Nr 18 | Lokaal is het magazine van de lokale besturen en verschijnt 2 x per maand 20 x per jaar | VVSG vzw, Paviljoenstraat 9, 1030 Brussel | Afgiftekantoor Kortrijk Masspost | P2A9746
Lokaal De val van de Gemeentelijke Holding
In de Westhoek loont samenwerken
Wie mag er volgend jaar op de lijst?
In de stad moet je overal kunnen spelen
bestuurskracht financiën
Tot 1948 moesten gemeenten die bij het Gemeentekrediet leenden, 5 procent van het krediet afstaan voor de opbouw van het kapitaal van de bank. In ruil kregen ze aandelen. Wie veel leende, kreeg dus veel aandelen.
14 I 16 november 2011 I Lokaal
Gemeentelijke Holding: de vereffening van een spaarpot ‘Ook de volgende vijf jaar willen we minstens 230 miljoen euro kunnen verdelen zonder dat de lokale besturen extra hoeven te investeren.’ In mei 2008 klonk Carlos Bourgeois van de Gemeentelijke Holding zeer optimistisch in een interview in Lokaal. De Holding was een spaarpot voor de gemeenten, die steeds hogere dividenden zou opleveren. Enkele maanden later begon de neergang. tekst jan leroy
D
e Gemeentelijke Holding is een late uitloper van de oprichting van het Gemeentekrediet in 1860. Halverwege de negentiende eeuw richtte de Belgische Staat verschillende banken op. De ASLK moest het volkssparen stimuleren, het Gemeentekrediet zou ervoor zorgen dat ook kleine gemeenten – want die waren er toen veel – aan leningen zouden geraken. Tot 1948 moesten gemeenten die bij het Gemeentekrediet leenden, 5 procent van het krediet afstaan voor de opbouw van het kapitaal van de bank. In ruil kregen ze aandelen. Wie veel leende, kreeg dus veel aandelen. Verschillende kustgemeenten waren in dat geval – het was de periode van het ontluikende toerisme –, maar ook veel Brusselse gemeenten werden op die manier grote aandeelhouders van het Gemeentekrediet. Zoals de meeste financiële instellingen met een specifiek doel, ging ook het Gemeentekrediet in de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw de activiteiten verruimen. De instelling werd steeds meer een universele bank, waar burgers, bedrijven en overheden terecht konden voor een ruime waaier financiële diensten.
Banken gingen niet alleen alles doen, ze wilden ook groter worden. Het was eten of gegeten worden, zo luidde het toen. In 1996 was het zo ver: het Ge-
meenten werden (in dezelfde verhoudingen als tevoren bij het Gemeentekrediet) aandeelhouder van de Gemeentelijke Holding, die op zijn beurt participeer-
Gemeenten die aandelen Gemeentelijke Holding wilden verkopen, stonden voor een vrijwel onmogelijke taak. Er moest een andere aandeelhouder als koper worden gevonden, en de raad van bestuur van de Holding moest bovendien akkoord gaan. meentekrediet vond Crédit Local de France als partner. Ook die bank had de lokale besturen als eerste doelgroep. Maar in tegenstelling tot het Gemeentekrediet had Crédit Local geen kantorennet: de financiering van de kredietverlening aan lokale besturen gebeurde niet via deposito’s, maar door de uitgifte van leningen op de kapitaalmarkt. Beursgang De fusie van de twee banken betekende de geboorte van Dexia, en meteen ook van de Gemeentelijke Holding. De ge-
de in de nieuwe, beursgenoteerde groep Dexia. Aanvankelijk had de Gemeentelijke Holding ruim 60 procent van de aandelen Dexia in portefeuille. Door de verkoop van bijkomende aandelen of door niet steeds (volledig) in te tekenen op de opeenvolgende kapitaalverhogingen van Dexia, zakte de participatie van de Gemeentelijke Holding uiteindelijk naar de circa 14 procent die we vandaag kennen. De Gemeentelijke Holding leverde de gemeenten tussen 1997 en 2008 een jaarlijks stijgend dividend op. Daarnaast incasseerden de aandeelhouders de op-
Lokaal I 16 november 2011 I 15
bestuurskracht financiën
Dividenduitkeringen Gemeentelijke Holding (incl. Dexiacertificaten) per boekjaar (in miljoen euro) 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
1359,1 41,0 56,4 303,8 48,3 68,0 71,1 77,9 89,5 102,9 120,6 133,6 0,0 38,2 0,0
brengst van de beursgang en van de daaropvolgende verkopen van een bijkomend deel van de participatie (zie inzet 1). Toch kwamen er ook bedenkingen bij het beleid van de Holding. De aandelen waren nauwelijks verhandelbaar en er rezen vragen bij de risico’s door alleen in Dexia te participeren. Gemeenten die aandelen Gemeentelijke Holding wilden verkopen, stonden voor een vrijwel onmogelijke taak. Er moest een andere aandeelhouder als koper worden gevonden, en bovendien moest de raad van bestuur van de Gemeentelijke Holding akkoord gaan. Gemeenten zaten dus wel op een rendabel stuk vermogen, maar het was zo goed als onverkoopbaar. Om dat te verhelpen zette de Gemeentelijke Holding in 2000 een deel van haar aandelen Dexia om in certificaten: ze hield zelf het stemrecht en gaf het dividendrecht door aan de aandeelhouders in verhouding tot hun participatie in de Gemeentelijke Holding. De certificaten leverden voortaan rechtstreeks een Dexiadividend op, zonder de omweg via de Gemeentelijke Holding. Bovendien organiseerde de Gemeentelijke Holding regelmatig een markt in Dexiacertificaten. Besturen konden daar hun certificaten verhandelen. Werd er
16 I 16 november 2011 I Lokaal
Kopers en verkopers van Dexiacertificaten (Vlaamse besturen) Bestuur Aalst Blankenberge Brugge Leuven Oostende Oostkamp Oudenaarde Ronse Sint-Katelijne-Waver Tongeren Waarschoot Wielsbeke Zaventem
Oorspronkelijk aantal
Gekocht (+)/ verkocht (-)
Uiteindelijk aantal
170.550 191.700 285.840 262.530 737.100 29.250 60.300 54.000 31.500 77.850 15.750 14.850 51.300
-170.550 -191.700 -32.465 -131.264 -737.100 -29.250 -30.150 -54.000 -31.500 -77.850 -7.875 -7.425 +21.500
0 0 253.375 131.266 0 0 30.150 0 0 0 7.875 7.425 72.800
geen koper gevonden, dan ging het certificaat als volwaardig aandeel naar de beurs en kreeg het verkopende bestuur de opbrengst. Het succes van deze operatie bleef vrij beperkt. Van de 31,5 miljoen certificaten die de Gemeentelijke Holding creëerde, waren er in 2009 nog 28,6 miljoen in handen van de besturen (90,8 procent). Slechts 22 aandeelhouders hebben certificaten verkocht, vijf besturen hebben er bijgekocht. (zie inzet 2) Schulden De Gemeentelijke Holding evolueerde verder van een vehikel dat uitsluitend in Dexia participeerde, naar een vennootschap met belangen in tal van sectoren. In de beginjaren 1997-1998 nam de Holding op vraag – of eerder onder druk – van de federale regering al meteen een participatie van 39 procent in Astrid, het communicatienetwerk van de veiligheidsdiensten. Het ging uiteindelijk om een investering van 56 miljoen euro. De overige 61 procent van Astrid bleef bij de federale overheid. Het duurde tot 2009 voordat Astrid winst begon te maken. Een tweede belangrijke participatie kwam er in 2002. Ze vloeide voort uit de vrijmaking van de energiemarkt. Gereguleerde activiteiten (zoals het transport
van elektriciteit) moesten losgekoppeld worden van vrijgemaakte activiteiten (zoals de productie van elektriciteit). Zo kwam Elia tot stand, de beheerder van het transportnetwerk voor stroom. De Gemeentelijke Holding nam een participatie van 25 procent in Publi-T, het vehikel van waaruit de lokale besturen aandelen aanhouden in Elia. De Gemeentelijke Holding besteedde hieraan 53,8 miljoen euro. De jaren nadien kwamen er nog andere deelnemingen bij. In centen uitgedrukt was de participatie in Cofinimmo (61,4 miljoen euro) de belangrijkste. Cofinimmo is actief in de vastgoedsector. Later nam de Holding nog andere participaties in die sector, en ook in bedrijven voor hernieuwbare energie. De toenemende diversificatie van de activa van de Gemeentelijke Holding had twee gevolgen. Ten eerste daalde het relatieve belang van Dexia in de totale financiële opbrengsten van de Gemeentelijke Holding van 100 procent naar ongeveer 60 procent. Zeker toen de dividenden van Dexia vanaf de financiële crisis wegvielen of sterk daalden, was dat een pluspunt. Een tweede gevolg was minder positief. De Gemeentelijke Holding besliste
Schuldevolutie Gemeentelijke Holding (in euro en in % van de balans) 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
6,2 50,8 70,9 338,2 163,9 154,9 212,7 221,6 259,9 609,8 1205,3 1222,5 1837,6 1793,9 1732,0
0,3% 6,3% 8,6% 28,0% 17,7% 16,9% 21,7% 22,4% 25,1% 43,6% 60,0% 59,7% 69,3% 58,8% 58,6%
noch voor bijkomende participaties in Dexia noch voor de diversificatieoperatie een beroep te doen op de eigen aandeelhouders. In de plaats daarvan ging de Holding lenen, met vooral de aandelen Dexia als onderpand. Met die werkwijze moesten de gemeenten niet worden aangesproken om nieuwe middelen aan te brengen, wat trouwens wellicht op weerstand was gestoten. De Gemeentelijke Holding geloofde er ook in dat de kostprijs van de schulden altijd lager zou zijn dan het rendement van de participaties. De ingestelde ‘hefboom’ zou dus alleen maar positieve gevolgen hebben voor de gemeenten, die inderdaad hun dividend jaar na jaar zagen stijgen. De keerzijde van de keuze om de winsten maximaal uit te keren, was dat de Gemeentelijke Holding natuurlijk ook nauwelijks eigen middelen had om de bijkomende participaties te financieren. De schulden stegen dan ook van 6,2 miljoen euro in 1996 naar 1222,5 miljoen euro eind 2007, dus nog voor het uitbreken van de financiële crisis (zie inzet 3). Put Ondanks de diversificatiepolitiek bleef de Gemeentelijke Holding bijzonder kwetsbaar voor problemen bij Dexia. Dat bleek
toen in het najaar van 2008 ook de bank van de lokale besturen in zwaar weer terechtkwam. Dexia had net als andere grootbanken het resultaat opgevijzeld met beleggingen in allerlei effecten waarvan de waarde onderuit ging ten gevolge van de Amerikaanse vastgoedcrisis. Daarnaast kampte de bankgroep met een grote afhankelijkheid van de financiële markten voor de zogenaamde funding. De ingezamelde deposito’s volstonden bij lange niet om alle activiteiten te financieren. Toen het wantrouwen tussen banken onderling zo groot werd dat ze elkaar geen leningen meer toekenden, dreigde Dexia te kapseizen. Verschillende overheden snelden te hulp met een kapitaalverhoging. Ook de Gemeentelijke Holding moest onder zware druk van de federale regering volgen, en hij tekende in voor een bedrag van 500 miljoen euro. Net als de andere deelnemers van de kapitaalverhoging kreeg hij hiervoor aandelen Dexia tegen een waarde van 9,9 euro per stuk. De beurskoers zou nooit nog dat niveau halen. Omdat de Gemeentelijke Holding hiervoor zelf geen middelen had, gebeurde ook de investering van 500 mil-
lijke Holding kon bieden aan kredietverstrekkers. De Gemeentelijke Holding moest dus aankloppen bij de federale overheid en de gewesten om bijkomende garanties te verlenen. De lage beurskoers had nog een ander nefast effect. Vanuit haar geloof dat Dexia het op de beurs goed zou (blijven) doen, had de Gemeentelijke Holding zogenaamde putopties verkocht. De opbrengst ervan was goed voor het resultaat van de Holding. Een putoptie geeft de houder ervan echter het recht het onderliggende effect – in dit geval een aandeel Dexia – te verkopen tegen een vooraf bepaalde prijs. Het jaarverslag 2010 heeft het over een programma over vijf jaar voor in totaal 17,47 miljoen aandelen Dexia tegen een gemiddelde prijs van 5,72 euro. De Gemeentelijke Holding wordt daardoor dus enkele jaren lang gedwongen om tegen een veel hogere prijs dan de beurskoers aandelen Dexia bij te kopen. Kapitaalverhoging Begin 2009 werd duidelijk dat de Gemeentelijke Holding de eigen middelen moest versterken. De federale overheid en de gewesten stelden het ook als voor-
Dexia Bank België gaf aan haar eigen grootmoeder een krediet om haar moeder van bijkomend kapitaal te voorzien. joen met schulden, en wel via een lening bij Dexia Bank België. Die gaf dus aan haar eigen grootmoeder een krediet om haar moeder van bijkomend kapitaal te voorzien. Na die operatie werden de problemen voor de Gemeentelijke Holding alleen maar groter. Het dividend van Dexia, nog steeds de belangrijkste bron van liquiditeiten, droogde op of bestond (op bevel van de Europese Commissie) alleen uit nieuwe aandelen Dexia. De beurskoers van Dexia bleef, op een kortstondige opleving in 2009 na, dalen. Daardoor zakte ook de waarde van het onderpand dat de Gemeente-
waarde om nog langer borg te staan voor de schulden. De Holding keek daarvoor eerst naar Publigas, dat honderden miljoenen euro had verdiend aan de verkoop van Distrigas. Het plan om Publigas een achtergestelde lening te laten verstrekken sneuvelde echter door een dispuut over de voorwaarden. Uiteindelijk kwam het in september 2009 tot een kapitaalverhoging van de Gemeentelijke Holding. Die sprak voor het eerst sinds de oprichting in 1996 zijn aandeelhouders aan om het eigen vermogen te versterken. De operatie bestond uit twee delen. Het eerste luik bestond uit
Lokaal I 16 november 2011 I 17
bestuurskracht financiën
De VVSG en de Gemeentelijke Holding De VVSG heeft nooit bestuurders aangesteld in de Gemeentelijke Holding, en ze heeft de besturen er in 2009 niet actief toe aangezet deel te nemen aan de kapitaalverhoging. Het zijn slechts twee van de rechtzettingen die de VVSG de voorbije weken moest doen voor foutieve verklaringen op allerlei publieke fora. Vooral in het Vlaamse parlement werd nogal creatief omgesprongen met de waarheid. Toen Dexia in 1996 samenging met Crédit Local de France, vroeg de VVSG om een voorafgaandelijk debat. We wilden daarin uitklaren of lokale besturen wel moesten participeren in een bank en welk type bank dat dan wel moest zijn. De vragen van de VVSG kregen echter nooit een antwoord. België stond immers voor het toegangsexamen voor de muntunie, en de beursgang van Dexia kon de schuld van de lokale besturen (en dus van de totale overheid) in de juiste richting doen evolueren. Maastricht halen primeerde dus op de belangen
een vrijwillige inbreng in cash. Besturen die intekenden op nieuwe aandelen, kregen de verzekering dat die tien keer een rendement van 13 procent zouden opleveren. Dat uitzonderlijk hoge preferente dividend kwam er om (vooral Brusselse en Waalse) gemeenten die hiervoor zouden moeten lenen, voldoende opbrengsten te verzekeren om de aflossingen en
van de gemeenten. De bestuurders van de Gemeentelijke Holding voordragen is altijd een privilege geweest van de klassieke politieke families in ons land. Dat was zo bij het Gemeentekrediet, en dat veranderde niet toen de Gemeentelijke Holding werd opgericht. De VVSG is nooit geconsulteerd om bestuurders aan te wijzen, laat staan dat die er namens de VVSG zouden zetelen. Integendeel, de VVSG heeft meermaals aangedrongen op statuten die het hebben van een lokaal mandaat verplicht zouden stellen voor de volledige
trouwen terecht, want de Gemeentelijke Holding slaagde er alleen in 2010 in om de 13 procent ook uit te betalen. Het tweede deel van de kapitaalverhoging was vooral een boekhoudkundige operatie. De nog bestaande certificaten Dexia verdwenen. De aandeelhouders kregen preferente aandelen B in de plaats, die gedurende tien jaar recht zou-
In september 2009 kwam het tot een kapitaalverhoging van de Gemeentelijke Holding. Besturen die intekenden op nieuwe aandelen, kregen de verzekering dat die tien keer een rendement van 13 procent zouden opleveren, maar dat lukte alleen in 2010. rente op die lening te dragen. In totaal 490 van de 600 aandeelhouders van de Gemeentelijke Holding of 81,7 procent deden mee. Bij de Vlaamse gemeenten was de appetijt met 79,9 procent iets kleiner. Er heerste vooral discussie over de haalbaarheid van het vooropgezette rendement. Achteraf bekeken was dat wan-
18 I 16 november 2011 I Lokaal
den geven op een rechtstreeks Dexiadividend. Ook die belofte kon de Gemeentelijke Holding alleen in 2010 nakomen. De kapitaalverhoging van 2009 bracht dan wel even soelaas, de kernproblemen van de Gemeentelijke Holding waren daarmee niet van de baan. De uitstaande schulden bleven zeer hoog, en de beurs-
periode waarin iemand bestuurder is. Toch bleef de Gemeentelijke Holding dat alleen eisen bij het aantreden van bestuurders. Het gevolg is dat de Gemeentelijke Holding altijd bestuurders in de rangen heeft gehad die al jaren geen (lokaal) mandaat meer uitoefenden. In 2009 heeft de VVSG geprobeerd de lokale besturen zo goed mogelijk te informeren over alle aspecten van de kapitaalverhoging. Ze heeft er de gemeenten echter nooit toe aangezet om ook effectief aan de operatie deel te nemen. Besturen die erom vroegen, kregen van de VVSG zowel een lijstje met argumenten voor de operatie als een overzicht met mogelijke nadelen en valkuilen. Op basis daarvan konden ze dan zelf een overwogen keuze maken. Bij de uiteindelijke beslissing om de
koers van Dexia ging verder bergaf. In juni 2011 moest de Gemeentelijke Holding weer aankloppen bij de gewesten voor een verhoging van de waarborgen. Die stemden in met garanties voor 450 miljoen euro, op voorwaarde dat de Holding beloofde in 2011 geen dividend uit te keren. De algemene vergadering had enkele weken voordien nochtans nog ingestemd met een gedeeltelijk dividend, als de financiële toestand het zou toelaten. De gewesten vroegen ook een plan om activa te gelde te maken, een geleidelijke inkrimping van de Gemeentelijke Holding dus. De Holding kreeg een fatale slag toegediend toen Dexia in oktober van dit jaar werd ontmanteld. Dexia Bank België kwam volledig in handen van de Belgische Staat terecht, en ook enkele andere onderdelen van de bankgroep worden verkocht. De Gemeentelijke Holding werd daardoor aandeelhouder van een restbank. De banden met de verre nazaat van het Gemeentekrediet waren helemaal doorgeknipt, op één na: Dexia Bank België was en bleef met ongeveer 1,1 miljard euro de belangrijkste schuldeiser van de Holding. Door het nieuwe gezicht van de Dexiagroep kon de Gemeentelijke Hol-
Gemeentelijke Holding te vereffenen is de VVSG voor het eerst wél gehoord. Dat gebeurde via informele en formele contacten met de eerste minister en de Vlaamse minister-president. De VVSG heeft daarbij, met de bescheiden kennis die ze als buitenstaander over het dossier had, geprobeerd de belangen van de lokale besturen zo goed mogelijk te verdedigen, zonder daarbij de werkelijke toestand uit het oog te verliezen. Ze heeft daarbij aangedrongen op een begeleide vereffening en heeft bovendien benadrukt dat de enorme financiële uitdagingen (met het pensioendossier voorop) waar de gemeenten momenteel voor staan het onmogelijk maken om zelf nog bijkomende inspanningen te doen. JL
ding de waardering van 8,26 euro per aandeel Dexia niet langer verantwoorden. Voordien had de Holding steeds volgehouden dat een afwaardering niet hoefde omdat het om een strategische participatie ging die niet verkocht zou worden. Door de enorme minderwaarde ontstond er bij de Gemeentelijke Holding een zwaar negatief eigen vermogen: de schulden waren ongeveer 900 miljoen euro groter dan de waarde van de activa. Er volgden weken van intensieve onderhandelingen, met en vooral over de Gemeentelijke Holding. De belangrijkste spelers waren de federale overheid (als eigenaar van Dexia Bank België), de gewesten (waarborgverstrekker en houder van 120 miljoen aan kortetermijnkredieten) en Dexia Bank België (belangrijkste schuldeiser). Op 22 oktober be-
krachtigde de raad van bestuur van de Gemeentelijke Holding het akkoord om tot een geleidelijke vereffening te komen. Op 7 december moet een buitengewone algemene vergadering zich hierover uitspreken. Hoeveel tijd er nadien nodig zal zijn om alle activa tegen een redelijke prijs te gelde te maken, is vandaag nog onduidelijk. We weten wel dat het niet de bedoeling is om de gemeenten als aandeelhouders aan te spreken om een deel van de niet-gedekte schulden op te hoesten. De dividenden zijn de gemeenten natuurlijk wel kwijt, evenals de inleg van 2009. Verder gaat een belangrijk stuk patrimonium verloren. In elk geval valt binnenkort het doek over wat in 1860 begon met de oprichting van het Gemeentekrediet. Jan Leroy is VVSG-directeur bestuur
advertentie
DOE LIEVER IETS ZINVOLS, NEEM EEN KOFFIEPAUZE.
U weet het vast: een koffiepauze is onmisbaar voor het welzijn van uw collega’s. Vandaag, met Puro Fairtrade Coffee, worden koffiepauzes nóg zinvoll er. Als u kiest voor Puro koffieautomaten, engageert u zich als gemeentebestuur om, kopje per kopje , bij te drage n tot het verbe teren van de w e r ko m standigheden van de koffieproducenten in het Zuiden en metee n ook het tropis ch regen woud te besch erme n tegen ontbo ssing . Meer dan 100 ge meen ten zijn intussen al “FairTradeGemeente”. Door vanaf nu ook Puro te schenken bent u alvast een goed eind op weg om er ook één te worden. Maak uw koffie pauz es nóg zinvo ller en contacteer ons vandaag nog.
INFO: 0800/44 0 88
WWW.ZINVOLLEPAUZE.BE
3205_P_186x130_Lokaal.indd 3
4/22/11 2:36 PM
Lokaal I 16 november 2011 I 19
