De verenigingen. Dubbelloof. Kopij

De verenigingen Dubbelloof

Gezamenlijk verenigingsblad van IVN - afdeling Eindhoven (Vereniging voor Natuur- en Milieueducatie) en KNNV - afdeling Eindhoven (Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging, Vereniging voor Veldbiologie) Beide verenigingen hebben in 2003 de intentie uitgesproken door samenwerking naar elkaar toe te groeien. Dubbelloof is een gezamenlijke uitgave van: de Kijk Uit (blad van IVN afdeling Eindhoven) en de Venkraai (blad van KNNV afdeling Eindhoven). Kopij kan tot uiterlijk 1 maand voor verschijning ingeleverd worden bij de eindredacteur. De verschijningsdata zijn: 20 februari, 20 mei, 1 september en 20 december. Eindredactie Henny van Rijck Redactieleden Jan Schellekens Jelle Schuurmans Gerard Vos

Het IVN is een landelijke vereniging van vrijwilligers en beroepskrachten, opgericht in 1960. Het doel is het bevorderen van natuur- en milieubesef door het organiseren en stimuleren van educatieve activiteiten in de ruimste zin van het woord. De afdeling Eindhoven is opgericht in 1966. Belangrijkste activiteiten zijn het organiseren van publiekswandelingen en de kinderdoemiddagen. Het aantal leden bedraagt ongeveer 115. Leden ontvangen naast het verenigingsblad ook het landelijke tijdschrift ‘Mens en natuur’ 4x per jaar. www.knnv-ivn-eindhoven.nl [email protected]

De KNNV is een landelijke vereniging, opgericht in 1901. Het doel is natuurstudie en -bescherming door middel van inventarisaties en activiteiten als excursies, lezingen en cursussen. De afdeling Eindhoven - opgericht in 1945 - is op al deze terreinen actief, o.a. in een aantal werkgroepen (zie achter in dit blad). Het aantal leden bedraagt ongeveer 260. Het lidmaatschapsgeld voor 2013 bedraagt € 30,50 voor een gewoon lid en € 12,75 voor een huisgenootlid per jaar. Bij toetreden na 31 juli geldt de helft van deze bedragen. Over te maken op rekening t.n.v. KNNV Afd. Ehv. Gewone leden ontvangen naast het verenigingsblad het landelijke KNNV-tijdschrift ‘Natura’ 6x per jaar. Een informatiepakket ligt voor toekomstige leden bij de ledenadministratie gereed. Aanmelden en opzeggen kan bij de ledenadministrateur (zie achter in dit blad). www.knnv-ivn-eindhoven.nl [email protected]

Kopij

De volgende Dubbelloof komt uit op 20 februari 2013. Kopij hiervoor aanleveren vóór 20 januari 2013. Per email of per post aan: Redactie Dubbelloof. De redactie behoudt zich het recht voor, teksten aan te passen of in te korten.

20 februari 2013 – 20 mei 2013 • nummer 1

Uitgave van de KNNV afdeling Eindhoven

Inhoud

Jaarvergadering KNNV afd. Eindhoven

2

Verslag van het bestuur over het jaar 2012

3

Financieel Jaaroverzicht 2012

4

Notulen Algemene Ledenvergadering 16 maart 2012

5

Jaarverslagen werkgroepen en commissies 2012

8

Cursussen

15

Cursussen IVN Veldhoven-Vessem

16

Wijzigingen ledenbestand 21-11-2012 t/m 4-2-2013

17

Excursies Za Za Za Za Zo Za Zo

9 23 6 13 28 11 2

mrt mrt apr apr apr mei juni

Mosbulten Loozerheide (B) Bunderbos Turnhouts Vennengebied (B) Zeeland Het Labbegat, De Dullaard en De Lage Hoven Strabrechtse heide

17 18 18 19 19 19 20

Bijna alles over bomen Wespenlezing

21 21

Lezingen Do 7 mrt Ma 25 mrt

Terugblik op de Nieuwjaarswandeling 2013

22

De kolonie van de koningin

22

Tekeningen: Annemarie Schrover-van Bokhoven Foto voorblad: Pieter van Breugel (Gewone sachembij - Anthophora plumipes f.)

1

Jaarvergadering KNNV afd. Eindhoven Het bestuur van de KNNV afd. Eindhoven nodigt alle leden uit tot het bijwonen van de

Algemene ledenvergadering op donderdag 21 maart 2013 om 20:00 uur in het Milieu Educatie Centrum, Genneperweg 145, Eindhoven

Agenda 1. Ontvangst met koffie 2. Opening 3. Mededelingen, plannen en beleid van de afdeling, naamgeving verenigingsblad * 4. Notulen van de Algemene ledenvergadering van 16 maart 2012 5. Jaarverslagen 2012 6. Financiën a. b. c. d. e. f. g.

Rekening en verantwoording 2012 Verslag van de kascommissie betreffende rekening 2012 Decharge penningmeester Contributie 2014 Herziening begroting 2013 Begroting 2014 Benoeming kascommissie (2 leden en reserve lid)

7. Verkiezing afgevaardigde en reserve naar de Vertegenwoordigende Vergadering op zaterdag 13 april 2013, waarschijnlijk weer in Nijkerk. 8. Samenstelling bestuur: a. Aftreden van Jelle Schuurmans en Gerard Vos (statutair) b. Herverkiezing van Gerard Vos c. Verkiezing van Han Monteiro en Margriet Bekking-van Dort als nieuw bestuurslid 9. Vaststellen van datum Algemene Jaarvergadering in 2014, voorstel is 13 maart 10. Rondvraag 11. Sluiting van de vergadering Pauze, waarna: Een lezing van Martien Helmig met als titel “Afrika - van Atlas tot Tafelberg” De lezing gaat over de natuurhistorische belevenissen tijdens zijn reizen in Afrika en belooft heel interessant te worden. Komt dus allen! Hierna sluiten we af met een hapje en een drankje. * Naamgeving verenigingsblad Het bestuur overweegt om de oude naam "De Venkraai" weer in te voeren. Aan onze leden die niet op de jaarvergadering aanwezig kunnen zijn vragen wij hun voorkeur direct aan de secretaris te melden voor aanvang van de jaarvergadering.

2

Verslag van het bestuur over het jaar 2012 Jan Lanters secretaris

Bestuursactiviteiten Nieuwjaarswandeling Deze werd gehouden in het Leenderbos. Ondanks veel nattigheid toch een grote opkomst met lekkere soep na afloop.

Website Deze hadden we samen met het IVN en blijft beheerd worden door Anneke Nunn. Wel gaat het uiterlijk drastisch veranderen nu het IVN niet meer meedoet.

Vergaderingen Er waren 9 bestuursvergaderingen, waarvan 2 samen met het bestuur van de IVN afdeling Eindhoven. We werkten samen met het IVN bij het uitgeven van Dubbelloof en op het gebied van lezingen, cursussen en onze gemeenschappelijke website. Tot onze spijt is de afdeling Eindhoven van het IVN m.i.v. 2013 opgenomen bij de afdeling VeldhovenVessem. Wij hopen ook met hen weer te kunnen samenwerken, in welke vorm is nog afwachten. Ook werd deelgenomen aan vergaderingen van de beleidsraad van de KNNV en van het gewest Zuid.

Gedelegeerde activiteiten

Algemene jaarvergadering Deze werd bezocht door 26 leden, iets meer dan 10 % van ons aantal leden. We zijn op zoek geweest naar nieuwe bestuursleden, met resultaat. Voor de functie van Natuurhistorisch secretaris is er nog een vacature.

Excursies Naast de nieuwjaarswandeling heeft de excursiecommissie 24 excursies georganiseerd, waarvan er 2 werden afgelast wegens slecht weer. Gemiddeld deden er 11,5 personen mee met de excursies. Zie ook het jaarverslag van de excursiecommissie.

Doe de Dommeldag We hebben aan dit evenement deelgenomen door het plaatsen van een kraam bij het MEC. Over belangstelling was er niet te klagen en er werden veel folders en zakjes bloemenzaad uitgereikt.

Publiciteit Dagbladen We hebben nog steeds contact met de redactie van het Eindhovens Dagblad. Onze lezingen en cursussen worden hier gepubliceerd. Dubbelloof De nieuwe vormgeving van Dubbelloof is goed ontvangen door de leden. De redactie bestaat nu naast Henny van Rijck uit Gerard Vos, Jelle Schuurmans en Jan Schellekens. Na het afhaken van het IVN staan we weer alleen voor de taak om in Dubbelloof interessante artikelen te publiceren. Publicaties Er zijn op dit moment geen plannen voor nieuwe publicaties.

Cursussen Werden georganiseerd door Harry Nouwen en Carla van Moorsel en later ook door Annemieke van Vucht. Zie verder het jaarverslag van de cursussen. Er waren gemiddeld 19,5 deelnemers, enkelen zo geïnteresseerd dat we ze als nieuw lid mochten verwelkomen. Lezingen Er werden 6 lezingen georganiseerd door Els van der Voort. Ze werden door gemiddeld 21,6 personen bezocht, aanzienlijk minder dan vorig jaar.

Ledenadministratie Deze wordt gedaan door Henk van der Gaag. Er zijn nu 246 leden, een behoorlijke afname, onder meer door het overlijden van een aantal oudere leden Natuurbeschermingscommissie Hierin zitten Jacqueline van Heek, Riki Sleegers en Jan Schutjes. Zie verder het jaarverslag van de NBC. Vertegenwoordigingen Bij Trefpunt Groen Eindhoven, door Riki Sleegers en Jacqueline van Heek. Het bestuur wil alle mensen van commissies en werkgroepen bedanken voor hun inzet in het afgelopen jaar. Dit geldt natuurlijk ook voor alle anderen die zich voor allerlei activiteiten hebben ingezet. Verder vindt u in dit nummer de jaarverslagen van de werkgroepen en commissies. Ik wil allen hartelijk danken voor de tijdige aflevering van hun bijdrage! 3

4

Notulen Algemene Ledenvergadering 16 maart 2012 Jan Lanters Aanwezig

Hans Oversteegen, Ploni Oversteegen, Gerard de Jong, Trudy Vos, Joep Spronk, Wim ven der Ven, Peter Backbier, Joost van de Sande, Henny van Rijck, Toos de Jong, Martien Helmig, Leonhard Schrofer, Jacqueline van Heek, Riki Sleegers, Plonie van Campen, Monique Lanters, Annemieke van Vucht, Nicole Velthuis, Han Monteiro, Peter van Rooij Sr., Ria Wieland, Wim Wieland, Harry Nouwen, Gerard Vos, Jelle Schuurmans, Jan Lanters Afwezig met kennisgeving Henk van der Gaag, Corrie van der Gaag, Frank Cazemier, Carla Houniet, Geert Siteur, Gerda Birza, Wout Heijkamp, Carla van Moorsel Ontvangst Er was koffie of thee, verzorgd door het MEC. Opening De voorzitter heet iedereen welkom bij de vergadering. Mededelingen, plannen en beleid van de afdeling

Het MEC stelt dat het niet loont om ‟s avonds voor minder dan ca. 10 mensen een beheerder aanwezig te laten zijn. Dat kan betekenen dat sommige werkgroepen op andere avonden bijeen moeten komen. Tot aan de vakantie is het probleem opgelost. Ook op vrijdagavond stelt het MEC geen medewerker beschikbaar. De gemeente heeft een Raads Informatie Brief (RIB) opgesteld met daarin verschillende scenario‟s om te komen tot een goedkopere exploitatie van het MEC. Sluiting lijkt in ieder geval op korte termijn geen reële optie. Waarschijnlijk zal er een horeca-exploitant geld moeten gaan verdienen. Over de samenwerking met het IVN is er ook nieuws. Leonhard geeft een uiteenzetting, die er op neer komt dat samenwerking met IVN Nuenen niet langer reëel is omdat Nuenen geen tegemoetkomingen wil doen w.b. naamgeving. De identiteit van IVN Eindhoven zou dan helemaal teloor

gaan. Daarom zijn er nu contacten met IVN Veldhoven-Vessem. In mei is er weer een ledenvergadering waarin een en ander zal worden besproken. Veldhoven-Vessem heeft ca. 160 leden en zou dus ook beter passen bij het IVN Eindhoven. Op zijn vroegst wordt er in september een besluit genomen. Peter van Rooij vraagt zich af waarom het IVN niet met de KNNV gaat samenwerken. Antwoord: dit is al onderzocht, de voorwaarden liggen op tafel. Sommige IVN activiteiten passen moeilijk bij de doelstellingen van de KNNV. In het afgelopen jaar hebben we het boekje “Natuur tussen de stenen” uitgegeven. De voorzitter bedankt allen die hier aan hebben meegewerkt. In 2011 is ook een beamer aangeschaft, zeer tot tevredenheid van de gebruikers. Alle werkgroepen kunnen over een sleutel beschikken waarmee ze de beamer uit zijn kist kunnen halen. In 2015 zullen we ons 70-jarig bestaan vieren. Iedereen wordt opgeroepen om hiervoor passende activiteiten te bedenken en eventueel plaats te nemen in de nog op te richten jubileumcommissie. Er zijn veel dia‟s van Martin v.d. Kerkhof teruggegeven aan zijn dochter. De vergadering wordt gevraagd of iemand weet of er nog ergens meer zijn. Peter van Rooij heeft ooit Mari de Bijl dia‟s van Martin zien gebruiken. De secretaris zal het bij Mari navragen (Actiepunt AV12-01). Notulen van de ALV op 18 maart 2011 Goedgekeurd. Jaarverslagen

Bestuur Geen verdere opmerkingen. Vogelwerkgroep Geen verdere opmerkingen. Floristische werkgroep Geen verdere opmerkingen. Insectenwerkgroep Geen verdere opmerkingen. 5

Mossenwerkgroep Geen verdere opmerkingen.

door de vergadering met instemming wordt bevestigd.

Paddenstoelenwerkgroep Geen verdere opmerkingen.

Begroting 2012 en 2013 De begroting voor 2012 wordt toegelicht door de penningmeester, de vergadering stemt ook hier mee in. Joep vindt nog geen kosten van het opstappen van het IVN in de begroting terug. De penningmeester antwoordt dat dit moeilijk is omdat zowel het tijdstip als de precieze consequenties op dit moment niet duidelijk zijn. We zullen hiervoor dus de begrotingen moeten aanpassen.

Micro hydrobiologische werkgroep, in samenwerking met de afd. Zuid van het NGVM Geen verdere opmerkingen. Plantenwerkgroep Geen verdere opmerkingen. Natuurbeschermingscommissie Geen verdere opmerkingen. Het verslag staat niet in Dubbelloof door een fout van de secretaris. Het zal nu in de volgende Dubbelloof verschijnen. Er liggen kopieën ter inzage. Excursiecommissie Geen verdere opmerkingen. Cursuscoördinatie Geen verdere opmerkingen. De voorzitter deelt mee dat Carla stopt met de cursussen aan het einde van dit seizoen. Ze zal dan zelf de taken van Carla op zich nemen. Financiën

Rekening en verantwoording 2011 De penningmeester geeft een uitgebreide uitleg bij de jaarrekening van 2011. Er waren geen bijzondere opmerkingen. Hij merkt tevens op dat de cursussen veel bijdragen aan de financiering van de afdeling en dat er in 2011 zeven nieuwe leden zijn geworven onder de cursisten. Verslag Kascommissie betreffende rekening 2011 Jacqueline van Heek en Plonie van Campen hebben de boekhouding gecontroleerd en deze in orde bevonden. Het desbetreffende bericht is al aan de secretaris overhandigd. De leden van de kascommissie worden bedankt door de voorzitter. Decharge penningmeester Gezien het verslag van de kascommissie stelt de voorzitter voor om de penningmeester decharge te verlenen. De vergadering keurt dit goed middels een applaus. Contributie 2013 De penningmeester stelt voor om in 2013 de contributie niet te verhogen, hetgeen 6

Benoeming kascommissie Voor de nieuwe kascommissie stellen zich beschikbaar: Joep Spronk en Plonie van Campen. Peter Backbier wordt als reserve benoemd. Verkiezing van afgevaardigden voor de Vertegenwoordigende Vergadering op 16-4

De VV wordt dit jaar gehouden op zaterdag 16 april in Nijkerk. Vanuit de vergadering stelt Harry Nouwen zich als afgevaardigde beschikbaar, Jelle gaat er ook naar toe. De secretaris zal de stukken aan Harry overhandigen (Actiepunt Av12-02). Samenstelling bestuur De voorzitter doet (nogmaals) een oproep aan leden om zich beschikbaar te stellen als bestuurslid. Er zitten nu 4 mensen in het bestuur en dit is eigenlijk te weinig. Temeer omdat over 3 jaar de voorzitter stopt en Jelle al volgend jaar stopt. Er zijn dus dringend verse bestuursleden nodig.

Statutair aftreden voorzitter Annemieke van Vucht De voorzitter heeft er 2 termijnen van 3 jaar op zitten en moet dus statutair aftreden. Verkiezing voorzitter - Annemieke is kandidaat De enige kandidaat voor het voorzitterschap is Annemieke van Vucht, die bij acclamatie en onder applaus wordt benoemd. Ze geeft wel te kennen dat dit de laatste termijn van 3 jaar is. Aftreden secretaris Jan Lanters - Jan is herkiesbaar

Jan Lanters wordt bij acclamatie en onder applaus herkozen, hij is de enige kandidaat.

Vaststellen Jaarvergadering 2012

Het MEC heeft aangegeven dat er niet meer op de vrijdag van de faciliteiten gebruik gemaakt kan worden. Dus wordt het nu donderdag 21 maart 2013. Rondvraag

Wim van der Ven vraagt of we nu zelf de kosten voor materialen voor de collecties moeten betalen. De collecties zijn volgens hem eigendom van de gemeente en die moet dus ook opdraaien voor de beheerskosten. Peter van Rooij voegt hier aan toe dat we nu ook niet weten of het beheer wel in orde is. De insectenwerkgroep denkt erover om de collectie bij het MEC weg te halen, maar het is niet eenvoudig om deze ergens anders onder te brengen. Het is nu niet duidelijk van wie de collecties eigenlijk zijn. De voorzitter neemt op zich dat ze een vergadering organiseert om klaarheid te brengen in de zaken rondom de collecties. Ze gaat met Joep, Wim en Peter met Angelique van Gemert overleggen (Actiepunt AV12-03). Harry Nouwen is niet zo tevreden over de website, gegevens staan er pas laat op. Joost van de Sande is van mening dat berichten, bestemd voor leden niet gedistribueerd moeten worden via de

Punt

Actie

contactpersonen, maar direct naar de leden. Volgens de secretaris is dit moeilijk, omdat we lang niet van alle leden een mailadres hebben. Hij zal nogmaals een oproep plaatsen in Dubbelloof dat alle leden die geïnteresseerd zijn in nieuws hun adres moeten doorgeven (Actiepunt AV12-04). Als er voldoende adressen zijn kunnen de leden direct worden benaderd. Sluiting

De voorzitter reikt bijenhotels uit aan diverse mensen die zich hebben ingezet om de vereniging goed te laten functioneren. Ze benadrukt hierbij dat de personen die iets ontvangen vaak een groep vertegenwoordigen, de andere leden van die groep worden evenveel gewaardeerd. Henny: Redactie Dubbelloof Jacqueline: Natuurbeschermingscommissie Trudy: Excursiecommissie Harry: Cursussen Nog te bezorgen: Els: Lezingen Henk: Ledenadministratie Anneke Nunn: website De voorzitter sluit de vergadering om ca. 21:20 uur!

Resultaat

Wie?

Wanneer?

Eventueel aanwezige dia's overgedragen

Jan

Vóór 31 maart

Stukken bij Harry

Jan

Vóór 31 maart

AV12-01

Bij Mari de Bijl navragen of hij nog dia‟s van Martin v.d. Kerkhof heeft

AV12-02

Stukken voor de VV aan Harry overhandigen

AV12-03

Vergadering organiseren om klaarheid in de zaken rondom de collecties te brengen met Joep, Wim en Peter en Angelique van Gemert

Vergadering geweest

AV12-04

Een oproep plaatsen in Dubbelloof dat alle leden die geïnteresseerd zijn in nieuws hun adres moeten doorgeven

Oproep is geplaatst

Annemieke Vóór 31 maart

Jan

Vóór 31 maart

7

Jaarverslagen werkgroepen en commissies 2012 Vogelwerkgroep Jan Schellekens

In 2012 hebben drie leden onze werkgroep verlaten en zijn er vier nieuwe leden bijgekomen. Er zijn nu 29 personen actief lid van de Vogelwerkgroep. Drie personen, die in het verleden lid waren en verhuisd zijn, houden nog altijd contact met de werkgroep en nemen soms deel aan excursies en kampen. Van september tot april kwamen we twee maal per maand in het MEC bijeen om studie te maken van een of meerdere soorten vogels en waarnemingen uit te wisselen. De studieonderwerpen zijn gebaseerd op de wensen van de leden. We hanteren meestal werkvormen waarbij de aanwezige leden in belangrijke mate bijdragen aan de uitwerking van het studieonderwerp. Deze zelfredzaamheid wordt door iedereen op prijs gesteld. De woensdagwandelingen waren weer een groot succes. Elke woensdag werd een wandeling gemaakt, telkens in een ander gebied. Maar ook met excursies waren we erg actief: om de twee weken bezochten we in het weekend een vogelgebied, vaak in de buurt van Eindhoven, maar soms ook verderop, bijvoorbeeld in Zeeland. In 2012 hebben we twee meerdaagse excursies gehouden. In het voorjaar bezochten we het Lauwersmeer. Bij wisselende weersomstandigheden namen we daar 105 soorten vogels waar. In oktober verbleven we enkele dagen op Texel, waar we ondanks het grillige weer veel mooie waarnemingen hebben gedaan.

Er zijn plannen gemaakt voor de viering van het 50-jarige jubileum van onze werkgroep in 2013. Zoals in de voorgaande jaren hebben we ook weer voor SOVON Vogelonderzoek Nederland de jaarlijkse midwinterwatervogeltelling (MWT) en de punt-transect-telling (PTT) gedaan. Op 2 oktober hebben we deelgenomen aan de landelijke trekvogeltelling van Vogelbescherming Nederland. Aan het eind van het jaar is het nieuwe 3-jarige atlasproject van SOVON van start gegaan. Uitgangspunt daarbij is een vast grid van „atlasblokken‟ van 5 x 5 km. Een aantal leden van onze werkgroep heeft een atlasblok geclaimd en gaat daar inventariseren. Samenvatting inventarisaties van de VWG KNNV Eindhoven in 2012 PTT telling wintervogels, routes nr. 762 en 779. Wintertelling watervogels (MWT) op diversen plassen en visvijvers in de regio Eindhoven. Telling van broedvogelkolonies, waaronder de blauwe reigerkolonie Vught en diverse roekenkolonies, in het kader van het SOVON BMP-project kolonievogels. Inventarisatie kerkuilen in Nuenen, Gerwen en Son. Alle tellingen zijn verricht in het kader van een landelijk SOVON-project, met uitzondering van de kerkuileninventarisatie.

Vogelgroep Willy Meijer

De Vogelgroep, eerder de vogelgroep Hans Oversteegen, is het afgelopen jaar voor de eerste keer zonder Hans aktief geweest. Het was een oriënterend jaar. Tijdens de koffiepauzes werd er geëvalueerd en een nieuwe excursie vastgesteld. Vrijwel iedere maand was er een aktiviteit. Het weer heeft wel een rol gespeeld waardoor een wandeling moest worden verzet of aangepast. Af en toe waren laarzen een must en de regenkleding veranderde

8

velen van ons in moeilijk glijdende bultruggen. Mede door het veranderende klimaat dachten we ook het afgelopen jaar minder soorten en aantallen vogels gezien en gehoord te hebben. De natuurgebieden die we bezochten waren voor ons allen bekende gebieden, vooral in Brabant en Limburg. Er waren twee begeleide excursies, in de De Blauwe Kamer en in Valkenhorst. Daarnaast zijn we een week

naar Texel geweest, het vogeleiland bij uitstek, waar altijd veel te zien is. De groep is divers samengesteld. Planten-, bomen- en paddenstoelenkenners wisten ons herhaaldelijk te boeien. Zo nu en dan gaat Hans mee, zeker wanneer hij weet dat er paddestoelen te vinden zijn en als we zeewaarts gaan, want de steltloper heeft zijn bijzondere belangstelling. Zoals gezegd, weinig hoogtepunten. Maar de toppers waren de visarend in de Blauwe

Kamer en de Valkenswaardse visvijvers en…….. de zeearend in de Biesbosch en eveneens in de Blauwe Kamer. Onvergetelijk was de heftige welkomstgroet in de Zouwe Boezem van de Cetti's zanger. Van iedere wandeling werd een verslag gemaakt in de vorm van een gedicht. Omdat we 6 januari jl. naar de Groote Peel zijn geweest, hieronder een ingekort verslag van een eerdere Groote Peelwandeling.

Groote Peelwandeling Martien Veraart

7:15 uur - Duister, vorstige paden op weg naar......we zijn geladen; wandelend langs de struiken zien we de dag ontluiken

5 à 6 duizend gakkende dieren bijeen de vroege ochtend te vieren; de zon breekt steeds verder door en dan gebeurt het.......hoor !

Vanuit de flank een niet te duiden piet, de gil van een ral in het riet; begonnen is het ochtendgloren de zon gaat zich door de wolken boren

Eerst stilte , dan een hels kabaal met duizenden vliegen ze op, massaal : ..........een snel voorbijrijdende trein, met ook nog eens een refreinl

En dan !........ het grote moment wij zijn allemaal attent; de ganzen zijn nog daar kol- en rietgans door elkaar.

Floristische werkgroep Wim van der Ven

Dit jaar zijn we voor de vierde keer op rij begonnen met een Winterwandeling. Gewoon om in de winter samen naar buiten te gaan en lekker bij te kletsen. Deze keer hebben we de Cultuurhistorische route in de Genneper parken gewandeld. Halverwege hebben we in de schitterende volkstuin van een van onze leden koffie en thee gedronken.

Afgelopen jaar hebben we afwisselende gebieden geïnventariseerd. We hebben de Run achter het Witven bekeken. Daar staat Drijvende waterweegbree (Luronium natans). Deze soort staat op de EU-Habitatrichtlijn en moet door de lidstaten van de Europese Unie beschermd worden. We hebben een km-hok in de stad geïnventariseerd. Het is verrassend om in een stadshok zoveel soorten te noteren. Deels zijn dat soorten die uit de tuinen zijn ontsnapt en die het op eigen houtje toch volhouden. Voor een ander gedeelte zijn het soorten die van meer warmte houden, een stad is altijd warmer dan de buitengebieden. Ook aan een deel van de Dommel in de stad, daar waar de Tongelreep in de Dommel komt hebben we een bezoek gebracht. Langs de Keersop bij Dommelen hebben we een natuurgebied bekeken.

9

Bij het High Tech Campus zijn gebiedsvreemde planten ingezaaid. Mooie zeldzame soorten waar we veel van kunnen leren, en dan zo dicht bij huis. Met toestemming van het Brabants Landschap hebben we het Kanunnikesven en het Karperven geïnventariseerd. Soms worden we door voorbijgangers benaderd met de vraag wat we aan het doen zijn. Meestal blijft het bij een: "Leuk", maar dit jaar hadden we het geluk dat iemand ons toestemming gaf om op zijn ruderaal terrein te komen kijken. We zagen nl. door het hek een ons onbekende teunisbloem. We hebben daar materiaal van verzameld. het bleek een Oenothera rubricaulis, die nog geen Nederlandse naam heeft, te zijn. Een andere keer mochten we van de beheerder op de begraafplaats, die 's avonds

gesloten is. Zo‟n buitenkansje lieten we ons niet ontgaan. Natuurmonumenten heeft bij de Hogt een stuk natuurgebied aangepast. De Dommel is daar niet meer zo recht maar meandert nu. In een poel zagen we Loos blaasjeskruid (Utricularia australis) in bloei. Wie zin heeft om eens een avond met ons mee te inventariseren is van harte welkom. Van half april tot begin september elke dinsdagavond. We beginnen om 19:00 uur en gaan door tot het te donker wordt om planten goed te kunnen onderscheiden. In de wintermaanden werken we op de woensdagavonden aan het herbarium in het MEC. Kijk voor onze agenda op internet: http://www.knnv.nl/eindhoven/florwg.html

Insektenwerkgroep Piet Tutelaers

In 2012 hadden we een excursie gepland naar de Isabellagreend te Merum bij Roermond. Dit gebied is interessant vanwege zijn wilde bijenfauna maar helaas was het slechte weer spelbreker en is de excursie afgelast. Ook de excursie naar de Kaaistoep in Tilburg werd op het laatste moment afgelast vanwege het afzeggen van diverse deelnemers. Inmiddels zijn we weer begonnen met een serie praatavonden. Als eerste is ons gastlid Lothar Rutten van het IVN Bergeijk aan de beurt geweest met een interessante presentatie over het kweken van rupsen. Niet altijd levert dat een vlinder op maar vaak parasitaire sluipwespen of vliegen. Na afloop van zijn presentatie werden er nog kweektips uitgewisseld en hebben we ook de gasten Hans en Ploni Oversteegen van adviezen kunnen voorzien voor het opkweken van de vreemde cocons die zij gevonden hebben in Douglasbossen in de omgeving van Eindhoven. Hopelijk kunnen we hier in dit blad op termijn de maker van deze merkwaardige cocons ten tonele voeren. In januari 2013 is er een bijeenkomst gepland bij Pieter van Breugel over bijen naar aanleiding van de te verschijnen bijenatlas “De Nederlandse Bijen”, het 11e deel in de serie de Natuur van Nederland.

10

Later in het voorjaar willen we met Staatsbosbeheer gaan brainstormen om te kijken of we voor hen een nieuw kleinschalig project kunnen gaan uitvoeren. Naast dit groepsgebeuren zijn er nog een aantal individuele activiteiten te melden van enkele van onze leden. Zo heeft Dré Teunissen samen met Cor Vendrig uit Budel een kleine populatie van de Vermiljoenkever ontdekt in een natuurgebied ten zuiden van Eindhoven. Met deze vangst hebben beide heren de landelijke pers gehaald en zijn ze hiervoor zelfs uitgenodigd in het radioprogramma Vroege Vogels. Ook Frans Groenen heeft niet stilgezeten en heeft op zijn reis door Papua Nieuw Guinea in 2011 een nieuwe soort voor de wetenschap ontdekt en beschreven. Op onze website kun je zien wat Frans zoal gepubliceerd heeft over zijn vlinderspecialiteit de Tortricidae (bladrollers), zie http://www.knnv.nl/eindhoven/iwg/ Tortricidae. Namens Jap Smits kunnen we nog melden dat de Strabrechtse Heide door de Uyttenboogaart-Eliasenstichting (www.uestichting.nl) tot het grootste insectenreservaat van Nederland is uitgeroepen en dat hiervoor extra financiële middelen zijn

toegezegd. Deze eervolle onderscheiding is mede tot stand gekomen dankzij inventarisaties die wij in dit natuurgebied hebben uitgevoerd: Spinnen (Piet Tutelaers en Bep Roelofs-Ditters), Bijen en wespen (Marléne Heunen en Jap Smits), de Nulmeting langs de Witte Loop (hele werkgroep) en Wantsen (Dik Hermes).

Ons programma is ter inzage op: http://www.knnv.nl/eindhoven/iwg/ kalender.html.

In oktober en november van dit jaar heeft Peter van Rooij voor onze afdeling een cursus verzorgd over waterwantsen.

Inventarisatie http://www.knnv.nl/eindhoven/iwg/ verslagen/InventarisatieWL2009.pdf

Ledenlijst http://www.knnv.nl/eindhoven/iwg/leden. Publicaties Zie onze website bij de diverse specialismen.

Mossenwerkgroep Dick Haaksma

Het jaar 2012 stond in het teken van het afsluiten van projecten, uitwerken van gegevens en uitvoeren van een aantal kleinere inventarisaties. De drie grotere projecten: De Maashorst, Venrode en De Meinweg zijn afgesloten. De verslagen van De Meinweg en De Maashorst zijn inmiddels terug te vinden op de site van de KNNV Eindhoven: http://www.knnv.nl/eindhoven/knnvwerkgroepen-mossen.html. Het verslag van Venrode volgt spoedig. Actuele inventarisaties

Reuselse moeren Dit tussen het dorpje Reusel en de Belgische grens gelegen reservaat met jonge veentjes is vooral in trek bij vogelliefhebbers. Staatsbosbeheer draagt zorg voor deze mooie hoek en probeert door het behoud van hoog waterpeil de natuurwaarden te waarborgen en zo mogelijk te verrijken. De eerste bezoeken leverde al veel mooie, maar niet direct spectaculaire soorten op. We zijn benieuwd wat het nog gaat opleveren. Witte hokken project Voor onze Bryologische en Lichenologische Landelijke Werkgroep (BLWG) brachten en brengen we ook een aantal kilometervakken in beeld. Zo‟n beetje de laatste van het landelijk project ten behoeve van een verspreidingsatlas. Wat tevens inhoudt dat het in de regel niet de meest aantrekkelijke gebieden zijn die nog bekeken moeten worden. Maar dan ook gelijk maar aannemen dat er niet veel bijzonders te vinden is blijkt keer op keer een misvatting te zijn. Zo werd in een “Maas”-hok bij het gehucht Het Wild een bijzondere vondst gedaan.

Onze belangstelling ging veelal uit naar de kribben en oeverbeschoeiingen langs de Maas. Naast de te verwachten soorten troffen we daar ook opvallend veel dubbeltandmossen (Didymodon-soorten) aan, waarvan muurdubbeltandmos (Didymodon vinealis) de meest voorkomende was. Er werd tevens een soort aangetroffen die niet direct in het veld herkend werd. Dit bleek na determinatie thuis rotsdubbeltandmos (Didymodon cordatus) te zijn. Deze soort werd slechts éénmaal eerder in Nederland aangetroffen. Nieuwe soort voor Nederland

Bij een van de laatste inventarisatiedagen van het project De Meinweg troffen we op een verweerd betonnen paaltje in het gebied een Achterlichtmos (Schistidium) aan die niet direct op naam kon worden gebracht. Hoewel eenmaal thuis gedetermineerd het vermoeden rees dat we met Rood achterlichtmos ( Schistidium papillosum) te maken hadden werd de vondst doorgestuurd naar Heribert Köckinger, een Oostenrijkse bryoloog die goed bekend is met deze soort en de vondst bevestigde. Hetgeen wel als een hoogtepunt van 2012 gezien mag worden. Bijzondere vondsten

Als bijzondere vondsten mogen genoemd worden: Priembladmos (Dicranodontium denudatum), Weerhaakmos (Antitrichia curtipendula), Gevind moerasvorkje (Riccardia mulifida), Stekeltjesmos (Pterigynandrum filiforme) en Slank snavelmos (Rhychostegiella tenella)

11

BLWG kampen en excursies

Door leden werd o.a. het zomerkamp van de BLWG bezocht in Engeland (Cornwall), het najaarskamp van onze zuiderburen in Luxemburg, plus een aantal losse landelijke excursies Privéprojecten en (mos)reizen

Twee van ons participeerden ook in 2012 in een inventarisatie op het Landgoed de Utrecht bij Hilvarenbeek plus bij een inventarisatieproject in het Diessensbroek. Op persoonlijke titel werden er ook weer deelgenomen aan excursies zowel in Nederland, Schotland, en Rusland. Vakanties waarbij onze kleine plantjes een belangrijke plaats innamen werden doorgebracht in Oostenrijk, Duitsland, Frankrijk en België. Onze gastvrijheid

Beste lezer, zoek je verdieping van je natuurkennis, een kleine intrigerende flora die het

hele jaar door te bestuderen is, privéles tijdens de normale excursies (ongeveer 25 per jaar) in Brabant en Limburg, je bent van harte welkom. Ook als beginner. Buiten het zomerseizoen hebben we dan nog onze woensdagavonden in het MEC die ingevuld worden met determinatie en het verdiepen van soortenkennis. Onder de microscoop komen de mossen echt tot hun recht. Voel je vrij en loop eens binnen, al dan niet met een gevonden mosje waarvan je nu de naam toch wel eens zou willen weten. Zie ook onze agenda op de website van de afdeling, of bel even met Marleen Smulders: 0499-390298, je bent van harte welkom. Mede namens de werkgroepleden: Marleen Smulders, Huub van Melick, Trudy Vos, Paul Spreuwenberg, Margriet Bekking, Kees van Kessel en Rick van Rijt.

Paddenstoelenwerkgroep Nel Bulthuis

Het jaar 2012 was voor de paddenstoelen een bijzonder jaar. In augustus en september waren er niet zoveel vruchtlichamen te vinden. Maar oktober, vooral in de eerste weken, gaf een explosie aan vruchtlichamen te zien. De soorten die tevoorschijn kwamen, verschenen met grote aantallen. Het was overweldigend. We hebben weer meegedaan met het karteringsproject en het paddenstoelenmeetnet. We zijn blij met de microscoop die we nu gebruiken op de werkgroepavonden. Ook komen er regelmatig enkele personen uit de

regio onze werkgroep bezoeken. Dit betekent dat we soms met 9 of 10 personen zijn. De binnenlandse werkweek werd dit jaar gehouden in Noordlaren met erg veel paddenstoelenvondsten en de buitenlandse werkweek was in Dourbes, Zuid-België. Enkele leden van de werkgroep zijn nog een aantal dagen in Duitsland geweest. Bovendien waren er nog 2 weekenden om naar kleine paddenstoelen te kijken. Het was een zeer speciaal paddenstoelenjaar en iedereen was erg enthousiast.

Micro-hydrobiologische werkgroep in samenwerking met de afd. Zuid van het NGVM Joost van de Sande

Ook dit jaar waren er weer 16 werkavonden met een gevarieerde inhoud en een excursie. De werkgroep micro-hydrobiologie heeft zijn naam eer aangedaan door negen avonden te besteden aan het bestuderen van watermonsters en ook de excursie werd hieraan besteed. Voor één avond hebben we een gastspreker gehad. Het clublid van de afdeling Zoetermeer dat ons wegwijs maakte in stacken en photoshoppen heeft onze kennis dit jaar weer uitgebreid. Enkele werkgroepleden

12

hebben nog een avond verzorgd over het pollen in honing, veenmossen, paddenstoelensporen, histologie en een vervolg op celbouw / evolutie, een onderwerp waarmee vorig jaar al een begin was gemaakt. Voor de excursie die we jaarlijks proberen te organiseren zijn we dit jaar naar het Rietven geweest in Valkenswaard. Hieraan hebben 19 mensen deelgenomen van KNNV en NGVM en naar het oordeel van de deelnemers was het ook nu weer een groot succes. Dit jaar dus weer.

Bij de jaarafsluiting hebben we genoten van een presentatie van een werkgroeplid dat verslag deed van zijn activiteiten van het afgelopen jaar. De avond werd extra feestelijk door de traktaties die sommige leden hadden meegebracht. Het ledenbestand (KNNV+NGVM) is nu 21.

Er is een verandering doorgevoerd in het werkschema. Voortaan is eenieder van harte welkom om op de eerste of derde woensdag van de maand (in april 2de en 4de) onze werkgroep te komen versterken, zomaar voor een avond of permanent.

Plantenwerkgroep Petra van Leeuwen

Wat voor de één „t Jaar van de Bever was en voor de ander het Jaar van de Bij, was voor ons het „Jaar van de Heide‟. In 2012 bestudeerden we gedurende de winterperiode vier habitattypes/beheertypes: vochtige heide en venoevers, droge heide, heischraalgrasland en pioniervegetatie. Elk werkgroepslid verdiepte zich in een aantal typerende planten die uitgebreid besproken werden. Voor de zomerse maandagavonden bezochten we verschillende locaties in drie verschillende periodes: de Stratumse Heide, de Plateaux (mét de boswachter!), het Brilven en het Kanunnikesven stonden op het programma en deze terreinen/locaties zorgden voor interessante plantenwerkgroepavonden. Eén jaar van de Heide is in elk geval ruimschoots onvoldoende om echte heide-experts te worden; maar de start is gemaakt! In de herfst zijn we aan de slag gegaan met waterranonkels, fonteinkruiden en sterrenkrozen om te bestuderen.

We bereiden ons voor op 2013 waarin we kopje onder gaan tussen de planten die horen bij het Jaar van het Beekdal. Bezoekjes aan de Dommel, Keersop en Beerze staan op het verlanglijstje; voor het zover is moeten de dagen eerst weer lengen In juli organiseerde Anita Liebregts een extra plantenwerkgroepavond op Vliegbasis Eindhoven waar vogelwachter en vliegbasisgroen-beleidsman Herman Heskamp ons van de ene naar de andere groene verrassing leidde. Het aantal werkgroepavonden ligt in het buitenseizoen op twee per maand. In de winter hebben we een maandelijkse maandagavond in het Milieu Educatie Centrum. Met een plantenwerkgroepers-elftal en een aantal „stille volgers‟ hebben we een mooie groep waarin we leren van en ontdekken met elkaar en ieder het zijne inbrengt; en dát staat hoog in het vaandel van de KNNV.

Excursiecommissie Gerard de Jong

Wij waren bijzonder gelukkig dat we dit jaar de commissie weer op sterkte konden brengen. Het was Carla van Moorsel die, in het voorjaar al, tot ons team toetrad. Overigens blijft het te betreuren dat wij een enkele maal, voor een door ons geplande excursie, geen leider konden vinden.

Vanzelfsprekend doet dat niets af aan de dank die wij uitspreken voor de leiders van de excursies die wel konden doorgaan. De commissie bestaat uit de volgende leden: Trudy Vos, Riki Sleegers, Anneke van der Ende, Carla van Moorsel en Gerard de Jong.

13

Natuurbeschermingscommissie Riki Sleegers Jan Schutjes Jacqueline van Heek

We hebben verschillende activiteiten bezocht, georganiseerd door gemeente en/of andere groengroepen. Die wil ik hieronder noemen. Alle staan in het licht van hoe beschermen en ontwikkelen we de natuur in de stad. Zo was er de Expertmeeting Stadsvogels, georganiseerd door Leonard Schrofer. Afgevaardigden die hier bij betrokken waren, kwamen o.a. van Vogelbescherming Nederland met dagvoorzitter Jip Louw Kooijmans, KNNV, Stadsnatuur, Sovon, Alterra, verschillende vogelwerkgroepen, TGE, Stichting mondiaal Alternatief en de gemeente. De stadsvogels zitten in de lift doordat er o.l.v. Vogelbescherming Nederland jaarlijks landelijk een stadsvogelconferentie wordt gehouden. De richting waar nu op werd ingestoken was: bewustwording van bewoners, volwassenen en kinderen, en betrek ze bij de plannen voor stadsvogels en andere natuurprojecten. Maak de natuur zichtbaar in de stad. Dit gebeurt b.v. al via SOVON met het inventariseren van herkenbare soorten stadsvogels. Maar ook bij het stadsnatuurvriendelijker inrichten en beheren van openbaar groen, schoolpleinen en bedrijventerreinen door ontharden en door „onkruid‟ te laten staan. Bij de gemeente is er mede door het jaar van de biodiversiteit in 2010 een omslag voor het besteden van geld voor groen: het gehele terrein van flora en fauna wordt nu meegenomen. Een ander belangrijk aandachtspunt is de „beginspraak‟ van gemeente en groen bij beleidsmakers en bouwers. Volgend jaar meer, dan komt de landelijke stadsvogelconferentie naar Eindhoven. Er was een bijeenkomst over het fauna ontsnipperingsplan van de gemeente, uitgewerkt in een rapport van Tauw bv, Bureau voor ruimtelijke kwaliteit. Je kunt het zien als een uitbreiding van de EHS, waarbij het hier gaat om ecologische verbindingszones in het stedelijk gebied. Onder voorzitterschap van Leonard Schrofer werd het conceptplan doorgesproken. Het is in de inventarisatie-fase: om welke soorten gaat het en wat zijn de knelpunten. Een helder

14

plan dat vraagt om het vervolg. Het gaat om het belang van vleermuizen, grondgebonden zoogdieren, amfibieën en reptielen. Een lezing over Stadsnatuur in Eindhoven in het MEC werd verzorgd door Frans Hijnen van vogelwerkgroep de Kempen en Arjan Ooms van bedrijf MU-S. Beiden zijn werkzaam bij Stadsnatuur Eindhoven. Zo vertelt Frans over de Eindhovense Slechtvalk die tot een prachtig broedsucces kwam dankzij enige hulp, zoals het aanbrengen van nestgelegenheid op de juiste plek op het juiste moment en het aanwezig zijn op het moment van uitvliegen van de jongen. Arjen vertelt over zijn projecten met het bouwen en ophangen van nestkasten voor gierzwaluw, huiszwaluw en mussen. Dit in nauwe samenwerking met woningcorporaties en bewoners. Beide laten zien welke mogelijkheden er in de stad zijn, dit is een mooie stimulans en ondersteuning voor de NBC. Eind november was er op initiatief van TGE een minisymposium Bomen. Ook hier kwamen herkenbare punten naar voren in het kader van biodiversiteit: kunnen we blad laten liggen (als compost voor de bomen) en is 1 à 2 keer gras maaien mogelijk (het lang gras bestek)? En een mooi voorbeeld van beginspraak was het verhaal van bomenconsulent Hans Kaljee uit Amsterdam. Hij staat boven alle partijen en wordt in een vroeg stadium betrokken bij alle bouwprojecten. Tot slot willen we Kees Bottema heel erg bedanken die dit jaar namens de KNNV in de klankbordgroep van de Ruit om Eindhoven actief is geweest (en nog is) en daarvan in Dubbelloof uitgebreid verslag heeft gedaan. N.B. Een uitgebreid verslag van de Expertmeeting stadsvogels, het concept rapport Fauna Ontsnipperingsplan, en een verslag van minicongres Bomen is bij de NBC aanwezig en opvraagbaar.

Harry Nouwen Annemieke van Vucht

Cursuscommissie In 2012 zijn 4 cursussen gegeven door KNNV-afd. Eindhoven/IVN. Wanneer mogelijk bestaat een cursus uit een theoretisch gedeelte en het veldwerk excursie(s). De cursus amfibieën en reptielen beet dit jaar de spits af met 16 deelnemers. Daarna volgde de cursus wilde bijen (in het kader van het jaar van de bij) die maar liefst 35 deelnemers trok! In het najaar volgde de cursus waterwantsen met 12 enthousiaste cursisten. Als vierde cursus kunnen we de cursus winterkustvogels noemen die eind 2012 begon en in januari 2013 afgesloten

wordt. Deze cursus telt 15 deelnemers. Al met al kunnen we spreken van een succesvol cursusjaar. De cursuscommissie staat altijd open voor vragen en suggesties omtrent cursussen. Neem contact met ons op via e-mail: of per telefoon, zie het colofon. Cursussen zijn openbaar, het is altijd mogelijk een geïnteresseerde vriend(in) of kennis mee te nemen of op de cursus te attenderen.

Cursussen Cursus Diergedrag Hier ben ik! Waar ben jij? Uit de titel lijkt het alsof we meteen al, bij de start van een cursus over diergedrag, de weg kwijt zijn tussen de vele gedragingen in het dierenrijk. Gelukkig is deze titel ontleend aan het gedrag van ganzen, meesters in het vinden van één richting bij hun migratietochten en niet aan een verdwaalde mens. Tijdens de cursus zal blijken dat het gedrag van alle dieren volgens bepaalde basisprincipes beschreven kan worden en zullen we niet verdwalen. Door studenten van de Hogere agrarische school Den Bosch is over vele diersoorten materiaal verzameld voor een korte cursuscyclus over diergedrag. Vele diersoorten en alle vormen van hun gedrag worden hierin beschreven. Zo hebben de studenten zich gericht op onderwerpen als algemeen gedrag en voorbeelden daarvan bij hond en paard.

Ook, hoe de domesticatie van paard, hond, kat en varken het gedrag van deze dieren beïnvloedt. Anderen hebben het gedrag van de gans onderzocht, waaraan de titel ontleend is. Konrad Lorenz, pionier in de ethologie (gedragskunde uitgaande van zuivere observaties) was van mening dat door het leven in groepsverband ganzen zich continu identificeren met elkaar. Zij zullen deze onderlinge taal van lichaamshoudingen met klank zeker niet naar belagers en roofdieren uiten. Maar eerder zich geheel stilhouden, vluchten dan wel agressief gedrag laten zien. De interacties tussen soortgenoten onderling dan wel naar andere dieren toe worden beschreven vanuit een evolutionair perspectief. In feite kunnen gedragingen van dier en mens dan ook volgens dezelfde principes uitgelegd worden met als uiteindelijk doel het in stand houden van de soort. Aan de hand van het boek van Charles Darwin “The expression of the emotions in man and animals” (“Het uitdrukken van emoties bij mens en dier”, gepubliceerd in 1889; 2e druk), dat nog steeds niet aan actualiteit heeft verloren, wordt met film en power point presentaties de koppeling van het gedrag van mens en dier besproken. In een ander boek, geschreven door Konrad Lorenz met als titel “Das sogenannte Böse” (“over agressie”), wordt “de natuurlijke

15

historie van agressie” verklaard. Volgens de schrijver zou ook agressie onmisbaar zijn bij het in stand houden van de soort.

hoefdieren, herbivoren: paard, varken, giraf en van wilde honden en katten kan worden besproken.

De cursus wordt gepresenteerd door K. Emil Hovius, bioloog en dierenarts. En met medewerking van studenten wordt aangevangen met een film over de giraf in zijn natuurlijke omgeving. De basisprincipes van diergedrag komen zo op praktische wijze naar voren bij de voorbeelden uit het leven van dit weinig agressieve dier. De eerste cursusavond wordt gegeven in de Natuurwerkplaats Meerhoven omdat hier veel illustratief materiaal van ook de giraf voorhanden is.

Do 19 september Vervolgcursus aan de hand van Darwin's boek “Het uitdrukken van emoties bij mens en dier”. Film en power point presentatie: koppeling gedrag mens en dier. Met voorbeelden van gedrag van de Carnivore zoogdieren; wolf en andere hondachtigen en kat en katachtigen

Studenten nemen ons mee op excursie naar safaripark de Beekse bergen zodat het gedrag van de giraf en andere wilde dieren kan worden bekeken. Cursusplanning

Wo 22 mei Basisprincipes van diergedrag met film en vele voorbeelden worden in de Natuurwerkplaats Meerhoven op praktische wijze uitgelegd. Aan de hand van skeletten en ander materiaal van vele diersoorten wordt duidelijk dat diergedrag en lichaamsbouw net zo gekoppeld zijn als anatomische vorm dat is aan zijn biologische functie. Juni (datum nog nader te bepalen) Excursie Beekse bergen onder leiding vanHAS studenten Gedrag van zoogdieren,

Do 3 oktober Gedrag van vogels, en beschrijving van het gedragsonderzoekonderzoek van Tinbergen en Lorenz met meeuwen, ganzen, kraaien. Uitbreiding met proeven aan ratten en apen om intelligentie en gevoelens van dieren te bepalen. Plaats 22 mei - 19:30 uur, Natuurwerkplaats, Sliffertsestraat 25a, Eindhoven-Meerhoven. 19 sep en 3 okt in het MEC, Genneperweg 145, Eindhoven. Kosten € 25,50 (leden); € 33,- (niet-leden); exclusief toegang Beekse Bergen en informatie op papier. Aanmelden Via e-mail of per telefoon en door overmaking van het bedrag o.v.v. „diergedrag‟.

Cursussen IVN Veldhoven-Vessem Het IVN Veldhoven-Vessem organiseert een aantal verschillende cursussen dit voorjaar. Zo is er een cursus Natuur in en rond Veldhoven, de Vogelcursus voor beginners en een Amfibieëncursus.

16

In juni volgt er nog een vleermuizencursus, bestaande uit een avond theorie en een excursie. Voor meer info en deelname zie: http://ivn.nl/afdeling/veldhoven-vessem

Wijzigingen ledenbestand 21-11-2012 t/m 4-2-2013 Henk van der Gaag

Overleden Dhr. G. Zwanenburg Nieuw Dhr. J.C.P. van Kessel Mw. E. Torfs Dhr. R.H.J.J. Verrijt Mw. M.J. van Zeeventer Dhr. M. Uittenboogaard Geen lid meer per 01-01-2013 Dhr. J.A.H. Jansen Mw. N. Menses Geen lid meer per 01-01-2014 Ir. S. de Jong Mw. R. de Jong-Kijlstra Dhr. J.Th. Vorstermans Stuur wijzigingen naar onze ledenadministrateur ([email protected])

Excursies KNNV Voor alle excursies geldt: Laat het de excursieleider weten als je mee wilt gaan. Een kleine wijziging is altijd mogelijk en vervoer kan aangepast worden aan de deelnemers. Zorg voor proviand – eten en drinken. Neem regenkleding mee, evt. laarzen. En natuurlijk…. een veldkijker, een loepje, je favoriete boek om iets in op te zoeken. Bij colonne rijden let de chauffeur altijd op degenen die volgen, dit om elkaar niet uit het oog te verliezen. Chauffeurs kunnen de route ontvangen van, of vragen aan de excursieleider. Iedereen is ook van harte welkom Het mag duidelijk zijn dat het KNNV-principe is: We leren van en ontdekken met elkaar, ieder brengt het hare of zijne in. Zaterdag 9 maart

Excursie naar de Mosbulten, gelegen tussen Son en Breugel en Lieshout Thema: Beetje voorjaar? Leiding: Trudy Vos, Duur: Start:

Halve dag Om 9:00 uur, vanaf het Gerardusplein, Eindhoven.

Mosbulten is een natuurgebied dat wordt beheerd door Staatsbosbeheer. Het is aangelegd als compensatie voor de aanleg van de A50 tussen Oss en Eindhoven. Omstreeks 1800 bestond dit gebied uit natte heide waar in lage kommen bulten veenmos groeiden, zoals de naam Mosbulten aangeeft. Dat veen is al vroeg vergraven voor brandstof, waardoor twee vennen ontstonden, het Haverven en het Heikantven.

17

Rond 1900 zijn de vennen grotendeels ontwaterd, en is de heide ontgonnen en bebost. De voormalige vennen behielden echter een gebrekkige waterhuishouding, die een belemmering was voor landbouw, maar het gebied wel bijzonder geschikt maakte voor natuurcompensatie. Binnen de contouren van het Haverven werd de bodem uitgegraven, en hetzelfde gebeurde met de zuidrand van het Heikantven. Binnen de Zaterdag 23 maart

Excursie naar de Loozerheide (B) Thema: Algemeen Contact: Wim Wieland, Duur: Start:

Halve dag 9:00 uur, vanaf het Gerardusplein in Eindhoven

De Loozerheide is een domeinbos gelegen in de gemeente Bocholt (B) en wordt beheerd door het Agentschap voor Natuur en Bos. Het gebied was oorspronkelijk een groot heidelandschap dat decennia lang onder water gezet werd. Er werden zodoende hooilanden of vloeiweiden gevormd. Rond 1835, toen Leopoldsburg een belangrijk militair bolwerk werd, was er veel hooi nodig voor de paarden van het leger en de matrassen van de soldaten. Later, toen de boxspring haar intrede deed, was het hooi niet meer nodig en werden er populieren op de vloeiweiden aangeplant. Het hout werd tot 1966 gebruikt voor de productie van lucifers. Toen ook deze industrie verdween kocht de Vlaamse overheid het gebied aan. De populieren worden geleidelijk gekapt waarna er eik, es en els aangeplant wordt. De es doet het hier goed omdat deze houdt van kalkrijke vochtige grond (het gevolg van jarenlange bevloeiing met kanaalwater). Zaterdag 6 april

Excursie naar Bunderbos in Limburg Thema: Voorjaarsvegetatie Leiding: Wim van der Ven Contact: Carla van Moorsel,

Duur: Start:

18

Ga je mee? Meld je dan aan, bij voorkeur per e-mail. Hele dag 9:00 uur, NS-station Eindhoven, stationshal stadszijde.

nieuwe plassen werden eilandjes uitgespaard. Een groot deel van de voedselrijke grond is verwijderd, zodat zandige of moerige ondergrond aan de oppervlakte is gekomen. De schrale bodem biedt samen met het opkwellend grondwater weer kansen aan veel zeldzame planten en diersoorten. In 2001 werd het gebied opgeleverd. Het is nu een fraai wandelgebied, ook in deze tijd van het jaar. Ook doen meer dan 100 plantsoorten het goed. Scherpe zegge, pitrus, veldrus, biezeknoppen, pinksterbloem, moerasrolklaver, grote wederik, moerasspirea, kale jonker enz. In het gebied liggen een aantal vijvers die gebruikt worden als kweekvijvers voor inheemse vissen: Serpeling, kwabaal en kopvoorn. De vijvers worden gevoed door water uit het nabij gelegen kanaal BocholtHerentals. De vissen worden gekweekt en uitgezet in de zuiverste waterlopen in Vlaanderen, volgens een soortenbeschermingsprogramma. In het gebied komen dan ook aalscholvers, ijsvogels, visarend en reigers voor. Ook kun je in het gebied de zeldzame zeggekorfslak tegen komen. Een klein landslakje met tonvormig huisje. Hij leeft van schimmels op de bladeren van moeras-en andere zeggesoorten in moerassen en broekbossen. Ook werd 30 ha populieren gekapt om op die plaats een zaadtuin aan te leggen voor inheemse (autochtone) struiken, zoals Gelderse roos en inlandse vogelkers. In het gebied komen liefst 47 verschillende boomsoorten voor en zijn er 400 soorten paddenstoelen waargenomen. De NS noemde in januari een vertrektijd van 9:16 uur, maar waarschuwde dat dit nog kon veranderen! De traditionele excursie naar het Bunderbos, deze keer op zaterdag. Het Bunderbos, gelegen tussen Elsloo en Bunde, is een prachtig wandelgebied. Het bestaat uit loofbossen op de steile oostelijke helling van het Maasdal met flink wat hoogteverschillen. Op een aantal plaatsen hebben we

Zaterdag 13 april

een prachtig uitzicht over de Maasvallei. Vooral in het voorjaar is het gebied geliefd vanwege de enorme rijkdom aan voorjaarsbloeiers; Sleutelbloem, Bosanemoon, Speenkruid, Daslook en vele andere bijzondere soorten krijgen we dan te zien. Ook ontspringen hier diverse bronnen en komen we veel kalkrijke, kabbelende beekjes tegen.

Trek stevige, liefst hoge schoenen aan, want we maken een paar pittige klimmetjes. Schitterende tapijten met anemonen, maretakken, zingende vogels en het prille voorjaarsgroen maken het gebied tot een paradijs. Als het weer een beetje gunstig is moet het lukken er een fijne dag van te maken

Excursie naar het Turnhouts Vennengebied (B) Thema: Vogels en Algemeen Excursieleider: Achilles Cools Contact: Carla van Moorsel,

Vennen en hun bewoners zijn op Europese schaal bedreigd. In het Turnhouts Vennengebied treffen we nog waterlobelia, drijvende waterweegbree en oeverkruid aan, echte zeldzaamheden in Vlaanderen, die hier hun laatste groeiplaatsen hebben!

Duur: Vertrek:

Hele dag 9:00 uur, Gerardusplein in Eindhoven

Dit is één van de belangrijke heidegebieden in Vlaanderen. Tal van waardevolle vennen en heideterreinen liggen verspreid over de regio. De heideterreinen zijn de biotoop van zeldzame planten en dieren die zich specifiek aan dit milieu hebben aangepast. Zondag 28 april

Excursie naar Zeeland Thema: Vogels Contact: Wil Busink, Duur: Vertrek:

Zaterdag 11 mei

Hele dag, einde 16:00 uur ter plaatse 8:00 uur, Venbergsemolen in Eindhoven

Gewestelijke excursie van de afdeling Tilburg Plaats: Het Labbegat, De Dullaard en De Lage Hoven Excursieleider: Ad Wagemakers Contact: Ben Akkermans, Bijeenkomst 9:15 - 10:00 uur Begin excursie: 10:00 uur Einde excursie: Omstreeks 16:00 uur

In het kader van de Europese habitatrichtlijn werd het gebied daarom opgenomen in het Natura 2000 Netwerk. Door de openheid en rust in het gebied voelen weidevogels zich hier thuis. In het Turnhouts Vennengebied leeft de tweede grootste populatie grutto (± 80 paartjes) in Vlaanderen en broedt de wulp op de heide en omliggende weilanden tussen het Zwart Water en de Hoogmoerheide. We gaan naar Tholen. Dit landschap is nog helemaal Zeeuws gebleven. Wat het eerst opvalt zijn de talrijke dijken. Met hun kronkelend verloop en met boombeplanting geven ze ritme aan het landschap. In het kader van het plan Tureluur werden de karrenvelden en inlagen langs de Oosterschelde tussen Gorishoek en Strijendam omgevormd tot een zilt moerasgebied. Een eldorado voor watervogels.

Bijeenkomen:

Parkeren:

Paardenmelkerij “De bonte hoeve”, Hogevaart 85, 5161PM Sprang Capelle 0416-343 633 Op of achter het erf. NIET op de doorgaande weg.

Opgave voor deelname vóór 5 mei 2013

19

De KNNV afd. Tilburg nodigt u uit voor de gewestelijke excursie naar de “Naad van Brabant”. Net ten noorden van het oude spoorbaan traject “Het halve zolen lijntje” bij SprangCapelle liggen aaneengesloten enkele bijzondere natuurgebieden: Het Labbegat, De Dullaard en De lage Hoven. Het is de overgang van de hoge zandgronden van de Kempen naar het kleilandschap van het maasdal. Het regenwater dat op de hogere zandgronden valt en daar in de bodem zakt stroomt ondergronds naar het noorden. Hier stuit het tegen de slecht doordringbare kleilaag aan en komt als kwelwater aan de oppervlakte. Tijdens deze ondergrondse reis vermengt het water zich met de daar aanwezige mineralen. Hierdoor is het kalkrijk en bevat veel ijzer maar geen fosfaten en stikstof. Dit kwelwater zorgt voor een bijzondere plantengroei zoals dotterbloem, holpijp en de bosbies. De goede waterkwaliteit van de sloten zorgt voor een rijke begroeiing van o.a. waterviolier en geeft ook een grote verscheidenheid aan vissen zoals zeelt, rietvoorn, snoek en het driedoornig stekelbaarsje. Amfibieën, mossels, slakken en insecten, denk aan libellen, zijn rijk vertegenwoordigd. Zondag 2 juni

Excursie naar de Strabrechtse heide Thema: Algemeen en insecten Leiding: Karin Albers, Duur: Verzamelen:

6 uur 9:30 uur Gerardusplein 9:45 uur Carpoolplaats Heeze (A67, Afrit 34).

De bekende Strabrechtse heide heeft met de brand van enkele jaren geleden en met struifzandherstelmaatregelen die hier vorig jaar op zijn gevolgd, voor een deel een facelift ondergaan. Karin wil langs vennen wandelen om libellen te kijken, maar ook kijken hoe het landschap zich verder ontwikkelt onder invloed van de brand en alle maatregelen.

20

Het gebied staat ook bekend als het “Slagen” landschap. Dit is een bijzondere manier van ontginning uit het verleden. Onze gids, Ad Wagemakers, zal hierover uitgebreid vertellen. Het slagenlandschap kenmerkt zich door zijn lange smalle percelen omzoomt met elzenhagen. De zaden van deze elzen zorgen in de wintertijd voor een rijk voedselaanbod voor sijsjes en putters. Vogels die we er nu aantreffen zijn blauwborst, rietgors, koekoek, ransuil en roeken uit de nabij gelegen kolonie. Het vertrekpunt van de ochtendwandeling is nabij het kasteeltje Huize Zuidewijn of Zidewinde. In de middeleeuwen was dit stenen bouwwerk het huis van de ambachtsheer van de heerlijkheid Zuidewijn. Met lunchtijd zijn we weer terug bij de plaats van samenkomst, de paardenmelkerij “De bonte hoeve”. Er is hier koffie thee en soep verkrijgbaar. Na de lunch vertrekken we van hieruit naar het gebied De lage Hoven, een bijzonder laagveen weidegebied met mooi begroeide sloten. Het gehele gebied is eigendom van Staatsbosbeheer en valt onder de EHS (Ecologische Hoofdstructuur ). We gaan dus een flinke boog lopen en zullen een groot deel van het gebied doorkruisen. Als je mee gaat, meld je dan bij Karin aan op 0495 - 595 487 (spreek ook gerust het antwoordapparaat in). Voor laatkomers of kwijtrakers, bel haar GSM om ons terug te vinden. Mensen uit omgeving Eindhoven kunnen op het Gerardusplein verzamelen, mensen uit andere richtingen om 9:45 uur op de Carpoolplaats bij de afslag Geldrop/Heeze (A67), daar zal Karin ook staan.

Lezingen Bijna alles over bomen Donderdag 7 maart

De afdeling Eindhoven van de KNNV organiseert in het MEC, Genneperweg te Eindhoven een lezing over bomen .

De lezing wordt verzorgd door Kees Bottema. De avond begint om 20:00 uur, duurt ongeveer 2 uur en is gratis toegankelijk. Bomen vormen een boeiende wereld vol geuren, kleuren en een verrassende rijkdom aan vormen. Ze staan naast de deur en zorgen elk seizoen voor een nieuwe verrassing.

Het onderwerp bomen wordt deze avond van verschillende kanten belicht De lezing gaat in op de historie, het succes en wereldrecords van bomen. Maar ook de verschillen tussen naaldbomen en loofbomen passeren de revue en de voortplanting in het bomenrijk wordt onder de loep genomen. De intensieve wisselwerking tussen mens, dier, plant en boom komt uitgebreid aan bod. Het belooft een boeiende avond te worden

Wespenlezing Maandag 25 maart

De afdeling Eindhoven van de KNNV organiseert een lezing over wespen in het MEC, Genneperweg te Eindhoven. .

De lezing wordt verzorgd door Ad Brouwers. De avond begint 20:00 uur, duurt ongeveer 2 uur en is gratis toegankelijk Wespen behoren, evenals de bijen en mieren, tot de orde van vliesvleugeligen. Ze hebben een zeer uiteenlopende en hoogst interessante biologie. Ieder van ons heeft wel eens een pijnlijke ervaring gehad op een mooie nazomerse dag op een terras, en daarom zijn wespen niet erg geliefd. Hoogst waarschijnlijk bent u toen gestoken geweest door de gewone wesp. Toch is dit maar één van de bijna 400 wespensoorten die in ons land voorkomen en die kunnen steken. Daarnaast komen er nog veel wespensoorten voor die geen angel hebben, bijvoorbeeld galen bladwespen. Of de zéér soortenrijke groep sluipwespen die aan de basis staat van de evolutionaire stamboom van alle vliesvleugeligen die we nu op aarde kennen. De uitdaging van deze avond is veelzijdig, waarom zijn er zoveel wespensoorten en wat doen ze, hebben ze nut? Door hun geel-zwarte tekening zien wespen er gevaarlijk uit maar dat is nog niets vergeleken met de onschuldig uitziende sluipwespen die een macabere biologie hebben. Dit bracht Charles Darwin in de 19de eeuw tot de volgende uitspraak: “Ik kan mezelf niet overtuigen dat een liefdevolle en almachtige

God doelbewust sluipwespen heeft geschapen met de bewuste intentie dat zij levende rupsen van binnenuit opeten”. Toch is dit de grootste groep (sluip)wespen met meer dan twee miljoen soorten! Nu we steeds meer beginnen te begrijpen van en over de natuur, komen we hopelijk ook op deze avond tot de conclusie, dat wespen onmisbaar zijn voor een gezond en stabiel ecosysteem. Deze samenhang gaat zelfs zover dat de wereld er heel anders uit zou zien zonder wespen. Waarschijnlijk was de evolutie een heel andere weg ingeslagen en waren wij mensen er nooit geweest zonder wespen. Wespen leveren een zeer belangrijke „ecologische‟ dienst als regulator in ecosystemen. Hierom alleen al vertegenwoordigen wespen een waarde die zelfs bij benadering niet in geld is uit te drukken. Een intrinsieke waarde die te vergelijken is met schone lucht of schoon drinkwater, onmisbaar voor ons mensen en voor alle organismen op deze planeet. Ook in de land- en tuinbouw wordt steeds meer gebruik gemaakt van genoemde dienst, denk maar aan biologische bestrijding van plaaginsecten in kassen. Door middel van foto‟s lichten we een tipje van de sluier op van de wereld van wespen en gaan enkele markante wespenfamilies nader bekijken.

21

Terugblik op de Nieuwjaarswandeling 2013 Annemieke van Vucht

Bij deze wandeling naar (particulier) landgoed De Baest mochten we tweeëntwintig deelnemers verwelkomen. Mooi januariweer, een aangename temperatuur (bijna zacht voor de tijd van het jaar), weinig wind en de lichte bewolking vormden samen het decor voor een afwisselende wandeling in dit gebied. Ondanks de grote hoeveelheid regen die in de weken ervoor gevallen was, was het niet al te modderig, reddingsacties zoals die in 2012 toegepast werden waren

nu niet nodig. De vele soorten naald- en loofbomen maken het gebied samen met de meanderende Groote en Kleine Beerze heel afwisselend. Bij deze stromen was goed te zien dat de waterstand hoger was geweest en het water hard gestroomd had de week voor de wandeling. De buitenbochten waren flink geërodeerd terwijl in de binnenbocht de aanwas van vers zand te zien was. Halverwege de wandeling konden we het huis van de huidige eigenaar op gepaste afstand bewonderen, wat verderop zagen we nog wat boerderijen die bij het landgoed horen en de status van rijksmonument hebben. Het geheel ziet er goed verzorgd en aantrekkelijk uit. Het is bekend dat in dit gebied Dubbelloof voorkomt en wij vonden het dan ook! Na de wandeling konden we genieten van tomaten- of erwtensoep bij café De Nachtegaal. Al met al kijken wij (Gerard, Jan, Jelle en Annemieke) met plezier en tevredenheid terug op deze wandeling die ons ook twee nieuwe bestuursleden opleverde. Een beter begin van 2013 hadden we ons niet kunnen wensen!

De kolonie van de koningin Achilles Cools

22

Het is niet elke dag Koninginnedag in deze staat. Toch is er één drukte en gedrang, één wriemelende massa, want er is vandaag iets vreselijks gebeurd. Deze keer hebben de superieure patsers zich in de luren laten leggen. Hun metropool is door elkaar geschud en half ingestort. Een vandaal heeft de kolossale wereldstad op zijn kop gezet. Allemaal lopen ze als zenuwlijders heen en weer. Ze weten niet wat hun is overkomen. Overal liggen ook slachtoffers die weggesleurd worden. Ze botsen ermee op anderen, struikelen over elkaar heen. Paniekerig lopen sommige helemaal verloren. Vijf of zes wegen slingeren in alle richtingen, weg van de massa, maar rusteloos keren ze weer terug, met heldenmoed. In paniek proberen ze hun stad weer op te bouwen.

Ik hurk neer en overzie de ravage. Wie heeft dit gedaan? Drie weken geleden lagen deze twee mierenterpen ook al door elkaar geschud. Waarschijnlijk dezelfde dader. Vroeger haalden fazantenkwekers mierenpoppen uit. Gebeurt dat nog? Of heeft een schalkaard er in zitten wroeten? Maar dit, dit is geen kwajongensstreek, het is verricht door iemand die de mieren hier weg wil! De reuzennesten liggen naast de zandweg. In beschermd natuurgebied! Voor niemand in de weg. Er wonen in deze straat drammerige strevers, ontevreden stemmingmakers die op dit mooie zandpad een betonweg willen. Ze hebben er hemel en aarde voor verzet. Gelukkig werd elke aanvraag telkens afgekeurd door de overheid en nog wel

omwille van deze beschermde bosmieren. Zo staat in het verslag van het Agentschap van Natuur en Bos. Deze mierennesten zijn de redders van de zandweg. Terwijl ik neer zit bij het nest, bijt mierenzuur in mijn neus. Maar ik snuif ook nog een andere geur op? Een ondeugdelijke geur. Ik ruik bleekwater! Iemand heeft de mieren willen vergiftigen! Dit is opzet. Ik meld het vandalisme aan de opzichter van natuurreservaat de Liereman en hij waarschuwt meteen de politie. Het bleekwater heeft slechts een gedeelte van de bosmieren gedood, maar het slaat dadelijk aan als een kwalijke reuk. Voor mieren is aanvallen dan het enige devies. Ze staan vijandig tegen alles wat vreemd ruikt; dat is

logisch, want een mier ziet nu eenmaal niet al te best. Ze kennen vooral de geur die ze hun leven lang meedragen, de stamgeur. De tweede is de nestgeur, de omgevingsgeur van alles en nog wat dat aangesleept wordt. Geur is het paspoort van de mier, het wachtwoord. In een mierennest mag geen vreemdeling binnen. Toch leven er vaak indringers binnenskamers: geurimitators en onderduikers: zoals mee-etende kortschildkevers, zakkevers, gastmieren en gespecialiseerde vlinderrupsen. Ze worden als het Paard van Troye triomfantelijk binnengehaald, maar wat de eigenaars niet weten is dat al die kostgangers komen profiteren. Terwijl deze parasieten lustig eten van het mierenbroed scheiden ze een teugje nectar af wanneer een mier hen aanraakt. Met een zoethoudertje bedriegen de verstekelingen de ijverige mieren. De geur van het bleekwater in dit nest is erger. Ook al zijn mieren storingen en ingrepen gewend. De groene specht breekt geregeld in, kapt holten, steekt zijn lange tong uit en doet zich te goed. Zulk bezoek is niets vergeleken met de grote ravage van vandaag. Ik staar nadenkend naar de opengebroen terp. De top is onthoofd. Vooral de bovenverdiepingen zijn vernietigd. Gezamenlijk herstellen de zwoegers hun neststructuren. Ze bouwen een nieuwe koepel met droge takjes, daaronder gangen en kamertjes. De een probeert de ander in te halen. Ze pakken het groots aan. Helemaal onderaan is het echte aardnest, als een Emmerthalerkaas doorboort met gaatjes. Daar zit de koningin, want ze is meer dan een moeder. Zij werkt en leeft in het donker. Eén keer is ze buiten geweest, toen ze haar bruidsvlucht hield. Ieder jaar worden nieuwe koninginnen geboren die ergens een kans wagen voor een nieuwe staat. Ze kunnen slechts vliegen voor één dag. Koninginnedag. Een uitstap die ook gevaarlijk kan zijn. Nergens zitten ze veiliger dan binnen in hun hoge terp. Het dak is van het grootste belang. Dat bedekt het nest zodat de warmte binnenblijft.

23

Honderden lijfjes zorgen voor een hete bedoening. Tijdens de zomermaanden is er een contante van 25 graden en altijd de juiste vochtigheid. Het bouwwerk regelt zijn eigen temperatuur die ‟s nachts stijgt in plaats van daalt.

"Kun je er misschien van die blauw-witte plastic politielintjes omheen spannen, dan vernielt men ze waarschijnlijk geen derde keer". "Dat gaat zomaar niet. Men kan dat lint meenemen, en wie weet wat doet men er dan mee", besluit de andere agent.

Na een uur zijn eindelijk de politieagenten ter plaatse. Ze kijken wat onwennig naar de krioelende mieren. Ze houden afstand en zoals altijd zijn ze op hun hoede. Een agent begint te stampen omdat er enkele mieren op zijn schoen gekropen zijn. "Ze zijn wettelijk beschermd", zeg ik. "Wij hebben wel wat beters te doen", bromt de dikste agent. "Bosmieren steken niet, ze spuiten enkel zuur". "Ik moet het niet weten". Hij stampt en slaat dan heftig naar de onderkant van zijn broekspijpen. "Ze zijn ook heel nuttig en de soort is met uitsterven bedreigd", zeg ik. "Wat kunnen wij daar aan doen".

Ze maken een vlugge notitie van hun bezoek, en na vijf minuten zijn ze al weer weg. Beslist geen mierenneukers. Toch hebben ze mij op een idee gebracht! Ik weet vlakbij een chaletje in het bos dat met Nieuwjaar afgebrand is. Daar hangt al een half jaar een politielintje aan het poortje. Een uur later heb ik dat lint om de mierenterpen gespannen. Nu zal iedereen zien dat het beschermde dieren zijn, en misschien zal het de vandaal weerhouden om een derde keer toe te slaan. En inderdaad, het werkt, de mieren worden maandenlang niet meer aangeraakt. Het lint is zelfs een blikvanger. Fietsers stoppen, wandelaars blijven kijken naar de krioelende bende. Er stopt zelfs af en toe een auto, misschien denken sommigen wel dat er iets begraven ligt. Als ze zien dat het mierennesten zijn, blijft men kijken naar de wriemelende massa die als een eenheid van coöperatief gedrag aan hun voortbestaan bouwen. Voorheen zagen slechts weinigen de machtige mierenterpen liggen. Door die lintjes winnen de nesten aan belang. Mieren werden vroeger nogal vaak bekeken als ongedierte. Maar velen weten nu dat het noeste werkers zijn. Terwijl sommige wetenschappers en ook schrijvers mierensamenlevingen altijd vergeleken hebben met menselijke samenlevingen en daar lering uit hebben getrokken, lijkt mijns inziens een mierenkolonie toch meer op één superorganisme. Het is een eenheid en ze ondergaat natuurlijke selectie zoals een niet-sociaal dier. We kunnen ze beter begrijpen wanneer we hun kolonie als één superwezen beschouwen. Of is het een verzameling individuen?

24

Er bestaan veel soorten mieren, dubbel zoveel als zoogdieren. En er bestaan veel soorten mierenkolonies. De eenvoudigste heeft één enkele koningin. Met allemaal zussen. Waarom offeren de zussen hun eigen voortplanting op en helpen ze hun moederkoningin jongen te krijgen? Is dit altruïsme? Dat druist in tegen de wetmatigheid van de natuur. Het antwoord is dodelijk voor Darwins theorie. Want heel merkwaardig is dat die zussen meer kopieën. van hun genen doorgeven via hun zussen dan via eigen dochters Vrouwelijke mieren hokken met hun moeder ten gunste van hun eigen genen. Als de koningin zonen voortbrengt is dat uit onbevruchte eieren. Zonen met een verwantschap van honderd procent. Al de zussen hebben dus een vader die zelf geen vader heeft. Koninginnen hebben met hun dochters een verwantschap van vijftig procent, maar zussen hebben een verwantschap van vijfenzeventig procent, een deel van de moeder en twee delen van

de vader. De kinderen zijn dus meer van de zussen dan van de eigen moeder. Daarom is er soms ook een zekere spanning. Werkmieren en koninginnen verschillen namelijk van mening over de relatieve verhoudingen van nieuwe koninginnen en mannetjes die een kolonie produceert en zelfs wie die mannetjes moet voortbrengen. De koningin lijkt als eenzame strijder meestal te verliezen. De koningin is zeker geen heerseres. Ze is evengoed een onschendbare zwoeger. Ze mag de hele dag eieren produceren en nooit eens een uitstapje doen. Ze zit diep in een donkere kelder. Ze weet hier waarschijnlijk niet eens dat het dak boven haar stad was weggeslagen en dat er politie is geweest. Had ze bleekwater gesnoven? Geen robijnridder die haar kwam redden. Hopelijk blijft het politielintje deze mierenstaat langer beschermen dan tot Koninginnedag.

Uit: Achilles Cools, "Wolvenaard", verschijnt 2013 bij ATLAS, Amsterdam.

KNNV boeken Boeken van de KNNV Uitgeverij kunnen met ledenkorting en zonder verzendkosten worden besteld bij: Jelle Schuurmans, Monnikenweg 2, 5682 PD Best. Tel. 0499 - 399429, e-mail: [email protected]

25