael Klier, hun eigen Duitse teksten en de Engelse workshopleider Guy Wampa Wood liet ze volgens de Creative Music Making methodiek zelf muziek componeren, alles geïnspireerd op het thema “Alle Menschen werden Brüder”. In een korte dramafilm van regisseur Lucas van Woerkum hebben de leerlingen het thema “verzoening” op een eigentijdse wijze uitgebeeld. Dit project wordt mede mogelijk gemaakt door het Goethe Institut Niederlande.

De Vrijdag van Vredenburg 2013-2014 Goed nieuws voor de liefhebbers van klassieke muziek in Utrecht en omgeving: de nieuwe seizoensbrochure van De Vrijdag van Vredenburg is uit. Bestel een exemplaar via [email protected]. U kunt abonnementen bestellen via www.vredenburg.nl

Live-uitzending De TROS en AVRO zenden dit concert vanuit Vredenburg Leidsche Rijn live uit op Radio 4. Denkt u eraan dat uw mobiele telefoon uitstaat en dat uw horloge geen geluid kan maken? Dan kan iedereen in de zaal en bij de radio volop genieten van het concert. ➜ WWW.RADIO4.NL

Prosecco in de pauze Namens de organisatie van de Vrede van Utrecht krijgt u in de pauze een glas prosecco aangeboden. Na de pauze is er tijdens het Ubuntu Project vrije plaatskeuze. De zaaldeuren en buffetten blijven open.

THE ART OF MAKING PEACE UTRECHT Gisteren, 11 april 2013, was het 300 jaar geleden dat de Vrede van Utrecht werd getekend. Dit vredesverdrag betekende een keerpunt in de wereldgeschiedenis. Stad en provincie Utrecht vieren dat met een internationaal programma, waarin cultuur en actuele maatschappelijke kwesties het verleden, het heden en de toekomst met elkaar verbinden. De Vrede van Utrecht luidde een tijdperk van machtsevenwicht in. Na anderhalf jaar onderhandelen in Utrecht kwam een eind aan meer dan een eeuw van verwoestende oorlogen waarin godsdienstvervolging en het streven naar politieke macht hand in hand gingen. De succesvolle aanpak van de Vrede van Utrecht werd een voorbeeld voor het oplossen van latere conflicten. Ook de EU en de VN zijn gestoeld op het model van machtsevenwicht.

Driehonderd jaar later vieren stad en provincie Utrecht de overwinning van de diplomatie met het programma The Art of Making Peace. Dit brede culturele programma vol muziek, theater, festivals, conferenties, tentoonstellingen en tal van andere evenementen, heeft als pijlers drie voorwaarden voor een duurzaam veerkrachtige en vreedzame samenleving: respect voor diversiteit, de kracht van kunst en cultuur en de noodzaak van kennis delen. We noemen ze The Utrecht Principles.

De Utrechtse Musea presenteren ieder vanuit hun eigen invalshoek tentoonstellingen rond het centrale thema Welke Vrede? De meeste exposities zijn gedurende de hele viering, van april tot eind september, te zien. De overige programmaonderdelen van The Art of Making Peace zijn verdeeld in drie periodes met elk een eigen thematiek.

vervolg op pagina 6

5

6

vervolg The art of making peace

In de voorjaarsperiode staat de historie van oorlog en vrede centraal: van 11 t/m 20 april staat het historische vredesverdrag uit 1713 centraal, de Vrede van Utrecht, en de actuele betekenis daarvan. Het weekend van 4 & 5 mei bevat de Nationale Viering van het einde van de Tweede Wereldoorlog. De zomerperiode draait rond de actuele thematiek van vrede in je straat. In het weekend van 20 juni t/m 23 juni wordt de Vrede

gevierd in alle wijken van de stad en een hele reeks gemeentes in de regio. Op 29 juni vindt Roze Zaterdag plaats op de pleinen van de binnenstad. Op 13 en 14 juli barst het Cross Culture Festival los met urban culture & sport uit heel Europa. Deze tweedaagse Culturele Zondag is de aanloop naar het European Youth Olympic Festival dat 3500 sporttalenten tussen 13 en 18 jaar uit 49 landen naar Utrecht brengt.

In het najaar wordt de toekomst van Europa geagendeerd met het Festival Oude Muziek met op de slotavond zaterdag 31 augustus VJ Op de Dom Beats Barok. In het Huis van Eutopia nodigt de Belgische kunstenaar Filip Berte bezoekers uit mee te denken over de identiteit van Europa. Het programma sluit af met het Festival de Basis dat van 14 t/m 21 september wordt gehouden op de voormalige militaire vliegbasis Soesterberg.

Het hele programma is te vinden op WWW.VREDEVANUTRECHT2013.NL

DE VREEDZAME STAD De Vreedzame Stad is een Utrechts initiatief van politie, Vreedzame School & Wijk en Vrede van Utrecht. Een bijzonder project dat een eigentijdse invulling geeft aan de Vrede van Utrecht die driehonderd jaar geleden in het Utrechtse Stadhuis gesloten werd. Van april tot september willen we een netwerk bouwen van 300 bruggenbouwers: mensen die zich inzetten om de wereld beter te maken, op allerlei niveaus en van klein naar groot. Mensen uit allerlei sectoren – veiligheid, educatie, cultuur, welzijn, religie, sport bestuur en bedrijfsleven – die nieuwe verbindingen maken, mensen bij elkaar brengen, een kloof overbruggen. Niet het vermijden van conflicten, maar de

manier waarop je ermee omgaat staat daarbij centraal. Een creatieve benadering van conflicten kan bijdragen aan veerkracht en vernieuwing. De Vreedzame Stad bevindt zich overal ter wereld maar heeft Utrecht als inspiratie. Steeds meer instellingen, organisaties en initiatieven sluiten zich aan bij deze beweging: daaronder zijn de voetbalwereld, de Rechtbank en het Centraal Museum. Vanaf vandaag, 12 april, is de Vreedzame Stad online te bezoeken en kan iedereen die zelf een bruggenbouwer is (of kent) zich aanmelden bij het netwerk op www.devreedzamestad.nu, zodat de Vreedzame Stad blijft groeien, ook na 2013.

WWW.DEVREEDZAMESTAD.NU

vrijdag 12 april 2013, 20.15 uur

De Vrede van Utrecht Een Europees volkslied om stil te staan bij de Vrede van Utrecht? De ode An die Freude, het gedicht van Friedrich Schiller uit 1785 dat in 1823 wereldberoemd werd dankzij de noten van Ludwig van Beethoven, werd in 1972 immers door Herbert von Karajan gearrangeerd tot Europees Volkslied. Nota bene op verzoek van de Raad van Europa. Geen slechte keus. Het magistrale koorgedeelte uit Beethovens Negende symfonie had al het karakter van een gemeenschapslied, van verbroedering, samenzijn. En hoewel het in de aard uiteraard niets met de Vrede van Utrecht te maken heeft, past het wel degelijk bij het staaltje grensoverschrijdend onderhandelen dat driehonderd jaar geleden in Utrecht plaatsvond om wat verhitte koningen, regenten en kardinalen in het gareel van het internationale evenwicht te krijgen en te houden. De Vrede van Utrecht betekende immers niets meer en niets minder dan een oplossing van een aantal slepende oorlogen en conflicten en het begin van een langdurige stabiliteit in Europa. In een veeg werden de Spaanse successieoorlog, Queen Anne’s War en de al

twee eeuwen durende godsdienstconflicten die draaiden om de vraag ‘Rome of Reformatie?’ opgelost. Afgezanten van hoge heren en dames uit Europa zoals Lodewijk XIV, Queen Anne en Willem III schikten zich aan de onderhandelingstafel om de machtsverhoudingen op wereldniveau vast te leggen. De Vrede van Utrecht werd op 11 april 1713 getekend na dit staaltje van internationaal diplomatiek onderhandelen. “Een VN-hoofdkwartier avant la lettre” noemde Michiel Cleij Utrecht in zijn toelichting van 11 januari bij de wereldpremière van Peter van Onna’s The Treaty of Utrecht waaruit vandaag als opmaat voor Beethovens vredesepos het tweede deeltje, ‘The Ceremonial’, klinkt.

Van Onna The Ceremonial “Geen schone lei, maar wel een nieuwe lei”, noemde Peter van Onna zijn orkestwerk The Treaty of Utrecht in diezelfde toelichting bij de wereldpremière die hem schaarde in het rijtje componisten met onder anderen Händel en Rameau die speciaal voor de Vrede van Utrecht een werk schreven.

7

8

The Treaty of Utrecht bestaat uit zeven korte, contrasterende episodes. Ze worden zonder onderbreking gespeeld, maar elk deeltje heeft zijn eigen karakter. Het geheel is een bijzonder welluidend werk dat voortkomt uit de uitnodigende kwint die helemaal aan het begin klinkt en dat statig verglijdt. The Ceremonial is het tweede deeltje en vormt een haast programmatische weergave van de statige aanvang van Peter van Onna de onderhandelingen met tromgeroffel en een even gedragen en verwachtings“Belangrijk is voor mij dat elk stuk volle melodielijn die in de aard een wezenlijk verschilt van het vorige,” zei variatie is op de aanvangsmelodie, Van Onna al. “Ik wil van alles uitprobe- onderbroken door aankondigende ren: verschillende idiomen, stijlen, kopersignalen. technieken, expressies. Voor de luisteraar uiteraard, maar ook om mezelf te Beethoven Negende symfonie Het symfonisch oeuvre van Beethoven verrassen. Wel merk ik dat ik me niet meer in het avant-garde-idioom van de betekende een kentering in de muziekgeschiedenis. Niet alleen werd de jaren ’60 en ’70 wil uitdrukken. In symfonie dankzij Beethoven werkelijk mijn schilderijen-cyclus deed ik dat nog wel: The Mondrian Equilibrium heeft volwassen, het genre maakte zich door de onafhankelijke opstelling van deze nog iets Boulez-achtigs. Maar in decomponist ook los van kasteelheren, zelfde serie zaten ook stukken die meer naar Frans impressionisme neig- feestjes, partijen en andere veeleisende zaken die een onbekommerde creatividen, of naar de Amerikaanse klank teit in de weg konden staan. van een componist als John Adams.”

“Belangrijk is voor mij dat elk stuk wezenlijk verschilt van het vorige. Ik wil van alles uitproberen: verschillende idiomen, stijlen, technieken, expressies. Voor de luisteraar, uiteraard, maar ook mezelf te verrassen.” – Peter van Onna

Beethoven schreef wat hij schrijven wilde, zonder aanzien des persoons. Daarmee schiep hij niet alleen een monument van negen symfonieën, hij legde ook de lat buitengewoon hoog voor de generaties na hem. Elke symfonie van de componist die in Wenen zijn meest vanzelfsprekende woonplaats vond, bevat wel iets waar latere componisten op verder konden borduren. Of het nu gaat om de grootsheid van de Derde, de verwerking van het thema in de Vijfde, het programma in de Zesde of de grootschaligheid, de montagetechniek en de toepassing van vocale elementen in de Negende symfonie. Wat dat aangaat was Beethoven een consequent vernieuwer, want de over donderende Negende symfonie was op 7 mei 1824 net zo ongehoord en revolutionair als de Eerste bij de première op 2 april 1800. De kiemcellen voor Beethovens Negende symfonie gaan terug tot 1815. In dat jaar ontmoet Beethoven de uit Engeland afkomstige musicus Charles Neate, leerling van John Field en oprichter van de Philharmonic Society in Londen. Die verblijft lange tijd in Wenen en krijgt Beethoven zover dat hij overweegt naar Londen te komen. “Een paar concerten dirigeren met een nieuwe symfonie, en de verdiensten zijn zo astronomisch hoog dat u jaren niet meer hoeft te werken”, zo meldt Neate. Beethoven noteert daadwerkelijk enige ideeën voor een nieuwe symfonie, maar het plan om naar Engeland te gaan wordt gedwarsboomd door de gezondheidstoestand van zijn

broer Karl. Karl overlijdt op 15 november 1815 en Beethoven krijgt de voogdij over diens zoon Karl. De schetsen kwamen later terecht in zijn symfonische zwanenzang, de Negende symfonie. Die symfonie kwam er vooral omdat de roep van de muzikale passie veel groter was dan het juk van zijn matige gezondheid en toenemende doofheid die vanaf 1802 hinderlijke vormen aannam. Beethoven schreef sindsdien juist veel van zijn meest opmerkelijke werken en stelde alles in dienst van de muziek. Nog voor hij van de wereld verdween, verdween hij in zijn eigen wereld, zoveel is zeker.

Ludwig van Beethoven

9

10

Het meest aandoenlijke, en meest treffende, voorbeeld hiervan is wel de première van die Negende symfonie. De eerste drie delen van wat de Negende symfonie zou worden, kregen vorm tussen 1818 en 1823. Pas in de tweede helft van 1823, nadat Beethoven de eerste uitvoeringsrechten al aan de London Philharmonic Society had verkocht, begon de componist met het idee te spelen om Schillers Ode an die Freude in de finale van zijn Negende symfonie te gebruiken. Het werd de laatste schakel naar een wonderlijke symfonie met een hemels aangrijpend Adagio tussen een stormachtig Allegro ma non troppo, een bij vlagen grotesk Scherzo en die overdonderende finale, compleet met koor en solisten. Een symfonie met ambitie: Sinfonie mit Schlusschor über Schillers Ode ‘An die Freude’ für großes Orchester, 4 Solo und 4 Chorstimmen componiert und seiner Majestät dem König von Preußen Friedrich Wilhelm III in tiefster Ehrfurcht zugeeignet von Ludwig van Beethoven, 125 tes Werk, zo liet de componist als oorspronkelijke titel noteren. Die ambitie komt vooral in het vierde en laatste deel tot uiting, het deel waarin het koor en de solisten een belangrijke rol spelen. Dit laatste deel lijkt een symfonie op zich, een geheel dat net als de complete symfonie in vier delen uiteen valt: Een inleiding, een scherzo, een intermezzo en uiteindelijk het uitroepteken met de Ode an die Freude. Beethoven kondigt dit moment zelf aan met, zo lijkt het, een verwerping van al het voorgaande: O Freunde, nicht diese Töne! Sondern laßt uns angenehmere

Pas toen een van de vocale solisten Beethoven met zijn gezicht naar het publiek keerde, kon hij zien wat een enthousiasme hij teweeggebracht had. anstimmen und freudenvollere. Alsof hij een nieuwe tijd, een nieuwe muziek inluidt. In de aanloop naar deze woorden laat Beethoven als in een filmische montage de thema’s uit de eerste drie delen van de symfonie terugkomen en zich vermengen met flarden van het Ode an die Freude-thema. Een techniek die we pas veel later op een dergelijke schaal terugvinden bij onder andere Mahler (in het bijzonder zijn Zevende symfonie) en Stravinsky (Symphonies of Wind Instruments) die zich misschien meer baseerde op de montagetechniek uit de filmindustrie maar die het werk van Beethoven goed kende. Het publiek dat deze symfonie op 7 mei 1824 in het Kärntnertor Theater in Wenen voor het eerst hoorde, vond het allemaal overdonderend prachtig. En de dove Beethoven? Hij hoorde die avond zijn eigen ideale symfonie. Volgens overleveringen stond hij geheel in trance doorlopend het juiste tempo aan te geven, zelfs nog nadat de laatste noten al geklonken hadden. Pas toen een van de vocale solisten Beethoven met zijn gezicht naar het publiek keerde, kon hij zien wat een enthousiasme hij teweeggebracht had. Paul Janssen

11

Ineke Vandoorn

Saskia Coolen

Ubuntu Project Het tweede deel van het concert vanavond is het Ubuntu Project. Vijf internationale musici, samen met talentvolle studenten en alumni van de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht (HKU, faculteiten Muziek en KMT) improviseren, componeren en spelen. Het project is opgezet door gitarist/componist Marc van Vugt, zangeres/pianiste Ineke Vandoorn, de HKU en de organisatie van de Vrede van Utrecht. Het Ubuntu Project vindt plaats van 12 t/m 16 april en valt gedeeltelijk samen met de Edward Saïd Memorial Conference (15 t/m 17 april). Deze conferentie van het Centre for the Humanities van de Universiteit Utrecht gaat over de rol die cultuur speelt binnen de diplomatie en bij vredesbesprekingen. De musici deze avond zijn: Marc van Vugt gitaar, Ineke Vandoorn zang/piano,

Robin Eubanks

TH BECKER

Michael Occhipinti

TOON VERWEIJ

Marc van Vugt

Robin Eubanks trombone, Michael Occhi-pinti gitaar en Saskia Coolen blokfluit, samen met het ongeveer 30-koppige UBUNTU-improv orchestra, bestaande uit studenten en alumni van HKU van de afdelingen klassiek, jazz&pop, oude muziek en muziektechnologie. Ubuntu staat voor de verzoening die echte vrede tussen partijen mogelijk maakt. Het begrip Ubuntu werd bekend door Desmond Tutu, die een Afrikaans principe beschrijft waarin twee vijanden elkaar op het marktplein nog één keer de waarheid zeggen en dan de ‘bittere beker’ helemaal leegdrinken. Het Ubuntu Project geeft ook vorm aan twee andere thema’s van de viering van de Vrede van Utrecht: global and local heroes en internationale samenwerking. Een passend vervolg op de presentatie van De Vreedzame Stad en op Beethovens meesterwerk.

12

gezongen tekst

Beethoven Negende symfonie, Finale ‘Ode an die Freude’ naar Friedrich von Schiller O Freunde, nicht diese Töne! Sondern laßt uns angenehmere anstimmen und freudenvollere. Freude! Freude!

Froh, wie seine Sonnen fliegen Durch des Himmels prächt’gen Plan, Laufet, Brüder, eure Bahn, Freudig, wie ein Held zum Siegen.

Freude, schöner Götterfunken Tochter aus Elysium, Wir betreten feuertrunken, Himmlische, dein Heiligtum! Deine Zauber binden wieder Was die Mode streng geteilt; Alle Menschen werden Brüder, Wo dein sanfter Flügel weilt.

Seid umschlungen, Millionen! Diesen Kuß der ganzen Welt! Brüder, über’m Sternenzelt Muss ein lieber Vater wohnen. Ihr stürzt nieder, Millionen? Ahnest du den Schöpfer, Welt? Such’ ihn über’m Sternenzelt! Über Sternen muss er wohnen.

Wem der große Wurf gelungen, Eines Freundes Freund zu sein; Wer ein holdes Weib errungen, Mische seinen Jubel ein! Ja, wer auch nur eine Seele Sein nennt auf dem Erdenrund! Und wer’s nie gekonnt, der stehle Weinend sich aus diesem Bund!

Seid umschlungen, Millionen! Diesen Kuß der ganzen Welt! Brüder, über’m Sternenzelt Muss ein lieber Vater wohnen. Seid umschlungen, Diesen Kuß der ganzen Welt! Freude, schöner Götterfunken Tochter aus Elysium, Freude, schöner Götterfunken Götterfunken!

Freude trinken alle Wesen An den Brüsten der Natur; Alle Guten, alle Bösen Folgen ihrer Rosenspur. Küsse gab sie uns und Reben, Einen Freund, geprüft im Tod; Wollust ward dem Wurm gegeben, Und der Cherub steht vor Gott. Vor Gott!

uitvoerenden

13

Thomas Zehetmair, dirigent

Thomas Zehetmair

MARK SAVAGE, COURTESY OF NORTHEN SINFONIA

De carrière van Thomas Zehetmair bestaat uit dirigeren en optredens als vioolsolist en kamermuziekspeler. Momenteel is hij chef-dirigent van Northern Sinfonia (Engeland), gastdirigent van het St. Paul Chamber Orchestra (VS) en chef-dirigent van het Orchestre de chambre de Paris. Met Northern Sinfonia maakte hij tournees naar Hong Kong, Nederland, Scandinavië en Duitsland. Thomas Zehetmair heeft een groot deel van het vioolreperoire uitgevoerd en opgenomen, waaronder recentelijk het Vioolconcert van Bernd Aloïs Zimmermann. Als gastdirigent stond hij onder meer voor het Nationaal Orkest van Hongarije, het Nationaal Filharmonisch Orkest van Warschau, het Hallé Orchestra in Manchester, Camerata Salzburg en het Rotterdams Philharmonisch Orkest. Na zijn debuut als dirigent bij de Salzburger Festspiele in 2011 keerde Zehetmair er in 2012 weer terug. Verder vermeldt de agenda van dit seizoen optredens met het Münchner Kammerorchester, onder meer in Moskou, met het Orchestre de chambre de Lausanne, het Tonkünstler-Orchester en het Orchestre Philharmonique de Nice. Als violist treedt hij op

met de Bamberger Symphoniker, het Orchester der Oper Zürich, het Orchestre de chambre de Paris, het HR-Sinfonieorchester en het Konzerthausorchester Berlin. Thomas Zehetmair ontving onder meer de Ehrenurkunde des Preises der Deutschen Schallplattenkritik en de Karl-Böhm-Interpretationspreis des Landes Steiermark. Thomas Zehetmair is ere-doctor van de Hochschule für Musik Franz Liszt in Weimar en ontving in 2012 een eredoctoraat van de universiteit van Newcastle.

14

Martin Wright, koordirigent Martin Wright was artistiek leider van het Koor van de Nederlandse Opera van 2006 tot 2012. Van 1984 tot 1997 was hij koordirigent van de San Diego Opera en bekleedde vergelijkbare functies bij de Los Angeles Opera, de Arizona Opera, de Music Academy of the West, de Wolf Trap Foundation for the Performing Arts en het Rundfunkchor Berlin. Hij was muzikaal directeur van de San Diego Master Chorale en eerste gastdirigent van de Lyric Opera San Diego. Hij dirigeerde er onder meer Candide, Il barbiere di Siviglia, Die Entführung aus dem Serail, Die Fledermaus en La cenerentola. Bij andere gezelschappen dirigeerde hij onder meer Don Giovanni, La traviata, Carmen, La finta giardiniera en Jenu°fa. Van 1993 tot 2002 was hij chef-dirigent van het Groot Omroepkoor, waar hij nog regelmatig terugkeert als gastdirigent. Zo dirigeerde hij drie keer tijdens het Prinsengracht-

Kelly God, sopraan De Nederlandse sopraan Kelly God zingt regelmatig met orkesten als Het Gelders Orkest, Holland Symfonia en het Limburgs Symfonie Orkest met onder meer Strauss’ Vier letzte Lieder, Verdi’s Requiem, Beethovens Negende

Kelly God

LUTZ EDELHOF

Martin Wright

concert, onder meer met Cheryl Studer, Nelly Miricioiù en José Cura. In 2009 was Martin Wright lid van de Kurt Thomas stichting voor koordirigenten en in 2010 heeft hij het koor van de Opera van Shanghai voorbereid voor voorstellingen van Fidelio en Beethovens Negende symfonie met het Filharmonisch Orkest van Hong Kong onder leiding van Edo de Waart. Daar keerde hij in 2011 terug en werd toen benoemd tot eredirigent van het Koor van de Opera van Shanghai. Martin Wright maakte twee keer deel uit van de jury van het Internationaal Vocalisten Concours.

PAUL FOSTER-WILLIAMS

Cécile van de Sant

symfonie en Missa Solemnis en Mahlers Tweede symfonie. Dit seizoen zingt zij de vrouwelijke titelrol in Tristan und Isolde in een concertante uitvoering met het Residentie Orkest en de Wesendoncklieder in Muziekgebouw aan ’t IJ. Afgelopen jaar seizoen zong zij tijdens het jubileum van het Muziektheater met delen uit Aida en, met het Nationale Ballet, Strauss’ Vier letzte Lieder. In 2013 maakte Kelly God haar debuut bij de Opera National de Paris in Die Walküre o.l.v. Philippe Jordan. Zij is momenteel verbonden aan het Staatstheater Hannover waar zij onder meer zingt in Sjostakovitsj’ Lady Macbeth (titelrol), als Sieglinde (Die Walküre), als Gutrune (Götterdämmerung), als Liu (Turandot), als Giorgietta (Il tabarro), als Amelia (Un ballo in maschera) en als Hanna Glawari (Die lustige Witwe). Bij de Nationale Reisopera was Kelly God te horen als Amelia (Un ballo in maschera) en als Sieglinde (Die Walküre) in de Ring-cyclus

met dirigent Ed Spanjaard en regisseur McDonald. Kelly God studeerde met onderscheiding af als concert- en operazangeres bij Mya Besselink aan het Conservatorium in Maastricht. Zij volgde masterclasses bij onder meer Elly Ameling, Semjon Skigin en Rudolf Janssen, en won onder meer de prijs van de Erna Spoorenberg competitie, de Henriette-Hustinx-prijs en een prijs van de Belvédère competitie in Wenen.

Cécile van de Sant, mezzosopraan Cécile van de Sant behaalde haar diploma Uitvoerend Musicus met lof aan het Sweelinck Conservatorium te Amsterdam, waar ze studeerde bij Cora Canne Meijer, en vervolgens bij Marlena Kleinmann Malas in New York. Ze zong onder meer in Monteverdi’s L’Orfeo in München en Barcelona, in Glucks Orfeo ed Euridice bij de Scottish Opera, in Iphigénie en Tauride in Londen, in Die Zauberflöte in Parijs, in Mozarts La clemenza di Tito in Palma de Mallorca, in Dido and Aeneas bij L’Opéra de Lausanne, in de titelrol in Rossini’s La cenerentola in Kaiserslautern en als Rosina in Il barbiere di Siviglia in Londen. Daarnaast zong zij Händelrollen in Solomon, Belshazzar, Arianna in Creta, Rinaldo, La ressurrezione, Atalanta, Tamerlano, Giulio Cesare en Teseo. Verder zong zij in Bachs MatthäusPassion, Hohe Messe (met Jordi Savall), en Weihnachtsoratorium (met het Combattimento Consort), Händels Messiah (met Paul McCreesh), Elgars The Dream

15

16

of Gerontius in Dublin, Mahlers Kindertotenlieder en Rückertlieder met Holland Symfonia, Frank Martins Die Weise von Liebe und Tod des Cornets Christoph Rilke, en de Nederlandse première van Rihms Deus Passus met het Rotterdams Philharmonisch Orkest o.l.v. Marcus Stenz. Verder werkte Cécile van de Sant met dirigenten als Ivor Bolton, Frans Brüggen, Michael Schønwandt, Laurence Cummings, Claus Peter Flor, Nicholas McGegan, Armin Jordan, Raymond Leppard, Kenneth Montgomery, Lawrence Renes, Edo de Waart en Jaap van Zweden.

Pascal Pittie, tenor De Limburgse tenor Pascal Pittie studeerde aan het conservatorium van Maastricht bij Mya Besselink en studeerde af met onderscheiding. Hij

Pascal Pittie

treedt regelmatig op in de Benelux, Duitsland en Frankrijk, onder meer in Die Jahreszeiten en Die Schöpfung (Haydn), Oratorium de Noël (Saint-Saëns), de Matthäus-Passion en Johannes-Passion (Bach), Psalmus Hungaricus (Kodály), Abraham and Isaac, Serenade en War Requiem (Britten) en de Missa solemnis (Beethoven). Verder zong hij in opera’s als Così fan tutte, Die Zauberflöte, Het sluwe vosje (bij De Nederlandse Opera), in I Due Foscari, Manon Lescaut (NTR ZaterdagMatinee), La traviata, The turn of the Screw, Aap verslaat de knekelgeest, en Falstaff. Pascal Pittie werkte samen met dirigenten als Ed Spanjaard, Gabriele Bellini, Edo de Waart, Hartmut Haenchen, Ingo Metzmacher, Vasily Petrenko, Rolf Gupta, Koen Kessels, Jaap van Zweden en Yakov Kreizberg, en zong onder meer bij het Limburgs Symfonie Orkest, het Nederlands Philharmonisch Orkest, het Radio Filharmonisch Orkest, het Brabants Orkest, het Gelders Orkest, het Orkest van het Oosten, Holland Symphonia, Ensemble Köln, Ensemble ’88 en het Preußische Kammerorchester. In 2008 vertolkte Pascal Pittie de rol van Dichter in Reigen van de Vlaamse componist Phillip Boesmans in een tournee door Nederland. Deze productie werd geregisseerd door de bekende regisseur Harry Kupfer. In 2009 zong hij deze rol in de Opéra Bastille in Parijs. Pascal Pittie volgde masterclasses bij o.a. Semjon Skigin, Elly Ameling en Anthony Rolfe Johnson. In oktober 2004 won hij de Jo Bollenkamp prijs tijdens de Internationale Vocalisten Presentatie.

Geert Smits, bas De Limburgse bariton Geert Smits studeerde aan de conservatoria van Tilburg en Amsterdam bij o.a. Bernard Kruysen. In 1993 voltooide hij zijn opleiding met lof. Zijn huidige coach is Margreet Honig. Hij is prijswinnaar van het Cristina Deutekom Concours 1994; in 1997 won hij de prijzen van de Wiener en de Hamburgische Staatsoper bij het Belvédère Concours (Wenen). Dankzij de Nederlandse Muziekprijs studeerde hij verdeer bij Robert Holl, Walter Berry, Dietrich Fischer-Dieskau en Elio Battaglia. Zijn eerste engagementen op het operatoneel waren Valentin (Faust) in Keulen, graaf Almaviva in Le nozze di Figaro, en Lescaut in Manon Lescaut in Nancy en Caen. Een dubbel debuut vierde hij tijdens de Salzburger Festspiele van 1996 in Oberon (met Sylvain

Cambreling) en als Don Fernando in Leonore van Beethoven (met John Eliot Gardiner, gevolgd door voorstellingen in heel Europa). In het seizoen 1997/98 engageerde De Nederlandse Opera Geert Smits voor verschillende rollen in haar Monteverdi-cyclus. Een hoogtepunt in hetzelfde seizoen was Alfonso in Donizetti’s La favorita bij de VARAMatinee in het Concertgebouw Amsterdam. Van 1998 tot 2003 was Geert Smits geëngageerd aan de Wiener Staatsoper, in een veelheid aan rollen. Daarna zong hij bij Opera Zuid in 2004 de titelrol van de Der fliegende Holländer. Bij de Opéra du Rhin in Straatsburg zong hij recentelijk in Schrekers Der ferne Klang. Met de Nederlandse radioorkesten zong Geert Smits in Cherubini’s Lodoïska (met Frans Brüggen), in Merlijn van Willem Pijper (met David Porcelijn), in Donizetti’s La favorita, Strauss‘ Daphne, Ariadne auf Naxos, Dvorˇáks Die Geisterbraut en Schrekers Der ferne Klang, Lohengrin (Heerrufer) en Debussy’s La chute de la maison Usher, alle in het Concertgebouw te Amsterdam. Sinds 2008 is Geert Smits docent aan de Musikhochschule in Hamburg.

Radio Kamer Filharmonie

ELISABETH MELCHIOR

Geert Smits

De Radio Kamer Filharmonie (RKF) is een veelzijdig orkest met een breed en gevarieerd repertoire. Het orkest treedt in verschillende bezettingen op, van barokformatie tot ensemble voor hedendaagse muziek. Michael Schønwandt is chef-dirigent en artistiek leider. Vaste gastdirigenten zijn Philippe Herreweghe en James

17

18

MacMillan; eredirigenten zijn Frans Brüggen en voormalig chef-dirigent Jaap van Zweden. Als gevolg van de drastische door het kabinet-Rutte I opgelegde bezuinigingen wordt de Radio Kamer Filharmonie per augustus 2013 opgeheven. De RKF levert een belangrijk aandeel aan de series NTR ZaterdagMatinee, het Zondagochtend Concert en de Robeco Zomerconcerten in het Amsterdamse Concertgebouw, De Vrijdag van Vredenburg in Utrecht en de serie NTR maakt hoorbaar in het Muziekgebouw aan ’t IJ. Al deze concerten worden uitgezonden via Radio 4. Tevens worden veel van deze concerten ook geregistreerd voor live internet-streams en tv-uitzendingen. De RKF is verder regelmatig te beluisteren in de educatieve serie De Magische Muziekfabriek, de Internationale Gaudeamus Muziekweek en het Holland Festival. De RKF is befaamd vanwege gedreven uitvoeringen van hedendaags repertoire. Op het festival voor nieuwe muziek in Donaueschingen verzorgde de RKF onder leiding van Peter Eötvös in oktober 2010 vier wereldpremières. De eerste concertante Nederlandse uitvoering van Dusapins Faustus, the last night door de RKF in de NTR ZaterdagMatinee leverde in datzelfde jaar jubelende recensies op. Anderzijds geniet de RKF een bijzondere reputatie in de uitvoering van bekend en onbekend repertoire van oude meesters onder leiding van specialisten op het gebied van de historische uitvoeringspraktijk. De afgelopen seizoenen

werkte de RKF hierin samen met onder anderen Harry Christophers, Andrew Manze, Masaaki Suzuki, Kenneth Montgomery en John Nelson, en uiteraard met de vaste gastdirigenten Frans Brüggen en Philippe Herreweghe. De veelzijdigheid van de Radio Kamer Filharmonie wordt weerspiegeld in de cd-catalogus van het orkest. Deze bevat opnamen uiteenlopend van Beethoven, Haydn en Stravinsky tot Tristan Keuris, Henk Badings, Otto Ketting, Richard Rijnvos en James MacMillan. WWW.RADIOKAMERFILHARMONIE.NL

➜ volg de Radio Kamer Filharmonie op twitter (@radiokamerfilh) en facebook.

Groot Omroepkoor Het Groot Omroepkoor is met 74 vocalisten het grootste professionele koor van Nederland. Sinds de oprichting in 1946 voert het koor een breed repertoire, uiteenlopend van barok tot en met eigentijdse muziek. Voor de uitvoering van dit repertoire werkt het koor in wisselende bezettingen, afhankelijk van het werk en de wens van de dirigent. Het Groot Omroepkoor werkte samen met gastdirigenten als Marcus Creed, Peter Dijkstra, Stefan Parkman en Kaspars Putni˛nˇs, met oude-muziekspecialisten als Frans Brüggen, Philippe Herreweghe, Nikolaus Harnoncourt en Ton Koopman, en in het grote koorsymfonische repertoire met onder anderen Jaap van Zweden, Riccardo Chailly, Peter Eötvös, Sir Simon Rattle en Mariss Jansons. Het Groot Omroepkoor treedt veelal op met het Radio

WWW.GROOTOMROEPKOOR.NL

➜ volg het Groot Omroepkoor op twitter (@grootomroepkoor) en facebook

Marc van Vugt (NL) Als componist wordt Marc van Vugt geprezen om zijn bijzondere oog voor detail. Deze Marc van Vugt Edisonwinnaar speelt met zijn eigen ensembles in binnen- en buitenland en bracht 9 cd’s uit. Zijn ervaring binnen de jazz, improvisatie en hedendaags gecomponeerde muziek combineerde hij in projecten met o.a. het Nederlands Kamerkoor en het Metropole Orkest. TOON VERWEIJ

Filharmonisch Orkest en de Radio Kamer Filharmonie in de series van de publieke omroep, en wordt daarnaast geregeld uitgenodigd door het Koninklijk Concertgebouworkest, het Rotterdams Philharmonisch Orkest en de Berliner Philharmoniker. Vanaf de jaren ’80 is het Groot Omroepkoor geregeld te gast in de NTR ZaterdagMatinee in het Amsterdamse Concertgebouw. In deze concerten voerde het koor wereldpremières uit en werken van hedendaagse componisten als Ligeti, Boulez, Birtwistle, Kagel, Reich, Wagemans, Adès en Adams. Op cd’s schittert het Groot Omroepkoor in een breed repertoire met opnamen van onder meer Keuris, MacMillan, Mahler, Poulenc, Rossini en Wagner. De eerste officiële chef-dirigent van het Groot Omroepkoor was Kenneth Montgomery. Na hem waren respectievelijk Robin Gritton, Martin Wright, Simon Halsey en Celso Antunes chefdirigent van het koor. Vanaf het seizoen 2012-2013 is Gijs Leenaars chef-dirigent. Michael Gläser is vaste gastdirigent van het koor sinds september 2010.

WWW.MARCVANVUGT.COM

Robin Eubanks (USA) Robin Eubanks is de meest vooraanstaande trombonist van zijn generatie. Hij Robin Eubanks treedt op met zijn eigen groepen EB3 en Mental Images, en met wereldberoemde ensembles als het SF Jazz Collective, Dave Holland Quintet en Big Band waarmee hij vrijwel constant op tournee is. WWW.ROBINEUBANKS.COM

19

20

Saskia Coolen (NL)

Michael Occhipinti werd maar liefst achtmaal genomineerd voor een JUNOMichael Occhipinti award, de Canadese Edison. Hij richt zich op het maken van creatieve en originele muziek. Zijn 16-koppig ensemble NOJO put vrijelijk uit stijlen als Afrikaanse muziek, vroege blues, jazz en modern concertmuziek. Zijn Sicilian Jazz Project kreeg wereldwijde aandacht en een lovende pers.

Saskia Coolen speelt blokfluit en viola da gamba en studeerde musicoloSaskia Coolen gie. Ze speelt concerten over de hele wereld en bracht 30 cd’s uit met Camerata Trajectina. Saskia Coolen is ook lid van het Brisk Recorder Quartet Amsterdam. Dit ensemble voert nieuwe composities uit, maar ook oude muziek.

WWW.MICHAELOCCHIPINTI.COM

Ineke Vandoorn (NL) De Volkskrant noemde deze Edisonwinnares “de avonturier onder de NederIneke Vandoorn landse jazzzangeressen”. Ineke Vandoorn zingt vooral origineel repertoire. waarbij ze veel improviseert. Ze bracht 10 cd’s uit, maakte vele (inter-)nationale tournees en werkte o.a. samen met het Nederlands Kamerkoor en het Metropole Orkest. WWW.INEKEVANDOORN.COM

TH BECKER

Michael Occhipinti (CAN)

WWW.SASKIACOOLEN.NL

Radio Kamer Filharmonie

CHEF-DIRIGENT Michael Schønwandt EREDIRIGENTEN Jaap van Zweden Frans Brüggen VASTE GASTDIRIGENTEN Philippe Herreweghe James MacMillan

21

EERSTE VIOOL Elisabeth Perry Josje ter Haar Heather Kurzbauer Pedja Milosavljevic Joan Mooney Gerrie Rodenhuis Sergiy Starzhynskiy Ruud Wagemakers Casper Donker Miyuki Konoe Peter Thoma Adriane Tilanus

CELLO Michael Müller Naftali Gurevich Gé Bartman Sebastiaan van Eck Rebecca Smit Angela Stevenson

TWEEDE VIOOL Arnieke Ehrlich Wouter Groesz Astrid Abas Yvonne Hamelink Marjolijn Oonk Frits Wagenvoorde Helena Druwé Marina Meerson Tinka Regter Peter de Wit

FLUIT Ingrid Geerlings Carolien van ‘t Hof Ellen Alberts

ALTVIOOL Vilem Kijonka Maurits Wijzenbeek Sabine Duch Marjolijn van der Grinten-da Silva Rosa Marije Helder Ben Joles Lotte de Vries Giles Francis

CONTRABAS György Schweigert Boris Kozlov Norma Brooks Walter van Egeraat

HOBO Jeroen Soors Marjolein Koning KLARINET Arjan Woudenberg Esther Misbeek FAGOT Hajime Konoe Mirte Moes Annet Karsten HOORN Laurens Otto Martijn Appelo Elske Groen Lies Molenaar

TROMPET Cyrille van Poucke Jacco Groenendijk TROMBONE Victor Belmonte Albert Cassiel Anton Domènech Cyril Scheepmaker PAUKEN Maarten Smit SLAGWERK Mark Haeldermans Vincent Cox Wilbert Grootenboer

22

Groot Omroepkoor

CHEF-DIRIGENT Gijs Leenaars VASTE GASTDIRIGENT Michael Gläser

SOPRANEN Annelie Brinkhof Elma van den Dool Daphne Druijf Loes Groot Antink Anitra Jellema Simone Manders Bauwien van der Meer Tanja Obalski Judith Petra Maja Roodveldt Annette de Rozario Henda Strydom Liesbeth Vanderhallen Dorien Verheijden Sabine Wüthrich Yuko Yagishita ALTEN Yvonne Benschop Nicoline Bovens Ans van Dam Marjan van Eldik Anne Marieke Evers Anneke Leenman Els Liebregt Susanne Meessen Annemieke van der Ploeg Anjolet Rotteveel Lisinka de Vries Harda van Wageningen Anke Zuithoff Pierrette de Zwaan

TENOREN Alan Belk Sebastian Brouwer Eyjólfur Eyjólfsson Boguslaw Fiksinski Gerben Houba Peter-Paul Houtmortels Aart Mateboer Ioan Micu Matthew Minter Albert van Ommen Henk Vels John Vredeveldt Steven de Vries Deniz Yilmaz BASSEN Gert-Jan Alders Donald Bentvelsen Joep Bröcheler Joep van Geffen Geert van Hecke Henk van Heijnsbergen Palle Fuhr Jørgensen Itamar Lapid Hans Pootjes Ludovic Provost Menno van Slooten Lars Terray Bastiaan Witsenburg VASTE PIANIST Ben Martin Weijand

KOMENDE CONCERTEN IN

SERIE MUZIKALE MEESTERWERKEN

SERIE PREMIÈRES

17 mei 2013, 20.15 uur inleiding Kees Wisse 19.30 uur

24 mei 2013, 20.15 uur inleiding Sebastiaan van Eck 19.30 uur

Cantate en ballet uit Rusland

De kleur van het Noorden

Radio Filharmonisch Orkest Groot Omroepkoor Vasily Petrenko dirigent

Radio Kamer Filharmonie James MacMillan dirigent Antje Weithaas viool

Tsjaikovski Suite uit balletmuziek

Keuris Variations for Strings T. de Leeuw Vioolconcert nr.1 Nielsen Kleine suite op.1 Sibelius Pelleas en Melisande

Doornroosje (samenst. Vasily Petrenko) Tanejev Johannes van Damascus opus 1 * Prokofjev Suite uit Romeo en Julia (samenst. Vasily Petrenko) * * 19 mei 11.00 uur ook in Het Zondagochtend Concert in Het Concertgebouw

CONCERTEN IN DE

A

B

13 april 2013, 14.15 uur Concertgebouw Amsterdam

20 april 2013, 14.15 uur Concertgebouw Amsterdam

Symfonie en transformatie

Les Illuminations met verlenging

Radio Filharmonisch Orkest Edo de Waart dirigent Karita Mattila sopraan Karin Strobos mezzosopraan Jeths Symfonie, voor mezzosopraan en orkest (complete symfonie opdrachtwerk NTR ZaterdagMatinee; mede mogelijk gemaakt door het Fonds Podiumkunsten) Sibelius Luonnotar Wagner Siegfried-Idyll Strauss Capriccio (slotscène)

Radio Kamer Filharmonie James MacMillan dirigent Arthur en Lucas Jussen piano Barbara Hannigan sopraan MacMillan Sinfonietta Britten Scottish Ballad Britten (orkestr. C. Matthews) 3 liederen voor Les Illuminations NEDERLANDSE PREMIÈRE

Britten Les Illuminations

23

24

125 jaar het Koninklijk Concertgebouworkest en Het Concertgebouw Het Koninklijk Concertgebouworkest en Het Concertgebouw vieren deze week gezamenlijk hun 125-jarige bestaan. Violiste Janine Jansen, bariton Thomas Hampson en pianist Lang Lang zijn de sterren van het Jubileumconcert. Bezoek in het Concerthuis de Orkestmuziek zaal voor een aantal concerten waarin deze musici samen met het KCO te horen zijn. Lang Lang speelt zijn lijfstuk: het Tweede pianoconcert van Chopin. Janine Jansen soleert in het Vioolconcert van Mendelssohn en Thomas Hampson zingt Mahlers Lieder eines fahrenden Gesellen. 125 jaar

radio4.nl/concerthuis

Alle recente concerten uit de Radio 4 concertseries – de Vrijdag van Vredenburg en de NTR ZaterdagMatinee- kunt u terugluisteren in het Radio 4 Concerthuis. Ook duiken wij historische opnames voor u op uit het rijke omroeparchief en presenteren deze, altijd voorzien van mooi beeld- en tekstmateriaal. Zo kunt u op elk gewenst moment kiezen uit het wisselende en altijd actuele aanbod van ruim 100 concerten. Bovendien kunt u uw persoonlijke playlist samenstellen met daarin uw favoriete werken uit het Concerthuis. In het Radio 4 Concerthuis bepaalt u wat u wilt horen, wanneer u maar wilt. ➜ RADIO4.NL/CONCERTHUIS

colofon PROGRAMMERING

RANDPROGRAMMERING TROS EN

REDACTIE PROGRAMMABOEK

Astrid in ’t Veld Cynthia Wilson (Ubuntu Project)

AVRO RADIO4

Clemens Romijn

PRODUCTIE

EINDREDACTIE RADIO

EINDREDACTIE

Manon Tuynman en Hanna Schreuders, Lieke Hoitink (projectleiding), Rob van Doggenaar (Stichting Vrede van Utrecht)

Hans van den Boom en Petra Koks

Onno Schoonderwoerd

CASTING DIRECTOR

VORMGEVING

Mauricio Fernández

Dorine Verharen

Thea Derks en Victor Striker

PUBLICITEIT EN MARKETING

ARTISTIEK LEIDER

Sipke Hoekstra, Judith van Vugt

Kees Vlaardingerbroek

ADMINISTRATIE EN FINANCIËN

PROGRAMMATOELICHTING

Anneke de Vries

Paul Janssen

PRESENTATIE RADIO 4

OVERIGE TEKSTEN

Mark Brouwers, Ab Nieuwdorp en Maartje Stokkers

Ineke Vandoorn, Paul Feld en Lieke Hoitink

DRUK

Van der Weij BV Hilversum OMSLAGILLUSTRATIE

Mouvement héroïque, 1916, Theo van Doesburg; Collectie Centraal Museum, Utrecht